Оқу басылымдарына қойылатын гигиеналық нормативтерді бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 2 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-124 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2021 жылғы 9 желтоқсанда № 25657 болып тіркелді

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 17 ақпандағы № 71 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрлiгi туралы ереженің 16-тармағының 132-1) тармақшасына сәйкес БҰЙЫРАМЫН:

1. Қоса беріліп отырған Оқу басылымдарына қойылатын гигиеналық нормативтер бекітілсін.

2. "Оқулық басылымдарына қойылатын гигиеналық нормативтерді бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2015 жылғы 19 тамыздағы № 611 бұйрығының (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 12089 болып тіркелген) күші жойылды деп танылсын.

3. Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің Санитариялық-эпидемиологиялық бақылау комитеті Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен:

1) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуді;

2) осы бұйрық ресми жарияланғаннан кейін оны Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің интернет-ресурсында орналастыруды;

3) осы бұйрық Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелгеннен кейін он жұмыс күні ішінде осы тармақтың 1) және 2) тармақшаларында көзделген іс-шаралардың орындалуы туралы мәліметтерді Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің Заң департаментіне ұсынуды қамтамасыз етсін.

4. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау вице-министріне жүктелсін.

5. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрі

А. Цой

"КЕЛІСІЛДІ"

Қазақстан Республикасының

Білім және ғылым министрлігі

Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрі 2021 жылғы 2 желтоқсандағы № ҚР ДСМ-124 бұйрығымен бекітілген

Оқу басылымдарына қойылатын гигиеналық нормативтер 1-тарау. Жалпы ережелер

1. Осы Оқу басылымдарына қойылатын гигиеналық нормативтер (бұдан әрі – Гигиеналық нормативтер) Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 17 ақпандағы № 71 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрлiгi туралы ереженің 16-тармағының 132-1) тармақшасына сәйкес әзірленді және оқу басылымдарына қойылатын гигиеналық нормативтерді белгілейді.

2. Осы Гигиеналық нормативтерде мынадай терминдер мен анықтамалар пайдаланылды:

1) интерлиньяж – кітаптағы және баспа басылымдарындағы екі жол арасындағы аралық, ашық жер;

2) кегль (кегель) – әріптің биіктігін (очко) және оның астыңғы және үстіңгі бос аралығын (бос кеңістік) қоса алғандағы қаріп өлшемі, тармақпен өлшенеді – 1 пункт 0,376 миллиметрге (бұдан әрі – мм) тең. Баспа өнімінің қаріптік безендіру параметрлері Дидо типометрлік жүйесінде беріледі;

3) қаріп гарнитурасы – әртүрлі кегльдері (өлшемдері) мен сызбасы бар, бірақ очколарының суреттері бірдей қаріптер жиынтығы;

4) оқу басылымы – ғылыми немесе қолданбалы сипаттағы жүйелендірілген мәліметтері бар, оқуға және оқытуға ыңғайлы нысанда жазылған және әртүрлі жастағы және оқыту сатысындағы оқушыларға арналған басылым;

5) оқу құралы - оқу -әдістемелік кешенге жатпайтын, Мемлекеттік жалпыға міндетті стандарт пен білім беру деңгейінің оқу бағдарламаларының талаптарына сәйкес келетін және білім беру ұйымдарының оқу процесінде қолданылатын оқу немесе әдістемелік басылым;

6) оқулықтарды санитариялық-эпидемиологиялық сараптау – зерханалық зерттеулер (сынақтар) кешенін жүргізу арқылы гигиеналық нормативтерге және халықтың санитариялық-эпидемиологиялық саламаттылығы саласында нормативтік құқықтық актілерге оқулықтардың сәйкестігін бағалау;

7) петит – 8 пунктке (3 мм жуық) тең келетін типографиялық қаріп, кегль (өлшем);

8) теру тығыздығы – 1 шаршы сантиметр (бұдан әрі – см2) алаңдағы белгілердің саны;

9) шмуцтитул – жеке, таза, мәтінсіз, әдетте тақ санды беттегі оқулық бөлімінің тақырыбы (айдары);

10) шпондар – интерлиньяжды ұлғайту үшін жолдар арасын ашық қалдыру материалы.

2-тарау. Оқу басылымдарының материалдарына қойылатын талаптар

3. Оқу басылымдарын санитариялық-эпидемиологиялық сараптау Кеден одағы Комиссиясының 2010 жылғы 28 мамырдағы №299 шешімімен бекітілген Санитариялық-эпаидемиологиялық қадағалауға (бақылауға) жататын тауарларға қойылатын Бірыңғай санитариялық-эпидемиологиялық және гигиеналық талаптар (бұдан әрі – БСГТ) мен осы Гигиеналық нормативтерге сәйкестігіне жүргізіледі.

Санитариялық-эпидемиологиялық сараптама нәтижелері бойынша оқу басылымдарының сәйкестігі немесе сәйкессіздігі туралы сынақ хаттамасы беріледі.

Оқу басылымдары олардың БСГТ мен осы Гигиеналық нормативтерге сәйкестігі туралы сынақ хаттамасы бар болған кезде шығарылады.

4. Бір оқу басылымының салмағы:

1–4 сынып оқушылары үшін 300 граммнан (бұдан әрі – г);

5–6 сыныптар үшін 400 г-нан;

7–9 сыныптар үшін 500 г-нан;

10–11(12) сыныптар үшін 600 г-нан аспайды.

Бұл ретте, оқу басылымының салмағын 10%-дан асырмай көбейтуге жол беріледі.

5. Оқу басылымдарын дайындау үшін пайдаланылатын полиграфиялық материалдарда модельдік ерітіндіге (дистилденген суға) көшетін формальдегидтің құрамы 0,1 мг/л-ден жоғары болуына жол берілмейді.

6. Оқу басылымдарын дайындауға арналған қағаз баспа мәтінінің жақсы көрінуін қамтамасыз етеді.

Шағылысу коэффициенті 70%-дан 80%-ға дейінгі ақ немесе кішкене сарғылт түсті қағаз қолданылады.

7. Қағаздың беті тегіс (машиналық тегіс қағаз үшін кемінде 30–40 секунд және глазурленген қағаз үшін 100–150 секунд), таза, түксіз және дақсыз, біркелкі, айтарлықтай жылтырсыз жасалған.

8. Қағаз тиісті беттегі немесе парақтың артқы жағындағы баспа мәтінін көрсетпейді.

9. Қағазды зерттеу осы Гигиеналық нормативтерге 1-қосымшада көрсетілген аспаптарды қолдана отырып жүргізіледі.

3-тарау. Оқу басылымдарын басып шығаруға қойылатын талаптар

10. Оқу басылымдарын басып шығару айқын, қарқынды қара түсті және біркелкі болады.

Оқу басылымдарында:

ақпараттың бұрмалануына немесе жоғалуына алып келетін, жеңіл оқылуды, оқу жағдайларын нашарлататын ақауларға;

дұрыс басып шығармауға (бейнелеу элементтерінің жоғалуы), бояудың көшуіне, бояу толтырылған учаскелерге, дақтарға, сызаттарға, баспа-таңбадағы қосарланған баспа элементтеріне;

белгілердің штрихтары айқын емес мәтіннің басып шығарылуына;

жиектеріне немесе блоктың ішіне желімнің құйылуына, беттердің желімделуіне және ашу кезінде мәтіннің немесе иллюстрациялардың зақымдалуына;

умаждалған, лас беттерге;

мұқабаның түбіртектен артта қалуына;

блоктың немесе мұқаба қақпағының зақымдалуына жол берілмейді.

11. Оқу басылымдарында:

тақырыптардан басқа жіңішке жазылған;

негізгі мәтін үшін курсивпен жазылған;

1-4 сыныптар үшін басылымдарда дөңгелектенген әріптердің көлбеу осі бар қаріптерді қолданбайды.

12. Мәтінді түрлі-түсті және сұр фонда және (немесе) көп бояулы иллюстрацияларда басып шығару кезінде фонның оптикалық тығыздығы 0,3 мм-тан аспайды.

13. 1-4 сыныптарға арналған оқу басылымдарында түрлі-түсті фонда мәтінді басып шығару кезінде қаріптің кеглі негізгі мәтін қарпінің кеглінен 2 пунктке артық, интерлиньяжды көбейту - кемінде 2 пункт көзделеді.

14. 1-4 сыныптар үшін оқу басылымдарында мәтінді бөлу үшін үштен артық емес түрлі-түсті бояу, 5–11(12) сыныптар үшін басылымдарда екіден артық емес түрлі-түсті бояу қолданылады.

Көрнекі бейнелеу (график, схема, кесте, диаграмма) үшін үштен артық емес бояу, оның ішінде қара бояу қолданылады.

15. Оқу басылымдары жеңіл оқылу және көру арқылы қабылдау ерекшеліктерінің талаптарына жауап беретін гарнитуралармен теріледі.

16. 1-сыныпқа арналған әліппелер және оқу басылымдары әріптердің соңында кертілген таңбасы жоқ, негізгі және байланыстыратын штрихтар жуандығында аздаған айырмасы бар Әліппе, Әліпби немесе Журналдық түзу ашық жазылатын ұсақ гарнитурамен теріледі.

17. Әліппенің негізгі (баспа) мәтіні бірдей гарнитурамен теріледі. Әліппе ішіндегі қаріптің суретін ауыстыруға жол берілмейді. Жаңа әріптер 48 кегльден ұсақ емес теріліп қолданылады.

18. Әліппелердің қаріптік безендірілуі мынаған сәйкес келеді:

мәтінде бөлуді безендіру кезінде жол ұзындығын 90 мм-ге дейін азайту көзделеді;

иллюстрациялар алаңы – кемінде 30%.

19. Оқу басылымдарындағы негізгі мәтін қалыпты ашық жазылатын түзу қаріппен теріледі.

Оқу басылымдарын теруге арналған қаріптің өлшемі осы Гигиеналық нормативтерге 2-қосымшада берілген.

20. Мәтіндегі сөздер мен сөз тіркестерін бөлуді түзу жартылай майлы немесе майлы қаріппен теріледі, ашық немесе жартылай майлы курсивке жол беріледі. Сиректетіп теру тек жекелеген сөздер үшін көзделеді.

21. Оқу басылымының тақырыбын теру үшін титулда 20 және одан жоғары кегель пайдаланылды.

Титулды және шмуцтитулды теру үшін терілмелі ірі кегелді қаріптерді қолданған дұрыс.

22. Орта және жоғарғы мектеп жасына арналған оқу басылымыларда барлық қосымша мәтіндер петитпен теріледі, бұл ретте тұтас мәтін 12 жолдан аспайды. Петит әдебиет, нұсқаулар, сөздіктер тізімін терген кезде шектеусіз пайдаланылады.

23. Өлеңмен жазылған мәтінді 8-11(12) сыныптарға арналған оқулықтарда – төрт жолға дейін, 8-11(12) сыныптар үшін бір бетке 16 жолдан артық емес петитпен басу көзделеді. Петитпен терілген өлеңмен жазылған мәтін бір бетте әдеттегі мәтінмен екі реттен жиі емес кезектеліп жазылады.

24. Оқу басылымыларында сұрақтар мен тапсырмаларды петитпен теру тек 8-11(12) сынып оқушылары үшін және әр сұрақтың (тапсырманың) мәтіні екі жолдан аспайтын болса, ал петиттің тұтас мәтіні бір бетте 16 жолдан артықты құрамайтын жағдайда көзделеді.

25. Тақырыптарда (8-11(12) сынып оқу басылымыларда) петитпен тек кіші параграфтар теріледі.

Барлық жағдайда тақырыптар жаңа жолдан басталады.

26. Интерлиньяж кемінде 2,8 мм құрайды.

27. Мысалдар мен тапсырмалардағы қаріптің, химиялық формула элементтерінің кеглі негізгі қаріптің кеглінен кем болмайды. Көрнекі бейнелердегі жазулар қарпінің кеглі негізгі мәтін қарпінің кеглінен тек екі пунктке ғана кем болып пайдаланылады.

Сөздік бөлігіндегі қаріптің кеглі қосымша мәтін қарпінің кеглінен кем болмайды.

28. Иллюстрацияларға жазылатын сөздер 12 пункттен кем емес кеглі бар қаріппен безендіріледі және иллюстрация шетінен бейненің айқын шетінен кемінде 12 пункт қашықтықта орналасады. 1-4 сыныптарға арналған оқу басылымдарында сурет астындағы жазылған сөздер үшін кеглі кемінде 12 пункт, 5-9 сыныптар үшін – кемінде 9 пункт, 10-11(12) сыныптар үшін – кемінде 8 пункт қаріп қолданылады.

Мәтін иллюстрацияның оң жағында орналасқан кезінде жолдың басы, тақырыптар мен азат жолды қоспағанда, бір тік сызықта орналасады.

29. Бастауыш сынып оқушылары үшін кегелі 20,16,14 ірі қаріп кезінде жолдың ұзындығы 81-172 мм құрайды, қаріпті 12-10 кегельге дейін кішірейткен кезінде жолдың ұзындығы 98-113 мм құрайды.

30. Бастауыш және орта мектеп жасына арналған оқу басылымдарын ресімдеу кезінде өлеңмен жазылған мәтінді екі бағаналы теруді қолдануға жол беріледі. Екінші бағанда иллюстрациялар, иллюстрацияларға жазбалар, сондай-ақ қосымша және әдістемелік мәліметтер, оның ішінде сұрақтар мен тапсырмалар орналастырылады.

Екі және одан да көп бағандарда мысалдардың, тапсырмалардың математикалық бағандары, сондай-ақ лингвистикалық мәтіндердегі сөздер мен сөз тіркестерінің тізімдері орналастырылады.

31. Қосымша мәтіндерге ескертпелер, түсіндірмелер, көрсеткіштер, сөздіктер, әртүрлі тізімдер жатады.

32. Ұзақ үздіксіз оқуды қажет етпейтін (анатомия, физиология және адам гигиенасы, география) пәндер бойынша 8-11(12) сыныптарға арналған оқу басылымдарында бағандағы жолдың ұзындығы кемінде 63 мм және бағаналар арасындағы қашықтық кемінде 9-10 мм болғанда 10 кегельмен екі бағаналы теру көзделеді.

33. Барлық оқу басылымдарында сөздіктер мен көрсеткіштерді екі бағанмен теру көзделеді.

34. Мәтіннің жеңіл оқылуы айтарлықтай дәрежеде теру жолағын жиектегі қоршаудан шектеудің айқындығымен анықталады. Жиектер теру жолағына қарама-қарсы, ақ және өлшемдері жеткілікті болады. Мәтінді беттердің ашылған жағындағы түпкі жиектер – кемінде 26 мм. Жоғарғы сыртқы және төменгі жиектер –кемінде 10 мм.

35. Бастауыш мектеп жасына арналған оқу басылымдарында сөздер арасындағы аралық қаріптің кегліне тең болады.

36. Терудің тығыздығы жалпы терудің сапасын айқындайды.

Теру тығыздығы осы Гигиеналық нормативтерге 3-қосымшаға сәйкес келеді.

Егер 1 см2 көрінетін жолдардың саны екіден аспаса, терудің тығыздығы қанағаттанарлық болып саналады.

37. Тақырыптар мен азат жолдарды қоспағанда барлық жолдар бір тік деңгейден басталады.

38. Бастауыш мектеп жасына арналған оқу басылымдарында бетке тасымалдау саны қатарынан 3-4-тен аспайды, бір бетте 7-ден аспайды.

4-тарау. Оқу басылымдарын түптеуге қойылатын талаптар

39. Оқу басылымдарын түптеу аз ластанатын тығыз (қатты интегралды) материалдан көзделеді.

40. Көлемі 12 баспа параққа дейінгі оқу басылымдары үшін (бастауыш сыныптарынан басқа) мұқаба ретінде полимерлі жабыны бар қағаз немесе тоқылмаған негіздегі түптеу материалын қолданады, ал көлемі 6 баспа парақтан аспайтын оқу құралдар үшін кітап тыстайтын қағаз қолдануға жол беріледі.

5-тарау. Электронды оқу басылымдарының мәтіндік ақпаратын безендіруге қойылатын талаптар

41. Электронды оқу басылымдарының негізгі мәтінін қаріптік безендіруге қойылатын нормативтер осы Гигиеналық нормативтерге 4-қосымшада көрсетілген.

42. Электронды оқу басылымдарындағы мәтіндік ақпарат үшін:

қаріп гарнитурасының жіңішке жазылуын;

негізгі мәтін үшін қаріп гарнитурасының курсивті жазылуын (мәтінді бөлуді қоспағанда);

бір электронды бетте толқын ұзындығы әртүрлі қаріптің төрттен артық түсін;

электронды беттің қызыл фонын;

анимациялау әсерлерін;

сөздерді тасымалдауды қолданбайды.

43. Электронды оқу басылымдарында әртүрлі жазылатын қаріптің үштен артық емес гарнитурасы қолданылады.

44. Мәтіннің жолдары (тақырыптар мен азат жолдарды қоспағанда) бір тік деңгейден басталады.

45. Мәтіннің азат жолындағы жоларалық интервал біреуден кем және бір жарымнан артық емес қаріп кеглін құрайды.

46. Әріптік және сандық формулалардың қосалқы элементтері қарпінің кеглі 9 пункттен кем болмайды.

47. Кестелерде қаріптің кеглі 10 пункттен кем болмайды. Кестенің ұяшықтарын жекелеген электронды беттерге шығарған кезінде қаріптің кеглі жекелеген электронды беттерде 12 пункттен кем болмайды.

48. Кестедегі бағаналар арасындағы қашықтық екі жол белгісінің енінен кем болмайды.

49. Жағымды және (немесе) жағымсыз бейне үшін белгілердің айқындылығы және фонның көрсеткіштері кемінде 3 есеге өзгешеленеді.

	Оқу басылымдарына
	қойылатын гигиеналық
	нормативтерге
	1-қосымша

Қағазды зерттеу үшін қолданылатын аспаптар

р/с №	Зерттеудің түрі	Аспаптың атауы	Нормативтер	Ескертпе
1	2	3	4	5
1.	Қағаздың шағылысу коэффициентін айқындау (ақтығы)	Светлот шкаласы немесе фотометр, Цейсс түріндегі лейкометр	70–80%	Барлық өлшемдер оқу басылымдарының үш жерінде жүргізіледі (басында, ортасында және соңында)
2.	Қағаздың жарық өткізгіштігін айқындау (мөлдір болмауы)	Фотометр (астына қара пластина қойылған шағылысу коэффициенттері әртүрлі қағаз)	Жарық өткізбейді
3.	Қағаз тегістігін айқындау	Пневматикалық аспап АПГ немесе Бекк аппараты (Б-1)	Машиналық тегіс қағаздарға 30–40 секундтан кем емес, 100
			Глазурленген қағаздарға - 150 секундтан кем емес
4.	Қағаздың жылтырлығын айқындау	Кизер аппараты немесе гляриметр	Кизер бойынша 8–100
			Гляриметр бойынша 4–5%
5.	Қаріп, интерлиньянж, аппрош өлшемдерін айқындау	0,1 мм бөлінген микрометриялық лупа немесе микрометриялы окуляры бар микроскоп
6.	Жолдың ұзындығын айқындау	Миллиметрлерге бөлінген металл сызғыш немесе миллиметрлерге бөлінген мөлдір пластинка
7.	Баспаның анықтығын айқындау	2 және 5 еселенген лупалар	Әріптер және әріп штрихтері қанық қара бояумен бірыңғай боялады
8.	Терудің тығыздығын айқындау	Әрқайсысы 1 см2-ге 5 саңылауы бар металл пластинка

	Оқу басылымдарына
	қойылатын гигиеналық
	нормативтерге
	2-қосымша

Оқу басылымдарын теруге арналған қаріптің өлшемдері

Бөлімдер мен сыныптар бойынша оқу басылымдары	Негізгі қаріптің кегелі, кемінде	Н жол әрпінің биіктігі, мм-мен	Негізгі штрихтардың қалыңдығы, мм-мен	Дәнекер штрихтардың қалыңдығы, мм-мен (көлденең және көлбеу)
Әліппенің дайындық бөлімінің жаңа әріптері	48–36	8,0–6,0	1,5	1,2
Әліппенің әліппелік бөлімі	28–24–20	4,5–4,0–3,5	0,5	0,5
Әліппенің әріптен кейінгі бөлімі, 1-сынып оқу басылымдары	16	2,8	0,5	0,45
2-сынып оқу басылымдары	14 шпондарда, 16 шпондарда	2,3–2,52	0,3	0,15
3–4-сынып оқу басылымдары	14, 12 шпондарда	2,3–2,0	0,3	0,15
5–9-сынып оқу басылымдары	12 шпондарда	2,0	0,3	0,15
10–11(12)-сынып оқу басылымдары	10 шпондарда	1,75–1,7	0,25	0,15

	Оқу басылымдарына
	қойылатын гигиеналық
	нормативтерге 3-қосымша

Теру тығыздығы

Кегельдің өлшемі	1 см2–ге теру тығыздығы
1	2
14 және жоғары	10 белгіден артық емес
9-13	15 белгіден артық емес

	Оқу басылымдарына
	қойылатын гигиеналық
	нормативтерге 4-қосымша

Электронды оқу басылымдарының негізгі мәтінін қаріптік безендіруге қойылатын нормативтер

Сыныптар	Біржолғы оқу мәтінінің көлемі, таңбалар саны	Қаріптің кеглі, пункттер, кемінде	Жолдың ұзындығы, мм, кемінде*	Қаріптер тобы (гарнитура мысалдары)
1	2	3	4	5
1–4	50-ден артық емес	14	100	ұсақ (Ариал, Вердана, Гельветика)
	50 және одан артық	16	100
5–9	150-ден артық емес	12	100	ұсақ немесе кертілгендері бар (Джорджия, Таймс Нью Роман)
	150-ден 200-ге дейін	12	100	Ұсақ
	200 және одан артық	14	100	Ұсақ
10–11(12)	150-ден артық емес	12	50	ұсақ немесе кертілгендері бар
	150-ден 200-ге дейін	12	50	Ұсақ
	200 және одан артық	14	50	Ұсақ

Об утверждении гигиенических нормативов к учебным изданиям

Приказ Министра здравоохранения Республики Казахстан от 2 декабря 2021 года № ҚР ДСМ-124. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 9 декабря 2021 года № 25657

В соответствии с подпунктом 132-1) пункта 16 Положения о Министерстве здравоохранения Республики Казахстан, утвержденного постановлением Правительства Республики Казахстан от 17 февраля 2017 года № 71 ПРИКАЗЫВАЮ:

1. Утвердить прилагаемые гигиенические нормативы к учебным изданиям.

2. Признать утратившим силу приказ Министра национальной экономики Республики Казахстан от 19 августа 2015 года № 611 "Об утверждении гигиенических нормативов к учебным изданиям" (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов под № 12089).

3. Комитету санитарно-эпидемиологического контроля Министерства здравоохранения Республики Казахстан, в установленном законодательством Республики Казахстан порядке, обеспечить:

1) государственную регистрацию настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан;

2) размещение настоящего приказа на интернет-ресурсе Министерства здравоохранения Республики Казахстан после его официального опубликования;

3) в течение десяти рабочих дней после государственной регистрации настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан представление в Юридический департамент Министерства здравоохранения Республики Казахстан сведений об исполнении мероприятий, предусмотренных подпунктами 1) и 2) настоящего пункта.

4. Контроль за исполнением настоящего приказа возложить на курирующего вице-министра здравоохранения Республики Казахстан.

5. Настоящий приказ вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования.

Министр здравоохранения Республики Казахстан

А. Цой

"СОГЛАСОВАН"
Министерство образования и науки
Республики Казахстан

Утверждены приказом Министра здравоохранения Республики Казахстан от 2 декабря 2021 года № ҚР ДСМ-124

Гигиенические нормативы к учебным изданиям

Глава 1. Общие положения

1. Настоящие гигиенические нормативы к учебным изданиям (далее – Гигиенические нормативы) разработаны в соответствии с подпунктом 132-1) пункта 16 Положения о Министерстве здравоохранения Республики Казахстан, утвержденного постановлением Правительства Республики Казахстан от 17 февраля 2017 года № 71 и устанавливают гигиенические нормативы к учебным изданиям.

2. В настоящих Гигиенических нормативах использованы следующие термины и определения:

1) интерлиньяж – промежуток, пробел между двумя строками в книге и печатных изданиях;

2) кегль (кегель) – размер шрифта, включающий высоту буквы (очка) и заплечики (свободные пространства) над и под очком, измеряется в пунктах –1 пункт равен 0,376 миллиметров (далее – мм). Параметры шрифтового оформления издательской продукции даются в типометрической системе Дидо;

3) гарнитура шрифта – комплект шрифтов, имеющих различные кегли (размеры) и начертания, но одинаковый рисунок очка;

4) учебное издание – издание, содержащее систематизированные сведения научного или прикладного характера, изложенные в форме, удобной для изучения и преподавания, и рассчитанное на учащихся разного возраста и ступени обучения;

5) пособие – учебное или методическое издание, не относящееся к учебно-методическому комплексу, соответствующее требованиям Государственного общеобязательного стандарта и учебных программ уровней образования, и используемое в учебно-воспитательном процессе организаций образования;

6) санитарно-эпидемиологическая экспертиза учебных изданий – оценка соответствия учебных изданий нормативным правовым актам в сфере санитарно-эпидемиологического благополучия населения и гигиеническим нормативам с проведением комплекса лабораторных исследований (испытаний);

7) петит – типографский шрифт, кегль (размер) которого равен 8 пунктам (около 3 мм);

8) плотность набора – количество знаков на площади в 1 квадратном сантиметре (далее – см2);

9) шмуцтитул – заголовок части учебника (рубрика) на отдельной, чистой, без текста, обычно нечетной странице;

10) шпоны – пробельный материал, устанавливаемый между строками для увеличения интерлиньяжа.

Глава 2. Требования к материалам учебных изданий

3. Санитарно-эпидемиологическая экспертиза учебных изданий проводится на соответствие Единым санитарно-эпидемиологическим и гигиеническим требованиям к товарам, подлежащим санитарно-эпидемиологическому надзору (контролю), утвержденным Решением Комиссии Таможенного Союза от 28 мая 2010 года № 299 (далее – ЕСГТ) и настоящим Гигиеническим нормативам.

По результатам санитарно-эпидемиологической экспертизы выдается протокол испытаний о соответствии или несоответствии учебных изданий.

Учебные издания выпускаются при наличии протокола испытаний о соответствии их ЕСГТ и настоящим Гигиеническим нормативам.

4. Вес одного учебного издания не превышает:

300 граммов (далее – г) для учащихся 1–4 классов;

400 г для 5–6 классов;

500 г для 7–9 классов;

600 г для 10–11(12) классов.

При этом, допускается увеличение веса учебного издания не более чем на 10 %.

5. В полиграфических материалах, используемых для изготовления учебных изданий, содержание формальдегида, мигрирующего в модельный раствор (дистиллированная вода) не допускается выше 0,1 мг/л.

6. Бумага, предназначенная для изготовления учебных изданий, обеспечивает хорошую видимость печатного текста.

Применяется бумага белого или слегка желтоватого цвета, с коэффициентом отражения от 70% до 80%.

7. Поверхность бумаги ровная, гладкая (не менее 30–40 секунд для бумаги машинной гладкости и 100–150 секунд для глазированной бумаги), чистая, без волосков и пятен, равномерно выделанная, без значительного глянца.

8. Бумага не просвечивает печатный текст с подлежащей страницы или с обратной стороны листа.

9. Исследования бумаги проводятся с применением приборов, указанных в приложении 1 к настоящим Гигиеническим нормативам.

Глава 3. Требования к печати учебных изданий

10. Печать учебных изданий четкая, интенсивно черного цвета и равномерная.

В учебных изданиях не допускаются дефекты:

приводящие к искажению или потере информации, ухудшающие удобочитаемость, условия чтения;

непропечатка (потеря элементов изображения), отмарывание краски, забитые краской участки, пятна, царапины, двойные печатные элементы на оттиске;

печать текста с нечеткими штрихами знаков;

затеки клея на обрезы или внутрь блока, вызывающие склеивание страниц и повреждение текста или иллюстраций при раскрывании;

смятые, грязные страницы;

отставание обложки от корешка;

деформация блока или переплетной крышки.

11. В учебных изданиях не применяются шрифты:

узкого начертания, кроме заголовков;

курсивного начертания для основного текста;

с наклонными осями округлых букв в изданиях для 1–4 классов.

12. Оптическая плотность фона при печати текста на цветном и сером фоне и (или) многокрасочных иллюстрациях не более 0,3 мм.

13. В учебных изданиях для 1–4 классов при печати текста на цветном фоне кегль шрифта предусматривается на 2 пункта больше чем кегль шрифта основного текста, увеличение интерлиньяжа - не менее 2 пунктов.

14. Для выделения текста в учебных изданиях для 1–4 классов применяется не более трех цветных красок, в изданиях для 5–11(12) классов – не более двух цветных красок.

Для наглядного изображения (график, схема, таблица, диаграмма) применяется не более трех красок, в том числе черной краской.

15. Учебные издания набираются гарнитурами, отвечающими требованиям удобочитаемости и особенностям зрительного восприятия.

16. Буквари и учебные издания для 1 класса набираются Букварной, Азбукой или Журнальной рубленой гарнитурой прямого светлого начертания с небольшой разницей в толщине основных и соединительных штрихов, без засечек на концах букв.

17. Основной текст (печатный) букваря набирается одной гарнитурой. Смена рисунка шрифта на протяжений букваря недопустима. Новые буквы применяются наборными, не мельче кегля 48.

18. Шрифтовое оформление букварей соответствуют:

при оформлении выделений в тексте предусматривается уменьшение длины строки до 90 мм;

площадь иллюстраций – не менее 30%.

19. Основной текст в учебных изданиях набирается шрифтом прямым нормального светлого начертания.

Размеры шрифта для набора учебных изданий представлены в приложении 2 к настоящим Гигиеническим нормативам.

20. Выделение слов и фраз в тексте набирается прямым полужирным или жирным шрифтом, допускается курсив светлый или полужирный. Разрядка предусматривается лишь для отдельных слов.

21. Для набора заглавия учебного издания на титуле используется кегель 20 и выше.

Для набора титула и шмуцтитула следует употреблять наборные крупнокегельные шрифты.

22. Петитом в учебных изданиях для среднего и старшего школьного возрастов набираются все дополнительные тексты, при этом сплошной текст не превышает 12 строк. Петит без ограничений используется при наборе списков литературы, указателей, словарей.

23. Стихотворный текст печатать петитом предусматривается в учебных изданиях для 8–11(12) классов-до четырех строк, для 8–11(12) классов не более 16 строк на страницу. Стихотворный текст, набранный петитом, чередуется с обычным текстом не чаще двух раз на страницу.

24. Набор петитом вопросов и заданий в учебных изданиях предусмотрены только для учащихся 8–11(12) классов и при условии, что текст каждого вопроса (задания) не превышает двух строк, а сплошной текст петита не составляет более 16 строк на страницу

25. В оглавлении петитом набирается подпараграф (в учебных изданиях для 8–11(12) классов).

Во всех случаях заголовок начинается с новой строки.

26. Интерлиньяж составляет не менее 2,8 мм.

27. Кегль шрифта в примерах и задачах, элементов химических формул составляет не менее кегля шрифта основного текста. Кегль шрифта надписей на наглядных изображениях используется на два пункта меньше кегля шрифта основного текста.

Кегль шрифта в словарной части составляет не менее кегля шрифта дополнительного текста.

28. Подписи к иллюстрациям оформляются шрифтом с кеглем не менее 12 пунктов и располагаются от края иллюстрации на расстоянии не менее 12 пунктов от четкого края изображения. Для подрисуночных подписей в учебных изданиях для 1–4 классов применяется шрифт кеглем не менее 12 пунктов, для 5–9 классов – не менее 9 пунктов, для 10–11(12) классов – не менее 8 пунктов.

При расположении текста справа от иллюстраций, начало строк, кроме заголовков и абзацев, находится на одной вертикальной линии.

29. Для младших школьников, при крупном шрифте на 20, 16, 14 кегелей длина строки составляет 81–172 мм при уменьшении шрифта до 12–10 кегелей, длина строки составляет 98–113 мм.

30. При оформлении учебных изданий для младшего и среднего школьного возраста допускается применение двухколонного набора стихотворного текста. Второй колонкой размещаются иллюстрации, подписи к иллюстрациям, а также вспомогательные и методические сведения, в том числе вопросы и задания.

Двумя и более колонками размещаются математические столбики примеров, задач, а также списки слов и словосочетаний в лингвистических текстах.

31. К дополнительным текстам относятся примечания, пояснения, указатели, словари, всякого рода списки.

32. В учебных изданиях для 8–11(12) классов по предметам, не требующим длительного непрерывного чтения (анатомия, физиология и гигиена человека, география) предусматривается двухколонный набор кегелем 10 при длине строки в колонке – не менее 63 мм и расстоянии между колонками не менее 9–10 мм.

33. Во всех учебных изданиях предусматривается двухколонный набор словарей и указателей.

34. Удобочитаемость текста в значительной степени определяется четкостью отграничения полосы набора от окружения наличием полей. Поля контрастируют с полосой набора и имеют достаточные размеры. Корешковые поля на развороте текстовых страниц - не менее 26 мм верхние наружные и нижние поля - не менее 10 мм.

35. Пробел между словами в учебных изданиях для младшего школьного возраста равен кеглю шрифта.

36. Плотность набора определяет качество набора в целом.

Плотность набора соответствует приложению 3 к настоящим Гигиеническим нормативам.

Плотность набора считается удовлетворительной, если на 1 см² количество видимых строк не превышает двух.

37. Все строки, за исключением заголовков и абзацев, начинаются с одного вертикального уровня.

38. В учебных изданиях для младшего школьного возраста количество переносов на страницу не превышает 3–4 подряд, не более 7 на страницу.

Глава 4. Требования к переплету учебных изданий

39. Переплет учебного издания предусматривается из прочного материала, минимально подвергающегося загрязнению (твердо интегральные).

40. Для учебных изданий (кроме начальных классов) объемом до 12 печатных листов в качестве обложки применяется переплетный материал на бумажной или нетканой основе с полимерным покрытием, а для пособий объемом не более 6 печатных листов допускается применение обложечной бумаги.

Глава 5. Требования к оформлению текстовой информации электронных учебных изданий

41. Нормативы к шрифтовому оформлению основного текста электронных учебных изданий указаны в приложении 4 к настоящим Гигиеническим нормативам.

42. Для текстовой информации в электронном учебном издании не применяются:

узкое начертание гарнитуры шрифта;

курсивное начертание гарнитуры шрифта для основного текста (за исключением выделений текста);

более четырех цветов шрифта различных длин волн на одной электронной странице;

красный фон электронной страницы;

анимированные эффекты;

перенос слов.

43. В электронном учебном издании применяются не более трех гарнитур шрифта различных начертаний.

44. Строки текста (за исключением заголовков и абзацев) начинаются с одного вертикального уровня.

45. Междустрочный интервал в абзаце текста составляет не менее одинарного и не более полуторного кегля шрифта.

46. Кегль шрифта вспомогательных элементов буквенных и числовых формул составляет не менее 9 пунктов.

47. В таблицах кегль шрифта составляет не менее 10 пунктов. При выводе ячеек таблицы на отдельные электронные страницы кегль шрифта на отдельных электронных страницах составляет не менее 12 пунктов.

48. Расстояние между колонками в таблице составляет не менее ширины двух строчных знаков.

49. Показатели яркости знаков и фона для позитивного и (или) негативного изображения различаются не менее чем в 3 раза.

Приложение 1 к гигиеническим нормативам учебных изданий

Приборы, применяемые для исследования бумаги

№ п/п	Вид исследования	Название прибора	Нормативы	Примечание
1	2	3	4	5
1.	Определение коэффициента отражения бумаги (белизна)	Шкала светлот или фотометр, лейкометр типа Цейсс	70–80%	Все измерения делают в трех местах учебного издания (в начале, в середине и в конце)
2.	Определение просвечиваемости бумаги (непрозрачности)	Фотометр (по разности коэффициентов отражения бумаги с подложенной под нее черной пластинкой)	Не просвечивается
3.	Определение гладкости бумаги	Пневматический прибор АПГ или аппарат Бекка (Б-1)	Не менее 30–40 секунд для бумаги машинной гладкости, 100
			50 секунд для бумаги глазированной
4.	Определение глянца бумаги	Аппарат Кизера или гляриметр	8–10о по Кизеру
			4–5% по гляриметру
5.	Определение размеров шрифта, интерлиньяжа, аппроша	Микрометрическая лупа с делениями 0,1 мм или микроскоп с микрометрическим окуляром
6.	Определение длины строки	Металлическая линейка с миллиметровыми делениями или прозрачная пластинка с миллиметровыми делениями
7.	Определение четкости печати	Лупы двух и пяти кратные	Буквы и штрихи букв равномерно прокрашиваются, интенсивно черного цвета
8.	Определение плотности набора	Пластинка металлическая с пятью отверстиями в 1 см2 каждое

Приложение 2 к гигиеническим нормативам учебных изданий

Размеры шрифта для набора учебных изданий

Учебные издания по частям и классам	Кегель основного шрифта, не менее	Высота строчной буквы Н в мм	Толщина основных штрихов в мм	Толщина соединительных штрихов в мм (горизонтального и наклонного)
Новые буквы подготовительной части букваря	48–36	8,0–6,0	1,5	1,2
Букварная часть букваря	28–24–20	4,5–4,0–3,5	0,5	0,5
Послебукварная часть букваря, учебные издания 1 класса	16	2,8	0,5	0,45
Учебные издания 2 класса	14 на шпонах, 16 на шпонах	2,3–2,52	0,3	0,15
Учебные издания 3–4 класса	14, 12 на шпонах	2,3–2,0	0,3	0,15
Учебные издания 5–9 классов	12 на шпонах	2,0	0,3	0,15
Учебные издания 10–11(12) классов	10 на шпонах	1,75–1,7	0,25	0,15

Приложение 3 к гигиеническим нормативам учебных изданий

Плотность набора

Размер кегеля	Плотность набора на 1 см2
1	2
14 и выше	Не более 10 знаков
9-13	Не более 15 знаков

Приложение 4 к гигиеническим нормативам учебных изданий

Нормативы к шрифтовому оформлению основного текста электронных учебных изданий

Классы	Объем текста единовременного прочтения, количество знаков	Кегль шрифта, пункты, не менее	Длина строки, мм, не менее*	Группа шрифтов (примеры гарнитур)
1	2	3	4	5
1-4	не более 50	14	100	рубленые (Ариал, Вердана, Гельветика)
	50 и более	16	100
5-9	не более 150	12	100	рубленые или с засечками (Джорджия, Таймс Нью Роман)
	от 150 до 200	12	100	Рубленые
	200 и более	14	100	Рубленые
10-11(12)	не более 150	12	50	рубленые или с засечками
	от 150 до 200	12	50	Рубленые
	200 и более	14	50	Рубленые