Бұқар жырау ауданы бойынша 2018 - 2019 жылдарға арналған жайылымдарды басқару және оларды пайдалану жоспарын бекіту туралы

Қарағанды облысы Бұқар жырау аудандық мәслихатының 2018 жылғы 29 наурыздағы 22 сессиясының № 10 шешімі. Қарағанды облысының Әділет департаментінде 2018 жылғы 18 сәуірде № 4709 болып тіркелді. Мерзімі өткендіктен қолданыс тоқтатылды

Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 23 қаңтардағы "Қазақстан Республикасындағы жергiлiктi мемлекеттiк басқару және өзін-өзі басқару туралы", 2017 жылғы 20 ақпандағы "Жайылымдар туралы" Заңдарына сәйкес, аудандық мәслихат ШЕШІМ ЕТТІ:

1. Осы шешімнің косымшасына сәйкес Бұқар жырау ауданы бойынша 2018-2019 жылдарға арналған жайылымдарды басқару және оларды пайдалану жоспары бекітілсін.

2. Осы шешім алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Сессия төрағасы	Б. Жанбырбаев
Мәслихат хатшысы	А. Әли

Бұқар жырау аудандық мәслихатының 22 сессиясының 2018 жылғы 29 наурыздағы № 10 шешімімен бекітілген

Бұқар жырау ауданы бойынша 2018 - 2019 жылдарға арналған жайылымдарды басқару және оларды пайдалану жоспары

1. Жалпы мәліметтер

Жайылымдарды басқару және оларды пайдалану жоспары жайылымдарды ұтымды пайдалану, жемшөпке қажеттілікті тұрақты қамтамасыз ету және жайылымдардың тозу процестерін болғызбау мақсатында қабылданады.

Жоспар мазмұны:

1) құқық белгілейтін құжаттар негізінде жер санаттары, жер учаскелерінің меншік иелері және жер пайдаланушылар бөлінісінде әкімшілік-аумақтық бірлік аумағында жайылымдардың орналасу схемасы (картасы) 1 қосымшасына сәйкес;

2) жайылым айналымдарының қолайлы схемалары 2 қосымшасына сәйкес;

3) жайылымдардың, оның ішінде маусымдық жайылымдардың сыртқы және ішкі шекаралары мен алаңдары, жайылымдық инфрақұрылым объектілері белгіленген картасы 3 қосымшасына сәйкес;

4) жайылым пайдаланушылардың су тұтыну нормасына сәйкес жасалған су көздерiне (көлдерге, өзендерге, тоғандарға, апандарға, суару немесе суландыру каналдарына, құбырлы немесе шахталы құдықтарға) қол жеткізу схемасы 4 қосымшасына сәйкес;

5) жайылымы жоқ жеке және (немесе) заңды тұлғалардың ауыл шаруашылығы жануарларының мал басын орналастыру үшін жайылымдарды қайта бөлу және оны берілетін жайылымдарға ауыстыру схемасы 5 қосымшасына сәйкес;

6) аудандық маңызы бар қала, кент, ауыл, ауылдық округ маңында орналасқан жайылымдармен қамтамасыз етілмеген жеке және (немесе) заңды тұлғалардың ауыл шаруашылығы жануарларының мал басын шалғайдағы жайылымдарға орналастыру схемасы 6 қосымшасына сәйкес;

7) ауыл шаруашылығы жануарларын жаюдың және айдаудың маусымдық маршруттарын белгілейтін жайылымдарды пайдалану жөніндегі күнтізбелік график 7 қосымшасына сәйкес.

Жайылымдарды басқару және оларды пайдалану жоспары: жайылымдарды геоботаникалық зерттеп-қараудың жай-күйі туралы мәліметтер; ветеринариялық-санитариялық объектілер туралы мәліметтер; иелерін – жайылым пайдаланушыларды, жеке және (немесе) заңды тұлғаларды көрсете отырып, ауыл шаруашылығы жануарлары мал басының саны туралы деректер; ауыл шаруашылығы жануарларының түрлері мен жыныстық жас топтары бойынша қалыптастырылған үйірлердің, отарлардың, табындардың саны туралы деректер; шалғайдағы жайылымдарда жаю үшін ауыл шаруашылығы жануарларының мал басын қалыптастыру туралы мәліметтер; екпе және аридтік жайылымдарда ауыл шаруашылығы жануарларын жаю ерекшеліктері; малды айдап өтуге арналған сервитуттар туралы мәліметтер; мемлекеттік органдар, жеке және (немесе) заңды тұлғалар берген өзге де деректер ескеріле отырып қабылданады.

Бұқар жырау ауданы Қарағанды облысының шығыс бөлігінде орналасқан. Аудан Қарағанды облысының Осакаров, Шет, Абай және Қарқаралы аудандарымен, солтүстік бөлігінде Павлодар облысының Баянауыл ауданымен шекаралас. Жер санаттары бойынша Бұқар жырау ауданының аумағы 8 қосымшасында көрсетілген.

Ауданның жер бедері ұсақ шоқылық, орындарымен аласа таулық. Ауданда таулар негізі солтүстік бөлігінде орналасқан. Климат шұғыл-континетальды, құрғақ. Континентальдықтың биік дәрежесі қызудың кесек-кесек жылдық және тәулік амплитудасында және мезгілдің ауа райы көрсеткішінің аумалылығында білінеді (жылдан жылға). Жаз ауданның аумағында ыстық және ұзақ.

Жауын-шашынның орта жылдық көлемі үлкен тербелістермен санағанда 100-160 мм құрайды. Ауданның территориясы тәуекелді егіншілік аумағында орналасқан. Топырақ-климаттық шарттарға орай қоңыр, ақшыл қоңыр топырағы бар климаттық зоналар басым.

Аудан құрамынадағы 29 ауылдық округ 9 қосымшада көрсетілген.

Бұқар жырау ауданының халық саны 62154 адам құрайды, 10 қосымшасында ауылдық округ бойынша халық саны келтірілген.

Ауыл шаруашылық кәсіпорынның негізгі қызмет бағыты – өсімдік пен мал шаруашылығының даму, олардың өнімдерін өткізу. Аудан бойынша барлығы 1127 шаруа қожалығы тіркелген. Олардың ішінде 657 мал шаруа қожалығы, 470 өсімдік шаруа қожалығы және 207 мал шаруа қожалығындағы тұқым түрлендірумен айналысады.

2. Мал басын санау, шартты мал басын есепке алу

Малдарды бағу бойынша әр түрлі есептеуді жүргізу үшін, түрлі малдарды салыстыру мен қосу үшін шартты өлшем қолданылады.

Шартты басқа қайта есептеу коэффициенті 11 қосымшасында көрсетілген.

Ауыл шаруашылық малдардың ауылдық округ, шаруа қожалықтары мен жеке қосалқы шаруашылық бойынша саны 12 қосымшасында көрсетілген.

3. Геоботаника

Бұқар жырау ауданында 40 тұқымдасқа жататын өсімдіктердің 180 түрден астамы кездеседі. Астық, күрделігүлділер және шаршыгүлділер тұқымдасына жататын өсімдіктер жиі кездеседі. Бұқар жырау ауданының жем-шөптік жерлері қоңыр және ақшыл қоңыр топырақта орналасқан, олардың қалыптасуы табиғи жағдайларға байланысты: шұғыл континентальды климат, өсімдік жамылғысы сиректелген жіңішке астық өсімдіктерден құралған. Аудан территориясы әр түрлі шөптес боз бетегелі шөлейтті дала зонасында орналасқан. Өзен алқаптарында шалғынды-дәнді, бидайық, қылтықсыз арпабас, түлкіқұйрық, дәнді-қияқ, қамыс-қияқ шөптері кездеседі

Жайылымдарда кездесетін өсімдіктер шаруашылық қатынаста әдетте төрт топқа бөлінеді – астық тұқымдастар, бұршақ тұқымдастар, қияқ тұқымдастар және де түрлі шөп тұқымдастары.

Бұқар жырау ауданының аумағында табиғи жағдайлардың әртүрлілігіне байланысты далалық өсімдіктерден басқа, Нұра, Шиле, Күлсе, Соқыр өзендерінің алқаптарында шалғынды өсімдіктер өседі. Қоңыр және ақшыл қоңыр жайылым топырақтарында қылқан селеу-бетеге өсімдіктерімен ерекшеленеді. Астық тұқымдастардан бетеге мен шисабақ қоңырбас ең көп таралған.Түрлі шөп тұқымдастары аз ғана және келесі түрлерімен сипатталады: нағыз қызылбояу, британ андызы, түйе бұршақ, шатыраш, бұршақ тұқымдастардан жоңышқа, сиыржоңышқа, беде, тұйе бұршақ, қияқ өсімдіктерінен – қоян қияғы, ерте қияқөлең. Жер пайдалану аумағында астық тұқымдас шөптер ең көп пайдаланылатын шөптердің түрлері болып есептеледі.

Жайылымдарда мал жүйесіз жайылады да, аталған өсімдік жабыны жиі өзгеріледі. Далалы бағалы астық тұқымдастар біртіндеп шабындық шөптерден түсіп жатыр, өсімдік шалғындарында түрлі арамшөптер мен жусан орын алып жатыр. Астық тұқымдастардан мал жаюға тұрақты бетеге. Бұл шөп малдардың таптауынан кейін жақсы өседі. Тиімсіз мал жаюдың кесірінен жайылымдардың өнімділігі кеміп жатыр. Осыған байланысты пайдалану мерзімі қысқартылып жатыр. Жайылымдардың шабындық шөптерінің сапалық құрамын сақтау үшін ауыспалы жайылым жүйесін жемшөптік жерлерді орташа жүктеу керек. Осындай жайылымдарда малдарды жаюды реттеу керек және де өрістік жаю жүйесін енгізу керек.

Шөп өнімдерінде, жайылым азығында түрлі шөптердің құрамы кейде 60-80 %-ға жетеді. Бұл топтағы шөптердің көп түрлерінің азықтық мағынасы зор. Барлық өсімдік түрлері шаруашылық маңыздылығына мен қолдануына байланысты келесі топтарға бөлуге болады:

жұмсақ сабақты астық тұқымдастар – боз бетеге, бетеге, бидайық, арпабас және тағыда басқа тұқымдастар;

жақсы және орташа жиілетін жусан шөптері – эстрагон жусаны, ащы жусан, биік жусан, көкшіл жусан;

түрлі шөп өсімдіктері – бұршақ тұқымдастары, жолжелкен, дәрілік қандышөп;

улы өсімдіктер – түймешетен, қанатжеміс, қышабас, арам шытырмақ, убалдырған.

Геоботаникалық зерттеу нәтижесі бойынша жайылымдар тиімсіз пайдаланылды деген қорытындыға келуге болады. Елді-мекендерге, малдарды суару жерлеріне жақын орналасқан жайылымдар жарамсыз екендігі анықталды және де малдарды жаюға мүлдем келмейді. Жайылымдарды пайдалану кезінде малдарды жаю кептірілмеген топырақта жүзеге асырылды да, жерде төмпешіктер пайда болды. Жүйесіз және көп уақытқа дейін малдарды жаюдың кесірінен жайылымдардың шабындық шөптері жусанның қатқыл сабақтарымен, әр түрлі шөптермен ластанылды. Сондықтан шабындық шөптердің қоректік құндылығы азайды. Жайылымдарды пайдалану мерзімі да қысқарды. Бұқар жырау ауданының дала зонасындағы табиғи жайылымдарды қолайлы пайдалану мерзімі көктем-жаз-күз.

Жайылымдарды және шөп шабуды ұтымды пайдалану үлкен маңызға ие – жайылымдарды дұрыс пайдалану кезінде олардың өнімділігі өседі.

4. Жем-шөп өндіру

Бұқар жырау ауданының аумағында малдардың негізгі азық мөлшері болып жайылымдық азықтар, табиғи шабындық және егілген шөптер саналады. Бір шартты басқа аудан бойынша жасыл шөптің орташа өнімділігі 5-6 ц/га болса, 13 га жайылым келеді. Бұл малдардың жайылымдық азықтығын қамтамасыз етеді.

Бұқар жырау ауданындағы малға арналған жемшөптік дақылдардың орташа өнімділігі 13 қосымшасында келтірілген.

Мал азығы өндірісінің негізгі мәселелері:

азықтық дақылдарға арналған егістік көлемдерінің аз болуы;

азықтық дақылдардың төмен өнімділігі;

заманға сай азықты жинау мен дайындау және техникаларымен аз көлеммен

қамсыздандырылуы;

жайылымдарды және шөп шабуды пайдаланудың төмен деңгейі;

жер пайдалушыларда мал азығы өндірісінің арнайы бағдарласының жоқтылығы.

5. Жайылым айналымы

Жайылымдардың өнімділігін және шөптердің құрамын жақсарту үшін жайылымдарды ауыстыруды ұйымдастырады.

Жайылымдардың өнімділігін жоғарлатуда аумағын дұрыс пайдалану маңызды, табын, отар учаскелерін, өшіктіру қашаларын, су ғимараттарын, малөткелдерін орналастыру үлкен маңызға ие.

Табиғи жайылымдар 14 қосымшасында көрсетілген келесі мерзімдегі төрт өрісті жайылым ауыстыру жүйесін ұйымдастыру ескеріледі.

Жайылымдардың өнімділігін анықтау:

жайылымдардың аумағы – 533 474 га;

қолдану мерзімдері басы – 5 мамыр, аяғы – 1 қазан, жылқы 70 % жыл бойы;

малдарды жаюдың күн саны – 180 күн;

табынның құрамы: ірі қара мал, ұсақ қара мал, жылқы;

табындағы малдардың саны, шартты бас саны - 96 620 бас.

бір бастың орташа тірі салмағы, кг:

есеп кезеңіне дейін – 330 кг;

есеп кезеңінен кейін – 420 кг;

орташа салмақ өсімі – 90 кг;

барлық мерзім бойынша бүкіл табынның салмақ өсімі – 8 695 800 тонна.

Ауылдық округтар бойынша ауыл шаруашылық малдардың табын, қора, сандары түралы ақпарат 15 қосымшасында көрсетілген.

6. Суат пунктері, суат кестесі

Суат пунктерін малдардың топтарына және түрлеріне, учаскелерді пайдалану мерзімдеріне, жергілікті жер бедерін ескере отырып орналастырады. Су көздерін орналастыру кезінде суатқа ыңғайлы кіреберісті ұйымдастыру және санитарлы-профилактикалық ережелерді сақтау қажет. Сондықтан су көздерін батпақтанған, су басу және ластану учаскелерінде орналастыруға болмайды, сонымен қатар бір суат пунктінде 250 бас ірі қара мал және 2000 ұсақ қар мал бастан көп суландыруға болмайды. Жайылымдарда ең жақсы суландыру көздері өзендер, көлдер, ағын суы бар тоғандар болып саналады.

Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы Министрінің 2017 жылғы 24 сәуірдегі № 173 "Жайылымдарды ұтымды пайдалану қағидаларын бекіту туралы" (нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде 15090 болып тіркелген) бұйрығы бойынша ауылшаруашылық малдарға су қабылдаудың орташа тәуліктік нормасы бекітілген:

ірі қара және жылқыларға 45-60 литр;

1-2 жастаңы төлдер үшін 25-35 литр;

1 жастан кем төлдер үшін 10-15 литр;

қой мен ешкілерге – 3-5 литр;

қозыларға 1-2 литр.

Жайылымнан суатқа дейінгі ұйғарынды арақашықтық сиырларға – 1,5 км, бұзауларға – 1 км, ірі қара мал төлдеріне – 2,5 км, қой мен ешкілерге – 3 км, жылқы мен түйелерге – 4,6 км-ге дейін.

Бұқар жырау ауданының жайылым жерлері толығымен сумен қамсыздандырылған: өзендер, көлдер, бөгеттер, тоғандар бар.

Малөткел құрылысы. Малөткел ені жеткілікті мөлшерде болу керек, малдар қыстырылысып, оларға тығыз болмау үшін. Малөткел ені 100 басқа ірі қара малдар үшін 20-25 м, бір жасқа дейінгі төлдері үшін 10-15 м, табын жылқы үшін 15-20 м, отар қой үшін 30-35 м.

Малөткелдер табиғи шөптер мен ауылшаруашылық дақылдардың егістерін таптауды алдын алу үшін ескеріледі.

Жайылымдарда малөткелдер әдетте табын (отар) учаскелерімен, жайылым ауыстыру алаңдарымен шекараларымен біріктірілу керек.

7. Малөткелдерді орналастыру

Малдарды жайылу жерлеріне, суат көздеріне, фермаларға айдау үшін малөткелдер жобалануда.

Малөткелдерді ең үлкен алқаптарда қызмет көрсетуін, жайылыммен су көзімен және иіріммен ыңғайлы әрі қысқа байланыста болғанын ескере отырып орналастырады. Малөткелдерге ыңғайлы әрі тік, артық бұрылыстары жоқ жер қарастырылуы қажет. Малөткелдерді өзендерден өтуі, батпақталған жерлерден, аңғарларсыз жерлерден өтпес үшін орналастыру қажет. Малөткелдерді негізгі, ферманы және ішкі жайылымды байланыстырушы түрлерге бөледі.

Малөткел ені жануарлардың түрінен, табын мен отар мөлшерінен, топырақтың механикалық құрамынан, шөптердің өсуінен және эррозиялық процестерден тәуелді. Малөткелдерді жолторабымен, әсіресе аудандық және облыстық жолдармен қиыстырудың қажеті жоқ.

Малөткелдер малдардың оңашалайтын жерлерінен 2-3 км, мал қорымынан, елді-мекендерден, жол тораптарынан 1-1,5 км және көпжылдық екпелерден 1,0 км –ден жақын болмауы керек.

8. Ветеринариялық объекттер

Бұқар жырау ауданының территориясындағы ветеринарлық-санитарлық объектілері бойынша мәлімет 16 қосымшасында көрсетілген.

9. Қорытынды

Қазақстан Республикасы 2017 жылғы 20 ақпанындағы "Жайылымдар туралы" Заңының 15 бабына сәйкес – мемлекеттік меншіктегі ауыл мен елді-мекен аумағында орналасқан жайылымдар жергілікті тұрғындардың аналық мал бас жануарларын ұстау қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін беріледі. Бұл жайылымдарда басқа ауылшаруашылық малдарды бағу барлық жайылым көлеміне түскен жүктеме мөлшерінен аспауы қажет. Жайылымдардың өнімділігін жоғарлату үшін, ұзақ мерзімге шөптердің құнды құрамын сақтау үшін, малдардың көбісін жайылымдық азығымен қамсыздандыру үшін және мал шаруашылығы өнімінің жоғары түсімін алу үшін жайылымдарды тиімді пайдалану керек. Мысалы, бір қаша жүйесінде малдарды 20-30% артық бір аумақта ұстау болады, ал жайылымдарды тиімді пайдалану (шөптерді дұрыс пайдалану, күтім жасау, жайылым ауыстыруды жүргізу, бағуда қаша жүйесін қолданы) жүйесін енгізсек табиғи жайылымдардың өнімділігі 2-3 есеге өседі. Жайылымдар – малдарға арналған құнды әлі арзан азықтың қоры. Сондықтан оларды тиімді пайдалану – жер пайдаланушылардың маңызды мақсаты.

Жемшөптік жерлерді тиімді пайдалану үшін қажет:

жайылымдарды ауыстыру жүйесін меңгеру және сақтау, әбден тозған жайылымдарда шөптер қалпына келуіне дейін малдарды жаюды тоқтату;

сабандарды жайылымдарда өртеуге тыйым салыну, себебі флора мен фаунаға зиянын тигізеді;

су шайып кетуден қорғау шараларын атқаратын бұталарды жоюға тыйым салу;

азықты дайындауға шөп шабуды келесі жағдайларда жүзеге асыру, егер жайылым өнімділігі жайылатын малдардың азыққа деген қажеттіліктерін жалпы жайылым аумағына түскен жүктеме мөлшерінен асып түссе;

жайылымдарды беру шарттарын ұстанып, мақсатына қарай тиімді пайдалану.

Бұқар жырау ауданының аумағында ауылдық округтердің жайылымдармен қамсыздандырылуы және ауылшаруашылық малдардың саны туралы ақпарат 10 қосымшасында көрсетілген.

Бір басқа жүктеме Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы Министрінің 2015 жылғы 14 сәуірдің № 3-3/332 "Жайылымдардың жалпы алаңына түсетін жүктеменің шекті рұқсат етілетін нормасын бекіту туралы" (нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу Тізілімінде № 11064 болып тіркелген) бұйрығымен бекітілді. Жалпы аудан мал шаруашылығын жүргізу үшін жайылым аумақтарымен қамсыздандырылмаған.

Бұқар жырау ауданы бойынша 2018-2019 жылдарға арналған жайылымдарды басқару және оларды пайдалану жоспарына 1 қосымша

Кұқық белгілейтін құжаттар негізінде жер санаттары, жер учаскелерінің меншік иелері және жер пайдаланушылар бөлінісінде әкімшілік-аумақтық бірлік аумағында жайылымдардың орналасу схемасы (картасы)

Бұқар жырау ауданы бойынша 2018-2019 жылдарға арналған жайылымдарды басқару және оларды пайдалану жоспарына 2 қосымша

Жайылым айналымдарының қолайлы схемалары

Бұқар жырау ауданы бойынша 2018-2019 жылдарға арналған жайылымдарды басқару және оларды пайдалану жоспарына 3 қосымша

Жайылымдардың, оның ішінде маусымдық жайылымдардың сыртқы және ішкі шекаралары мен алаңдары, жайылымдық инфрақұрылым объектілері белгіленген картасы

Бұқар жырау ауданы бойынша 2018-2019 жылдарға арналған жайылымдарды басқару және оларды пайдалану жоспарына 4 қосымша

Жайылым пайдаланушылардың су тұтыну нормасына сәйкес жасалған су көздерiне (көлдерге, өзендерге, тоғандарға, апандарға, суару немесе суландыру каналдарына, құбырлы немесе шахталы құдықтарға) қол жеткізу схемасы

Бұқар жырау ауданы бойынша 2018-2019 жылдарға арналған жайылымдарды басқару және оларды пайдалану жоспарына 5 қосымша

Жайылымы жоқ жеке және (немесе) заңды тұлғалардың ауыл шаруашылығы жануарларының мал басын орналастыру үшін жайылымдарды қайта бөлу және оны берілетін жайылымдарға ауыстыру схемасы

Бұқар жырау ауданы бойынша 2018-2019 жылдарға арналған жайылымдарды басқару және оларды пайдалану жоспарына 6 қосымша

Аудандық маңызы бар қала, кент, ауыл, ауылдық округ маңында орналасқан жайылымдармен қамтамасыз етілмеген жеке және (немесе) заңды тұлғалардың ауыл шаруашылығы жануарларының мал басын шалғайдағы жайылымдарға орналастыру схемасы

Бұқар жырау ауданы бойынша 2018-2019 жылдарға арналған жайылымдарды басқару және оларды пайдалану жоспарына 7 қосымша

Ауыл шаруашылығы жануарларын жаюдың және айдаудың маусымдық маршруттарын белгілейтін жайылымдарды пайдалану жөніндегі күнтізбелік графигі

№ п/п	Округ атауы	Жайылымдарда мал бағудың басталуы	Жайылымдардан малдың қайтуы
1	Ақбел ауылдық округі	сәуірдің бірінші жартысында	Қазанның екінші онкүндігі
2	Ақөре ауылы	сәуірдің бірінші жартысында	Қазанның екінші онкүндігі
3	Ақтөбе ауылдық округі	сәуірдің бірінші жартысында	Қазанның екінші онкүндігі
4	Белағаш ауылдық округі	сәуірдің бірінші жартысында	Қазанның екінші онкүндігі
5	Бұқар-Жырау ауылдық округі	сәуірдің бірінші жартысында	Қазанның екінші онкүндігі
6	Ботақар ауылы	сәуірдің бірінші жартысында	Қазанның екінші онкүндігі
7	Баймырза ауылдық округі	сәуірдің бірінші жартысында	Қазанның екінші онкүндігі
8	Гагарин ауылдық округі	сәуірдің бірінші жартысында	Қазанның екінші онкүндігі
9	Доскей ауылдық округі	сәуірдің бірінші жартысында	Қазанның екінші онкүндігі
10	Жанаталап ауылы	сәуірдің бірінші жартысында	Қазанның екінші онкүндігі
11	Қаражар ауылдық округі	сәуірдің бірінші жартысында	Қазанның екінші онкүндігі
12	Қарақұдық ауылы	сәуірдің бірінші жартысында	Қазанның екінші онкүндігі
13	Көкпекті ауылдық округі	сәуірдің бірінші жартысында	Қазанның екінші онкүндігі
14	Керней ауылдық округі	сәуірдің бірінші жартысында	Қазанның екінші онкүндігі
15	Қушоқы кенті	сәуірдің бірінші жартысында	Қазанның екінші онкүндігі
16	Қызылқайын ауылдық округі	сәуірдің бірінші жартысында	Қазанның екінші онкүндігі
17	Ғ. Мұстафин атындағы кенті	сәуірдің бірінші жартысында	Қазанның екінші онкүндігі
18	Новоузенка ауылдық округі	сәуірдің бірінші жартысында	Қазанның екінші онкүндігі
19	Петровка ауылдық округі	сәуірдің бірінші жартысында	Қазанның екінші онкүндігі
20	Ростовка ауылдық округі	сәуірдің бірінші жартысында	Қазанның екінші онкүндігі
21	Самарқанд ауылдық округі	сәуірдің бірінші жартысында	Қазанның екінші онкүндігі
22	Суықсу ауылы	сәуірдің бірінші жартысында	Қазанның екінші онкүндігі
23	Тоғызқұдық ауылдық округі	сәуірдің бірінші жартысында	Қазанның екінші онкүндігі
24	Тұзды ауылдық округі	сәуірдің бірінші жартысында	Қазанның екінші онкүндігі
25	Үміткер ауылдық округі	сәуірдің бірінші жартысында	Қазанның екінші онкүндігі
26	Үштөбе ауылдық округі	сәуірдің бірінші жартысында	Қазанның екінші онкүндігі
27	Центральный ауылдық округі	сәуірдің бірінші жартысында	Қазанның екінші онкүндігі
28	Шешенқара ауылдық округі	сәуірдің бірінші жартысында	Қазанның екінші онкүндігі
29	Ботакара кенті	сәуірдің бірінші жартысында	Қазанның екінші онкүндігі

Бұқар жырау ауданы бойынша 2018-2019 жылдарға арналған жайылымдарды басқару және оларды пайдалану жоспарына 8 қосымша

№ п/п	Жер санаты	Барлығы	Оның ішінде, жайылымдар
1	Ауыл шаруашылық мақсатындағы жерлер, барлығы	823 936	533 474
2	Елді-мекен жерлері	376 811
3	Өнеркәсіп, көлік, байланыс және тағыда басқа ауылшаруашылығына арналмаған жерлер	20 271
4	Босалқы жерлер	221 200
5	Орман қоры жерлері	10 671
6	Су қорлары жерлері	3 328
7	Ерекше қорғалатын табиғи территориялардың жерлері	0
	Барлығы	1 456 217	533 474

Ескерту: Ұсынылған жер көлемі жобасы, Абай ауданына берілген жер көлемін ескере отырып түзету жүргізіледі.

Бұқар жырау ауданы бойынша 2018-2019 жылдарға арналған жайылымдарды басқару және оларды пайдалану жоспарына 9 қосымша

Кенттер және ауылдық округтер атауы	Ауылдық елді-мекендер атауы
Ақбел ауылдық округі	Ақбел, Құрама, Алабас
Ақөре ауылы	Ақөре
Ақтөбе ауылдық округі	Ақтөбе, Ынтымақ
Белағаш ауылдық округі	Белағаш, Аюлы
Бұқар жырау ауылдық округі	Бұқар-Жырау, Семізбұға, Шалқар
Ботақара ауылы	Ботақара
Баймырза ауылдық округі	Баймырза, Астаховка
Гагарин ауылдық округі	Гагарино, Садовое
Доскей ауылдық округі	Доскей, Трудовое
Жаңаталап ауылы	Жанаталап
Қаражар ауылдық округі	Қаражар, Волховское, Геологическое, Асыл
Қарақұдық ауылы	Қарақұдық
Көкпекті ауылдық округі	Көкпекті, Байқадам, Сарытөбе
Керней ауылдық округі	Керней, Ақжар, Алғабас
Қушоқы кенті	Қушоқы, Майозек
Қызылқайын ауылдық округі	Қызылқайын, Тасаул, Саратовка
Ғ. Мұстафин атындағы кенті	Мустафина, Нұра станциясы
Новоузенка ауылдық округі	Новоузенка, Стан, Севан
Петровка ауылдық округі	Петровка, Жанақала, Жастлек
Ростовка ауылдық округі	Ростовка, Красная Нива, Қызыл жар
Самарқанд ауылдық округі	Самарқанд, Тегісжол, Чкалово
Суықсу ауылы	Суықсу
Тоғызкұдық ауылдық округі	Тоғызқұдық, Тасшоқы
Тұзды ауылдық округі	Тұзды, Первого мая, Старая тузды
Үміткер ауылдық округі	Үмүткер, Төрткөл, Үлгі
Үштөбе ауылдық округі	Үштөбе, Заречное, Кұрлыс, Новостройка
Центральный ауылдық округі	Центральное, Андренниковка
Шешенқара ауылдық округі	Шешенқара, Ашысу станциясы
Ботақара кенті	Ботақара, Ботақара станциясы

Бұқар жырау ауданы бойынша 2018-2019 жылдарға арналған жайылымдарды басқару және оларды пайдалану жоспарына 10 қосымша

№	Ауылдық округ	Халық саны, адам
1	Ақбел ауылдық округі	828
2	Ақөре ауылы	445
3	Ақтөбе ауылдық округі	1162
4	Белағаш ауылдық округі	616
5	Бұқар жырау ауылдық округі	507
6	Ботақара ауылы	896
7	Баймырза ауылдық округі	2338
8	Гагарин ауылдық округі	1077
9	Доскей ауылдық округі	4548
10	Жаңаталап ауылы	1116
11	Қаражар ауылдық округі	1800
12	Қарақұдық ауылы	859
13	Көкпекті ауылдық округі	4264
14	Керней ауылдық округі	2098
15	Қушоқы кенті	4476
16	Қызылқайын ауылдық округі	1411
17	Ғ. Мұстафин атындағы кенті	4115
18	Новоузенка ауылдық округі	1851
19	Петровка ауылдық округі	2421
20	Ростовка ауылдық округі	3276
21	Самарқанд ауылдық округі	1930
22	Суықсу ауылы	250
23	Тоғызқұдық ауылдық округі	1327
24	Тұзды ауылдық округі	1086
25	Үміткер ауылдық округі	1520
26	Үштөбе ауылдық округі	4819
27	Центральный ауылдық округі	1721
28	Шешенқара ауылдық округі	920
29	Ботақара кенті	6415
	Барлығы	62 154

Бұқар жырау ауданы бойынша 2018-2019 жылдарға арналған жайылымдарды басқару және оларды пайдалану жоспарына 11 қосымша

Мал түрі	Ауыстыру коэффициенті
Ірі қара мал (бұдан әрі ІҚМ)	1,0
Қой мен ешкі (бұдан әрі ҰҚМ)	0,1
Жылқы	1,0

Бұқар жырау ауданы бойынша 2018-2019 жылдарға арналған жайылымдарды басқару және оларды пайдалану жоспарына 12 қосымша

№ п/п	Округ атауы	Мал басы саны
		Ірі қара мал	Ұсақ қара мал	Жылқы
1	Ақбел ауылдық округі	2144	3474	1022
2	Ақөре ауылы	3308	1626	1045
3	Ақтөбе ауылдық округі	2859	3538	1222
4	Белағаш ауылдық округі	2522	4136	926
5	Бұқар жырау ауылдық округі	1980	3640	1530
6	Ботақара ауылы	1832	1870	226
7	Баймырза ауылдық округі	1175	2492	155
8	Гагарин ауылдық округі	919	1441	64
9	Доскей ауылдық округі	1674	1106	799
10	Жаңаталап ауылы	1825	1341	130
11	Қаражар ауылдық округі	1432	1059	636
12	Қарақұдық ауылы	2181	2688	773
13	Көкпекті ауылдық округі	4669	5221	505
14	Керней ауылдық округі	5261	7893	1952
15	Қушоқы кенті	1105	1228	187
16	Қызылқайын ауылдық округі	1972	2948	285
17	Ғ. Мұстафин атындағы кенті	871	1667	198
18	Новоузенка ауылдық округі	1775	1006	346
19	Петровка ауылдық округі	3499	5078	1827
20	Ростовка ауылдық округі	2171	1921	359
21	Самарқанд ауылдық округі	755	2189	108
22	Суықсу ауылы	1049	2732	845
23	Тоғызқұдық ауылдық округі	3719	4724	748
24	Тұзды ауылдық округі	1274	2267	540
25	Үміткер ауылдық округі	3287	4326	2340
26	Үштөбе ауылдық округі	3909	7183	2826
27	Центральный ауылдық округі	803	1097	164
28	Шешенқара ауылдық округі	1841	3307	1069
29	Ботакара кенті	2090	2104	362
	Барлығы аудан бойынша	63 901	85 302	23 189

Бұқар жырау ауданы бойынша 2018-2019 жылдарға арналған жайылымдарды басқару және оларды пайдалану жоспарына 13 қосымша

№п/п	Аудан атауы	Дақыл	Өнімділік, ц/га
1	Бұқар жырау ауданы	Сүрлемге арналған жүгері	0
		Пішендеме	0
		Көпжылдық өсімдіктердің шөбі	6
		Сабан	5
		Табиғи шалғынның шөбі	4

Бұқар жырау ауданы бойынша 2018-2019 жылдарға арналған жайылымдарды басқару және оларды пайдалану жоспарына 14 қосымша

Жылдар	Өріс нөмірлері
	I	II	III	IV
1	Көктем мен күз	Көктем	Көктем мен күз	Күз
2	Көктем	Көктем мен күз	Күз	Көктем мен күз
3	Көктем мен күз	Күз	Көктем мен күз	Көктем
4	Күз	Көктем мен күз	Көктем	Көктем мен күз

Бұқар жырау ауданы бойынша 2018-2019 жылдарға арналған жайылымдарды басқару және оларды пайдалану жоспарына 15 қосымша

№ п/п	Округ аты	Табын, қора, отар саны
		Ірі қара мал	Ұсақ қара мал	Жылқы
1	Ақбел ауылдық округі	5	8	5
2	Ақөре ауылы	3	5	2
3	Ақтөбе ауылдық округі	4	6	2
4	Белағаш ауылдық округі	4	7	3
5	Бұқар жырау ауылдық округі	4	7	4
6	Ботақара ауылы	2	6	2
7	Баймырза ауылдық округі	3	5	3
8	Гагарин ауылдық округі	4	5	3
9	Доскей ауылдық округі	5	8	3
10	Жаңаталап ауылы	3	7	3
11	Қаражар ауылдық округі	5	8	4
12	Қарақұдық ауылы	5	9	3
13	Көкпекті ауылдық округі	6	11	6
14	Керней ауылдық округі	6	12	6
15	Қушоқы кенті	2	4	3
16	Қызылқайын ауылдық округі	5	8	4
17	Ғ. Мұстафин ат. Кенті	4	8	5
18	Новоузенка ауылдық округі	5	9	4
19	Петровка ауылдық округі	7	11	6
20	Ростовка ауылдық округі	5	12	7
21	Самарқанд ауылдық округі	3	5	3
22	Суықсу ауылы	2	10	3
23	Тоғызқұдық ауылдық округі	7	15	8
24	Тұзды ауылдық округі	4	8	5
25	Үміткер ауылдық округі	6	11	6
26	Үштөбе ауылдық округі	7	15	5
27	Центральный ауылдық округі	5	7	3
28	Шешенқара ауылдық округі	3	9	5
29	Ботақара кенті	5	11	5
	Аудан бойынша барлығы	129	257	121

Бұқар жырау ауданы бойынша 2018-2019 жылдарға арналған жайылымдарды басқару және оларды пайдалану жоспарына 16 қосымша

№ п/п	Округ атауы	Мал сою пунктері	Жасанды ұрықтандыру пунктері	Малқорымы	Қарабез жерлеулері	Ветеринариялық пунктер
1	Ақбел ауылдық округі			1		1
2	Ақөре ауылы	1			1	1
3	Ақтөбе ауылдық округі					1
4	Белағаш ауылдық округі	1	1			1
5	Бұқар жырау ауылдық округі	2	1		1	1
6	Ботақара ауылы	1	1		1	1
7	Баймырза ауылдық округі			1		1
8	Гагарин ауылдық округі					1
9	Доскей ауылдық округі	4		1	1	1
10	Жаңаталап ауылы	1	1	1		1
11	Қаражар ауылдық округі	1		1	1	1
12	Қарақұдық ауылы		1			1
13	Көкпекті ауылдық округі	2	1	1		1
14	Керней ауылдық округі	1				1
15	Қушоқы кенті					1
16	Қызылқайын ауылдық округі					1
17	Ғ. Мұстафин атындағы кент			1	1	1
18	Новоузенка ауылдық округі			1	1	1
19	Петровка ауылдық округі	2		1	1	1
20	Ростовка ауылдық округі			1	1	1
21	Самарқанд ауылдық округі		1	1		1
22	Суықсу ауылы	1				1
23	Тоғызқұдық ауылдық округі	1	1			1
24	Тұзды ауылдық округі	1			1	1
25	Үміткер ауылдық округі	1			1	1
26	Үштөбе ауылдық округі	2	1	1	1	1
27	Центральынй ауылдық округі		1	1	1	1
28	Шешенқара ауылдық округі	1	1		1	1
29	Ботақар кенті	1		1		1
	Барлығы:	24	11	14	14	29

Бұқар жырау ауданы бойынша 2018-2019 жылдарға арналған жайылымдарды басқару және оларды пайдалану жоспарына 17 қосымша

Атауы	Жайылым көлемі, факт.га	Жайылым көлемі, қажетті га	Мал басы			1 басқа жүктеме			Жайылымдармен қамсыздандырылуы га +,-
			Ірі қара мал	Ұсақ қара мал	Жылқы
						Ірі қара мал	Ұсақ қара мал	Жылқы
Ақбел ауылдық округі	30155	64044	2144	3474	1022	15	3	21	-33889
Ақөре ауылы	27704	81489	3308	1626	1045	15	3	21	-53785
Ақтөбе ауылдық округі	13271	79161	2859	3538	1222	15	3	21	-65890
Белағаш ауылдық округі	38869	69684	2522	4136	926	15	3	21	-30815
Бұқар жырау ауылдық округі	30307	72750	1980	3640	1530	15	3	21	-42443
Ботақара ауылы	857	37836	1832	1870	226	15	3	21	-36979
Баймырза ауылдық округі	1687	28356	1175	2492	155	15	3	21	-26669
Гагарин ауылдық округі	13	19452	919	1441	64	15	3	21	-19439
Доскей ауылдық округі	2857	45207	1674	1106	799	15	3	21	-42350
Жаңаталап селосы	752	34128	1825	1341	130	15	3	21	-33376
Қаражар ауылдық округі	13963	38013	1432	1059	636	15	3	21	-24050
Қарақұдық ауылы	30657	57012	2181	2688	773	15	3	21	-26355
Көкпекті ауылдық округі	11727	96303	4669	5221	505	15	3	21	-84576
Керней ауылдық округі	36568	143586	5261	7893	1952	15	3	21	-107018
Қушоқы кенті	76	24186	1105	1228	187	15	3	21	-24110
Қызылқайын ауылдық округі	8814	44409	1972	2948	285	15	3	21	-35595
Ғ.Мұстафин атындағы кенті	1871	22224	871	1667	198	15	3	21	-20353
Новоузенка ауылдық округі	10334	36909	1775	1006	346	15	3	21	-26575
Петровка ауылдық округі	10823	106086	3499	5078	1827	15	3	21	-95263
Ростовка ауылдық округі	877	45867	2171	1921	359	15	3	21	-44990
Самарқанд ауылдық округі	3899	20160	755	2189	108	15	3	21	-16261
Суықсу ауылы	50552	41676	1049	2732	845	15	3	21	+ 8876
Тоғызқұдық ауылдық округі	22636	85665	3719	4724	748	15	3	21	-63029
Тұзды ауылдық округі	10209	37251	1274	2267	540	15	3	21	-27042
Үміткер ауылдық округі	31571	111423	3287	4326	2340	15	3	21	-79852
Үштөбе ауылдық округі	27350	139530	3909	7183	2826	15	3	21	-112180
Центральный ауылдық округі	2496	18780	803	1097	164	15	3	21	-16284
Шешенқара ауылдық округі	26466	59985	1841	3307	1069	15	3	21	-33519
Ботақара кенті		45264	2090	2104	362	15	3	21	-45264
Барлығы	465 237	1 706 436	63 901	85 302	23 189	15	3	21	-1 241 199

Об утверждении Плана по управлению пастбищами и их использованию по Бухар - Жыраускому району на 2018 - 2019 годы

Решение 22 сессии Бухар - Жырауского районного маслихата Карагандинской области от 29 марта 2018 года № 10. Зарегистрировано Департаментом юстиции Карагандинской области 18 апреля 2018 года № 4709. Прекращено действие в связи с истечением срока

В соответствии с Законами Республики Казахстан от 23 января 2001 года "О местном государственном управлении и самоуправлении в Республики Казахстан", от 20 февраля 2017 года "О пастбищах" районный маслихат РЕШИЛ:

1. Утвердить План по управлению пастбищами и их использованию по Бухар-Жыраускому району на 2018-2019 годы, согласно приложению к настоящему решению.

2. Настоящее решение вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования.

Председатель сессии	Б. Жанбырбаев
Секретарь маслихата	А. Әли

Утвержден решением 22 сессии Бухар-Жырауского районного маслихата от 29 марта 2018 года № 10

План по управлению пастбищами и их использованию по Бухар - Жыраускому району на 2018 - 2019 годы

1. Общие сведения

План принимается в целях рационального использования пастбищ, устойчивого обеспечения потребности в кормах и предотвращения процессов деградации пастбищ.

План содержит:

1) схему (карту) расположения пастбищ на территории административно-территориальной единицы в разрезе категорий земель, собственников земельных участков и землепользователей на основании правоустанавливающих документов согласно приложению 1;

2) приемлемые схемы пастбищеоборотов согласно приложению 2;

3) карту с обозначением внешних и внутренних границ и площадей пастбищ, в том числе сезонных, объектов пастбищной инфраструктуры согласно приложению 3;

4) схему доступа пастбищепользователей к водоисточникам (озерам, рекам, прудам, копаням, оросительным или обводнительным каналам, трубчатым или шахтным колодцам), составленную согласно норме потребления воды согласно приложению 4;

5) схему перераспределения пастбищ для размещения поголовья сельскохозяйственных животных физических и (или) юридических лиц, у которых отсутствуют пастбища, и перемещения его на предоставляемые пастбища согласно приложению 5;

6) схему размещения поголовья сельскохозяйственных животных на отгонах пастбищах физических и (или) юридических лиц, не обеспеченных пастбищами, расположенными при городе районного значения, поселке, селе, сельском округе согласно приложению 6;

7) календарный график по использованию пастбищ, устанавливающих сезонные маршруты выпаса и передвижения сельскохозяйственных животных согласно приложению 7;

План принят с учетом: сведений о состоянии геоботанического обследования пастбищ; сведений о ветеринарно-санитарных объектах; данных о численности поголовья сельскохозяйственных животных с указанием их владельцев – пастбищепользователей; физических и (или) юридических лиц; данных о количестве гуртов, отар, табунов, сформированных по видам и половозрастным группам сельскохозяйственных животных; сведений о формировании поголовья сельскохозяйственных животных для выпаса на отгонных пастбищах; особенностей выпаса сельскохозяйственных животных на культурных и аридных пастбищах; сведений о сервитутах для прогона скота и иных данных, предоставленных государственными органами, физическими и (или) юридическими лицами.

Бухар-Жырауский район расположен в восточной части Карагандинской области. Район граничит с Осакаровским, Шетским, Абайским и Каркаралинским районами Карагандинской области, а также с Баянаульским районом Павлодарской области на севере.

Территория Бухар-Жырауского района по категориям земель представлена в приложении 8.

Рельеф района представлен степной зоной, мелкосопочником, низкогорьем. Горы в районе расположены преимущественно в северной части. Район расположен в зоне умеренно-жарких, резко–засушливых степей. Климат резко-континентальный, отличается продолжительной зимой и коротким жарким летом, резкими сменами температуры дня и ночи, недостачным количеством атмосферных осадков, непродолжительностью сельскохозяйственного сезона.

Среднегодовое количество осадков составляет 100-160 мм с большими колебаниями. Территория района находится в зоне рискованного земледелия.

По почвенно-климатическим условиям подразделяется почвенно-климатические зоны, в которых преобладают почвы каштановые, светло-каштановые, бурые, серобурые.

Входящие в состав района 29 сельских округов, представлены в приложении 9.

Численность населения Бухар-Жырауского района составляет 62154 человек, в разрезе сельских округов представлена в приложении 10.

Основное направление деятельности сельхозпредприятий — развитие животноводства и растениеводства, реализация продукции животноводства и растениеводства. По району зарегистрировано 1127 крестьянских хозяйств. Из них 657 крестьянских хозяйств занимаются животноводством, 470 хозяйств растениеводством, 207 крестьянских хозяйств участвуют в породном преобразовании стада.

2. Учет поголовья, расчет условных голов

Для удобства проведения различных подсчетов, касающихся выпаса скота, применяется условная единица для сравнения или суммирования животных различных видов скота.

Коэффициент пересчета в условные головы представлен в приложении 11.

Данные о численности поголовья сельскохозяйственных животных в разрезе сельских округов, владельцев крестьянских и личных подсобных хозяйств отражены в приложении 12.

3. Геоботаника

В Бухар-Жырауском районе определено более 180 видов растений, которые принадлежат к 40 семействам. Наиболее распространены растения из семейства злаковых, сложноцветных, крестоцветных. Кормовые угодья Бухар-Жырауского района расположены в зоне каштановых и светло-каштановых почв, формирование которых обусловлено спецификой природных условий: континентальный сухой климат, изреженный растительный покров с преобладанием узколистной злаковой растительности, территория района находится в зоне полупустынных степей с преобладанием разнотравно-ковыльных - типчаковых группировок. В пойме рек встречаются лугово - злаковые, пырейные, костровые, лисохвостные, злаково-осоковые, тростниково-осоковые травы.

Растения встречающиеся на пастбищах в хозяйственном отношении обычно разделяют на четыре группы – злаковые, бобовые, осоковые и разнотравье.

В связи с тем, что на территории Бухар-Жырауского района наблюдается разнообразие природных условий, кроме степной растительности большое распространение получили группировки луговой растительности в поймах рек Нура, Шийлы, Кульса, Сокыр. Естественный растительный покров пастбищ на каштановых и светло-каштановых почвах представлен тырсиково-типчаково - полынными ассоциациями. Из злаков наибольшее распространение получили –типчак, тонконог стройный. Разнотравье немногочисленно и представлено следующими видами: подмаренники настоящие, девясил британский, донник клубненосный, шалфей молочный, из бобовых клевер, вика, люцерна, донник, горошек мыщицы, из осока-осока заячья, осока ранняя.Семейство злаковых является одним из самых распространенных на территории землепользования.

Пастбища подвержены бессистемному выпасу и довольно часто под влиянием усиленного выпаса выше описанный растительный покров кормовых угодий видоизменяется. Ценные степные злаки постепенно выпадают из травостоя, как наименее приспособленные к выпасу, в растительном покрове разрастается сорное разнотравье и полыни. Из злаков наиболее устойчив к выпасу типчак: он хорошо отрастает после вытаптывания скотом. Под влиянием нерационального выпаса продуктивность пастбищ падает. Укорачивается сезон использования. Чтобы сохранить качественный состав травостоя на пастбищах, состоящих из разнообразных видов злаков, кормовые угодья надо использовать с умеренной нагрузкой скота в системе пастбище оборотов. На таких пастбищах необходимо упорядочить выпас, ввести загонную систему.

Содержание разнотравья в урожаях сена и пастбищного корма достигает иногда 60-80%. Многие виды растений из этой группы имеют важное кормовое значение. Все растительные виды по своему хозяйственному значению и использованию можно разделить на группы:

злаки мягко стебельные – ковыли, типчак, пырей, костер и другие;

полыни плохо поедаемые и недоедаемые – полынь эстрагон, полынь горькая, полынь высокая, полынь сизая;

разнотравье растения – бобовые, подорожник солончаковый, кровохлебка лекарственная;

ядовитие растения – пижма,ярутка, сурепица,клоповник мусорный, болиголов.

В результате геоботанического обследования выявлено, что пастбищные угодья используются нерационально, отдельные пастбища стравливаются на стадии сбоя. Пастбища расположенные вблизи населенных пунктов, вокруг водопоев скота, приведены в полную негодность и под выпас не могут быть использованы. При эксплуатации пастбищ допускается выпас скота по не просохшей почве, в результате чего происходит образование кочек. Травостой многих пастбищ в результате бессистемного чрезмерного выпаса заосрен плохо поедаемыми грубостебельноми видами полыней и разнотравтья, в результате чего кормовая ценность их резко снизилась, урожайность сухой поедаемой массы растений на пастбищах с единицы площади падает. Укорачивается сезон использования патбищ. Наиболее оптимальным сроком использования естественных пастбищ в Бухар-Жырауском районе в степной зоне является весенне- летний- осенний период.

Рациональное использование пастбищ и сенокосов имеет большое значение – при правильном использовании пастбщиных угодий продуктивность их сильно возрастает.

4. Кормопроизводство

На территории Бухар-Жырауского района основными составляющими рациона животных служат пастбищные корма, сено естественных лугов и сеянных сенокосов. На одну условную голову поголовья скота по району приходится около 13 га пастбищ, что при средней урожайности зеленой массы 5-6 ц/га., которые обеспечивают потребность животных в пастбищном корме.

Данные о средней урожайности кормовых культур на территории Бухар -Жырауского района отражены в приложении 13.

Основные проблемы отрасли кормопроизводства:

недостаточные объемы посевных площадей под кормовыми культурами;

низкая урожайность кормовых культур;

низкий уровень обеспеченности современной кормоуборочной и

кормоприготовительной техники;

низкий уровень использования пастбищ и сенокосов;

отсутствие у землепользователей специальной программы развития кормопроизводства;

5. Пастбищеоборот

В целях повышения продуктивности пастбищ и улучшения состава травостоя организуют пастбищеобороты. В повышении продуктивности пастбищ немаловажное значение имеет правильная организация их территории, состоящая в размещении гуртовых и отарных участков, загонов очередного стравливания, водных сооружений и скотопрогонов.

На естественных пастбищах предусматривается организация четырехпольного пастбищеоборота со следующими сроками стравливания, представленными в приложении 14.

Определение продуктивности пастбищ:

площадь пастбища - 533 474 га;

срок использования начало - 5 мая, конец – 1 октября, лошадьми 70 %

круглогодично;

количество дней выпаса – 180 дней;

состав стада: крупный рогатый скот, мелкий рогатый скот, лошади;

количество животных в стаде, условных голов – 96 620 голов;

средняя живая масса одной головы, кг:

до учетного периода – 330 кг;

после учетного периода – 420 кг;

средний привес одной головы - 90 кг;

привес на все стадо за весь период – 8 695 800 тонн.

Данные о количестве гуртов, отар, табунов, сформированных по видам сельскохозяйственных животных в разрезе сельских округов отображены в приложении 15.

6. Водопой, график водопоя

Водопойные пункты размещают с учетом видов и групп выпасного поголовья животных, сезонности их использования участков, рельефа местности. При размещении водо источников необходимо учитывать удобные подходы к водопою и соблюдать санитарно-профилактические правила. В этих целях нельзя допускать размещение вод источников на заболоченных, затапливаемых и загрязненных участках, а также проектировать к обслуживанию из одного водопойного пункта не более 250 голов крупного рогатого скота или 2000 овец. Лучше всего, если животные имеют свободный доступ к воде и пьют в любое время. Лучшими источниками пастбищного водоснабжения являются реки, озера и пруды с проточной водой.

Приказом министра сельского хозяйства Республики Казахстан от 24 апреля 2017 года №173 "Об утверждении Правил рационального использования пастбищ" (зарегистрировано в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов за № 15090) утверждена среднесуточная норма потребления воды по видам сельскохозяйственных животных:

для крупного рогатого скота и лошадей 45-60 литров;

для молодняка в возрасте 1-2 года 25-35 литров;

для молодняка младше одного года 10-15 литров;

для овец и коз 3-5 литров;

для ягнят 1-2 литра.

Допустимое расстояние от пастбища до водопоя для коров – 1,5 км, для телят 1 км, для молодняка крупного рогатого скота – 2,5 км, для овец и коз – 3 км, для лошадей и верблюдов до 4,6 км.

Пастбищные земли Бухар-Жырауского района полностью обеспечены водой.

Устройство прогонов. Прогоны должны быть достаточной ширины, чтобы скот не теснился и не скучивался. Ширина прогонов на 100 голов для крупного рогатого скота 20-25 м, молодняка до одного года 10-15 м, табуна лошадей 15-20 м, для отары овец голов 30-35 м.

Скотопрогоны предусматриваются для предупреждения вытаптывания травостоя естественных трав и посевов сельскохозяйственных культур.

На пастбищных угодьях скотопрогоны, как правило, должны совмещаться с границами гуртовых (отарных) участков, полями пастбищеоборотов.

7. Размещение скотопрогонов

Для перегона скота к местам выпаса, источникам водопоя, фермам из загона в загон проектируют скотопрогоны.

Скотопрогоны размещают с расчетом обслуживания ими наибольшей площади и созданияудобной и кратчайшей связи пастбищ с местами стоянки и водопоя скота.

Предпочтительны прямолинейные скотопрогоны, без лишних изгибов и поворотов, с тупыми углами поворотов. Скотопрогоны необходимо размещать таким образом, чтобы они по возможности не пересекали рек, ручьев, канав, не проходили по заболоченным местам, по бровкам балок и крутых оврагов, без устройства через них переправ, а также по тальвегам балок. Скотопрогоны подразделяют на основные, связывающие фермы, гуртовые участки, и внутри пастбищные.

Ширина скотопрогонов зависит от вида животных, размера гуртов и отар, а также механического состава почв, степени сбитости травостоя и эрозионных процессов. Не следует совмещать скотопрогоны с дорожной сетью, а особенно с районными и областными дорогами.

Скотопрогоны должны проектироваться на расстоянии не ближе 2-3 км от животноводческих изоляторов, скотомогильников, населенных пунктов, 0,1 км от проезжих дорог и 0,5-1,0 км от многолетних насаждений.

8. Ветеринарные объекты

Сведения о ветеринарно-санитарных объектах на территории Бухар-Жырауского района представлены в приложении 16.

9. Выводы

Согласно статьи 15 Закона Республики Казахстан "О пастбищах" от 20 февраля 2017 года - пастбища, расположенные в пределах территории поселков и сельских населенных пунктов, находящиеся в государственной собственности, предоставляются для удовлетворения нужд местного населения по содержанию маточного (дойного) поголовья сельскохозяйственных животных. Выпас на этих пастбищах других сельскохозяйственных животных допускается только при соблюдении предельно допустимых норм нагрузки на общую площадь пастбищ. Рациональное использование пастбищ сводится к тому, чтобы создать условия для получения высокой продуктивности пастбищ, сохранить ценный состав травостоя в течение длительного времени, обеспечить пастбищными кормами наибольшее количество животных и получить высокий выход животноводческой продукции. Так применение одной только загонной системы пастьбы дает возможность содержать скот на одной и той же площади на 20-30% больше, а при проведении всей системы рационального использования пастбищ (правильного стравливания травостоя, текущего ухода, введения пастбище оборота, применение загонной системы пастьбы) продуктивность естественных пастбищных угодий увеличивается в 2-3 раза. Пастбища - источник ценного и дешевого зеленого корма для животных. Поэтому организация их рационального использования - важнейшая задача землепользователей.

Для рационального использования кормовых угодий необходимо:

освоение и соблюдение пастбищеоборота, прекращение выпаса скота на сильно сбитых пастбищах до полного восстановления травостоя;

запрещается сжигание старики и соломы на пастбищах и пашне, так как это наносит ущерб флоре и фауне;

запрещается уничтожение кустарников, выполняющих охранную роль, сохраняющих земли от размыва;

осуществлять сенокошение в целях заготовки кормов в случаях, когда продуктивность пастбищ превышает потребность в кормах выпасаемых сельскохозяйственных животных при соблюдении предельно допустимых норм нагрузки на общую площадь пастбищ;

рационально использовать пастбища по их целевому назначению в соответствии с условиями предоставления пастбищ.

Согласно приложении 17, на территории Бухар-Жырауского района обеспечение пастбищами сельских округов и данные о численности поголовья сельскохозяйственных животных владельцев личных подсобных хозяйств.

Нагрузка на одну голову сельскохозяйственных животных утверждена Приказом Министра сельского хозяйства Республики Казахстан от 14 апреля 2015 года № 3-3/332 "Об утверждении предельно допустимой нормы нагрузки на общую площадь пастбищ" (зарегистрировано в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов за № 11034). В целом по району обеспеченность пастбищами недостаточна для ведения животноводства.

Приложение 1 к Плану по управлению пастбищами и их использованию по Бухар-Жыраускому району на 2018-2019 годы

Cхема (карта) расположения пастбищ на территории административно – территориальной единицы в разрезе категорий земель, собственников земельных участков и землепользователей на основании правоустанавливающих документов

Приложение 2 к Плану по управлению пастбищами и их использованию по Бухар-Жыраускому району на 2018-2019 годы

Приемлемые схемы пастбищеоборотов

Приложение 3 к Плану по управлению пастбищами и их использованию по Бухар-Жыраускому району на 2018-2019 годы

Карта с обозначением внешних и внутренних границ и площадей пастбищ, в том числе сезонных, объектов пастбищной инфраструктуры

Приложение 4 к Плану по управлению пастбищами и их использованию по Бухар-Жыраускому району на 2018-2019 годы

Схема доступа пастбищепользователей к водоисточникам (озерам, рекам, прудам, копаням, оросительным или обводнительным каналам, трубчатым или шахтным колодцам), составленную согласно норме потребления воды

Приложение 5 к Плану по управлению пастбищами и их использованию по Бухар-Жыраускому району на 2018-2019 годы

Схема перераспределения пастбищ для размещения поголовья сельскохозяйственных животных физических и (или) юридических лиц, у которых отсутствуют пастбища, и перемещения его на предоставляемые пастбища

Приложение 6 к Плану по управлению пастбищами и их использованию по Бухар-Жыраускому району на 2018-2019 годы

Схема размещения поголовья сельскохозяйственных животных на отгонных пастбищах физических и (или) юридических лиц, не обеспеченных пастбищами, расположенными на территории районного значения, поселке, селе, сельском округе

Приложение 7 к Плану по управлению пастбищами и их использованию по Бухар-Жыраускому району на 2018-2019 годы

Календарный график по использованию пастбищ, устанавливающих сезонные маршруты выпаса и передвижения сельскохозяйственных животных

№ п/п	Наименование округа	Начало выпаса скота на пастбищах	Возврат скота с пастбищ
1	Акбельский сельский округ	первая половина апреля	вторая декада октября
2	Село Акоре	первая половина апреля	вторая декада октября
3	Актобинский сельский округ	первая половина апреля	вторая декада октября
4	Белагашский сельский округ	первая половина апреля	вторая декада октября
5	Бухар-Жырауский сельский округ	первая половина апреля	вторая декада октября
6	Село Ботакара	первая половина апреля	вторая декада октября
7	Сельский округ Баймырза	первая половина апреля	вторая декада октября
8	Гагаринский сельский округ	первая половина апреля	вторая декада октября
9	Доскейский сельский округ	первая половина апреля	вторая декада октября
10	Село Жанаталап	первая половина апреля	вторая декада октября
11	Каражарский сельский округ	первая половина апреля	вторая декада октября
12	Село Каракудук	первая половина апреля	вторая декада октября
13	Кокпектинский сельский округ	первая половина апреля	вторая декада октября
14	Корнеевский сельский округ	первая половина апреля	вторая декада октября
15	Поселок Кушоки	первая половина апреля	вторая декада октября
16	Кызылкайынский сельский округ	первая половина апреля	вторая декада октября
17	Поселок имени Г.Мустафина	первая половина апреля	вторая декада октября
18	Новоузенский сельский округ	первая половина апреля	вторая декада октября
19	Петровский сельский округ	первая половина апреля	вторая декада октября
20	Ростовский сельский округ	первая половина апреля	вторая декада октября
21	Самаркандский сельский округ	первая половина апреля	вторая декада октября
22	Село Суыксу	первая половина апреля	вторая декада октября
23	Тогызкудукский сельский округ	первая половина апреля	вторая декада октября
24	Сельский округ Тузды	первая половина апреля	вторая декада октября
25	Умукерский сельский округ	первая половина апреля	вторая декада октября
26	Уштобинский сельский округ	первая половина апреля	вторая декада октября
27	Центральный сельский округ	первая половина апреля	вторая декада октября
28	Шешенкаринский сельский округ	первая половина апреля	вторая декада октября
29	Поселок Ботакара	первая половина апреля	вторая декада октября

Приложение 8 к Плану по управлению пастбищами и их использованию по Бухар-Жыраускому району на 2018-2019 годы

№ п/п	Категории земель	Всего	в том числе пастбища
1	Всего земель сельскохозяйственного назначения	823 936	533 474
2	Земли населенных пунктов	376 811
3	Земли промышленности, транспорта, связи и иного несельскохозяйственного назначения	20 271
4	Земли запаса	221 200
5	Земли лесного фонда	10 671
6	Земли водного фонда	3 328
7	Земли особо - охраняемых, природных территорий	0
	Всего	1 456 217	533 474

Примечание: Площади земель представлены с учетом земель переданных в Абайский район.

Приложение 9 к Плану по управлению пастбищами и их использованию по Бухар-Жыраускому району на 2018-2019 годы

Наименование сельских округов и поселков	Наименование населенных пунктов
Акбельский сельский округ	Акбел, Курама, Алабас
Село Акоре	Акоре
Актобинский сельский округ	Актобе, Ынтымак
Белагашский сельский округ	Белагаш, Аюлы
Бухар-Жырауский сельский округ	Бухар-Жырау, Семизбуга, Шалкар
Село Ботакара	Ботакара
Сельский округ Баймырза	Баймырза, Астаховка
Гагаринский сельский округ	Гагарино, Садовое
Доскейский сельский округ	Доскей, Трудовое
Село Жанаталап	Жанаталап
Каражарский сельский округ	Каражар, Волховское, Геологическое, Асыл
Село Каракудук	Каракудук
Кокпектинский сельский округ	Кокпекты, Байкадам, Сартюбе
Корнеевский сельский округ	Керней, Акжар, Алгабас
Поселок Кушоки	Кушоки, Майозек
Кызылкайынский сельский округ	Кызылкайын, Тасаул, Саратовка
Поселок имени Г.Мустафина	Мустафина, станция Нуринская
Новоузенский сельский округ	Новоузенка, Стан, Севан
Петровский сельский округ	Петровка, Жанакала, Жастлек
Ростовский сельский округ	Ростовка, Красная Нива, Кызыл жар
Самаркандский сельский округ	Самарканд, Тегисжол, Чкалово
Село Суыксу	Суыксу
Тогызкудукский сельский округ	Тогызкудук, Тасшоки
Сельский округ Тузды	Тузды, Первого мая, Старая тузды
Умуткерский сельский округ	Умуткер, Торткуль, Ульгы
Уштобинский сельский округ	Уштобе, Заречное, Курлус, Новостройка
Центральный сельский округ	Центральное, Андренниковка
Шешенкаринский сельский округ	Шешенкара, станция Ащису
Поселок Ботакара	Ботакара, станция Ботакара

Приложение 10 к Плану по управлению пастбищами и их использованию по Бухар-Жыраускому району на 2018-2019 годы

№	Сельский округ	Численность населения, человек
1	Акбельский сельский округ	828
2	Село Акоре	445
3	Актобинский сельский округ	1162
4	Белагашскийский сельский округ	616
5	Бухар-Жырауский сельский округ	507
6	Село Ботакара	896
7	Сельский округ Баймырза	2338
8	Гагаринский сельский округ	1077
9	Доскейский сельский округ	4548
10	Село Жанаталап	1116
11	Каражарский сельский округ	1800
12	Село Каракудук	859
13	Кокпектинский сельский округ	4264
14	Корнеевский сельский округ	2098
15	Поселок Кушоки	4476
16	Кызылкайынский сельский округ	1411
17	Поселок имени Мустафина	4115
18	Новоузенский сельский округ	1851
19	Петровский сельский округ	2421
20	Ростовский сельский округ	3276
21	Самаркандский сельский округ	1930
22	Село Суыксу	250
23	Тогызкудукский сельский округ	1327
24	Сельский округ Тузды	1086
25	Умуткерский сельский округ	1520
26	Уштобинский сельский округ	4819
27	Центральный сельский округ	1721
28	Шешенкаринский сельский округ	920
29	Поселок Ботакара	6415
	Всего	62 154

Приложение 11 к Плану по управлению пастбищами и их использованию по Бухар-Жыраускому району на 2018-2019 годы

Виды животных	Коэффициенты перевода
Крупный рогатый скот (далее КРС)	1,0
Овцы и козы (далее МРС)	0,1
Лошади	1,0

Приложение 12 к Плану по управлению пастбищами и их использованию по Бухар-Жыраускому району на 2018-2019 годы

№ п/п	Наименование округов	Количество голов
		Крупно рогатый скот	Мелко рогатый скот	Лошади
1	Акбельский сельский округ	2144	3474	1022
2	Село Акоре	3308	1626	1045
3	Актобинский сельский округ	2859	3538	1222
4	Белагашский сельский округ	2522	4136	926
5	Бухар-Жырауский сельский округ	1980	3640	1530
6	Село Ботакара	1832	1870	226
7	Сельский округ Баймырза	1175	2492	155
8	Гагаринский сельский округ	919	1441	64
9	Доскейский сельский округ	1674	1106	799
10	Село Жанаталап	1825	1341	130
11	Каражарский сельский округ	1432	1059	636
12	Село Каракудук	2181	2688	773
13	Кокпектинский сельский округ	4669	5221	505
14	Корнеевский сельский округ	5261	7893	1952
15	Поселок Кушоки	1105	1228	187
16	Кызылкайынский сельский округ	1972	2948	285
17	Поселок имени Г.Мустафина	871	1667	198
18	Новоузенский сельский округ	1775	1006	346
19	Петровский сельский округ	3499	5078	1827
20	Ростовский сельский округ	2171	1921	359
21	Самаркандский сельский округ	755	2189	108
22	Село Суыксу	1049	2732	845
23	Тогызкудукский сельский округ	3719	4724	748
24	Сельский округ Тузды	1274	2267	540
25	Умуткерский сельский округ	3287	4326	2340
26	Уштобинский сельский округ	3909	7183	2826
27	Центральный сельский округ	803	1097	164
28	Шешенкаринский сельский округ	1841	3307	1069
29	Поселок Ботакара	2090	2104	362
	Итого по району	63 901	85 302	23 189

Приложение 13 к Плану по управлению пастбищами и их использованию по Бухар-Жыраускому району на 2018-2019 годы

№п/п	Наименование района	Культура	Урожайность, ц/га
1	Бухар-Жырауский район	Кукуруза на силос	0
		Сенаж	0
		Сено многолетних трав	6
		Солома	5
		Сено естественных лугов	4

Приложение 14 к Плану по управлению пастбищами и их использованию по Бухар-Жыраускому району на 2018-2019 годы

Годы	Номера полей
	I	II	III	IV
1	Весна и осень	Весна	Весна и осень	Осень
2	Весна	Весна и осень	Осень	Весна и осень
3	Весна и осень	Осень	Весна и осень	Весна
4	Осень	Весна и осень	Весна	Весна и осень

Приложение 15 к Плану по управлению пастбищами и их использованию по Бухар-Жыраускому району на 2018-2019 годы

№ п/п	Наименование округов	Количество гуртов, отар, табунов
		Крупный рогатый скот	Мелкий рогатый скот	Лошади
1	Акбельский сельский округ	5	8	5
2	Село Акоре	3	5	2
3	Актобинский сельский округ	4	6	2
4	Белагашский сельский округ	4	7	3
5	Бухар-Жырауский сельский округ	4	7	4
6	Село Ботакара	2	6	2
7	Сельский округ Баймырза	3	5	3
8	Гагаринский сельский округ	4	5	3
9	Доскейский сельский округ	5	8	3
10	Село Жанаталап	3	7	3
11	Каражарский сельский округ	5	8	4
12	Село Каракудук	5	9	3
13	Кокпектинский сельский округ	6	11	6
14	Корнеевский сельский округ	6	12	6
15	Поселок Кушоки	2	4	3
16	Кызылкайынский сельский округ	5	8	4
17	Поселок имени Г.Мустафина	4	8	5
18	Новоузенский сельский округ	5	9	4
19	Петровский сельский округ	7	11	6
20	Ростовский сельский округ	5	12	7
21	Самаркандский сельский округ	3	5	3
22	Село Суыксу	2	10	3
23	Тогызкудукский сельский округ	7	15	8
24	Сельский округ Тузды	4	8	5
25	Умуткерский сельский округ	6	11	6
26	Уштобинский сельский округ	7	15	5
27	Центральный сельский округ	5	7	3
28	Шешенкаринский сельский округ	3	9	5
29	Поселок Ботакара	5	11	5
	Итого по району	129	257	121

Приложение 16 к Плану по управлению пастбищами и их использованию по Бухар-Жыраускому району на 2018-2019 годы

№ п/п	Наименование округа	Убойные площадки	Пункты искуст. осеменения	Скотомогильники	Сибиреязвенные захоронения	Ветеринарные пункты
1	Акбельский сельский округ			1		1
2	Село Акоре	1			1	1
3	Актобинский сельский округ					1
4	Белагашский сельский округ	1	1			1
5	Бухар-Жырауский сельский округ	2	1		1	1
6	Село Ботакара	1	1		1	1
7	Сельский округ Баймырза			1		1
8	Гагаринский сельский округ					1
9	Доскейский сельский округ	4		1	1	1
10	Село Жанаталап	1	1	1		1
11	Каражарский сельский округ	1		1	1	1
12	Село Каракудук		1			1
13	Кокпектинский сельский округ	2	1	1		1
14	Корнеевский сельский округ	1				1
15	Поселок Кушоки					1
16	Кызылкайынский сельский округ					1
17	Поселок имени Г. Мустафина			1	1	1
18	Новоузенский сельский округ			1	1	1
19	Петровский сельский округ	2		1	1	1
20	Ростовский сельский округ			1	1	1
21	Самаркандский сельский округ		1	1		1
22	Село Суыксу	1				1
23	Тогызкудукский сельский округ	1	1			1
24	Сельский округ Тузды	1			1	1
25	Умуткерский сельский округ	1			1	1
26	Уштобинский сельский округ	2	1	1	1	1
27	Центральный сельский округ		1	1	1	1
28	Шешенкаринский сельский округ	1	1		1	1
29	Поселок Ботакара	1		1		1
	ИТОГО:	24	11	14	14	29

Приложение 17 к Плану по управлению пастбищами и их использованию по Бухар-Жыраускому району на 2018-2019 годы

Наименование сельского округа	Площадь пастбищ, факт, га	Площадь пастбищ, потребность га	Поголовье			Нагрузка на 1 голову			Обеспеченность пастбищ, га +,-
			Крупный рогатый скот	Мелкий рогатый скот	Лошади
						Крупный рогатый скот	Мелкий рогатый скот	Лошади
Акбельский сельский округ	30155	64044	2144	3474	1022	15	3	21	-33889
Село Акоре	27704	81489	3308	1626	1045	15	3	21	-53785
Актобинский сельский округ	13271	79161	2859	3538	1222	15	3	21	-65890
Белагашский сельский округ	38869	69684	2522	4136	926	15	3	21	-30815
Бухар-Жырауский сельский округ	30307	72750	1980	3640	1530	15	3	21	-42443
Село Ботакара	857	37836	1832	1870	226	15	3	21	-36979
Сельский округ Баймырза	1687	28356	1175	2492	155	15	3	21	-26669
Гагаринский сельский округ	13	19452	919	1441	64	15	3	21	-19439
Доскейский сельский округ	2857	45207	1674	1106	799	15	3	21	-42350
Село Жанаталап	752	34128	1825	1341	130	15	3	21	-33376
Каражарский сельский округ	13963	38013	1432	1059	636	15	3	21	-24050
Село Каракудук	30657	57012	2181	2688	773	15	3	21	-26355
Кокпектинский сельский округ	11727	96303	4669	5221	505	15	3	21	-84576
Корнеевский сельский округ	36568	143586	5261	7893	1952	15	3	21	-107018
Поселок Кушоки	76	24186	1105	1228	187	15	3	21	-24110
Кызылкайынский сельский округ	8814	44409	1972	2948	285	15	3	21	-35595
Поселок имени Г.Мустафина	1871	22224	871	1667	198	15	3	21	-20353
Новоузенский сельский округ	10334	36909	1775	1006	346	15	3	21	-26575
Петровский сельский округ	10823	106086	3499	5078	1827	15	3	21	-95263
Ростовский сельский округ	877	45867	2171	1921	359	15	3	21	-44990
Самаркандский сельский округ	3899	20160	755	2189	108	15	3	21	-16261
Село Суыксу	50552	41676	1049	2732	845	15	3	21	+ 8876
Тогызкудукский сельский округ	22636	85665	3719	4724	748	15	3	21	-63029
Туздинский сельский округ	10209	37251	1274	2267	540	15	3	21	-27042
Умуткерский сельский округ	31571	111423	3287	4326	2340	15	3	21	-79852
Уштобинский сельский округ	27350	139530	3909	7183	2826	15	3	21	-112180
Центральный сельский округ	2496	18780	803	1097	164	15	3	21	-16284
Шешенкаринский сельский округ	26466	59985	1841	3307	1069	15	3	21	-33519
Поселок Ботакара		45264	2090	2104	362	15	3	21	-45264
ИТОГО	465 237	1 706 436	63 901	85 302	23 189	15	3	21	-1 241 199