Қазақстан Республикасының мемлекеттiк тәуелсiздiгi туралы

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ КОНСТИТУЦИЯЛЫҚ ЗАҢЫ. 1991 жылғы 16 желтоқсан.

Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңесi

Қазақстан халқының еркiн бiлдiре отырып,

Адам хұқыларының жалпыға бiрдей Декларациясында, халықаралық хұқтың жалпы жұрт таныған өзге де нормаларында баянды етілген жеке адамның хұқылары мен бостандықтарының үстемдігін мойындай отырып,

қазақ ұлтының өзiн-өзi билеу хұқын растай отырып,

азаматтық қоғам және хұқылық мемлекет құруға бел байлағандығын басшылыққа ала отырып,

бейбітшiлiк сүйгiш сыртқы саясат жүргiзе отырып,

ядролық қаруды таратпау принципi мен қарусыздану процесіне адалдығын мәлiмдей отырып, Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсiздiгiн салтанатты түрде жариялайды.

1-тарау
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ - ТӘУЕЛСІЗ МЕМЛЕКЕТ

1-бап. Қазақстан Республикасы - тәуелсіз, демократиялық және хұқылық мемлекет. Ол өз территориясында өкімет билігін толық иеленедi, өзiнiң iшкi және сыртқы саясатын дербес белгілеп, жүргiзедi.

2-бап. Қазақстан Республикасы барлық мемлекеттермен өзара қатынасын халықаралық хұқ принциптерi бойынша құрады.

3-бап. Өзiнiң мемлекеттiк тәуелсiздiгiн басқа мемлекеттер тануы үшiн Қазақстан Республикасы ашық.

4-бап. Қазақстан Республикасының бүкiл территориясында Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңдары, сондай-ақ ол таныған халықаралық хұқ нормалары қолданылады.

5-бап. Қазақстан Республикасының территориясы қазіргі шекараларында бiртұтас, бөлiнбейтiн және қол сұғуға болмайтын территория болып табылады.

2-тарау
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ХАЛҚЫ
МЕН АЗАМАТЫ

6-бап. Тарихи тағдыр ортақтастығы қазақ ұлтымен біріктірген Республиканың барлық ұлттарының азаматтары Қазақстанның бiртұтас халқын құрайды, бұл халық Қазақстан Республикасындағы егемендiктiң бiрден бiр иесi және мемлекеттік биліктің қайнар көзi болып табылады, Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңдары негiзiнде тiкелей де, сондай-ақ өзі сайлайтын мемлекеттiк органдар арқылы да мемлекеттiк өкімет билiгiн жүзеге асырады.

Республика азаматтары өздерiнiң ұлтына, ұстайтын дініне, қандай қоғамдық бiрлестiкке жататынына, тегiне, әлеуметтік және мүлiктiк жағдайына, шұғылданатын қызметiне, тұрғылықты орнына қарамастан бiрдей хұқықтар иеленiп, бiрдей міндеткерлікте болады.

Қазақстан Республикасы территориясында тұратын және оның азаматы емес адамдар Қазақстан Республикасының Конституциясында, заңдарында және мемлекетаралық шарттарында көзделген хұқықтар мен бостандықтарды пайдаланады, сондай-ақ мiндеткерлiкте болады, Республиканың заңдары мен мемлекетаралық шарттарында көзделген ерекшелiктер бұған жатпайды.

Азаматтық тең хұқылыққа қастандық жасау заң бойынша жазаланады.

7-бап. Қазақстан Республикасының өз азаматтығы бар. Басқа мемлекеттерде тұратын Республика территориясын тастап шығуға мәжбүр болған барлық қазақтардың сол мемлекеттердiң азаматтығымен бiрге, егер бұл олар азаматы болып отырған мемлекеттердің заңдарына қайшы келмейтiн болса, Қазақстан Республикасының азаматтығын алу хұқы танылады.

Қазақстан Республикасы көшi-қон процестерiн реттеп отырады.

Қазақстан Республикасы жаппай қуғын-сүргiн, күштеп ұжымдастыру кезеңдерiнде, адамгершiлiкке жат өзге де саяси шаралар нәтижесінде Республика территориясынан кетуге мәжбүр болған адамдар мен олардың ұрпақтарының, сондай-ақ бұрынғы одақтас республикалар территориясында тұратын қазақтардың өз территориясына қайтып оралуы үшiн жағдай жасайды.

8-бап. Қазақ ұлтының және Қазақстанда тұратын басқа ұлттар өкілдерінiң мәдениетiн, дәстүр-салтын, тiлiн қайта түлетiп, дамыту, ұлттық қадiр-қасиетiн нығайту мемлекеттiң аса маңызды міндеттерінің бiрi болып табылады.

Қазақстан Республикасы Республика шегiнен тыс жерлерде тұратын қазақтардың ұлттық-мәдени, рухани және тiлдiк қажеттерін қанағаттандыруға қамқорлық жасайды, олар азаматы болып отырған мемлекеттермен жасалған шарттар негiзiнде бұл азаматтардың мүдделерiн қорғайды.

3-тарау
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МЕМЛЕКЕТТIК
ӨКІМЕТ ОРГАНДАРЫ

9-бап. Қазақстан Республикасындағы мемлекеттiк өкiмет билігі бұл биліктiң заңдық, атқарушы және сот билiгi болып бөлiнуi принципін басшылыққа ала отырып құрылады және жүзеге асырылады.

Республика халқы атынан сөйлеу хұқы Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңесi мен Президентiне берiледi.

10-бап. Заң шығару билiгiн Қазақстан Республикасының Жоғарғы Кеңесі жүзеге асырады.

Қазақстан Республикасының басшысы және оның атқарушы өкіметі Президент болып табылады.

Сот билігін Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты мен Жоғары Арбитраждық Соты атқарады.

Конституцияны сот арқылы қорғайтын жоғары орган Қазақстан Республикасының Конституциялық Соты болып табылады.

4-тарау
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ МЕМЛЕКЕТТІК
ТӘУЕЛСІЗДІГІНІҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

11-бап. Жер және оның қойнауы, су, әуе кеңiстiгi, өсiмдіктер мен жануарлар дүниесi, басқа да табиғи ресурстар, экономикалық және ғылыми-техникалық потенциал Қазақстан Республикасы мемлекеттiк тәуелсiздiгiнiң негiзiн құрай отырып, тек қана соның меншiгiнде болады.

Қазақстан Республикасының тәуелсiз мемлекет мәртебесіне сай келетiн және меншiктiң алуан түрлiлiгiне, барлық формаларының теңдiгiне негiзделетiн дербес экономикалық жүйесі бар.

Қазақстан Республикасы басқа мемлекеттердiң, олардың Республика заңдарына сәйкес Республика территориясында шаруашылық және өзге де қызметтi жүзеге асыратын азаматтары мен ұйымдарының мүлiктiк хұқыларын қорғауды қамтамасыз етеді.

12-бап. Қазақстан Республикасының Мемлекеттiк ұлттық банкiсi бар, ол өзiнiң қаржы-кредит, ақша жүйелерiн жасауға қақылы, республикалық салық және кеден жүйесiн ұйымдастырады.

Қазақстан Республикасы өзiнiң алтын қорын, алмас және валюта қорларын қалыптастырады.

5-тарау
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ - ДҮНИЕЖҮЗІЛІК
ҚОҒАМДАСТЫҚТЫҢ МҮШЕСІ

13-бап. Қазақстан Республикасы халықаралық хұқтың субъектiсi болып табылады, дипломатиялық және консулдық өкілдіктер алмасады, халықаралық ұйымдарға, ұжымдық хауiпсiздік жүйесіне кiруiне және олардың қызметiне қатысуына болады.

14-бап. Қазақстан Республикасы сыртқы экономикалық қызмет мәселелерiн дербес шешедi.

6-тарау
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ МЕМЛЕКЕТТІК
ТӘУЕЛСІЗДІГІН ҚОРҒАУ

15-бап. Қазақстан Республикасы өзiнiң тәуелсiздігін қорғау және ұлттық мемлекеттiгiн нығайту жөнiнде шаралар қолданады.

Республиканың ажырағысыз хұқы болып табылатын мәселелердi шешуге араласудың қандайы болса да оның мемлекеттік тәуелсiздiгiне қол сұғушылық деп бағаланады.

16-бап. Қазақстан Республикасы өз тәуелсіздігі мен территориялық тұтастығын қорғау мақсатында өзінің қарулы күштерін құруға қақылы. Республика өз азаматтарының әскери қызмет атқару тәртібі мен шарттарын дербес белгілейді, өз территориясында әскерлер, қару-жарақ пен техника орналастыру мәселелерін шешеді.

7-тарау
ҚОРЫТЫНДЫ ЕРЕЖЕЛЕР

17-бап. Қазақстан Республикасының өз мемлекеттік символдары - елтаңбасы, жалауы, әнұраны бар.

Қазақстан Республикасының астанасы - Алматы қаласы.

18-бап. Осы Заң Қазақ КСР Мемлекеттік егемендігі туралы Декларациямен бірге Республиканың жаңа Конституциясын әзірлеуге негіз болады.

Қазақстан Республикасының Конституциясы мен өзге де заң актілерінің нормалары аталған Заңға қайшы келмейтін болса ғана қолданылады.

Қазақстан Республикасының Президенті

О госудаpственной независимости Республики Казахстан

Конституционный закон Республики Казахстан от 16 декабpя 1991 года.

Верховный Совет Республики Казахстан, выражая волю народа Казахстана, признавая приоритет прав и свобод личности, закрепленных во Всеобщей декларации прав человека, иных общепризнанных нормах международного права, подтверждая право казахской нации на самоопределение, исходя из решимости создания гражданского общества и правового государства, осуществляя миролюбивую внешнюю политику, заявляя о своей приверженности принципу нераспространения ядерного оружия и процессу разоружения, торжественно провозглашает государственную независимость Республики Казахстан.

Глава 1.
РЕСПУБЛИКА КАЗАХСТАН - НЕЗАВИСИМОЕ ГОСУДАРСТВО

Статья 1. Республика Казахстан - независимое, демократическое и правовое государство. Она обладает всей полнотой власти на своей территории, самостоятельно определяет и проводит внутреннюю и внешнюю политику.

Статья 2. Республика Казахстан строит свои взаимоотношения со всеми государствами на принципах международного права.

Статья 3. Республика Казахстан открыта для признания ее государственной независимости другими государствами.

Статья 4. На всей территории Республики Казахстан действует Конституция и законы Республики Казахстан, а также признанные ею нормы международного права.

Статья 5. Территория Республики Казахстан в существующих границах является целостной, неделимой и неприкосновенной.

Глава 2.
НАРОД И ГРАЖДАНИН РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН

Статья 6. Граждане Республики всех национальностей, объединенные общностью исторической судьбы с казахской нацией, составляют вместе с ней единый народ Казахстана, который является единственным носителем суверенитета и источником государственной власти в Республике Казахстан, осуществляет государственную власть как непосредственно, так и через избираемые им государственные органы на основе Конституции и законов Республики Казахстан.

Граждане Республики независимо от их национальности, вероисповедания, принадлежности к общественным объединениям, происхождения, социального и имущественного положения, рода занятий, места жительства обладают равными правами и обязанностями.

Лица, находящиеся на территории Республики Казахстан и не являющиеся ее гражданами, пользуются правами и свободами, а также несут обязанности, установленные Конституцией, законами и межгосударственными договорами Республики Казахстан, за исключением изъятий, установленных законами и межгосударственными договорами Республики.

Посягательство на гражданское равноправие преследуется по закону.

Статья 7. Республика Казахстан имеет свое гражданство. За всеми казахами, вынужденно покинувшими территорию Республики и проживающими в других государствах, признается право иметь гражданство Республики Казахстан наряду с гражданством других государств, если это не противоречит законам государств, гражданами которых они являются.

Республика Казахстан регулирует миграционные процессы.

Республика Казахстан создает условия для возвращения на ее территорию лиц, вынужденно покинувших территорию Республики в период массовых репрессий, насильственной коллективизации, в результате иных антигуманных политических акций, и их потомков, а также для казахов, проживающих на территории бывших союзных республик.

Статья 8. Возрождение и развитие культуры, традиций и языка, укрепление национального достоинства казахской нации и представителей других национальностей, проживающих в Казахстане, являются одной из важнейших обязанностей государства.

Республика Казахстан проявляет заботу об удовлетворении национально-культурных, духовных и языковых потребностей казахов, проживающих за ее пределами, защищает их интересы на основе договоров, заключаемых с теми государствами, гражданами которых они являются.

Глава 3.
ОРГАНЫ ГОСУДАРСТВЕННОЙ ВЛАСТИ
РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН

Статья 9. Государственная власть в Республике Казахстан строится и осуществляется исходя из принципа ее разделения на законодательную, исполнительную и судебную.

Право выступать от имени народа Республики принадлежит Верховному Совету и Президенту Республики Казахстан.

Статья 10. Законодательная власть осуществляется Верховным Советом Республики Казахстан.

Главой Республики Казахстан и ее исполнительной власти является Президент.

Судебная власть принадлежит Верховному Суду и Высшему арбитражному суду Республики Казахстан.

Высшим органом судебной защиты Конституции является Конституционный Суд Республики Казахстан.

Глава 4.
ЭКОНОМИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ ГОСУДАРСТВЕННОЙ
НЕЗАВИСИМОСТИ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН

Статья 11. В исключительной собственности Республики Казахстан, составляя основу ее государственной независимости, находятся земля и ее недра, воды, воздушное пространство, растительный и животный мир, другие природные ресурсы, экономический и научно-технический потенциал.

Республика Казахстан обладает самостоятельной экономической системой, соответствующей статусу независимого государства и основывающейся на многообразии и равенстве всех форм собственности.

Республика Казахстан обеспечивает охрану имущественных прав других государств, их граждан и организаций, осуществляющих хозяйственную и иную деятельность на территории Республики в соответствии с законодательством Республики.

Статья 12. Республика Казахстан имеет Государственный национальный банк, вправе создать свою финансово-кредитную, денежную системы, организует республиканские налоговую и таможенную системы.

Республика Казахстан формирует свои золотой запас, алмазный и валютный фонды.

Глава 5.
РЕСПУБЛИКА КАЗАХСТАН - ЧЛЕН МИРОВОГО
СООБЩЕСТВА

Статья 13. Республика Казахстан является субъектом международного права, обменивается дипломатическими и консульскими представительствами, может входить в международные организации, системы коллективной безопасности и участвовать в их деятельности.

Статья 14. Республика Казахстан самостоятельно решает вопросы внешнеэкономической деятельности.

Глава 6.
ОХРАНА ГОСУДАРСТВЕННОЙ НЕЗАВИСИМОСТИ
РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН

Статья 15. Республика Казахстан принимает меры по охране своей независимости и укреплению национальной государственности.

Любое вмешательство в решение вопросов, составляющих неотъемлемое право Республики, расценивается как посягательство на ее государственную независимость.

Статья 16. Республика Казахстан в целях охраны своей независимости и территориальной целостности имеет право на создание собственных вооруженных сил. Республика самостоятельно определяет порядок и условия прохождения ее гражданами воинской службы, решает вопросы размещения войск, вооружений и техники на своей территории.

Глава 7.
ЗАКЛЮЧИТЕЛЬНЫЕ ПОЛОЖЕНИЯ

Статья 17. Республика Казахстан имеет свои государственные символы - герб, флаг, гимн.

Столица Республики Казахстан - город Алма-Ата.

Статья 18. Настоящий Закон наряду с Декларацией о государственном суверенитете Казахской ССР служит основой для разработки новой Конституции Республики.

Нормы Конституции и иных законодательных актов Республики Казахстан действуют, поскольку они не противоречат настоящему Закону.

Президент Республики Казахстан