ИПС "Әділет"

Қазақстан Республикасының Экология кодексінің 398-бабы 7-тармағының 3) тармақшасына сәйкес БҰЙЫРАМЫН:

1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасының теңізінде, ішкі су айдындарында және сақтық аймағында жиынтық экологиялық пайданы талдау негізінде мұнайдың төгілуін жоюдың оңтайлы әдістерін айқындау, келісу және оларды таңдау туралы шешім қабылдау қағидалары бекітілсін.

2. "Қазақстан Республикасының теңізде, ішкі су айдындарында және сақтық аймағында мұнайдың авариялық төгілуін жоюдың оңтайлы әдістерін айқындау қағидаларын бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2018 жылғы 28 сәуірдегі № 157 бұйрығының (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 17004 болып тіркелген) күші жойылды деп танылсын.

3. Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігінің Экологиялық реттеу және бақылау комитеті Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен:

1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін;

2) осы бұйрық ресми жарияланғаннан кейін оның Қазақстан Республикасы экология, геология және табиғи ресурстар министрлігінің интернет-ресурсында орналастырылуын;

3) осы бұйрық Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелгеннен кейін он жұмыс күні ішінде осы тармақтың 1) және 2) тармақшаларында көзделген іс-шаралардың орындалуы туралы мәліметтердің Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігінің Заң қызметі департаментіне ұсынылуын қамтамасыз етсін.

4. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасының Экология, геология және табиғи ресурстар вице-министріне жүктелсін.

5. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының
Экология, геология және табиғи
ресурстар министрі

М. Мирзагалиев

"КЕЛІСІЛДІ"

Қазақстан Республикасы

Денсаулық сақтау министрлігі

"КЕЛІСІЛДІ"

Қазақстан Республикасы

Индустрия және инфрақұрылымдық

даму министрлігі

"КЕЛІСІЛДІ"

Қазақстан Республикасы

Төтенше жағдайлар министрлігі

"КЕЛІСІЛДІ"

Қазақстан Республикасы

Ұлттық экономика министрлігі

"КЕЛІСІЛДІ"

Қазақстан Республикасы

Энергетика министрлігі

	Қазақстан Республикасының
	Экология, геология және
	табиғи ресурстар министрінің
	2021 жылғы 2 қыркүйектегі
	№ 353 Бұйрығымен
	бекітілген

Қазақстан Республикасының теңізінде, ішкі су айдындарында және сақтық аймағында жиынтық экологиялық пайданы талдау негізінде мұнайдың төгілуін жоюдың оңтайлы әдістерін айқындау, келісу және оларды таңдау туралы шешім қабылдау қағидалары

1-тарау. Жалпы ережелер

1. Қазақстан Республикасының теңізінде, ішкі су айдындарында және сақтық аймағында жиынтық экологиялық пайданы талдау негізінде мұнайдың төгілуін жоюдың оңтайлы әдістерін айқындау, келісу және оларды таңдау туралы шешім қабылдау қағидалары (бұдан әрі – Қағидалар) Қазақстан Республикасының Экология кодексінің (бұдан әрі – Кодекс) 398-бабы 7-тармағының 3) тармақшасына сәйкес әзірленді және Қазақстан Республикасының теңізінде, ішкі су айдындарында және сақтық аймағында жиынтық экологиялық пайданы талдау негізінде мұнайдың төгілуін жоюдың оңтайлы әдістерін айқындау, келісу және оларды таңдау туралы шешім қабылдау тәртібін анықтайды.

2. Осы Қағидаларда пайдаланылатын негізгі ұғымдар мен анықтамалар:

1) мұнай дағын бақылап жағу – бұл жүзбелі мұнай дағын жағу үшін пайдаланылатын мұнайдың авариялық төгілуін жою (бұдан әрі – МАТЖ) әдістерінің бірі, оны механикалық құралдар мен химиялық жинауыштар көмегімен тоқтатуға болады;

2) хердерлер – мұнайдың төгілуін жою әдістерінің көмегімен судың бетін кейіннен тазарту үшін мұнай дағын қатайтуға және қалыңдатуға қабілетті беттік-белсенді заттар;

3) объектілік жоспарлар – кемелерді меншік иелерін қоспағанда, ұлттық және тиісті облыстардың аумақтық жоспарлары, сондай-ақ мұнайдың төгілу қаупін бағалау негізінде азаматтық қорғау саласындағы уәкілетті органның тиісті аумақтық бөлімшелерімен келісілетін, мұнайдың төгілу қаупі бар объектілердің меншік иелері әзірлеген теңізде, ішкі су айдындарында және сақтық аймағында мұнайдың төгілуін жою бойынша дайындықты және іс-қимылдарды қамтамасыз ету жөніндегі жоспарлар;

4) сақтық аймағы – теңіздің жағалау сызығынан құрлыққа қарай бес километрге созылып жатқан, теңізге және ішкі су қоймалары мұнайдың төгілуі салдарынан ластануы немесе теңіздің ластану көзі болуы мүмкін құрлық аймағы;

5) мұнай төгілу қаупі бар объектілерге – теңіз объектілері, теңіз порттары және кемелер жатады;

6) теңіз объектілері – жасанды аралдар, бөгеттер, құрылысжайлар, қондырғылар, құбыржолдар және теңізде көмірсутектерді барлау және (немесе) өндіруді жүргізу кезінде пайдаланылатын объектілер;

7) жиынтық экологиялық пайданы талдау (бұдан әрі – ЖЭПТ) – МАТЖ ең оңтайлы әдістерін таңдау процесі, олардың қоршаған ортаға және халықтың денсаулығына әсерін бағалау;

8) ЖЭПТ негізінде мұнайдың төгілуін жоюдың оңтайлы әдістерін алдын ала айқындау – жиынтық экологиялық пайдаға толыққанды талдау жүргізуге, мұнайдың төгілуін жоюдың оңтайлы әдістерін таңдауға және оларды қолдануға келісуге мүмкіндік беретін, мұнайдың төгілуіне әзірлікті қамтамасыз ету жөніндегі шара ретінде Объектілік жоспарды әзірлегенге дейін жүзеге асыруы;

9) ЖЭПТ негізінде мұнайдың төгілуін жоюдың оңтайлы әдістерін айқындаудың жедел тәртібі – мұнайдың авариялық төгілуі туындаған және жойылған кезде жедел жұмыс кезеңінде барынша қысқа мерзімде және талап етілетін барынша аз деректерімен жүзеге асырылатын ЖЭПТ, мұнайдың төгілуін жоюдың оңтайлы әдістерін таңдау және оларды қолдануды келісу тәртібі;

10) жедел штаб – мұнайдың төгілуін жою жөніндегі уақытша құрылған штаттан тыс бақылау органы, егер қосымша күштер мен құралдарды тарту және қызметтер мен құрылымдарды үйлестіру қажет болған, мұнай төгілуін жою жөніндегі іс-әрекеттерді келісу қажет болған жағдайда құрылады;

11) мұнайдың төгілуін жою жөніндегі мамандандырылған ұйым – шарт негізінде қызмет көрсететін құрлықтағы және теңіздегі көмірсутек кен орындарындағы төгілулердің алдын алу және жою жөніндегі жұмыстарды жүргізуге тиісті рұқсаты бар ұйым, дайындалған персонал мен техникалық жарамды ресурстар.

Осы Қағидаларда пайдаланылатын өзге де ұғымдар мен анықтамалар Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес қолданылады.

3. Осы Қағидалардың мақсаттары үшін мұнайдың төгілуі деп мұнай өнімдерінің төгілуі де түсініледі.

4. Қазақстан Республикасының теңізінде, ішкі су айдындарында және сақтық аймағында мұнайдың төгілуін жою үшін мынадай:

1) бақылау және бағалау;

2) су бетінен мұнайды механикалық тежеу және жинау (сезімтал ресурстардан мұнай дағының ауытқуын қоса алғанда);

3) мұнай дағын бақылап жағу;

4) химиялық құралдарды қолдану;

5) сақтық аймағын қорғау және тазарту әдістері қолданылады.

5. Мұнайдың төгілуіне дайындықты қамтамасыз ету кезінде ресурстардың саны мұнайдың төгілуінің ықтимал тәуекелінің көлеміне сәйкес келуі тиіс, бірақ Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2018 жылғы 18 сәуірдегі № 130 бұйрығымен бекітілген теңізде, ішкі су айдындарында және сақтандыру аймағында мұнайдың төгілуін жою үшін қажетті ең төменгі нормативтерде белгіленген талаптардан және ресурстарға қойылатын талаптардан кем болмауы қажет (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 16951 болып тіркелген). Мұнайдың төгілу деңгейі бойынша мұнайдың ықтимал төгілу көлемдері ҚР СТ ИСО 17776:2004 "Мұнай және газ өнеркәсібі. Теңіз кен орындарынан өндіруге арналған қондырғылар. Тәуекелді бағалаудың қауіптілігін анықтау үшін құралдар мен әдістерді таңдау бойынша нұсқаулық" сәйкес тәуекелдерді бағалау негізінде айқындалады.

6. ЖЭПТ әзірлеу және МАТЖ әдістерін қолдану кезінде Халықаралық теңіз ұйымы, Мұнай-газ өнеркәсібі өкілдерінің қоршаған ортаны қорғау және әлеуметтік мәселелер жөніндегі халықаралық қауымдастығы, Материалдар және оларды сынау бойынша америкалық қоғам, Стандарттау жөніндегі халықаралық ұйым әзірлеген халықаралық тәжірибелер мен стандарттарды пайдалану ұсынылады.

2-тарау. Жиынтық экологиялық пайданы талдау негізінде мұнайдың авариялық төгілуін жоюдың оңтайлы әдістерін айқындау, келісу және шешім қабылдау тәртібі

1-параграф. Жиынтық экологиялық пайдаға талдау жүргізу кезеңдері

7. ЖЭПТ негізінде МАТЖ әдістерін айқындау және таңдау кезінде адамның денсаулығы мен қоршаған ортаны барынша қорғауды бағдарлау қажет.

8. ЖЭПТ әзірлеу кезінде басқа да ұйымдардың, ғылыми-зерттеу институтының мамандары тартылады.

9. ЖЭПТ өткізуі келесі кезеңдерді қамтиды:

1) ақпаратты жинау және бағалау:

мұнайдың авариялық төгілуінің жағымсыз әсеріне шалдыққан табиғи орта, жануарлар мен өсімдіктер, төгілген мұнайдың физикалық және химиялық сипаттамалары, сақтық аймағындағы геоморфологиялық объектілер, ерекше қорғалатын табиғи аймақтардың мемлекеттік кадастрына енгізілген сезімтал экожүйелеріне мұнайдың авариялық төгілуінің ықтимал әсері және аймақтың әлеуметтік-экономикалық объектілері туралы (балық шаруашылығы, рекреациялық аймақтар, су жинау ғимараттары және т.б.), оның ішінде, жануарлар мен өсімдіктер әлеміне және олардың тіршілік ету ортасына келтірілетін ықтимал залал туралы;

табиғи ортаның салыстырмалы маңыздылығы, мұнайдың әсерінен оны табудың рұқсат етілген уақыты, табиғи ортаны қалпына келтіруге кететін уақыт туралы;

эксперименттік деректер және орын алған мұнай төгілулері туралы, сондай-ақ қолданылған МАТЖ әдістері туралы;

салыстырмалы талдау жүргізу жолымен осы Қағидаларға 1-қосымшаға сәйкес МАТЖ әдістерінің мүмкіндіктері мен шектеулері туралы;

2) мұнай дағының ауа райы және климат жағдайларына қарай таралуы мен қозғалысын математикалық және/немесе компьютерлік үлгілеу негізінде мұнай төгілуінің ықтимал сценарийлерін әзірлеу арқылы мұнай төгілуінің ықтимал әсерін болжау және оларды жою әдістерін айқындау.

Келесі ресурстар бойынша мұнайдың авариялық төгілуінің ықтимал әсерін болжау:

құстар мен итбалықтар – мұнай дағының масштабы мен тұрақтылығы;

балық шаруашылығы және теңіз флорасы мен фаунасы – мұнайдың шоғырлануы және әсер ету ұзақтығы;

демалуға арналған жағажайлар, биологиялық өнімділік аймақтары, су алу имараттары-мұнайдың авариялық төгілу масштабы, сақтандыру аймағының түрі, мұнай қабыршағының қалыңдығы;

3) экологиялық және әлеуметтік салдарға байланысты МАТЖ әдістерінің мүмкіндіктері мен шектеулерін бағалау:

қоршаған ортаны қорғау және мұнай дағының жою басымдықтарын таңдау кезінде ымыралы шешімдер іздеу;

МАТЖ әдістерін таңдау кезінде ымыралы шешімдер іздеу;

4) мұнайдың авариялық төгілуінің сценарийіне қарай МАТЖ оңтайлы әдісін таңдау немесе оларды комбинациялау.

10. Мұнайдың төгілуін жоюдың оңтайлы әдістерін айқындау ЖЭПТ негізінде жүзеге асырылады.

11. ЖЭПТ негізінде мұнайдың төгілуіне әсер етудің ең жақсы әдістерін айқындау алдын-ала және (немесе) жедел мұнай төгілуінің орын алуы және әрекет ету жағдайында жүзеге асырылады.

12. ЖЭПТ негізінде мұнайдың төгілуін жоюдың оңтайлы әдістерін алдын ала айқындау ЖЭПТ әрбір кезеңі бойынша ақпарат пен деректерді қамтитын есеп түрінде ресімделеді. ЖЭПТ негізінде мұнайдың төгілуін жоюдың оңтайлы әдістерін айқындаудың жедел тәртібі қолда бар деректер мен жедел ақпаратқа сүйене отырып жүзеге асырылады, ЖЭПТ негізінде мұнайдың төгілуін жоюдың оңтайлы әдістерін айқындау жөніндегі мұндай есеп мұнайдың төгілуі салдарын жұмсартуды бағалау матрицасын қоса бере отырып, қысқартылған түрде ұсынылады.

13. Мұнайдың төгілуін жоюдың оңтайлы әдістерін қолдану және келісу жөніндегі іс-қимылдар алгоритмі осы Қағидаларға 2-қосымшаға сәйкес айқындалады.

14. ЖЭПТ негізінде мұнайдың төгілуін жоюдың оңтайлы әдістерін айқындау белгілі бір типтік жағдайлар: жыл мезгілі, теңіз тереңдігі, өзгерістерді талап етпейтін жер үшін мұнайдың төгілуін жоюдың жалпылама тәсілі ретінде қарастырылады.

2-параграф. Жиынтық экологиялық пайданы талдау негізінде мұнайдың авариялық төгілуін жоюдың оңтайлы әдістерін алдын ала айқындау, келісу және шешім қабылдау

15. ЖЭПТ негізінде МАТЖ-ның оңтайлы әдістерін алдын ала айқындау алдын ала келісім алуға және ЖЭПТ айқындалған әдістерге сәйкес келетін ресурстар мен персоналдың дайын болуын қамтамасыз етуге, тасымалдау тәсілдері мен орналасу орындарын айқындауға, сондай-ақ Қазақстан Республикасының теңізінде, ішкі су айдындарында және сақтандыру аймағында мұнайдың төгілуін жоюға әзірлікті және іс-қимылды қамтамасыз етудің Ұлттық жоспарына сәйкес Объектілік жоспарды әзірлеу кезінде талап етілетін мәселелерді пысықтауға мүмкіндік береді.

16. ЖЭПТ негізінде МАТЖ оңтайлы әдістерін алдын ала анықтау теңіз объектілері мен порттар үшін 5 жыл мерзімділігімен талап етіледі. Кәсіпорындағы ЖЭПТ негізінде оңтайлы МАТЖ әдістерін алдын ала айқындау тәртібі ішкі процедуралар және регламенттерде анықталады.

17. Егер жергілікті атқарушы орган кемелерден мұнайдың төгілуін жою және шығу тегі белгісіз қызметтерді көрсету үшін мұнайдың төгілуін жою жөніндегі мамандандырылған ұйымдарды шарт негізінде тартса, олардың алдын ала ЖЭПТ жүргізуі қажет.

Кемелерден және шығу тегі белгісіз мұнайдың төгілуі үшін осы Қағидаларда белгіленген тәртіппен келісілген ЖЭПТ теңіздегі, ішкі су айдындарындағы және облыстың сақтандыру аймағындағы мұнайдың төгілуін жою жөніндегі дайындық пен іс-қимылдарды қамтамасыз етудің аумақтық жоспарының бөлігі болып, сондай-ақ мұнайдың төгілуін жою жөніндегі мамандандырылған ұйымдарының Объектілік жоспарын әзірлеу үшін негіз болып табылады.

18. ЖЭПТ негізінде мұнайдың төгілуін жоюдың оңтайлы әдістерін айқындау жөніндегі есеп (бұдан әрі – Есеп) қарар бөлігінде мұнайдың төгілуі салдарын жұмсартуды бағалаудың толтырылған матрицасын қамтиды және қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті органға қарауға және келісуге ұсынылады.

19. Қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті орган Есепті 30 жұмыс күні ішінде қарайды және мұнайдың төгілуін жою әдістерін келісуді сұратқан тиісті хатты жіберу арқылы оны келіседі немесе келіспейді. Оңтайлы әдістерді келісу мүмкін болмаған кезде пысықтауды талап етумен немесе осы Қағидалардың 20-тармағында көрсетілген мүдделі уәкілетті органдармен қосымша келісу қажеттілігімен келісуден бас тартудың дәлелді негіздемесі жіберіледі.

Оларды қолданудың мынадай әдістері мен шарттарының болуы бас тартуға негіз болып табылады:

1) елді мекеннен 5 километрден кем қашықтықта мұнай дағын жағу;

2) өртеуге жататын мұнай дағын оқшаулау мақсатында хердер қолдану;

3) судың тереңдігі 10 метрден кем және жағадан 1 километрден кем қашықтықта диспергенттерді қолдануға жол берілмейді.

20. Қоршаған ортаны қорғау, жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту және пайдалану, су ресурстарын пайдалану және қорғау, сумен жабдықтау, су бұру, және халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы саласындағы уәкілетті органдардың Есепті келісуі келесі жағдайларда:

1) мұнай дағын жағу кезінде, елді мекеннен 5 шақырымға жетпеген қашықтықта;

2) өртеуге жататын мұнай дағын оқшаулау мақсатында хердерлерді қолдану кезінде;

3) судың тереңдігі 10 метрден кем және жағадан 1 километрден кем қашықтықта диспергенттерді қолданған кезде ғана талап етіледі.

21. Есепті келісу үшін қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті орган осы Қағидалардың 20-тармағында көрсетілген мүдделі мемлекеттік органдармен тұрақты жұмыс істейтін жұмыс тобын шақырады, сондай-ақ дауыс беру құқығынсыз жергілікті атқарушы органдарды, есеп берген компанияны және қажет болған кезде ЖЭПТ негізінде МАТЖ-тың оңтайлы әдістерін айқындау, сондай-ақ шешімдер матрицасын толтыру жөнінде білімі бар ғылыми-зерттеу институттары мен сарапшыларды шақырады.

22. Қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті орган тұрақты жұмыс тобы шақырылғанға дейін танысу және қарау үшін Есепті 30 күн бұрын жібереді. Жұмыс тобы жарты жылда кемінде бір рет шақырылады.

23. Жұмыс тобының отырысында Есеп пен МАТЖ оңтайлы әдістерін іріктеу бойынша негіздемесі тыңдалады, сондай-ақ мұнайдың төгілуі салдарын жұмсартудың бағалау матрицасы қаралады.

24. Жұмыс тобының мүшелері МАТЖ оңтайлы әдістерін таңдау бойынша консенсусқа келуі қажет. Шешім жұмыс тобы мүшелерінің абсолютті көпшілік дауысымен қабылданады және хаттама түрінде ресімделеді.

25. ЖЭПТ келісуі Объектілік жоспарға енгізу және инцидент туындаған кезде мұнайдың төгілуін жоюдың іріктелген оңтайлы әдістерін қолдану үшін негіз болып табылады.

26. Қабылданған хаттама негізінде МАТЖ-ның оңтайлы әдістері келісілген болып саналады, оған сәйкес компания осы оңтайлы әдістерді Объектілік жоспарға әзірлеуге және енгізуге кіріседі.

3-параграф. Жиынтық экологиялық пайданы талдау негізінде мұнайдың авариялық төгілуін жоюдың оңтайлы әдістерін жедел айқындау, келісу және шешім қабылдау

27. ЖЭПТ негізінде оңтайлы МАТЖ әдістерін жедел айқындау келесі жағдайларда:

осы Қағидалардың 30-тармағында көрсетілген жағдайларды қоспағанда, кемелерден мұнайдың авариялық төгілуі және шығу тегі белгісіз мұнай төгілуінің орын алуы;

егер МАТЖ-ның оңтайлы әдістерін айқындау теңіз объектілері мен порттардан мұнайдың төгілуі кезінде жүргізілмесе;

қоршаған ортаны қорғау саласындағы және азаматтық қорғау саласындағы уәкілетті органдардың аумақтық бөлімшелерінің МАТЖ әдістерін олардың тиімсіздігіне байланысты қайта қарау туралы талаптары жүзеге асырылады.

28. ЖЭПТ негізінде оңтайлы МАТЖ әдістерін жедел айқындау үшін келесі ақпарат қажет:

төгілудің мөлшері мен орны;

мұнай сипаттамасы (тығыздығы, тұтқырлығы, қату және жану температурасы);

ағымдағы және болжамды гидрометео жағдайлар (жел мен ағыс жылдамдығы, қоршаған орта температурасы);

дақтың дрейф болжамы (жағалауға және жағалаудағы құрылымдарға, таяз суға, ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға жету уақыты);

мұнайдың төгілуіне сезімтал экологиялық аудандарды/объектілерді және әлеуметтік-экономикалық объектілерді қорғаудың басымдығы.

Мұнайдың төгілуі кемелерден және шығу тегі белгісіз болған кезде ЖЭПТ жүргізу үшін ақпарат жинау жөніндегі іс-қимылдар осы Қағидаларға 3-қосымшаға сәйкес жүзеге асырылады.

29. Кемелерден мұнайдың төгілуі кезінде және шығу тегі белгісіз болған кезде мұнайдың төгілуін жоюды Қазақстан Республикасының теңізінде, ішкі су айдындарында және сақтық аймағында мұнайдың төгілуін жоюға әзірлікті және іс-қимылды қамтамасыз етудің Ұлттық жоспарының (бұдан әрі – Ұлттық жоспар) талаптарына сәйкес тиісті облыстың әкімдігі шарт негізінде тартатын мұнайдың төгілуін жою жөніндегі мамандандырылған ұйым жүзеге асырады.

30. Кемелерден мұнайдың төгілуі және шығу тегі белгісіз болған кезде МАТЖ-ның оңтайлы әдістерін жедел анықтауды мұнайдың төгілуін жою жөніндегі мамандандырылған ұйым жүзеге асырады. Әдістерді қолдануға келісу келесі жағдайларда тиісті облыстың қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті органының аумақтық бөлімшесін хабарлау арқылы:

судың тереңдігі 10 метрден астам және жағадан 1 километрден астам қашықтықта диспергенттерді қолданған кезде;

елді мекеннен 5 километрден астам қашықтықта мұнай дағын жағу кезінде;

өртеуге жататын мұнай дағын оқшаулау мақсатында хердерлерді қолдану кезінде жүзеге асырылады.

31. Азаматтық қорғау саласындағы уәкілетті органнан келіп түскен ақпарат бойынша жергілікті атқарушы орган облыс әкімінің өкімі негізінде келесі құрамда ЖЭПТ негізінде МАТЖ әдістері бойынша шешім қабылдау, келісу және айқындау жөніндегі жедел жұмыс тобын дереу шақырады:

1) әкім немесе әкімнің орынбасары – ЖЭПТ негізінде МАТЖ әдістерін айқындау жөніндегі жедел жұмыс тобының жетекшісі;

2) жергілікті атқарушы орган;

3) қоршаған ортаны қорғау, жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту және пайдалану, су қорын пайдалану және қорғау, сумен жабдықтау, су бұру, халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы және азаматтық қорғау саласындағы уәкілетті органдардың аумақтық бөлімшелері;

4) мұнайдың төгілуіне ден қою жөніндегі мамандандырылған ұйым немесе теңіздегі қондырғы немесе осы объектілерден мұнай төгілген жағдайда порт, кеме иесі немесе кеме капитаны;

5) қажет болған жағдайда ғылыми-зерттеу институттары мен сарапшылар.

Жұмыс тобы ЖЭПТ негізінде МАТЖ оңтайлы әдістерін анықтау, сондай-ақ мұнай төгілуінің салдарын жұмсарту бағалау матрицасын толтыру бойынша білімі бар өкілдер қатарынан құрылады.

32. ЖЭПТ негізінде МАТЖ оңтайлы әдістерін жедел айқындау, келісу және шешім қабылдау мұнайдың төгілуі анықталған немесе МАТЖ әдістерін қайта қарау туралы мемлекеттік органдардың талаптары түскен сәттен бастап бір сағат ішінде жүзеге асырылады.

33. ЖЭПТ негізінде МАТЖ әдістерін анықтау, келісу және шешім қабылдау жөніндегі жедел жұмыс тобының жұмыс тәртібі:

1) кемелерден және шығу тегі белгісіз мұнай төгілген жағдайда мұнайдың төгілуін жою жөніндегі мамандандырылған ұйым, осы объектілерден мұнай төгілген жағдайда, теңіз объектісі немесе порт мұнайдың төгілуі туралы ағымдағы мәліметтерді ұсынады (төгілген жердің координаттары, мұнайдың түрі, төгілген мұнай көлемі, ауа-райы және климаттық жағдайлар, қабылданған шаралар);

2) теңіз объектісі немесе порт осы объектілерден мұнай төгілген жағдайда, басқа оңтайлы МАТЖ әдістерін таңдау қажеттілігін негіздейтін, мұнай төгілуін азайтуды бағалаудың аяқталған матрицасына негіздейтін қосымша қол жетімділікті қамтамасыз етеді.

3) мұнайдың төгілуі салдарын жұмсартуын бағалау матрицасын жедел жұмыс тобының қатысушылары (теңіз объектісінде немесе портта мұнайдың төгілуі кезінде) толтырады немесе қайта қарайды;

4) МАТЖ оңтайлы әдістері бойынша шешім қатысушылардың абсолюттік көпшілік дауысымен қабылданады. Жұмыс тобына қатысушылардың біреуінің болмауы шешім қабылдауға кедергі болмайды;

5) МАТЖ-ның қабылданған оңтайлы әдістері бойынша кемелерден және шығу тегі белгісіз кемелерден мұнайдың төгілуі кезінде мұнайдың төгілуін жою жөніндегі мамандандырылған ұйым, теңіз объектісі немесе порт ресурстардың болуы тұрғысынан іске асыру мүмкіндігін қарайды. Белгілі бір ресурстардың болмауы және қосымша жабдықтарды тартуға жәрдем көрсету қажеттілігі ЖЭПТ негізінде МАТЖ әдістерін айқындау жөніндегі жедел жұмыс тобы шеңберінде шешіледі;

6) жедел штаб/жедел жұмыс тобы отырысының хаттамасын жергілікті атқарушы орган мұнайдың төгілуі салдарларының жұмсаруын бағалау матрицасын қоса бере отырып жүргізеді;

7) кемелерден шыққан және шығу тегі белгісіз мұнайдың төгілуі кезінде мұнайдың төгілуін жою жөніндегі мамандандырылған ұйым, теңіз объектісі немесе порт МАТЖ әдістері бойынша жедел штабтың/жедел жұмыс тобының қабылдаған шешімінің негізінде мұнайдың төгілуін жоюын жүзеге асырады.

34. Егер төгілу кемеден немесе шығу тегі белгісіз төгілу болса, мұнайдың төгілуін жоюдың оңтайлы әдістері бойынша келісу және шешім қабылдау осы Қағидаларға 4-қосымшаға сәйкес жүзеге асырылады.

35. Егер компания немесе порт аумағында төгілу орын алған болса, мұнайдың төгілуін Жедел тәртіппен жоюдың оңтайлы әдістері бойынша келісу және шешім қабылдау осы Қағидаларға 5-қосымшаға сәйкес жүзеге асырылады.

36. ЖЭПТ негізінде МАТЖ әдістерін айқындау жөніндегі жедел жұмыс тобы мұнай төгілуіне байланысты жергілікті, өңірлік немесе жаһандық сипаттағы төтенше жағдай жарияланғанға дейін өз қызметін жүзеге асырады. Мұнайдың төгілуіне байланысты жергілікті, өңірлік немесе жаһандық сипаттағы төтенше жағдай жарияланған кезде ЖЭПТ негізінде мұнайдың төгілуін жою әдістерін айқындау жөніндегі жедел жұмыс тобы мұнайдың төгілуіне байланысты төтенше жағдайды жоюды басқарудың жедел штабының құрамына енгізіледі.

3-тарау. Мұнайдың төгілуін жою әдістері 4-параграф. Бақылау және бағалау

37. Бақылау және бағалау келесі жағдайларда:

1) табиғи-климаттық жағдайларға байланысты мұнайдың авариялық төгілуін жоюдың басқа әдістерін қолдану мүмкіндігі болмаған кезде;

2) табиғи тазарту мен қалпына келтіруге қарағанда басқа әдістермен көп зиян келтірілген жағдайларда;

3) МАТЖ-тың басқа әдістерін қолдану кезінде олардың тиімділігін бағалап, түзету мақсатында белгіленеді.

38. Бақылау мен бағалау мыналар:

1) жағалау аймағынан, су бетінен, ауадан жүзеге асырылатын көзбен шолып бақылау;

2) телеметриялық аспаптардың, ғарыштық спутниктердің көмегімен жүзеге асырылатын қашықтықтан бақылау арқылы жүзеге асырылады.

39. Осы бақылаулар мен бағалаулар аспаптық мониторингпен сүйемелденеді.

40. Бақылау мен бағалау нәтижелері, сондай-ақ мониторинг барысында алынған ақпарат жазбаша, электрондық немесе дыбыс-бейне нысанда расталады.

5-параграф. Механикалық тежеу және су бетінен мұнай жинау және мұнай дағының бақыланатын жағылуы

41. Механикалық тежеу және су бетінен мұнай жинау мұнайдың төгілуін жоюдың бірінші кезектегі әдісі болып табылады. Егер механикалық жинау және тазалау тиімсіз болса немесе оларды қолдану мүмкін болмаса, жағалау сызығы бойынша мұнаймен ластанған өсімдіктер немесе мұз жағдайларының болуы орын алса, химиялық құралдарды қолдану және мұнай дағының бақыланатын жағылуы қарастырылады.

42. Қолайсыз ауа райы жағдайлары, газ қауіптілігі және күкіртсутегі болған кезде механикалық тежеу және су бетінен мұнай жинау жүргізілмейді немесе персоналдың өмірі мен денсаулығы және жану мен жарылыс қаупі үшін қауіпсіз деңгейге жеткен кезде жүргізіледі.

43. Мұнайдың авариялық төгілуін жою кезінде жиналған мұнайды сақтау үшін барынша мүмкін болатын орындарды қамтамасыз ету қажет. Мұнайды механикалық жинау нәтижесінде пайда болған кемелерден жиналған суды ағызу қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті органның аумақтық бөлімшесімен келісіледі.

44. Мұнай дағын бақылап жағу келесі жағдайларда жүзеге асырылады:

1) суда;

2) қорғау аймағындағы құрғақ жерде;

3) қарда немесе мұз жағдайында.

45. Мұнай дағының бақыланатын жағылуы МАТЖ әдісі болып, бақылаумен және отқа төзімді бондық бөгеттермен жүзеге асырылады. Мұнай дағының бақыланатын жағылуы мұнайдың үлкен көлемін және мұзды жағдайларда мұнайды жою кезінде МАТЖ-ның тиімді әдісі болып табылады.

46. Мұнай дағын бақыланатын жағу елді мекеннен кемінде 5 километр қашықтықта жүзеге асырылады. Қауіпсіз арақашықтық түтін түтігінің пайда болуына байланысты мұнай тайқырын бақылаумен жағу жұмыстары кезінде халықтың қауіпсіздігі мен денсаулығын қамтамасыз ету мақсатында белгіленеді.

47. Мұнай дағын бақылап жағудың тиімділігіне мұнай дағының қалыңдығы кемінде 3 миллиметр болғанда қол жеткізіледі. Мұнай дағының жеткілікті қалыңдығы отқа төзімді бондық бөгеттердің көмегімен қамтамасыз етіледі, олар жағу, сондай-ақ хердерлерді қолдану кезінде мұнайдың таралуын шектеу функциясын орындайды.

48. Мұнай дағын бақылап жағуды жүргізуді бастар алдында келесі ақпаратты қамтитын мұнай дағын бақылап жағуды жүргізу жоспары:

1) мұнай дағын жағу процесінің бақылаудан шығу қаупі шамалы болған кезде жануды дереу тоқтату үшін жеке қорғану құралдарымен және ресурстармен қамтамасыз етуді қоса алғанда, тәуекелдерді бағалау және басқару, ден қою жөніндегі персонал бойынша қабылданатын шараларды жан-жақты сипаттай отырып, мұнай дағын бақыланатын жағуды жүргізу орнында қауіпсіздікті қамтамасыз ету жоспары;

2) халықтың денсаулығын сақтау мен қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында мұнай дағын бақыланатын жағу жөніндегі жұмыстарды жүргізудің қауіпсіз қашықтығы туралы ұсыныстары;

3) мұнайдың төгілуі туралы жан-жақты ақпарат, оның ішінде мұнай дағын жоспарланған бақыланатын жағудың орналасқан жері, мұнай түрі (оның ішінде эмульсиялаудың болжамды дәрежесі көрсетіледі) және мұнай көлемі бойынша бағалау деректері: мұнай дағын бақыланатын жағу арқылы жойылған төгілген мөлшері;

4) жауын-шашынды, желдің жылдамдығын, ауа температурасын, теңіздің және ішкі су айдындарының жай-күйін қоса алғанда, мұнай дағын жоспарлы бақыланатын жағу кезіндегі ауа райы жағдайларының болжамы;

5) мұз қабатының пайызы, теңіздің және ішкі су айдындарының жай-күйі;

6) ұсынылып отырған өртеу жүйесі;

7) пайдалануға ұсынылып отырған мамандандырылған жабдықтар;

8) кемелер мен көлік құралдарын қоса алғанда, мұнай дағының бақыланатын жағылуын қамтамасыз етуге арналған ұсынылатын қосымша материалдар мен құралдар;

9) 16 километр қашықтықта елді мекендердің немесе 32 километр қашықтықта әуежайлардың бар-жоғы туралы ақпарат;

10) жанбаған қалдықты жинаудың, сақтаудың және кәдеге жаратудың ұсынылатын тәсілі;

11) 5 километр радиуста жануарлардың сирек кездесетін және құрып кету қаупі төнген түрлерінің мекендеу орындарының болуы туралы ақпарат;

12) ауада түтін шлейфінің қозғалыс бағытын тексеру, растау және мұнай дағын бақыланатын жағу жүргізілгенге дейін оның шашырауы үшін сынамалы жағу жүргізу нұсқалары, сынамалы жағу жүргізу мүмкіндігі болған жағдайда әзірленеді.

49. Мұнай дағын бақылап жағуды жүргізу жоспарын кемелерді қоспағанда, мұнайдың төгілу қаупі бар объект, кемелерден мұнайдың төгілуі кезінде мұнайдың төгілуін жою жөніндегі мамандандырылған ұйымдар әзірлейді және оны тиісті деңгейдегі жедел штаб басшысы бекітеді. Мұнай дағын бақылап жағуды жүргізу жөніндегі жоспарды тиісті деңгейдегі жедел штаб басшысы толықтыруы немесе өзгертуі мүмкін.

50. Төгілген мұнайды жағу үшін дақтың тұтану сәтіне дейін бастапқы қызуын қамтамасыз ету үшін тұтандырғышты пайдалану қажет.

51. Мұнай дағын оқшаулау және өртеу тәсіліне байланысты тиісті жабдық таңдалады.

52. Мұнай дақтарын бақыланатын жағу кезінде қолданылады:

екі кемемен ашық суда немесе жұқа мұз жағдайында мұнайдың төгілуін оқшаулау, мұнай қабатын кейіннен өртеу және жағу мақсатында қалыңдату үшін сүйретуге болатын отқа төзімді бондық бөгеттер;

тұндырғыштардағы, мұнай ұстағыштардағы немесе ашық су айдындарындағы су бетінен мұнай өнімдерін алуға арналған мұнай жинаушылар (скиммерлер), мұнай жинаушыларының саны мұнайдың төгілу көлеміне байланысты.

53. Скиммерлер мен бондық бөгеттерден басқа, мұнайдың төгілуін жою кезінде қосымша құралдар қажет болуы мүмкін, олар:

кеңейтуге, басқаруға және шығаруға арналған жұмыс платформалары скиммерлер мен бондар;

жиналған сұйықтықтар мен қатты заттарды сақтауға арналған ыдыстар;

жиналған сұйықтықты қоймаға айдауға арналған сорғылар;

тасымалдауға және (немесе) жоюға арналған құрылғылар;

мониторингті орындау үшін әуе кемесі;

қауіпсіздікті қамтамасыз ету кемелері;

жағалауды қорғауға және тазартуға арналған жабдық;

қосымша жабдықтар (шлангілер, төсемдер, қосқыштар, адаптерлер және т.б.).

6-параграф. Химиялық құралдарды қолдану, сондай-ақ сақтық аймағын қорғау және тазарту

54. Осы Қағидаларда келесі химиялық құралдар қарастырылады:

1) диспергенттер;

2) херделер;

3) сорбенттер.

55. Мұнайдың төгілуін жою жөніндегі барлық жұмыстар аяқталғаннан кейін мұнайдың төгілу қаупі бар объектілердің меншік иелерімен Ұлттық жоспардың талаптарына сәйкес химиялық құралдарды қолдану туралы есеп ұсынылады.

56. Химиялық құралдарды пайдалану туралы қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті органның аумақтық бөлімшесі хабардар етіледі.

57. Диспергенттерді қолдану толқындардың әсерінен табиғи диспергирлеу жылдамдығын мен дәрежесін арттырады. Мұнай дағына шашыраған кезде диспергент мұнайға сіңеді.

58. Диспергенттер су бағанындағы мұнайды биодеградациялаудың табиғи процестерін жеделдету және мұнай өнімдерінің төгілу ауданындағы шоғырлануын төмендету, теңіз ортасының массасын және атмосферамен энергия алмасуын қалпына келтіру, төгілудің өрт қаупін азайту, жағалау белдеуінің ластануын болдырмау, теңіз құстары мен жануарлар терісінің қауырсын жамылғысына құм, тастар немесе малтатастардың жабысуын болдырмау мақсатында қолданылады.

59. Диспергенттерді қолданудың әлеуетті тәуекелі табиғи диспергирлеу кезінде түзілетін деңгеймен салыстырғанда су бағанындағы диспергирленген мұнайдың токсикологиялық әсерінің жоғары деңгейімен байланысты. Диспергирленген мұнайдың теңіз организмдеріне зиянды әсерінің дәрежесі әсер ету жағдайларына (судың тереңдігі, диспергирленген мұнайдың шоғырлануы, әсер ету ұзақтығы, диспергирлеу және еріту пайызы), сондай-ақ ЖЭПТ кезінде ескерілетін диспергирленген мұнайға кейбір организмдер үшін тән сезімталдыққа байланысты болады.

60. Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2021 жылғы 19 мамырдағы № 153 бұйрығымен бекітілген Қазақстан Республикасының теңізінде, ішкі су айдындарында және сақтандыру аймағында мұнайдың авариялық төгілуін жоюға арналған диспергенттер мен хердер тізбесіне енгізілген диспергенттерді қолдануға жол беріледі. (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 22846 болып тіркелген) (бұдан әрі-диспергенттер мен хердер тізбесі).

61. Диспергенттерді қолдану суда және су астында жүзеге асырылады. Диспергенттерді қолдану кезінде химиялық өнімнің қауіпсіздік паспортын басшылыққа алу қажет. Диспергенттер жанғыш заттар тобына жатады, осыған байланысты олармен жұмыс істеу кезінде ашық отты пайдалануға тыйым салынады. Төгілген мұнайдың жұқа қабыршақтарын өңдеу кезінде (0,01-0,001 мм) отқа төзімді судағы диспергент ерітінділері қолданылады.

62. Су бетінде диспергенттерді қолдану және оларды сұйылту осы Қағидаларға 6-қосымшада көзделген.

63. Диспергенттер тыныш, тыныш теңіз жағдайларында өзгермелі мұнайға шашырайды. Қатты жел болған кезде диспергенттің нысанаға түсуі күрделене түседі. Жылдамдығы 35 тораптан (18 м/с) асатын және толқын биіктігі 5 м дауыл жел ұшақтан диспергентті бүркудің жоғарғы шегі болып табылады.

64. Ауа-райының өте қатал жағдайында диспергенттерді қолдануға болмайды. Мұндай жағдайларда мұнайдың жеңіл түрлері табиғи түрде таралады.

65. Төгілген мұнайдың тұтқырлығы уақыт өткен сайын өзгереді, сыртқы факторлардың әсерінен ауа райы және диспергенттердің пайдалану тиімділігі төмендейді. Бұл қасиет диспергенттерді пайдалану үшін "мүмкіндік терезесі" деп аталады. Осы терезе температураға байланысты болады.

66. Температурасы оның қату температурасынан едәуір төмен (10-15 °с) мұнай жартылай қатты күйде болады және таралмайды, мұндай жағдайларда диспергенттерді пайдалану ұсынылмайды.

67. Мұнай дақтарын өңдеу дақ бетінің қалың бөлігінің ортасынан емес, сыртқы жиегінен немесе мұнай дақтарын қоршап тұрған жіңішке кемпірқосақ пленкасынан басталуы керек. Егер мұнай тайғақтары жағалауға жақын жерде орналасса, жағалауға жақын орналасқан жағынан бастап жағалау сызығына параллель жолақтармен жағылады.

68. Судың бетінде мұнайдың қара қабыршақтары жоғалып кеткен кезде диспергентпен өңдеу тоқтатылады және / немесе аспаптық мониторинг өңдеудің судағы мұнай концентрациясына әсер етпейтінін көрсетеді.

69. Диспергенттерді бүрку әдісіне байланысты тиісті жабдық таңдалады.

Мұнай түріне байланысты диспергенттерді қолдану тиімділігі, сондай-ақ тозаңдату жүйелерінің артықшылықтары мен кемшіліктері осы Қағидалардың 6-қосымшасында көзделген.

70. Хердерлер су бетіне жайылған жұқа мұнай қабыршақтарының қалыңдығын арттыру, шоғырландыру мақсатымен, оларды кейіннен механикалық құралдармен жинауды немесе өртеуді қамтамасыз ету үшін қолданылады.

71. Диспергенттер мен хердер тізбесіне енгізілген хердерлер қолдануға рұқсат етіледі.

72. Хердерлер су бетіне мұнай тайыздығына жақын жерде қолданылады, осылайша судың беткі керілуін азайтады. Судың беткі керілуінің төмендеуі мунай дағының жиырылуына ықпал етеді, бұл өз кезегінде тайғақ қалыңдығының мунайдың тұтануы және одан әрі жағылуы үшін жеткілікті мәндерге дейін ұлғаюына әкеледі.

73. Хердерлер мұз жағдайында және бондық бөгеттерді ауыстыра отырып, шалғай учаскелерде қолданылады

74. Сорбенттер (үгінділер, шымтезек, цеолит және басқа табиғи заттар) 10 метрден кем тереңдікте және ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың мемлекеттік кадастрына енгізілген сезімтал экожүйелер учаскелерінде мұнайды сіңіру, оны байланыстыру және жинақтау үшін қолданылады.

75. Сорбенттер адсорбция (беттік сіңіру) немесе абсорбция (сіңіру) принципі бойынша әрекет етеді. Адсорбция кезінде мұнай заттың бетіне іріктеп тартылады, абсорбентер мұнайды немесе басқа сұйықтықты сіңіреді.

76. Мұнайдың сорбент құрылымына ену жылдамдығы мұнайдың тұтқырлығы аз жеңіл түрлері үшін жоғары, тұтқырлығы жоғары мұнай үшін өте төмен.

77. Сорбенттердің түрлері, сондай-ақ олардың артықшылықтары мен кемшіліктері осы Қағидаларға 6-қосымшада көзделген.

78. Сорбенттер оларды пайдаланғаннан кейін бір тәулік ішінде механикалық құралдармен одан әрі жинауды және жағалауда кәдеге жаратуды талап етеді.

79. Сорбенттерді шамадан тыс және өнімсіз қолдану қайталама ластануға әкелуі мүмкін.

80. Сорбенттермен бірге басқа әдістерді қолдану үйлесімсіз.

81. Сақтық аймағын қорғау және тазарту әдістері сақтық аймағының мұнаймен ластануын бағалау негізінде анықталады.

82. Сақтық аймағын қорғау және тазарту әдістеріне мыналар жатады: қоқысты жинау, сорбенттер, оқшаулау және бумдармен жинау, траншеялар қазу, тұндырылған майды қолмен жинау, жуу, шаю, химиялық тазалағыш заттарды қолдану, елеу, тырмалау, жырту және басқалар.

83. Мұнай жағалау сызығына түскен кезде мұнай мен жағалау сызығының өзара әрекеттесу сипаты мұнайдың сипаттамаларына және жағалау сызығының түріне байланысты – малтатастар, тастар, құмды жағажайлар, қамыс, батпақты жерлер.

84. Сақтандыру аймағын қорғаудың және тазалаудың негізгі тәсілдері және олардың артықшылықтары мен кемшіліктері осы Қағидаларға 6-қосымшада көзделген.

Қазақстан Республикасының
теңізінде, ішкі су айдындарында
және сақтық аймағында
жиынтық экологиялық пайданы
талдау негізінде мұнайдың
төгілуін жоюдың оңтайлы
әдістерін айқындау, келісу және
оларды таңдау туралы шешім
қабылдау қағидаларына
1-қосымша

Мұнайдың төгілуін жою әдістерін қолданудың негізгі мүмкіндіктері мен шектеулері

Әдісі	Мүмкіндіктері	Шектеулері
Бақылау және бағалау	Қоршаған ортаға қосымша зиян келтіретін интрузивті жою немесе тазарту әдістері қолданылмайды; төгілуді жоюдың басқа әдістері қарастырылады; мониторинг кезінде алынған деректер мен мәліметтер құралдарды таңдау және шешім қабылдауды жеңілдетеді; белгілі бір жерде қолданылған кезде мұнайдың төгілуін жоюдың басқа әдістеріне қарағанда қоршаған ортаның қалпына келуі тиімдірек	Кейде мұнайды жою мүмкін емес; жел мен ағындардың әсерінен төгілген мұнай сезімтал аймақтарға ауысуы мүмкін; мұнай қалдықтары жағалау сызығының экологиясына, жабайы табиғат және экономикалық тұрғыдан маңызды ресурстарға әсер етуі мүмкін; адамдар бұны әрекетсіздік ретінде қабылдайды
Механикалық тежеу және су бетінен мұнай жинау (оның ішінде мұнай сырғуының сезімтал ресурстардан ауытқуы)	Бұл әдіске артықшылық беріледі; қоршаған ортаны мұнайдан тазарту кезінде әсері аз; уәкілетті органдардың мақұлдауын қажет етпейді; мұнай өнімдерінің көптеген түрлеріне қолданылады; қолдану уақыты шектеусіз; жанама әсері аз; жабдық пен тәжірибенің үлкен таңдауы бар; қайталама ластану жоқ; жиналған мұнайдықайта өңдеуге мүмкіндік береді.	Бұл процесс өте баяу және нәтижесіз; жағалаудың ластануын болдырмау үшін мұнайды тез жинай алмайды; жұқа пленкалы мұнай үшін өнімді емес; ірі көлемде төгілген жағдайда, мұнай алу пайызы шектеулі; жел, толқындар мен ағындар су бетінен мұнай жинауға және тазартуға кедергі келтіруі мүмкін; тұтқыр май мен қоқыс жинауды қиындатады; жиналған майды сақтау және жою үшін жағдайларды талап етеді; әдетте төгілген мұнайдың 10-20% -н жинаудан аспайды; көптеген жабдықтар мен жұмыс күші қажет
Мұнай дағының бақыланатын жағылуы	Жиналған мұнайды сақтау мен жоюды ұйымдастырудың қажеті жоқ; мұнайдың жағалауға өтуін болдырмауы немесе азайтуы мүмкін; флора мен фаунаның мұнаймен ластануын болдырмайды немесе азайтады; жиналған мұнайды су бетінен тез тазартады; жоғарғы тиімділік (98-99%); аз жабдықтар мен адам ресурстары қажет; мұнайдың көптеген түрлеріне қолданылады; қоршаған ортаға зияны аз; су бетінен мұнайдың булануын азайтады	Қара түтін пайда болады; қолдану мерзімі шектеулі; бұзылған майды тұтату қиын; жел, толқындар мен ағындар дақты тұтатуды қиындатады; тұтану үшін дақтың қалыңдығы кемінде 3 мм болуы керек; тиімділігі ауыр мұнай мен бұзылған мұнай жағуда азаяды; жану процесі персоналдың қауіпсіздігіне қауіп төндіреді; жағу қалдықтары қалуы мүмкін, оны су бетінен жинау керек; ауа сапасының жергілікті өзгеруі
Химиялық заттарды қолдану: сорбенттер	Табиғатта көп мөлшерде болады немесе өндірістік процестердің қосымша өнімі ретінде кең қол жетімді; қоршаған ортаға әсері аз; қолдану уақыты шектеусіз; мұнайдың көптеген түрлеріне қолданылады.	Бұл процесс өте баяу және нәтижесіз; жағалаудың ластануын болдырмау үшін мұнайды тез жинай алмайды; жиналған сорбенттерді жағалауда сақтау және жою үшін жағдайларды талап етеді; ірі көлемдегі мұнай төгілген жағдайда тиімсіз; уақтылы жиналмаған жағдайда, су түбіне қонады; оқшаулау үшін қосымша механикалық құралдарды қажет етеді; көптеген жабдықтар мен жұмыс күші қажет
Химиялық заттарды қолдану: диспергенттер	Басқа МАТЖ әдістерімен салыстырғанда персонал мен жабдықты аз қажет етеді; әр түрлі ауа-райы жағдайында қолданылады; мұнайдың табиғи биологиялық ыдырауына ықпал етеді; мұнайдың жағалау сызығына жылжуын болдырмайды, сезімтал экожүйелер мен әлеуметтік-экономикалық объектілерге әсер ету қаупін азайтады; төгілуге жақын жерде буланудан болатын ықтимал зиянды азайтады; мұнайды жинауды және сақтауды қажет етпейді	Тұтқырлығы жоғары мұнайлармен тиімді болмауы мүмкін; мұнайдың бұзылуына байланысты қолдану уақыты шектеулі; 10 м-ден кем тереңдікте пайдалануды шектеу; тікелей жиналмайды, май қайта бөлініп, су бағанында ыдырайды; диспергентті мұнайдың теңіз биотасына жоғары ықтимал токсикологиялық әсері; теңіздің биологиялық ресурстарына айтарлықтай зиян келтіру
Химиялық заттарды қолдану: хердерлер	Жұқа пленкалы мұнай концентрациясын жоғарылатады, оны қалыңдатады; аз мөлшерде қажет; шалғай аудандарда қолдану; мұнай дағын жағу үшін отқа төзімді бумдарды орналастыруды қажет етпейді; биотаға минималды әсер ету	Тәуелсіз әдіс емес; қосымша әдістерді қолдануды талап етеді: мұнай дақтарын жағу, механикалық жинақтау
Қорғау аймақтарын сақтау және тазарту	Мұнайды жояды; мұнайдың одан әрі таралуы қаупін азайтады; жағалау сызығында мекендейтін жануарларға қайталама әсерін азайтады; мұнайды ремобилизациялауға жол бермейді; агрессивті емес әдістер жағалау құрылымы мен жағалаудағы ағзаларға әсерін азайтады; жағалауды мұқият тазарту үшін тиімді қоршаған орта нақты немесе сезімтал аймақтар инвазивті емес әдістер азайтуға мүмкіндік береді; жағалау құрылымы мен ағзаларға әсері; жағалаудың қоршаған ортасын, нақты немесе сезімтал аймақтарды мұқият тазарту үшін тиімді	Қоршаған орта қосымша зақым келтіруі мүмкін: жоюдың агрессивті әдістері (мысалы, құмды тазарту және тазарту) жағалауда және жағалау сызығын мекендейтін организмдерге әсер етеді; қалдықтарды сақтау және жою талап етіледі; төгілген мұнайдың 10-20% жойылады; көп жұмысты қажет етеді; ауыр техниканы пайдалану және адамдардың қарқынды қозғалысы (таптау) қоршаған ортаға қосымша зиян келтіру мүмкін; жою мұнайдың жағажайда әсерінен кейін пайда болады; жағалауға ден қою көлемді ресурстарды және логистикалық қолдауды қажет етеді

Мұнайдың төгілуін жою әдісін қолдануды келісу жөніндегі іс-қимылдар алгоритмі

Мұнайдың төгілуі кемелерден және шығу тегі белгісіз болған кезде, жиынтық экологиялық пайданы талдау жүргізу үшін ақпарат жинау жөніндегі іс-қимылдар

№ р/с	Іс-шаралар	Жауапты орындаушылар	Орындау мерзімі	Аяқтау нысаны
1	2	3	4	5
1.	Тиісті облыстың *ТЖД-ң мұнайдың төгілуі туралы ақпараттандыру/оперативті кезекші	Теңіз объектілері Порттар Кеме капитаны / кеме иелері	сағ + 0.30	Ақпарат
2.	Тиісті облыстың **ЭД мұнай төгілуі туралы ақпарат беру	Теңіз объектілері/порттар	сағ + 2.00	Ақпарат
3.	Ақпаратты жинау және қамтамасыз ету: Төгілу мөлшері мен орны туралы; төгілген мұнайдың сипаттамасы (тығыздығы, тұтқырлығы, қату және жану температурасы) Тиісті облыстың ТЖД-і	Теңіз объектілері; Порттар	сағ + 0.30	Ақпарат
4.	Ақпаратты жинау және қамтамасыз ету: Төгілу мөлшері мен орны туралы; төгілген мұнайдың сипаттамасы (тығыздығы, тұтқырлығы, қату және жану температурасы) жақын порт	Кеме капитаны	сағ + 0.30	Ақпарат
5.	Ағымдағы және болжанатын гидрометео жағдайлар туралы ақпаратты жинау және қамтамасыз ету (жел мен ағыс жылдамдығы, қоршаған орта температурасы, мұз жағдайлары)	Қазгидромет/Казгидромет облыстық филиалдары	сағ + 1.00 жаңартылымы бар	Ақпарат
6.	Дақтар дрейфінің болжамы (жағалау мен жағалау құрылыстарына, таязсуларға, ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға қол жеткізу уақыты)	Облыс әкімдігі немесе дақтар дрейфінің болжамы бойынша қызметтер көрсету үшін әкімдік тартқан компания	Ч+2.00	Ақпарат
	Дақтың дрейфін болжау үшін не дақтың дрейфін болжау бойынша қызмет көрсетуге қабілетті компанияларды тарту арқылы меншік құқығымен материалдық – техникалық жарақтандыруды қамтамасыз ету	Облыс әкімшілігі	Алдын ала	Келісім, шарт. Теңізде, ішкі су айдындарында және сақтандыру аймағында мұнайдың төгілуін жою жөніндегі әзірлікті және іс-қимылдарды қамтамасыз етудің аумақтық жоспарында бекіту
7.	Мұнай төгілімдеріне сезімтал экологиялық аудандарды/объектілерді және әлеуметтік-экономикалық объектілерді қорғау басымдығын айқындау	Қоршаған ортаны қорғау, жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту және пайдалану, су қорын пайдалану және қорғау, сумен жабдықтау және халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы саласындағы уәкілетті органдардың бөлімшелері	сағ+5	Ақпарат
1).	Ластану қаупі бар ресурстарды анықтау (экологиялық, экономикалық және әлеуметтік)	Қоршаған ортаны қорғау, жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту және пайдалану, су қорын пайдалану және қорғау, сумен жабдықтау және халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы саласындағы уәкілетті органдардың бөлімшелері	сағ+5	Ақпарат
2).	Мұнайдың төгілуін жоюдың әртүрлі әдістерінің тиімділігін бағалау;		сағ+5	Ақпарат
3).	Мұнай төгілімдерін жою әдістерінің салдарларға әсер ету және экожүйені қалпына келтіруге жәрдемдесу қабілетіне талдау жасау		сағ+5	Ақпарат
4).	Мұнайдың төгілуін жоюдың тиімді әдістері мен басымды қорғау аудандарын немесе ресурстарын таңдау	Қоршаған ортаны қорғау, жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту және пайдалану, су қорын пайдалану және қорғау, сумен жабдықтау және халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы саласындағы уәкілетті органдардың бөлімшелері; жергілікті атқарушы орган; мұнайдың төгілуін жою жөніндегі мамандандырылған ұйым немесе теңіз объектісі немесе порт, осы объектілерден мұнайдың төгілуі кезінде кеме иесі немесе кеме капитаны; қажет болған жағдайда ғылыми-зерттеу институттары мен сарапшылар		Ақпарат

Ескертпелер:

* ТЖД – Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлігінің Төтенше жағдайлар департаменті;

** ЭД – Қазақстан Республикасы Экология, геология және табиғи ресурстар министрлігі Экологиялық реттеу және бақылау комитетінің Экология департаменті

Егер төгілу кемеден болса немесе шығу тегі белгісіз төгілу болса, мұнайдың төгілуін жедел түрде жоюдың оңтайлы әдістері бойынша келісу және шешім қабылдау

№	Іс-әрекет	Жауапты	Аяқтау нысаны
1.	Инцидент бойынша ақпарат және деректер жинау	Әкімдік өкілдері, уәкілетті мемлекеттік органдардың аумақтық бөлімшелерінің: 1) қоршаған ортаны қорғау; 2) жануарлар дүниесін; қорғау, өсімін молайту және пайдалану; 3) су қорын пайдалану және қорғау, суменжабдықтау, су бұру; 4) халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығысаласындағы өкілдері	Ақпарат
2.	Қолда бар ақпаратты, негіздерді және дәлелдерді қарастыру		Талқылау
3.	Мұнай төгілуінің салдарын жұмсарту бағалау матрицасын толтыру (ұжымды), ресурстарды анықтау және индекстерді ұсыну		Матрица
4.	Мұнайдың төгілуі салдарын жұмсарту бағалау матрицасын қарастыру		МАТЖ ұсынылатын әдістер
5.	Қажетті ресурстарды айқындау, олардың бар-жоғын анықтау және қосымша қамтамасыз ету қажеттілігі	Мұнайдың төгілуін жою жөніндегі мамандандырылған ұйымның таратушылары. Азаматтық қорғау саласындағы уәкілетті мемлекеттік органның аумақтық бөлімшесінің өкілдері. Қажет болған жағдайда мұнай операцияларын жүзеге асыратын компаниялар тартылады.	Қорытынды
6.	Катысушылардың абсолютті көпшілік дауысымен шешім қабылдау және мұнай төгілуінің салдарын жұмсартуды бағалау матрицасына қол қою	Әкімдік өкілдері, Уәкілетті мемлекеттік органдардың аумақтық бөлімшелерінің: 1) қоршаған ортаны қорғау; 2) жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту және пайдалану; 3) су қорын пайдалану және қорғау, сумен жабдықтау, су бұру; 4) халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы саласындағы өкілдері	МАТЖ әдістері бойынша қорытынды шешім. Қол қойылғанхаттама. Ақпарат.
7.	Жұмыс тобының басшысына/ жедел штаб бастығына қабылданған шешім туралы хабарлау және МАТЖ әдістерін іске асыру бойынша шараларды ұсыну		Ақпарат. Қол қойылғанхаттама.
8.	Талқылау және шешім қабылдау хаттамасын жүргізу	Азаматтық қорғау саласындағы уәкілетті мемлекеттік органның аумақтық бөлімшесі	Хаттама
9.	МАТЖ әдістерін қолдану	Мұнайдың төгілуін жою жөніндегі мамандандырылған ұйымның өкілдері. Азаматтық қорғау саласындағы уәкілетті мемлекеттік органның аумақтық бөлімшесінің өкілдері. Қажет болған жағдайда мұнай операцияларын жүзеге асыратын компаниялар тартылады (тарту тәртібі мен шарттары тараптардың келісімімен немесе ынтымақтастық пен қызмет көрсетудің нысанымен айқындалады	Ресурстарды тарту, жұмылдыру

Ескертпелер:

* Жұмыс тобын облыс әкімі бекітеді. Жергілікті, өңірлік немесе жаһандық ауқымдағы ТЖ жарияланған жағдайда осы жұмыс тобы тиісті деңгейдегі жедел штаб құрамына өтеді.

Компанияның немесе порттың аумағында төгілу орын алған болса, мұнайдың төгілуін жедел тәртіппен жоюдың оңтайлы әдістері бойынша келісу және шешім қабылдау

№	Іс-әрекет	Жауаптылар	Аяқтау нысаны
1.	Инцидент бойынша ақпарат және деректер жинау	Компания немесе порт өкілдері*
2.	Мұнай төгілуінің салдарын жұмсартуды бағалау матрицасы бойынша ақпарат беру, дәлелдер мен индекстер ұсыну		Ақпарат
3.	Ақпаратты, негіздерді және дәлелдерді қарастыру		Талкылау
4.	Мұнай төгілуінің салдарын жұмсарту бағалау матрицасын толтыру (ұжымдық), ресурстарды анықтау және индекстерді қою	ЖЭПТ негізінде МАТЖ әдістерін анықтау жөніндегі жедел топ**: әкімдік өкілдері; уәкілетті мемлекеттік органдардың аумақтық бөлімшелерінің: 1) қоршаған ортаны қорғау; 2) жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту және пайдалану; 3) су қорын пайдалану және қорғау, сумен жабдықтау, су бұру 4) халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы саласындағы өкілдері	Матрица
5.	Мұнайдың төгілуі салдарын жұмсарту бағалау матрицасын қарастыру		МАТЖ ұсынылатын әдістер
6.	Қажетті ресурстарды, олардың бар-жоғын анықтау	Компания таратушылары, азаматтық қорғау саласындағы уәкілетті мемлекеттік органның аумақтық бөлімшесінің өкілдері	Қорытынды
7.	Қатысушылардың көпшілік дауысымен шешім қабылдау және мұнай төгілуінің салдарын жұмсартуды бағалау матрицасына қол қою	ЖЭПТ негізінде МАТЖ әдістерін анықтау жөніндегі жедел топ**: әкімдік өкілдері; уәкілетті мемлекеттік органдардың аумақтық бөлімшелерінің: 1) қоршаған ортаны қорғау; 2) жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту және пайдалану; 3) су қорын пайдалану және қорғау, сумен жабдықтау, су бұру 4) халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы саласындағы өкілдері	Матрица
8.	Талқылау және шешім қабылдау хаттамасын жүргізу	Компания немесе порт өкілдері;* Азаматтық қорғау саласындағы уәкілетті мемлекеттік органның аумақтық бөлімшелері	Хаттама
9.	Жұмыс тобының басшысына/ жедел штаб бастығына қабылданған шешім туралы хабарлау және МАТЖ әдістерін іске асыру бойынша шараларды ұсыну		Хаттама Матрица
10.	МАТЖ әдістерін қолдану	Компанияның немесе порттың жоюшылары; немесе олар тартатын мұнайдың төгілуін жою жөніндегі мамандандырылған ұйымдар	Ресурстарды тарту, жұмылдыру
11.	Сұрау салу және қосымша қамтамасыз ету үшін жетіспейтін ресурстар айқындалады	Компанияның жоюшылары, Азаматтық қорғау саласындағы уәкілетті мемлекеттік органның аумақтық бөлімшесінің өкілдері	Ақпарат. Көмек және қосымша ресурстар сұрау

Ескертпе:

* Компания немесе порт ЖЭПТ негізінде әдістер бойынша шешім қабылдау үшін аталған жерде (объектілік) жедел штаб құрады (экологтар мен жоюшыларды қоса отырып, компанияның немесе порттың жоспарымен айқындалады).

ЖЭПТ әдістер бойынша шешім қабылдау процесін оңтайландыру және ресурстарды дәлелдеу мен айқындауға тарту үшін уәкілетті мемлекеттік органдардың қатысуымен жедел штабта өткізіледі. Уәкілетті мемлекеттік органдардың рөлі пайдаланылатын деректерді тексеру және олардың қолданылуын келісу.

** Жергілікті, өңірлік, жаһандық ауқымдағы ТЖ жариялау кезінде ЖЭПТ негізінде МАТЖ әдістерін айқындау жөніндегі жедел топ тиісті деңгейдегі жедел штабтың бөлігі (қатысушылары) болады.

1-кесте. Диспергенттердің түрлері және бүрку мен сұйылту тәсілдері

Типі	1-тип	2-тип	3-тип
Құрамы	Суда еритін анионактивтік ББЗ сулы ерітінділеріндегі диспергенттер	Әдетте мұнайдан шыққан хош иістендірілмеген органикалық (көмірсутекті) еріткіштердегі мұнайда еритін иондық емес ББЗ ерітінділерінде	бұл теңіз суы еріткіштерінде арнайы, жартылай еритін ең аз құрамы бар (жеткілікті сұйықтық беру үшін) жоғары тиімді ионды емес ББЗ тұратын концентраттар
Ерекшеліктері	теңіз суында жақсы ериді және бастапқы күйінде де, сулы ерітінді түрінде де қолдануға болады	Бұл диспергенттер жоғары тұтқыр парафинді және ауыр мұнайдың төгілуін, сондай-ақ ауа райынан бұзылған мұнайды жинақтауда тиімді	Олар бастапқы күйінде де, 10-15% концентрациясы бар сулы ерітінділер түрінде де қолданылады
Бүрку және сұйылту	Мұндай диспергенттер тек суда жүзетін қондырғылардың көмегімен қолданылады, содан кейін тазартылған судың үстіңгі қабатын турбулизациялау арқылы мүмкін болады. Диспергенттердің бір бөлігін мұнайдың 2-3 бөлігіне дейін сұйылту	2-типті диспергенттерді мұнай дағының бетіне жағу әдетте жүзу құралдарының көмегімен жүзеге асырылады. сұйылтылған диспергенттің 1 бөлігі (10% концентрацияланған диспергент пен 90% теңіз суы) төгілген мұнайдың 2-3 бөлігіне арналған	3-типті диспергентті қолдану тек кеме бортынан ғана емес, сонымен қатар сұйылтылған және сұйылтылмаған күйде ұшақтар мен тікұшақтардың көмегімен ауадан жүзеге асырылады, диспергенттің 1 бөлігі мұнайдың 20-30 бөлігіне қатынасында
диспергенттер		Corexit EC500A Finasol OSR 51	Finasol OSR 51 INIPOL IPF Corexit EC500A INIPOL IP-90 Dasic freshwater dispersant

2-кесте. Мұнай түрі және диспергенттердің тиімділігі

Мұнайдың түрі/тұтқырлығы	Диспергенттердің тиімділігі
Жеңіл дистиллят жағармайы (бензин, керосин, дизель)	Диспергенттерді қолдану ұсынылмайды. Көп жағдайда бұл май тез буланып, табиғи түрде шашырап кетеді
Мұнайдың тұтқырлығы 5 000 сСт дейін	Диспергенттерді қолдану тиімді болуы мүмкін
Мұнайдың тұтқырлығы 5 000 – 10 000 сСт дейін	Диспергенттерді қолдану тиімді болуы мүмкін
Мұнайдың тұтқырлығы 10 000 сСт астам	Диспергенттерді қолдану тиімсіз болуы мүмкін

3-кесте. Диспергенттердің шашырату жүйесінің артықшылықтары мен кемшіліктері

Бүрку жүйесі	Артықшылығы	Кемшілігі
1. Ұшақтан Диспергентті қолдану жүйесі Boeing 727/737 және Hercules сияқты ірі ұшақтар арқылы жүзеге асырылады. Диспергентті қолдану үшін одан басқа бүріккіш ұшақтың кішірек түрін де қолдануға болады	Ұшақ мұнай төгілген жерге тез жетеді. Бортпен диспергенттің үлкен көлемін тасымалдауға болады және салыстырмалы түрде қысқа мерзімде мұнайды көбірек өңдеуге болады	Шашырататын жүйелердің саны шектеулі. Ұшақтар диспергентті толықтыру үшін үнемі базаға оралуы керек. Бүріккіштің мүмкін болатын санын есептеу кезінде экипаждың уақыты ескерілуі керек
2. Тікұшақтан "Helibucket" арнайы бүріккіш жүйесін орнату үшін пайдаланылады	Тікұшақты қолдану мақсатты болуы мүмкін және оқшауланған шағын төгінділерді өңдеуге қолайлы	Тікұшақтардың ұшу ұзақтығы ұшақтарға қарағанда қысқа. Бүріккіш жүйесінің сыйымдылығы ұшақтың бүрку жүйесінің сыйымдылығынан аз
3. Кемеден Қолданылатын кемелер диспергентті бүрку жүйесімен жабдықталған	Ұзақ уақыт бойы орнында бола алады және диспергенттердің үлкен көлемін алады. Кемелерден диспергентті қолдану ыңғайлы, өйткені тартылған кемелерде бүріккіш жинақтармен жабдықталған қайықтар бар. Тиімділікті бақылау үшін ыңғайлы	Егер палуба кеңістігін басқа жабдық пайдаланса, диспергенттерге арналған қосымша орын шектеулі болуы мүмкін.Ұшақ жүйесінен гөрі кішігірім аумақты қамтуға қабілетті

4-кесте. Сорбенттердің түрлері және олардың артықшылықтары мен кемшіліктері

Түрлері	Материал	Артықшылықтары	Кемшіліктері
Борпылдақ сорбенттер	Органикалық - қабық, шымтезек, үгінділер, целлюлоза, тығын, тауық қауырсындары, сабан, жүн. Неорганикалық- вермикулит және пемза, синтетикалық полипропилен	Олар табиғатта көп кездеседі және өнеркәсіптік өндірістің қосымша өнімі ретінде кең таралған. Олар арзан болуым үмкін. Олар жануарлар мекендейтін жерлерде жануарлар әлемін қорғауға қызмет ете алады	Бақылау қиын, желмен шашыраңқы. Жинастыру қиын. Мұнай мен сорбентті қайта өңдеу, тек мұнайды қайта өңдеуден гөрі қиынырақ
Сорбенттердіңқабығымен жапсарланған	Торлы материалға салынған шашыраңқы материалдар	Тәуелсіз сорбенттерге қарағанда орналастыру және жинау ыңғайлы. Бон қағидаты бойынша орналасқан материалдың ауқымы үлкен	Құрылымның беріктігі торлы материалдың беріктігіне байланысты. Органикалық материалдардан жасалған бондар қаныққан кезде батып кетуі мүмкін. Мұнайды ұстаудың мөлшері шектеулі
Қатты сорбенттер	Синтетикалық – полипропилен	Ұзақ мерзімді сақтау. Салыстырмалы түрде қарапайым төсеу және жинау.Толық сорбциялық қабілетті қамтамасыз ету кезінде мұнай жинаудың жоғары дәрежесі болуы мүмкін	Бұзылған және тұтқыр мұнайға пайдалануда тиімділігі шектеулі; нашар ыдырап қалдықтарды жою нұсқаларын шектейді
Талшықты сорбенттер	Синтетикалық – полипропилен	Бұзылған және тұтқыр мұнай үшін тиімді	Жаңадан төгілген және тұтқырлығы төмен мұнай үшін тиімділігі аз

5-кесте. Қауіпсіздік аймағын қорғаудың және тазартудың негізгі әдістері және олардың артықшылықтары мен кемшіліктері

Қорғау және тазалау әдістері	Сипаттамасы	Артықшылықтары	Кемшіліктері
Табиғи ауа-райының шараларын қолдану	Тазарту шаралары, мұнайдан гөрі көп зиян келтіруі мүмкін, мұнай өздігінен жойылады. Көбінесе аз ластанған қауіпсіздік аймағы үшін қолданылады. Мониторинг жүргізуді талап етеді	Тазалау әсерінен туындаған салдарлар болмайды	Мұнай басқа ресурстарды ластауы мүмкін (мысалы, құстар), төзімді және қоршаған ортаның қалпына келуіне жол бермейді. Жұртшылық тарапынан түсініспеушілік
Жағалау сызығын қорғауға арналған бондық бөгеттер	Бондық бөгеттер мұнайды жағалау сызығындағы сезімтал мекендеу орындарынан аластатады немесе одан әрі тазарту үшін жағадағы мұнайды ұстап қалуы мүмкін	Жағалау сызығының ластануының төмендеуіне әкеледі	Толқындардың әсері бондық тосқауылдарды қолдануға кедергі келтіреді. Орналастырудағы қиындық
Кедергілер мен бермалардықолдану	Сезімтал учаскелердің ластануын болдырмау үшін (мысалы, лагунаға кіру) немесе мұнайды тазарту алдында ұстап тұру үшін жағалауда немесе теңізде физикалық тосқауылдарды, оның ішінде бөгеттерді, қоршауларды және жер бермаларын тұрғызу		Кедергілер мен бермалар салынған жағалаудағы мекендерге зиян келтіреді, Судың толқындық қозғалысына байланысты тіршілік ету ортасына әсер етеді
Мұнаймен ластанған қоқысты қамтымай мұнайды инвазивті емес шығару	Шайырлы шарларды және мұнаймен ластанған қоқыстарды қолмен жинау	Осы мекендеу ортасына тән субстраттар мен биоталарға елеулі зиян келтірмей немесе жоймай құймалы мұнай жинау мұнайды қалпына келтіру және басқа ресурстардың ластану қаупін азайтады, сонымен қатар зардап шеккен тіршілік ету ортасын қалпына келтіруді жақсарта алады	Сақтандыру аймағына (жағалау сызығына) қол жеткізуді қамтамасыз ету кезінде айтарлықтай әсер ету. Жабайы табиғатқа араласу. Сорбенттерді пайдалану кәдеге жаратуды талап ететін қалдықтар мөлшерін арттырады
Шөгінділерді қайта өңдеу және орнын ауыстыру	Қозғалыс мұнаймен ластанған шөгінділерді жағалаудың жоғарғы жағынан төменгі жағына толқындардың жоғары энергиясымен (жағажайларды жуу) қазу және тасымалдау арқылы жүруі мүмкін	Ластанған құмды, тасты немесе тасты қопсытатын, жуатын немесе жылжытатын толқындар мен ағымдардың көмегімен шөгінділердің табиғи тазартылуын жақсартады. Мұнайдың көп бөлігі жойылмайды, бірақ әдетте теңізде шашырайды немесе тұнбаға түседі және оның тұрақтылығын сақтау екіталай	Жағажайдың пішіні өзгереді. Мұнай қайта пайда болуы және ластауы мүмкін. Тіршілік ету ортасына араласу, ағзалардың жатуы және тұнбаның уақытша ұлғаюы салдарынан болатын әсер ықтимал
Ластанған субстраттарды немесе бекітілген биотаны физикалық жою	Ластанған шөгінділерді қазып алудың немесе кесіп тастаудың инвазивті әдістері, сондай-ақ ластанған балдырлар мен өсімдіктерді кесу/шығару	Мұнайды қалпына келтіру және басқа ресурстардың ластану қаупін азайтады	Субстраттарды немесе өсімдіктерді алып тастау тіршілік ету ортасына айтарлықтай әсер етуі мүмкін және табиғи қауымдастықтың қалпына келуін баяулатуы мүмкін. Кейбір жағдайларда шөгінділерді алып тастау жағалауда эрозия процесінің басталуына әкеледі
Шаю және су басу	Мұнайды кетіру үшін суды айдауды және ластанған мекендерге ағынды бағыттауды қамтиды	Тіршілік ету ортасына айтарлықтай әсер етпей мұнайдың үлкен көлемін жұмылдыру және жою үшін қолданылады	Шөгінділердің жоғалуы, жұқа бөлшектердің жоғалуы салдарынан шөгінділердің сипатының жоғалуы, организмдердің пайда болуы, жұмсақ жыныстары бар беттердің эрозиясы, бекітілген өсімдіктер мен жануарлардың жойылуы, сонымен қатар шөгінділердің уақытша ұлғаюы
Төгілген жерде мұнаймен ластанған өсімдіктердің бақыланатын жағылуы	Мұнайды бақылауда жағу және қол жетпейтін жерлерде мұнайды кетіру үшін жағуды жүргізуге дайындау	"Бақыланатын" жану мұнайдың көп мөлшерін алып тастай алады және өсімдіктердің қалпына келуі табиғи процестерге қарағанда тезірек жүреді	Өртке айналуы мүмкін. Бұл батпақтарда өмір сүретін барлық жануарлардың өліміне әкелуі мүмкін, олар жеткілікті сумен немесе шөгінділермен қорғалмаған. Қара түтіннің көп мөлшері пайда болады. Жылдың уақытына (ең жақсы мезгіл — қыс), топырақтың түріне (шымтезек топырағы қатты әсер етуі мүмкін), су деңгейіне (судың ең жақсы деңгейі шөгінділерден 10 см – ден асады) және мұнай түріне байланысты
Қысыммен жуу, бумен тазалау және құм ағынды тазалау	Қатты субстраттарға мықтап бекітілген салыстырмалы түрде аз мөлшерде бұзылған мұнайды кетіру үшін қысымды су мен буды пайдалану	Қатты субстраттарға мықтап бекітілген мұнайды алып тастау	Мұнаймен бірге олар өңделетін аймаққа бекітілген биотаны (мысалы, балдырлар, антенналар, қыналар) алып тастай алады, кейде эрозияға әкелуі мүмкін
Химиялық заттармен өңдеу	Жуғыш заттар бетті өңдеуге, диспергенттер мен қатайтқыштардың қоспаларына қолданылады. Жақсартылған жерлерде қатты субстраттардан салыстырмалы түрде аз мөлшерде бұзылған мұнайды кетіру үшін қолданылады		Мұнайдың қалқып шығуы; жағажай шөгінділеріне ену қаупі бар
Биоқалпына келтіру	Биоқалпына келтірудің негізгі тәсілі – биостимуляция, онда табиғи микробиологиялық ыдырау процестерін жеделдететін қоректік заттарды (әдетте нитраттар мен фосфаттардан тұратын тыңайтқыштар) қолданылады	Табиғи микробиальды ыдырау процестерін жеделдетеді. Мұнай қалдықтары көтеріліп, қалқып шығады	Қосылған қоректік заттардың артық болуымен эвтрофикация мүмкіндігі бар (өсімдіктердің өсуін шамадан тыс ынталандыру). Өнімді уытты зерттеу қажет

В соответствии с подпунктом 3) пункта 7 статьи 398 Экологического кодекса Республики Казахстан ПРИКАЗЫВАЮ:

1. Утвердить прилагаемые Правила определения, согласования и принятия решения о выборе оптимальных методов ликвидации разливов нефти на море, внутренних водоемах и в предохранительной зоне Республики Казахстан на основе анализа суммарной экологической пользы.

2. Признать утратившим силу Приказ Министра энергетики Республики Казахстан от 28 апреля 2018 года № 157 "Об утверждении Правил определения оптимальных методов ликвидации аварийных разливов нефти на море, внутренних водоемах и в предохранительной зоне Республики Казахстан" (Зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов за №17004).

3. Комитету экологического регулирования и контроля Министерства экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан в установленном законодательством Республики Казахстан порядке обеспечить:

1) государственную регистрацию настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан;

2) размещение настоящего приказа на интернет-ресурсе Министерства экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан после его официального опубликования;

3) в течение десяти рабочих дней после государственной регистрации настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан представление в Департамент юридической службы Министерства экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан сведений об исполнении мероприятий, предусмотренных подпунктами 1) и 2) настоящего пункта.

4. Контроль за исполнением настоящего приказа возложить на курирующего вице-министра экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан.

5. Настоящий приказ вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования.

Министр экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан	М. Мирзагалиев
"СОГЛАСОВАН" Министерство здравоохранения Республики Казахстан
"СОГЛАСОВАН" Министерство индустрии и инфраструктурного развития Республики Казахстан "СОГЛАСОВАН" Министерство по чрезвычайным ситуациям Республики Казахстан
"СОГЛАСОВАН" Министерство национальной экономики Республики Казахстан
"СОГЛАСОВАН" Министерство энергетики Республики Казахстан

Утверждены приказом
Министра экологии, геологии
и природных ресурсов
Республики Казахстан
от 2 сентября 2021 года № 353

Правила определения, согласования и принятия решения о выборе оптимальных методов ликвидации разливов нефти на море, внутренних водоемах и в предохранительной зоне Республики Казахстан на основе анализа суммарной экологической пользы

Глава 1. Общие положения

1. Настоящие Правила определения, согласования и принятия решения о выборе оптимальных методов ликвидации разливов нефти на море, внутренних водоемах и в предохранительной зоне Республики Казахстан на основе анализа суммарной экологической пользы (далее – Правила) разработаны в соответствии с подпунктом 3) пункта 7 статьи 398 Экологического кодекса Республики Казахстан (далее – Кодекс) и определяют порядок определения, согласования и принятия решения о выборе оптимальных методов ликвидации разливов нефти на основе анализа суммарной экологической пользы на море, внутренних водоемах и предохранительной зоне Республики Казахстан.

2. Основные понятия и определения, используемые в Правилах:

1) контролируемое сжигание нефтяного пятна – это один из методов ликвидации аварийных разливов нефти (далее – ЛАРН), используемый для сжигания плавающего нефтяного пятна, которое локализуется при помощи механических средств и химических собирателей; 2) хердеры – поверхностно-активные вещества, способные стягивать и утолщать нефтяное пятно для последующей очистки поверхности воды с помощью методов ликвидации разливов нефти;

3) объектовые планы – планы по обеспечению готовности и действий по ликвидации разливов нефти на море, внутренних водоемах и в предохранительной зоне, разрабатываемые собственниками объектов, несущих риск разлива нефти, за исключением собственников судов, на основании национального и территориальных планов соответствующих областей, а также на основе оценки риска разливов нефти и анализа суммарной экологической пользы, которые согласовываются с соответствующим территориальным подразделением уполномоченного органа в сфере гражданской защиты;

4) предохранительная зона – зона суши, простирающаяся от береговой линии моря на пять километров в сторону суши, которая загрязняется вследствие разлива нефти в море и внутренних водоемах или бывает источником загрязнения моря;

5) к объектам, несущим риск разлива нефти относятся: морские объекты, морские порты, суда;

6) морские объекты – искусственные острова, дамбы, сооружения, установки, трубопроводы и объекты, используемые при проведении разведки и (или) добычи углеводородов на море;

7) анализ суммарной экологической пользы (далее – АСЭП) – процесс выбора оптимальных методов ЛАРН, оценка их воздействия на окружающую среду и здоровье населения;

8) заблаговременное определение оптимальных методов ликвидации разлива нефти на основе АСЭП - осуществляемый до разработки объектового плана, как мера по обеспечению готовности к разливам нефти, позволяющий провести полноценный АСЭП, выбор оптимальных методов ликвидации разлива нефти и согласование на их применение;

9) оперативный порядок определение оптимальных методов ликвидации разлива нефти на основе АСЭП – осуществляемый в период проведения оперативных работ при возникновении и ликвидации аварийного разлива нефти в более короткие сроки и с меньшим количеством требуемых данных порядок проведения АСЭП, выбору оптимальных методов ликвидации разлива нефти и согласования на их применение;

10) оперативный штаб – временно сформированный нештатный орган управления при ликвидации разлива нефти, который создается, при необходимости привлечения дополнительны сил и средств и координации служб и формирований, при необходимости согласования действий по ликвидации разлива нефти;

11) специализированная организация по ликвидации разлива нефти – организация, имеющая соответствующее разрешение на осуществление работ по предотвращению и ликвидации разливов на месторождениях углеводородов на суше и на море, обученный персонал и технически исправные ресурсы, оказывающая услуги на основании договора.

Иные понятия и определения, используемые в настоящих Правилах, применяются в соответствии с законодательством Республики Казахстан.

3. Для целей настоящих Правил под разливами нефти также понимаются разливы нефтепродуктов.

4. Для ликвидации разливов нефти на море, внутренних водоемах и предохранительной зоне Республики Казахстан используются следующие методы:

1) наблюдение и оценка;

2) механическое сдерживание и сбор нефти с поверхности воды (включая отклонение нефтяного пятна от чувствительных ресурсов);

3) контролируемое сжигание нефтяного пятна;

4) применение химических средств;

5) защита и очистка предохранительной зоны.

5. При обеспечении готовности к разливам нефти количество ресурсов определяется по объему вероятного риска разлива нефти, но не меньше требований, установленных Минимальными нормативами и требований к ресурсам, необходимым для ликвидации разливов нефти на море, внутренних водоемах и в предохранительной зоне, утвержденных приказом министра энергетики Республики Казахстан от 18 апреля 2018 года №130. (Зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов за № 16951). Объемы возможного разлива нефти по уровням разлива нефти определяются на основании оценки рисков согласно СТ РК ИСО 17776:2004 "Промышленность нефтяная и газовая. Установки для добычи из морских месторождений. Руководящие указания по выбору инструментов и методик для идентификации опасностей оценки риска".

6. При подготовке АСЭП и применении методов ЛАРН рекомендуются к использованию международная практика и стандарты, разработанные Международной морской организацией, Международная ассоциация представителей нефтегазовой промышленности по охране окружающей среды и социальным вопросам, Американским обществом по материалам и их испытаниям, Международной организации по стандартизации.

Глава 2. Порядок определения, согласования и принятия решения оптимальных методов ликвидации аварийных разливов нефти на основе анализа суммарной экологической пользы

Параграф 1. Этапы проведения анализа суммарной экологической пользы

7. При определении и выборе методов ЛАРН на основе АСЭП необходимо ориентироваться на максимальную защиту здоровья людей и окружающей среды.

8. При подготовке АСЭП привлекаются специалисты сторонних организаций, научно-исследовательских институтов.

9. Проведение АСЭП включает следующие этапы:

1) сбор и оценка информации:

о природной среде, животных и растениях, подверженных негативному воздействию аварийного разлива нефти, физических и химических характеристиках разлитой нефти, геоморфологических объектах в предохранительной зоне, возможном влиянии аварийного разлива нефти на чувствительные экосистемы, включенные в государственный кадастр особо охраняемых природных территорий и социально-экономические объекты местности (рыболовные хозяйства, рекреационные зоны, водозаборные сооружения и т.д.), в том числе о возможном вреде, наносимом животному и растительному миру и среде их обитания;

об относительной важности природной среды, допустимом промежутке времени возможного нахождения ее под воздействием нефти, времени необходимом для восстановления природной среды;

об экспериментальных данных и об имевшихся аварийных разливах нефти, а также о примененных методах ЛАРН;

о возможностях и ограничениях методов ЛАРН согласно приложению 1 настоящих Правил, путем проведения сравнительного анализа;

2) прогнозирование вероятного воздействия аварийного разлива нефти путем разработки возможных сценариев аварийных разливов нефти на основе математического и/или компьютерного моделирования распространения и движения нефтяного пятна в зависимости от погодных и климатических условий и определение методов их ликвидации.

Прогнозирование вероятного воздействия аварийного разлива нефти по следующим ресурсам:

птиц и тюленей – масштабы и устойчивость нефтяного пятна;

рыбное хозяйство и морская флора и фауна – концентрация нефти и длительность воздействия;

пляжи для отдыха, зоны биологической продуктивности, водозаборные сооружения – масштаб аварийного разлива нефти, тип предохранительной зоны, толщина нефтяной пленки;

3) оценка возможностей и ограничений методов ЛАРН в зависимости от экологических и социальных последствий:

поиск компромиссных решений при выборе приоритетов защиты окружающей среды и ликвидации нефтяного пятна;

поиск компромиссных решений при выборе методов ЛАРН;

4) выбор оптимального метода ЛАРН или их комбинаций в зависимости от сценария аварийного разлива нефти.

10. Определение оптимальных методов ликвидации разлива нефти осуществляется на основе АСЭП.

11. Определение оптимальных методов ликвидации разлива нефти на основе АСЭП проводится заблаговременно и (или) в оперативном порядке при возникновении и ликвидации аварийного разлива нефти.

12. Заблаговременное определение оптимальных методов ликвидации разлива нефти на основе АСЭП оформляется в виде отчета, включающий информацию и данные по каждому этапу АСЭП. Оперативный порядок определения оптимальных методов ликвидации разлива нефти на основе АСЭП осуществляется исходя из имеющихся в наличии данных и оперативной информации, такой отчет по определению оптимальных методов ликвидации разлива нефти на основе АСЭП представляется в сокращенном виде с приложением матрицы оценки смягчения последствий разлива нефти.

13. Алгоритм действий по применению и согласованию оптимальных методов ликвидации разлива нефти определяется согласно приложению 2 настоящих Правил.

14. Определение оптимальных методов ликвидации разлива нефти на основе АСЭП рассматривается как обобщающий подход ликвидации разлива нефти для определенных типичных ситуаций: сезон года, глубина моря, местность, не требующий изменений.

Параграф 2. Заблаговременное определение, согласование и принятие решение оптимальных методов ликвидации аварийных разливов нефти на основе анализа суммарной экологической пользы

15. Заблаговременное определение оптимальных методов ЛАРН на основе АСЭП позволяет заранее получить согласование и обеспечить подготовку ресурсов и персонала, соответствующие методам, определҰнным в АСЭП, определить способы транспортировки и мест дислокации, а также проработать вопросы, требуемые при разработке объектового плана согласно Национальному плану обеспечения готовности и действий к ликвидации разливов нефти на море, внутренних водоемах и в предохранительной зоне Республики Казахстан.

16. Заблаговременное определение оптимальных методов ЛАРН на основе АСЭП требуется для морских объектов и портов с периодичностью 5 лет. Порядок проведения заблаговременного определения оптимальных методов ЛАРН на основе АСЭП в компании определяется внутренними процедурами и регламентами.

17. Специализированные организации по ликвидации разливов нефти также проводят АСЭП заблаговременно, если такая организация привлечена местным исполнительным органом для оказания услуг по ликвидации разливов нефти с судов и неизвестного происхождения на основании договора.

Согласованный в порядке определяемым настоящими Правилами АСЭП для разливов нефти с судов и неизвестного происхождения является частью территориального плана обеспечения готовности и действий по ликвидации разливов нефти на море, внутренних водоемах и в предохранительной зоне области, а также является основой для разработки объектового плана специализированной организации по ликвидации разливов нефти.

18. Отчет по определению оптимальных методов ликвидации разлива нефти на основе АСЭП (далее – Отчет) в резолюционной части содержит заполненную матрицу оценки смягчения последствий разлива нефти и представляется на рассмотрение и согласование в уполномоченный орган в области охраны окружающей среды.

19. Уполномоченный орган в области охраны окружающей среды рассматривает Отчет в течение 30 рабочих дней и согласовывает или не согласовывает его путем направления соответствующего письма запросившему согласование методов ликвидации разлива нефти. При невозможности согласования оптимальных методов направляется аргументированное обоснование отказа в согласовании с требованием доработки или необходимости дополнительного согласования с заинтересованными уполномоченными органами, указанными в пункте 20 настоящих Правил.

Основанием для отказа является наличие следующих методов и условий их применения:

1) сжигание нефтяного пятна при отдаленности от населенного пункта менее 5 километров;

2) применение хердеров в целях локализации нефтяного пятна, подлежащего сжиганию;

3) применение диспергентов при глубине воды менее 10 метров и расстоянии от берега менее 1 километра.

20. Согласование Отчета уполномоченными органами в области охраны окружающей среды, охраны, воспроизводства и использования животного мира, использования и охраны водного фонда, водоснабжения, водоотведения, в сфере санитарно-эпидемиологического благополучия населения требуется только в следующих случаях:

1) при сжигание нефтяного пятна при отдаленности от населенного пункта менее 5 километров;

2) при применении хердеров в целях локализации нефтяного пятна, подлежащего сжиганию;

3) при применении диспергентов при глубине воды менее 10 метров и расстоянии от берега менее 1 километра.

21. Для согласования отчета уполномоченный орган в области охраны окружающей среды созывает постоянно действующую рабочую группу с заинтересованными государственными органами, указанными в пункте 20 настоящих правил, а также приглашает без права голоса местные исполнительные органы, компанию, представившую отчет и при необходимости научно-исследовательские институты и экспертов, обладающих знаниями по определению оптимальных методов ЛАРН на основе АСЭП, а также заполнению матрицы решений.

22. Уполномоченный орган в области охраны окружающей среды направляет для ознакомления и рассмотрения отчет за 30 дней до созыва постоянной рабочей группы. Рабочая группа созывается не реже одного раза в полугодье.

23. На заседании рабочей группы заслушивается отчет, обоснование по отбору оптимальных методов ЛАРН, а также рассматривается матрица оценки смягчения последствий разлива нефти.

24. Членам рабочей группы необходимо прийти к консенсусу по выбору оптимальных методов ЛАРН. Решение принимается абсолютным большинством голосов членов рабочей группы и оформляется в виде протокола.

25. Согласование АСЭП является основанием для включения в объектовый план и применения отобранных оптимальных методов ликвидации разлива нефти при возникновении инцидента.

26. На основании принятого протокола оптимальные методы ЛАРН считаются согласованными, в соответствии которых компания приступает к разработке и включению данных оптимальных методов в объектовый план.

Параграф 3. Оперативное определение, согласование и принятие решение оптимальных методов ликвидации аварийных разливов нефти на основе анализа суммарной экологической пользы

27. Оперативное определение оптимальных методов ЛАРН на основе АСЭП проводится в следующих случаях:

аварийного разлива нефти с судов и разлива нефти неизвестного происхождения за исключением случаев, указанных в пункте 30 настоящих Правил;

если определение оптимальных методов ЛАРН не проводилось при разливах нефти с морских объектов и портов;

требования территориальных подразделений уполномоченных органов в области охраны окружающей среды и сфере гражданской защиты о пересмотре методов ЛАРН в связи с их неэффективностью.

28. Для оперативного определения оптимальных методов ЛАРН на основе АСЭП требуется следующая информация:

размер и место разлива;

характеристики нефти (плотность, вязкость, температура застывания и возгорания);

текущие и прогнозируемые гидрометео условия (скорость ветра и течения, температура окружающей среды);

прогноз дрейфа пятна (время достижения берега и береговых сооружений, мелководья, особо охраняемых природных территорий);

приоритетность защиты экологических районов/объектов и социально-экономических объектов, чувствительных к разливам нефти.

Действия по сбору информации для проведения АСЭП при разливах нефти с судов и неизвестного происхождения осуществляется согласно приложению 3 настоящих Правил.

29. При разливах нефти с судов и неизвестного происхождения ликвидация разливов нефти осуществляется специализированной организацией по ликвидации разлива нефти, привлекаемой акиматом соответствующей области на основе договора в соответствии с требованиями Национального плана обеспечения готовности и действий к ликвидации разливов нефти на море, внутренних водоемах и в предохранительной зоне Республики Казахстан (далее – Национальный план).

30. При разливах нефти с судов и неизвестного происхождения оперативное определении оптимальных методов ЛАРН осуществляется специализированной организацией по ликвидации разлива нефти. Согласование на применение методов осуществляется посредством уведомления территориального подразделения уполномоченного органа в области охраны окружающей среды соответствующей области в следующих случаях:

при применении диспергентов при глубине воды более 10 метров и расстоянии от берега более 1 километра;

при применении сжигания нефтяного пятна при отдаленности от населенного пункта более 5 километров;

при применении хердеров в целях локализации нефтяного пятна, подлежащего сжиганию.

31. По информации, поступившей от уполномоченного органа в сфере гражданской зашиты, местным исполнительным органом на основании распоряжения Акима области незамедлительно созывается оперативная рабочая группа по определению, согласованию и принятию решения по методам ЛАРН на основе АСЭП в следующем составе:

1) Аким или заместитель акима – руководитель оперативной рабочей группы по определению методов ЛАРН на основе АСЭП;

2) местный исполнительный орган;

3) территориальные подразделения уполномоченных органов в области охраны окружающей среды, охраны, воспроизводства и использования животного мира, использования и охраны водного фонда, водоснабжения, водоотведения, в сфере санитарно-эпидемиологического благополучия населения и гражданской защиты;

4) специализированная организация по ликвидации разливов нефти или морской объект или порт, судовладелец или капитан судна при разливах нефти с данных объектов;

5) научно-исследовательские институты и эксперты при необходимости.

Рабочая группа формируется из числа представителей, обладающих знаниями по определению оптимальных методов ЛАРН на основе АСЭП, а также заполнению матрицы оценки смягчения последствий разлива нефти.

32. Оперативное определение, согласование и принятие решения оптимальных методов ЛАРН на основе АСЭП осуществляется в течение часа с момента обнаружения разлива нефти или поступления требования государственных органов о пересмотре методов ЛАРН.

33. Порядок работы оперативной рабочей группы по определению, согласованию и принятию решения методов ЛАРН на основе АСЭП:

1) специализированная организация по ликвидации разливов нефти при разливах нефти с судов и неизвестного происхождения, морской объект или порт при разливах нефти с данных объектов предоставляют текущие данные о разливе нефти (координаты места разлива, тип нефти, объем разлитой нефти, погодно-климатические условия, предпринятые действия);

2) морской объект или порт при разливах нефти с данных объектов предоставляют дополнительные имеющиеся, обосновывающиеся необходимость подбора других оптимальных методов ЛАРН, заполненную матрицу оценки смягчения последствий разлива нефти;

3) матрица оценки смягчения последствий разлива нефти заполняется или пересматривается (при разливах нефти на морском объекте или в порту) участниками оперативной рабочей группы;

4) решение по оптимальным методам ЛАРН принимается абсолютным большинством голосов присутствующих. Отсутствие кого-либо из участников рабочей группы не является препятствием для принятия решения;

5) по принятым оптимальным методам ЛАРН специализированная организация по ликвидации разливов нефти при разливах нефти с судов и неизвестного происхождения, морской объект или порт рассматривают возможность реализации с точки зрения наличия ресурсов. Отсутствие определҰнных ресурсов и необходимость оказания содействия в привлечении дополнительного оборудования решается в рамках оперативной рабочей группы по определению методов ЛАРН на основе АСЭП;

6) протокол заседания оперативного штаба/оперативной рабочей группы ведется местным исполнительным органом с приложением матрицы оценки смягчения последствий разлива нефти;

7) специализированная организация по ликвидации разливов нефти при разливах нефти с судов и неизвестного происхождения, морской объект или порт на основании принятого решения оперативного штаба/оперативной рабочей группы по методам ЛАРН осуществляют ликвидацию разлива нефти.

34. Согласование и принятие решения по оптимальным методам ликвидации разлива нефти в оперативном порядке, если разлив произошел из судна или имеется разлив неизвестного происхождения осуществляется согласно приложению 4 настоящих Правил.

35. Согласование и принятие решения по оптимальным методам ликвидации разлива нефти в оперативном порядке, если разлив произошел на территории компании или порта осуществляется согласно приложению 5 настоящих Правил.

36. Оперативная рабочая группа по определению, согласованию и принятию решения по методам ЛАРН на основе АСЭП осуществляет свою деятельность до объявления чрезвычайной ситуации местного, регионального или глобального характера, связанной с разливом нефти. При объявлении чрезвычайной ситуации местного, регионального или глобального характера, связанной с разливом нефти оперативная рабочая группа по определению, согласованию и принятию решения оптимальных методов ликвидации разлива нефти на основе АСЭП включается в состав оперативного штаба управления ликвидацией чрезвычайной ситуации, связанной с разливом нефти.

Глава 3. Методы ликвидации разлива нефти

Параграф 4. Наблюдение и оценка

37. Наблюдение и оценка устанавливаются в следующих случаях:

1) при отсутствии возможности применения других методов ликвидации аварийных разливов нефти, из-за природно-климатических условий;

2) в случаях нанесения большего вреда другими методами, чем естественная природная очистка и восстановление;

3) при применении других методов ЛАРН с целью оценки их эффективности и корректировки.

38. Наблюдение и оценка осуществляются посредством:

1) визуального наблюдения, осуществляемого с прибрежной зоны, с водной поверхности, с воздуха;

2) дистанционного наблюдения, осуществляемого при помощи телеметрических приборов, космических спутников.

39. Данные наблюдения и оценки сопровождаются инструментальным мониторингом.

40. Результаты наблюдения и оценки, а также данные, полученные в ходе мониторинга, подтверждаются в письменной, электронной, или аудиовизуальной форме.

Параграф 5. Механическое сдерживание и сбор нефти с поверхности воды, а также, контролируемое сжигание нефтяного пятна

41. Механическое сдерживание и сбор нефти с поверхности воды является первоочередным методом ликвидации разлива нефти. Если механический сбор и очистка неэффективны или их применение невозможно, имеется загрязненная нефтью растительность по береговой линии, наличие ледовых условий, рассматривается применение химических средств и контролируемое сжигание нефтяного пятна.

42. При наличии неблагоприятных погодных условий, газоопасности и сероводорода механическое сдерживание и сбор нефти с поверхности воды не проводится или проводится при достижении безопасного уровня для жизни и здоровья персонала и риска возгорания и взрыва.

43. При ликвидации аварийных разливов нефти необходимо обеспечить максимально возможные места для хранения собранной нефти. Слив собранной воды с судов, образовавшейся в результате механического сбора нефти, согласовывается с территориальным подразделением уполномоченного органа в области охраны окружающей среды.

44. Контролируемое сжигание нефтяного пятна осуществляется в следующих случаях:

1) на воде;

2) на суше предохранительной зоны;

3) на снегу или в ледовых условиях.

45. Контролируемое сжигание нефтяного пятна является методом ЛАРН, который осуществляется под наблюдением и с огнеупорными боновыми заграждениями. Контролируемое сжигание нефтяного пятна является эффективным методом ЛАРН при удалении большого объема нефти и при удалении нефти в ледовых условиях.

46. Контролируемое сжигание нефтяного пятна осуществляется при отдаленности от населенного пункта не менее 5 километров. Безопасное расстояние устанавливается в целях обеспечения охраны и здоровья и безопасности населения при проведении работ по контролируемому сжиганию нефтяного пятна вследствие образования дымового шлейфа.

47. Эффективность контролируемого сжигания нефтяного пятна достигается при толщине нефтяного пятна не менее 3 миллиметров. Достаточная толщина нефтяного пятна обеспечивается с помощью огнестойких боновых заграждений, которые выполняют еще функцию ограничения распространения нефти во время сжигания, а также применения хердеров.

48. Перед началом проведения контролируемого сжигания нефтяного пятна разрабатывается план проведения контролируемого сжигания нефтяного пятна, содержащий следующую информацию:

1) план обеспечения безопасности на месте проведения контролируемого сжигания нефтяного пятна с подробным описанием принимаемых мер по оценке и управлению рисками, персоналом по реагированию, включая обеспечение средствами индивидуальной защиты и ресурсами для немедленного прекращения горения при малейшей угрозе выхода процесса сжигания нефтяного пятна из-под контроля;

2) предложения о безопасном расстоянии проведения работ по контролируемому сжиганию нефтяного пятна в целях обеспечения охраны здоровья и безопасности населения;

3) подробная информацию о разливе нефти, в том числе местоположение планируемого контролируемого сжигания нефтяного пятна, тип нефти (в том числе указывается предполагаемая степень эмульгирования) и оценочные данные по объемам нефти: разлитого количества, ликвидированного при помощи контролируемого сжигания нефтяного пятна;

4) прогноз погодных условий при планируемом контролируемом сжигании нефтяного пятна, включая осадки, скорость ветра, температуру воздуха, состояние моря и внутренних водоемов;

5) процент ледяного покрова, состояние моря и внутренних водоемов;

6) предлагаемую систему поджога;

7) предлагаемое к использованию специализированное оборудование;

8) предлагаемые дополнительные материалы и средства для обеспечения контролируемого сжигания нефтяного пятна, включая суда и транспортные средства;

9) информацию о наличии населенных пунктов в радиусе 16 километров или аэропортов в радиусе 32 километров;

10) предлагаемый способ сбора, хранения и утилизации несгоревшего остатка;

11) информацию о наличии мест обитания редких и находящихся под угрозой исчезновения видов животных в радиусе 5 километров;

12) варианты проведения пробного сжигания для проверки и подтверждения направления движения дымового шлейфа в воздухе и его рассеивания до проведения контролируемого сжигания нефтяного пятна, в случае возможности проведения пробного сжигания.

49. План проведения контролируемого сжигания нефтяного пятна разрабатывается объектом, несущим риск разлива нефти, за исключением судов, специализированными организациями по ликвидации разливов нефти при разливах нефти с судов и неизвестного происхождения и утверждается руководителем оперативного штаба соответствующего уровня. План по проведению контролируемого сжигания нефтяного пятна дополняется или изменяется руководителем оперативного штаба соответствующего уровня.

50. Для сжигания разлитой нефти необходимо использовать воспламенитель для обеспечения начального нагрева пятна до момента его воспламенения.

51. В зависимости от способа локализации и поджига нефтяного пятна подбирается соответствующее оборудование.

52. При контролируемом сжигании нефтяного пятна применяются:

огнеупорные боновые заграждения, которые буксируются двумя суднами в открытой воде или в условиях тонкого льда для локализации нефтяного разлива, утолщения слоя нефти с целью ее последующего поджога и сжигания;

нефтесборщики (скиммеры) для извлечения нефтепродуктов с поверхности воды в отстойниках, нефтеловушках или открытых водоемах, количество нефтесбощиков зависит от объема разлива нефти.

53. В дополнение к скиммерам и боновым заграждениям при ликвидации разлива нефти также требуются вспомогательные средства, такие как:

рабочие платформы для разворачивания, управления и извлечения скиммеров и бонов;

емкости для хранения собранных жидкостей и твердых веществ;

насосы для перекачивания собранной жидкости в хранилище;

устройства для транспортировки и (или) удаления;

воздушное судно для выполнения мониторинга;

суда обеспечения безопасности;

оборудование для защиты и очистки побережья;

дополнительное оборудование (шланги, прокладки, разъемы, адаптеры и т.д.).

Параграф 6. Применение химических средств, а также, защита и очистка предохранительной зоны

54. В настоящих Правилах рассматриваются следующие химические средства:

1) диспергенты;

2) хердеры;

3) сорбенты.

55. После завершения всех работ по ликвидации разлива нефти, собственники объектов, несущих риск разлива нефти, представляют отчет о применении химических средств в соответствии с требованиями Национального плана.

56. О любом применении химических средств уведомляется территориальное подразделение уполномоченного органа в области охраны окружающей среды.

57. Использование диспергентов повышает скорость и степень естественного диспергирования под действием волн. При распылении на нефтяное пятно диспергент поглощается нефтью.

58. Диспергенты применяются с целью ускорения естественных процессов биодеградации нефти в толще воды и снижения концентрации нефтепродуктов в районе разлива, восстановления массы и энергообмена морской среды с атмосферой, снижения пожароопасности разлива, предотвращения загрязнения береговой полосы, прилипания песку, камням или гальке к перьевому покрову морских птиц и кожного покрова животных.

59. Потенциальный риск применения диспергентов связан с повышенным уровнем токсикологического воздействия диспергированной нефти в толще воды по сравнению с уровнем, образуемым при естественном диспергировании. Степень вредного воздействия диспергированной нефти на морские организмы зависит от условий воздействия (глубина воды, концентрация диспергированной нефти, длительность воздействия, процент диспергирования и растворения), а также свойственной для некоторых организмов чувствительности к диспергированной нефти, которые учитываются при АСЭП.

60. К применению допускаются диспергенты, внесенные в Перечень диспергентов и хердеров для ликвидации аварийных разливов нефти на море, внутренних водоемах и в предохранительной зоне Республики Казахстан, утвержденный приказом Министра экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан от 19 мая 2021 года № 153. (Зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов за № 22846) (далее – Перечень диспергентов и хердеров).

61. Применение диспергентов осуществляется на воде и под водой. При применении диспергентов необходимо руководствоваться паспортом безопасности химической продукции. Диспергенты относятся к группе горючих веществ, в связи с чем, при работе с ними запрещается пользоваться открытым огнем. При обработке тонких пленок разлитой нефти (0,01-0,001 мм) применяются растворы диспергентов в воде, которые пожаробезопасны.

62. Применение диспергентов на поверхности воды и их разведение предусмотрены в приложении 6 настоящих Правил.

63. Диспергенты распыляются на плавающую нефть в тихих спокойных морских условиях. При сильном ветре попадание диспергента в цель усложняется. Ураганный ветер со скоростью более 35 узлов (18 м/с) и высотой волн 5 м, является верхним пределом для распыления диспергента с самолета.

64. При крайне суровых погодных условиях применение диспергентов исключается. Легкие типы нефти в этих условиях диспергируются естественным путем.

65. Вязкость разлитой нефти изменяется с течением времени, выветривается под воздействием внешних факторов и эффективность использования диспергентов снижается. Данное свойство называется "окном возможности" для использования диспергентов. Это окно зависит от температуры.

66. Нефть, температура которой значительно (на 10–15 °С) ниже температуры ее застывания, находиться в полутвердом состоянии и не растекается, при таких условиях использование диспергентов не рекомендуется.

67. Обработка нефтяного пятна начинается с внешнего края наиболее толстой части поверхности пятна или с тонкой радужной пленки, окружающей нефтяное пятно, а не с середины. В случае расположения нефтяного пятна в непосредственной близости от берега, нанесение производят полосами параллельно береговой линии, начиная со стороны, расположенной ближе к ней.

68. Обработку диспергентом прекращают, когда на поверхности воды исчезают черные пленки нефти и/или инструментальный мониторинг показывает, что обработка не оказывает влияния на концентрацию нефти в воде.

69. В зависимости от способа распыления диспергентов подбирается соответствующее оборудование.

Эффективность применения диспергентов в зависимости от типа нефти, а также, преимущества и недостатки систем распыления предусмотрены в приложении 6 настоящих Правил.

70. Хердеры применяются с целью концентрирования, увеличения толщины растекшихся тонких нефтяных пленок нефти на поверхности воды для обеспечения их последующего сбора механическими средствами или сжигания.

71. К применению допускаются хердеры, внесенные в Перечень диспергентов и хердеров.

72. Хердеры наносятся на поверхность воды, непосредственно прилегающую к нефтяному пятну, в результате чего уменьшается поверхностное натяжение воды. Снижение поверхностного натяжения воды способствует стягиванию нефтяного пятна, что ведет, в свою очередь, к увеличению толщины пятна до значений, достаточных для воспламенения и дальнейшего сжигания нефти.

73. Хердеры применимы в ледовых условиях и в отдаленных участках, заменяя боновые заграждения.

74. Сорбенты (опилки, торф, цеолит и другие вещества натурального происхождения) применяются на глубине менее 10 метров и участках чувствительных экосистем, включенных в государственный кадастр особо охраняемых природных территорий, применяются с целью поглощения нефти, ее связывания и аккумуляции.

75. Сорбенты действуют по принципу адсорбции (поверхностного поглощения) или по принципу абсорбции (впитывания). При адсорбции нефть избирательно притягивается к поверхности вещества, абсорбенты впитывают нефть или другую жидкость.

76. Скорость проникновения нефти в структуру сорбента высокая для маловязких легких типов нефти, очень низкая для высоковязких нефти.

77. Виды сорбентов, а также их преимущества и недостатки предусмотрены в приложении 6 настоящих Правил.

78. Сорбенты требуют дальнейшего сбора механическими средствами и утилизации на берегу в течение суток после их использования.

79. Чрезмерное и непродуктивное применение сорбентов приводит к вторичному загрязнению.

80. Применение других методов совместно с сорбентами несовместимо.

81. Способы защиты и очистки предохранительной зоны определяются на основании оценки нефтяного загрязнения предохранительной зоны.

82. К способам защиты и очистки предохранительной зоны относятся: уборка мусора, сорбенты, локализация и сбор боновыми заграждениями, рытье траншей, ручной сбор осевшей нефти, мойка, промывка, применение химических средств очистки, просеивание, боронование, вспашка и другие.

83. При оседании нефти на береговой линии, характер взаимодействия нефти и береговой линии зависит от характеристик нефти и от типа береговой линии – галька, камень, песчаные пляжи, камыши, болотистая местность.

84. Основные способы защиты и очистки предохранительной зоны и их преимущества и недостатки предусмотрены в приложении 6 настоящих Правил.

Приложение 1
к Правилам определения,
согласования и принятия решения
о выборе оптимальных методов
ликвидации разливов нефти на
море, внутренних водоемах и
в предохранительной зоне
Республики Казахстан на основе
анализа суммарной
экологической пользы

Основные возможности и ограничения применения методов ликвидации разливов нефти

Метод	Возможности	Ограничения
Наблюдение и оценка	Не применяются методы интрузивного удаления или очистки, которые наносят дополнительный ущерб окружающей среде; дополняет другие методы ликвидации разлива. Наблюдения и данные, полученные в ходе мониторинга содействуют принятию решений по реагированию и выбору инструментов; при использовании в определенных районах и условиях окружающая среда способна восстановиться от разлива более эффективно, чем при использовании других методов ликвидации разливов нефти.	Иногда нефть невозможно удалить; под воздействием ветра и течений разлитая нефть перемещается к чувствительным районам; нефтяные остатки влияют на экологию береговой линии, дикую природу и экономически значимые ресурсы; люди воспринимают это как бездействие;
Механическое сдерживание и сбор нефти с поверхности воды (включая отклонение нефтяного пятна от чувствительных ресурсов)	Данный метод является предпочтительным; очистка от нефти с минимальным воздействием на окружающую среду; не требует согласования с уполномоченными органами; применим ко многим видам нефтяных продуктов; временные рамки применения неограниченны; минимальный побочный эффект; имеется большой выбор оборудования и опыта; отсутствует вторичное загрязнение; позволяет собранную нефть использовать для переработки.	Данный процесс очень медленный и не продуктивный; не обеспечивает достаточно быстрый сбор нефти, чтобы предотвратить загрязнение береговой линии; не продуктивен для тонких пленок нефти; при масштабных разливах процент сбора нефти ограничен; ветер, волны и течения мешают сбору и очистке нефти с поверхности воды; вязкая нефть и наличие мусора затрудняют сбор; требует условия для хранения и утилизации собранной нефти; обычно собирает не больше 10-20% разлитой нефти; требуется много оборудования и трудовых сил.
Контролируемое сжигание нефтяного пятна	Нет необходимости в организации хранения и утилизации собранной нефти; предотвращает или сократить попадание нефти на берег; предотвращает или сокращает замазучивание флоры и фауны; быстро удаляет собранную нефть с поверхности воды; высокая эффективность (98-99%); требуется меньше оборудования и человеческих ресурсов; применим ко многим типам нефти; минимальный вред окружающей среде; уменьшает испарение нефти с поверхности воды.	Образуется черный дым; ограниченные временные рамки применения; выветренная нефть тяжело поддается поджигу; ветер, волны и течения затрудняют поджиг пятна; толщина пятна составляет не менее 3 мм для поджига; эффективность снижается при тяжелом типе нефти и выветренной нефти; процесс горения несет потенциальный риск безопасности персонала; остается остаток от сжигания, который необходимо собрать с поверхности; локальное изменение качества воздуха.
Применение химических средств: сорбенты	Присутствуют в избытке в природе или широко доступны, как побочные продукты промышленных процессов; очистка от нефти с минимальным воздействием на окружающую среду; временные рамки применения неограниченны; применим ко многим типам нефти.	Данный процесс очень медленный и не продуктивный; не обеспечивает достаточно быстрый сбор нефти, чтобы предотвратить загрязнение береговой линии; требует условия для хранения и утилизации собранных сорбентов; при масштабных разливах нефти не эффективны; при несвоевременном сборе оседают на дно; требует дополнительных механических средств для локализации; требуется много оборудования и трудовых сил.
Применение химических средств: диспергенты	Требует меньше персонала и оборудования по сравнению с другими методами ЛАРН; применим при различных погодных условиях; способствует естественной биодеградации нефти; предотвращает движение нефти к береговой линии, снижая угрозу воздействия на чувствительные экосистемы и социально-экономические объекты; снижает потенциальный вред от испарения вблизи разлива; не требует сбора и хранения нефти.	Неэффективен при нефти с высокой вязкостью; временные рамки применения ограничены ввиду выветривания нефти; ограничение применения на глубине менее 10м; не собирает напрямую, нефть перераспределяется и расщепляется в толще воды; высокое потенциальное токсикологическое воздействие диспергированной нефти на морскую биоту; нанесение значительного вреда биологическим ресурсам моря.
Применение химических средств: хердеры	увеличивает концентрацию нефтяной пленки, утолщая ее; требуется незначительного количества; применение на отдалҰнных участках; не требует развертывания огнеупорных боновых заграждений для сжигания нефтяного пятна; минимальное воздействие на биоту	не является самостоятельным методом; требует применения дополнительных методов: сжигание нефтяного пятна, механический сбор
Защита и очистка предохранительной зоны	Удаляет нефть; уменьшает риск дальнейшего распространения нефти; снижает вторичное воздействие на животных, обитающих на береговой линию; предотвращает ремобилизацию нефти; неагрессивные методы сводят к минимуму воздействие на структуру берега и организмы побережья; эффективно при тщательной очистке прибрежной окружающей среды в специфических или чувствительных районах.	Возможно нанесение дополнительного ущерба окружающей среде: агрессивные способы удаления(например, удаление и очистка песка) влияют на организмы, обитающие на берегу и береговой линии; предъявляются требования к хранению и утилизации отходов; как правило, удаляется не более 10–20% разлитой нефти; трудоемкий метод; применение тяжелого оборудования и интенсивное перемещение людей (вытаптывание) наносят дополнительный ущерб окружающей среде; удаление происходит после воздействия нефти на берег; реагирование на береговой линии требует значительных ресурсов и логистической поддержки.

Приложение 2
к Правилам определения,
согласования и принятия решения
о выборе оптимальных методов
ликвидации разливов нефти на море,
внутренних водоемах и в
предохранительной зоне
Республики Казахстан на основе
анализа суммарной
экологической пользы

Алгоритм действий по применению и согласованию и оптимальных методов ликвидации разлива нефти

Приложение 3
к Правилам определения,
согласования и принятия решения
о выборе оптимальных методов
ликвидации разливов нефти на
море, внутренних водоемах и
в предохранительной зоне
Республики Казахстан на основе
анализа суммарной
экологической пользы

Действия по сбору информации для проведения оперативного анализа суммарной экологической пользы при разливах нефти с судов и неизвестного происхождения

№ п/п	Мероприятия	Ответственные исполнители	Срок исполнения	Форма завершения
1	2	3	4	5
1.	Информирование о разливе нефти *ДЧС соответствующей области/ оперативный дежурный	Морские объекты; порты; капитан судна/судовладельцы судов	Ч + 0.30	Информация
2.	Информирование о разливе нефти **ДЭ соответствующей области	Морские объекты; порты	Ч + 2.00	Информация
3.	Сбор и обеспечение информацией: о размере и месте разлива; характеристиках разлитой нефти (плотность, вязкость, температура застывания и возгорания) ДЧС соответствующей области	Морские объекты; порты	Ч + 0.30	Информация
4.	Сбор и обеспечение информацией: о размере и месте разлива; характеристика разлитой нефти (плотность, вязкость, температура застывания и возгорания) ближайший порт	Капитан судна	Ч + 0.30	Информация
5.	Сбор и обеспечение информацией о текущих и прогнозируемых гидрометео условий (скорость ветра и течения, температура окружающей среды, ледовые условия)	Казгидромет, областные филиалы Казгидромет	Ч + 1.00 Обновление регулярно каждый час	Информация
6.	Прогноз дрейфа пятна (время достижения берега и береговых сооружений, мелководья, особо охраняемых природных территорий)	Акимат области либо привлеченная Акиматом компания для оказания услуг по прогнозу дрейфа пятна	Ч+2.00	Информация
	Обеспечить на праве собственности материально-техническое оснащение для прогнозирования дрейфа пятна либо путем привлечения компаний, способных оказать услуги по прогнозу дрейфа пятна	Акимат области	Заблаговременно	Соглашение, договор. Закрепление в территориальном плане обеспечения готовности и действий по ликвидации разливов нефти на море, внутренних водоемах и в предохранительной зоне
7.	Определить приоритетность защиты экологических районов/объектов и социально-экономических объектов, чувствительных к разливам нефти	Территориальные подразделения уполномоченных органов в области охраны окружающей среды, охраны, воспроизводства и использования животного мира, использования и охраны водного фонда, водоснабжения, водоотведения, в сфере санитарно-эпидемиологического благополучия населения	Ч+5	Информация
1).	Выявить ресурсы, находящиеся под риском загрязнения (экологические, экономические и социальные)	Территориальные подразделения уполномоченных органов в области охраны окружающей среды, охраны, воспроизводства и использования животного мира, использования и охраны водного фонда, водоснабжения, водоотведения, в сфере санитарно-эпидемиологического благополучия населения;	Ч+5	Информация
2).	Сделать оценку эффективности различных методов ликвидации разливов нефти;		Ч+5	Информация
3).	Сделать анализ способности методов ликвидации разливов нефти воздействовать на последствия и содействовать восстановлению экосистемы		Ч+5	Информация
4).	Выбрать районы или ресурсы приоритетной защиты и оптимальные методы ликвидации разлива нефти	Территориальные подразделения уполномоченных органов в области охраны окружающей среды, охраны, воспроизводства и использования животного мира, использования и охраны водного фонда, водоснабжения, водоотведения, в сфере санитарно-эпидемиологического благополучия населения; местный исполнительный орган; специализированная организация по ликвидации разливов нефти или морской объект, или порт, судовладелец или капитан судна при разливах нефти с данных объектов; научно-исследовательские институты и эксперты при необходимости	Заблаговременно	Информация

Примечания:

*ДЧС – Департамент по чрезвычайным ситуациям Министерств по чрезвычайным ситуациям Республики Казахстан.

**ДЭ – Департамент экологии Комитета экологического регулирования и контроля Министерства экологии, геологии и природных ресурсов Республики Казахстан

Приложение 4
к Правилам определения,
согласования и принятия решения
о выборе оптимальных методов
ликвидации разливов нефти
на море, внутренних водоемах
и в предохранительной зоне
Республики Казахстан на основе
анализа суммарной
экологической пользы

Согласование и принятие решения по оптимальным методам ликвидации разлива нефти в оперативном порядке, если разлив произошел из судна или имеется разлив неизвестного происхождения

№	Действия	Ответственные	Форма завершения
1.	Сбор информации и данных по инциденту	Представители Акимата Представители территориальных подразделений уполномоченных государственных органов в области: 1) охраны окружающей среды 2) охраны, воспроизводства и использования животного мира 3) использования и охраны водного фонда, водоснабжения, водоотведения 4) санитарно- эпидемиологического благополучия населения При необходимости привлекаются компании, осуществляющие нефтяные операции, для содействия в сборе информации.	Информация
2.	Рассмотрение имеющейся информацию, доводов, и аргументов		Обсуждение
3.	Заполнение матрицы оценки смягчения последствий разлива нефти (коллективно), выявление ресурсов и выставление индексов		Матрица
4.	Рассмотрение матрицы оценки смягчения последствий разлива нефти		Предлагаемые методы ЛАРН
5.	Определение необходимых ресурсов, выявление их наличия и необходимость в дополнительном обеспечении	Ликвидаторы специализированной организации по ликвидации разлива нефти Представители территориального подразделения уполномоченного государственного органа в сфере гражданской защиты. При необходимости привлекаются компании, осуществляющие нефтяные операции.	Заключение
6.	Принятие решения абсолютным большинством голосов присуствующих и подписание матрицы оценки смягчения последствий разлива нефти	Представители Акимата Представители территориальных подразделений уполномоченных государственных органов в области: 1) охраны окружающей среды 2) охраны, воспроизводства и использования животного мира 3) использования и охраны водного фонда, водоснабжения, водоотведения 4) санитарно- эпидемиологического благополучия населения	Итоговое решение по методам ЛАРН. Подписанный протокол. Информация.
7.	Уведомить о принятом решении руководителя рабочей группы/ начальника оперативного штаба и предложить меры по реализации методов ЛАРН		Информация. Подписанный протокол.
8.	Ведение протокола обсуждения и принятия решения	Территориальное подразделения уполномоченного государственного органа в сфере гражданской защиты.	Протокол
9.	Применение методов ЛАРН	Ликвидаторы специализированной организации по ликвидации разлива нефти. Представители территориального подразделения уполномоченного государственного органа в сфере гражданской защиты. При необходимости привлекаются компании, осуществляющие нефтяные операции (порядок привлечения и условия определяются соглашением сторон или формой сотрудничества и оказания услуг).	Привлечение, мобилизация ресурсов

Примечания:

*Рабочая группа утверждается Акимом области. В случае объявления ЧС местного, регионального или глобального масштаба данная рабочая группа переходит в состав оперативного штаба соответствующего уровня.

Приложение 5
к Правилам определения,
согласования и принятия решения
о выборе оптимальных методов
ликвидации разливов нефти на море,
внутренних водоемах и в
предохранительной зоне
Республики Казахстан на основе
анализа суммарной
экологической пользы

Согласование и принятие решения по оптимальным методам ликвидации разлива нефти в оперативном порядке, если разлив произошел на территории компании или порта

№	Действия	Ответственные	Форма завершения
1.	Сбор информации и данных по инциденту	Представители компании или порта*
2.	Предоставление информации, предложение доводов и индексов по матрице оценки смягчения последствий разлива нефти		Информация
3.	Рассмотрение информации, доводов, и аргументов		Обсуждение
4.	Заполнение матрицы оценки смягчения последствий разлива нефти (коллективно), выявление ресурсов и выставление индексов	Оперативная группа по определению методов ЛАРН на основе АСЭП**: представители Акимата представители территориальных подразделений уполномоченных государственных органов в области: 1) охраны окружающей среды; 2) охраны, воспроизводства и использования животного мира; 3) использования и охраны водного фонда, водоснабжения, водоотведения; 4) санитарно- эпидемиологического благополучия населения	Матрица
5.	Рассмотрение матрицы оценки смягчения последствий разлива нефти		Предлагаемые методы ЛАРН
6.	Определение необходимых ресурсов, выявление их наличия	Ликвидаторы компании, представители территориального подразделения уполномоченного государственного органа в сфере гражданской защиты	Заключение
7.	Принятие решения абсолютным большинством голосов присутствующих и подписание матрицы оценки смягчения последствий разлива нефти	Оперативная группа по определению методов ЛАРН на основе АСЭП**: представители акимата представители территориальных подразделений уполномоченных государственных органов в области: 1) охраны окружающей среды 2) охраны, воспроизводства и использования животного мира 3) использования и охраны водного фонда, водоснабжения, водоотведения 4) санитарно- эпидемиологического благополучия населения	Матрица
8.	Ведение протокола обсуждения и принятия решения	Представители компании или порта;* территориальное подразделения уполномоченного государственного органа в сфере гражданской защиты	Протокол
9.	Уведомить о принятом решении руководителя рабочей группы/ начальника оперативного штаба и предложить меры по реализации методов ЛАРН		Протокол. Матрица
10.	Применение методов ЛАРН	Ликвидаторы компании или порта; или привлекаемые ими специализированные организации по ликвиации разливов нефти	Привлечение, мобилизация ресурсов
11.	Определяются недостающие ресурсы для запроса и дополнительного обеспечения	Ликвидаторы компании, представители территориального подразделения уполномоченного государственного органа в сфере гражданской защиты	Информация. Запрос помощи и дополнительных ресурсов

Примечание: *Компания или порт формируют оперативный штаб на месте (объектовый) по принятию решения по методам на основе АСЭП (определяются планом компании или порта с включением экологов и ликвидаторов). АСЭП проводится в оперативном штабе с участием уполномоченных государственных органов для оптимизации процесса принятия решения по методам и вовлечения в аргументирование и определение ресурсов. Роль уполномоченных государственных органов верифицировать используемые данные и согласовать их применение.

**Оперативная группа по определению методов ЛАРН на основе АСЭП при объявлении ЧС местного, регионального, глобального масштаба становится частью (участниками) оперативного штаба соответствующего уровня.

Приложение 6
к Правилам определения,
согласования и принятия решения
о выборе оптимальных методов
ликвидации разливов нефти на море,
внутренних водоемах и
в предохранительной зоне
Республики Казахстан
на основе анализа суммарной
экологической пользы

Таблица 1. Типы диспергентов и способы нанесения и распыления

Тип	Тип 1	Тип 2	Тип 3
Состав	Диспергенты на водных растворах водорастворимых анионактивных ПАВ	На растворах нефтерастворимых неионогенных ПАВ в не ароматизированных органических (углеводородных) растворителях, обычно нефтяного происхождения	Представляют собой концентраты, состоящие из высокоэффективных неионогенных ПАВ с минимальным содержанием (для придания им достаточной текучести) специальных, частично растворимых в морской воде растворителей.
Особенности	Они хорошо растворимы в морской воде и используются как в исходном состоянии, так и в виде водного раствора.	Эти диспергенты эффективны при локализации разливов высоковязких парафинистых и тяжелых нефтей, а также выветрившихся скоплений нефти	Применяются они как в исходном состоянии, так и в виде водных растворов 10- 15% концентрации
Распыление и разведение	Применение таких диспергентов возможно только с помощью установок, смонтированных на плавсредствах, с последующей принудительной турбулизацией обработанного поверхностного слоя воды. Разведение одна часть диспергента на 2-3 части нефти	Нанесение диспергентов 2-го типа на поверхность нефтяного пятна осуществляется обычно с борта плавсредства. 1 часть разбавленного диспергента (10% концентрированного диспергента плюс 90% морской воды) на 2–3 части разлитой нефти.	Нанесение диспергентов 3-го типа производится не только с борта судна, но и с воздуха с помощью самолетов и вертолетов с использованием препарата в неразбавленном и разбавленном состоянии, в соотношении 1 часть диспергента на 20-30 частей нефти.
Диспергенты		Corexit EC500A Finasol OSR 51	Finasol OSR 51 INIPOL IPF Corexit EC500A INIPOL IP-90 Dasic freshwater dispersant

Таблица 2. Тип нефти и эффективность диспергентов

Тип/вязкость нефти	Эффективность диспергентов
Легкое дистиллятное топливо (бензин, керосин, дизельное топливо)	Использование диспергентов не рекомендуется. В большинстве случаев эта нефть будет довольно быстро испаряться и рассеиваться естественным путем
Нефть с вязкостью до 5 000 сСт	Использование диспергентов, вероятно, будет эффективным
Нефть с вязкостью 5 000–10 000 сСт	Использование диспергентов является эффективным
Нефть с вязкостью выше 10 000 сСт	Использование диспергентов, вероятно, будет неэффективным

Таблица 3. Преимущества и недостатки система распыления диспергентов

Система распыления	Преимущества	Недостатки
1. С самолета Система нанесения диспергента разработана для больших самолетов, например, Boeing 727/737 и Hercules. Для нанесения диспергента также используется меньший тип распыляющего самолета	Самолет быстро добирается до места разлива нефти. На борт можно принять большой объем диспергента и обработать больше площади нефти в течение относительно короткого периода времени.	Имеется ограниченное число систем распыления. Самолеты регулярно возвращаются на базу для дозаправки диспергентом. При расчете возможного количества распылительных прогонов требуется учитывать время работы экипажа.
2. С вертолета Используются для установки специализированных распылительных систем "Helibucket".	Применение вертолета является более целенаправленным и используется для обработки небольших "оторванных" разливов.	Вертолеты имеют меньшую дальность действия, чем самолеты. Емкость распылительной системы меньше емкости распылительной системы самолета.
3. С судов Привлекаемые суда оснащены системой распыления диспергента.	Остается на месте выполнения работ в течение длительного времени и принимает на борт большой объем диспергента. Нанесение диспергента с судов легче обеспечить, поскольку привлекаемые суда оснащены лодочными распылительными комплектами. Удобны для контроля эффективности	Если палубное пространство используется другим оборудованием, дополнительные возможности для хранения диспергента ограничены. Способны охватить меньшую площадь, чем самолетная система.

Таблица 4. Виды сорбентов и их преимущества и недостатки

Виды	Материал	Преимущества	Недостатки
Рассыпные сорбенты	Органические – включая кору, торф, опилки, бумажную массу, пробку, куриное перо, солому, шерсть; неорганические – вермикулит и пемза; синтетические – полипропилен.	Присутствуют в природе в избытке и широко доступны как побочные продукты промышленного производства; дешевые; дополнительно служат для защиты животного мира на местах лежки животных	Трудно контролируются, рассеиваются ветром; трудно поддаются сбору; утилизация нефти и сорбента сложнее, чем утилизация только нефти.
Заключенные в оболочку сорбенты	Рассыпные материалы, заключенные в сетчатый материал	Размещение и сбор удобнее по сравнению со свободными сорбентами; материал, расположенный по принципу боновых заграждения имеет большую площадь охвата	Прочность конструкции зависит от прочности сетчатого материала; боны из органического материала при насыщении возможно тонут; удержание нефти ограниченное
Сплошные сорбенты	Синтетические – полипропилен.	Долгосрочное хранение; относительно простое выкладывание и сбор; возможна высокая степень сбора нефти при обеспечении полной сорбционной способности.	Ограниченная эффективность для выветренной и вязкой нефти; плохо разлагаются, ограничивая варианты утилизации отходов.
Волокнистые сорбенты	Синтетические – полипропилен	Эффективен для выветренной и вязкой нефти.	Менее эффективны для свежерозлитой нефти малой и средней вязкости.

Таблица 5. Основные способы защиты и очистки предохранительной зоны и их преимущества и недостатки

Способы защиты и очистки	Описание	Преимущества	Недостатки
Применения мер естественного выветривания	Очистительные мероприятия не проводятся, так как возможно нанесение большего урона, чем нефть которая выветрится сама по себе. Часто применяется для слабо загрязненной предохранительной зоны; требует проведения мониторинга	Не вызывает последствий вызванных воздействием очистки	Нефть загрязняет другие ресурсы (например, птиц), сохранять стойкость и помешать восстановлению окружающей среды. Недопонимание со стороны общественности
Боновые заграждения для защиты береговой линии	Боновые заграждения отводят нефть от чувствительных мест обитания на береговой линии или задерживать нефть на берегу для дальнейшей очистки	Приводит к снижению загрязнения участков береговой линии	Сильные приливы и воздействие волн препятствуют применению боновых заграждений; сложность в развертывании
Использование барьеров и берм	Возведение физических барьеров, в том числе плотин, ограждений и земляных берм на берегу или в море для предотвращения загрязнения чувствительных участков (например, входа в лагуну) или для удерживания нефти перед ее очисткой		Приносит вред береговым местам обитания, на которых возводятся барьеры и бермы; влияет на места обитания, которые зависят от приливных перемещений воды
Неинвазивное удаление нефти без сдерживания загрязненного нефтью мусора	Сбор вручную смолистых шариков и загрязненного нефтью мусора	Сбор наливной нефти без удаления или причинения серьезного ущерба характерным для данного места обитания субстратам и биоте снижает риск ремобилизации нефти и загрязнения других ресурсов, а также улучшает восстановление пострадавшего места обитания	Значительное воздействие при обеспечении доступа к предохранительной зоне (к береговой линии); вмешательство в дикую природу; использование сорбентов повышает количество отходов, требующего утилизации.
Переработка и перемещение отложений	Перемещение осуществляется путем откапывания и переноса загрязненных нефтью отложений с верхней части берега в нижнюю с более высокой энергией волн (мытье пляжей)	Улучшают естественное очищение отложений с помощью волн и течений, которые рыхлят, размывают или перемещают загрязненный песок, гальку или булыжники; большая часть нефти не удаляется, а, как правило, рассеивается или выпадает в осадок в море, и маловероятно, что она сохранит стойкость	Изменяется форма пляжа; нефть повторно всплывает и загрязняет; потенциальное воздействие вследствие вмешательства в места обитания, залегания организмов и временного увеличения заиливания
Физическое удаление загрязненных субстратов или прикрепленной биоты	Инвазивные методы выкапывания или выскабливания загрязненных отложений, а также срезание/выдергивание загрязненных водорослей или растений	Снижает риск ремобилизации нефти и загрязнения других ресурсов	Удаление субстратов или растительности значительно оказывает более серьезное воздействие на место обитания и замедляет восстановление природного сообщества; удаление отложений в некоторых случаях запускает процесс эрозии от побережья
Смывание и затопление	Включают закачивание воды и наведение струи на загрязненные места обитания, чтобы удалить нефть	Используются для мобилизации и удаления огромных объемов нефти без значительного воздействия на места обитания	Потеря отложений, изменение характера отложений из-за потери тонких частиц, залегания организмов, эрозия поверхностей с мягкими породами, удаление прикрепленных растений и животных, а также временное увеличение заиливания
Контролируемое сжигание загрязненной нефтью растительности на месте разлива	Сжигание нефти под контролем и с подготовкой к проведению сжигания для удаления нефти в труднодоступных местах	"Контролируемое" сжигание удаляет огромное количество нефти и восстановление растительности пройдет намного быстрее, чем это происходит в результате естественных процессов	Риск возникновения пожара; риски смерти всех обитающих в болотах животных, не защищенных достаточным количеством воды или отложений; образуется большое количество черного дыма; зависит от времени года (наилучший сезон — зима), типа почвы (риски нанесения вреда торфяному грунту), уровня воды (наилучший уровень воды – более 10 см над отложениями) и типа нефти
Промывка под давление, очистка паром и пескоструйная очистка	Использование воды под давлением и пара для удаления относительно небольшого количества выветренной нефти, крепко прикрепленной к твердым субстратам	Удаление крепко прикрепленной к твердым субстратам нефти	Вместе с нефтью удаляют биоту (например, водоросли, усоногих, лишайники), которые прикреплены к обрабатываемому участку, иногда вызывает эрозию
Обработка химическими веществами	Применяются моющие средства для обработки поверхности, смеси диспергентов и отвердителей; используются для удаления относительно небольшого количества выветренной нефти с твердых субстратов на благоустроенных участках		Риск всплывания нефти; проникновение нефти в отложения пляжа
Биовосстановление	Основным подходом к биовосстановлению является биостимуляция, при которой применяются питательные вещества (удобрения, обычно состоящие из нитратов и фосфатов), ускоряющие естественные микробиальные процессы разложения	Ускоряет естественные микробиальные процессы разложения; нефтяные остатки поднимаются и всплывают	При избытке добавленных питательных веществ существует потенциал эвтрофикации (сверхстимуляции роста растений); требуется токсическое исследование продукта