РЕКОМЕНДАЦИИ Зимнее содержание автомобильных дорог общего пользования

Р РК 218-138-2017. Утвержден и введен в действие приказом Комитета автомобильных дорог Министерства по инвестициям и развитию Республики Казахстан от 26 декабря 2017 года № 178.

Предисловие

1	РАЗРАБОТАНЫ И ВНЕСЕНЫ	Акционерным обществом "Казахстанский дорожный научно-исследовательский институт" (АО "КаздорНИИ")
2	УТВЕРЖДЕНЫ И ВВЕДЕНЫ В ДЕЙСТВИЕ	Приказом Председателя Комитета автомобильных дорог Министерства по инвестициям и развитию Республики Казахстан от "26" декабря 2017 г. № 178
3	СОГЛАСОВАНЫ	Акционерным обществом "НК "ҚазАвтоЖол" от "30" ноября 2017 г. №15-2/15-2-3017
4	СРОК ПЕРВОЙ ПРОВЕРКИ	2022 год
	ПЕРИОДИЧНОСТЬ ПРОВЕРКИ	5 лет
5	ВВЕДЕН ВПЕРВЫЕ

Документ доступен к просмотру в информационно-правовой системе нормативно-правовых актов Республики Казахстан "Әділет" и электронной базе данных "InfoZhol" – http://infozhol.kad.org.kz

Настоящие рекомендации не могут быть полностью или частично воспроизведены, тиражированы и распространены без разрешения Комитета автомобильных дорог Министерства по инвестициям и развитию Республики Казахстан

Содержание

1	Область применения
2	Нормативные ссылки
3	Термины и определения
4	Общие положения
5	Организация зимнего содержания автомобильных дорог
5.1	Подготовительный период
5.2	Формирование снежных отложений и зоны автомобильных дорог Казахстана по степени снегозаносимости
5.3	Работы по снегоочистке
5.4	Экстренные меры очистки дорог от снега
5.5	Защита автомобильных дорог от снежных заносов
5.6	Борьба с зимней скользкостью
5.7	Профилактика образования зимней скользкости
5.8	Использование противогололедных материалов на цементобетонных покрытиях
5.9	Борьба с зимней скользкостью на дорожных покрытиях из литого асфальтобетона
5.10	Способы борьбы с зимней скользкостью при рыхлом снеге
5.11	Зимнее содержание искусственных сооружений
5.12	Защита горных дорог от лавин
5.13	Борьба с наледями
5.14	Отчет о выполненной работе по зимнему содержанию
6	Охрана труда
7	Охрана окружающей среды
8	Наблюдения, проводимые дорожными организациями в зимний период
9	Технический надзор и приемка работ по зимнему содержанию автомобильных дорог
Приложение А (обязательное) Основные требования к диспетчерской службе
Приложение Б (обязательное) Состав и содержание материалов работ по зимнему содержанию автомобильных дорог
Приложение В (информационное) Основные виды и характеристики зимней скользкости на автомобильных дорогах Казахстана
Приложение Г (обязательное) Форма характеристики снегомерного пункта
Приложение Д (обязательное) Форма журнала замеров снежных отложений по снегомерному пункту
Библиография

1 Область применения

Настоящие рекомендации распространяются на дороги общего пользования и устанавливают основные требования к организации и выполнению работ по зимнему содержанию автомобильных дорог, искусственных сооружений, применению противогололедных материалов (далее – ПГМ), охране труда и окружающей среды.

Требования настоящих рекомендации распространяются на:

- владельцев автомобильных дорог, юридические и физические лица, осуществляющие зимнее содержание автомобильных дорог;

- юридические и физические лица, осуществляющие производство машин и механизмов для зимнего содержания автомобильных дорог;

- юридические лица, осуществляющие технический надзор за работой по зимнему содержанию автомобильных дорог.

2 Нормативные ссылки

Для применения настоящих Рекомендаций необходимы следующие ссылочные нормативные документы:

СТ РК 1279-2014 Дороги автомобильные и аэродромы. Методы определения шероховатости дорожного покрытия и коэффициента сцепления колес автомобиля с дорожным покрытием.

СТ РК 2607-2015 Технические средства организации движения в местах производства дорожных работ. Основные параметры. Правила применения.

ГОСТ 450-77 Кальций хлористый технический. Технические условия.

ГОСТ 2081-2010 Технический карбамид (мочевина). Технические условия.

ГОСТ 3117-78 Ацетат аммония (аммоний уксуснокислый). Технические условия.

ГОСТ 4233-77 Натрий хлористый. Технические условия.

ГОСТ 7759-73 Магний хлористый технический (бишофит). Технические условия.

ГОСТ 33181-2014 Дороги автомобильные общего пользования. Требования к уровню зимнего содержания.

ГОСТ 33220-2015 Дороги автомобильные общего пользования. Требования к эксплуатационному состоянию.

ГОСТ 33387-2015 Дороги автомобильные общего пользования. Противогололедные материалы. Технические требования.

ПР РК 218-27-14 Инструкция по диагностике и оценке транспортно-эксплуатационного состояния автомобильных дорог.

ПР РК 218-29-14 Технические правила ремонта и содержания автомобильных дорог.

Примечание - При пользовании настоящими рекомендациями целесообразно проверить действие ссылочных стандартов по указателю "Нормативные документы по стандартизации", составленному по состоянию на 1 января текущего года, и по соответствующим информационным указателям, опубликованным в текущем году. Если ссылочный документ заменен (изменен), то при пользовании настоящими рекомендациями следует руководствоваться замененным (измененным) стандартом.

3 Термины и определения

В настоящих Рекомендациях применяют следующие термины с соответствующими определениями:

3.1 Владельцы автомобильных дорог: Республика Казахстан, ее административно-территориальные единицы, физические и юридические лица, являющиеся собственниками автомобильных дорог или осуществляющие деятельность по управлению автомобильными дорогами на праве хозяйственного ведения или оперативного управления.

3.2 Выдержка: Период времени от начала снегопада или метели до момента образования на покрытии слоя рыхлого снега толщиной 3-8 см.

3.3 Зимняя скользкость: Все виды снежных, ледяных и снежно-ледяных образований на проезжей части, укрепленных обочинах, площадках отдыха, остановках маршрутного транспорта, тротуарах и пешеходных (велосипедных) дорожках, приводящие к снижению сцепных свойств поверхности покрытия.

3.4 Директивные сроки: Период времени, устанавливаемый дорожным организациям для очистки дорог от снега и/или ликвидации зимней скользкости после прекращения снегопада, метели или образования (обнаружения) гололедных явлений на покрытии до пределов, установленных в ГОСТ 33220.

3.5 Зимнее содержание автомобильных дорог: Комплекс мероприятий по обеспечению безопасного и бесперебойного движения на автомобильных дорогах в зимний период года, включающий защиту автомобильных дорог от снежных заносов, очистку от снега, предупреждение и устранение зимней скользкости.

3.6 Интенсивность снегопада (метели): Увеличение толщины снежного покрова (в сантиметрах) при выпадении (отложении) снега за определенный промежуток времени (час, сутки).

Примечание - Условно интенсивность снегопада относится к слабой при увеличении толщины снежного покрова до 3 см/ч, средней – 3-5 см/ч, сильной – свыше 5 см/ч.

3.7 Объемы снегоприноса: Количество снега, измеренного в метрах кубических, приносимого к одному метру фронтальной длины дороги во время метелей.

3.8 Противогололедные материалы; ПГМ: Твердые, кристаллические или жидкие материалы либо их смеси, распределяемые по дорожному покрытию для предупреждения или ликвидации зимней скользкости.

3.9 Снег: Сложный материал вследствие разнообразия форм, которые он может принимать, а также термодинамической неустойчивости. Это позволяет снегу, находясь в напряженном состоянии, претерпевать быстрые изменения под воздействием температуры или при увлажнении. Плотность свежевыпавшего пушистого снега равна 0,01-0,04 т/м3, а игольчатого – 0,01-0,02 т/м3. Снежный покров, переотложенный ветром, имеет плотность 0,2-0,3 т/м3, иногда до 0,45 т/м3 [6].

3.10 Рыхлый снег: Неуплотненный слой снега, образующийся на проезжей части дороги, обочинах тротуарах во время снегопада и/или метели.

3.11 Снегосборный бассейн: Свободная от граничных препятствий местность (пашня, луг, пастбище, водоем), непосредственно примыкающая к каждой из сторон автомобильной дороги. Снегосборный бассейн целесообразно выделит в городских сетях автомобильных дорог, где трудно складируется очищенный снег от проезжей части дороги, в результате чего, часто городские дороги сужаются на полосу движения.

Примечание - Граничными препятствиями являются: лес, заросли кустарника, крупные населенные пункты и т.п., исключающие перенос снега ветром.

3.12 Снегомерный пункт - стационарный пункт для проведения постоянных наблюдений за объемами снегоприноса.

3.13 Уплотненный снег (снежный накат): Слой снега на проезжей части дороги, уплотненный колесами проезжающих транспортных средств.

3.14 Уровень зимнего содержания: Допустимое по условиям безопасности дорожного движения состояние конструктивных элементов автомобильных дорог, устанавливаемое с учетом их классификации, интенсивности движения и природно-климатических факторов.

3.15 Уровень требований: Требования к транспортно-эксплуатационным характеристикам конструктивных элементов автомобильных дорог общего пользования, устанавливаемые с учетом их народнохозяйственного и административного значений, интенсивности движения и природно-климатических факторов.

3.16 Экстремальные погодные условия: Условия (отдельные или в совокупности), когда снегопад интенсивностью более 5 см/ч продолжается более 6 ч, метель со скоростью ветра более 14 м/с или среднесуточная температура воздуха ниже минус 10оС наблюдаются более двух суток.

4 Общие положения

4.1 Основной задачей зимнего содержания автомобильных дорог является проведение комплекса мероприятий по обеспечению бесперебойного и безопасного дорожного движения в зимних условиях.

4.2 Зимнее содержание автомобильных дорог включает работы, связанные с защитой дорог и дорожных сооружений от снежных заносов, уборкой снега с проезжей части, обочин, переходно-скоростных полос, площадок отдыха и остановок маршрутного транспорта, а также работы по предупреждению и ликвидации зимней скользкости, борьба с наледями.

4.3 При эксплуатации автомобильных дорог в период снегопада, метелей и других неблагоприятных метеорологических условиях на автомобильных дорогах в зимнее время могут образовываться различные дефекты на покрытии, препятствующие обеспечению безопасного дорожного движения и комфортных потребительских свойств дороги. Типичные дефекты, возникающие на дороге в зимний период, приведены в таблице 1.

Таблица 1-Типичные дефекты автомобильных дорог в зимних условиях

Наименование дефекта	Свойства образований
Свежевыпавший (рыхлый) снег	Слой снега, откладываемый на дорожное покрытие во время снегопада и метелей. В зависимости от состояния снег может быть сухим, влажным, мокрым и различной плотности
Стекловидный (черный) лед	Лед на покрытии в виде гладкой стекловидной пленки толщиной от 1 до 3 мм или в виде матовой белой шероховатой корки толщиной до 10 мм и более
Снежный накат	Слой снега, уплотненный колесами проходящего автотранспорта
Талый снег	Снег, превращенный в жидкую массу применением противогололедных материалов и движением транспортных средств
Снежный вал	Накопление снега в виде продольного вала, образованного в результате сдвигания снега с дорожного покрытия
Необеспеченность работоспособной снегозащитой	Отсутствие работоспособной защиты от снежных заносов на снегозаносимых участках дороги
Снежно-ледяные отложения на дорожных знаках	Снег, ледяные отложения, иней, затрудняющие восприятие информации на дорожных знаках, установленных в соответствии с дислокацией

4.5 Эксплуатационное состояние конструктивных элементов дороги и дорожных сооружений, обеспечиваемое выполнением мероприятий, предусмотренных планом по организации работ зимнего содержания дороги, должно удовлетворять требованиям ГОСТ 33220 при любых метеорологических условиях.

4.4 Зимнее содержание автомобильных дорог согласно классификации по ГОСТ 33181 делится на пять уровней: 1, 2, 3, 4, 5. Уровни содержания автомобильных дорог приведены в таблице 2.

Таблица 2 - Уровни содержания автомобильных дорог

Уровни содержания дорог	Значение автомобильных дорог общего пользования при данном уровне содержания	Значение интенсивности движения
		Приведенная интенсивность, ед/сут	в физических единицах, авт/сут
1	Автомобильные дороги международного, республиканского значения, дороги, соединяющие гг. Астаны и Алматы с административными центрами областей, автомобильные дороги, соединяющие административные центры областей между собой.	Свыше 14000	Свыше 7000
2	Автомобильные дороги республиканского значения, не отнесенные к уровням содержания 1, соединяющие административные центры областей с административными центрами районов, подъезды к пограничным пунктам таможенного оформления.	От 6000 до 14000	От 3000 до 7000
3	Автомобильные дороги областного значения, соединяющие административные центры районов между собой, дороги районного значения, соединяющие города районного подчинения, поселки городского типа с административными центрами районов, с железнодорожными станциями и дорогами областного и республиканского значения.	От 2000 до 6000	От 1000 до 3000
4	Прочие областные дороги, не отнесенные к уровням содержания 3, дороги районного значения, не отнесенные к уровню содержания 3, а также автомобильные дороги, соединяющие населенные пункты с административными центрами областей и районов, ближайшими железнодорожными станциями и автомобильными дорогами республиканского значения.	От 200 до 2000	От 100 до 1000
5	Автомобильные дороги районного значения, не отнесенные к уровням содержания 3, 4.	До 200	До 100
Примечания 1 Уровни содержания автомобильных дорог республиканского значения утверждаются Комитетом автомобильных дорог. 2 Уровни содержания автомобильных дорог областного и районного значения утверждаются областными и районными исполнительными органами и направляются в Комитет автомобильных дорог для осуществления контроля за их содержанием. 3 Уровни содержания автомобильных дорог утверждаются на срок до 5 лет.

4.5. Директивные сроки обработки покрытия ПГМ и выполнения работ по очистке покрытия и обочин от снега при обычных и экстремальных погодных условиях приведены в таблице 3.

Таблица 3- Директивные сроки обработки покрытия ПГМ и выполнения работ по очистке покрытия и обочин от снега

Уровни содержания дорог	Директивные сроки, ч				Директивные сроки, дни
	обработка покрытия ПГМ		очистка покрытия от снега		Очистка остановочных площадок и обочин
	в обычных условиях	в экстремальных условиях	в обычных условиях	в экстремальных условиях	в обычных условиях	в экстремальных условиях
1	2	4	2	4	1,0	2,0
2	4	6	4	8	2,0	4,0
3	4	8	5	10	2,5	5,0
4	6	12	8	16	3,0	7,0
5	7	16	10	20	3,0	8,0
Примечания 1 Директивные сроки снегоочистки определяются с момента прекращения снегопада или метели или образования (обнаружения) гололеда до завершения работ по обеспечению требований, указанных в таблицах 3 и 4. 2 На дорогах 4-го и 5-го уровней содержания директивные сроки обработки покрытия ПГМ указаны для опасных участков.

4.6. Предельные значения показателей, характеризующих состояние покрытия после истечения директивных сроков, должны отвечать требованиям, приведенным в таблице 4.

Таблица 4 - Требования к состоянию проезжей части

Вид снежно-ледяных образований*	Норма по уровню содержания
	1	2	3	4	5
Толщина уплотненного снега, см, не более**	Не допускается		10	20	30
Наличие зимней скользкости	Не допускается
Толщина рыхлого снега, в том числе на мостовых сооружениях во время снегопада и снегоочистки, см, не более	1	2	2	3	5
* Описания видов снежно-ледяных образований приведены в разделе 3. ** Участки дорог с уплотненным снегом, отнесенные к 3-5 уровням содержания, должны быть обработаны фрикционными или химико-фрикционными ПГМ, удовлетворяющими требованиям ГОСТ 33387.

4.7 Директивные сроки обработки покрытий дорог и укрепленных обочин ПГМ, очистки от рыхлого снега, предельные значения показателей, характеризующих состояние автомобильной дороги и ее элементов после истечения директивных сроков, должны соответствовать требованиям ГОСТ 33220.

4.8 Состояние обочин и разделительной полосы должно соответствовать требованиям таблицы 1 ГОСТ 33181.

4.9 Состояние тротуаров и лестничных сходов мостовых сооружений в период уборки снега должно соответствовать требованиям таблицы 5 ГОСТ 33181.

4.10 Состояние водопропускных труб должно соответствовать требованиям таблицы 6 ГОСТ 33181.

4.11 Проезжая часть тоннелей, галерей, балконов и пешеходных переходов в разных уровнях в зимний период года должна быть свободной от различного мусора (бутылки, банки, бумага, пакеты и т.п.) и снежно-ледяных отложений.

4.12 Руководство и координация работ по организации зимнего содержания осуществляется:

- на автомобильных дорогах республиканского значения - уполномоченным государственным органом по автомобильным дорогам;

- на автомобильных дорогах областного и районного значений - областными и районными исполнительными органами (акиматами).

4.13 Работы по зимнему содержанию автомобильных дорог выполняют:

- организаций и предприятий уполномоченного государственного органа по автомобильным дорогам и их филиалов, а также акиматов;

- организаций и предприятий по содержанию дорог, а также акиматы;

- владельцы автомобильных дорог;

- юридические и физические лица по договору подряда с владельцами автомобильных дорог.

4.14 Для принятия оперативных управленческих решений при зимнем содержании автомобильных дорог владельцами дорог обеспечивается организация работы диспетчерской службы с целью круглосуточного сбора, анализа, приема и передачи информации о погоде и дорожных условиях.

4.15 Владельцы автомобильных дорог должны обеспечивать:

- организацию работ по зимнему содержанию автомобильных дорог на основании требований настоящих рекомендации;

- организацию проверки состояния автомобильных дорог и безопасности движения на них путем патрулирования: республиканских дорог 1, 2 уровней требований и дорог областного, районного значений 3 уровня требований – ежедневно, а остальных дорог - согласно материалам зимнего содержания с учетом наличия движения маршрутных транспортных средств;

- своевременное выявление и устранение дефектов зимнего содержания автомобильных дорог;

- принятие необходимых мер по недопущению перерывов в движении из-за снежных заносов и скользкости автомобильных дорог;

- своевременное информирование пользователей автомобильных дорог об условиях движения на автомобильных дорогах путем установки необходимых дорожных знаков;

- организацию работы дежурных и диспетчеров;

- организацию работы по передаче необходимой информации заинтересованным инстанциям;

- контроль за своевременностью разработки технологических карт на все виды работ по зимнему содержанию с привязкой к автомобильным дорогам, рассмотрение и утверждение технологических карт.

4.16 В состав работ по зимнему содержанию автомобильных дорог входят подготовительные работы, непосредственное осуществление зимнего содержания автомобильных дорог, завершение работ по зимнему содержанию и составление отчета о проделанной работе.

4.17 При зимнем содержании автомобильных дорог общего пользования круглосуточно должны предусматриваться выполнения работ двух степеней сложности – I и II.

При I степени сложности работы, которая объявляется рабочими штабами предприятий по содержанию дорог выполняются в штатном режиме имеющимися в наличии силами и средствами (снегоочистка, распределение ПГМ, очистка обочин и т.п.) с целью устранения незначительных препятствий дорожному движению.

II степень сложности объявляется оперативными штабами областных организаций по содержанию дорог при опасности возникновения серьезных препятствий движению на автомобильных дорогах (вследствие наступления экстремальных погодных условий или других неблагоприятных явлений). Для выполнения работ привлекается максимальное количество собственных сил и средств, а при необходимости – и других предприятий.

4.18 Организация работ по зимнему содержанию автомобильных дорог для всех степеней сложности должна быть отражена в Планах по зимнему содержанию, разрабатываемых по каждому предприятию - владельцу автомобильных дорог, которые включает в себя:

- защиты дорог и дорожных сооружений от снежных заносов;

- своевременной и качественной обработки проезжей части дорог противогололедными материалами;

- подготовки и ремонта техники;

- подготовки и ремонта пунктов обогрева и пескобаз;

- заготовки ПГМ, ГСМ, угля, необходимых дорожных знаков.

4.19 Если при осуществлении комплекса работ по ликвидации зимней скользкости не могут быть выполнены в установленные директивные сроки требования ГОСТ 33220 и настоящих рекомендаций, руководителями предприятий-владельцев автомобильных дорог по согласованию с уполномоченными государственными органами по безопасности дорожного движения, должны быть приняты дополнительные меры, в т.ч. по введению временного ограничения движения транспортных средств, ограничения скорости движения или временного полного закрытия движения на отдельных участках дорог.

5 Организация зимнего содержания автомобильных дорог

5.1 Подготовительный период

5.1.1 План организационно-технических мероприятий по зимнему содержанию автомобильных дорог должен быть разработан оперативными и рабочими штабами предприятий по содержанию дорог до 1 июля текущего года. Формы документов по зимнему содержанию приведены в приложении А.

Заключаются договора со станциями гидрометеослужб о передаче областным организациям по содержанию дорог сводок прогнозов погоды и сообщений о штормовых явлениях: снегопадах, буранах, метелях, гололедных явлениях.

5.1.2 В ежегодных приказах о подготовке дорог и организаций к работе в зимний период и при осуществлении мероприятий по зимнему содержанию следует учитывать, что:

- подготовка универсальных пескоразбрасывателей с проверкой возможности их работы (аттестации) по минимальным паспортным нормам распределения ПГМ и равномерности распределения ПГМ по ширине проезжей части (в соответствии с приложением В) должна быть проведена до 15 сентября;

- заготовка песчано-соляной смеси (далее - ПСС) по ГОСТ 33387, складируемой в штабеля (с периодическим пополнением по мере расхода) на посадочных площадках для маршрутных транспортных средств (в одном месте) или в других местах, по усмотрению владельцев автомобильных дорог, должна быть осуществлена до 1 октября;

- установка сигнальных вех и кольев для снегозащитных сооружений должна быть выполнена до наступления устойчивых отрицательных температур воздуха, но не позднее 1 декабря, снегозащитных сооружений - после наступления устойчивых отрицательных температур воздуха;

- проведение обучения и проверку знаний инженерно-технических работников, диспетчеров, дежурных, бригадиров и водителей, занятых на работах по зимнему содержанию автомобильных дорог, проверку наличия должностных инструкций, инструкций по охране труда и технологических карт необходимо осуществить до 15 октября.

5.1.3 В приказах о подготовке дорог и организаций к работе в зимний период и при осуществлении мероприятий также необходимо предусмотреть:

- ремонт дорожных покрытий (герметизация трещин, заделка выбоин);

- проведение комплекса адресных работ по подготовке к зимней эксплуатации искусственных сооружений и элементов обустройства автомобильных дорог (ремонт мест разрушения покрытия мостового полотна и конструктивных элементов искусственных сооружений, ремонт дефектов гидроизоляции и водоотвода, очистку от ржавчины и загрязнений, при необходимости окраску антикоррозионными лакокрасочными материалами металлических элементов сооружений и т. п.);

- проведение адресной профилактической обработки поверхностей бетонных и железобетонных конструкций, если при их эксплуатации не планируется использование ПГМ на основе хлористого натрия по ГОСТ 33387;

- адресные работы по закрытию входных и выходных отверстий, с учетом наблюдений в предыдущие годы за эксплуатацией водопропускных труб в зимний период.

5.1.4 В планах заготовки материалов для зимнего содержания автомобильных дорог следует учитывать, что до 15 октября необходимо заготовить:

- для автомобильных дорог 1, 2, 3 уровней требований количество хлористого натрия по ГОСТ 33387 для использования в чистом виде – в объемах, обеспечивающих их хранение в крытых складах;

- ПСС для автомобильных дорог всех уровней требований – не менее 70% от общей потребности;

- органоминеральную и (или) эмульсионно-минеральную складируемые ремонтные смеси для ямочного ремонта - не менее 70% от общей потребности.

5.1.5 Заготовка ПСС на автомобильных дорогах всех уровней требований должна производиться в стационарных или мобильных смесительных установках с объемным дозированием. Хранение хлористого натрия по ГОСТ 33387 осуществляется только в закрытых складах, ПСС всех классов - в закрытых складах либо под навесами, либо открытым способом с укрытием влагонепроницаемыми материалами.

5.2 Формирование снежных отложений и зоны автомобильных дорог Казахстана по степени снегозаносимости

5.2.1 Климатические и рельефные условия на территории Казахстана весьма разнообразны и зависят от метеорологических показателей регионов в зависимости от степени их воздействия и интенсивности изменения температуры, влажности воздуха, количеству осадков, направлению и повторяемости ветров в течении зимнего периода. В связи с разнообразием климатических условий в регионах Казахстана наиболее эффективным подходом организации зимнего содержания является районирование территории Казахстана по условиям снегозаносимости дорог с учетом изменения механики снега.

5.2.2 Районирование территории дает подробное объяснение условий формирования климата, в основе которого лежит особенность атмосферной циркуляции. Это позволяет более подробно исследовать и сравнить климатические особенности каждой области, учитывая при этом географическое расположение местности, что имеет немаловажную роль в получении метеорологических данных, изучить условия формирования обледенений на покрытиях автомобильных дорог, и в последствии, на этих основаниях, установить причины образований их разновидностей. А это в свою очередь приводит к экономически выгодному использованию противогололедных материалов (химических реагентов) и уточнения норм их распределения в условиях регионов Казахстана.

5.2.3 Основным показателем при районировании территории Казахстана является объем снега на 1 п.м. поперечного профиля земляного полотна с учетом ее придорожной зоны (50 м от бровки земляного полотна на обе стороны). Кроме того, при установлении климатических зон учитываются рельеф местности, роза ветров и количества осадков в течение зимнего периода, физико-механические свойства и др.

5.2.4 Исходя из пп. 5.2.1-5.2.3 территория стран бывшего Постсоветского пространства были разбиты на 7 зон различной трудности снегоборьбы на автомобильных дорогах. Территория Казахстана относится к 1 и 3-6 зонам.

Описание климатических условий при районировании для Юга Казахстана приведены в следующем виде:

1-зона. В течении большинства зим снежный покров практический отсутствует. В отдельные дни зимой наблюдается гололедица. Продолжительность периода, в течении которого может выпадать снег, составляет от 10 до 60 суток. Средняя температура воздуха в наиболее холодный период колеблется от небольших плюсовых температур до -8 °С. Количество твердых осадков за зиму составляет 20-40 мм. В обычные зимы выпавший снег под влиянием изменений температурных режимов может превращаться на ледяные отложения или растает. Несмотря на это в на центральной части Казахстана наблюдаются сильные верховые метели. Южные треть территории Мангышлакской и Южно-Казахстанская область относятся к 1-й зоне – район периодической снегоборьбы.

3-зона – район со средней трудностью снегоборьбы. К ней отнесены лесистые районы Павлодарской, Восточно-Казахстанской областей Казахстана. Период с устойчивым снежным покровом длится до 100 дней. Средняя температура воздуха в наиболее холодный период от -9 °С до -30 °С при абсолютном минимуме от -32 °С до -53 °С. Количество твердых осадков зимой от 50 до 200 мм. Средняя из наибольших высот снежного покрова за зиму от 23 до 70 см. Максимальные скорости ветра 18-27 м/с. Снежные отложения большой толщины (более 1,0-1,5 м) наблюдаются редко. В некоторых районах на дорогах образуются наледи.

4-зона – снегоборьба осуществляется с трудной сложностью. К ней отнесена основная часть территории Казахстана, кроме областей, отнесенных к 1, 3, 5 и 6-й зонам. Продолжительность периода с устойчивым снежным покровом составляет до 100 суток. Температура воздуха: средняя в наиболее холодный период от -16 °С до -34 °С, а абсолютный минимум от -40 °С до

60 °С. Количество твердых осадков за зиму от 115 до 205 мм. Средняя из наибольших высот снежного покрова от 30 до 74 см. Зимой наблюдаются интенсивные метели. Объемы приносимого к дороге снега достигают 250 м/м.

5-зона – работы по снегоборьбе относятся к очень трудной сложностью. К этой зоне относятся часть северо-востока Актюбинской, часть районов Карагандинской областей и южная часть Акмолинской областей. Продолжительность периода с устойчивым снежным покровом составляет до 140 суток. Средняя температура воздуха в наиболее холодный период от -16 °С до -23 °С при абсолютном минимуме от -34 °С до -50 °С. Количество твердых осадков за зиму составляет от 75 до 150 мм. Средняя из наибольших высот снежного покрова составляет от 28 до 86 см. Ветры переносят очень малого снега (до 400 м/м).

6-зона – снегоборьба осуществляется в особо трудных условиях. К ней относятся часть районов Акмолинской, Костанайской, Карагандинской и Северо-Казахстанской областей. Продолжительность периода с устойчивым снежным покровом составляет до 160 суток, количество твердых осадков 85-195 мм. Средняя температура воздуха в наиболее холодный период от -17 °С до 34 °С при минимальных значениях от -47 °С до -55 °С. Средняя из наибольших значений высоты снежного покрова от 17 до 48 см снег обладает большой подвижностью и метели переносят его в большом количестве (до 600 м/м).

5.3 Работы по снегоочистке

5.3.1 Очистку автомобильных дорог от снега производят специальными снегоочистительными машинами и механизмами.

5.3.2 Работы по снегоочистке автомобильных дорог и сооружений на них должны осуществляться в соответствии с Планом зимнего содержания и требованиями настоящих рекомендации. Сроки и полнота снегоочистки должны соответствовать требованиям ГОСТ 33220.

5.3.3 Для предупреждения образования снежного наката необходимо проводить обработку покрытия автомобильной дороги ПГМ после снегоочистки - в соответствии с 5.4 и перед снегоочисткой - в соответствии с 5.5.

5.3.4 В зависимости от уровня требований автомобильной дороги к очистке проезжей части и обочин от снега во время снегопадов и метелей необходимо приступать к уборке при максимальной толщине рыхлого снега, приведенной в таблице 5.

5.3.5 Уборка снега с проезжей части, обочин, разделительных полос, площадок для остановки маршрутных транспортных средств и отдыха, тротуаров и пешеходных дорожек и т. п. производится в объемах и в сроки согласно требованиям ГОСТ 33181и настоящих рекомендации. Наличие технологических карт, которые являются составной частью материалов зимнего содержания, обязательно для работ, выполняемых механизированным способом

5.3.6 В период устойчивых отрицательных температур воздуха уборка или вывозка снега с разделительной полосы производится при высоте снежного вала более 0,4 м. Не допускается наличие снежных валов на разделительной полосе при наступлении устойчивой положительной температуры воздуха в дневное время. Уборка или вывозка снега с разделительной полосы при наличии ограждений производится до лицевой стороны ограждений.

Уборка или вывозка снега с обочин производится в соответствии с требованиями ГОСТ 33220, а при наличии ограждений или других препятствий – до лицевой стороны ограждений или других препятствий.

5.3.7 Запрещается складирование вывезенного с автомобильных дорог снега в населенных пунктах, прибрежных и водоохранных зонах.

Допускается вывозить избыточное количество убираемой снежной массы и размещать ее за пределами населенного пункта, равномерно распределяя в полосе отвода автомобильной дороги.

При невозможности размещения убираемой снежной массы в полосе отвода, допускается размещать ее в пределах придорожной полосы с равномерным распределением на специальных площадках.

5.3.8 На грунтовых дорогах и на автомобильных дорогах с гравийным покрытием допускается наличие (формирование) уплотненного снежного наката на проезжей части.

5.4 Экстренные меры очистки дорог от снега

5.4.1 Экстренные меры очистки дорог от снега производится в период снегопада или при толщине снега превышающей 5 см над проезжей части. При этом снегоочистку автомобильных дорог производят специальными снегоочистительными машинами, условия применения которых приведены в таблице 5. Различают два вида снегоочисток: безобъемная – патрульная и объемная – расчистка снежных заносов.

5.4.2 Основой снегоочистительных мероприятий должна быть патрульная снегоочистка. Она осуществляется периодическими проходами (патрулированием) автомобильных плужных снегоочистителей по закрепленному участку в течении всей метели или снегопада.

Патрульную снегоочистку производится одиночными машинами при незначительных метелях и снегопадах, интенсивность накопления снега при которых не превышает 0,5 см в час, и отрядом снегоочистителей при более интенсивных метелях и снегопадах, а также на участках с интенсивным движением автотранспорта. Рабочая скорость движения снегоочистителей в зависимости от расстояния дороги должна быть не менее 35-40 км/ч, что обеспечивает отбрасывание снега за пределы земляного полотна без образования на обочинах снежных валов.

5.4.3 Расчистка снежных заносов комбинированным способом осуществляется путем сочетания комплекса машин сдвигающего действия (бульдозеров или тракторных двухотвальных снегоочистителей) с машинами отбрасывающего действия (роторными снегоочистителями). Не следует очищать дороги снегоочистителями на гусеничном ходу до самого покрытия во избежание повреждения его гусеницами. Оставляется предохранительный слой снега толщиной 5-7 см, который при окончательной зачистке убирается автогрейдером.

5.4.4 Расчистка снежных запасов осуществляется по различным технологическим схемам. Они выбираются с учетом мощности снежных отложений, минимума перемещения снега, целесообразных условий работы снегоочистительных машин, а также имеющихся техники.

5.4.5 При более мощных снежных отложениях толщиной 0,8-1,2 м применяется осесимметричная диагональная расчистка. Снегоочистка производиться короткими проходам снегоочистителей по 5-10 м. образуемые при этом высокие валы снега убираются роторными снегоочистителями за пределы земляного полотна, а оставшийся предохранительный слой снега защищается автогрейдером. Расчистка снежных завалов, образуемых сходом снежных лавин, также осуществляется различными способами в зависимости рельефа местности.

5.4.6 На участках с невысокими насыпями, проходящими по дну долин у подножья склонов, снежные отложения удаляют послойно сверху вниз до дорожного полотна, оставляя уступы высотой 2 м и шириной не менее 1 м. При большой высоте завалов нельзя прорезать глубокие траншеи сразу до низа завала. Следует снимать слой последовательными проходами на всю ширину полосы расчистки.

Таблица 5 – Условия применения снегоочистительных машин

Машины и механизмы	Предельная плотность снега, при которой возможна работа	Предельная толщина слоя снега, при которой возможна работа машины при		Работы на которых целесообразно применение машин
		неполной ширине захвата	полной ширине захвата	прочие	основные
1	2	3	4	5	6
Одноотвальные плужнощеточные автомобильные снегоочис-тители ("Тройка")	0,3	0,3	0,7	патрульная очистка	расчистка снежных заносов небольшой толщины; уширение полосы расчистки
Двухотвальные плужные автомобильные снегоочистители	0,4	на коротких до 0,6; на длинных до 0,4	0,8	расчистка снежных заносов средней толщины	уширение полосы расчистки
Двухотвальные тракторные снегоочистители	0,6	1,0	1,2	прокладка снегозащитных траншей на прилегающих к дороге полях	прокладка колонных путей; удаление снежных отложений большой толщины
Роторные фрезерно- роторные снегоочистители	0,7	за один проход до 1,5 м; при послойной разработке толщина на ограничена		расчистка снежных заносов или снегопадных отложений большой толщины. Удаление снежных валов; расчистка снежных завалов от лавин.
Автогрейдеры	0,6	0,5	0,6	расчистка снежных отложений средней толщины; удаление уплотненного снега	разравнивание или полное удаление снежных валов при работе совместно с роторными снегоочистителями
Бульдозеры	0,7	за один проход 1 м; при разработке слоями толщина не ограничена		расчистка снежных отложений большой толщины (в том числе снежных завалов)	устройство снегозащитных траншей на прилегающих к дороге полях. Удаление уплотненного снега
Валоразбрасыватели	0,6	до 1,5		удаление снежных валов (в т.ч. расположенных над кюветами)	расчистка снежных заносов

5.4.7 Завалы в полувыемках – полунасыпях расчищают с перемещением снега в сторону низового откоса. В продольном направлении завалы расчищают роторным снегоочистителями двумя способами. Если завал имеет большую длину, работа выполняется по "обертывающей". При небольшой длине завала очистка производиться без разворотов. Снегоочиститель разрабатывает завалы наклонными слоями под возможно большим углом к горизонтальной плоскости.

5.4.8 При очистке дорог на серпантинах снег сваливают бульдозерами с универсальными отвалами под откос, а при применении роторных снегоочистителей ввиду малых радиусов серпантин снегоочистку производят короткими отрезками-секущими.

5.5 Защита автомобильных дорог от снежных заносов

5.4.1 Защита автомобильных дорог от снежных заносов или уменьшение их снегозаносимости предусматривается при проектировании земляного полотна в соответствии с требованиями [2] и обеспечивается применением постоянных и временных средств снегозащиты для эксплуатируемых дорог.

5.5.2 К постоянным средствам снегозащиты относятся снегозадерживающие насаждения, примыкающие к дороге леса, заросли кустарника, заборы, строения и т.п., исключающие или уменьшающие перенос снега через дорогу.

К временным средствам снегозащиты относятся щиты из деревянных планок, сетки из синтетических материалов и другие специальные конструкции, а также устраиваемые в зимний период снежные траншеи.

5.5.3 Устройство снегозадерживающих насаждений, щитовых и других специальных конструкций, снежных траншей осуществляется в соответствии с и Планом зимнего содержания автомобильных дорог.

5.5.4 Устройство и содержание снегозадерживающих насаждений осуществляется в соответствии с [2].

5.6 Борьба с зимней скользкостью

5.6.1 Снежно-ледяные отложения, образующиеся на дороге, по своему физическому состоянию и внешним признакам могут подразделяться на следующие виды (таблица 6): рыхлый снег, уплотненный снег (накат), стекловидный лед. При борьбе с этими характерными видами скользкости применяют разные технологические операции и нормы распределения материалов.

Таблица 6 – Физико-механические свойства снежно-ледяных образований

Характеристика снежного покрова	Плотность, т/м3	Твердость, МПа	Удельное сопротивление резанию, МПа
Очень рыхлый, свежевыпавший	0,01-0,20	0,02	0,001
Рыхлый, слабо уплотненный, свежевыпавший обвалованный	0,22-0,30	0,02-0,10	0,005-0,01
Уплотненный, свежевыпавший	0,30-0,40	0,20-0,40	0,01-0,02
Старый, слежавшийся	0,48-0,52	0,40-0,50	0,025-0,08
Мелкозернистый лавинный, уплотненный накат	0,55-0,70	0,50-0,70	0,1-0,5
Снежно-ледяной накат	0,70-0,95	–	1,0-2,5

5.6.2 При высокой влажности и отрицательной температуре в приземном воздухе до -5 °С еще держится незамерзшая вода в виде капель диаметром около 2 мм. Чем холоднее воздух, тем меньше диаметр незамерзших частиц: при t_в=-10 °С в воздухе находится морось -незамерзшая парообразная вода диаметром частиц около 0,3 мм; при t_в=-30 °С парообразная влага представляет собой переохлажденный туман.

5.6.3 По характеру образования различают пять групп обледенения поверхности автомобильных дорог.

Скорость стекловидных тонких ледяных образований, которая относится к первой группе скользкости, зависит от теплообменных процессов в слоях дорожной одежды и в теле земляного полотна. При этом, чем выше теплообменный процесс в дорожных конструкциях, тем медленнее происходит промерзания влаги в их теле. Толщина слоя льдообразования в таких случаях колеблется в пределах от 1 мм до 2-3 см и зависит от текстуры шероховатости, ровности покрытий, а также объема воды (влаги) над поверхностью покрытия. Такой вид скользкости характеризуется очень низким коэффициентом сцепления (около 0,08-0,15), однородностью стекловидного льда и структуры ее образования на площади покрытия. Плотность такого вида скользкости достигает до 0,9 т/м3.

Ко второй группе относятся те виды скользкости, которые образуются на сухой поверхности в результате кристаллизации водяного пара из воздуха и образования инея при радиационном охлаждении покрытий ниже температуры росы. Температурный диапазон образования инея колеблется от -7 до -40^оС. Образование инея возможно при относительной влажности воздуха 80-100 % в ясную безветренную погоду, при которой имеет место отрицательный баланс тепла. Осадки при этом отсутствуют.

К третьей группе относят виды скользкости, возникающие при замерзании осадков, выпадающих на покрытие, охлажденное ниже температуры замерзания воды, в результате чего образуется твердый налет. Различают налет зернистый и ледяной. Зернистый налет возникает при намерзании на переохлажденное покрытие влаги из тумана в начале оттепели, создается ледяная корка с шероховатой поверхностью. Ледяной налет образуется из-за замерзание капель воды при кратковременном дожде или мороси на охлажденном покрытии, когда температура воздуха более минус 2-3^оС. Длительный дождь приводит к прогреванию верхних слоев покрытия, и капли воды не замерзают.

К четвертой группе относят те виды образования, которые возникают при выпадении на покрытие переохлажденных капель влаги. Жидкая фаза в сухом или мокром покрытий образуется за счет выпадения капель переохлажденной жидкости из приземного слоя. Переохлажденная морось – до -10^оС. Температура переохлажденных капель в зависимости от их диаметра может изменяться от -1^оС до -10^оС.

Пятую группу составляют те виды скользкости, которые образуются от уплотнения на покрытий слоя снега – искусственная скользкость, т.е. снежный накат. Снег обладает свойством изменять свои физические характеристики (плотность, прочность) под воздействием колес движущегося автомобиля. Процесс формирования снежного наката включает три стадии:

– механическое уплотнение снега, в результате образуется накат плотностью 0,35-0,5 т/м³. При этом коэффициент сцепления колеса с покрытием может достигать 0,20-0,25;

– постепенное формирование льда на его поверхности в результате периодического замерзания и оттаивания верхнего слоя наката. Тонкая пленка воды образуется от трения колес автомобиля по поверхности уплотненного снега, затем происходит кристаллизация ее в лед за счет большой теплоемкости снежных отложений. Плотность такого отложения – 0,6-0,65 т/м3;

– дальнейшее уплотнение и промерзание наката до превращения его в сплошной лед плотностью до 0,9 т/м³. Коэффициент сцепления снижается до 0,1-0,15.

5.6.4 Для ликвидации зимней скользкости применяются ПГМ, соответствующие требованиям действующего нормативного документа [3] и ГОСТ 33387, в зависимости от температуры воздуха и состояния покрытия. Основные виды и характеристики зимней скользкости на автомобильных дорогах Казахстана приведены в приложении В.

5.6.5 При зимнем содержании автомобильных дорог для ликвидации зимней скользкости применяют химический, химико-фрикционный и фрикционный способы.

При образовании зимней скользкости осуществляют:

- плавление снежно-ледяных образований с помощью химических материалов;

- удаление снежных и ледяных образований с покрытий дорог и укрепленных обочин;

- обработку снежно-ледяного наката фрикционными материалами для повышения сцепных качеств колес автомобилей с поверхностью наката.

5.6.6 При химическом способе применяют твердые химические реагенты на основе хлористых солей и жидкие хлористые растворы. Нормы распределения химических реагентов в зависимости от температуры воздуха приведены в [3].

5.6.7 Химический способ может применяться для ликвидации зимней скользкости в виде рыхлого снега и снежного наката, а также для профилактической обработки в соответствии с [3], [4].

В число противогололедных материалов, пригодных по своим физико-химическим характеристикам для борьбы с зимней скользкостью, входят следующие:

- твердые – хлористый натрий в виде поваренной соли и соли сильвинитовых отвалов, хлористый кальций чешуированный, хлористый кальций фосфатированный (ХКФ);

- бишофит чешуированный;

- неслеживающаяся смесь, состоящая из 85-88 % (по массе) хлористого кальция чешуированного или ХКФ или бишофита, нитрат кальциевого мочевина (НКМ), мочевина (карбамид);

- жидкие – природные подземные, искусственные, озерные, отходы промышленности.

5.6.8 Процесс растворения химических веществ сопровождается тепловыми явлениями. Тепловой эффект при растворении разных веществ существенно различен, например, при растворении поваренной соли NaCl реакция эндотермическая (отрицательная), т.е. протекающая с поглощением тепла. Этим объясняется то, что первоначальное действие хлористого натрия на лед проявляется несколько медленнее по сравнению с хлористым кальцием или хлористым магнием, у которых реакция растворения экзотермическая (положительная) и происходит с выделением большего количества тепла (таблицы 7 и 8). Тепло противодействует охлаждению исходных материалов и усиливает интенсивность плавления льда (ГОСТ 7759, ГОСТ 450, ГОСТ 4233).

5.6.9 Химико-фрикционный способ применяется для ликвидации зимней скользкости по ГОСТ 33387 при температуре воздуха до минус 15ºС, с учетом данных о минимальных паспортных нормах распределения существующих универсальных распределителей согласно [4].

5.6.10 При смешении химических реагентов, обычно хлористых солей, с песком или другими фрикционными материалами снижаются их силы смерзания и смесь сохранялась в рассыпчатом, рыхлом состоянии, удобном для погрузки и равномерного распределения на дорогах.

5.6.11 Процентное соотношение пескосоляной смеси (ПСС) колеблется в пределах 20%:80 % и определяются в лабораторных условиях в зависимости от материалов смеси.

5.6.12 Фрикционный способ применяется для повышения сцепных качеств оледенелой покрытий на автомобильных дорогах с интенсивностью движения не более 3000 авт/сут, и при наличии снежно-ледяного наката и других образований на ее поверхности. В качестве фрикционных материалов применяется песок, высевки, шлак, подогретые фрикционные материалы, обеспечивающие соответствие ПГМ требованиям ГОСТ 33387. Этот метод временно повышает сцепные качества (коэффициент сцепления) покрытий за счет наличия на нем абразивных материалов. Повторную и последующие обработки покрытий осуществляют при смещении 50 % фрикционных материалов с проезжей части. Нормы распределения более 200 г/м² производят за два приема.

Таблица 7 – Теплота растворения различных противогололедных реагентов

Химические реагенты	Характер теплового эффекта	Теплота растворения (при стандартных условиях), кал./г
NaCl	Отрицательный	20,5
CaCl2	Положительный	162,2
CaCl2∙2H2O	Положительный	67,6
CaCl2∙6H2O	Отрицательный	20,9
MgCl2	Положительный	378,1
MgCl2∙6H2O	Отрицательный	16,7

Таблица 8 – Виды противогололедных химических реагентов и их физические свойства

Название соли	Химическая формула	Температура эвтектики tэ, оС	Концентрация эвтектики Сэ, %	Теплоотдача в стандартных условиях, кДж/г
Хлористый натрий	NaCl	-21,2	23,3	-0,0049
Шестиводный хлорид кальция	CaCl2·6Н2О	-49,8	30,5	+0,0387
Шестиводный хлористый магний (бишофит)	MgCl2·6H2O	-33,6	20,6	+0,0040
Мочевина (карбомид)	(NH2)2CO	-14,6	30	-0,0043
Аммониевый ацетат (углекислый аммо-ний) ("Антиснег-1")*	NH4CH3COO	-44,9	29,6	+0,0232
Магниевый ацетат	(СН3COO)2∙Mg∙ ·4Н2О	-	-	+0,0211
Сульфат натрия	Na2SO4·10Н2О	-1,2	4,0	-0,0050

5.6.13 Для лучшего закрепления на поверхности снежно-ледяных отложений фрикционных материалов их предварительно разогревают до температуры от 80°С до 100°С и распределяют по обледеневшему покрытию.

5.6.14 Ликвидацию зимней скользкости следует проводить на всем протяжении автомобильных дорог по мере передвижения по ним машин и механизмов для зимнего содержания. Для автомобильных дорог областного и районного значений 4-5 уровней требований к их эксплуатационному состоянию при отсутствии регулярного движения маршрутных транспортных средств допускается в первую очередь осуществлять ликвидацию зимней скользкости на опасных участках.

Примечание - К опасным участкам автомобильных дорог относятся участки, на которых продольные уклоны более, а радиусы кривых в плане менее требуемых по СНиП 3.03-09-2006*, находящиеся в пределах пересечений в одном уровне, проходящие через населенные пункты, находящиеся в пределах остановок маршрутных транспортных средств, на мостах и путепроводах и другие, где может потребоваться экстренное торможение.

5.6.15 Если снег своевременно не был удален с покрытия и при резком понижении температуры превратился в снежно-ледяной накат толщиной до 1 см, то при температуре воздуха до минус 15ºС необходимо применять ПСС по ГОСТ 33387 с нормами ее распределения, определенными по [3].

5.4.16 Требования к противогололедным материалам должны соответствовать ГОСТ 33387.

5.7 Профилактика образования зимней скользкости

5.7.1 Профилактическую обработку усовершенствованных покрытий проезжей части (включая укрепленные полосы обочин и разделительных полос) ПГМ необходимо производить с усредненной нормой распределения хлористого натрия 35 г/м2 при температуре воздуха до минус 5 ºС, 60 г/м2 - при температуре воздуха от минус 5 ºС до минус 10 оС:

- выпадения дождя на переохлажденное покрытие;

- резкого понижения температуры воздуха (от положительной до минус 1ºС и менее) и мокром покрытии или начале дождя;

- измороси;

- инея;

- образования гололеда на дорожном покрытии.

5.7.2 Принятие решения о проведении профилактической обработки осуществляется диспетчерами и (или) ответственными дежурными дорожных организаций.

5.7.3 При наличии осадков в виде снега и при отсутствии снежно-ледяного наката профилактическая обработка покрытий ПГМ производится с начала снегопада в соответствии с [3].

5.8 Использование противогололедных материалов на цементобетонных покрытиях

5.8.1 Шелушение бетона представляет собой отслаивание тонких слоев поверхности и выкрашивание мелких частиц, составляющих компонентов бетона – песка, щебня, цементного камня. Шелушение покрытия является следствием нарушения адгезии цементного камня и заполнителей, возникающего в ходе несоответствия техническим нормативам применяемых материалов и несоблюдением технологии производства бетонных работ.

5.8.2 На процесс появления и роста шелушении большое влияние оказывают: обработка поверхности дорожных покрытий гигроскопическими противогололедными реагенгтами (хлористые соли, нитраты); регулярное воздействие динамических нагрузок от движушихся транспортных средств; климатические факторы (термическое влияние солнечной радиации, перепад суточной температуры, влажность воздуха, осадки).

5.8.3 Появление шелушении на поверхности цементобтонных покрытий неблагоприятно влечет созданию следующих проблем:

– уменьшению толщины бетонного покрытия и снижению его прочности;

– роста влагозадержания на поверхности покрытия, что критически сказывается в период заморозков и оттаивания;

– образованию скользкости;

– способствует образованию раковин, выбоин, сколов и проломов.

5.8.4 На цементобетонных покрытиях, обработанных защитными пропиточными составами на основе нефтеполимерных смол типа СИС (стирольно-индеиновая смола) и НЛС (нефтеполимерная лакокрасочная смола), а также на основе гидрофобизирующих кремнийорганических соединений (КОС) и кольматирующих составов нефтеполимерных смол (НПС), разрешается применение реагентов независимо от возраста бетона [7].

5.8.5 Поверхностная обработка (пропитка) цементобетонных покрытий предотвращает проникновение в поры и трещины бетона растворов антигололедных реагентов и снижает вероятность разрушения поверхностного слоя покрытия от дефектов, допущенных преимущественно при нарушении технологии строительства покрытий.

Рекомендуются возвести поверхностной обработки на цементобетонных покрытиях согласно Рекомендациям по защите нефтеполимерными составами цементобетонных покрытий от поверхностных разрушений [7] и Указаниям по повышению долговечности аэродромных цементобетонных покрытий [8].

5.8.6 Химические реагенты представляют собой гранулы диаметром до 3-4 мм или мелкокристаллический порошок, как правило, белого цвета, легко растворимые в воде. Объемная масса их в рыхлом состоянии находится в пределах 0,7 - 0,9 т/м³ (таблица 9).

5.8.7 Практика использования химических реагентов для борьбы с зимними видами скользкости показала, что оптимальным является использование комбинированных смесей, состоящих из нескольких разновидных реагентов (таблица 9). Это позволит повысить время их эффективного действия и значительно снижает коррозионную активность.

Таблица 9 – Основные показатели химических реагентов для предотвращения скользкости на цементобетонных покрытиях

Показателя	Химические реагенты
	АНС ТУ 113	Карбамид ГОСТ 2061-75 марки А	НКММ	НКМ
Составы химических реагентов	Нитрат кальция, мочевина, ингибитор ОП-7, ОП-10	Мочевина	Нитрат кальция, нитрат магния, мочевина, ингибитор ОП-7, ОП-10	Нитрат кальция, мочевина
Химическая формула	Ca(NO3)2 × ×4CO(NH2)2+ + ПАВ	СO(NH2)2	Ca(NO3)2 × Mg(NO3)2 × ×10CO(NH2)2+ ПАВ	Ca(NO3)2 × ×4CO(NH2)2
Эвтектическая температура, °C	-22	-12	-32	-22
Температурная граница применения, °С	-12	-5	-20	-12
Гранулометрический состав, %: гранул диаметром меньше 1 мм, не более	5	5	5	5
гранул диаметром 1-3 мм, не менее	93	93	93	93
гранул диаметром более 3 мм, не более	2	2	2	2
Рассыпчатость, (по ГОСТ 21560.5-82, ст. СЭВ 2529-80), %	100	100	100	100
Массовая доля ПАВ (ОП-7 или ОП-10),%	2,0 - 3,5	-	1,5 - 2,2	-
Механическая проч-ность гранул на раздав-ливание, не менее, г/гранул	400	400	400	400
Физическое состояние	гранулы белого, желтоватого или серого цвета	Гранулы белого цвета	Гранулы серорозоватого цвета	Гранулы белого или желтоватого цвета

Таблица 10 – Выбор оптимальной противогололедной смеси из композиции различных реагентов

№ варианта	MgCl2·6H2O (грамм)	(NH2)2CO (грамм)	NaCl (грамм)	Усилие сдвига, МПа	Сила сцеп-ления, МПа
1	-	-	-	0,03711	7,71
2	-	+	+	0,03493	4,03
3	+	-	+	0,02789	4,79
4	+	+	-	0,01338	5,21
5	-	-	+	0,01042	6,83
6	+	-	-	0,01424	6,18
7	-	+	-	0,00371	6,7
8	+	+	+	0,00246	3,06
Примечание - Знак "–" норма распределения реагентов в соответствии с нормами распределения 35 г/м2; знак "+" при 60 г/м2.

По данным действующего нормативного документа Российской Федерации [5] применение противогололедных материалов на основе хлористых солей на цементобетонных покрытиях в течение одного года с момента укладки цементобетонной смеси запрещено.

5.9 Борьба с зимней скользкостью на дорожных покрытиях из литого асфальтобетона

5.9.1 На дорожных одеждах с гладкой поверхностью (литой асфальтобетон) покрытия (со средней глубиной шероховатости менее 0,3 мм) при борьбе со стекловидным льдом, образующемся в виде сплошной тонкой корки льда, запрещается применение ПГМ на основе хлористого кальция и хлористого магния. Использование этих солей с целью полного расплавления тонкого слоя льда приводит к образованию на дороге раствора, который снижает коэффициент сцепления до недопустимого предела и вследствие медленного просыхания по сравнению с хлористым натрием увеличивает продолжительность периода повышенной скользкости дороги [5].

5.9.2 На покрытиях из литого асфальтобетона тонкие стекловидные корки льда удаляют с помощью ПГМ на основе хлористого натрия и ацетатов или комбинированных материалов. На дорожных покрытиях, имеющих среднюю глубину шероховатости более 0,3 мм, могут применяться все виды противогололедных материалов. При этом покрытия с поверхностной обработкой имеют значительное преимущество перед покрытиями из литого асфальтобетона при зимнем содержании автомобильных дорог.

5.10 Способы борьбы с зимней скользкостью при рыхлом снеге

5.10.1 Рыхлый снег откладывается на дорожном покрытии в виде ровного по толщине слоя. Плотность свежевыпавшего снега может изменяться от 0,06 до 0,20 т/м3. В зависимости от содержания влаги снег может быть сухим, влажным и мокрым. При наличии слоя рыхлого снега на дорожном покрытии коэффициент сцепления шин с покрытием снижается до 0,2 [5].

5.10.2 Отложения рыхлого снега на дорожном покрытии образуются при выпадении твердых осадков в безветренную погоду. Сохранение снега в рыхлом состоянии наиболее вероятно при температуре воздуха ниже -10 °С, так как при низких температурах воздуха процесс уплотнения снега автотранспортом замедляется, а при температуре воздуха от -6 °С до -10 °С снег не будет уплотняться при относительной влажности воздуха менее 90%.

5.10.3 Технология работ с целью предупреждения образования снежного наката в период снегопада предусматривает распределение химических или комбинированных ПГМ непосредственно во время снегопада, пока свежевыпавший рыхлый снег еще не уплотнился в результате движения автомобилей. К распределению ПГМ (твердых или жидких) приступают после того, как на проезжей части образуется слой снега, достаточный для закрепления в нем химических ПГМ. Это позволяет сохранить выпавший на покрытие снег в рыхлом состоянии. После прекращения снегопада необходимо полностью удалить снег с дорожного покрытия с помощью снегоуборочных машин.

5.11 Зимнее содержание искусственных сооружений

5.11.1 Искусственные сооружения (мосты, путепроводы, эстакады и т.п.) относятся к опасным участкам дорог, поэтому работы по комплексной ликвидации зимней скользкости на них рекомендуется проводить в первую очередь.

5.11.2 Перед началом зимнего сезона необходима тщательная заделка мест разрушения покрытия и всех конструктивных элементов сооружения, особенно с обнаженной металлической арматурой, нарушенными гидроизоляцией, деформационными швами и водоотводом. Производятся работы по очистке от ржавчины и загрязнений и покраска лакокрасочными материалами металлических элементов и конструкций.

На железобетонных и металлических мостах следует использовать ПГМ, не содержащие хлоридов.

5.11.3 При применении хлоросодержащих ПГМ бетонные элементы искусственных сооружений (ограждения, тротуарные и карнизные блоки, выступающие части крайних балок, ригелей, насадок и др.), подверженные воздействию этих материалов, следует обработать гидрофобизирующими составами [5].

Периодичность обработки бетонных поверхностей гидрофобизирующими составами - один раз в два года.

При отсутствии гидрофобизаторов обработку бетона производят антикоррозионной смесью один раз в три года.

5.11.4 На конструктивных выступах мостов, эстакад, путепроводов (ригеля, насадки, консоли тротуаров и т.п.) необходимо производить удаление снега, если толщина превышает 10 см. В первую очередь нужно очищать южную сторону сооружения.

5.11.5 Перед окончанием зимнего сезона необходимо очистить отверстий труб, подводящих и отводящих русел.

5.11.6 Весной, после окончания зимних работ на искусственных сооружениях, необходимо осуществлять их промывку специальным моющим средством или водой для предотвращения коррозии, которая усиливается при повышении температуры воздуха.

5.11.7 В целях ограничения попадания снега на тротуары мостов и путепроводов при выполнении механической снегоочистки допускается установка временных щитов под секциями металлического барьерного ограждения.

5.11.8 Тротуары на искусственных сооружениях в местах передвижения пешеходов очищаются от снега в сроки в соответствии с ГОСТ 33181, после очистки производится их обработка ПГМ по ГОСТ 33387.

5.11.9 Вывоз снега, убранного с искусственного сооружения, следует производить в порядке, установленном настоящими рекомендациями, за пределы прибрежных и водоохранных зон водных объектов.

В целях недопущения самопроизвольного обрушения на проезжую часть обочины (тротуары) свисающих наледей, образующихся на краях водостоков путепроводов, необходимо производить их скалывание во время патрульных осмотров автомобильных дорог.

5.12 Защита горных дорог от лавин

5.12.1 Защиту дорог от снежных лавин на лавиноопасных участках осуществляют с помощью специальных противолавинных мероприятий, включающих [5]:

- лавинопредотвращающие ( исключают сход снежных лавин на дорогу);

- лавинозащитные (обеспечивают локализацию лавин и до минимума снижают возможный экономический ущерб и объемы разрушений автомобильных дорог и сооружений на них);

- профилактические (обеспечивают частичную локализацию, уменьшение экономического ущерба дороге и сооружениям, позволяют предотвратить гибель людей и обеспечивают сохранность перевозимых по дороге грузов).

Состав комплекса противолавинных мероприятий приведен в таблице 11.

Таблица 11 – Состав комплекса противолавинных мероприятий

Мероприятия	Виды работ	Состав работ
Лавино-предотвращающие	Снегозадержание Снегорегулирование.	Создание системы снегозадерживающих заборов, снегоудерживающих стенок, свай; Террасирование склонов; Создание снегорегулирующей системы из снеговыдувающих заборов, снегоулавливающих траншей, кольктафелей, лесонасаждений.
	Стабилизация снежного покрова	Укрепление снега механическим или химическим особом.
Лавинозащитные	Изменение направления движения лавин	Строительство направляющих и отбойных дамб, стенок и лавинорезов; Создание искусственных русел и выемок.
	Пропуск лавин над или под дорогой	Строительство галерей, навесов, мостов, эстакад, виадуков.
Профилактические	Организационные	Создание противолавинной службы или взаимодействие с таковой для прекращения или ограничения движения; Установка оповестительной сигнализации.
	Искусственное обрушение	Обрушение лавин обстрелами из артиллерийских систем, подрывом заранее заложенных взрывчатых веществ и с помощью других способов воздействия (например акустических).

5.12.2 Расчетные нагрузки от снежного покрова устанавливаются для каждого конкретного лавиноопасного участка на основании специального расчета. По результатам расчета производится выбор мероприятий и устройств для защиты автомобильной дороги от лавин.

5.12.3 При использовании лесопосадок для удержания снежного покрова на склонах ими должен быть покрыт весь лавиноопасный склон, исключая участок на расстоянии 20-30 метров над подошвой склона. Растения на склоне должны располагаться в шахматном порядке через 1 метр в ряду при расстоянии между рядами 2 метра.

5.12.4 Для предотвращения сползания снега и для защиты молодых растений на склонах, имеющих крутизну более 25° при средней многолетней высоте снежного покрова более 1 метра (с 5% вероятностью превышения), устанавливают снегоудерживающие устройства (стенки, надолбы, сваи и т.п).

5.12.5 Для изменения движения лавин или их остановки применяют противолавинные защитные лавинорезы и дамбы (земляная насыпь трапецеидального сечения, имеющая, в отдельных случаях, вертикальную железобетонную или бетонную грань, за которой располагается грунтовая отсыпка). Конструкция и размеры дамбы определяются расчетом в зависимости от крутизны откоса и лавиносборного бассейна.

5.12.6 Снежные завалы, образуемые лавинами на горных дорогах, расчищают различными способами в зависимости от рельефа местности, по которой проходит дорога. Наиболее целесообразно расчистку завалов выполнять роторными снегоочистителями.

На участках с невысокими насыпями, проходящими по дну долин у подножия склонов, снежные отложения удаляют послойно сверху вниз до дорожного полотна, оставляя уступы высотой 2 м и шириной не менее 1 м.

При большой высоте завалов из соображений техники безопасности нельзя прорезать глубокие траншеи сразу до низа завала. Рекомендуется снимать слои последовательными проходами на всю ширину полосы расчистки. Завалы в полувыемках-полунасыпях расчищают с перемещением снега в сторону низового откоса.

5.12.7 В продольном направлении завалы расчищают роторными снегоочистителями двумя способами. Если завал имеет сравнительно большую длину по протяжению дороги, работа выполняется с разворотами машин. При небольшой длине завала следует работать без разворотов. Снегоочиститель разрабатывает завал наклонными слоями под возможно большим углом к горизонтальной плоскости.

5.12.8 Очистку дороги от снега на серпантинах можно выполнять универсальными бульдозерами со сваливанием снега под откос. При применении роторных снегоочистителей разработку снежных отложений на серпантинах ввиду их малых радиусов производят короткими отрезками - "секущими".

5.13 Борьба с наледями

5.13.1 Для борьбы с наледями применяют различные инженерные мероприятия, которые выбирают с учетом характера и причин образования наледей, рельефа и грунтово-геологических особенностей местности, интенсивности движения транспортных средств по дороге и других факторов [5].

5.13.2 В районах с большим количеством осадков, особенно в осенний период, и значительной высотой снежного покрова, образование наледей на косогорах предотвращают путем отвода воды по утепленным канавам.

Сечение канав принимается не менее 0,2×0,3 м при уклоне не менее 5 ‰. Канавы сверху, по всей длине, утепляют слоем мха, торфа или другого утеплителя толщиной не менее 0,3 м.

5.13.3 Для предупреждения образования наледей в долинах водотоков углубляют и выравнивают русла, срезают петли и староречья, а также исправляют резкие уширения русла.

5.13.4 В целях предотвращения выхода наледи на дорогу, притекающую к земляному полотну дороги воду отводят по открытым канавам, устраиваемым непосредственно в наледи.

5.13.5 На участках систематического образования наледи устраивают постоянные задерживающие валы высотой 1,2 - 2,0 м из недренирующих грунтов (глины), отсыпаемых вдоль земляного полотна дороги на расстоянии 5 м от подошвы насыпи или на расстоянии 8 м от среза выемки.

При наличии особо развитых наледей в долинах рек устраивают направляющие валы, отсыпаемые из недренирующих грунтов с фильтрующей прослойкой по подошве вала. При этом направляющие валы применяют в сочетании с выравниванием и углублением русла.

5.13.6 Эффективным мероприятием, предотвращающим образование наледей на косогорах, является возведение дренажно-каптажных устройств.

5.13.7 Для борьбы с образовавшимися на дороге наледями осуществляют мероприятия по их ликвидации механическим или химическим способом.

5.14 Отчет о выполненной работе по зимнему содержанию

Дорожные организации должны информировать в установленном порядке о состоянии проезда по дорогам, наличии зимней скользкости, ДТП, остатке ПГМ и горюче-смазочных материалов (далее – ГСМ), а также о работе машин и механизмов при зимнем содержании автомобильных дорог диспетчерские службы владельцев дорог, которые передают эту информацию в центральную оперативно-диспетчерскую службу уполномоченного государственного органа по автомобильным дорогам. Форма информации – в соответствии с приложениями А, Б.

6 Охрана труда

6.1 Для работников, обеспечивающих зимнее содержание автомобильных дорог, необходимо оборудовать помещения для обогрева, отдыха, приема пищи и сушки специальной одежды, обуви. Места пребывания работников должны быть снабжены туалетами (биотуалетами).

6.2 Обустройство мест производства работ на автомобильных дорогах осуществляется в соответствии с СТ РК 2607.

6.3 При одновременной работе нескольких снегоочистителей в одном направлении дистанция между ними должна быть не менее 15 м.

6.4 При работе роторного снегоочистителя необходимо выдерживать расстояние от края заднего колеса машины до бровки земляного полотна не менее 1 м.

6.5 Не разрешается находиться ближе 1,5 м к навесному оборудованию со стороны шнека, а также вытаскивать из-под навесного оборудования посторонние предметы до полной остановки и выключения двигателя снегоочистителя.

6.6 Перед поднятием и опусканием навесного оборудования снегоочистителя необходимо убедиться в том, что это действие (маневр) не представляет опасности для пешеходов и движущихся транспортных средств.

6.7 Запрещается погрузка смерзшихся и слежавшихся ПГМ для посыпок автомобильных дорог. В бункере должна быть решетка для предотвращения попадания мерзлых комков песка в транспортные средства.

6.8 Эстакада под бункер или конвейер для погрузки материалов должна быть рассчитана на прочность с учетом воспринимаемых нагрузок.

6.9 Для ограничения движения погрузчика при подаче песка из штабеля в бункер следует установить сигнальные знаки, хорошо видимые в любое время суток, оборудовать упор, препятствующий возможности наезда погрузчика на бункер.

6.10 При погрузке ПГМ в пескосолеразбрасыватели с помощью погрузчика на территории базы необходимо соблюдать следующие требования:

- погрузку ПГМ из штабелей производить с сохранением угла естественного откоса;

- не допускать образования в штабеле нависающих козырьков.

6.11 Не допускается:

- нахождение работающих во время погрузки ПГМ между погрузчиком и пескоразбрасывателем;

- нахождение рабочих, сопровождающих автомобили, в кузовах и на подножках;

- разравнивание ПГМ в пескосолеразбрасывателе во время работы погрузочной машины;

- производство каких-либо работ вблизи загружающихся транспортных средств.

6.12 При погрузке и складировании ПГМ вручную должны выполняться следующие требования:

- перед началом работы необходимо осмотреть места погрузки, обрушить нависающие козырьки мерзлого песка, разбить глыбы и установить погрузочный транспорт так, чтобы исключалась возможность засыпки его песком при случайном обвале. Не допускается работать методом подкопа;

- загружать песок на транспортное средство следует только с одной стороны, соблюдая безопасные расстояния между работниками;

- при совместной работе нескольких рабочих расстояние между ними должно быть достаточным для безопасного производства работ.

6.13 Распределение ПГМ должно осуществляться только механизированным способом с использованием пескоразбрасывателя.

Передвижение пескоразбрасывателя разрешается в общем потоке автомобилей, но без их обгона.

6.14 Не допускается рассыпать ПГМ вручную из кузова движущегося транспортного средства.

6.15 Площадки для пассажиров на остановках маршрутных транспортных средств и тротуары разрешается посыпать ПГМ вручную из штабелей.

6.16 При россыпи ПГМ не разрешается находиться в бункере пескоразбрасывателя.

6.17 При перевозке снегозащитных щитов и кольев не допускается нахождение рабочих в кузове транспортного средства.

6.18 Колья должны храниться в условиях, исключающих нанесение травм работникам заостренными концами.

6.19 Работники, задействованные на работах по зимнему содержанию автомобильных дорог, должны пройти инструктаж по охране труда в соответствии с утвержденной инструкцией.

7 Охрана окружающей среды

7.1 Для уменьшения отрицательного воздействия хлористого натрия на природную среду в процессе зимнего содержания автомобильных дорог необходимо выполнять следующие требования:

- при распределении ПГМ строго соблюдать нормы россыпи последних, исходя из вида зимней скользкости, температуры воздуха и толщины снежно-ледяных образований на проезжей части дорог;

- перемешивание хлористого натрия с фрикционными материалами, складирование и хранение кристаллического хлористого натрия необходимо осуществлять на площадках с асфальтобетонным покрытием, обеспеченных водоотводом с устройством рассолосборных колодцев, исключающих просачивание растворов в почву.

7.2 Выбор места устройства ПТП для приготовления и хранения ПСС, а также устройство и месторасположение складов для хранения ПСС и хлористого натрия следует обеспечивать в установленном законодательством порядке.

Склады и специальные площадки для приготовления и хранения ПГМ следует размещать за пределами водоохранных зон и прибрежных полос водоемов (водотоков) и зон санитарной охраны источников хозяйственно-питьевого водоснабжения.

7.3 В целях снижения отрицательного воздействия противогололедных материалов на растительность, почву, поверхностные и грунтовые воды необходимо обеспечивать:

- широкое использование профилактической обработки проезжей части ПГМ с минимальными нормами их распределения для устранения образования уплотненного снега;

- оптимизацию технологий снегоуборки;

- водоотвод талых вод путем заложения в проектах строительства дорог перехватывающих и отводящих дренажей или устройства в сторону кювета поперечного уклона придорожной полосы не менее 5‰ с устройством водосборных колодцев.

7.4 Мониторинг воздействия противогололедных материалов на состояние окружающей среды (подземные и поверхностные воды, растительный и животный мир, почвы) осуществляется в порядке, определяемом уполномоченным государственным органом в области природных ресурсов и охраны окружающей среды Республики Казахстан.

7.5 Владельцы автомобильных дорог и организаций по содержанию дорог организовывает контроль за уровнем загрязнения придорожной полосы автомобильных дорог в соответствии с [1].

7.6 При разработке проектной документации на строительство и реконструкцию автомобильной дороги при соответствующем технико-экономическом обосновании следует предусматривать специальные площадки для размещения вывезенного снега.

8 Наблюдения, проводимые дорожными организациями в зимний период

8.1 Для эффективной организации работ по зимнему содержанию автомобильных дорог необходимо иметь фактические данные о подверженности конкретных участков автомобильных дорог снежным заносам, об объемах снегоприноса, а также выявить участки автомобильных дорог, на которых наиболее часто образуется зимняя скользкость. Эти данные должны быть получены путем многолетних наблюдений, которые осуществляются владельцами автомобильных дорог или их филиалами.

8.2 Наличие фактических данных об объемах снегоприноса позволяет устанавливать пределы колебаний объемов снегоприноса в различные зимы с учетом местных природно-климатических факторов.

8.3 Для проведения систематических ежегодных наблюдений за объемами снегоприноса устраиваются снегомерные пункты, расположение которых и характеристика объектов наблюдения оформляются в соответствии с приложением Г. Снегомерные пункты устраиваются на снегозаносимых участках автомобильных дорог 1-3 уровней требований к их эксплуатационному состоянию, на расстоянии не менее 50 км друг от друга, возле плотных и высоких снегозадерживающих насаждений или временных преград. Снегомерные пункты по решению владельца дороги могут устраиваться и на автомобильных дорогах 4-5 уровня требований к их эксплуатационному состоянию.

8.4 До начала осенне-зимнего периода снегомерные пункты устраивают в виде поперечника под прямым углом к оси дороги на участках с шириной примыкающих снегосборных бассейнов не менее 0,5 км. Поперечник закрепляют створом деревянных реек, которые выставляют через 3 м. На меньшем расстоянии рейки устанавливают внутри насаждений и вблизи наветренной и подветренной сторон преграды.

8.5 Протяженность створа с наветренной стороны преград должна быть не менее 10 высот преград ("рабочих" высот насаждений), а с подветренной - до бровки земляного полотна.

8.6 Высота реек должна быть больше высоты снежного вала, но не менее высоты преграды ("рабочей" высоты снегозадерживающих насаждений). На рейках наносятся деления краской через 5 см. Рейки заглубляют в землю до начала заморозков с таким расчетом, чтобы нулевое деление находилось на уровне поверхности земли. Рейки нумеруют от бровки земляного полотна.

8.7 Протяженность преград на снегомерных пунктах должна составлять не менее 20 высот преград. Данные измерений на снегомерном пункте заносятся в журнал согласно приложению Д.

8.8 Замер высоты снежных отложений по рейкам выполняют после каждого интенсивного снегопада (метели) и продолжительной оттепели (более трех суток). По данным измерений производится масштабное построение поперечного профиля снежных отложений, определяется площадь полученного профиля и по нему рассчитывается максимальный объем снегоприноса.

8.9 Ответственным за организацию снегомерных пунктов является руководители областных организаций по содержанию дорог и владельцы автомобильных дорог. Под их руководством ведутся наблюдения, на основании которых разрабатываются проектные, строительные и эксплуатационные мероприятия по улучшению качества зимнего содержания автомобильных дорог.

9 Технический надзор и приемка работ по зимнему содержанию автомобильных дорог

9.1 Технический надзор и приемка работ по содержанию автомобильных дорог, устранению возникающих в зимний период повреждений и дефектов содержания элементов автомобильных дорог, а также приемка работ по подготовке автомобильных дорог к работе в зимний период осуществляется в порядке, установленном настоящими рекомендациями.

9.2 При ведении технического надзора за зимним содержанием автомобильных дорог организации, осуществляющие технический надзор, выполняют:

- проверку готовности пескосолераспределительной техники;

-проверку объема и качества заготавливаемых ПГМ;

- контроль качества и приемку подготовительных работ (заготовка ПГМ на остановках маршрутных транспортных средств, закрытие водопропускных труб, установка сигнальных вех);

- контроль качества и приемку работ, выполненных по устройству снегозадерживающих преград;

- контроль качества и приемку выполненных работ по ликвидации зимней скользкости;

- контроль качества и приемку работ по снегоочистке элементов автомобильных дорог;

- приемку работ, выполняемых в заключительный период зимнего содержания (складирование остатков ПГМ, уборка снегозадерживающих преград и указательных вех, временных дорожных знаков и др.).

9.3 Для контроля за выполнением работ по зимнему содержанию, соблюдением технологии работ, очередности и сроков их выполнения и последующей приемки выполненных работ организации по содержанию дорог предоставляют представителям технического надзора:

- распорядительные документы о создании и регламенте работы диспетчерской и дорожных служб;

- схемы очередности проведения работ по снегоочистке и обработке элементов автомобильных дорог ПГМ;

- регламент движения механизмов по снегоочистке и распределению ПГМ с протяженностью маршрутов в рабочем режиме и холостых пробегов;

- адреса расположения специальных площадок по приготовлению и складированию ПГМ, с указанием объемов и видов заготавливаемых ПГМ;

- документы, подтверждающие качество приготовленных ПГМ, оформленные в соответствии с требованиями ГОСТ 33387;

- документы по аттестации пескосолераспределителей на минимальные паспортные нормы распределения в установленном порядке;

- журнал №1 приема и передачи информации;

- журнал №2 по учету работ по зимнему содержанию;

- утвержденные руководством предприятия автомобильных дорог технологические карты на выполнение работ по зимнему содержанию с привязкой к автомобильным дорогам;

- документы, подтверждающие объемы и затраты, связанные с ежедневным уходом за автомобильными дорогами и выполнением работ, не поддающихся обмеру (путевые листы, товарно-транспортные накладные и др.). При необходимости для подтверждения данных объемов и затрат по требованию представителя технического надзора исполнителями работ должны предоставляться реестры учета работы техники и механизмов, транспортировки материалов, путевые листы и другие реестры (кроме реестра ручных работ) за подписью руководителя организации-исполнителя работ по форме, согласованной обеими сторонами.

9.4 Проверка качества заготавливаемых ПГМ осуществляется в порядке, установленном ГОСТ 33387.

9.5 Готовность (аттестация) универсальных распределителей к работе в зимний период устанавливается путем сравнения фактических минимальных норм распределения ПГМ с паспортными данными. Аттестация проводится с обязательным участием представителя технического надзора. Результат аттестации оформляется актом.

9.6 При приемке работ по заготовке ПГМ представитель технического надзора визуально контролирует объем заготовленного ПГМ на остановочных пунктах маршрутных транспортных средств.

9.7 При приемке работ по закрытию водопропускных труб представитель технического надзора контролирует соответствие местоположения закрываемых труб требованиям Плана зимнего содержания и надежность (исключение возможности самопроизвольного открытия) закрытия входного и выходного отверстий труб.

9.8 При приемке работ по установке указательных вех представитель технического надзора контролирует их наличие, соответствие геометрических параметров, расположение и окраску.

9.9 При контроле качества и приемке работ по устройству снегозадерживающих преград и устройству снежных траншей контролируется соответствие вида преград и их местоположения требованиям Плана зимнего содержания автомобильных дорог и технологических карт.

9.9.1 При выполнении работ по установке снегозадерживающих щитов представитель технического надзора контролирует:

- размеры щитов и их элементов;

- надежность установки (устойчивость) кольев;

- прочность крепления щитов к кольям;

- наличие разрывов между щитами;

- расстояние от линии щитов до бровки земляного полотна.

9.9.2 При приемке работ по устройству снежных траншей представитель технического надзора контролирует:

- расстояние между осями траншей;

- расстояние от первой траншеи до бровки земляного полотна;

- своевременность восстановления траншей.

9.9.3 При выполнении работ по устройству снегозадерживающих преград из синтетических сеток представитель технического надзора контролирует:

- размеры кольев;

- прочность крепления сеток;

- фронтальную длину преграды (без разрывов) из сеток;

- расстояние от линии установки сеток до бровки земляного полотна.

9.10 При приемке работ по ликвидации зимней скользкости представитель технического надзора контролирует:

- наличие записей о погодных и дорожных условиях, подтверждающих необходимость россыпи противогололедных материалов (журнал №1);

- соответствие норм россыпи ПГМ нормам, установленным настоящими рекомендациями, с учетом фактических погодных и дорожных условий и вида используемого ПГМ;

- расход ПГМ и пробег техники при посыпке по данным журнала №2 и путевых листов;

- фактические объемы посыпок после истечения директивных сроков;

- соответствие технологии производства работ по посыпке требованиям утвержденных технологических карт.

9.11 При приемке работ по очистке элементов автомобильных дорог от снега представитель технического надзора контролирует:

- наличие записей о погодных и дорожных условиях, подтверждающих необходимость работ по снегоочистке (в соответствии с журналом №1 и журналом №2);

- пробег техники при снегоочистке по данным журнала №2 и путевых листов;

- сроки начала снегоочистки с момента получения информации о снегопаде;

- ширину очистки проезжей части и обочин от снега после окончания снегопада при проверках с выездом на автомобильную дорогу после истечения директивных сроков;

- соответствие технологии производства работ по снегоочистке требованиям утвержденных технологических карт.

9.12 При приемке заключительных работ по зимнему содержанию представитель технического надзора контролирует:

- складирование остатков ПГМ на оборудованных и защищенных от атмосферных осадков складах и площадках;

- условия складирования планочных щитов, синтетических сеток, кольев и указательных вех;

- своевременную уборку штабелей ПГМ с опасных участков дорог;

- своевременное и полное открытие отверстий водопропускных труб, расчистку от снега и наледи лотков;

- качество промывки искусственных сооружений от остатков ПГМ.

9.13 По результатам проверки качества и объемов работ, выполненных по снегоочистке и россыпи ПГМ, представитель технического надзора не реже одного раза в неделю делает запись в журнале №2 об объемах промежуточной приемки выполненных работ. Данные записи в журнале подтверждают факты промежуточной приемки и служат основанием для приемки выполненных работ в конце отчетного месяца.

9.14 В конце текущего месяца по результатам приемки работ, выполненных по зимнему содержанию, составляются документы в соответствующем порядке и по формам.

9.15 Не подлежат приемке работы по зимнему содержанию в случае выявления выполненных и предъявленных к приемке работ:

- с применением ПГМ, не соответствующих требованиям нормативных документов, с учетом вида зимней скользкости, температуры воздуха, состава, концентрации и качества компонентов (реагентов) и других условий;

- с отступлением от требуемых норм распределения ПГМ;

- с нарушением технологии работ при ликвидации зимней скользкости

9.16 В случае непринятия работ по 9.15 проводится служебное расследование с привлечением виновных лиц к ответственности.

	Приложение А
	(обязательное)

Основные требования к диспетчерской службе

А.1 В дорожно-эксплуатационных участках (ДЭУ) проводится комплекс работ, связанных с зимним содержанием дорог, руководство которых осуществляется специальными штабами. С этой целью в пределах областных организаций по содержанию дорог организованы оперативные штабы, а в пределах ДЭУ рабочие штабы зимнего содержания дорог. Функции начальников штабов осуществляют первые руководители организаций по содержанию дорог и ДЭУ, а членами их являются соответственно: главные инженера, главные механики, начальники СОДД и мастера.

Организация выполнения работ по содержанию автомобильных дорог в зимний период возлагается на оперативные штабы областных организаций по содержанию дорог. В ДЭУ и ДЭП дополнительно организовывается круглосуточная работа диспетчеров (дежурных).

Назначение на должность диспетчеров осуществляется из числа инженерно-технических работников. Диспетчер должен пройти необходимое обучение и сдать зачет по знанию требований настоящих рекомендации.

А.2 Сбор, прием и передача информации о метеоусловиях в дорожно-эксплуатационных подразделениях осуществляется по схеме, представленной на рисунке А1.

А.3 В ДЭУ (ДЭП) осуществляется:

- регулярный (не реже двух раз в сутки) прием прогноза погоды от Казгидромета, с официальных сайтов Интернета и из других источников с отметкой в графах 1-4, 9 и 10 журнала №1;

- регулярный (не реже одного раза в два часа) сбор оперативной информации, получаемой от метеопостов ДЭУ, ДЭП и других источников с отметкой в графах 1-10 журнала №1;

- прием прочей информации с заполнением графы 11 журнала №1 (прочая информация) о проезжаемости на дорогах, ДТП и т. п. от диспетчерских служб владельцев автомобильных дорог, областных организаций по содержанию дорог, дежурных ДЭУ и ДЭП, дежурных и сотрудников уполномоченных государственных органов по безопасности движения, диспетчерских служб автотранспортных предприятий и участников дорожного движения;

- передача, при необходимости, информации (графа 12) областным организациям по содержанию дорог, дежурным частям уполномоченных государственных органов по безопасности движения, диспетчерским службам автотранспортных предприятий, дежурным ДЭП и руководителям ДЭУ;

- учет работ по зимнему содержанию с регистрацией данных в журнале №2;

- передача ежедневной информации владельцам автомобильных дорог по установленной форме, приведенной в данном приложении.

А.4 На диспетчера (дежурного) возлагаются следующие функции:

- сбор, получение и передача информации в соответствии с А.3;

- организация сбора ответственных сотрудников, водителей и механизаторов в случае получения информации от Казгидромета о прогнозируемом снегопаде и образовании гололеда;

- организация выполнения требований в соответствии с 5.2–5.11 настоящих рекомендации;

- назначение или расчет норм распределения ПГМ по 5.4.3, исходя из фактического содержания соли в ПСС;

- подготовка документации по выпуску машин и механизмов на линию с указанием в путевом листе адреса проведения работ, норм распределения ПГМ и сроков выполнения работ;

- регистрация времени выезда машин и механизмов на линию и возвращения их на базу;

- оперативное перераспределение машин и механизмов в случае невыполнения установленного графика по причине их поломок или резкого изменения погодных условий;

- регистрация времени возвращения машин и механизмов с линии и фактического расхода ПГМ и ГСМ;

- фиксирование объемов выполненных работ;

- организация взаимодействия с уполномоченным государственным органом по безопасности движения по вопросам обеспечения безопасности дорожного движения и сохранности автомобильных дорог общего пользования;

- ведение журнала №2 по учету работ при зимнем содержании автомобильных дорог.

А.5 Журнал №2 по учету работ при зимнем содержании автомобильных дорог является основным отчетным документом по результатам зимнего содержания автомобильных дорог, обслуживаемых ДЭУ и ДЭП.

А.6 Журналы №1, 2 должны быть пронумерованы, прошнурованы, заверены руководителями подразделений и скреплены гербовой печатью. Срок хранения журналов после окончания зимнего сезона 3 года. При необходимости предъявления данных журналов №1, 2 руководящим и контролирующим органам, соответствующие страницы журналов ксерокопируются, заверяются руководителями подразделений и скрепляются печатями.

Рисунок А.1- Схема сбора, приема и передачи информации о метеоусловиях

Допускается заполнение журналов №1, 2 в электронном виде с ежесменной распечаткой информации на бумажных носителях и последующей подпиской их диспетчерами (дежурными) и представителями технического надзора.

А.7 Метеорологическое обеспечение зимнего содержания включает:

- прогнозы погоды общего назначения;

- прогнозы погоды специального назначения;

- оперативную информацию о состоянии дорожного покрытия и погоды.

Прогнозы погоды общего и специального назначения включают в себя информацию об облачности и осадках, ожидаемых значениях метеорологических параметров и их возможном изменении, прогнозы опасных и особо опасных явлений, а также данные радиолокационных наблюдений за облачностью и осадками.

Перечень метеорологической информации для обеспечения органов управления дорожным хозяйством включает следующую информацию, получаемую от Казгидромета:

- предупреждение о возможном времени начала и окончания осадков, их виде интенсивности;

- предупреждение о гололедных явлениях;

- прогнозируемую тенденцию к изменению температуры, относительной влажности воздуха, атмосферного давления;

- направление и скорость ветра;

- прогнозы погоды на 12 часов (с 9 до 21 часа и с 21 до 9 часов) по направлениям основных автомобильных дорог;

- специализированные прогнозы погоды на 4 часа с перекрытием в 1 час (до 8 раз в сутки) - температура, скорость ветра, вероятность гололеда, зоны осадков с указанием интенсивности;

- штормовые предупреждения с указанием времени начала и окончания (затухания) явления, заблаговременно за 2 часа.

Дополнительным источником прогнозов погоды общего назначения является информация Казгидромета, размещаемая в сети Интернет, и данные, установленные в ДЭУ и ДЭП с помощью метеопостов.

Источником получения оперативной информации о состоянии покрытия проезжей части и погоды являются метеопосты, которые располагаюся на участках автомобильных дорог республиканского значения. При помощи приборов на метеопостах определяют:

- температуру воздуха;

- толщину снежных, ледяных и снежно-ледяных отложений.

- относительную влажность воздуха;

- скорость и направление ветра;

- атмосферное давление;

- вид и интенсивность осадков;

- метеорологическую дальность видимости;

- гололедно-изморозевые явления на дорожном покрытии, наличие на нем снега;

- температуру дорожного покрытия, наличие на нем воды, концентрации соли.

Форма журнала № 1 приема и передачи информации

по _____________________________________ на зиму 20___/20___гг.

наименование подразделения

Содержание информации
Дата, время и источник информации	Температура воздуха, °С	Влажность воздуха*, %	Вид осадков (отсутствуют, метель, снегопад, дождь, туман). Интенсивность осадков (слабые, умеренные, сильные). Наличие предупреждения или тревоги по гололеду	Время начала осадков, ч, мин	Время окончания осадков, ч, мин
1	2	3	4	5	6
* Графы заполняются при наличии информации

продолжение

					Передача информации (дата, время и адрес)	Подпись диспетчера
Состояние покрытия (сухое, чистое, мокрое, рыхлый снег (обработанный ПГМ), талый снег (после обработки ПГМ), снежно-ледяной накат, гололед	Толщина льда, снега, снежно-ледяного наката, см	Скорость ветра*, м/с	Направление ветра*	Прочая информация
7	8	9	10	11	12	13

Форма журнала № 2
(для автомобильных дорог республиканского значения)
по учету работ при зимнем содержании
Автомобильной дороги___________________________________________,
обслуживаемый ДЭУ №____, протяженностью ________________ км
Зима 20___ - 20___ гг.

№ п/п	Дата	Вид выполняемых работ по ликвидации зимней скользкости: а - снегоочистка; б - обработка ПГМ; в - обработка ПГМ и снегоочистка	Дата и время, ч, мин		Адрес выполнения работ по ликвидации зимней скользкости			Норма распределения ПГМ, г/м2
			начала работ по ликвидации зимней скользкости	окончание работ по ликвидации зимней скользкости	Начало, км+м	Окончание, км+м	Протяженность, км	Хлорид натрия	ПСС
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10

Продолжение Формы журнала № 2

Израсходовано, т				Тип и государственный номер техники		Обработано ПГМ проезжей части, тыс.м2	Для обработки ПГМ проезжей части пройдено, км. / в т.ч. холостого пробега, км
Чистого хлорида натрия	рассола для увлажнения солей	ПСС		Одноотвальный режим	Двухотвальный режим
		всего	в т.ч. хлорида натрия
11	12	13	14	15	16	17	18

При снегоочистке проезжей части пройдено, км	При снегоочистке обочин пройдено, км	Примечание	Ф.И.О. и подпись диспетчера (дежурного)
19	20	21	22

Форма журнала № 2

(для автомобильных дорог областного и районного значений)

по учету работ при зимнем содержании сети автомобильных дорог обслуживаемых

подрядной дорожной организацией ____, протяженностью ________________ км

Зима 20___ - 20___ гг.

№ п/п	Дата	Вид выполняемых работ по ликвидации зимней скользкости: а - снегоочистка; б - обработка ПГМ; в - обработка ПГМ и снегоочистка	Дата и время, ч, мин		Норма распределения ПГМ, г/м2		Израсходовано, т
			начала работ по ликвидации зимней скользкости	окончание работ по ликвидации зимней скользкости	Хлорид натрия	ПСС	чистого хлорида натрия	рассола для увлажнения солей	ПСС
									всего	в т.ч. хлорида натрия
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11

Продолжение Формы журнала № 2

Тип и государственный номер техники		Обработано ПГМ Проезжей части, тыс.м2	Для обработки ПГМ проезжей части пройдено, км, / в т.ч. холостого пробега, км	При снегоочистке проезжей части пройдено, км	При снегоочистке обочин пройдено, км	Примечание	Ф.И.О. и подпись диспетчера (дежурного)
Одноотвальный режим	Двухотвальный режим
12	13	14	15	16	17	18	19

ФОРМА ДЛЯ ЕЖЕДНЕВНОЙ ИНФОРМАЦИИ

о состоянии проезжаемости, расходе материалов, наличии ДТП

и работе техники в зимних условиях в ДЭУ (ДЭП) _________ наименование дороги______________________ по состоянию на _____________

(дата, год)

Показатели						Номер передаваемой информации	Наличие, размер
Количество ДЭУ (ДЭП), шт.						1
Температура воздуха, °С (средняя по ДЭУ (ДЭП))						2
Погода (количество ДЭУ (ДЭП)) на время передачи информации			Снегопад			3
			Метель			4
			Дождь			5
			Туман			6
Состояние проезжей части дорог (средние данные по всем ДЭУ (ДЭП))				Сухое, чистое		7
				Мокрое		8
				Гололед		9
				Снежный накат		10
				Снежные заносы		11
Степень сложности выполнения работ (средние данные по всем ДЭУ (ДЭП))				I		12
				II		13
ПСС		Расход с начала зимнего периода, т				14
		В т.ч. за сутки, т				15
		Остаток, т				16
Чистый хлорид натрия		Расход с начала зимнего периода, т				17
		В т.ч. за сутки, т				18
		Остаток, т				19
Бензин		Остаток, т				20
		В т.ч. двухнедельный неснижаемый резерв, т				21
Дизтопливо		Остаток, т				22
		В т.ч. двухнедельный неснижаемый резерв, т				23
Собст-венная техни-ка	Снегоочис-тительная	Наличие			шт.	24
		Работало			шт.	25
	Пескосолерас-пределители	Наличие			шт.	26
		Работало			шт.	27
Всего ДТП с 01.01._____г.		Количество ДТП				28
		Погибло, чел.				29
		Ранено, чел.				30
ДТП за сутки		Количество аварий				31
		Погибло, чел.				32
		Ранено, чел.				33
Ямочность		Ликвидировано с 01.01.___г., тыс. м2				34
		Ликвидировано за сутки, м2				35
		Наличие ямочности, тыс.м2				36

______________________________ _____________________________
Ф.И.О. Подпись ответственного лица

	Приложение Б
	(обязательное)

Состав и содержание материалов работ по зимнему содержанию автомобильных дорог

Б.1 Пакет документов по зимнему содержанию включает:

- титульный лист;

- пояснительную записку;

- отчет о зимнем содержании обслуживаемых автомобильных дорог в предыдущий зимний период;

- приказы областных организаций по содержанию дорог и владельцев автомобильных дорог о подготовке организации работ в предстоящий осенне-зимний период;

- приказы областных организаций по содержанию дорог и владельцев автомобильных дорог о графике дежурства снегоочистительной и пескосолераспределительной техники;

- план мероприятий по подготовке производственных баз (котельного оборудования, отопительных печей, систем отопления, горячего водоснабжения, канализации, электротехнического оборудования и сетей электроснабжения), комнат приема пищи и отдыха;

- перечень технологических карт на все виды работ, а также иных документов по усмотрению владельцев автомобильных дорог;

- перечень автомобильных дорог с указанием протяженности, границ обслуживания, уровня требований к эксплуатационному состоянию и обслуживающего подразделения;

- схемы автомобильных дорог с указанием границ их обслуживания и размещения баз ПГМ;

- перечень снегозаносимых участков с указанием применяемых на них постоянных и временных средств снегозащиты;

- перечень снегозаносимых участков с обязательным устройством снегозащиты;

- перечень искусственных сооружений с указанием титулов автомобильных дорог, уровня требований к эксплуатационному состоянию, адресов, протяженности площади проезжей части и тротуаров;

- план заготовки материалов для зимнего содержания автомобильных дорог;

- ведомость потребности в ПГМ для автомобильных дорог;

- ведомость опасных участков дорог;

- сведения о специальных площадках хранения ПГМ;

- ведомости количества машин и механизмов для зимнего содержания автомобильных дорог;

- ведомость закрепления водителей и механизаторов за дорожными машинами и механизмами с адресом выполнения работ;

- список должностных лиц, ответственных за зимнее содержание на обслуживаемых автомобильных дорогах.

- список должностных лиц с перечнем обслуживаемых дорог должен находиться в служебном помещении диспетчера (дежурного);

- перечень привлекаемых машин и механизмов для выполнения работ по зимнему содержанию II степени сложности;

- перечень участков автомобильных дорог, на которых производится распределение ПСС по ГОСТ 33387;

Ниже приведены формы документов зимнего содержания автомобильных дорог.

Формы документов работ по зимнему содержанию

ОТЧЕТ

О выполнении работ при зимнем содержании автомобильных дорог за 20___ - 20____ гг. по ДЭУ (ДЭП) _________

Протяженность дорог, км		Общее количество, раз		Общее количество, раз
обслуживаемых	приведенных к 7 метрам	выпадения осадков	Переходов температуры через 0°С	профилактических обработок	Снегоочисток	Комплексных работ по ликвидации зимней скользкости
1	2	3	4	5	6	7

Продолжение таблицы

Обработано ПГМ, тыс.км	Выполнено проходов по очистке, тыс.км	Средняя норма распределения ПГМ, г/м2			Израсходовано, т/км
		раствора NaCl	Чистого NaCl	ПСС	раствора NaCl	Чистого NaCl	ПСС
							всего	в т.ч. чистого NaCl
8	9	10	11	12	13	14	15	16

Продолжение формы документов работ по зимнему содержанию

Продолжительность выполнения работ, ч			Отработано, маш.ч/км
профилактических обработок	снегоочисток	комплексной ликвидации зимней скользкости	пескосолераспределителями	снегоочистителями
				на базе автомобиля	на базе трактора	на базе грейдера	роторными снегоочистителями
17	18	19	20	21	22	23	24

Израсходовано ГСМ, т/км		Количество ДТП, шт.		Затраты, тыс.тг/ км
бензина	дизтоплива	всего	в т.ч. изза дорожных условий
25	26	27	28	29

Примечания
1 Показатель графы 2 определяется как общая площадь покрытий с учетом укрепленных обочин обслуживаемых автомобильных дорог, деленная на 7.
2 В графах 8, 9, 13-16, 20-26 указаны километры, приведенные к 7 м (графа 2).

Перечень автомобильных дорог, обслуживаемых ДЭУ (ДЭП) __________

№ п/п	ДЭУ (ДЭП) №	Номер дороги	Титул дороги	Границы обслуживания, км+м			Уровень требований
				Начало	Окончание	Протяженность
1	2	3	4	5	6	7	8
						Ʃ

Перечень искусственных сооружений, обслуживаемых ДЭУ (ДЭП) _______

№ п/п	Номер дороги	Титул дороги	Наименование сооружения	Местоположение, км+м		Протяженность, м
				Начало	Окончание
1	2	3	4	5	6	7
						Ʃ

Сведения о специальных площадках для хранения ПГМ

№ п/п	Адрес базы				Наименование спц. площадки	Тип базы (открытая, закрытая)	Расстояние от оси дороги до базы, км	Планируемое количество ПГМ
	Номер дороги	Титул дороги	Сторона дороги	Местоположение, км+м				Ингибитор	Антислеживатель	Раствор NaCl	Соль NaCl	Класс ПСС
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14
ИТОГО								Ʃ	Ʃ	Ʃ	Ʃ	Ʃ	Ʃ

Ведомость потребности в ПГМ для ДЭУ (ДЭП) ___________

Номер ДЭУ (ДЭП)	Титул дороги	Протяженность обслуживаемого маршрута, приведенного к 7 м, км	Число случаев гололеда, раз	Число случаев снегопадов и метелей, раз	Продолжительность снегопадов, ч	Директивные сроки ликвидации зимней скользкости, ч	Количество посыпок в зимний период, раз	Средняя отрицательная температура воздуха, °С
1	2	3	4	5	6	7	8	9
		Ʃ
Итого по ДЭУ:

Продолжение Ведомости потребности в ПГМ для ДЭУ (ДЭП) ___________

Средняя толщина разовых снежно-ледяных отложений в пересчете на воду, мм	Средняя плотность снежных и ледяных отложений, г/см3	Расчетная норма распределения соли, т/1000 м2	Потребность в соли, т/км дороги, приведенной к 7 м	Общая потребность в NaCl, т	Количество песка, т, в штабелях с ПСС класса		Количество песка, т/км дороги, приведенной к 7 м	Всего количество песка, т
10	11	12	13	14	15	16	17	18
				Ʃ

Ведомость опасных участков дорог, обслуживаемых ДЭУ _________________________

Номер ДЭУ (ДЭП)	Номер дороги	Титул дороги	Адрес участка		Протяженность, м	Описание опасных участков
			Начало, км+м	Окончание, км+м
1	2	3	4	5	6	7

Перечень снегозаносимых участков по ДЭУ (ДЭП) ___________________

Номкер ДЭУ(ДЭП)

Номер дороги

Титул дороги

Сторона дороги

Снегозаносимые участки, км+м

Наличие снегозадерживающих насаждений, км+м

Установка снегозадерживающих конструкций, км+м

План устройства снежных траншей, км+м

начало

конец

длина

начало

конец

длина

вид

щитов

сеток

1 тип

2 тип

план

факт

план

факт

план

факт

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

Итого по ДЭУ (ДЭП):

Ʃ

Ʃ

Ʃ

Ʃ

Ʃ

Ʃ

Ведомость количества машин и механизмов для ДЭУ (ДЭП)_________

Наименование дорожной и вспомогательной техники	Требуется по ДЭУ (ДЭП), шт.	Имеется в наличии, шт.	Недостающее количество техники, шт.
1	2	3	4

Ведомость закрепления водителей и механизаторов за дорожными машинами и механизмами по ДЭУ (ДЭП) _______

Номер ДЭУ(ДЭП)	Ф.И.О.	Должность	Марка машины	Номер машины	Тип установленного оборудования	Наличие технологической связи	Маршрут или место работы
1	2	3	4	5	6	7	8

Список должностных лиц ДЭУ (ДЭП)______, ответственных за зимнее содержание автомобильных дорог

Должность	Ф.И.О.	Телефоны
1	2	3

	УТВЕРЖДАЮ
	Директор филиала ________________________

Перечень машин и механизмов, привлеченных для выполнения работ по зимнему содержанию II степени сложности, по ДЭУ (ДЭП) _______

Наименование дорожной машины			Наименование организации-владельца машины или механизма, Ф.И.О. руководителя организации, адрес и телефон	Наименование ДЭУ (ДЭП), где планируется работа	Адрес стоянки машины или механизма
Марка машины	Номер машины	Тип установленного оборудования
1	2	3	4	5	6

Начальник ДЭУ (ДЭП) _______________________

Перечень участков автомобильных дорог, обслуживаемых ДЭУ (ДЭП) _________, на которых производится распределение ПСС по ГОСТ 33387

мер ДЭУ (ДЭП)	Титул дороги	Номер дороги	Адрес, км+м
			Начало	Конец
1	2	3	4	5
Всего по ДЭУ (ДЭП), км

	УТВЕРЖДАЮ
	Главный инженер филиала ______________
	"____"____________20____г.

План заготовки материалов для зимнего содержания автомобильных дорог по ДЭУ (ДЭП) ________

Наименование материальных ресурсов	Ед. изм.	ВСЕГО
Кристаллический NaCI
Потребность	т
Наличие на 01.09.20__ г.	т
Требуется заготовить	т
Песчано-соляная смесь по ГОСТ 33387
Потребность	т
Наличие на 01.09.20__ г.	т
Требуется заготовить	т
Снегозадерживающие щиты
Потребность	шт.
Наличие на 01.09.20__ г.	шт.
Требуется изготовить	шт.
Снегозадерживающие сетки
Потребность	п.м.
Наличие на 01.09.20__ г.	п.м.
Требуется изготовить	п.м.
Наименование материальных ресурсов	Ед. изм.	ВСЕГО
Снегозащитные насаждения (виды деревьев и кустанников)
Задание по посадке на 20__ г.	км
Произведена посадка до 01.09.20 __ г.	км
Планируется посадка до 01.01.20 __ г.	км
Задание по санитарным рубкам на 20__ г.	км
Планируется санитарных рубок до 01.01.20 __ г.	км
Задание по рубкам ухода на 20__ г.	км
Планируется рубок ухода до 01.01.20 __ г.	км
Ингибитор	т
Антислеживатель	т
Вехи
Потребность	шт.
Наличие на 01.09.20__ г.	шт.
Требуется изготовить	шт.
Лом асфальтобетона
Наличие на 01.09.20__ г.	т
Требуется заготовить до 01.01.20__ г.	т
Щебень
Наличие на 01.09.20__ г.	т
Требуется заготовить до 01.01.20__ г.	т
Битум
Наличие на 01.09.20__ г.	т
Требуется заготовить до 01.01.20__ г.	т
Органоминеральная смечь
Наличие на 01.09.20__ г.	т
Требуется заготовить до 01.01.20__ г.	т
Наименование материальных ресурсов	Ед. изм.	ВСЕГО
Эмульсионно-минеральная складируемая смесь
Наличие на 01.09.20__ г.	т
Требуется заготовить до 01.01.20__ г.	т
Прочие материалы:

План мероприятий по подготовке специальных площадок и бытовых помещений

Наименование базы хранения ПГМ	Наименование мероприятия	Срок исполнения	Ответственный за исполнение
1	2	3	4

	Приложение В
	(информационное)

Основные виды и характеристики зимней скользкости на автомобильных дорогах Казахстана

В.1 Основные виды зимней скользкости, образующейся под действием осадков и знакопеременных температур, приведены в таблице В.1.

Таблица В.1

Вид зимней скользкости	Агрегатное состояние осадков	Процесс образования
Гололед*	Жидкое	Замерзание дождя или измороси
Изморозь*	Парообразное	Отложение льда при тумане в результате десублимации водяного пара и замерзании капель переохлажденного тумана
Иней*	Парообразное	Тонкий слой ледяных кристаллов на поверхности дорожного покрытия, образующийся из водяного пара атмосферы
Рыхлый снег	Твердое	Во время снегопада и метели
Снежный накат	Твердое	Уплотнение рыхлого снега
Снежно-ледяной налет	Твердое	Замерзание переувлажненного снега
*Гололед, изморозь и иней далее по тексту объединены под одним названием - гололед.

В.2 Наиболее вероятными условиями образования гололеда на дорожном покрытии являются следующие:

- температура воздуха от минус 2 °С до минус 12 °С;

- относительная влажность воздуха от 83 % до 100 %;

- точка росы от минус 3 °С до минус 14 °С;

- температура поверхности покрытия от минус 2 °С до минус 11°С.

Наиболее вероятными условиями образования инея на дорожном покрытии являются следующие:

- температура воздуха от +1 °С до минус 7 °С;

- относительная влажность воздуха от 86 % до 100 %;

- точка росы от 0 °С до минус 8 °С;

- температура поверхности покрытия от 0 °С до минус 8°С.

Гололед - наиболее опасный вид зимней скользкости.

В.3 Рыхлый снег на покрытии образуется во время снегопадов и метелей. В зависимости от содержания влаги снег может быть сухим, влажным и мокрым. С увеличением влажности и повышением температуры воздуха плотность рыхлого снега возрастает от 0,07 до 0,2 г/см³.

В.4 При несвоевременной россыпи ПГМ и снегоочистке рыхлый снег под действием колес автотранспорта превращается в снежный накат. Наиболее интенсивно снег уплотняется при температуре воздуха, близкой к 0^оС. Плотность снежного наката составляет 0,2-0,4 г/см³.

В.5 Снежно-ледяной накат представляет собой спрессованный слой снега с прослойками льда или обледенелые на всю толщину снежные отложения. Толщина снежно-ледяного наката не одинакова и может превышать 5 см. Плотность таких отложений 0,5-0,7 г/см³.

В.6 Трудоемкость работ по ликвидации зимней скользкости зависит от частоты, интенсивности и продолжительности снегопадов, метелей и обледенения дорог, а также температуры воздуха при таких явлениях.

	Приложение Г
	(обязательное)

Форма характеристики снегомерного пункта
Автомобильная дорога _______________ км+ м _____
1. Выемка глубиной, м ______ ; насыпь, м ______ ; нулевой профиль
2. Снегозадерживающая преграда____________________
(щиты, насаждения)
3. Румб (азимут) оси и сторона дороги в месте закладки снегомерного пункта
_______
4. Ширина снегосборного бассейна, км ______
5. Объемы снегоприноса, м3/м: максимальный _____, средний ______, за одну
метель __________
6. Расстояние от бровки земляного полотна, м:
а) до первоначально установленной щитовой линии или линии из сеток _______
б) до первого ряда насаждений ______
7. Просветность щитов (сеток), %, внизу _______, вверху ______
8. Высота щитов (сеток), м ___________
9. Общая ширина посадок, м _______
10. Количество рядов, шт. ______
11. Расстояния: между рядами растений, м _______, в рядах, м _______
12. Средняя высота насаждения, м ______
13. Высота "рабочей" части насаждения, м ________
14. Просветность (сохранность) "рабочей" части насаждения, % ______
15. Снегосборность насаждения, м3/м _______
16. Категория снегозаносимости земляного полотна _______
" ___" ____________ 20__ г.
__________________________ ___________________________
Должность, Ф.И.О. Подпись ответственного лица

	Приложение Д
	(обязательное)

Форма журнала

замеров снежных отложений по снегомерному пункту

№______

Автомобильная дорога ___________ км + м_______

"____" ___________20__г.

Правая сторона дороги				Левая сторона дороги
Место промера		Показания на рейке или результаты промера, см	Примечание*	Место промера		Показания на рейке или результаты промера, см	Примечание*
				Номер рейки	Расстояние от предыдущей рейки, м
Номер рейки	Расстояние от предыдущей рейки, м
1	2	3	4	1	2	3	4
* Против записей показаний на рейке следует записывать характерные признаки (бровка земполотна, начало снежного вала, начало насаждений, ось щитов, окончание насаждений и т.д.)

Замеры произвел:

_______________________________

_______________________________ ________________________

Должность, Ф.И.О. Подпись ответственного лица

Библиография

[1] ТКП 100-2011 (02191) Порядок организации и проведения работ по зимнему содержанию автомобильных работ.

[2] СНиП 3.03-09-2006* Автомобильные дороги.

[3] ПР РК 218-64-2007 Инструкция по борьбе с зимней скользкостью на автомобильных дорогах общего пользования.

[4] Р РК 218-32-03 Методические рекомендации по борьбе с зимней скользкостью на автомобильных дорогах Казахстана с применением химических реагентов и мероприятия по защите окружающей среды.

[5] ОДМ. Отраслевой дорожный методический документ. Руководство по борьбе с зимней скользкостью на автомобильных дорогах. Росавтодор, 2003.

[6] Киялбаев А.К., Киялбай С.Н. Эксплуатация автомобильных дорог. /2-е изд. пер. и доп. – М.: МААДО; Алматы: КазАДИ. – 2017. – 368 с.

[7] Инструкция по применению химических реагентов для предупреждения и удаления гололедных образований на аэродромных покрытиях. – М.: ГПИ и НИИ ГА Аэропроект РФ, 1989.

[8] Указания по повышению долговечности аэродромных цементобетонных покрытий. – М.: ГПИ и НИИ ГА Аэропроект РФ, 1983 г.

Документ доступен в ИПС "Әділет" и электронной базе данных по адресу: www.infozhol.rad.org.kz

УДК 625.76:625.7/.8 МКС 93.080

Ключевые слова: зимнее содержание автомобильных дорог, директивные сроки, зимняя скользкость, уровень зимнего содержания, снег, рыхлый снег, снегомерный пункт, снежные заносы, противогололедный материал

Исполнители:

Руководитель разработки: Вице-президент АО "КаздорНИИ", к.т.н	Д.К. Саканов
Исполнители: к.т.н.	М.К. Пшембаев
к.т.н.	Е.К. Айдарбеков
д.т.н.	А.К. Киялбаев
	К.М. Байгутанов
к.т.н.	Г.Б. Умарова
доктор транспорта	Ф.К. Андриади

Жалпы қолданыстағы автомобиль жолдарының қысқы күтіп-ұстау ҰСЫНЫМДАРЫ

ҚР Ұ 218 -138-2017. ҚР ИДМ автомобиль жолдары Комитетінің 2017 жылғы 26 желтоқсандағы № 178 бұйрығымен бекітіліп қолданысқа енгізілді.

Жалпы қолданыстағы автомобиль жолдарының қысқы күтіп-ұстау

ҰСЫНЫМДАРЫ

1	"Қазақстан жол ғылыми-зерттеу институты" акционерлік қоғамы ("ҚазжолҒЗИ" АҚ) ДАЙЫНДАП ЕНГІЗДІ
2	Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрлігі Автомобиль жолдары комитеті Төрағасының "26" желтоқсан 2017 ж. № 178 бұйрығымен БЕКІТІЛІП, ҚОЛДАНЫСҚА ЕНГІЗІЛДІ
3	"ҚазАвтоЖол" ҰК" Акционерлік қоғамымен "30" қараша 2017 ж. № 15-2/15-2-3017 КЕЛІСІЛДІ
4	БІРІНШІ ТЕКСЕРУ МЕРЗІМІ	2022 жыл
	ТЕКСЕРУ КЕЗЕҢДІЛІГІ	5 жыл
5	АЛҒАШ РЕТ ЕНГІЗІЛДІ

Құжат Қазақстан Республикасы нормативтік-құқықтық актілерінің "Әділет" ақпараттық-құқықтық жүйесінде және "InfoZhol" – http://infozhol.kad.org.kz электронды мәліметтер базасында қол жетімді

Осы Нұсқаулықты Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрлігі Автомобиль жолдары комитетінің рұқсатынсыз толықтай немесе ішінара қайта басып шығаруға, көбейтуге және таратуға болмайды

Мазмұны

1	Қолдану саласы	4
2	Нормативтік сілтемелер	4
3	Терминдер мен анықтамалар	5
4	Жалпы ережелер	7
5	Автомобиль жолдарын қысқы күтуді ұйымдастыру	12
5.1	Дайындық кезеңі	12
5.2	Қар басып қалу дәрежесі бойынша қар қабаттары мен Қазақстанның автомобиль жолдарының аймақтарын қалыптастыру	14
5.3	Қарды тазалау бойынша жұмыстар	16
5.4	Жолды қардан тазалаудың шұғыл шаралары	17
5.5	Автомобиль жолдарын қар басып қалудан қорғау	20
5.6	Қысқы тайғанақпен күресу	20
5.7	Қысқы тайғанақтың пайда болуының алдын алу	25
5.8	Көктайғаққа қарсы материалдарды цементбетон жамылғыларында пайдалану	26
5.9	Құйылмалы асфальтбетоннан салынған жол жамылғыларында қысқы тайғанақпен күресу	29
5.10	Күпсек қар кезінде қыстық тайғанақпен күресудің әдістері	29
5.11	Жасанды құрылыстарды қысқы күту	30
5.12	Таулы жолдарды көшкіндерден қорғау	31
5.13	Мұз бетімен күресу	33
5.14	Қысқы күту бойынша орындалған жұмыс туралы есеп	34
6	Еңбекті қорғау	34
7	Қоршаған ортаны қорғау	36
8	Қыс кезеңінде жол ұйымдарымен жүргізілетін бақылаулар	37
9	Автомобиль жолдарын қысқы күту бойынша жұмыстарды техникалық қадағалау және қабылдау	38
А қосымшасы (міндетті) Диспетчерлік қызметке қойылатын негізгі талаптар		43
Б қосымшасы (міндетті) Автомобиль жолдарын қысқы күту бойынша жұмыстар материалдарының құрамы мен мазмұны		52
В қосымшасы (ақпараттық) Қазақстанның автомобиль жолдарындағы қыстық тайғанақтың негізгі түрлері мен сипаттамалары		63
Г қосымшасы (міндетті) Қар өлшегіш пункттерінің сипаттамасының нысаны		65
Д қосымшасы (міндетті) Қар өлшегіш пункттері бойынша қар қабаттарын өлшеу журналының нысаны		66
Библиография		67

1 Қолдану саласы

Бұл ұсынымдар жалпы қолданыстағы жолдарда қарастырылады және автомобиль жолдарын, жасанды құрылыстарды қысқы күту бойынша, еңбекті және қоршаған ортаны қорғауда тайғаққа қарсы материалдарды (келесі – ТҚМ) пайдалану бойынша жұмыстарды орындау мен ұйымдастыруға арналған негізгі талаптарды орнатады.

Осы ұсынымдардың талаптары мыналарға таралады:

- автомобиль жолдарын қысқы күтуді жүзеге асыратын автомобиль жолдарының иелеріне, заңды және жеке тұлғаларға;

автомобиль жолдарын қысқы күтуге арналған машиналар мен механизмдерді шығаруды жүзеге асыратын заңды және жеке тұлғаларға;

автомобиль жолдарын қысқы күтуге техникалық қадағалауды жүзеге асыратын заңды тұлғаларға.

2 Нормативтік сілтемелер

Осы ұсынымдарды қолдану үшін келесі сілтемелік нормативтік құжаттар қажет:

ҚР СТ 1279-2014 Автомобиль жолдары және аэродромдар. Жол жамылғысының бұдырлығы мен автомобиль дөңгелегінің жол жамылғысымен ілінісу коэффициентін анықтау әдістері.

ҚР СТ 2607-2015 Жол жұмыстары орындалатын орындарда қозғалысты ұйымдастырудың техникалық құралдары. Негізгі параметрлер. Қолдану ережелері

МЕМСТ 450-77 Техникалық хлорлы кальций. Техникалық шарттар.

МЕМСТ 2081-2010 Техникалық карбамид (несепнәр). Техникалық шарттар.

МЕМСТ 3117-78 Аммоний ацетаты (сірке қышқылды аммоний). Техникалық шарттар.

МЕМСТ 4233-77 Хлорлы натрий. Техникалық шарттар.

МЕМСТ 7759-73 Техникалық хлорлы магний (бишофит). Техникалық шарттар.

МЕМСТ 33181-2014 Жалпы қолданыстағы автомобиль жолдары. Қысқы күту деңгейіне қойылатын талаптар.

МЕМСТ 33220-2015 Жалпы қолданыстағы автомобиль жолдары. Пайдалану күйіне қойылатын талаптар.

МЕМСТ 33387-2015 Жалпы қолданыстағы автомобиль жолдары. Көктайғаққа қарсы материалдар. Техникалық талаптар.

ҚР ЕР 218-27-14 Автомобиль жолдарының көліктік-пайдалану күйін диагностикалау және бағалау бойынша нұсқаулық.

ҚР ЕР 218-29-14 Автомобиль жолдарын күту және жөндеуідің техникалық ережелері.

Ескерту – Осы ұсынымдарды пайдалану кезінде, ағымдағы жылдың 1-қаңтарындағы жағдайымен және де сәйкес ағымдағы жылда жарияланған ақпараттық көрсеткіштері бойынша, "Стандарттау бойынша нормативтік құжаттардың" көрсеткіші бойынша, сілтемелік стандарттардың әрекетін тексеру мақсатты. Егер сілтемелік құжат ауыстырылған (өзгертілген) болса, онда нақты ұсыныстарды пайдалану кезінде ауыстырылған (өзгертілген) стандартын басшылыққа алу қажет.

3 Терминдер мен анықтамалар

Нақты ұсыныстарда тиісті анықтаулары бар келесі терминдер колданылады:

3.1 Автомобиль жолдарының иеленушілері: Қазақстан Республикасы, оның автомобиль жолдарының меншік иелері болып табылатын немесе автомобиль жолдарын шаруашылық жүргізу немесе оралымды басқару құқығымен басқару жөніндегі қызметті жүзеге асыратын әкімшілік-аумақтық бірліктері, жеке және заңды тұлғалары.

3.2 Ұсталым: Қар жауу немесе боранның басталған уақытынан жамылғыда қалыңдығы 3-8 см күпсек қардың пайда болуына дейінгі уақыт кезеңі.

3.3 Қыстық тайғанақ: Жолдың жүру бөлігінде, бекітілген жол ернеулерінде, демалыс алаңдарында, маршруттық көлік аялдамаларында, жаяужолдар мен жаяу жүргінші (велосипедші) жолдарда жамылғы бетінің ілінісу қасиеттерін төмендетуге әкелетін қар, мұз және қарлы-мұз түрлері.

3.4 Директивті мерзімдер: Жол ұйымдарының МЕМСТ 33220 орнатылған жамылғыларда шектеріне дейін көктайғақтың пайда болуы (байқалғанда) немесе қар жауудан, бораннан кейін жолды қардан тазалау және/немесе қыстық тайғанақты жою кезеңінің уақыты.

3.5 Автомобиль жолдарын қысқы күту: Жылдың қыс кезеңіндегі автомобиль жолдарында автомобиль жолдарын қар басудан қорғау, қардан тазалаудан, қыстық тайғақтықты ескерту және жоюды қамтитын қауіпсіз және үздіксіз қозғалысты қамтамасыз ету бойынша іс-шаралар кешені.

3.6 Қар жауудың (боранның) қарқындылығы: Белгілі бір уақыт (сағат, тәулік) аралығында қар жаууы кезінде қар жамылғысының (сантиметрмен) қалыңдығының артуы.

Ескерту – Қар жауудың қарқындылығы шартты түрде қар жамылғысының қалыңдығы 3 см/сағ-қа дейін арту кезінде — әлсізге, 3-5 см/сағ — орташаға, 5 см/сағ-тан жоғары — қаттыға жатады.

3.7 Қар келуінің көлемдері: Боран кезінде жолдың жаппай ұзындығының бір метріне әкелінетін текше метрмен өлшенген қардың мөлшері.

3.8 Көк тайғаққа қарсы материалдар; КҚМ: Қыстық тайғанақтың алдын алу немесе жоюға арналған жол жамылғысы бойынша үйлестірілетін қатты, кристалданған немесе сұйық материалдар не олардың қоспалары.

3.9 Қар: Өзі қабылдай алатын, нысандардың әр түрлілігі салдарынан болатын, сондай-ақ термодинамикалық тұрақсыздықтың күрделі материалы. Бұл қарға қарбаластық күйде тұрып температураның әсерінен немесе ылғалдану кезінде тез өзгерістердің ұшырауына мүмкіндік береді. Жаңа жауған ақ ұлпа қардың тығыздығы 0,01-0,04 т/м³-ге, ал инелік – 0,01-0,02 т/м³-ге тең. Жел ұшырғаннан жиналған қар жамылғысының тығыздығы 0,2-0,3 т/м³, кейде 0,45 т/м³-ге дейін болады [6].

3.10 Күпсек қар: Қар жауу және/немесе боран кезінде жолдың жүру бөлігінде, жаяужолдар ернеулерінде пайда болатын қардың тығыздалмаған қабаты.

3.11 Қар жиналатын алап: Автомобиль жолының әрбір тарапына тікелей жанасатын шекаралық кедергілерден бос жер (егіндік жер, шалғын, жайлау, су қоймасы). Қар жиналатын алапты жолдың жүру бөлігінен тазаланған қар қиын қатталғанда автомобиль жолдарының қалалық желілерінде бөлген дұрыс, нәтижесінде қалалық жолдар қозғалыс жолағына жиі тарылады.

Ескерту – Шектес кедергілерге жатады: қардың желмен ұшуын болдырмайтын орман, бұта қопасы, ірі елді мекендер және т.с.с.

3.12 Қарды өлшейтін пункт: қар келуінің көлемдеріне тұрақты бақылау жүргізуге арналған тұрақты орын.

3.13 Нығыздалған қар (қарлы төсеу): Жолдың жүру бөлігінде өтіп бара жатқан көлік құралдарының дөңгелектерімен нығыздалған қар қабаты.

3.14 Қысқы күтудың деңгейі: Автомобиль жолдарының, олардың жіктелулерін, қозғалыс қарқындылықтары мен табиғатты-климаттық факторларын есепке алумен орнатылатын құрылымдық элементтерінің жағдайы, жол жүру қауіпсіздігінің шарттары бойынша ұйғарынды.

3.15 Талаптардың деңгейі: Жалпы қолданыстағы автомобиль жолдарының, олардың халықшаруашылық және әкімшілік маңыздылықтарын, қозғалыс қарқындылығы мен табиғи-климаттық факторларды есепке алумен орнатылатын құрылымдық элементтерінің көліктік-пайдалану сипаттамаларына қойылатын талаптар.

3.16 Төтенше ауа райы жағдайлары: Қарқындылығы 5 см/сағ астам қар жауу 6 сағат бойы жаууда, жел жылдамдығы 14 м/с астам боран немесе ауаның минус 10^оС-тан төмен орташа тәуліктік температурасы екі тәулік бойы бақыланатын (жекелеген немесе барлығы) жағдайлар.

4 Жалпы ережелер

4.1 Қысқы жағдайларда жол жүру қауіпсіздігін және үздіксіздігін қамтамасыз ету бойынша іс-шаралар кешенің жүргізу, автомобиль жолдарын қысқы күтудің негізгі міндеті болып табылады.

4.2 Автомобиль жолдарын қысқы күту жолды және жол құрылыстарын қар басуларынан қорғауға, жүру бөлігінен, жол ернеулерінен, жылдамдықты-өту жолақтарынан, демалыс алаңдары мен маршруттық көлік аялдамаларын қардан тазалауға байланысты жұмыстарын, сондай-ақ қысқы тайғақтықтың алдын алу мен жою, мұз беттерімен күресу бойынша жұмыстарын қамтиды.

4.3 Қар жауу, борандар мен басқа да жағымсыз метеорологиялық жағдайларда автомобиль жолдарын қысқы күтуде, пайдалану кезінде, қауіпсіз жол жүрісін және жолдың жайлы тұтынушы қасиеттерін қамтамасыз етуге кедергі келтіретін, жамылғылардың үстінде түрлі ақаулар пайда болулары мүмкін.

Қысқы уақытта жолда пайда болатын әдеттегі ақаулар 1-кестеде көрсетілген.

1-кесте- Қысқы жағдайлардағы автомобиль жолдарындағы әдеттегі ақаулар

Ақаудың аты	Пайда болу сипаты
Жаңа жауған (күпсек) қар	Қар жауу мен борандар кезінде жол жамылғысында пайа болған қар қабаты. Жағдайға байланысты қар құрғақ, ылғалды, жабысқақ және әр түрлі тығыздықты болуы мүмкін
Шыны тәрізді (қара) мұз	Жамылғыдағы шыны тәрізді қабықша түрінде қалыңдығы 1-ден 3 мм-ге дейін немесе күңгірт ақ бұдырлы қабық түрінде, қалыңдығы 10 мм-ге дейін және одан астам қалыңдықтағы мұз
Қарлы төсемі	Қозғалыстаңы автокөлік дөңгелектерімен нығыздалған қар қабаты
Еріген қар	Көктайғаққа қарсы материалдарды қолданумен және көлік құралдарының жүрісімен сұйық массаға айналған қар.
Қар жалы	Қардың жол жамылғысымен жылжуы нәтижесінде бойлық толқын түрде қардың жиналуы
Жұмысқа қабілетті қар қорғанысымен қамтамасыз етілмегендік	Жолдың қар басып кететін телімдерінде қар басулардан қорғайтын қорғанысының жоқтығы
Жол белгілеріндегі қарлы-мұздық шөгінділер	Орналасуға сәйкес орнатылған жол белгілерінде ақпаратты тануды қиындататын қар, мұз шөгінділері, қырау

4.5 Жолды қысқы күту жұмыстарын ұйымдастыру бойынша жоспармен қарастырылған іс-шараларды орындаумен қамтамасыз етілетін, жолдың және жол құрылыстарының құрылымдық элементтерінің пайдаланушылық жағдайы, қандай да бір метеорологиялық жағдайлар кезінде МЕМСТ 33220 талаптарын қанағаттандыру қажет.

4.4 МЕМСТ 33181 бойынша жіктелуге сәйкес автомобиль жолдарын қысқы күту бес деңгейге бөлінеді: 1, 2, 3, 4, 5. Автомобиль жолдарын қысқы күту деңгейлері 2-кестеде көрсетілген.

2-кесте – Автомобиль жолдарын қысқы күту деңгейлері

Жолдарды күту деңгей лері	Осы деңгейдегі жалпы қолданстағы автомобиль жолының маңызы	Жүру қарқындылығының мәні
		Келтірілген қарқынды-лық, бірлік/тәулік	Физикалық бірлікте, авт/тәулік
1	Халықаралық, республикалық маңызы бар автомобиль жолдары, Астана және Алматы қалалары облыстарының әкімшілік орталықтарын байланыстыратын жолдар, өз ара облыстарды, әкімшілік орталықтарын байланыстыратын автомобиль жолдары.	14000-нан жоғары	7000-нан жоғары
2	1 күту деңгейіне жатқызылмаған облыстардың әкімшілік орталықтарын аудандардың әкімшілік орталықтарымен байланыстыратын республикалық маңызы бар автомобиль жолдары, кедендік рәсімдеудің шекаралық тармақтарына кіреберіс жолдар.	6000-нан 14000-ға дейін	3000-нан 7000-ға дейін
3	Өз ара аудандардың әкімшілік орталықтарын қосатын, облыстық маңызы бар автомобиль жолдары, ауданға бағынатын қалалардың аудандық маңызы бар жолдар, аудандардың әкімшілік орталықтары бар, теміржол бекеттері мен облыстық және республикалық маңызы бар жолдары бар қала типіндегі ауылдар.	2000-нан 6000-ға дейін	1000-нан 3000-ға дейін
4	3 күту деңгейіне жатқызылмаған өзге де облыстық жолдар, 3 күту деңгейіне жатқы-зылмаған аудандық маңызы бар жолдар, сондай-ақ облыстар мен аудандардың әкімшілік орталықтары мен жергілікті тармақтарды, жақын арада теміржол бекеттерімен және республикалық маңызы бар автомобиль жолдарын қосатын автомобиль жолдары.	200-ден 2000-ға дейін	100-ден 1000-ға дейін
5	3 және 4 күту деңгейіне жатқызылмаған аудандық маңызы бар автомобиль жолдары	200-ге дейін	100-ге дейін
Ескерту 1 Республикалық маңызы бар автомобиль жолдарын күту деңгейлері Автомобиль жолдары комитетімен бекітіледі. 2 Облыстық және өңірлік маңызы бар автомобиль жолдарын күту деңгейі облыстық және өңірлік орындаушы органдармен бекітіледі және олардың күтімдерін бақылауды жүзеге асыру үшін Автомобиль жолдары комитетіне бағытталады. 3 Автомобиль жолдарын күту деңгейлері 5 жылға дейінгі мерзімге бекітіледі.

4.5. Ауа райының әдеттегі және төтенше жағдайлар кезінде жол жамылғылары мен ернеулерін қардан тазалау бойынша жұмыстарды орындау және КҚМ жамылғыларын өңдеудің директивтік мерзімдері 3-кестеде көрсетілген.

3-кесте - Жол жамылғылары мен жиектерін қардан тазалау бойынша жамылғыларды КҚМ өңдеудің директивтік мерзімдері

Жолдарды күту деңгей лері	Директивтік мерзімдер,сағ				Директивтік мерзімдер, күндер
	жамылғыларды КҚМ өндеу		жамылғыны қардан тазалау		аялдама алаңдары мен жол жиектерін тазалау
	әдеттегі жағдай-ларда	төтенше жағдай-ларда	әдеттегі жағдайларда	төтенше жағдайларда	әдеттегі жағдайларда	төтенше жағдайларда
1	2	4	2	4	1,0	2,0
2	4	6	4	8	2,0	4,0
3	4	8	5	10	2,5	5,0
4	6	12	8	16	3,0	7,0
5	7	16	10	20	3,0	8,0
Ескерту 1 Қардан тазалаудың директивтік мерзімдері 3 және 4 кестелерінде көрсетілген талаптарды қамтамасыз ету бойынша жұмыс аяқталуына дейін, қар жауудың немесе боранның тоқталуы немесе көктайғақтың пайда болған (табылған кезде) кезінен бастап анықталады. 2 4- және 5- мазмұңы деңгейлерінің жолдарында КҚМ жамылғысын өндеудің директивтік мерзімдері қауіпті телімдер үшін көрсетілген.

4.6. Жамылғының жағдайын сипаттайтын көрсеткіштердің шекті мәндері директивтік мерзімдері аяқталысымен 3-кестеде көрсетілген талаптарға жауап берулері қажет.

4-кесте – Жүру бөлігінің жағдайына қойылған талаптар

Қарлы-мұзды пайда болулардың түрі *	Күту деңгейі бойынша нормасы
	1	2	3	4	5
Нығыздалған қардың қалыңдығы, см, көп емес**	Рұқсат етілмеген		10	20	30
Қыстық тайғақтықтың болуы	Рұқсат етілмеген
Қар жауу және қарды тазалау кезінде, соның ішінде төсемелі құрылыстарда да күпсек қардың қалыңдығы, см, көп емес	1	2	2	3	5
* Қарлы-мұзды пайда болулар түрлерінің анықтамасы 3-бөлімде көрсетілген. ** мазмұңының 3- және 5-деңгейлеріне жатқызылған нығыздалған қары бар жолдардың телімдері, МЕМСТ 33387 талаптарын қанағаттандыратын фрикциондық немесе химиялық-фрикциондық КҚМ-мен өнделген болуы қажет.

4.7 Жол жамылғыларын өндеу және КҚМ бекітілген ернеулерінің, күпсек қардан тазалаулары, автомобиль жолдарының жағдайлары мен оның директивтік мерзімдері біткеннен кейінгі сипаттайтын көрсеткіштердің шекті мәндері МЕМСТ 33220 талаптарына сәйкес келуі керек.

4.8 Жол ернеулері мен бөлу жолағының жағдайы МЕМСТ 33181 1-кестенің талаптарына сәйкес келуі керек.

4.9 Қарды тазарту кезеңіндегі жаяужолдар мен төсемелі құрылыстардың сатылы шығулары МЕМСТ 33181 5-кестенің талаптарына сәйкес келуі қажет.

4.10 Суды өткізетін құбырлардың күйлері МЕМСТ 33181 6-кестенің талаптарына сәйкес келуі қажет.

4.11 Үңгіртаулардың, галерея, қылтималар мен жаяу жүргінші жолдардың жүру бөлігі жылдың қыс мезгілінде әр түрлі деңгейде әртүрлі қоқыстардан (бөтелкелер, құтылар, қағаздар, пакеттер және т.с.с.) және қарлы-мұзды шөгінділерден бос болуы қажет.

4.12 Қыстық күтімін ұйымдастыру бойынша жұмыстардың басшылығы мен үйлестігі жүзеге асырылады:

республикалық маңызы бар автомобиль жолдарында – автомобиль жолдары бойынша уәкілетті мемлекеттік органымен;

облыстық және өңірлік маңызы бар автомобиль жолдарында – облыстық және өңірлік орындаушы органдарымен (әкімдіктер).

4.13 Автомобиль жолдарын қысқы куту бойынша жұмыстарды орындайды:

- жолдарды күту жөніндегі ұйымдар мен кәсіпорындар, сондай-ақ әкімшіліктер;

- автомобиль жолдарының иелері;

- автомобиль жолдарының иелерімен мердігерлік келісім шарты бойынша заңды және жеке тұлғалар.

4.14 Жолдар иелерімен автомобиль жолдарын қысқы күту кезінде, жедел басқарушылық шешімдерді қабылдау үшін, ауа райы мен жол жағдайлары туралы ақпаратты тәулік бойы жинау, талдау, қабылдау және жіберу мақсатында диспетчерлік қызмет жұмысының ұйымдастырылуы қамтамасыз етіледі.

4.15 Автомобиль жолдарының иелері қамтамасыз ету қажет:

- нақты ұсыныстардың талаптарына негізделген автомобиль жолдарын қысқы күту бойынша жұмыстарды ұйымдастыру;

- автомобиль жолдары жағдайларын тексеруді және олардың үстінде торыулдау жолымен: республикалық жолдар талаптарының 1,2-деңгейлері мен облыстық, өңірлік жолдар талаптарының 3-деңгейін — күнделікті, ал басқа жолдарды — қыстық күтімнің материалдарына сәйкес бағдарлық көлік құралдарының жүрістерінің болуын есепке ала отырып қауіпсіздігін ұйымдастыру;

- автомобиль жолдарын қысқы күту ақауларын уақытылы анықтау және жою;

- қозғалыста автомобиль жолдарының қар басулары мен тайғақтығы әсерінен үзілістерді болдырмау бойынша қажетті шараларды қабылдау;

- автомобиль жолдарын пайдаланушыларын, қажетті жол белгілерін орнату жолымен, автомобиль жолдарында жүру шарттары туралы мезгілінде ақпараттандыру;

кезекшілер мен диспетчерлердің жұмыстарын ұйымдастыру;

мүдделі инстанцияларға қажетті ақпаратты жіберу бойынша жұмыстарын ұйымдастыру;

автомобиль жолдарына жалғастырумен қысқы күту бойынша барлық жұмыстардың түрлеріне, технологиялық карталарының мезгілінде әзірленуін қадағалау, технологиялық карталарды қарастыру мен бекіту.

4.16 Автомобиль жолдарын қысқы күту бойынша жұмыстардың құрамына дайындық жұмыстары, автомобиль жолдарын тікелей қысқы күтуді жүзеге асыру, қысқы күту бойынша жұмыстарды аяқтау және жасалынған жұмыс туралы есепті құру кіреді.

4.17 Жалпы қолданыстағы автомобиль жолдарын қысқы күту кезеңінде күнделікті I және II күрделі дәрежелі жұмыстардың орындалуы қарастырылуы қажет.

Автомобиль жолдары бойынша, мемлекеттік өкілетті органының жолдарды күту бойынша кәсіпорындар штабтары жұмысшыларымен жарнамаланатын жұмыстың I – күрделі дәрежесі кезіңде, жол жүруге мәнсіз кедергілерді жою мақсатында, күштер мен құралдардың (қарды тазалау, КҚМ орналастыру, жол ернеулерін тазалау, және т.с.с.) болуында штаттық тәртіпте орындалады.

II-ші күрделі дәрежесі автомобиль жолдарында (төтенше ауа райлық шарттардың немесе басқа жағымсыз құбылыстардың басталу салдарынан) жүруге күрделі кедергілердің пайда болу қаупі кезінде жолдарды күту бойынша облыс ұйымдарының жедел штабтары автомобиль жолдары бойынша, мемлекеттік өкілетті органы бөлімшелерінің жедел штаттарымен жарнамаланады. Жұмыстарды орындау үшін меншікті, ал қажет болған кезде – басқа кәсіпорындардың күштер мен құралдарының максималдық саны жұмсалады.

4.18 Автомобиль жолдарының әр кәсіпорын – иесі бойынша қысқы күту бойынша жоспарларда әзірленетін, күрделіліктің барлық дәрежесі үшін автомобиль жолдарының қысқы күту бойынша жұмыстарды ұйымдастырулар өзіне қамтиды:

- қар басулардан жол және жол құрылыстарын қорғау;

- көктайғаққа қарсы материалдар мен жолдардың жүргін бөлігін уақтылы және сапалы өңдеу;

- техниканы дайындау және жөндеу;

- жылыту мен құм базалары тармақтарын дайындау және жөндеу;

- КҚМ, ЖЖМ, көмір қажетті жол белгілерінің дайындамалары.

4.19 Егер автомобиль жолдары бойынша және жол жүру қауіпсіздігі бойынша, мемлекеттік өкілетті органдарымен келісімі бойынша, автокөлік жолдарының кәсіпорын – иелері жетекшілерімен, қыстық тайғақтықты жою бойынша, жұмыстар кешенің жүзеге асыру кезінде, МЕМСТ 33220 талаптары мен нақты ұсыныстардың орнатылған директивтік мерзімінде орындалмаған болса, онда сол мезетте жолдардың жеке телімдерінде көліктік құралдар жүрісіне уақытша шектеулер, жүру жылдамдығына немесе жүруді уақытша толығымен жабуға шектеулер енгізу бойынша, қосымша шаралар қабылдану қажет.

5 Автомобиль жолдарын қысқы күтуді ұйымдастыру

5.1 Дайындық кезеңі

5.1.1 Автомобиль жолдарын қысқы күту бойынша, ұйымдастырушы-техникалық іс-шаралардың жоспары ағымдағы жылдың 1 шілдесіне дейін кәсіпорындардың жолдарды күту бойынша жедел және жұмысшы штабтарымен әзірленген болуы қажет. Қысқы күту бойынша құжаттардың нысандары А қосымшасында көрсетілген.

Жолдарды күту жөніндегі облыстық ұйымдарға ауа райының мәліметтерін және дауылды құбылыстар: қар жауу, боран, бұрқасын, көктайғақтық құбылыстар жөніндегі хабарламаларды беру туралы гидрометео қызметтердің бекеттерімен жолдарды күту бойынша облыс ұйымдарымен келісім шарт бекітіледі.

5.1.2 Жолдарды дайындау және қысқы уақытта жұмыстың ұйымдастырылуы туралы күнделікті бұйрықтарда және қыстық күтім бойынша іс-шараларды жүзеге асыру кезінде ескеру қажет, бұл:

- КҚМ минималды паспорттық орналастыру нормалары мен жүру бөлігінің (В қосымшасына сәйкес) ені бойынша, КҚМ орналастыру біркелкілігі бойынша, әмбебап құмсепкіштерді олардың жұмысқа жарамдылығын (аттестаттау) тексеру мүмкіндігімен дайындығы 15-қыркүйекке дейін жүргізілуі қажет;

бағдарлы көліктік құралы үшін отырғызу алаңдарында немесе автокөлік жолдары иелерінің қараулары бойынша, басқа да орындарында МЕМСТ 33387 бойынша, қат-қатарға (шығын шарасы бойынша қайта-қайта толтырылуымен) қатталған құмды – тұзды қоспалардың (келесі – ҚТҚ) дайындамасы 1-қазанға дейін жүзеге асырылуы қажет;

- дабылды белгілерді және қарлы қорғаныс құрылыстары үшін, қазықтарды орнату ауаның тұрақты теріс температуралары басталғанға дейін орындалуы қажет, бірақ қарлы қорғаныс құрылыстарының – ауаның тұрақты теріс температурасы басталғаннан кейін 1-желтоқсаннан кеш емес;

автомобиль жолдарын қысқы күту бойынша, жұмыстарда жұмыс істейтін инженерлік-техникалық жұмысшылар, диспетчерлер, кезекшілер, бригадирлер мен жүргізушілердің білімдерін тексеру және оқытуды жүргізу, лауазымдық нұсқаулықтардың болуын, еңбекті қорғау бойынша және технологиялық карталардың нұсқаулықтарын 15-қазанға дейін жүзеге асыру қажет.

5.1.3 Қысқы кезеңде жолдарды дайындау мен жұмысқа ұйымдастыру туралы бұйрықтарда және іс-шараларды жүзеге асыру кезінде, сондай-ақ, қарастыру қажет:

жол жамылғыларын жөндеу (жарықтарды саңылаусыздандыру, шұңқырларды бітеу);

автомобиль жолдарының (көпірлік төсемесінің жамылғысы бұзылған орындарын және жасанды құрылыстардың құрылымдық элементтерін жөндеу, гидро оқшаулау мен су бұрғыштың ақауларын жөндеу, тот басу мен ластанулардан тазарту, қажет болған жағдайда құрылыстардың металл элементтерін жемірілуге қарсы лакты сыр материалдарымен сырлау және т.с.с.) жасанды құрылыстары мен жайластыру элементтерін қыстық пайдалануға әзірлеу бойынша, адрестік жұмыстар кешендерін жүргізу;

бетон және темір бетон құрылымдардың егер олардың пайдаланылуы кезінде МЕМСТ 33387 бойынша натрий хлорының негізінде КҚМ қолдану жоспарланбаған болса, онда беттеріне адрестік алдын-алу өңдеу жүргізу қажет;

қысқы кезеңде су өткізгіш құбырларын пайдаланудан алдынғы жылдардағы бақылауларын есепке ала отырып, кіру және шығу тесіктерін жабу бойынша адрестік жұмыстар.

5.1.4 Автомобиль жолдарын қысқы күту үшін материалдардың дайындама жоспарларында 15-қазанға дейін дайындау қажет

автомобиль жолдарының 1,2,3-ші талаптарының деңгейлері үшін МЕМСТ 33387 бойынша, таза күйінде пайдалану үшін натрий хлорының мөлшері – олардың жабық қоймаларда сақталуын қамтамасыз ететін көлемдері;

барлық талаптар деңгейлерінің ҚТҚ автомобиль жолдары үшін – жалпы тұтынудан 70%-дан кем емес;

шұңқырларды жөндеу үшін органоминералдық және (немесе) эмульсия-минералдық қатталатын өңдеу қоспалары – жалпы тұтынудан 70%-дан кем емес.

5.1.5 Барлық талаптар деңгейінің автомобиль жолдарында ҚТҚ дайындау көлемдік мөлшерлемесі мен стационарлық немесе мобильдік қоспалы орнатуларда өндірілуі қажет. МЕМСТ 33387 бойынша натрий хлорын тек жабық қоймаларда ғана, барлық сыныптардың ҚТҚ – жабық қоймаларды не жаппалар астында, не ылғалды өткізбейтін материалдарды жабумен бірге, ашық әдісте сақтау жүзеге асырылады.

5.2 Қар басып қалу дәрежесі бойынша қар қабаттары мен Қазақстанның автомобиль жолдарының аймақтарын қалыптастыру

5.2.1 Қазақстанның аумағындағы климаттық және бедерлік жағдайлары алуан түрлі және олардың әрекет етумен температура, ауаның ылғалдылығы, жауын-шашындардың мөлшері қыс кезеңінің ағымында, желдердің бағыттарымен қайталанулары өзгерулерінің қарқындылық дәрежесіне байланысты өңірлердің метеорологиялық көрсеткіштеріне байланысты болады. Қазақстан өңірлерінде климаттық жағдайлардың алуан түрлілігіне байланысты, қар механикасының өзгеруін есепке ала отырып, жолдарды қар басу жағдайлары бойынша, Қазақстан аумағын өңірлеу, қыстық күтуді ұйымдастырудың неғұрлым тиімді тәсілі болып табылады.

5.2.2 Аумақты өңірлеу оның негізінде атмосфералық айналымының ерекшелігі жатқан, климатты қалыптастыру шарттарын егжей-тегжейлі түсіндіреді. Бұл әр облыстың, сонымен қатар аймақтың географиялық орналасуын ескере отырып, климаттық ерекшеліктерін егжей-тегжейлі зерттеумен салыстыруға мүмкіндік береді, бұл метеорологиялық деректерді алуда, автокөлік жолдары жамылғыларында мұзданулардың қалыптасу жағдайларын зерттеу, және осының салдарынан, осы негіздерде олардың түрлерінің пайда болу себептерін орнатуда маңызды рөлі бар. Ал бұл өз кезегінде, Қазақстан өңірлерінің жағдайларында көктайғаққа қарсы материалдарды (химиялық реагенттер) экономикалық тиімді пайдалануға және олардың орналасу нормаларын нақтылауға әкеледі.

5.2.3 Қазақстан аумағын өңірлеу кезінде 1 қ.м.-ға жер төсемесінің көлденең пішініне, оның жол бойғы аймағын (жер төсемесінің жиегінен екі жаққа 50 м) есепке алғандағы қардың көлемі, негізгі көрсеткіші болып табылады. Бұдан басқа климаттық аймақтарда орнату кезінде жергілікті жердің бедері, жел тармақтары және қыс уақытында жауын-шашын мөлшері, физикалық-механикалық қасиеттері және басқалары есептеледі.

5.2.4 5.2.1-5.2.3 тармақтарынан бұрыңғы Посткеңес елдерінің аумағы автомобиль жолдарында қармен күрестің әр түрлі қиындықтарын 7 аймаққа бөлген, Қазақстан аумағы 1 және 3-6 аймақтарына жатады.

Қазақстанның Оңтүстігі үшін өңірлеу кезінде климаттық жағдайлардың анықтамасы келесі түрде көрсетілген:

1-аймақ. Көптеген қыстар бойы қар жабыны жоқ дерлік. Жеке күндері қыста көктайғақ байқалады, қар түсу кезеңінің ұзақтығы 10-нан 60-қа дейінгі тәулікті құрайды. Неғұрлым суық кезде ауаның орташа температурасы кішігірім + температураларынан -8° С-қа дейін ауытқиды. Қысқа қатты жауын-шашындардың мөлшері 20-құрайды. Әдеттегі қыстарда жауған қар температуралық тәртіптердің өзгерістерінің әсерінен мұз шөгінділеріне айналуы немесе еріп кетуі мүмкін. Осыған қарамастан Қазақстанның орталық бөлігінде, жоғарғы қатты борандар байқалады. Оңтүстік Маңғышлақ аумағының үштен бірі және Оңтүстік Қазақстан облысы 1-ші аймаққа жатады – мерзімді қармен күрес өңірі.

3-аймақ – қар басу қиындылығы орташа өңір. Оған Павлодар, Шығыс Қазақстан облыстарының орманды өңірлері жатады. Тұрақты қар жамылғысының кезеңі 100 күнге дейін созылады. Неғұрлым суық кезеңде ауаның орташа температурасы абсолютті минимум кезінде -9° С-тан -30° С-қа дейін -32° С-тан -53° С-қа дейін. Қыста қатты жауын-шашындардың мөлшері 50-ден 200 мм-ге дейін. Қыс кезеңіне қар жамылғысының ең жоғарғы биіктіктерінің ішінен орташасы 23-тен 70 см-ге дейін. Желдердің максималды жылдамдықтары 18-27 м/с. Үлкен қалыңдықтың (1,0-1,5 м астам) қар шөгінділері сирек байқалады. Кейбір өңірлердің жолдарында қызылсу мұздары пайда болады.

4-аймақ – қармен күресу күрделі қиындықпен жүзеге асырылады. Оған Қазақстанның 1,3,5 және 6-аймақтарына жатқызылған облыстарынан басқа негізгі бөлігі жатқызылған. Тұрақты қар жамылғысымен кезеңінің ұзақтығы 100 тәулікті құрайды. Ауаның температурасы: аса суық кезеңдерде орташа -16° С-тан -34° С-қа дейін, ал абсолюттік минимумы -40° С-тан 60° С-қа дейін. Қысқа қатты жауын-шашындардың мөлшері 115-тен 205 мм-ге дейін. Қыс кезеңіне қар жамылғысының ең жоғарғы биіктіктерінің ішінен орташасы 30-дан 74 см-ге дейін. Қыста қарқынды борандар байқалады. Жолға әкелетін қардың көлемі 250 м/м-ге жетеді.

5-аймақ – қармен күресу өте күрделі қиындықпен жүзеге асырылады. Бұл аймаққа жиі Ақтөбенің солтүстік-шығысы, Қарағанды облысының өңірлер бөліктері мен Ақмола облысының оңтүстік бөлігі жатады. Тұрақты қар жамылғысымен кезеңінің ұзақтығы 140 тәулікті құрайды. Ауаның неғұрлым суық кезеңінде орташа температурасы -16° С-тан -23° С-қа дейін, абсолютті минимумы кезінде -34° С-тан -50° С-қа дейін. Қысқа қатты жауын-шашындардың мөлшері 75-тен 150 мм-ге дейін. Қыс кезеңіне қар жамылғысының ең жоғарғы биіктіктерінің ішінен орташасы 28-ден 86 см-ге дейін. Желдер қарды өте аз көшіреді (400 м /м-ге дейін).

6-аймақ – қармен күресі ең қиын жағдайларда жүзеге асырылады. Оған Ақмола, Қостанай, Қарағанды өңірлері мен Солтүстік-Қазақстан облысы жатады. Тұрақты қар жамылғысымен кезеңінің ұзақтығы 160-қа дейінгі тәулікті құрайды, қатты жауын-шашындардың мөлшері 85-198 мм. Ауаның неғұрлым суық кезеңінде орташа температурасы, минималды -47° С-тан -55° С-қа дейінгі мәндерінде, -17° С-тан -34° С-қа дейін. Қыс кезеңіне қар жамылғысының ең жоғарғы биіктіктерінің ішінен орташасы 17-ден 48 см-ге дейін, қар үлкен қозғалғыштыққа ие және борандар оны үлкен мөлшерде көшіреді (600 м/м-ге дейін).

5.3 Қарды тазалау бойынша жұмыстар

5.3.1 Автомобиль жолдарын қардан тазалауды арнайы қар тазалағыш мәшинелер мен механизмдердің көмегімен орындайды.

5.3.2 Автомобиль жолдары мен құрылыстарын қардан тазалау бойынша жұмыстарды қыстық күтімнің Жоспарына және нақты ұсыныстардың талаптарына сәйкес жүзеге асырылуы қажет. Қар тазалаудың мерзімдері мен толықтығы МЕМСТ 33220 талаптарына сәйкес келуі қажет.

5.3.3 Қарлы төсеменің пайда болуын ескерту үшін, 5.4-ке сәйкес қарды тазалағаннан кейін және 5.5-ке сәйкес — қарды тазалау алдында, КТҚ автокөлік жолдарының жамылғыларына өндеу жүргізу қажет.

5.3.4 Автомобиль жолдары талаптарының деңгейлеріне сәйкес қар жауулар мен борандарда, жүру бөлігі мен жол ернеуілерін қардан тазалауға, 5-кестеде көрсетілген күпсек қардың максималды қалыңдығы кезінде тазалауға кірісу қажет.

5.3.5 Жүру бөлігінен, жол ернеулерінен, бөлу жолағынан, бағдарлы көліктік құралдардың аялдамалары мен демалысы үшін алаңдардан, жаяужолдар мен жаяу жүргінші жолдар және т.с.с. қарды тазалау МЕМСТ 33181 мен нақты ұсыныстардың талаптарына сәйкес көлемдері мен мезгілінде жүргізіледі. Қысқы күту материалдарының құрамдық бөлігі болып табылатын технологиялық карталардың болуы механикаландырылған тәсілмен орындалатын жұмыстар үшін міндетті.

5.3.6 Ауаның кері тұрақты температуралары кезеңінде бөлу жолағынан қарды тазалау немесе шығару қар жалының биіктігі 0,4 м астам кезінде жүзеге асырылады. Бөлу жолағында күндізгі уақытта ауаның тұрақты оң температурасы кезінде қар жалдарының болуына жол берілмейді. Бөлу жолағынан қоршаулар болған кезде қарды тазалау және шығару қоршаулардың беткі жақтарына дейін жүргізіледі.

Жол ернеулерінен қарды тазалау немесе шығару, МЕМСТ 33220 талаптарына сәйкес, ал қоршаулар мен басқа да кедергілердің болуынан — қоршаулардың немесе басқа да кедергілердің беткі жақтарына дейін жүргізіледі.

5.3.7 Автомобиль жолдарынан шығарылған қарды жергілікті тармақтарда, жағалаулық және су қорғаныс аймақтарында қаттауға тыйым салынады.

Жиналатын қар массасының артық мөлшерін шығару және оны жергілікті тармақтың шегінен тысқары, автомобиль жолының бөлінген алабына біркелкі бөліп орналастыруға рұқсат етіледі.

Бөлінген алапқа жиналатын қар массасын орналастыруға мүмкін болмаған кезде, оны арнайы алаңдардың жол бойғы жолағының шектерінде біркелкі бөліп орналастыруға рұқсат беріледі.

5.3.8 Топырақты жолдар мен қиыршық тас жамылғысымен автомобиль жолдарындағы жүру бөлігінде нығыздалған қар төсемелерінің болуларына (қалыптасуына) рұқсат беріледі.

5.4 Жолды қардан тазалаудың шұғыл шаралары

5.4.1 Жолдарды қардан тазалаудың шұғыл шаралары жүру бөлігінде қар жауу кезеңінде немесе қардың қалыңдығы 5 см-ден асқан кезінде орындалады. Сонымен бірге автомобиль жолдарын қардан тазалауды арнайы қартазалағыш мәшинелердің көмегімен орындайды, олардың қолданылу шарттары 4-кестеде көрсетілген. Қар тазалағыштарының екі түрі бар: көлемсіз — патрульдік, көлемді — күртік қарларды тазалау.

5.4.2 Қардан тазалау шараларының негізі патрульдік қар тазалау болуы қажет. Ол автомобильді соқалы қар тазалағыштармен бекітілген телімде барлық боран және қар жауу кезінде кезеңмен айлану (патрульдеу) арқылы жүзеге асырылады.

Патрульдік қардан тазалау жұмыстарыкіші боран және қар жауу кезінде, қардың жиналу қарқындылығы сағатына 0,5 см болған кезде дара машиналармен және қарқындылығы көрп борандар мен қар жаууларда, сондай-ақ автокөлік қозғалысы қарқынды телімдерде қар тазалағыштар тобымен жүзеге асырылады. Қар тазалағыштардың жұмыс жылдамдығы жолдың арақашықтығына байланысты 35-40 шқ/сағ. кем болмауы қажет, ол қарды қар жалын пайда қылмай жер төсемесінің шетіне лақтыруды қамтамасыз етеді.

5.4.3 Қар қабаттарын аралас тәсілмен тазалау қозғалып тұрған машиналар кешенінің үйлесімінде (бульдозерлер немесе тракторлы екі рет ысыратын қар тазалағышпен) жүзеге асырылады. Жамылғыларға зақым келмеу үшін жолды шынжыр табанды қар тазалағыштармен жамылғыға дейін тазаламау қажет. Жамылғыда қалыңдығы 5-7 см сақтандырғыш қабат қалдырылады, ол соңғы тазалау кезінде автогрейдерлермен тазаланып алынады.

5.4.4 Қар қорлары түрлі технологиялық сұлбалар бойынша тазаланады. Олар қар қабатының қалыңдығына, қарды тасу минимумына, қар тазалағыш машиналар жұмысының тиімді жағдайларына, сондай-вқ қолда бар техникаға байланысты таңдалады.

5.4.5 Қалыңдығы 0,8-1,2 м аса қуатты қарлы шөгінділер кезінде, осіне симметриялы диагональды тазалау қолданылады. Қарды тазалау 5-10 м бойынша қысқа өткелдермен жүргізіледі. Осы кезде пайда болған қардың үлкен жалдары жер төсемесінің шегінен тысқары роторлы қартазалағыштармен алынады, ал қалған қардың сақтандырғыш қабаты автогрейдермен қорғалады. Қар көшкіндерінің жиынынан пайда болған қар басуларын тазалау, сондай-ақ жергілікті жердің бедеріне байланысты әр түрлі тәсілдермен жүзеге асырылады.

5.4.6 Еңісті жерлердің етегінде аңғар түбімен өтетін аласа үйінділері бар телімдерде, қар шөгінділерін жол төсемесіне дейін, биіктігі 2 м және ені 1 м-ден кем емес ойықтар қалтырып, қабатпен жоғарыдан төменге қарай тазалайды. Үйінділердің үлкен биіктіктері кезінде үйіндінің түбіне дейін бірден ор қазу мүмкін емес. Барлық жолағына кезекті өткелдермен қабатын алып тазалау қажет.

5-кесте – Қартазалағыш машиналарды қолдану шарттары

Машиналар мен механизмдер	Жұмыс жүргізілуі ықтимал қардың шекті тығызды ғы	Келесі жағдайлардамашиналардың жұмыс істеуі ықтимал қар қабатының шекті қалыңдығы		Мәшинені қолдану мақсатты болған кездегі жұмыстар
		қармаудың ені толық болмағанда	қармау-дың ені толық болғанда	басқа	негізгі
1	2	3	4	5	6
Бірқайырмалы-соқалы-щеткалы автомобильді қартазалағыштар ("Тройка")	0,3	0,3	0,7	патрульді тазалау	қалыңдығы шағын қар басу-ларын тазалау; тазалау жолағын кеңейту
Екіқайырмалы соқалы автомобильді қартазалағыштар	0,4	қысқа —0,6-ға дейін; ұзын 0,4-ке дейін	0,8	қалыңдығы орташа қар басуларын тазалау	тазалау жолағын кеңейту
Екіқайырмалы тракторлы қартазалағыштар	0,6	1,0	1,2	жолға жанасып тұрған жазықтарда қардан қорғану орларын төсеу	лек жолдарын төсеу; үлкен қалыңдықты қар шөгінділерін жою;
Роторлы фрезерлік-роторлы қартазалағыштар	0,7	бір рет жүріп 1,5 м-ге дейін; қабат бойынша өндеуде қалыңдығы шектелмеген		қар басуларды немесе үлкен қалыңдықты қар жауудың шөгінділерін тазалау. Қар жалдарын жою; қар үйінділерін көшкіндерден тазалау.
Автогрейдерлер	0,6	0,5	0,6	орташа қалыңдығы орташа қар шөгінділерін тазалау; нығыздалған қарды жою	роторлы қартазалағышпен бірлесе жұмыс істеу кезінде қар жалындарын тегістеу немесе толығымен жою
Бульдозерлер	0,7	бір рет жүріп 1 м; қабаттармен өндеу кезінде қалыңдығы шектелмеген		жолға жанасқан жазықтықтарға қардан қорғану орларын орнату. Нығыздалған қарды жою	жолға іргелес онласқан алаңдарда қардан қорғау орларды салу. Тығыздалған қабатты жою
Қар жалын шашқыштар	0,6	1,5 дейін		қар жалдарын (соның ішінде жыралар-дың үстінде орналас-қан) жою	қар басуларды тазалау

5.4.7 Жартылай қазынды-жартылай үйінділерде үйінділерді қарды аласа құламаның жағына қарай ауыстыру арқылы тазалайды. Бойлық бағытта үйінділерді екі тәсілмен роторлы қартазалағышпен тазалайды. Егер үйіндінің ұзындығы үлкен болса, онда жұмыс "қаптау" бойынша орындалады. Үйіндінің шағын ұзындығы кезінде тазалау айналымдарсыз орындалады. Қартазалағыш үйінділерді көлбеу қабаттарымен мүмкін үлкен бұрышпен көлденең жазықтыққа өндейді.

5.4.8 Бұралаң тау жолдарында қарды тазалау кезінде қарды әмбебап қайырмалары бар бульдозерлермен құламалар астына құлатады, ал кіші радиустардың болғандығынан роторлы қартазалағыштарды қолдану кезінде қарды тазалау қысқа шабу- кесіп алулармен жүргізіледі.

5.5 Автомобиль жолдарын қар басып қалудан қорғау

5.5.1 Автомобиль жолдарын қар басып қалудан қорғау немесе олардың қар кіргізулерінің азаюы [2] талаптарына сәйкес жер төсемелерін жобалау кезінде қарастырылады және пайдаланылатын жолдар үшін тұрақты, ауыспалы құралдарды қолданумен қамтамасыз етіледі.

5.5.2 Қардан қорғанудың тұрақты құралдарына орман жолына жанасқан қарды жібермейтін отырғызулар, тоғайлар, дуалдар, құрылыстар, жол арқылы қарды өткізуді болдырмайтын немесе азайтатындар және т.с.с. жатады.

Қардан қорғалудың уақытша құралдарына ағаш тақтайшалардан жасалған қалқандар, синтетикалық материалдардан жасалған торлар және басқа да арнайы құрылымдар, сондай-ақ қысқы кезеңде ұйымдастырылатын қарлы орлар жатады.

5.5.3 Қарды жібермейтін отырғызуларды, қалқанды және өзге де арнайы құрылымдарды, қарлы орларды орнату, [2] сәйкес және автомобиль жолдарын қысқы күту Жоспары бойынша жүзеге асырылады.

5.5.4 Қарды жібермейтін отырғызуларды күту және орнату [2] сәйкес жүзеге асырылады.

5.6 Қысқы тайғанақпен күресу

5.6.1 Жолда пайда болатын қарлы-мұзды шөгінділер өзінің физикалық күйлеріне және сыртқы белгілеріне байланысты, келесі түрлерге бөлінуі мүмкін (6-кесте): күпсек қар, нығыздалған қар (төсеме), шыны тәрізді (жылтыр) мұз. Тайғақтықтың осы сипатты түрлерімен күресу кезінде әр түрлі технологиялық операциялар мен материалдарды бөлу нормалары қолданылады.

6-кесте – Қарлы-мұз түзінділердің физика-механикалық қасиеттері

Қар жамылғысының сипаттамасы	Тығыздығы, т/м3	Қаттылығы, МПа	Кесуге меншікті кедергі, МПа
Өте күпсек, жаңа жауған қар	0,01-0,20	0,02	0,001
Күпсек, нашар нығыздалған, жаңа жауған үйме	0,22-0,30	0,02-0,10	0,005-0,01
Нығыздалған, жаңа жауған	0,30-0,40	0,20-0,40	0,01-0,02
Ескі, жатып қалған	0,48-0,52	0,40-0,50	0,025-0,08
Ұсақ түйірлі көшкінді, нығыздалған төсеме	0,55-0,70	0,50-0,70	0,1-0,5
Қарлы-мұзды төсеме	0,70-0,95	–	1,0-2,5

5.6.2 Жерге жақын ауаның жоғары ылғалдылығы және -5 °С –қа дейінгі теріс температурасы кезінде, қатпаған су диаметр 2 мм-ге жуық тамшылар түрінде ұсталып тұрады. Ауаның неғұрлым суық болғандығынан, қатпаған бөлшектерінің диаметрлері соғұрлым кіші болады: tв=-10 °С- кезінде ауада сіркіреме — бөлшектерінің диаметрі 0,3 мм жуық қатпаған бу тәрізді су пайда болады; tв=-30 °С- кезінде, бу тәрізді ылғал өзімен аса суытылған тұманды көрсетеді.

5.6.3 Пайда болу сипаты бойынша автокөлік жолдарының мұз басуларын бес топқа ажыратады.

Тайғақтықтың бірінші тобына жататын, шыны тәрізді мұзды жіңішке пайда болулардың жылдамдығы, жол төсемі қабаттарының және жер төсемесіндегі жылу алмасу үрдістеріне байланысты болады. Бұл ретте жол құрылымдарында жылу алмасу үрдісі неғұрлым жоғары болғанымен, олардың денелерінде ылғалдың қатуы соғұрлым баяу жүреді. Мұзды пайда болу қабатының қалыңдығы осындай жағдайларда, 1 мм-ден 2-3 см-ге дейін ауытқиды және бұдырлық, жамылғысы тегістігінің текстурасына, сондай-ақ жамылғы бетінің үстіндегі судың көлеміне (ылғал) байланысты болады. Осындай тайғақтықтың түрі өте төмен ілініс (0,08-0,15 шамамен) коэффициентімен және оның жамылғы алаңында пайда болу құрылымымен, шыны тәрізді мұздың біртектілігімен сипатталады. Осындай тайғақтық түрінің тығыздығы 0,9 т/м3-дейін жетеді.

Екінші топқа жамылғылардың радиациялық салқындатулары кезінде, шық температурасынан төмен қыраудың ауасынан және пайда болуынан су буының кристаллдануы нәтижесінде, құрғақ бетінде пайда болатын тайғақтық түрлері жатады. Қырау пайда болуының температуралық диапазоны -7-ден -40 оС-дейін ауытқиды. Жылудың кері балансының орны бар кезде ашық желсіз ауа райы кезінде, ауаның қатысты ылғалдылығы кезінде 80-100 % қырау пайда болуы мүмкін. Бұл ретте жауын-шашындар болмайды.

Үшінші топқа нәтижесінде қатты қатпар пайда болатын, жамылғыға, температурадан төмен суытылған судың қатуына түсетін жауын шашындардың қатуы кезінде туындайтын сол тайғақтықтың түрлері жатады.

Қатпар қиыршықты және мұздық болып бөлінеді. Қиыршықты қатпар жылымық басында тұманнан ылғалдың суытылған жамылғысына қату кезінде пайда болады және беті бұдырлы мұзды қабыршақ құрылады. Мұзды қатпар қысқа мерзімді жаңбыр немесе ауа температурасы минус 2-3 оС-астам суытылған жамылғыда сіркіремелер кезінде су тамшыларының қатуынан құралады. Ұзақ жаңбыр жамылғылардың үстіңгі қабаттарының қыздырылуына әкеледі және су тамшылары қатпайды.

Төртінші топқа жамылғыға суытылған су тамшылары түскен кезінде туындаған сол пайда болулардың түрлері жатады. Сұйық фаза құрғақ немесе дымқыл жамылғысында, жер бетіне жақын қабатынан суытылған сұйықтықтың тамшыларының түсулері есебінен пайда болады. Суытылған сіркіреме -10оС-дейін. Суытылған тамшылардың температурасы олардың диаметрлеріне байланысты -1 оС-тан -10 оС-дейін өзгеруі мүмкін.

Бесінші топты сол тайғақтықтың, қар қабатының жамылғыларына – жасанды тайғақтық, яғни, қар төсемесі қалыңдауынан пайда болатын түрлері жатады. Қар өз физикалық сипаттамаларын (тығыздық, беріктілік) жүріп келе жатқан автокөлік дөңгелектерінің әсерінен өзгерту қасиетіне ие. Қар төсемесінің қалыптасу үрдісі үш сатыны қамтиды:

– тығыздығы 0,35-0,5 т/м3 төсемесі пайда болу нәтижесінде қардың механикалық нығыздалуы. Бұл ретте жамылғысымен дөңгелектердің ілінісу коэффициенті 0,20-0,25 жетуі мүмкін;

– төсеменің жоғарғы қабаты бірте бірте қатуы және еруі нәтижесінде оның бетінде мұздың біртіндеп қалыптасуы. Нығыздалған қардың бетімен автокөлік дөңгелектерінің қажалуынан судың жіңішке қабықшасы пайда болады, ал содан кейін қар шөгінділерінің үлкен жылу сыйымдылығы есебінен оның мұзға кристаллдануы жүреді. Осындай шөгінділердің тығыздығы – 0,6-0,65 т/м3;

– тығыздығы 0,9 т/м3-дейін жаппай мұзға айналуына дейін төсеменің ары қарай нығыздануы мен қатуы. Ілінісу коэффициенті 0,1-0,15-дейін төмендейді.

5.6.4 Ауаның температурасы мен жамылғының күйіне байланысты [3] қолданыстағы нормативтік құжат пен МЕМСТ 33387 талаптарына сәйкес қыстық тайғақтықты жою үшін, КҚМ қолданылады. Қазақстанның автокөлік жолдарында қыстық тайғақтықтың негізгі түрлері мен сипаттамалары В қосымшасында келтірілген.

5.6.5 Қыстық тайғақтықты жою үшін автокөлік жолдарының қыстық күтімі кезінде химиялық, химиялық-фрикциондық және фрикциондық әдістер қолданылады.

Қыстық тайғақтықтың пайда болуы кезінде жүзеге асырылады:

- химиялық материалдардың көмегімен қарлы-мұзды пайда болуларды балқыту;

- жол жамылғыларымен бекітілген ернеулерінен қарлы және мұзды пайда болуларды жою;

- төсемнің бетімен автокөлік дөңгелектерінің ажырату сапаларын арттыру үшін, фрикциондық материалдармен қарлы-мұзды төсемесін өңдеу.

5.6.6 Химиялық әдісі кезінде хлорлы тұздардың негізінде, қатты химиялық реагенттерді және сұйық хлорлы ертінділерін қолданады. Ауаның температурасына байланысты химиялық реагенттерінің орналастыру нормалары [3] көрсетіген.

5.6.7 Химиялық әдісті күпсек қар және қар төсемі түрінде қыстық тайғақтықты жою үшін, сонымен қатар [3], [4] сәйкес профилактикалық өңдеу үшін қолданылуы мүмкін.

Қыстық тайғақтықпен күресу үшін өзінің физикалық-химиялық сипаттамалары бойынша, жарамды көктайғаққа қарсы материалдардың санына келесі жатады:

қатты – ас тұзы және сельвинитті үйінділердің тұздары түрінде натрий хлоры, қабыршақталған кальций хлоры, фосфатталған кальций хлоры (ФКХ);

қабыршақталған бишофит;

қабыршақталған кальций хлорының немесе ФКХ немесе бишофиттің 85-88 % құрайтын (салмағы бойынша) нығыздалмайтын қоспа, кальцийлік несепнәр нитраты (КНН), несепнәр (карбамид);

сұйық – өнеркәсіптің табиғи жер асты, жасанды, көлдің қалдықтары.

5.6.8 Химиялық заттардың еру үдерісі жылулық құбылыстарымен жүреді. Әр түрлі заттардың еру кезінде жылулық әсер, айтарлықтай, әр түрлі, мысалы, NaCl ас тұзын еріту кезінде эндотермиялық (кері), яғни жылуды сіңірумен өтетін реакциясы. Осымен натрий хлорының мұзға бастапқы әрекеті, еру реакциялары экзотермиялық (оң) және жылу (6 және 7 кестелер) бөлуінің үлкен мөлшерімен жүретін кальций хлоры немесе магний хлорымен салыстыру бойынша, біршама ақырын көрінеді. Жылу алғашқы материалдардың салқындануына қарсы әрекет етеді және мұздың еру қарқындылығын күшейтеді (МЕМСТ 7759, МЕМСТ 450, МЕМСТ 4233).

5.6.9 Химиялық-фрикциондық әдіс МЕМСТ 33387 бойынша [4] сәйкес бар әмбебап таратқыштарды орналастырудың минималды паспорттық нормалары туралы деректерді есепке ала отырып, минус 15ºС-дейін ауа температурасы кезінде қыстық тайғақтықты жою үшін қолданылады.

5.6.10 Химиялық реагенттерді, әдетте тұз хлорларын құммен немесе өзге де фрикциондық материалдармен араластырған кезінде олардың қату күштері төмендейді және қоспа тиеуге ыңғайлы және жолдарда біркелкі орналастыру үшін үгілмелі, күпсек түрде сақталады.

5.6.11 Құмды тұзды қоспасының (ҚТҚ) пайыздық қатынасы 20%:80 % ауытқиды және қоспаның материалдарына байланысты зертханалық шарттармен анықталады.

5.6.12 Фрикциондық әдіс қарқындылығы 3000 авт/тәулік аспайтын автокөлік жолдарында мұзды жамылғыларының ажырату сапаларын арттыру үшін және оның үстінде қарлы-мұзды төсеме мен басқа құрылулардың болуы кезінде қолданылады. Фрикциондық материалдар ретінде МЕСТ 33387 талаптарына КҚМ сәйкестігін қамтамасыз ететін құм, кебектер, қож, қыздырылған фрикциондық материалдар қолданылады. Бұл әдіс онда бар абразивті материалдардың есебінен, уақытша жамылғысының ілініс сапасын (ілініс коэффициенті) арттырады. Жамылғыларды қайтадан және кейінгі өндеулері жүру бөлігінің фрикциондық материалдарының 50 %-ы араласқан кезінде жүзеге асырылады. 200 г/м2 астам орналастыру нормалары екі мезгіл жүргізіледі.

7-кесте – Көктайғаққа қарсы әр түрлі реагенттердің еру жылуы

Химиялық реагенттер	Жылу әсерінің сипаты	Еру жылуы (стандартты жағдайлар кезіңде), кал./г
NaCl	Теріс	20,5
CaCl2	Оң	162,2
CaCl2∙2H2O	Оң	67,6
CaCl2∙6H2O	Теріс	20,9
MgCl2	Оң	378,1
MgCl2∙6H2O	Теріс	16,7

8-кесте - Химиялық реагенттердің түрлері мен олардың физикалық қасиеттері

Тұздың атауы	Химиялық формуласы	Эвтектика температурасы tэ, оС	Эвтектика шоғырлануыСэ, %	Стандартты жағдайларда жылу қайтаруы, кДж/г
Натрий хлоры	NaCl	-21,2	23,3	-0,0049
Алты сулы кальций хлориді	CaCl2·6Н2О	-49,8	30,5	+0,0387
Алты сулы магний хлоры (бишофит)	MgCl2·6H2O	-33,6	20,6	+0,0040
Несепнәр (карбомид)	(NH2)2CO	-14,6	30	-0,0043
Амонийлік ацетат (көмірқышқылды аммоний) ("Антиснег-1")*	NH4CH3COO	-44,9	29,6	+0,0232
Магний ацетаты	(СН3COO)2∙Mg∙ ·4Н2О	-	-	+0,0211
Натрий сульфаты	Na2SO4·10Н2О	-1,2	4,0	-0,0050

5.6.13 Фрикциондық материалдардың қарлы-мұзды шөгінділерінің бетіне жақсы бекіту үшін, оларды алдын ала 80°С -дан 100 °С-дейінгі температурада қыздырады және мұз қатқан жамылғы үстімен орналастырады.

5.6.14 Қыстық тайғақтықты жоюды автокөлік жолының барлық ұзындығында, қыстық күтімі бойынша оның үстімен жүретін мәшинелер мен механизмдердің жүру шарасы бойынша жүргізу қажет. Бағдарлы көліктік құралдары жүрістерінің үнемі жоқтығы кезінде, олардың пайдаланушылық жағдайларына 4-5 талаптары деңгейлерінің облыстық және өңірлік маңызды автокөлік жолдары үшін, бірінші кезекте қауіпті телімдерде қыстық тайғақтықты жоюды жүзеге асыру рұқсат етіледі.

Ескерту – Автокөлік жолдарының қауіпті телімдеріне бойлық еңкіштері көп, ал ҚР ҚНжЕ 3.03-09-2006^* бойынша қажетті жоспарда қисықтардың радиустары аз, бір деңгейде қиылысулар шегінде орналасқан, елді мекенді тармақтардан өтетін, бағдарлы көліктік құралдардың аялдамаларында бар, көпірлер және төтенше тежеу қажет болғандағы өтпе жолдарда және басқалары жатады.

5.6.15 Егер қар уақытында жамылғыдан тазаланбаған және температураның кенет төмендеуі кезінде 1 см-дейінгі қалыңдықпен қарлы-мұзды төсемеге айналған болса, онда минус 15 ºС-дейін ауаның температурасын [3] бойынша анықталған оны орналастыру нормаларымен ҚТҚ МЕМСТ 33387 бойынша қолдану қажет.

5.4.16 Көктайғаққа қарсы материалдарға қойылатын талаптар МЕМСТ 33387 сәйкес келуі қажет.

5.7 Қысқы тайғанақтың пайда болуының алдын алу

5.7.1 Жүру бөлігінің (жол ернеулері мен бекітілген бөлу жолақтарын қоса) жаңартылған жамылғыларын алдын алу өндеуді, КҚМ-ды натрий хлорының орташаланған тарату нормасымен 35 г/м² — -5 ºС-қа дейін,
60 г/м² — -5 ºС-тан -10 ^оС-дейін жүргізу қажет:

- аса суытылған жамылғыға жаңбыр жауу;

- ауаның температурасының күрт төмендеуі (оңнан -1ºС-қа дейін және кіші) мен сулы жамылғы немесе жаңбыр жауудың басында;

- ақ жауындар;

- қырау;

- жол жамылғысында көктайғақтың пайда болуы.

5.7.2 Алдын алу өндеуді жүргізу туралы шешімді қабылдау диспетчерлермен және (немесе) жол ұйымдарының жауапкершілікті кезекшілерімен жүзеге асырылады.

5.7.3 Қар түріндегі жауын шашынның болуы кезінде және қарлы-мұзды төсемнің болмағаны жағдайда, КҚМ жамылғысының профилактикалық өндеуі [3] сәйкес қар жуу басталғаннан бастап жүргізіледі.

5.8 Көктайғаққа қарсы материалдарды цементбетон жамылғыларында пайдалану

5.8.1 Бетонның қабыршақтануы өзімен бетінің жіңішке қабаттарының әлсіреуі мен құм, ұсақталған тас, цементті тас – бетонның компоненттерін құрайтын ұсақ бөлшектерінің ұсақталуын көрсетеді. Жамылғысының қабыршақтануы қолданылатың материалдардың техникалық нормативтеріне сәйкес келмеуі мен бетон жұмыстарының өндірісінде технологияларды сақтамағандықтан пайда болатын, цемент тасының және толтырғыштардың адгезиясы бұзылуының салдары болып табылады.

5.8.2 Пайда болу және өсу үдерісіне үлкен ықпал етеді: жол жамылғыларын гипроскопиялық көктайғаққа қарсы реагенттермен (хлорлы тұздар, нитраттар) өндеу; қозғалыстағы көліктік құралдардан динамикалық жүктемелердің әсері; климаттық факторлар (күн сәулесі таралуының термиялық әсері, тәуліктік температураның айырмасы, ауаның ылғалдылығы, жауын-шашындар);

5.8.3 Цементбетон жамылғысында қабыршықтанудың пайда болуы келесі мәселелердің сәтсіз құрылуына әкеледі:

– бетон жамылғысы қалыңдығының азаюы мен оның беріктілігінің төмендеуі;

– жамылғы бетінде ылғалды жібермеудің өсуі, бұл аязды және еру кезеңінде сындарлы көрінеді;

– тайғақтықтың пайда болуына;

– қуыстар, шұңқырлар, бөлінген жерлер мен сынулардың пайда болуына ықпал етеді.

5.8.4 СИШ типті (стирольдық-индеиндік шайыр) мұнай-полимерлік шайырлары және МЛШ-ның (мұнай-полимерлік лак-бояу шайыры) негізінде, сондай-ақ гидрофобизделінетін органикалық кремний қосылыстары (ОКҚ) мен мұнай-полимерлік шайырының кольматтайтын құрамдары негізінде сіңірілетін қорғаныс құрамдарымен өнделген цемент-бетонды жамылғыларында бетонның жасына қарамастан, реагенттерді қолдануға рұқсат етіледі [7].

5.8.5 Цементбетон жамылғыларының беткі қабатын өндеу (сіңірту) бетонның ұсақ тесіктері мен жарықтарына көктайғаққа қарсы реагенттер ерітінділерінің кіріп кетуін болдырмайды және көбіне жамылғылар құрылысында технологияны сақтамаған кезде пайда болған ақаулардан, жамылғысының беткі қабатының бұзылу ықтималдылығын төмендетеді.

Цементбетон жамылғыларын беткі бұзылулардан [7] мұнай-полимерлік құрамдарымен қорғау бойынша Ұсынымдарына және аэродром цементбетон жамылғыларының төзімділін арттыру бойынша Нұсқауларға сәйкес, цементбетон жамылғыларының беткі қабатына өндеу жүргізу қажет [8].

5.8.6 Химиялық реагенттер өзімен диаметрі 3-4 мм-дейін немесе ұсақ кристаллданған ұнтақ, әдетте, түсі ақ, суда тез еритін түйіршіктерден тұрады. Олардың күпсек түрде салмақтық көлемі 0,7 - 0,9 т/м³ шегінде орналасқан
(9-кесте).

5.8.7 Қыстық тайғақтықтың түрлерімен күресу үшін, химиялық реагенттерді пайдалану практикасы, бұл бірнеше алуан түрлі реагенттерден тұратын араласқан қоспаларды пайдалану оңтайлы болып табылатының көрсетті (9-кесте). Бұл олардың тиімді әсерлерінің уақытын арттыруға және жемірлік белсенділігін айтарлықтай төмендетуге көмектеседі.

9-кесте – Цементбетон жамылғыларында тайғақтықты болдырмауға арналған химиялық реагенттердің негізгі көрсеткіштері

Көрсеткіштер	Химиялық реагенттер
	АНС ТУ 113	Карбамид МЕМСТ 2061-75 А маркалы	НКМН	НКН
Химиялық реагенттердің құрамдары	Кальций нитраты, несепнәр, ОП-7 баяулат-қыш, ОП-10	Несепнәр	Кальций нитраты, магний нитраты, несепнәр, ОП-7 баяулатқыш, ОП-10	Кальций нитраты, несепнәр
Химиялық формула	Ca(NO3)2 × ×4CO(NH2)2+ + ББЗ	СO(NH2)2	Ca(NO3)2 × Mg(NO3)2 × ×10CO(NH2)2+ ББЗ	Ca(NO3)2 × ×4CO(NH2)2
Эвтектикалық температура, °C	-22	-12	-32	-22
Қолданудың температуралық шегі, °С	-12	-5	-20	-12
Гранулометрия-лық құрамы, %: диаметрі 1 мм-төмен түйіршік-тер, көп емес	5	5	5	5
Диаметрі 1-3 мм-кем емес түйіршіктер	93	93	93	93
Диаметрі 3 мм-астам түйіршіктер, көп емес	2	2	2	2
Үгітілгіштік, (МЕМСТ 21560.5-82 бойынша, СӨК СТ 2529-80), %	100	100	100	100
ББВ салмақтық үлесі (ОП-7 немесе ОП-10),%	2,0 - 3,5	-	1,5 - 2,2	-
Басуға түйір-шіктердің меха-никалық берікті-гі, көп емес г/түйіршіктер	400	400	400	400
Физикалық Күйі	Ақ, сары немесе сұр түсті түйіршіктер	Ақ түсті түйіршіктер	Сұр-қызғылт түсті түйіршіктер	Ақ немесе сары түсті түйіршік-тер

10-кесте – Түрлі реагенттер құрылысынан көктайғаққа қарсы оңтайлы қоспасын таңдау

Нұсқа №	MgCl2·6H2O (грамм)	(NH2)2CO (грамм)	NaCl (грамм)	Ілгерілеу күші, МПа	Ілінісу күші, МПа
1	-	-	-	0,03711	7,71
2	-	+	+	0,03493	4,03
3	+	-	+	0,02789	4,79
4	+	+	-	0,01338	5,21
5	-	-	+	0,01042	6,83
6	+	-	-	0,01424	6,18
7	-	+	-	0,00371	6,7
8	+	+	+	0,00246	3,06
Ескерту – "–" белігісі 35 г/м2 болғанда, "+" белгісі 60 г/м2 болғанда, орналастыру нормаларына сәйкес реагенттер орналасуының нормасы.

Ресей Федерациясының қолданыстағы нормативтік құжатының [5] мәліметтері бойынша хлорлы тұздар негізіндегі көктайғаққа қарсы материалдарды цементбетон қоспасы төселгеннен кейін бір жыл ішінде цементбетон жамылғыларында пайдалануға болмайды.

5.9 Құйылмалы асфальтбетоннан салынған жол жамылғыларында қысқы тайғанақпен күресу

5.9.1 Жамылғысының (0,3 мм-ден кем кедір-бұдырлықтың орташа тереңдігімен) жатық беті бар (асфальтбетон құйылған) жол төсемесінде жаппай жіңішке мұз қабықшасы түрінде құрылған шыны тәрізді мұзбен күресу кезінде, кальций хлоры мен магний хлорының негізіндегі КҚМ қолдануға тыйым салынады. Бұл тұздарды мұздың жіңішке қабықшасын еріту мақсатында қолдану, жолда ілініс коэффициентінің жарамайтын шегіне дейін төмендететін және натрий хлорымен салыстырғанда баяу кебудің салдарынан жолдың жоғары тайғақтығының жалғасуы кезеңін арттыратын ерітіндінің пайда болуына әкеледі [5].

5.9.2 Құйылмалы асфальтбетон жамылғыларында жіңішке шыны тәрізді мұз қабықшаларын натрий хллоры мен ацетаттар немесе аралас материалдардың негізде КҚМ көмегімен жояды. 0,3 мм астам кедір-бұдырлықтың орташа тереңдігі бар жол жамылғыларында көктайғаққа қарсы материалдардың барлық түрлері қолданылуы мүмкін. Бұл ретте жамылғылардың беткі қабатын өндеу кезінде автокөлік жолдарының қыстық күтімінде асфальт-бетоннан құйылған жамылғылар алдында, айтарлықтай қасиеті бар.

5.10 Күпсек қар кезінде қыстық тайғанақпен күресудің әдістері

5.10.1 Күпсек қар жол жамылғысында қабаттың қалыңдығы бойымен тегіс түрінде қалдырылады. Жаңа жауған қардың тығыздығы 0,06-дан 0,20 т/м3-дейін өзгере алады. Құрамында ылғалдың болуына байланысты қар құрғақ, ылғалды және дымқыл болуы мүмкін. Жол жамылғысында күпсек қар қабатының болуынан жамылғысымен бірге шиналардың ілініс коэффициенті 0,2-дейін төмендейді [5].

5.10.2 Жол жамылғысында күпсек қардың шөгінділері желсіз ауа райы кезінде қатты жауын шашындардың түсуі кезінде пайда болады. Қардың күпсек қалыпта сақталуы ауаның температурасы -10 °С-төмен кезінде мүмкін, себебі ауаның төмен температуралары кезінде қардың автокөлікпен нығыздалу үдерісі баяулайды, ал ауаның температурасы -6 °С-тен -10 °С-кезіндегі қар, ауаның 90 %-аз қатысты ылғалдылығынан нығыздалмайды.

5.10.3 Қар төсеуінің пайда болуын ескерту мақсатымен жұмыстар технологиясы қар жауу кезінде, химиялық немесе қар жауу кезінде жаңа жауған күпсек қар автокөліктердің жүрісінен нығыздалмағанға дейін, аралас КҚМ тікелей орналастыруды қарастырады. КҚМ таратуға (қатты немесе сұйық) жүру бөлігінде, онда химиялық КҚМ бекітуге жеткілікті қар қабаты пайда болғаннан кейін кіріседі. Бұл жамылғыға түскен жаңа қарды күпсек түрінде сақтап тұруға көмектеседі. Қар жауып болған соң жол жамылғысынан қартазалағыш мәшинелердің көмегімен қарды алып тастау қажет.

5.11 Жасанды құрылыстарды қысқы күту

5.11.1 Жасанды құрылыстар (көпірлер, өтпе жолдар, эстакадалар және т.с.с.) жолдардың қауіпті телімдеріне жатады, сондықтан оларда қыстық тайғақтықты кешенді жою бойынша жұмыстарды бірінші кезекте жүргізу қажет.

5.11.2 Қыстық кезеңнің басында жамылғы бұзылыс орындарын және құрылыстың, әсіресе, гидрооқшаулаумен бұзылған ашық металл арматураларымен, деформациялық тігістер және су бұрғышпен барлық құрылымдық элементтерін мұқият бітеу қажет. Тоттан және ластанудан тазалау бойынша, металл элементтерін және құрылымдарды лактық-сырлық материалдармен бояу жұмыстары жүргізіледі.

Темірбетон және металл көпірлерде құрамында хлоридтері жоқ КҚМ қолдану қажет.

5.11.3 Құрамында хлоры бар КҚМ қолдану кезінде осы материалдардың әсеріне ұшыраған, жасанды құрылыстардың (қоршаулар, жаяужол және ернеу блоктары, шеткі бөренелерінің шығыныңқы жерлері, беларқалар, саптамалар) бетон элементтерін гидрофобизделген құрамдармен өндеу қажет [5].

Гидрофобизделген құрамдармен бетон беттерін өндеулерінің мерзімділігі — екі жылда бір рет.

Гидрофобизаторлар болмаған жағдайда бетонды өндеуді антикоррозиялық қоспамен үш жылда бір рет жүргізеді.

5.11.4 Егер көпірлер, эстакадалар, өтпе жолдарында (беларқалар, саптамалар, жаяужолдардың шығыңқы жерлері және т.с.с.) қар қалыңдығы 10 см асатын болса, онда қарды тазалау қажет. Бірінші кезекте құрылыстың оңтүстік жағын тазалау қажет.

5.11.5 Қысқы маусымның аяқталуы алдында арналарды келтіретін және бағыттайтын құбырлардың саңылауларын тазалау қажет.

5.11.6 Көктемде, қыстық жұмыстар аяқталған соң, жасанды құрылыстарда, олардың арнайы жуатын құралдармен немесе ауаның температурасы жоғарылаған сайын күшейетін коррозияны болдырмас үшін сумен шаюын жүзеге асыру қажет.

5.11.7 Қардың көпірлер мен өтпе жолдарының жаяужолдарына түсуін шектеу мақсатында механикалық қар тазалауды орындау кезінде, металл тосқауылды қоршаулардың секциялары астына уақытша қалқандарды орнатуға рұқсат беріледі.

5.11.8 Жаяу жүргіншілер жүретін орындарда жасанды құрылыстардың жаяужолдары МЕМСТ 33181 сәйкес мерзімінде қардан тазартылады, тазалаудан кейін МЕМСТ 33384 бойынша олардың КҚМ-мен өндеуі жүргізіледі.

5.11.9 Жасанды құрылыстан тазартылған қарды орнатылған нақты ұсыныстардың ретімен, су нысаналарының жағалаулар мен су қорғау аймақтарының шектеріне шығару қажет.

Жол ернеулерінің (жаяужолдар) жүру бөлігіне, өтпе жолдың су арналары шеттерінде пайда болатын, салбырап тұрған қызылсу мұздарының өздігінен құлауларын болдырмас үшін, автокөлік жолдарының күзет тексерулері кезінде оларды сындыру қажет.

5.12 Таулы жолдарды көшкіндерден қорғау

5.12.1 Қауіпті көшкінді телімдерде жолдарды қар көшкіндерінен қорғау, арнайы көшкінге қарсы іс-шаралар көмегімен жүзеге асырылады, олар [5]:

- көшкінді болдырмайтын (жолға қар көшкіндерінің түсуін болдырмайды);

- көшкіннен қорғайтын (автомобиль жолдары мен ондағы құрылыстардың мүмкін болатын экономикалық зақымдары мен көлемдерін минимумға дейін төмендетеді және көшкіндердің жойылуын қамтамасыз етеді);

- алдын алу (бірен-саран жойылуларды қамтамасыз етеді, жолға және құрылыстарға келетін экономикалық зақымды азайтады, адамдардың өлімін болдырмауына мүмкіндік береді және жол үстімен тасылатын жүктердің сақты жетулерін қамтамасыз етеді).

Көшкіндерге қарсы іс-шаралардың кешені 11-кестеде көрсетілген.

11-кесте – Көшкінге қарсы іс-шаралар кешенінің құрамы

Іс-шаралар	Жұмыстардың түрлері	Жұмыстардың құрамы
Көшкінді болдырмайтын	Қарды ұстап қалу Қарды бірыңғайлау.	Қарды ұстап қалатын қоршаулар, қарды ұстап қалатын қабырғалар, тіреуіштер жүйесін құру; Бөктерді сатылау; қарды үрлейтін қоршаулардан, қарды ұстайтын орлардан, кольктафельдерден, орман отырғызуларынан қарды реттейтін жүйелерді құру.
	Қар жамылғысын тұрақтандыру	Қарды механикалық немесе химиялық әдіспен бекіту.
Көшкіннен қорғағыш	Көшкіндер қозғалыстарының бағыттарын өзгерту	Бағытталған және ұрғыш бөгеттерді, қабырғалар мен көшкін кескіштерді құру; Жасанды арналар мен ойықтарды құру.
	Жол үсті немесе	Галереялар, қалқалар, көпірлер,
	астымен көшкіндерді өткізу	эстакадалар, виадуктарды құру.
Алдын алу	Ұйымдастырушылық	Көшкінге қарсы қызметті немесе жүруді тоқтату мен шектеу үшін, осындай өзара әрекетті құру; Хабарландыратын дабылдамасын орнату.
	Жасанды құлау	Көшкіндерді артиллериялық жүйелерден ату, алдын ала салынған жарылғыш заттармен қопару және өзге де әрекет ететін (мысалы, акустикалық) тәсілдердің көмегімен құлату.

5.12.2 Қар жамылғысынан есептік жүктемелер арнайы есептер негізінде, әр қауіпті көшкінді телімдер үшін орнатылады. Есептің нәтижесі бойынша автокөлік жолдарын көшкіндерден қорғау үшін, іс-шараларды және құрылғыларды таңдау жүргізіледі.

5.12.3 Бөктерінде қар жамылғысын ұстап қалу үшін орман отырғызуларын қолдану кезінде, олармен бөктерінің аяқ астыларындағы 20-30 метр қашықтықтағы телімнен басқа барлық көшкінді қауіпті бөктері жабылуы қажет. Бөктеріндегі өсімдіктер шахматты түрде қатарлар арасында 2 метр қашықтық кезінде бір қатарда 1 метрден орналасулары қажет.

5.12.4 Қардың сырғуын болдырмас үшін, және де 25° астам құламасы бар бөктеріндегі жас өсімдіктерді қорғау үшін, 1 метрден астам (5% арту ықтималдылығымен) қар жамылғысының орташа көпжылдық биіктік кезінде қарды ұстап қалатын құрылығылар (қабырғалар, қысқа бағаналар, тіреуіштер және т.б.) орнатылады.

5.12.5 Көшкіндердің қозғалысын және олардың тоқталуларын өзгерту үшін, көшкінге қарсы қорғаныс көшкін кескіштер мен бөгеттер (жекелеген жағдайларда топырақтың төккіші орналасқан тік темір бетонды немесе бетонды қыры бар трапециялы қима) қолданылады. Бөгеттің құрылымы мен өлшемдері бөктердің тіктігі мен көшкін жинаушы алабына байланысты есебімен анықталады.

5.12.6 Таулы жолдарда көшкіндерден пайда болған қар үйінділерін жол өтетін жергілікті жердің бедеріне байланысты, әр түрлі тәсілдермен тазартады. Тазалауды роторлы қар тазалағышпен орындаған дұрыс.

Еңісті жерлердің етегінде аңғар түбімен өтетін аласа үйінділері бар телімдерде, қар шөгінділерін жол төсемесіне дейін, биіктігі 2 м және ені 1 м-ден кем емес ойықтар қалдырып, қабатпен жоғарыдан төменге қарай тазалайды.

Үйінділердің үлкен биіктіктерде, қауіпсіздік техникасына қарай үйіндінің түбіне дейін бірден ор қазу мүмкін емес. Барлық тазалау жолағының еніне, кезекті өткелдермен қабатын шешіп тазалау қажет. Жартылай қазынды-жартылай үйінділерде үйінділерді қарды аласа құламаның жағына қарай ауыстыру арқылы тазалайды.

5.12.7 Бойлық бағытта үйінділерді екі тәсілмен роторлы қартазалағышпен тазалайды. Егер үйіндінің ұзындығы үлкен болса, онда жұмыс тыстау бойынша орындалады. Үйіндінің шағын ұзындығы кезінде тазалау айналымдарсыз орындалады. Қартазалағыш үйінділерді көлбеу қабаттарымен мүмкін үлкен бұрышпен көлденең жазықтыққа өндейді.

5.12.8 Бұралаң тау жолдарында қарды тазалау кезінде қарды әмбебап қайырмалары бар бульдозерлермен құламалар астына құлатады. Роторлы қартазалағыштарды қолдану кезінде радиустары кіші болғандықтан қарды тазалау қысқа "шабу-кесіп алулармен" жүргізіледі.

5.13 Мұз бетімен күресу

5.13.1 Мұз бетімен күресу үшін, мұз бетінің пайда болуларын, бедерінің және жергілікті жердің топырақты-геологиялық ерекшеліктерінің, жол бойымен көліктік құралдардың қозғалу қарқындылығын және басқа да факторларының сипаты мен себептерін есепке алумен таңдалатын әр түрлі инженерлік іс-шараларды қолданады [5].

5.13.2 Жауын шашынның көлемі үлкен, әсіресе, күзгі кезеңде, және де қар жамылғысының айтарлықтай биіктігімен өңірлердің тау баурайларында суды жылынған арықтар бойымен бұру арқылы жіберіп мұздың пайда болуларына жол бермейді.

Арықтардың қимасы бөктері 5 ‰-кем болмаған кезде 0,2×0,3 м кем емес қабылданады. Арықтарды бүкіл ұзындық бойы мүк басу, шымтезекпен немесе қалыңдығы 0,3 м кем емес басқа да жылытқышпен жылытады.

5.13.3 Аңғарлардың ағын суларында мұз бетінің пайда болуларын ескерту үшін, арналарды тереңдетеді және тегістейді, ілмектер мен ескі өзендерді кеседі, сонымен қатар арнаның кенет кеңеюін түзетеді.

5.13.4 Жолдың жер жамылғысына ағып келетін мұздың жолға шығып кетуін болдырмау мақсатында, суды тікелей қызылсу мұзында жасалатын ашық арықтар бойымен бұрып жібереді.

5.13.5 Мұздың жүйелік пайда болу телімдерінде, жолдың жер жамылғысы бойымен үйіндінің табанынан 5 м қашықтықта немесе ойықтың кесілген жерінен 8 м қашықтықта себілетін құрғақ емес топырақтардан жасалған (саз) биіктігі 1,2 – 2,0 м үнемі ұстап тұратын жалдар орнатылады.

Өзендер аңғарларында аса дамыған мұздың болуы кезінде, сүзгіш қабаты бар жалының табаны бойымен құрғақ емес топырақтардан жасалған бағыттайтын жалдар орнатылады. Бұл ретте бағыттауыш жалдары арнаны тегістеу және тереңдетумен сәйкес қолданылады.

5.13.6 Сіңіру-шегендеу құрылғыларын тұрғызу, тау баурайында мұздың пайда болуларына жол бермейтін тиімді іс-шара болып табылады.

5.13.7 Жолдарда пайда болған мұзбен күресу үшін, оларды химиялық немесе физикалық әдістермен жою бойынша іс-шаралар жүзеге асырылады.

5.14 Қысқы күту бойынша орындалған жұмыстар туралы есеп

Жол ұйымдары орнатылған тәртіпте жол бойымен жүру жағдайы, қыстық тайғақтық, ЖКО, КҚМ қалдықтары мен жанар-жағармай материалдары (келесі — ЖЖМ) туралы, сондай-ақ автокөлік жолдарының қыстық күтімдері кезінде мәшинелер мен механизмдердің жұмыстары туралы, осы ақпаратты автокөлік жолдары бойынша уәкілетті мемлекеттік органының жедел-диспетчерлік қызметінің орталығына жіберетін жол иелерінің диспетчерлік қызметтеріне ақпараттандыру қажет. Ақпарат нысаны - А, Б қосымшаларына сәйкес

6 Еңбекті қорғау

6.1 Автомобль жолдарын қысқы күтуді қамтамасыз ететін жұмысшылар үшін, жылыну, демалу, ас ішумен арнайы киімдері мен аяқ киімдерін кептіру үшін ғимарат жабдықтау қажет. Жұмысшылардың орналасу орындарында әжетханалардың (биоәжетхана) болулары қажет.

6.2 Автомобль жолдарында жұмыстарды өндеу орындарын жайластыру ҚР СТ 2607 сәйкес жүзеге асырылады.

6.3 Бірнеше қартазалағыштардың бір уақытта, бір бағытта, жұмыс істеуі кезінде олардың араларындағы ара қашықтық 15 м-кем емес болуы қажет.

6.4 Роторлы қартазалағыштың жұмысы кезінде мәшиненің артқы дөңгелегінің шетінен жер жамылғысының жиегіне дейін 1 м-кем емес ара қашықтықты ұстап жүру қажет.

6.5 Аспалы жабдықтың қасында иірмек жағынан 1,5 м-ге жақын тұруға болмайды, сонымен қатар қартазалағыштың қозғалтқышының толығымен тоқтағаны және өшкеніне дейін, аспалы жабдықтың астынан бөгде заттарды шығаруға болмайды.

6.6 Қартазалағыштың аспалы жабдығын көтеру және түсіру алдында, бұл әрекет жаяу жүргінші мен қозғалыстағы көліктік құралға ешқандай қауіп төндірмейтініне көз жеткізу қажет.

6.7 Автомобль жолдарына себу үшін қасат және жатып қалған КҚМ тиеуге тыйым салынады. Бункерде көліктік құралға құмның мұздаған түйірлерінің түсуін болдырмайтын торы болуы қажет.

6.8 Бункер астына материалдарды тиеу үшін эстакадасы немесе конвейері кабылданатын жүктемелердің есебінен беріктілікке есептелінген болуы қажет.

6.9 Қатардан бункерге құмды беру кезінде тиегіштің қозғалысын шектеу үшін, тәуліктің кез келген уақытында жақсы көрінетін дабылдағыш белгілерін орнату, тиегіштің бункерді басып кету мүмкіндігіне кедергі келтіретін тіреуішті жабдықтау қажет.

6.10 Базаның аймағында құмды-тұзды шашыратқышқа тиегіштің көмегімен КҚМ-ды тиеу кезінде келесі талаптарды сақтау қажет:

- табиғи құламаның бұрышын сақтай отырып қатардан КҚМ тиеу;

- қатарда салбыраған қабақтарын болдырмау.

6.11 Рұқсат етілмейді:

- КҚМ тиеу кезінде тиегіш пен құмшашыратқыш арасында жұмысшылардың болуы;

- жүретін автокөліктерде, шанақтарда, басқыштарда жұмысшылардың жүрістері;

- тиегіш мәшинесінің жұмысы кезінде КҚМ құмды-тұзды шашыратқышта тарату;

- тиелініп жатқан көліктік құралдарының жанында қандай да бір жұмыстардың өндірісі.

6.12 КҚМ тиеу және қаттау кезінде келесі талаптар қолмен жасалынуы қажет:

- жұмыс бастамас бұрын тиеу орындарын қарап шығу қажет, қатқан құмның салбыраған қабақтарын құлату, үйінділерді бұзу және тиегіш көлікті кездейсоқ опырылу кезінде оның құммен басылып қалмайтындай етіп орнату қажет; үңгір қазу әдісімен жұмыс істеу рұқсат етілмейді;

- құмды көліктік құралға жұмысшылар арасындағы қауіпсіз қашықтықты сақтай отырып, тек бір жағынан ғана тиеу қажет;

- бірнеше жұмысшыларының бірлесіп жұмыс істеулері кезінде, олардың араларындағы ара қашықтық жұмыстардың қауіпсіз өндірісі үшін жеткілікті болу қажет.

6.13 КҚМ тарату тек құмсепкішті пайдалану арқылы механикаландырылған әдіспен жүзеге асырылу қажет

Құмсепкіштің жүрісі автокөліктердің жалпы ағындарында, бірақ оларды озып кетусіз жүрісіне рұқсат етіледі.

6.14 КҚМ жүріп келе жатқан көліктік құралдың шанағынан қолмен шашуға болмайды.

6.15 Бағдарлы көліктік құралдарының аялдамаларында және жаяужолдарда жолаушылар үшін алаңдарға КҚМ қолмен қатардан себуге рұқсат етіледі.

6.16 КҚМ себу кезінде құмсепкіштің бункерінде болуға рұқсат етілмейді.

6.17 Қардан қорғаныс қалқандарын және қазықтарын тасымалдау кезінде жұмысшының көліктік құралдың шанағында болуына рұқсат берілмейді.

6.18 Қазықтарды, ұшталған аяқтарымен жұмысшыларды жарақаттап алмайтындай етіп сақтау қажет.

6.19 Автомобль жолдарын қысқы күту бойынша жұмыстарды орындайтын жұмысшылар, бекітілген нұсқаулыққа сәйкес еңбекті қорғау жөнінде нұсқамалықты өтулері қажет.

7 Қоршаған ортаны қорғау

7.1 Автомобль жолдарын қысқы күту үдерісінде, табиғи ортаға натрий хлорының теріс әсерін төмендету үшін, келесі талаптарды орындау қажет:

- КҚМ тарату кезінде қыстық тайғақтықтың, ауаның температурасы мен жүру бөлігінде қарлы-мұзды пайда болулардың қалыңдықтары түрлерінен шыға, соңғы себу нормаларын қатаң түрде сақтау қажет;

- натрий хлорын фрикциондық материалдармен араластыру, кристаллданған натрий хлорын қаттау және сақтау, су бұрғышымен қамтамасыз етілген, топыраққа ерітінділердің сіңіруін болдырмайтын тұзды суларды жинайтын құдықтардың орнатуларымен бірге асфальт-бетон жамылғылары бар алаңдарында жүзеге асырылуы қажет.

7.2 ҚТҚ дайындау және сақтау үшін ӨСЖ орнату орнын, сондай-ақ ҚТҚ және натрий хлорын сақтау үшін, қоймалардың орнатулары мен орналасу орындарын таңдауды орнатылған заңды тәртіпте қамтамасыз ету қажет.

КҚМ дайындау мен сақтау үшін қоймалар мен арнайы алаңдарды, шаруашылық ауыз сумен жабдықтау көздерінің су қоймалары мен санитарлық қорғаудың аймақтарының, суды қорғау аймақтары мен жағалаудағы белдеулері шектерінен тыс орналастыру қажет.

7.3 Өсімдіктерге, топыраққа, беткі және топырақты суларға көктайғаққа қарсы материалдардың теріс әсерлерін төмендету мақсатында, қамтамасыз ету қажет:

- КҚМ минималды тарату нормаларымен нығыздалған қардың пайда болуларын жою үшін, жүру бөлігін алдын алуға өндеуді кең қолдану;

- қар тазалау технологиясын оңтайландыру;

- жол құрылысын салу жобаларында, ұстап қалу мен бұрып жіберетін дренаждар немесе жол бойғы жолақтың көлденең еңісінің жырасы жағына орнату жолымен су жинаушы құдықтар құрылғысымен 5‰ кем емес еріген қар суларын бұру.

7.4 Қоршаған ортаның жағдайына көк тайғаққа қарсы материалдардың әсер ету мониторингісі, Қазақстан Республикасының табиғи ресурстары және қоршаған орта (жерасты және жерүсті сулары, өсімдік және жануар әлемі, топырақтар) саласында уәкілетті мемлекеттік органының анықталған ретімен жүзеге асырылады.

7.5 Автомобль жолдары бойынша уәкілетті мемлекеттік орган және оның бөлімшелері [1] сәйкес, автокөлік жолдарының жол бойғы жолақтарының ластану деңгейлерін бақылауды ұйымдастырады.

7.6 Тиісті техникалық-экономикалық негізінде автокөлік жолдарының құрылысы мен қайта құруларының жобалық құжаттамасын әзірлеу кезінде, шығарылған қарды орналастыру үшін арнайы алаңдарды қарастыру қажет.

8 Қыс кезеңінде жол ұйымдарымен жүргізілетін бақылаулар

8.1 Автомобль жолдарын қысқы күту бойынша жұмыстарды тиімді ұйымдастыру үшін, автокөлік жолдарының нақты телімдерінің қар басуларына ұшырағыштығы туралы, қар келу көлемі туралы нақты деректер болу қажет, сондай-ақ қыстық тайғақтықтың жиі пайда болатын автокөлік жолдарының телімдерін белгілеу қажет. Бұл деректер автокөлік жолдарының иелерімен немесе олардың бөлімшелерімен жүзеге асырылатын көпжылдық бақылаулардың жолымен алынуы қажет.

8.2 Жауған қарлардың көлемдері туралы нақты деректердің болуы, жергілікті табиғи-климаттық факторлардың есебінен, әр түрлі қыстарда жауған қарлардың көлемдері ауытқуларының шектерін орнатуға мүмкіндік береді.

8.3 Жауған қар көлемдерінің жыл сайынғы жүйелік бақылауларын жүргізу үшін, қар өлшеуіш тармақтары орнатылады, олардың орналасуы мен бақылау көлемдерінің сипаттамалары Г қосымшасына сәйкес рәсімделеді. Қар өлшеуіш тармақтары, автокөлік жолдары, олардың пайдалану күйлеріне 1-3 талаптары деңгейлерінің қар басатын телімдерінде, бір-бірінен 50 шақырымнан кем емес қашықтықта, қарды ұстап тұратын тығыз және биік отырғызулардың немесе уақытша кедергілердің жанында орнатылады. Жол иесінің шешімі бойынша, қар өлшеуіш тармақтары 4-5 талаптары деңгейлерінің оларды пайдалану күйлеріне автокөлік жолдарында орнатылуы мүмкін.

8.4 Күз-қыс кезеңінің басталуына дейін қар өлшеуіш тармақтарын 0,5 шақырымнан төмен емес қар жинауыш алаптарының ені мен жанасатын телімдерінде, жолдың осіне тік бұрышпен кесе-көлденең түрде орнатылады. Кесе-көлденеңді ағаш тақтайшаларының жармасымен бекітеді, оларды 3 м арқылы қояды. Тақтайшалардың аз қашықтығында отырғызулардың ішіне және кедергілердің жел және ық жақтарына жақын орнатылады.

8.5 Кедергілердің жел жақтарының жармасы ұзындығы кедергілер (отырғызулардың "жұмысшы" биіктіктері) 10 биіктіктерінен аз, ал ық жақ – жер жамылғысының жиегіне дейін болуы қажет.

8.6 Тақтайшалар биіктігі қар жалының биіктігінен көп, бірақ кедергілер (қарды ұстап тұратын отырғызулардың "жұмысшы" биіктіктері) биіктіктігінен аз емес болуы керек. Тақтайшаларға бөлгіштер 5 см арқылы бояумен жүргізіледі. Тақтайшаларды жерге аяздардың басталуына дейін нөлдік бөлгіші жер бетінің деңгейінде болатындай етіп қағылады. Тақтайшаларды жер жамылғысының жиегінен бастап нөмірленеді.

8.7 Қар өлшеуіш тармақтарда кедергілердің ұзындығы, кедергілердің 20-кем емес биіктіктерін құруы қажет. Қар өлшеуіш тармағында өлшемдерінің деректері Д қосымшасына сәйкес журналға жазылады.

8.8 Тақтайшалар бойынша қар шөгінділерінің биіктігін өлшеуді әр қарқынды қар жауу (боран) мен созылмалы жылымықтан кейін (үш тәуліктен астам) орындалады. Өлшемдердің деректері бойынша, қар шөгінділерінің көлденең пішінінің ауқымды құрылысы жүргізіледі, алынған пішінінің ауданы анықталады және ол бойынша жауған қардың максималды көлемі есептелінеді.

8.9 Қар өлшеуіш тармақтарын ұйымдастыруға жауапты болып жолдарды күту жөніндегі облыстық ұйымдардың басшылар мен автомобиль жолдарының иелері табылады. Олардың басшылықтарымен автокөлік жолдарының қыстық күтімінің сапасын жақсарту бойынша, жобалық, құрылыстық және пайдаланушылық іс-шаралардың әзірленуі негізінде бақылаулар жүргізіледі.

9 Автомобиль жолдарын қысқы күту бойынша жұмыстарды техникалық қадағалау және қабылдау

9.1 Автомобиль жолдарын күту бойынша жұмыстарды техникалық қадағалау мен қабылау, қыс кезеңінде пайда болатын автокөлік жолдары элементтерінің күтім ақаулары мен бұзылуларын жою бойынша, сондай-ақ қысқы кезеңде жұмысқа автокөлік жолдарын дайындау бойынша, жұмыстарды қабылдау орнатылған нақты ұсыныстармен қатар жүзеге асырылады.

9.2 Техникалық қадағалауды жүзеге асыратын автокөлік жолдарын ұйымдастырудың қыстық күтіміне техникалық қадағау жүргізу үшін орындайды:

- құмды-тұзды таратқыш техникасының дайындығын тексеру;

- әзірленетін КҚМ көлемі мен сапасын тексеру;

дайындау жұмыстарының сапасын бақылау және қабылдау (бағдарлы көліктік құралдардың аялдамасында КҚМ дайындамасы, су өткізгіш құбырларды жабу, дабылды белгілерді орнату);

қарды ұстап тұратын кедергілердің орнатылымы бойынша орындалған жұмыстардың сапасын бақылау және қабылдау;

қыстық тайғақты жою бойынша орындалған жұмыстардың сапасын бақылау және қабылдау;

автомобиль жолдары элементтерінің қардан тазалануы бойынша орындалған жұмыстардың сапасын бақылау және қабылдау;

қысқы күтудың қорытынды кезеңінде орындалатын жұмыстарды қабылдау (КҚМ қалдықтарын қаттау, қарды ұстап тұратын кедергілер мен көрсеткіш белгілерді, уақытша жол белгілерін жинау және басқалар).

9.3 Қысқы күту бойынша жұмыстарды орындауда, жұмыс технологияларын, оларды орындау кезектілігі мен мерзімділігін және келесі орындалған жұмыстардың қабылдануын сақтау кезінде бақылау үшін, техникалық қадағалаудың өкілдеріне жолдарды күту жөніндегі ұйымдар ұсынады:

диспечерлік және жол қызметі жұмысының құрылуы мен реттелуі туралы басқарушы құжаттар;

КҚМ автокөлік жолдары элементтерін өңдеу және қар тазалау бойынша жұмыстарды жүргізу кезектілігінің сұлбалары;

жұмыс тәртібі мен бос жүрістерде маршруттардың ұзындығымен КҚМ тарату және қар тазалау бойынша, механизмдердің қозғалу тәртібі;

дайындалатын КҚМ көлемдері мен түрлерін көрсетумен КҚМ дайындау және қаттау бойынша арнайы алаңдардың орналасу мекейжайлары;

МЕМСТ 33387 талаптарына сәйкес рәсімделген, әзірленген КҚМ сапасын дәлелдейтін құжаттар;

Орнатылған тәртіпте орналастырудың минималды паспорттық нормаларына құмды-тұзды таратулардың аттестатталуы бойынша құжаттар;

ақпаратты қабылдау және жіберудің №1 журналы;

қыстық күтімі жұмыстарды есептеу бойынша №2 журналы;

автокөлік жолдарының кәсіпорын басшылығымен автокөлік жолдарына жалғастырумен қыстық күтімі бойынша, жұмыстарды орындауға бекітілген технологиялық карталар;

автомобиль жолдарына күнделікті күтімімен және өлшеуге (жол қағаздары көліктік-тауарлық жүкқұжаттары және т.б.) келмитін жұмыстарды орындаумен байланысты көлемдері мен шығындарын растайтын құжаттар.

9.4 Әзірленетін КҚМ сапасын тексеру орнатылған МЕМСТ 33387 ретімен жүзеге асырылады.

9.5 Қыс кезеңінде әмбебап орналастырғыштардың жұмысқа дайындығы (аттестаттау) паспорттық деректермен бірге КҚМ орналстырудың минималды нормаларын салыстыру жолымен орнатылады. Аттестаттау міндетті түрде техникалық қадағалау өкілінің қатысуымен жүргізіледі. Аттестаттаудың нәтижесі актімен рәсімделеді.

9.6 КҚМ дайындау бойынша жұмыстарды қабылдау кезінде техникалық қадағалаудың өкілі, бағдарлы көліктік құралдардың тармақтары аялдамаларында КҚМ дайындамасының көлемін көзбен бақылайды.

9.7 Суөткізгіш құбырларын жабу бойынша жұмыстарды қабылдау кезінде, техникалық қадағалаудың өкілі жабылатын құбырлардың орындарын, қыстық күтімнің Жоспары талаптарына сәйкестігі мен құбырдың кіру және шығу саңылауының сенімді (өздігінен ашылу мүмкіндігін санамаса) жабылғандылығын қадағалайды.

9.8 Бағыттауыш белгілерін орнату бойынша жұмыстарды қабылдау кезінде, техникалық қадағалаудың өкілі олардың болуын, геометриялық параметрлерінің сәйкестіктерін, орналасуы мен бояуын бақылайды.

9.9 Қарды ұстап қалатын кедергілер мен қар орларын орнатулары бойынша жұмыстардың сапасын бақылау және қабылдау кезінде, кедергілердің түрлері мен олардың орналасқан жерлері автокөлік жолдары мен технологиялық карталардың қыстық күтімінің Жоспары талаптарына сәйкес келуі бақыланады.

9.9.1 Қарды ұстап тұратын қалқандарды орнату бойынша жұмыстарды орындау кезінде техникалық қадағалаудың өкілі бақылайды:

қалқандардың өлшемдері және олардың элементтерін;

қазықтарды орнатудың сенімділігін (орнықтылығы);

қалқандарды қазықтарға орнату бекітпесінің беріктігі;

қалқандар арасындағы үзілулердің болуы;

-қалқандардың сызықтарынан жер жамылғысы жиегіне дейінгі қашықтық.

9.9.2 Қар орларын орнату бойынша жұмыстарды қабылдау кезінде техникалық қадағалаудың өкілі бақылайды:

орлар остерінің арасындағы ара қашықтық;

бірінші ордан жер жамылғысы жиегіне дейінгі ара қашықтық;

орларды қалпына келтіру уақыттылылығы.

9.9.3 Синтетикалық торлардан жасалған қарды ұстап тұратын кедергілерді орнату бойынша жұмыстарды орындау кезінде, техникалық қадағалаудың өкілі бақылайды:

қазықтардың өлшемдері;

торлар бекітпесінің беріктілігі;

торлардан жасалған кедергілердің (үзіліссіз) шептік ұзындығы;

торлардың орнату сызығынан жер жамылғысының жиегіне дейінгі ара қашықтық.

9.10 Қыстық тайғақтықты жою бойынша жұмыстарды қабылдау кезінде техникалық қадағалаудың өкілі бақылайды:

көктайғаққа қарсы материалдардың шашырандылығының қажеттілігін растайтын ауа райының және жол жағдайлары туралы жазбалардың болуын (№1 журнал);

КҚМ шашырандылығы нормаларының, ауа райының және жолдардың нақты жағдайлары мен қолданылатын КҚМ түрін есепке ала отырып, орнатылған нақты ұсыныстардың нормаларына сәйкестігін;

№2 журналдың және өтпе жол қағаздарының деректері бойынша сеппе кезінде КҚМ шығыны және техниканың жорығын;

директивтік мерзімдері біткен соң сеппелердің нақты көлемдерін;

бекітілген технологиялық карталардың талаптарына, сеппе бойынша жұмыстардың өндіріс технологиясының сәйкестігін бақылайды.

9.11 Автомобиль жолдары элементтерін қардан тазалау бойынша жұмыстарды қабылдау кезінде техникалық қадағалаудың өкілі бақылайды:

ауа райының және жолдың жағдайлары туралы қарды тазалау бойынша жұмыстардың (№1 журналы мен №2 журналына сәйкес) қажеттілігін растайтын жазбалардың болуын;

қар тазалау кезінде №2 журналы мен жол қағаздарының мәліметтері бойынша, техниканың жорығын;

қар жаууы туралы ақпаратты алғаннан кейін қарды тазалаудың бастапқы мерзімдерін;

қар жауып біткен соң директивтік мерзімдері аяқталғаннан кейін автокөлік жолына шығып тексеру кезінде, жолдың жүру бөлігі мен ернеуін қардан тазалаудың енін;

қарды тазалау бойынша жұмыстардың өндіріс технологиясының бекітілген технологиялық карталарының талаптарына сәйкестігін.

9.12 Қыстық күтімі бойынша қорытынды жұмыстарды қабылдау кезінде техникалық қадағалаудың өкілі бақылайды:

атмосфералық жауын-шашындардан қорғалған және жабдықталған қоймалар мен алаңдарда КҚМ қалдықтарын қаттауды;

тақтай қалқандарын қаттаудың, синтетикалық торлар, қазықтар мен бағыттауыш белгілерінің шарттарын;

қауіпті жолдар телімдерінен КҚМ қатарларын уақытында жинауды;

суөткізгіш құбырлардың саңылауларының уақтылы және толық ашылуын, қардан және жаймаларының мұз басуларын тазалауын;

КҚМ қалдықтарынан жасанды құрылыстардың шаю сапасын.

9.13 КҚМ себу және қарды тазалау бойынша орындалған жұмыстардың сапасы мен көлемдерін тексерудің нәтижелері бойынша, техникалық қадағалаудың өкілі аптасына бір реттен кем емес және орындалған жұмыстардың аралық қабылдаулары туралы №2 журналында жазба жасайды. Журналдағы жазбалар деректері аралық қабылдаулардың фактілерін растайды және есеп айының соңында орындалған жұмыстардың қабылдаулары үшін негіз болып қызмет атқарады.

9.14 Ағымдағы айдың соңында қыстық күтімі бойынша орындалған жұмыстар қабылдауларының нәтижелері бойынша, сәйкес тәртіппен және нысандар бойынша құжаттар жасалады.

9.15 Жұмыс қабылдауына орындалған және көрсетілген пайда болулар кезінде, қысқы күту бойынша жұмыстың қабылдауына мыналар жатпайды:

қыстық тайғақтықтың түрін, ауаның температурасы мен құрамын, құраушыларының (реагенттер) шоғырлануы мен сапасын және басқа шарттарын есепке ала отырып, нормативтік құжаттардың талаптарына сәйкес келмейтін КҚМ қолдану;

КҚМ орналастырудың қажетті нормаларынан шегіну;

Қыстық тайғақтықты жою кезінде жұмыстардың технологияларының бұзылулары.

9.16 9.15 тармағы бойынша жұмыстардың қабылданбауы кезінде жауапкершілікке айыптыларды жауапқа тартумен қызметтік тергеу жүргізіледі.

А қосымшасы
(міндетті)

Диспетчерлік қызметке қойылатын негізгі талаптар

А.1 Жол-пайдаланушы телімдерде (ЖПТ) басқаруы арнайы штабтармен жүзеге асырылатын, жолдардың қыстық күтімдерімен байланысты жұмыстардың кешені жүргізіледі. Осы мақсатпен жолдарды күту бжөніндегі облыстық ұйымдарда жолдарды күту бойынша жедел штабтары, ал ЖПТ шектерінде жолдардың қыстық күтімі бойынша жұмысшы штабтары ұйымдастырылған. Жолдарды күту бойынша штабтардың бастықтарының атқарымдарын автомобиль жолдары мен ЖПТ бойынша жолдарды күту жөніндегі ұйымдардың бірінші жетекшілері жүзеге асырады, ал олардың сәйкес мүшелері болып табылады: басты инженерлер, басты механиктер, ЖЖҰҚ және ұсталары.

Қысқы кезеңде автомобиль жолдарының күтімі бойынша жұмыстарды ұйымдастыруды орындауды, жолдарды күту бойынша облыстық ұйымдардың жедел штабтарына тапсырылады. ЖПТ мен ЖПК-да диспетчерлерінің (кезекші) тәуліктік жұмыстары қосымша ұйымдастырылады.

Диспетчерлердің лауазымына инженер-техникалық жұмысшылардың санынан тағайындау жүзеге асырылады. Диспетчер қажетті оқудан және нақты ұсыныстардың талаптарын білуі бойынша сынақтан өтуі міндетті.

А.2 Жол-пайдаланушы бөлімшелерінде метеожағдайлар туралы ақпаратты жинау, қабылдау және жіберу А1-суретте көрсетілген сұлба бойынша жүзеге асырылады.

А.3 ЖПТ (ЖПК) жүзеге асырылады:

- №1-журналының 1-4,9 және 10 бағаналарындағы белгілер мен, Интернет ресми сайты және басқа көздерінен Казгидрометтен ауа райын үнемі (тәулігіне кем дегенде екі рет) қабылдау;

- ЖПТ, ЖПК және №1 журналының 1-10 бағанасындағы басқа көздерінен жедел ақпаратты тұрақты (екі сағат сайын бір реттен кем емес) жинау;

- №1 журналының (өзге де ақпарат) 11 бағанасын толтырумен, автомобиль жодары иелерінің, жолдарды күту жөніндегі облыстық ұйымдар, ЖПТ мен ЖПК кезекшілері, жүру қауіпсіздігі бойынша мемлекеттік өкілетті органының кезекшілері мен қызметкерлері, автокөліктік кәсіпорындарының диспетчерлік қызметтері мен жол қозғалысының қатысушыларынан, диспетчерлік қызметтерінен жолдардағы жүрістер, ЖКО мен тағы басқалары туралы өзге де ақпаратты қабылдау;

- қажет болғанда жолдарды күту бойынша облыстық ұйымдарға, жүру қауіпсіздігі бойынша уәкілетті мемлекеттік органының кезекшілерінің бөлімдеріне, автокөліктік кәсіпорындарының диспетчерлік қызметтеріне, ЖПК кезекшілері мен ЖПТ жетекшілеріне ақпаратты (12-бағанасы) жіберу;

- №2 журналында мәліметтердің тіркемесімен қыстық күтімі бойынша жұмыстарды есепке алу;

- берілген қосымшада келтірілген орнатылған нысан бойынша, автокөлік жолдары иелеріне күнделікті ақпаратты жіберу.

А.4 Диспетчерге (кезекші) келесі атқарымдар артылады:

А.3 сәйкес ақпаратты жинау, алу және жіберу;

- Казгидрометтен болжамды қар жауу мен көктайғақтықтың болуы туралы ақпаратты алған жағдайда жауапты қызметкерлер, жүргізушілер мен механизаторларды жинауды ұйымдастыру;

5.2-5.11-мен нақты ұсыныстарға сәйкес талаптарды орындауды ұйымдастыру;

КҚМ тарату нормаларын ҚТҚ құрамында тұздың болуынан шыға, 5.4.3 бойынша тағайындау немесе есептеу;

мәшинелер мен механиздерді шығару бойынша, жол қағазындағы сызығына жұмыстардың орындалу мекен жайларын, КҚМ тарату нормалары мен жұмыстардың орындалу мерзімдерін көрсетумен құжаттаманы әзірлеу;

сызығына мәшинелер мен механизмдердің шығуы және базаға қайтып келу уақыттарының тіркемесі;

- олардың сынуы немесе ауа райының күрт өзгерулері бойынша, орнатылған графикті орындамаған жағдайда мәшинелер мен механизмдерді жедел қайта орналастыру;

- сызығынан мәшинелер мен механизмдердің келу уақыттарын және КҚМ мен ЖЖМ нақты шығының тіркеу;

- орындалған жұмыстардың көлемдерін тіркеу;

автокөлік жолдарын жалпыға ортақ пайдаланудың жол жүру қауіпсіздігі мен сақтылығын қамтамасыз ету бойынша, жүру қауіпсіздігі бойынша уәкілетті мемлекеттік органымен өзара әрекетін ұйымдастыру;

автокөлік жолдарының қыстық күтімі кезінде жұмыстарды есептеу бойынша №2 журналын жүргізу.

А.5 Автокөлік жолдарының қыстық күтімі кезінде жұмыстарды есептеу бойынша №2 журналы, ЖПТ және ЖПК қызмет көрсететін автокөлік жолдарының қыстық күтімінің нәтижелері бойынша, негізгі есептік құжаты болып табылады.

А.6 №1, 2 журналдары нөмірленген, баулықтап тігілген, бөлімшелер жетекшілерімен расталған және елтаңбалы мөрмен бекітілген болуы қажет.

Қыстық кезеңінің аяқталысымен журналдардың сақталу мерзімі 3 жыл. №1, 2 журналдарының мәліметтерін жетекші және бақылаушы органдарына көрсету қажет болған жағдайда, журналдардың тиісті беттері көшірмеленеді, бөлімшелер жетекшілерімен расталады және мөрлермен бекітіледі.

А.1-сурет - Метеожағдайлар туралы ақпаратты жинау, қабылдау және жіберу сұлбасы

Ақпаратты қағазды тасымалдағышта электронды түрде ай сайын басып шығару және техникалық қадағалаудың диспетчерлері (кезекшілер) және өкілдері олардың қолдарымен №1, 2 журналдарын толтыруға рұқсат етіледі.

А.7 Қысқы күтудің метеорологиялық қамтамасыз етілуі қамтиды:

- жалпы мақсаттың ауа райы;

- арнайы мақсаттың ауа райы;

- жол жамылғысы мен ауа райының жағдайы туралы жедел ақпаратты.

Жалпы және арнайы мақсатты ауа райы өзіне бұлттылық пен жауын шашындар, метеорологиялық параметрлерінің күтілген мәндері және олардың мүмкін өзгерістері, қауіпті және өте қауіпті құбылыстардың болжамдары, сонымен қатар бұлттылық пен жауын-шашындардың радиолокациялық бақылаулары туралы ақпаратты қамтиды.

Метеорологиялық ақпараттың тізімі жол шаруашылығын басқару органдарын қамтамасыз ету үшін, Қазгидрометтен алынған келесі ақпаратты қамтиды:

- жауын-шашындардың мүмкін болатын уақытының басы мен соңы, олардың қарқындылық түрі туралы ескерту;

- көктайғақты құбылыстар туралы ескертулер;

- температураның өзгеруіне, ауаның қатысты ылғалдылығына, атмосфералық қысымның болжамданатын үрдісін;

- желдің бағыты мен жылдамдығы;

- негізгі автомобиль жолдарының бағыттары бойынша 12 сағатқа ауа райының болжамдары (9-дан 21 сағатқа дейін және 21-ден 9 сағатқа дейін);

4 сағатқа 1 сағат асуымен (тәулігіне 8 рет) мамандандырылған ауа райының болжамдары — температура, желдің жылдамдығы, көктайғақтықтың ықтималдығы, қарқындылығы көрсетілген жауын-шашын аймақтары;

алдын ала 2 сағат бұрын, құбылыстың басталу және аяқталу (тоқталу) уақытын белгілеумен дауылды ескертулер.

Интернет желісінде орналастырылатын Қазгидрометтің ақпараты және метео қызмет орынының көмегімен ЖПТ мен ЖПК-да орнатылған деректер, жалпы мақсатты ауа райының қосымша көзі болып табылады.

Метео қызмет орны, республикалық мақсатты автокөлік жолдарының телімдерінде орналасқан жүру бөлігі жамылғысының және ауа райының жағдайы туралы жедел ақпаратты алу көзі болып табылады.

Метео қызмет орындарындағы аспаптар көмегімен анықталады:

ауаның температурасын;

қарлы, мұзды және қарлы-мұзды шөгінділердің қалыңдығы;

ауаның қатысты ылғалдылығы;

жел жылдамдығы мен бағыты;

атмосфералық қысым;

жауын-шашындардың түрі мен қарқындылығы;

көрінімділіктің метеорологиялық алыстығы;

жол жамылғыларында көктайғақты-қатқан құбылыстар, үстінде қардың

болуы;

жол жамылғысының температурасы, үстінде судың болуы, тұздың шоғырлануы.

Ақпаратты қабылдау және жіберудің № 1 журналының үлгісі
____________________________________бойынша қыс кезеңіне 20___/20___жж.
бөлімше атауы

Ақпараттың мазмұны											Ақпаратты жіберу (күні, уақыты және мекен жайы)	Диспетчердің қолы
Ақпараттың күні, уақыты мен қайнар көзі	Ауаның температурасы, °С	Ауаның ылғалдылығы *, %	Жауын-шашын түрлері (жоқ, боран, қар жауу, жаңбыр, тұман).Жауын-шашын қарқындылығы (әлсіз, бірқалыпты, қатты). Көктайғақтық бойынша ескертулердің немесе үрейлердің болуы	Жауын-шашын басталуының уақыты, сағ, мин	Жауын-шашындардың аяқталу уақыты, сағ, мин	Жамылғы күйі (құрғақ, таза, дымқыл, күпсек қар) (өнделген КҚМ), еріген қар (КҚМ өнделгеннен кейін), қарлы-мұзды төсеулер, көктайғақ	Мұздың, қардың, қарлы-мұзды төсеуінің қалыңдығы , см	Жел жылдамдығы *, м/с	Жел бағыты *	Өзге ақпарат
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13
* Бағаналар ақпарат болған кезде толтырылады

№ 2 журналдың үлгісі
(республикалық маңызы бар автомобиль жолдары үшін)
_____________________________________автомобиль жолдарын қысқы күту бойынша
жұмыстарды есептеумен,
ЖПТ қызмет көрсететін №____, ұзындығы ________________ шақырым
Қыс 20___ - 20___ жж.

№ р/б	Күні	Қыстық тайғақтықты жою бойынша орындалатын жұмыстардың түрі: а – қар тазалау; б – КҚМ өндеу; в - КҚМ өндеу және қарды тазалау	Күні мен уақыты, сағ, мин		Қыстық тайғақтықты жою бойынша орындалатын жұмыстардың мекенжайы			КҚМ орналастыру нормасы, г/м2
			қыстық тайғақтықты жою бойынша жұмыстардың басталуы	қыстық тайғақтықты жою бойынша жұмыстардың аяқталуы	Басы, шқ+м	Соңы, шқ+м	Ұзындығы, шқ	Натрий хлориді	ҚТҚ
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10

Шығындалды, т				Техниканың типі және мемлекеттік нөмірі		Жүру бөлігін КҚМ өндеу , мың.м2	Жүру бөлігін КҚМ өндеу үшін, өтілді, шақырым / соның ішінде бос жорық , шақырым	Жүру бөлігін қардан тазалау кезінде өтілді, шақырым	Жол ернеулерін қардан тазалау кезінде өтілді, шақырым	Ескерту	Диспетчердің (кезекші) аты-жөні және қолы
таза натрий хлориді	тұздарды ылғалдату үшін тұздық	ҚТҚ		Бір үйінді тәртіп	Екі үйінді тәртіп
		барлығы	соның ішінде натрий хлориді
11	12	13	14	15	16	17	18	19	20	21	22

№ 2 журналдың үлгісі
(облыстық және аудандық маңызы бар автомобиль жолдары үшін)
Мердігерлік жол ұйымымен қызмет көрсететін автомобиль жолдары
желілерінің қыстық күтімі кезінде жұмыстардың есебі
бойынша ____, ұзындығы ________________ шақырым
Қыс 20___ - 20___ жж.

№ р/б	Күні	Қыстық тайғақтықты жою бойынша орындалатын жұмыстардың түрі: а – қар тазалау; б – КҚМ өндеу; в - КҚМ өндеу және қарды тазалау	Күні және уақыты, сағат, мин		КҚМ орналастыру нормасы, г/м2		Шығындалды, т
			қыстық тайғақтықты жою бойынша жұмыстардың басталуы	қыстық тайғақтықты жою бойынша жұмыстардың аяқталуы	Натрий хлориді	ҚТҚ	таза натрий хлориді	тұздарды дымқылдату үшін тұздық	ҚТҚ
									барлығы	соның ішінде натрий хлориді
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11

№ 2 журнал үлгісінің жалғасы

Техниканың типі және мемлекеттік нөмірі		Жүру бөлігін КҚМ өндеу, мың м2	Жүру бөлігін КҚМ өндеу үшін, өтілді, шақырым/соның ішінде бос жүру, шақырым	Жүру бөлігін қардан тазалау кезінде өтілді, шақырым	Жол ернеулерін қардан тазалау кезінде өтілді, шақырым	Ескерту	Диспетчердің (кезекші) аты-жөні және қолы
Бір үйінді тәртіп	Екі үйінді тәртіп
12	13	14	15	16	17	18	19

КҮНДЕЛІКТІ АҚПАРАТҚА АРНАЛҒАН ҮЛГІ

жүрудің, материалдарды шығындау, ЖКО-болуы және қысқы кезеңде техника жұмысы туралы, ЖПТ (ЖПК) _________ жолдың аталуы ______________________ жағдайы бойынша _______ (күн, жыл)

Көрсеткіштер				Жіберілетін ақпараттың нөмірі	Бар өлшемі
ЖПТ (ЖПК) саны, дана.				1
Ауаның температурасы, °С (ЖПТ (ЖПК) бойынша орташасы)				2
Ақпаратты беру уақытында ауа райы (ЖПТ (ЖПК) саны)		Қар		3
		Боран		4
		Жаңбыр		5
		Тұман		6
Жолдардың жүру бөліктерінің жағдайы (барлық ЖПТ (ЖПК) бойынша орташа деректер)		Құрғақ, таза		7
		Дымқыл		8
		Көктайғақ		9
		Қар төсемесі		10
		Күртік қар		11
Жұмыстарды орындау дәрежесінің күрделілігі (барлық ЖПТ (ЖПК) бойынша орташа деректер)		I		12
		II		13
ҚТҚ		Қыс кезеңінің басындағы шығын, т		14
		Соның ішінде тәулік бойы, т		15
		Қалдық, т		16
Таза натрий хлориді		Қыс кезеңінің басындағы шығын, т		17
		Соның ішінде тәулік бойы, т		18
		Қалдық, т		19
Бензин		Қалдық, т		20
		Соның ішінде екі апталық төмендетілмейтін қоры, т		21
Дизель отыны		Қалдық, т		22
		Соның ішінде екі апталық төмендетілмейтін қоры, т		23
Меншік техника	Қартазалағыш	Бар болуы	шт.	24
		Жұмыс істегені	шт.	25
	Құмды-тұзды таратқыштар	Бар болуы	шт.	26
		Жұмыс істегені	шт.	27
01.01._____ж. ЖКО барлығы		ЖКО саны		28
		Қайтыс болғандар, адам		29
		Жараланған, адам		30
Тәулігіне ЖКО		Апаттар саны		31
		Жараланған, адам		32
		Жараланған, адам		33
Шұңқырлық		Жойылғаны 01.01.__жылдан, мың м2		34
		Тәулігіне жойылғаны, м2		35
		Шұңқырлықтың болуы, мың2		36

_________________ Аты-жөні	_______________________Жауапты тұлғаның қолы

Б қосымшасы
(міндетті)

Автомобиль жолдарын қысқы күту бойынша жұмыстар материалдарының құрамы мен мазмұны

Б.1 Қысқы күту бойынша құжаттар пакеті:

негізгі бет;

түсіндірме жазба;

алдағы өткен қыс кезеңіндегі қызмет көрсетуші автомобиль жолдарының қыстық күтімі туралы жолдарды күту бойынша облыстық ұйымдардың есебі;

алда тұрған күзгі-қысқы кезеңде жұмыстарды ұйымдастыруды дайындау туралы жолдарды күту бойынша облыстық ұйымдардың және иелерінің бұйрықтары;

қартазалағыш және құмды-тұзды таратқыш техникаларының кезекшілік графиктері туралы жолдарды күту жөніндегі облыстық ұйымдардың және автомобиль жолдары иелерінің бұйрықтары;

өндірістік базалар (қазандық жабдықтар, жылыту пештері, жылыту жүйелері, ыстық сумен жабдықтау, кәріз жүйелері, электрмен жабдықтау жүйелері мен электрлі техникалық жабдықтау), қабылдау және демалу бөлмелерін дайындау бойынша іс-шаралардың жоспары;

жұмыстардың барлық түрлеріне технологиялық жұмыстардың, сондай-ақ автокөлік жолдары иелерінің көзқарастары бойынша өзге де құжаттардың тізімі;

автомобиль жолдарының ұзындығы, қызмет көрсету шегі, пайдалану күйіне және қызмет көрсетуші бөлімшесіне талаптар деңгейі белгіленген тізімі;

автомобиль жолдарының, олардың қызмет көрсетулерінің шектері белгіленген және КҚМ базаларының орналасуының сұлбалары;

қардан тұрақты және уақытша қорғаныс құралдарын белгілеумен, қар басатын телімдердің тізімі;

міндетті қардан қорғаныс құрылғысымен қар басатын телімдердің тізімі;

автомобиль жолдарының лауазымдарын, пайдаланушы жағдайына қойылатын талаптардың деңгейін, мекенжайын, жүру бөлігі мен жаяужолдар алаңының ұзындығын белгілеумен жасанды құрылыстардың тізімі;

автомобиль жолдарының қыстық күтімі үшін материалдардың дайындама жоспары;

автомобиль жолдары үшін КҚМ қажеттілігінің тізімдемесі;

жолдардың қауіпті телімдерінің тізімдемесі;

КҚМ арнайы сақтау алаңдары туралы мағлұматтар;

автокөлік жолдарының қыстық күтімі үшін мәшинелер мен механизмдер сандарының тізімдемелері;

жүргізушілердің және механизаторла

рдың жол мәшинелері мен механизмдеріне жұмыстардың орындалу мекенжайларын бекітетін тізімдемесі;

қызмет көрсетуші автомобиль жолдарында қыстық күтіміне жауапты лауазымдық тұлғалардың тізімі;

қызмет көрсетуші тізімімен лауазымдық тұлғалардың тізімі диспетчердің (кезекші) қызмет бөлмесінде болуы қажет;

II- күрделі дәрежелі қыстық күтімі бойынша жұмыстарды орындау үшін, жұмылдыратын мәшинелер мен механизмдердің тізімі;

МЕМСТ 33387 бойынша ҚТҚ таратуы жүргізілетін автокөлік жолдары телімдерінің тізімі;

Автомобиль жолдарының қыстық күтімдерінің формалары төменде көрсетілген.

Қысқы күту бойынша жұмыстардың формалары
ЕСЕП

ЖПТ (ЖПК) бойынша ______ 20__ - 20____жж. автомобиль жолдарын қысқы күтуде жұмыстарды орындау туралы

Жолдардың ұзындығы, шқ		Жалпы саны, рет		Жалпы саны, рет			КҚМ өндел-ді, мың шқ	Тазалау бойын-ша жүрулерорындалды, мың шқ	КҚМ таратудың орташа нормасы, г/м2			Шығындалды, т/шқ
қыз-мет көрсе-тіле-тін	7 метр-ге келтірілген	жауынша-шын түсуі	Тем-пера-тура-ның 0°С арқы-лы өсуі	ал-дын алу өндеулері	қар таза-лау	қыстық тайғақ-тықты жою бойын-ша жұмыс-тар кешені			NaCl ерітіндісі	таза NaCl	ҚТҚ	NaCl ерітіндісі	таза NaCl	ҚТҚ
														барлығы	со-ның ішін-де таза NaCl
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15	16

Қысқы күту бойынша жұмыстар құжатының нысанының жалғасы

Жұмыстарды орындау ұзақтығы, сағ			Өңделген, маш. сағ./шқ					ЖЖМ шығындалды, т/шқ т/км		ЖКО саны, дана		Шығын-дар, мың тг/ шқ
алдын алу өңдеулері	қар-дан таза-лау	қысқы тайғанақты кешенді жою	құм-тұз үлестір-гіштер-мен	снегоочистителями				бензин	диз. оты-ны	барлығы	соның ішінде жол жоғдай-ларынан
				автомо-биль базасында	трактор база-сында	грейдер база-сында	роторлық қар тазалағыш-тармен
17	18	19	20	21	22	23	24	25	26	27	28	29
Ескерту 1 2-бағанның көрсеткіші 7м-ге бөлінген қызмет көрсетілген автомобиль жолының бекітілген жиектері ескерілген жамылғылардың жалпы алаңы ретінде анықталады 2 8, 9, 13-16, 20-26-бағандарда 7 м-ге келтірілген шақырымдар көрсетілген указаны километры, (2-баған).

ЖПТ (ЖПК) күтетін автомобиль жолдарының тізбесі__________

№ р/б	ЖПТ (ЖПК) №	Жол нөмірі	Жол титулы	Күту шекарасы, шқ+м			Талаптар деңгейі
				Басталуы	Аяқталуы	Ұзындығы
1	2	3	4	5	6	7	8
						Ʃ

ЖПТ (ЖПК) күтетін жасанды құрылыстардың тізбесі _______

№ р/б	Жол нөмірі	Жол титулы	Құрылыс атауы	Орналасқан жері, шқ+м		Ұзындығы, м
				Басталуы	Аяқталуы
1	2	3	4	5	6	7
						Ʃ

КҚМ-ды сақтауға арналған арнайы алаңдар жөніндегі мәліметтер

№ р/б

Базасының мекенжайы

Арнайы алаңның атауы

База типі (ашық, жабық)

Жол осінен базаға дейінгі ара қашық-тық, шқ

КҚМ жоспарланған саны

Жол нөмі-рі

Жол титулы

Жол-дың жағы

Орналасқан жері, шқ +м

Баяулат-қыш

Жентектеуге қарсы

NaCl ерітіндісі

NaCl тұзы

ҚТҚ сыныбы

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

БАРЛЫҒЫ:

Ʃ

Ʃ

Ʃ

Ʃ

Ʃ

Ʃ

ЖПТ (ЖПК) үшін КҚМ қажет ету тізімдемесі ___________

ЖПТ (ЖПК) нөмірі	Жол титулы	Қызмет көрсетілетін бағдардың 7 метрге келтірілген ұзындығы, шқ	Көктайғақ жағдайларының саны, рет	Борандар мен қар жауу жағдайла-рының саны, рет	Қар жауу ұзақтығы, сағ	Қыстық тайғақтықты жоюдың директивтік мерзімдері, сағ	Қыс кезеңінде сеппелер саны, рет	Ауаның орташа теріс температурасы, °С
1	2	3	4	5	6	7	8	9
		Ʃ
			Ʃ
ЖПТ бойынша барлығы:

ЖПТ күтетін жолдардың қауіпті телімдерінің тізімдемесі _________________________

ЖПТ (ЖПК) нөмірі	Жол нөмірі	Жол титулы	Телім мекенжайы		Ұзындығы, м	Қауіпті телімдерді сипаттау
			Басталуы, шқ+м	Аяқталуы, шқ+м
1	2	3	4	5	6	7

ЖПТ (ЖПК) бойынша қар басып қалатын телімдердің тізімі ___________________

ЖПТ (ЖПК) нөмірі

Жол нөмірі

Жол лауазымы

Жолдың жағы

Қар басып қалатын телімдер, шақырым+м

Қарды ұстап қалатын отырғызулардың болуы, шақырым+м

Қарды ұстап қалатын құрылымдардың орнатулары, шақырым+м

Қарлы орлардың орнату жоспары, шақырым+м

басы

аяғы

ұзындығы

басы

Аяғы

ұзындығы

түрі

қалқандар

торлар

1-типі

2-типі

жоспар

дерек

жоспар

дерек

жоспар

дерек

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

ЖПТ (ЖПК) бойынша барлығы:

Ʃ

Ʃ

Ʃ

Ʃ

Ʃ

Ʃ

ЖПТ (ЖПК) арналған машиналар мен механизмдер санының тізімдемесі _________

Жол және қосымша техниканың аты	ЖПТ (ЖПК) бойынша қажет, дана	Бар болуы, дана	Техниканың жетпеген саны, дана
1	2	3	4

ЖПТ (ЖПК) бойынша жол машиналары мен механизмдеріне жүргізушілердің және механизаторлардың бекітулерінің тізімдемесі _______

ЖПТ (ЖПК) нөмірі	Аты-жөні	Лауазымы	Машина маркасы	Машина нөмірі	Орнатылған жабдықтың типі	Технологиялық байланыстың болуы	Бағдары немесе жұмыс орны
1	2	3	4	5	6	7	8

ЖПТ (ЖПК) лауазымдық тұлғаларының тізімі______, автомобиль жолдарын қысқы күтуге жауапты

Лауазымы	Аты-жөні	Телефондары
1	2	3

БЕКІТЕМІН Бөлімше директоры ________________________

Қысқы күту бойынша II-күрделі дәрежесі жұмыстарын орындауға жұмылдырылған машиналар мен механизмдердің тізімі, ЖПТ (ЖПК) бойынша _______

Жол машинасыныңаты			Машинанемесе механизмнің иесі ұйымының аталуы, ұйым жетекшісінің Аты-жөні, мекенжайы және телефоны	Жұмыс жоспарланатын ЖПТ (ЖПК) аталуы	Машина немесе механизм тұрағының мекенжайы
Машина маркасы	Машина нөмірі	Орнатылған жабдықтың типі
1	2	3	4	5	6

ЖПТ (ЖПК) бастығы _______________________

ҚТҚ тарату МЕМСТ 33387 бойынша жүргізілетін автомобиль жолдары телімдерінің тізімі, ЖПТ (ЖПК) қызмет көрсетуші _________,

ЖПТ (ЖПК) нөмірі	Жолдың титулы	Жолдың нөмірі	Мекенжайы, шқ+м
			Басталуы	Аяқталуы
1	2	3	4	5
ЖПТ (ЖПК) бойынша барлығы, шқ

Б

Бөлімінің басты инженері ______________

"____"________________20____ж.

ЖПТ (ЖПК) бойынша автомобиль жолдарын қысқы күтеге арналған

материалдарды дайындау жоспары________

Материалдық ресурстардың аталуы	Бірлік өлшемдері	БАРЛЫҒЫ
Кристаллданған NaCI
Қажеттілік	т
01.09.20__ ж. болуы	т
Дайындау қажет	т
МЕСТ 33387 бойынша құмды-тұзды қоспа
Қажеттілік	т
01.09.20__ ж. болуы	т
Дайындау қажет	т
Қарды ұстап қалатын қалқандар
Қажеттілік	дана
01.09.20__ ж. болуы	дана
Дайындау қажет	дана
Қарды ұстап қалатын торлар
Қажеттілік	қ.м.
ЖПТ (ЖПК) бойынша автокөлік жолдарының қыстық күтімі үшін материалдарды дайындау жоспарының жалғасы
01.09.20__ ж. болуы	қ.м.
Дайындау қажет	қ.м.
Материалдық ресурстардың аталуы	Бірлік өлшемдері	БАРЛЫҒЫ
Қардан қорғаныс отырғызулары (ағаштар мен бұталардың түрлері)
Отырғызу бойынша тапсырма 20__ ж.	шақырым
Отырғызу жүргізілді 01.09.20 __ жылға дейін	шақырым
Отырғызу жоспарланады 01.01.20 __ жылға дейін	шақырым
Санитарлық тараулар бойынша тапсырма 20__ ж.	шақырым
Санитарлық кесулер жоспарлануда 01.01.20 __ жылға дейін	шақырым
Күтім кесулері бойынша міндет 20__ ж.	шақырым
Күтім кесулері жоспарланады 01.01.20 __ жылға дейін	шақырым
Баяулатқыш	т
Жентектеуге қарсы	т
Белгілер
Қажеттілік	дана
01.09.20__ ж. болуы	дана
Дайындау қажет	дана
Асфальт-бетонның сынуы
01.09.20__ ж. болуы	т
Дайындау қажет 01.01.20__ ж.	т
Ұсақталған тас
01.09.20__ ж. болуы	т
Дайындау қажет 01.01.20__ жылға дейін	т
Битум
01.09.20__ж. болуы	т
Дайындау қажет 01.01.20__ ж.	т
ЖПТ (ЖПК) бойынша автокөлік жолдарының қыстық күтімі үшін материалдарды дайындау жоспарының жалғасы
Органоминералдық қоспа
01.09.20__ ж.	т
Дайындау қажет 01.01.20__ ж.	т
Эмульсионды-минералдық қатталған қоспа
01.09.20__ ж. болуы	т
Дайындау қажет 01.01.20__ жылға дейін	т
Өзге де материалдар:

Арнайы алаңдар мен тұрмыстық бөлмелерді дайындау бойынша іс-шаралардың жоспары

КҚМ сақтау базасының аты	Іс-шараның аты	Орындау мерзімі	Орындауға жауапты
1	2	3	4

В қосымшасы
(ақпараттық)

Қазақстанның автомобиль жолдарындағы қыстық тайғанақтың негізгі түрлері мен сипаттамалары

В.1 Жауын-шашындардың және айнымалы таңбалы температуралардың әсерінен пайда болған қыстық тайғақтықтың негізгі түрлері В.1. кестесінде көрсетілген.

В.1-кесте

Қыстық тайғақтықтың түрі	Жауын-шашындардың агрегаттық күйі	Пайда болу үдерісі
Көктайғақ*	Сұйық	Жаңбырдың немесе ақ жауынның қатуы
Қатқақ*	Бу тәрізді	Су буының десублимациясы және қайта суытылған тұманның тамшыларының қату нәтижесінде тұман кезінде мұздың бөлінуі
Қырау*	Бу тәрізді	Атмосфераның су буынан пайда болған жол жамылғыларындағы мұзды кристаллдардың жіңішке қабаты
Күпсек қар	Қатты	Қар жауу және боран кезінде
Қарлы төсеу	Қатты	Күпсек қарлың нығыздалуы
Қарлы-мұзды екпін	Қатты	Қайтадымқылданаған қардың қатуы
*Көктайғақ, қатқақ және қырау ары қарай мәтін бойынша бір – көктайғақ деген атпен біріктірілген.

В.2 Жол жамылғысында көктайғақтың пайда болуларының неғұрлым ықтимал шарттары болып табылатын келесілер:

- минус 2 °С-минус 12 °С-дейінгі ауаның температурасы;

- 83 %-дан 100 %-ға дейінгі ауаның қатысты ылғалдылығы;

- минус 3 °С-минус 14 °С-дейінгі шық нүктесі;

- минус 2 °С-минус 11°С-дейінгі жамылғы бетінің температурасы.

Жол жамылғысында қыраудың пайда болуларының неғұрлым ықтимал шарттары болып табылатын келесілер:

- +1 °С-минус 7 °С-дейінгі ауаның температурасы;

- 86 %-дан 100 %-ға дейінгі ауаның қатысты ылғалдылығы;

- 0 °С-минус 8 °С-дейінгі шық нүктесі;

- 0 °С-минус 8°С-дейінгі жамылғы бетінің температурасы.

Көктайғақ – қыстық тайғақтықтың аса қауіпті түрі.

В.3 Жамылғысында күпсек қар жауу мен борандарда пайда болады. Құрамында ылғалдың болуына байланысты қар құрғақ, дымқыл және ылғалды болуы мүмкін. Ауаның ылғалдылығының артуы және температурасының жоғарлауынан күпсек қардың тығыздығы 0,07-ден 0,2 г/см³-дейін артады.

В.4 КҚМ тарату және қарды уақытында тазаламаған кезде күпсек қар автокөлік дөңгелектерінің әсерінен қарлы төсеуге айналады. Қар ауаның температурасы 0^оС-ға жақын болған кезде неғұрлым қарқынды нығыздалады. Қар төсеуінің тығыздығы 0,2-0,4 г/см³ – құрайды.

В.5 Қарлы-мұзды төсеу мұздың қабаттары немесе барлық қалыңдыққа мұздалған қар шөгінділерімен қардың нығыздалған түрінде болады. Қарлы-мұзды төсеудің қалыңдығы бірдей емес және 5 см-ден артуы мүмкін. Осындай шөгінділердің тығыздығы 0,5-0,7 г/см³.

В.6 Қыстық тайғақтықты жою бойынша жұмыстардан еңбек сыйымдылығы қар жауу, борандар және жолдардың мұз қатуларының жиіліктері, қарқындылығы мен ұзақтықтарына, сонымен қатар осындай құбылыстар кезінде ауаның температурасына байланысты болады.

Г қосымшасы
(міндетті)

Қар өлшегіш пункт сипаттамасының нысаны

Автомобиль жолы _______________ шқ+м _____

1. Ойық тереңдігі, м ______ ; үйінді, м ______ ; нөлдік пішін

2. Қарды ұстап қалатын кедергі____________________

(қалқандар, отырғызулар)

3. Ось румбылары (азимут) және қар өлшемінің тармағын тұрғызу орынындағы жолдың жағы _______

4. Қар жинағыш алабының ені, шақырым ______

5. Жауған қардың көлемдері, м³/м: максималды _____, орташа ______, бір боранда __________

6. Жер жамылғысы жиегінен, ара қашықтық, м:

а) бастапқы орнатылған қалқанды сызығы немесе торлардан жасалған сызықтар _______

б) отырғызулардың бірінші қатарына дейін ______

7. Қалқандардың жолақ сызығы (торлар), %, астында _______, үстінде ______

8. қалқандардың биіктігі (торлар), м ___________

9. Отырғызулардың жалпы ені, м _______

10. Қатарлар саны, дана ______

11. Ара қашықтықтар: өсімдіктер қатарларының арасында, м _______, қатарларында, м _______

12. Отырғызудың орташа биіктігі, м ______

13. Отырғызудың "жұмысшы" бөлігінің биіктігі, м ________

14. Отырғызудың "жұмысшы" бөлігінің жолақ сызығы (сақтығы), % ______

15. Отырғызудың қар жинақтылығы, м³/м _______

16. Жер жамылғысының қар басып қалушылық санаты _______

" ___" ____________ 20__ ж.
__________________________
___________________________	_________________________
Лауазымы, Аты-жөні	Жауапты тұлғаның қолы

Д қосымшасы
(міндетті)

Қар өлшегіш пункт бойынша қар қабаттарын өлшеу журналының нысаны

№______

Автомобиль жолы ___________ шқ + м_______

"____" ___________20__ж.

Жолдың оң жағы				Жолдың сол жағы
Өлшеу орны		Төрткілдештегі көрсеткіштер немесе өлшеу нәтижелері, см	Ескерту*	Өлшеу орны		Төрткілдештегі көрсеткіштер немесе өлшеу нәтижелері, см	Ескерту*
				Төрт-кілдештің нөмірі	Алдыңғы төрткілдештерден ара қашықтығы, м
Төрт-кілдештің нөмірі	Алдыңғы төрткілдештерден ара қашықтығы, м
1	2	3	4	1	2	3	4
* Көрсеткіштердің жазбаларына қарсы тақтайда сипатты белгілерді жазу қажет (жер жамылғысының жиегі, қар жалының басталуы, отырғызулардың басталуы, қалқандардың осі, отырғызулардың аяқталуы және т.б.)

Өлшеу жүргізді:
_______________________________ _______________________________ Лауазымы, Аты-жөні	________________________Жауапты тұлғаның қолы

Библиография

[1] ТКП 100-2011 (02191)Автомобиль жолдарын қысқы күту жұмыстарын ұйымдастыру және жүргізу тәртібі.

[2] ҚР ҚНжЕ 3.03-09-2006^* Автомобиль жолдары.

[3] ҚР ЕР 218-64-2007 Жалпы қолданыстағы автомобиль жолдарындағы қыстық тайғанақпен күресу бойынша нұсқаулық.

[4] ҚР Ұ 218-32-03 Қазақстанның автомобиль жолдарында химиялық реагенттерді пайдаланып қыстқ тайғанақпен күресу және қоршаған ортаны қорғау іс-шаралары бойынша әдістемелік ұсынымдар.

[5] СЖӘ. Салалық жол әдістемелік құжат. Автомобиль жолдарындағы қыстық тайғанақпен күресу бойынша нұсқау. Росавтодор, 2003.

[6] Қиялбаев Ә.Қ., Қиялбай С.Н. Автомобиль жолдарын пайдалану /2-басылым,толықтырулармен – М.: МААДО; Алматы: ҚазАЖИ– 2017. – 368 б.

[7] Аэродром жамылғыларында тайғанақ түзінділерін болдырмау және жоюға арналған химиялық реагенттерді қолдану бойынша нұсқаулық – М.: ГПИ және ҒЗИ ГА Аэропроект РФ, 1989.

[8] Аэродром цементбетон жамылғыларының ұзақмерзімділігін арттыру бойынша нұсқаулар – М.: ГПИ және ҒЗИ ГА Аэропроект РФ, 1983 ж.

Құжат "Әділет" АІЖ және www.infozhol.rad.org.kz мекенжайы бойынша электронды мәліметтер базасында қолжетімді

Түйінді сөздер: автомобиль жолдарын қысқы күту, директивтік мерзімдер, қыстық тайғанақ, қысқы күтудің деңгейі, қар, күпсек қар, қар өлшеу пункті, күртік қар, көктайғаққа қарсы материал

Орындаушылар:

Әзірлеме жетекшісі:

"ҚазжолҒЗИ" АҚ вице-президенті,

т.ғ.к Д.Қ. Сақанов

Орындаушылар:

т.ғ.к. М.Қ. Пшембаев

т.ғ.к. Е.Қ. Айдарбеков

т.ғ.д. Ә.Қ. Қиялбаев

Қ.М. Байгутанов

т.ғ.к. Г.Б. Умарова

көлік докторы Ф.К. Андриади