РЕКОМЕНДАЦИИ ЦЕМЕНТЫ ДЛЯ ЦЕМЕНТОБЕТОННЫХ ПОКРЫТИЙ И ОСНОВАНИЙ АВТОМОБИЛЬНЫХ ДОРОГ

Приказ Председателя Комитета автомобильных дорог Министерства по инвестициям и развитию Республики Казахстан от 21 декабря 2018 года № 125

Предисловие

1	РАЗРАБОТАНЫ И ВНЕСЕНЫ	Акционерным обществом "Казахстанский дорожный научно-исследовательский институт" (АО "КаздорНИИ")
2	УТВЕРЖДЕНЫ И ВВЕДЕНЫ В ДЕЙСТВИЕ	Приказом Председателя Комитета автомобильных дорог Министерства по инвестициям и развитию Республики Казахстан № 125 от 21 декабря 2018 года
3	СОГЛАСОВАНЫ	Акционерным обществом "НК "КазАвтоЖол" № 03/014-3-2248-И от 09 октября 2018 г.
4	СРОК ПЕРВОЙ ПРОВЕРКИ	2023 год
	ПЕРИОДИЧНОСТЬ ПРОВЕРКИ	5 лет
5	ВВЕДЕНЫ ВПЕРВЫЕ

СОДЕРЖАНИЕ

Введение

В современном дорожном строительстве бетон является одним из основных строительных материалов при устройстве дорожных покрытий и сооружений. Повышение качества и долговечности бетона зависит от решения целого ряда вопросов, при этом одним из главных вопросов является применение качественных цементов.

Для строительства дорожных покрытий применяется портландцемент. Однако, необходимо, чтобы этот цемент обладал высокой прочностью, небольшой изнашиваемостью, высокой стойкостью к воздействию атмосферных условий (морозостойкостью) и хорошей устойчивостью к переменам температуры.

В зависимости от вида исходных материалов и условий обжига состав цементного клинкера и его технические свойства изменяются. Портландцемент, выпускаемый различными заводами, имеет общее название и общие характеристики по прочности, но может отличаться по составу. Различие в составе клинкера определяет такие важные технические свойства цемента, как скорость затвердевания, устойчивость в природных водах, морозостойкость и др.

Качество цемента определяется оценкой соответствия требованиям действующих нормативных документов

Анализ мониторинга цементов, применяемых в дорожном строительстве Казахстана, позволил откорректировать действующие требования и ввести нормы к содержанию оксида кремния (SiO₂), оксида алюминия (Al₂O₃), оксида железа (Fe₂O₃) и оксида кальция (СаО).

Рекомендации направлены на повышение технико-экономической эффективности и долговечности цементобетонных покрытий и оснований автомобильных дорог.

Совершенствование качества цементов, используемых в дорожных цементобетонах, позволит обеспечить качество и безопасность автомобильных дорог.

1 Область применения

Настоящие рекомендации распространяются на цементы для строительства цементобетонных покрытий и оснований автомобильных дорог и устанавливают требования к цементам и компонентам вещественного состава этих цементов.

2 Нормативные ссылки

Для применения настоящих рекомендаций необходимы следующие ссылочные нормативные документы:

ГОСТ 310.1- 76 Цементы. Методы испытаний. Общие положения.

ГОСТ 310.2 - 76 Цементы. Методы определения тонкости помола.

ГОСТ 310.3-76 Цементы. Методы определения нормальной густоты, сроков схватывания и равномерности изменения объема

ГОСТ 310.4-81 Цементы. Методы определения предела прочности при изгибе и сжатии.

ГОСТ 310.6-85 Цементы. Методы определения водоотделения.

ГОСТ4013-82 Камень гипсовый и гипсоангидритовый для производства вяжущих материалов. Технические условия.

ГОСТ 5382-91 Цементы и материалы цементного производства. Методы химического анализа.

ГОСТ 10178-85 Портландцемент и шлакопортландцемент. Технические условия.

ГОСТ 30108-94 Материалы и изделия строительные. Определение удельной эффективной активности естественных радионуклидов.

ГОСТ 30515-2013 Цементы. Общие технические условия.

ГОСТ 30744-2016 Цементы. Методы испытаний с использованием полифракционного песка.

ГОСТ 31108-2016 Цементы общестроительные. Технические условия.

ГОСТ 33174-2014 Дороги автомобильные общего пользования. Цемент. Технические требования.

ГОСТ 12.1.005-88 Система стандартов безопасности труда. Общие санитарно-гигиенические требования к воздуху рабочей зоны.

ГОСТ 12.1.007-76 Система стандартов безопасности труда. Вредные вещества. Классификация и общие требования безопасности.

ГОСТ 12.4.010-75 Система стандартов безопасности труда. Средства индивидуальной защиты. Рукавицы специальные. Технические условия.

ГОСТ 12.4.034-2001. Система стандартов безопасности труда. Средства индивидуальной защиты органов дыхания. Классификация и маркировка.

ГОСТ 17.1.3.07-82. Охрана природы. Гидросфера. Правила контроля качества воды водоемов и водотоков.

ГОСТ 2874-82 Вода питьевая. Гигиенические требования и контроль за качеством.

3 Термины, определения и сокращения

3.1 В настоящих рекомендациях применяются следующие термины с соответствующими определениями:

3.1.1 Цемент: Порошкообразный строительный вяжущий материал, обладающий гидравлическими свойствами, состоит из клинкера и, при необходимости гипса или других материалов, содержащих в основном сульфат кальция и минеральные добавки.

3.1.2 Клинкер нормированного состава: Клинкер, к минералогическому и химическому составам которого установлены требования нормативным документом.

3.1.3 Минералогический состав клинкера: Содержание основных клинкерных минералов, определяемое расчетным путем на основе данных химического анализа.

3.2 В настоящих рекомендациях используются следующие сокращения:

3.2.1 С₃А: Трехкальциевый алюминат.

3.2.2 C₄AF: Четырехкальциевый алюмоферрит.

3.2.3 С₃S: Трехкальциевый силикат.

3.2.4 С₂S: Двухкальциевый силикат.

3.2.5 R₂O: Щелочные оксиды.

4 Технические требования

4.1 Характеристики

4.1.1 Типы и классы прочности цемента виды и марки цемента по прочности приведены в таблице 1.

Таблица 1 - Типы, виды, классы и марки цемента для бетона покрытий и оснований автомобильных дорог

Типы, виды, классы и марки цемента для бетона		Нормативный документ
покрытий автомобильных дорог	оснований автомобильных дорог
ЦЕМ I 32,5Н ЦЕМ I 32,5Б ЦЕМ I 42,5Н ЦЕМ I 42,5Б ЦЕМ I 52,5Н	ЦЕМ I 32,5Н ЦЕМ I 32,5Б ЦЕМ I 42,5Н ЦЕМ II/А-Ш 32,5Н ЦЕМ II/А-Ш 32,5Б	ГОСТ 31108 ГОСТ 33174

Продолжение таблицы 1

ЦЕМ I 52,5Б	ЦЕМ II/А-Ш 42,5Н ЦЕМ II/В-Ш 32,5Н ЦЕМ II/В-Ш 32,5Б ЦЕМ Ш/A 32,5Н
ПЦ 550-Д0-Н ПЦ 500-Д0-Н ПЦ 400-Д0-Н ПЦ 500-Д5-Н ПЦ 400-Д5-Н ПЦ 500-Д20-Н ПЦ 400-Д20-Н	ПЦ 500-Д0-Н ПЦ 400-Д0-Н ПЦ 500-Д5-Н ПЦ 400-Д5-Н ПЦ 500-Д20-Н ПЦ 400-Д20-Н ШПЦ 400 ШПЦ 500	ГОСТ 10178
Примечание - в обозначении цемента по ГОСТ 31108 литерами Б и Н обозначен темп твердения цемента (Б - быстротвердеющий, Н - нормальнотвердеющий). В обозначении цемента по ГОСТ 10178 литера Н обозначает использование клинкера нормированного состава.

4.1.2 Показатели физико-техничеких характеристик цемента представлены в таблице 2.

Таблица 2 - Физико-технические характеристики цемента для бетона покрытий и оснований автомобильных дорог

Наименование показателя	Значение показателя цемента для бетона
	покрытий автомобильных дорог	оснований автомобильных дорог
Начало схватывания, мин	Не ранее 120	Не ранее 120
Водоотделение, %	Не более 28	Не нормируется
Нормальная густота цементного теста, %	Не более 28	Не нормируется
Потери при прокаливании, %	Не более 2,0	Не нормируется
Равномерность изменения объема (расширение), мм	Не более 10	Не более 10
Удельная поверхность, м2/кг	Не менее 280/250* Не более 400/370*	Не нормируется
Примечание - * удельная поверхность цемента определяется по методу воздухопроницаемости. В числителе дано значение удельной поверхности цемента, определяемое по прибору ПСХ (метод Ходакова), в знаменателе - по методу Блейна.

Показатели химико-минералогического состава цемента представлены в таблице 3.

Таблица 3 - Химико-минералогический состав цемента для бетона покрытий и оснований автомобильных дорог

Наименование минералов и щелочных оксидов	Содержание в цементе, % по массе
Основные показатели
С3А	Не более 7
C3A + C4AF	Не более 24
С3S	Не менее 55
R2O	Не более 0,8
Дополнительные показатели химического состава
оксид кремния (SiO2)	20-24
оксид алюминия (Al2О3)	4-8
оксид железа (Fe2O3)	2-5
оксид кальция (СаО)	57-76
Примечания 1 Содержание щелочных оксидов R2О приведено в перерасчете на Nа2О 2 Содержание минералов и щелочных оксидов определяется по ГОСТ 5382

4.1.3 Цемент для бетона покрытий и оснований автомобильных дорог по прочности должен удовлетворять требованиям по сжатию и изгибу.

Показатели прочности при изгибе цемента представлены в таблицах 4,5.

Таблица 4 - Прочность при изгибе цемента для бетона покрытий и оснований автомобильных дорог по ГОСТ 31108, по ГОСТ 33174

Срок испытаний, сутки	Прочность при изгибе цемента, МПа, не менее, для классов
	32,5Н	32,5Б	42,5Н	42,5Б	52,5Н	52,5Б
2	-	3,7	3,7	3,9	3,9	4,1
28	5,5	5,5	6,0	6,0	6,5	6,5

Таблица 5 - Прочность при изгибе цемента для бетона покрытий и оснований автомобильных дорог по ГОСТ 10178

Срок испыта-ний, сут.	Прочность при изгибе цемента, МПа, не менее, для марок
	ПЦ 550- Д0-Н	ПЦ 500 Д0-Н	ПЦ 400 Д0-Н	ПЦ 500 Д5-Н	ПЦ 400 Д5-Н	ПЦ 500 Д20-Н	ПЦ 400 Д20-Н	ШПЦ 500	ШПЦ 400
28	6,1	5,9	5,4	5,9	5,4	5,9	5,4	5,9	5,4

4.1.4 При технико-экономическом обосновании допускается использовать для бетона оснований автомобильных дорог цемент, предназначенный для бетона покрытий.

4.2 Требования к материалам

Для производства цементов применяют:

- портландцементный клинкер в соответствии с требованиями ГОСТ 31108, ГОСТ 10178, ГОСТ 33174;

- добавку доменного гранулированного шлака в количестве не более 15 % по массе при тонкости помола цемента, определяемой по удельной поверхности, не менее 280 м²/кг;

- природный гипсовый, ангидритовый или гипсоангидритовый камень (в гипсоангидритовом камне гипса (СаSО₄×2Н₂О) должно быть не менее 30%) по ГОСТ 4013 или другие материалы, содержащие сульфат кальция, по соответствующему нормативному документу;

- технологические и специальные добавки, регулирующие основные свойства цемента, предусмотренные требованиями ГОСТ 24640; ГОСТ 31108.

Добавки не должны ухудшать свойства цемента или изготовленного на его основе бетона и раствора.

4.3 Маркировка

4.3.1 Маркировка должна быть отчетливой и содержать:

- наименование изготовителя и его товарный знак;

- знак обращения на рынке, если это предусмотрено законодательством страны-производителя и (или) импортера цемента;

- условное обозначение цемента и (или) его полное наименование в соответствии с нормативным документом;

- обозначение нормативного документа, в соответствии с которым изготовляют и поставляют цемент;

- среднюю массу нетто цемента в упаковке или массу нетто цемента в транспортном средстве;

- знак соответствия при поставке сертифицированного цемента (если это предусмотрено системой сертификации).

4.3.2 При упаковке цемента в мешки маркировку наносят на каждый мешок в любой его части. При упаковке цемента в мягкие контейнеры маркировку наносят на этикетку, вкладываемую в специальный карман, имеющийся на мягком контейнере. Допускается наносить маркировку несмываемой краской на боковую поверхность мягкого контейнера.

4.3.3 При мелкой расфасовке цемента маркировку наносят на этикетку, которую наклеивают на упаковку или наносят непосредственно на упаковку, или вкладывают между внешним и внутренними слоями упаковки (при прозрачности внешнего слоя упаковки). Каждая упаковка с цементом должна иметь краткую инструкцию по его применению, которая может быть нанесена на упаковку или прилагаться к ней.
4.3.4 При поставке цветного цемента на упаковку и этикетку должна быть нанесена полоса соответствующего цвета.

4.3.5 При поставке цемента в мелкой расфасовке, помещенной в укрупненную тару, этикетку наклеивают также и на тару. При этом на этикетке дополнительно указывают число упаковок в таре.

4.3.6 При формировании транспортных пакетов из мешков с цементом верхний ряд мешков должен быть уложен так, чтобы была отчетливо видна маркировка на мешках. На пакеты верхнего ряда дополнительно наносят транспортную маркировку по ГОСТ 14192.

4.3.7 Каждое транспортное средство снабжают ярлыком, в котором указывают все сведения по п. 4.3.1 и дополнительно номер партии цемента и дату его отгрузки.

Ярлык прикрепляют к транспортному средству в доступном месте любым способом, обеспечивающим его сохранность при транспортировании и удобство прочтения, а при поставке цемента автотранспортом включают в состав товаросопроводительной документации, передаваемой сопровождающему лицу или водителю.

5 Требования безопасности

5.1 При производстве цемента необходимо обеспечение требований техники безопасности, предусмотренных [2], [3], [4], [5], [7].

5.2 Удельная эффективная активность естественных радионуклидов в цементе не должна быть более 370 Бк/кг, а в материалах, используемых для производства цемента, например в минеральных добавках - не более 740 Бк/кг [1], [2].

5.3 В стандартах на цементы конкретных видов должны быть также указаны требования безопасности, подтверждающие соответствие продукции действующему в стране техническому регламенту, а также законодательству страны-изготовителя и (или) потребителя цемента [3].

5.4 Не допускается вводить в цемент вспомогательные компоненты, технологические и специальные добавки, повышающие класс опасности цемента [2], [4].

6 Требования охраны окружающей среды

6.1 При производстве цементов и их использовании в составе цементобетонных смесей с последующим устройством цементобетонных покрытий необходимо руководствоваться мерами защиты окружающей среды, предусмотренными [1], [2], [4].

6.2 Требованием по защите окружающей среды при производстве цементов является герметизация технологического оборудования.

6.3 Установки для производства цементов должны быть оборудованы системой пылеочистки, обеспечивающей соблюдение установленных предельно допустимых нормативов выбросов.

6.4 При совместном присутствии в воздухе оксида углерода, диоксида азота, диоксида серы и фенола, диоксида азота и диоксида серы, диоксида серы и фенола, сумма отношений фактических концентраций каждого из них в воздухе к их ПДК не должны превышать единицы по [4].

6.5 Запрещается вводить в действие технологическое оборудование в условиях отсутствия или неудовлетворительной работы пылеочистных сооружений.

7 Правила приемки

7.1 Общие положения

7.1.1 Приемку цемента проводит служба технического контроля изготовителя. Поставка цемента, не прошедшего приемку, не допускается.

7.1.2 Приемку цемента проводят партиями. Объем партии, за исключением отгрузки в судах, не должен превышать вместимости одного силоса, если иное не предусмотрено договором (контрактом) на поставку цемента. При отгрузке цемента в судах объем партии устанавливают по согласованию изготовителя с потребителем.

7.1.3 Служба технического контроля изготовителя проводит приемку цемента на основании результатов производственного контроля и приемо-сдаточных испытаний.

Производственный контроль проводят в объемах и в сроки, установленные действующей у изготовителя технологической документации. По результатам производственного контроля назначают тип, класс и подкласс прочности цемента, гарантируемые изготовителем. Приемо-сдаточные испытания включают в себя испытания цемента каждой партии по всем показателям качества, предусмотренным нормативным документом на цемент конкретного вида, за исключением удельной эффективной активности естественных радионуклидов А_эфф.

Изготовитель должен проводить периодические испытания цемента каждого вида по показателю удельной эффективной активности естественных радионуклидов А_эфф не реже одного раза в год, а также каждый раз при изменении сырьевых материалов и добавок или их поставщиков. Испытания следует проводить в испытательных лабораториях, аккредитованных на соответствующие испытания.

Результаты периодических испытаний по определению А_эфф распространяются на все поставляемые партии цемента до проведения следующих периодических испытаний.

7.2 Приемка

7.2.1 Партию цемента принимают и поставляют потребителю, как соответствующую стандарту, если результаты испытаний по всем показателям соответствуют требованиям нормативного документа, если иное в части отдельных показателей не предусмотрено договором (контрактом) на поставку цемента.

7.2.2 В случае обнаружения при приемо-сдаточных испытаниях цемента малозначительного дефекта, не превышающего предельного значения, указанного в таблице 6 или в нормативном документе на цемент конкретного вида, партию принимают, но учитывают как дефектную при оценке общего уровня качества. Общее число партий с малозначительными дефектами, принятых в течение квартала, не должно быть более 5% общего числа партий цемента данного вида, типа, класса и подкласса прочности, поставленных за этот период. При этом число дефектов учитывают раздельно по каждому показателю.

В нормативных документах на цементы конкретных видов перечень малозначительных дефектов, а также их значение могут быть изменены с учетом требований к этим цементам. При этом увеличение значения малозначительных дефектов по сравнению с дефектами, указанными в таблице 6 не допускается.

7.2.3 При обнаружении при приемо-сдаточных испытаниях или при приемке цемента в потоке значительного дефекта, превышающего значения, приведенные в таблице 6, партия цемента приемке не подлежит, но может быть переидентифицирована и принята как продукция другого наименования, если цемент соответствует нормативному документу на эту продукцию. Переидентификацию проводят в порядке, установленном руководством по качеству предприятия.

Таблица 6 – Значения малозначительных дефектов

Наименование показателя	Малозначительный дефект - предельное отклонение от требований нормативного документа, не более чем на
Прочность на сжатие (нижний предел), МПа, в возрасте:
- 28 суток - 2 (7) суток	-2,5 -2,0
Начало схватывания, мин, для цементов: - медленносхватывающихся и нормальносхватывающихся - быстросхватывающихся	-15,0 +5,0
Равномерность изменения объема, мм	+1,0
Содержание оксида серы (VI) , %	+0,5
Содержание хлор-иона , %	+0,01

7.2.4 Если при приемке цемента обнаружен критический дефект, такой цемент приемке и переидентификации не подлежит и должен быть признан как бракованный. Такой цемент должен храниться в отдельном силосе, а тарированный - на отдельном и специально обозначенном участке склада готовой продукции. Для цемента с критическим дефектом, не допускающим его использование по прямому назначению, считается разрушение или растрескивание образцов при воздушно-влажном или водном хранении до начала проведения испытаний на прочность.

7.2.5 Приемку и поставку партии цемента проводят до окончания испытаний на прочность. Если после завершения испытаний на прочность будет установлен значительный дефект, данная партия цемента считается не соответствующей требованиям нормативного документа по классу и (или) подклассу прочности. При этом изготовитель обязан снизить класс прочности цемента или изменить его подкласс прочности (при несоответствии прочности в возрасте 2 суток), о чем в трехдневный срок должен быть уведомлен потребитель.

7.2.6 Каждая партия цемента или ее часть, поставляемая в один адрес, должна сопровождаться документом о качестве, в котором указывают: - наименование изготовителя, его товарный знак и адрес; - условное обозначение цемента и (или) его полное наименование

- наименование и число добавок - основных компонентов цемента по нормативному документу;

- значение удельной эффективной активности естественных радионуклидов в цементе по результатам периодических испытаний;

- номер партии и дату отгрузки;

- номера транспортных средств или наименование судна;

- гарантийный срок соответствия цемента требованиям нормативного документа, сутки;

- знак соответствия при поставке сертифицированного цемента (если это предусмотрено системой сертификации);

- обозначение нормативного документа на поставляемый цемент, если оно не входит в обозначение цемента.

7.2.7 По требованию потребителя изготовитель обязан сообщать ему результаты всех приемо-сдаточных испытаний данной партии цемента, а при приемке цемента в потоке - результаты испытаний, ближайших по времени к дате отгрузки.

8 Методы контроля

8.1 Физические и технические свойства цемента, поставляемого по ГОСТ 31108, ГОСТ 10178, ГОСТ 33174 определяют соответственно по ГОСТ 30744 и ГОСТ 310.1 - 310.4.

8.2 Водоотделение цемента определяют по ГОСТ 310.6.

8.3 Удельную эффективную активность естественных радионуклидов в цементе определяют по ГОСТ 30108.

8.4 Химико-минералогический и вещественный состав цемента определяют по ГОСТ 5382.

9 Транспортирование и хранение

9.1 Транспортирование

9.1.1 Цемент транспортируют всеми видами транспорта с соблюдением правил перевозки грузов, установленных для транспорта конкретного вида, и требований другой документации, утвержденной в установленном порядке [7].

9.1.2 Цемент без упаковки транспортируют в специализированных вагонах-цементовозах, автоцементовозах и судах.

9.1.3 Цемент в упаковке транспортируют в универсальных транспортных средствах (крытых вагонах, автомобилях и судах) транспортными пакетами, в мягких контейнерах или поштучно (мешками).

9.1.4 Транспортные пакеты формируют с применением плоских поддонов по ГОСТ 9078, термоусадочной полиэтиленовой пленки по ГОСТ 25951 или других средств пакетирования по соответствующим нормативным документам.

9.1.5 Пакеты в термоусадочной пленке должны быть герметичны и плотно обжаты пленкой со всех сторон. Габариты пакета должны быть следующими: длина от 1260 мм до 1290 мм, ширина от 1030 мм до 1060 мм, высота от 880 мм до 950 мм. Ширина проема на уступе цокольной части должна быть не менее 100 мм с каждой стороны пакета, высота - не менее 90 мм. Масса нетто пакета должна быть не более 2 т.

9.1.6 Транспортирование цемента пакетами железнодорожным транспортом осуществляют в соответствии с техническими условиями на размещение и крепление пакетов, сформированных из мешков цемента с использованием термоусадочной пленки, в четырехосных полувагонах.

9.1.7 Цемент в мягких контейнерах транспортируют железнодорожным транспортом в полувагонах или на платформах, в судах в трюме или на открытой палубе, в бортовых автомобилях.

9.1.8 Контейнеры, применяемые для транспортирования цемента, должны соответствовать требованиям нормативных документов на них.

9.1.9 Изготовитель обязан поставлять цемент в исправном и очищенном транспортном средстве.

9.1.10 При транспортировании цемента без упаковки или в мешках он должен быть защищен от воздействия влаги воздуха и загрязнения.

9.2 Хранение

9.2.1 Цемент должен храниться раздельно по типам, классам и подклассам прочности: в неупакованном виде - в силосах или других закрытых емкостях, в упаковке - в сухих помещениях. Смешивание цементов различных типов, классов и подклассов прочности, а также загрязнение его посторонними примесями и увлажнение не допускаются. Не допускается хранить цемент без упаковки в складах амбарного типа. Каждый силос должен иметь хорошо видимое обозначение, включающее в себя номер силоса, а также вид, тип, класс и подкласс прочности цемента, для хранения которого он предназначен. Если в случае необходимости в одном силосе должны храниться попеременно цементы разного наименования, загрузку силоса цементом нового наименования следует проводить только после его полного освобождения от предыдущего цемента.

9.2.2 При хранении мешки с цементом укладывают вплотную на поддоны в штабели высотой не более 1,8 м с обеспечением свободного доступа к ним. Допускается хранение мешков с цементом на поддонах в два яруса общей высотой не более 2,5 м.

Не допускается укладка в один штабель мешков (пакетов) с цементом разного вида, типа, класса и подкласса прочности.

9.2.3 В складском помещении должны быть выделены и обозначены участки для размещения мешков или пакетов с цементом определенного наименования, типа, класса и подкласса прочности.

9.2.4 Допускается хранение цемента в мягких контейнерах и пакетах, изготовленных с применением водонепроницаемых материалов, под навесом или на открытых площадках при условии целостности водонепроницаемой упаковки.

Для предотвращения примерзания мягких контейнеров и пакетов их следует укладывать на поддоны в штабели высотой не более трех ярусов.

10 Гарантии изготовителя

Изготовитель гарантирует соответствие цемента требованиям стандарта на этот цемент при соблюдении правил его транспортирования и хранения при поставке без упаковки на момент поставки, но не более 60 суток (для быстротвердеющих цементов не более 45 суток) с даты отгрузки, а при поставке в таре - в течение 60 суток (для быстротвердеющих цементов в течение 45 суток) с даты отгрузки. В стандартах на цементы конкретных видов допускается увеличение гарантийного срока.

Библиография

[1] ГН "Санитарно-эпидемиологические требования к обеспечению радиационной безопасности (Утверждены Приказом Министра национальной экономики Республики Казахстан № 155 от 27.02.2015 г.)

[2] Экологический кодекс Республики Казахстан.

[3] Технический регламент Таможенного союза "Безопасность автомобильных дорог" (ТР ТС 014/2011) от 18.10.2011 года № 827.

[4] Гигиенические нормативы к атмосферному воздуху в городских и сельских населенных пунктах, почвам и их безопасности, содержанию территорий городских и сельских населенных пунктах" (Утверждены Приказом Министра национальной экономики Республики Казахстан № 168 от 28.02.2015 г.)

[5] Технический регламент "Общие требования к пожарной безопасности" (Утвержден Приказом Министра внутренних дел Республики Казахстан № 439 от 23.06.2017 г.)

[6] СН РК 1.03.05-2011 Охрана труда и техника безопасности.

[7] Технический регламент Таможенного союза "О безопасности упаковки", утвержденный решением Комиссии Таможенного союза № 769 от 16 августа 2011 года.

_________________________________________________________________________

УДК 691.54:625.7/.8 МКС 91.100.10 КПВЭД 26.51.1

Ключевые слова: цемент, портландцемент, клинкер нормированного состава,

химико-минералогический состав,

_________________________________________________________________________

Исполнители:

Руководитель разработки Ответственные исполнители Исполнители:		Измаилова Г.Г. Саканов Д.К. Ларина В.Н. Борщова Н.М.
		Сарыбаев Н.Н.

Автомобиль жолдарының цементбетон жамылғылары мен негіздеріне арналған цементтер ұсынымдар

Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрлігі Автомобиль жолдары комитеті Төрағасының 2018 жылғы 21 желтоқсандағы № 125 бұйрығымен бекітілген.

Алғысөз

1	"Қазақстан жол ғылыми-зерттеу институты" акционерлік қоғамы ("ҚазжолҒЗИ" АҚ) ДАЙЫНДАП ЕНГІЗДІ
2	БЕКІТІЛДІ ЖӘНЕ ҚОЛДАНЫСҚА ЕНГІЗІЛДІ Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрлігі Автомобиль жолдары комитеті Төрағасының 2018 жылғы "21" желтоқсандағы № 125 бұйрығымен БЕКІТІЛІП, ҚОЛДНЫСҚА ЕНГІЗІЛДІ
3	"ҚазАвтоЖол" ҰК" Акционерлік қоғамының 2018 жылғы "09" қазандағы № 03/014-3-3348-И хатымен КЕЛІСІЛДІ

Мазмұны

Кіріспе

Заманауи жол құрылысында бетон жол төсемелері мен құрылыстарды салу кезінде негізгі құрылыс материалдарының бірі болып табылады. Бетонның сапасы мен төзімділігін арттыру бірқатар мәселелердің шешілуіне байланысты, сонымен қатар сапалы цементті пайдалану - негізгі мәселелерінің бірі болып табылады.

Жол төсемелерін салу үшін портландцемент қолданылады. Алайда, цементтің беріктігі жоғары, тозғыштығы аз, атмосфера жағдайларына (аязға төзімділік) төзімділігі жоғары және ауыспалы температураларға төтеп беруі жоғары болуы қажет.

Бастапқы материалдардың түрлері мен күйдіру жағдайларына байланысты цементті клинкердің құрамы мен оның техникалық қасиеттері өзгереді. Әртүрлі зауыттармен шығарылатын портландцементтің беріктігі бойынша жалпы атауы мен жалпы сипаттамасы бір, бірақ құрамы бойынша ерекшеленуі мүмкін. Клинкердің құрамындағы айырмашылық цементтің осындай қату жылдамдығы, табиғи суларға тұрақтылығы, аязға төзімділігі және т.б. сияқты маңызды техникалық қасиеттерін анықтайды.

Цементтің сапасы қолданыстағы нормативтік құжаттардың талаптарына сәйкес бағалануымен анықталынады.

Қазақстанның жол құрылысында қолданылатын цементтерді бақылауды талдау қолданыстағы талаптарды түзетуге және кремний тотығының (SiO₂), алюминий тотығының (Al₂O₃), темір тотығының (Fe₂O₃) және кальций тотығының (СаО) құрамына нормаларды енгізуге мүмкіндік берді.

Ұсынымдар автомобиль жолдарының цементбетон жамылғылары мен негіздерінің техникалық-экономикалық тиімділігі мен төзімділігін арттыруға бағытталған.

Жол цементбетондарында қолданылатын цементтердің сапасын жетілдіру автомобиль жолдарының сапасы мен қауіпсіздігін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

1 Қолдану саласы

Осы ұсынымдар автомобиль жолдарының цементбетон төсемелері мен негіздерін салуға арналған цементтерге қатысты және цементтер мен осы цементтердің заттық құрамдары компоненттеріне қойылатын талаптарды орнатады.

2 Нормативтік сілтемелер

Осы ұсынымдарды қолдану үшін келесі сілтемелік нормативтік құжаттар қажет:

МЕМСТ 310.1- 76 Цементтер. Сынау әдістері. Жалпы ережелер.

МЕМСТ 310.2 - 76 Цементтер. Ұнтақтау көрсеткішін анықтау әдістері.

МЕМСТ 310.3-76 Цементтер. Қалыпты қалыңдығын, қату мерзімдері мен көлемдерінің біркелкі өзгеруін анықтау әдістері.

МЕМСТ 310.4-81 Цементтер. Иілу және қысу кезіндегі беріктік шегін анықтау әдістері.

МЕМСТ310.6-85 Цементтер. Су бөлінуін анықтау әдістері.

МЕМСТ 4013-82 Тұтқыр материалдарды өндіруге арналған гипс тасы және гипстік ангидриттік тас. Техникалық шарттар.

МЕМСТ5382-91 Цементтер және цементтен жасалатын материалдар. Химиялық талдау әдістері.

МЕМСТ10178-85 Портландцемент және қожпортландцемент. Техникалық шарттар.

МЕМСТ30108-94 Құрылыс материалдары мен бұйымдар. Табиғи радионуклидтердің меншікті тиімді белсенділігін анықтау.

МЕМСТ30515-2013 Цементтер. Жалпы техникалық шарттар.

МЕМСТ30744-2016Цементтер. Көп іріктелген құмды пайдаланып сынау әдістері.

МЕМСТ31108-2016Жалпы құрылыс цементтері. Техникалық шарттар.

МЕМСТ33174-2014 Жалпы пайдаланымдағы автомобиль жолдары. Цемент. Техникалық талаптар.

МЕМСТ12.1.005-88 Еңбек қауіпсіздігі стандарттарының жүйесі. Жұмыс аймағының ауасына қойылатын жалпы санитарлық-гигиеналық талаптар.

МЕМСТ12.1.007-76 Еңбек қауіпсіздігі стандарттарының жүйесі. Зиянды заттар. Қауіпсіздіктің жіктелуі және жалпы талаптар.

МЕМСТ12.4.010-75 Еңбек қауіпсіздігі стандарттарының жүйесі. Жеке қорғаныс құралдары. Арнайы қолғаптар.Техникалық шарттар.

МЕМСТ 12.4.034-2001. Еңбек қауіпсіздігі стандарттарының жүйесі. Тыныс алу мүшелерін жеке қорғау құралдары. Жіктелуі мен таңбалануы.

МЕМСТ 17.1.3.07-82. Табиғатты қорғау. Гидросфера.Су қоймалары мен ағын сулардағы сулардың сапасын бақылау ережелері.

МЕМСТ 17.1.3.06-82. Табиғатты қорғау. Гидросфера.Жер асты суларын қорғауға қойылатын жалпы талаптар.

МЕМСТ 2874-82 Ауыз су. Гигиеналық талаптар және сапаны бақылау.

3 Терминдер, анықтамалар және қысқартулар

3.1 Осы ұсынымдарда қолданылған терминдер мен анықтамалар
МЕМСТ 10178, МЕМСТ 30515 және МЕМСТ 31108 сәйкес келеді.

3.1.1 Цемент:гидравликалық қасиеттерге тән ұнтақ тәрізді тұтқыр құрылыс материалы, клинкерден және қажет болғанда гипстен немесе негізінен құрамында кальций сульфаты мен минералды қоспалары бар басқа материалдан тұрады.

3.1.2 Құрамы нормаланған клинкер: минералогиялық және химиялық құрамдарына нормативтік құжаттармен талаптар орнатылған клинкер.

3.1.3 Клинкердің минералогиялық құрамы:химиялық талдау деректерінің негізінде есептік жолмен анықталатын негізгі клинкерлік материалдар құрамы.

3.2 Осы ұсынымдарда келесі қысқартулар қолданылады:

3.2.1 С₃А: үшкальцийлі алюминат;

3.2.2 C₄AF: төрткальцийліалюмоферрит;

3.2.3 С₃S: үшкальцийлі силикат;

3.2.4 С₂S: екiкальцийлі силикат

3.2.5 R₂O: сілтілік тотықтар.

4 Техникалық талаптар

4.1 Сипаттамалар

4.1.1 Беріктігіне байланысты цемент типтері, түрлері, сыныптары және таңбаланулары 1-кестеде келтірілген

1-кесте - Автомобиль жолдарының жамылғылары мен негіздерінің бетонына арналған цемент типтері, түрлері, сыныптары және таңбаланулары

Бетонға арналған цемент типтері, түрлері, сыныптары және таңбалары		Нормативтік құжат
автомобиль жолдарының жамылғылары	автомобиль жолдарының негіздері
ЦЕМ I 32,5Қ ЦЕМ I 32,5Т ЦЕМ I 42,5Н ЦЕМ I 42,5Т ЦЕМ I 52,5Н ЦЕМ I 52,5Т	ЦЕМ I 32,5Н ЦЕМ I 32,5Т ЦЕМ I 42,5Н ЦЕМ II/А-Ш 32,5Н ЦЕМ II/А-Ш 32,5Т ЦЕМ II/А-Ш 42,5Н ЦЕМ II/В-Ш 32,5Н ЦЕМ II/В-Ш 32,5Т ЦЕМ Ш/A 32,5Н	МЕМСТ 31108 МЕМСТ 33174
ПЦ 550-Д0-Н ПЦ 500-Д0-Н ПЦ 400-Д0-Н ПЦ 500-Д5-Н ПЦ 400-Д5-Н ПЦ 500-Д20-Н ПЦ 400-Д20-Н	ПЦ 500-Д0-Н ПЦ 400-Д0-Н ПЦ 500-Д5-Н ПЦ 400-Д5-Н ПЦ 500-Д20-Н ПЦ 400-Д20-Н ҚПЦ 400 ҚПЦ 500	МЕМСТ 10178
Ескерту–МЕМСТ 31108 бойынша Т және Қ литерлерімен цемент қатуының қарқыны белгіленген (Т – тез қататын, Қ – қалыпты қататын). МЕМСТ 10178 бойынша Н литерінің белгіленуі құрамы нормаланған клинкерді қолданғанды білдіреді.

4.1.2 Цементтің физикалық-техникалық сипаттамаларының көрсеткіштері 2-кестеде келтірілген.

2-кесте - Автомобиль жолдарының жамылғылары мен негіздерінің бетондарына арналған цементтің физикалық-техникалық сипаттамалары

Көрсеткіштің аталуы	Бетонға арналған цемент көрсеткішінің мәні
	автомобиль жолдарының жамылғылары	автомобиль жолдарының негіздері
Қатаюдың басталуы, мин	120-дан ерте емес	120-дан ерте емес
Су бөлінуі, %	28-ден артық емес	Нормаланбайды
Цемент қамырының қалыпты қалыңдығы, %	28-ден артық емес	Нормаланбайды
Қатты қыздыру кезіндегі шығындар, %	2,0-ден артық емес	Нормаланбайды
Көлемінің өзгеруінің біркелкілігі (кеңейту), мм	10-нан артық емес	10-нан артық емес
Меншікті бет, м2/кг	280/250*-ден кем емес 400/370*-ден артық емес	Нормаланбайды
Ескерту - *цементтің меншікті беті ауа өткізгіштік әдіс бойынша анықталады. Бөлшектің алымында ПСХ аспабы (Ходаков әдісі) бойынша, бөлімінде – Блейн әдісі бойынша анықталатын цементтің меншікті бетінің мәні берілген.

Цементтің химиялық-минералогиялық құрамының көрсеткіштері 3-кестеде көрсетілген.

3-кесте - Автомобиль жолдарының жамылғылары мен негіздерінің бетонына арналған цементтің химиялық-минералогиялық құрамы

Минералдар мен сілтілі тотықтардың атауы	Цемент құрамы, масса бойынша %
Негізгі көрсеткіштері
С3А	7-ден артық емес
C3A + C4AF	24-тен артық емес
С3S	55-тен кем емес
R2O	0,8-ден артық емес
Химиялық құрамының қосымша көрсеткіштері
кремний тотығы (SiO2)	20-24
алюминий тотығы (Al2О3)	4-8
темір тотығы (Fe2O3)	2-5
кальций тотығы (СаО)	57-76
Ескерту: 1 R2О сілтілі тотықтардың құрамдары Nа2о –ге қайта есептегенде келтірілген 2 Минералдар мен сілтілі тотықтардың құрамдары МЕМСТ 5382 бойынша анықталады

4.1.3 Автомобиль жолдарының жамылғылары мен негіздерінің бетондарына арналған цемент беріктігіне байланысты иілуі мен сығылуы бойынша қойылған талаптарды қанағаттандыру қажет.

Цементтің иілуі мен сығылуы кезінде беріктік көрсеткіштері 4 және 5 кестелерде келтірілген.

4-кесте - МЕМСТ 31108, МЕМСТ 33174 бойынша автомобиль жолдарының жамылғылары мен негіздерінің бетондарына арналған цементтің иілуі мен сығылуы кезіндегі беріктігі

Сынаулар мерзімі, тәулік	Цементтің иілуі кезіндегі беріктігі, МПа, кем емес, жіктелулер үшін
	32,5Н	32,5Т	42,5Н	42,5Т	52,5Н	52,5Т
2	-	3,7	3,7	3,9	3,9	4,1
28	5,5	5,5	6,0	6,0	6,5	6,5

5-кесте - МЕМСТ 10178 бойынша автомобиль жолдарының жамылғылары мен негіздерінің бетондарына арналған цементтің иілуі мен сығылуы кезіндегі беріктігі

Сынаулар мерзімі, тәулік	Цементтің иілуі кезіндегі беріктігі, МПа, кем емес, таңбалар үшін
	ПЦ 550- Д0-Н	ПЦ 500 Д0-Н	ПЦ 400 Д0-Н	ПЦ 500 Д5-Н	ПЦ 400 Д5-Н	ПЦ 500 Д20-Н	ПЦ 400 Д20-Н	ҚПЦ 500	ҚПЦ 400
28	6,1	5,9	5,4	5,9	5,4	5,9	5,4	5,9	5,4

4.1.4 Техникалық-экономикалық негіздеу кезінде автомобиль жолдары негіздерінің бетон ретінде жамылғы бетонына арналған цементті қолдануға болады.

4.2 Материалдарға қойылатын талаптар

Цементтерді өндіру үшін қолданады:

- МЕМСТ 31108, МЕМСТ 10178 талаптары бойынша портландцементті клинкер;

- 280 м²/кг-нан кем емес меншікті бет бойынша анықталатын цементтің ұнтақталу көрсеткішінде массасы бойынша 15 %-дан аспайтын түйіршіктелген домна қож қоспасы;

- МЕМСТ 4013 бойынша табиғи гипстік, ангидриттік немесе гипстікангидридтік тас (гипстікангидридтік таста (СаSО₄×2Н₂О) гипстің мөлшері кемінде 30 % болуы қажет) немесе тиісті нормативтік құжат бойынша құрамында кальций сульфаты бар басқа материалдар;

- МЕМСТ 24640, МЕМСТ 31108 талаптарымен қарастырылған цементтің негізгі қасиеттерін реттейтін арнайы және технологиялық қоспалар.

Қоспалар цементтің немесе оның негізінде әзірленген бетон мен ерітіндінің қасиеттерін төмендетпеуі қажет.

4.3 Таңбалау

4.3.1 Таңбалау анық болуы және мынадан тұруы қажет:

- дайындаушының аты мен оның тауар белгісінен;

- нарықта айналым белгісінен, егер де ол шығарушы елдің заңнамасымен және (немесе) цемент импорттаушысымен қарастырылған болса;

- нормативтік құжаттармен сәйкес цементті шартты белгіленуі және (немесе) оның толық атауынан;

- цементті дайындайтын және жеткізетін тиісті нормативтік құжаттаманың белгіленуінен;

- цементтің таза салмағының қаптағы орташа массасы немесе тасымалдау құралында цементтің таза салмағының массасы;

- сертификатталған цементтің жеткізу кезіндегі сәйкестік белгісі (егер де ол сертификаттау жүйесімен қарастырылған болса).

4.3.2 Цементті қапқа қаптау кезінде әрбір қаптың кез келген жеріне таңба салынады. Цементті жұмсақ контейнерлерге қаптау кезінде таңбаны заттаңбаға қояды, ол жұмсақ контейнердегі арнайы қалтаға салынған. Таңбаны жұмсақ контейнердің өшпейтін бояумен шет жақ бетіне салу қажет.

4.3.3 Цементті таяз өлшеп орау кезінде таңбаны заттаңбаға салады, оны қапқа жабыстырады немесе тікелей қапқа салады, немесе қаптың ішкі және сыртқы қабаттарының арасына салады (қаптың ішкі қабаты ашық кезде). Цементі бар әр қапқа салынған немесе бірге берілетін қолданылу бойынша қысқа нұсқаулық болуы тиіс.

4.3.4 Түрлі-түсті цементті жеткізу кезінде қапқа және заттаңбаға сәйкес түстің жолағы салынуы тиіс.

4.3.5 Іріленген қапқа салынған таяз өлшеп оралған цементтің жеткізу кезінде заттаңбаны, сондай-ақ қапқа жабыстырады. Бұл ретте заттаңбада қосымша ыдыстағы қаптамалар санын көрсетеді.

4.3.6 Цемент қаптарындағы көліктік қағазқапшықтарға қалыптастыру кезінде, қаптардың жоғарғы қатарында қаптардың таңбасы анық көрінетіндей етіп тізіледі. Жоғарғы қатардың қағазқапшықтарына МЕМСТ 14192 бойынша қосымша көліктік таңба салынады.

4.3.7 Әрбір көліктік құралды 4.3.1-тармағы бойынша барлық мәліметтері көрсетілген затбелгімен және қосымша цемент топтамасының нөмірі және оның тиелген мерзімімен жабдықтайды.

Зат белгіні көліктік құралға қолжетімді жерге кез келген тәсілмен, оның сақтылығын қамтамасыз ететіндей етіп және оңай оқылатындай етіп қыстырады, ал цементті жеткізу кезінде,автокөлікпен, жөнелтпе адаммен немесе жүргізушімен берілетін жөнелтпелі тауар құжаттамасының құрамына қосады.

5 Қауіпсіздік талаптары

5.1 Цементті шығару кезінде [2], [3], [4], [5], [7] қарастырылған қауіпсіздік техникасына қойылатын талаптарды қамтамасыз ету қажет.

5.2 Цементтегі табиғи радионуклидтердің меншікті тиімді белсенділігі 370Бк/кг-нан аспауы тиіс, ал цемент өндірісі үшін қолданылатын метериалдарда, мысалы, минералды қоспаларда – 740 Бк/кг-нан аспауы тиіс[1], [2].

5.3 Нақты бір цемент түрлеріне арналған стандарттарда да елде қолданысқа ие техникалық регламентке, сонымен қатар дайындаушы елдің заңнамасына және (немесе) цементті тұтынушыға өнімнің сәйкестігін растайтын қауіпсіздік талаптары көрсетілуі тиіс [3].

5.4 Цементке қосымша компоненттерді, технологиялық және цементтің қауіпті жіктелулерін арттыратын арнайы қоспаларды қосуға жол берілмейді [2], [4].

6 Қоршаған ортаны қорғау талаптары

6.1 Цементтерді шығару кезінде және алдағы уақытта цементбетон қоспаларының құрамында цементбетон жамылғыларын салуда қолданғанда, цемент бетон қоспаларының құрамдарында [1], [2], [4] қарастырылған қоршаған ортаны қорғау шараларын басшылыққа алу қажет.

6.2 Цементтерді шығару кезінде қоршаған ортаны қорғау талаптары бойынша технологиялық жабдықтарды бітеу қажет.

6.3 Цементтер шығаруға арналған қондырғылар зиянды заттардың шығарылуының шекті ұйғарынды нормативтерін сақтайтын шаңнан тазалау жүйесімен жабдықталуы қажет.

6.4 Ауада көміртек тотығының, азот диоксидінің, күкірт пен фенол тотығы, азот диоксиді мен күкіртдиоксиді, күкірт пен фенол диоксидінің болуы кезінде, нақты шоғырландырулардың қатынастарының ПӘК-не әрқайсысының ауадағы қосындысы [4]-бойынша бірден аспауы тиіс

6.5 Шаң тазалағыш құрылғылар болмаған жағдайда немесе олардың жұмысы қанағаттанарлықсыз болса, технологиялық жабдықты іске қосуға тыйым салынады.

7. Қабылдау ережелері

7.1 Жалпы ережелер

7.1.1 Дайындаушының бақылау қызметі цементті қабылдауды жүргізеді. Қабылдаудан өтпеген цементті жеткізуге жол берілмейді.

7.1.2 Цементті топтамамен қабылдайды. Топтаманың көлемі, кемелердегі тиелімді қоспағанда, егер де өзгесі цементті жеткізуге шартпен (келісімшарт) қарастырылмаған болса, бір сүрлемнің орнынан аспауы тиіс. Цементті кемелерде тиеу кезінде партия көлемін, тұтынушымен бірге дайындаушының келісімі бойынша орнатады.

7.1.3 Дайындаушының техникалық бақылау қызметі цементті қабылдауды сынақтардың қабылдау-өткізу және өндірістік бақылаудың нәтижелері негізінде жүргізеді.

Өндірістік бақылауды дайындаушының қолданыстағы орнатылған технологиялық құжаттаманың мерзімі мен көлемдерін негізінде жүргізеді. Өндірістік бақылаудың нәтижелері бойынша, дайындаушымен кепілдендірілген цемент беріктігінің типін, сыныбын және төменгі сыныбын тағайындайды. Қабылдау-өткізу сынақтары сапаның барлық көрсеткіштері бойынша, А_тиімді табиғи радионуклидтердің меншікті тиімді белсенділігін қоспағанда, нақты түрдегі цементтің нормативтік құжаттарымен қарастырылған әрбір партиясынан цементтің сынақтарын қамтиды.

Дайындаушы А_тиімді табиғи радионуклидтердің меншікті тиімді белсенділігінің көрсеткіші бойынша цементтің әрбір түрінің мерзімді сынақтарын жылына кемінде бір рет, сонымен қатар шикізаттық материалдары мен қоспаларының немесе олардың жеткізушілері өзгерген сайын жүргізу қажет. Сынақтарды, тиісті сынақтарға аккредиттелген сынақ зертханаларында жүргізу қажет.

А_тиімді анықтамасы бойынша мерзімді сынақтардың нәтижелері келесі мерзімді сынақтарды өткізуге дейін, цементтің барлық жеткізілген партияларына таралады.

7.2 Қабылдау

7.2.1 Егер сынақтардың нәтижелері барлық көрсеткіштер бойынша нормативтік құжаттардың барлық талаптарына сәйкес келсе онда оны стандартқа сәйкес келген материал ретінде цемент топтамасын қабылдайды және тұтынушыға жеткізеді,егер жеке көрсеткіштерге қатысты өзгесі шартпен (келісімшартпен) қарастырылмаса.

7.2.2 Қабылдау-өткізу сынақтарында 6-кестеде көрсетілген немесе нақты түрдегі цементтің нормативтік құжатында көрсетілген шекті мәнінен аспайтын елеусіздеу ақауы табылған болса, топтаманы қабылдайды, бірақ ортақ сапа деңгейін бағалау кезінде ақаулы етіп есептейді. Тоқсан ішінде қабылданған елеусіздеу ақаулары бар топтамалардың жалпы мөлшері берілген цемент түрінен, типінен, беріктік сыныбы мен төменгі сыныбынан 5%-дан аспауы тиіс. Бұл ретте ақаулар саны әр көрсеткіш бойынша жеке-жеке ескеріледі.

Цементтердің нақты түрлеріне арналған нормативтік құжаттарда елеусіз ақаулар тізімі, сондай-ақ олардың мәні осы цементтерге қойылған талаптарды ескере отырып, өзгертілген болуы мүмкін. Сонымен бірге, 6-кестеде көрсетілгендермен салыстырғанда елеусіз ақаулардың мәндерін арттыруға болмайды

6-кесте - Елеусіз ақаулардың мәндері

Көрсеткіштің атауы	Елеусіз ақау – нормативтік құжаттардың талаптарынан шекті ауытқу, артық емес
Қысуға беріктігі (төменгі шек), МПа, жасы:
- 28 тәулік	-2,5
- 2(7) тәулік	-2,0
Қатудың басталуы, мин, цементтер үшін:
- баяу қататын және қалыпты қататын	-15,0
- тез қататын	+5,0
Көлемінің өзгеруінің біркелкілігі, мм	+1,0
Күкірт тотығының құрамы (VI) , %	+0,5
Хлор-ионның құрамы, %	+0,01

7.2.3 Қабылдау-өткізу сынақтары кезінде немесе цементті қабылдау кезінде 6-кестеде көрсетілген мәнінен артып түскен елеулі ақау ағымындағы цемент топтамасы қабылдауға жатпайды,егер де цемент осы өнімнің нормативтік құжаттарына сәйкес келетін болса, онда бірақ қайта сәйкестендіріліп және басқа атаудың өнімі ретінде қабылдануы мүмкін. Қайта сәйкестендіруді кәсіпорынның сапасы бойынша жетекшісімен орнатылған тәртіпте қайта сәйкестендіруді жүргізеді.

7.2.4 Егер цементті қабылдау кезінде сын көтермейтін ақау табылған болса, мұндай цемент қабылдау мен қайта сәйкестендіру жүргізуге жатпайды және ақаулы болып саналуы тиіс. Мұндай цемент бөлек сүрлемде, ал дәлдеп тексерілген – бөлек және дайын өнім қоймасының арнайы белгіленген бөлігінде сақталуы тиіс. Беріктікке тексерудің басына дейін ауа-ылғалды немесе сулы сақтау кезінде, тура пайдалануға жол берілмеген сын көтермейтін ақауы бар цемент үшін үлгілерінің бұзылуы немесе жарылуы болып саналады.

7.2.5 Цемент топтамасын қабылдау және жеткізуді беріктікке сынаудың соңына дейін жүргізеді. Егер беріктікке сынауды жүргізуді аяқтағаннан кейін елеулі ақау орнатылған болса, онда осы цемент топтамасы беріктік сыныбы және (немесе) төмен сыныбы бойынша нормативтік құжаттардың талаптарына сәйкес келмейтін болып саналады. Бұл ретте дайындаушы цемент беріктігінің сыныбын түсіру керек немесе оның беріктігінің төменгі сыныбын өзгерту (2 тәулік мерзімінде беріктігі сәйкес келмеген жағдайда) керек, осыны тұтынушыға үш тәулік мерзімі ішінде хабарлау қажет.

7.2.6 Цементтің әр топтамасы немесе оның бір мекенжайға жіберілетін бөлігі сапасы туралы құжатпен жөнелтілуі тиіс, онда мыналар көрсетіледі:

- дайындаушының аты, оның тауар белгісі мен мекенжайы;

- цементтің шартты белгіленуі және (немесе) оның толық атауы;

- нормативтік құжаттар бойынша цементтің негізге компоненттері - қосымшаларының атауы мен саны;

- мерзімді сынақтардың нәтижелері бойынша цементтегі табиғи радионуклидтердің меншікті тиімді белсенділік мәні;

- топтама нөмірі мен жөнелтілген күні;

- көлік құралдарының нөмірі немесе кеме атауы;

- цементтің нормативтік құжаттардың талаптарына сәйкес келуінің кепілдік мерзімі, тәулік;

- сертификатталған цементті жеткізу кезінде сәйкестік белгісі (егер бұл сертификаттау жүйесімен қарастырылған болса);

- жеткізілетін цементке нормативтік құжаттың белгіленуі, егер де ол цемент белгіленуіне жатпайтын болса.

7.2.7 Тұтынушының талабы бойынша дайындаушы оған осы цемент топтамасының қабылдау-өткізу сынақтарының барлық нәтижелерін, ал ағында цементті қабылдау кезінде – жөнелту күнінің уақытына жақын сынақтар нәтижелерін хабарлауға міндетті.

8 Бақылау әдістері

8.1 МЕМСТ 31108 пен МЕМСТ 10178 бойынша жеткізілетін цементтің физикалық және техникалық қасиеттерін МЕМСТ 30744 және МЕМСТ 310.1 - 310.4 бойынша анықтайды.

8.2 Цементтің су бөлуін МЕМСТ 310.6 бойынша анықтайды.

8.3 Цементте табиғи радионуклидтердің меншікті тиімді белсенділігін МЕМСТ 30108 бойынша анықтайды.

8.4 Цементтің химиялық-минералогиялық және заттық құрамын МЕМСТ 5382 бойынша анықтайды.

9 Тасымалдау және сақтау

9.1 Тасымалдау

9.1.1 Нақты түрін тасымалдауға арналған жүк тасымалдау ережелері мен [7] орнатылған тәртіпте бекітілген басқа құжаттамалардың талаптарын сақтай отырып, цементті барлық көлік түрлерімен тасымалдайды.

9.1.2 Цементті арнайы цемент тасығыш-вагондарда, автоцемент тасығыш және кемелерде қаптамасыз тасымалдайды.

9.1.3 Цементті қаптамада әмбебап көліктік құралдарда (жабық вагондар, автомобильдер мен кемелерде) көліктік пакеттерде, жұмсақ контейнерлерде немесе бір-бірлеп (қаппен) тасымалдайды.

9.1.4 Көліктік пакеттер МЕМСТ 9078 бойынша тегіс түпқоймаларды, МЕМСТ 25951 бойынша термошөгімді полиэтиленді үлбірлі немесе тиісті нормативтік құжаттар бойынша басқа пакеттеу құралдарын қолданумен бірге құрастырады.

9.1.5 Термошөгімді үлбірдегі пакеттер жан-жағынан үлбірмен мықтап қысылған және қымталған болуы тиіс. Пакеттің габариттері келесідей болуы керек: ұзындығы 1260-1290 мм, ені 1030-1060 мм, биіктігі 880-950 мм. Тұғыр бөлігінің кертпешінде ойықтың ені пакеттің әрбір жағынан 100 мм-ден кем болмауы тиіс, биіктігі – 90 мм-ден кем болмауы тиіс. Пакеттің таза салмағының массасы 2 т-дан аспауы тиіс.

9.1.6 Цементті пакеттермен тасымалдауды темір жол көлігімен техникалық шарттарға сәйкес, төртөсті ашық вагондарда термошөгімді үлбірді қолдана отырып, цемент қаптарынан қалыптастырылған пакеттерді орналастыру мен бекітуді жүзеге асырады.

9.1.7 Жұмсақ контейнерлердегі цементті темір жол көлігімен ашық вагондарда немесе платформаларда, кемелерде, трюмде немесе ашық палубада, бортты автомобильдерде тасымалдайды.

9.1.8 Цементті тасымалдау үшін пайдаланатын контейнерлер нормативтік құжаттардың талаптарына сәйкес келуі тиіс.

9.1.9 Дайындаушы цементті ақаусыз және таза көлік құралында жеткізуі тиіс.

9.1.10 Цементті қаптамасыз немесе қаптарда тасымалдау кезінде ол ауа ылғалынан және ластанудан қорғалған болуы тиіс.

9.2 Сақтау

9.2.1 Цемент беріктік типтері, сыныптары және төмен сыныптары бойынша бөлек: қапталмаған түрде – сүрлемдерде немесе басқа жабық ыдыстарда, қаптамада – құрғақ бөлмелерде сақталуы тиіс. Әртүрлі типті, сыныпты және төмен сыныпты цементтерді араластыруға, сонымен қатар оның бөгде қоспалармен ластануына және ылғалдануына жол берілмейді. Цементті қамба типті қоймаларда қаптамасыз сақтауға жол берілмейді. Сол сақтауға арналған цемент беріктігінің түрі, типі, сыныбы және төмен сыныбы, сонымен қатар сүрлем нөмірін қамтитын әрбір сүрлемде көзге көрінетін белгілену болуы тиіс. Егер қажет болған жағдайда бір сүрлемде аттары әр түрлі цементтер сақталуы тиіс, жаңа атауы бар цементті сүрлемді тиеуді, тек алдыңғы цементтен толық босатылғаннан кейін ғана жүргізу қажет.

9.2.2 Цементі бар қаптарды сақтау кезінде, оларға еркін кіруді қамтамасыз ете отырып, биіктігі 1,8 м-ден аспайтын қат-қабат түпқоймаларға тығыздап салады.Цементі бар қаптарды жалпы биіктігі 2,5 м-ден аспайтын түпқоймаларда екі қабаттап сақтауға рұқсат етіледі.

Түрлері, типтері, беріктік сыныптары және төмен сыныптары әр түрлі цементтері бар қаптарды (пакеттерді) бір қатарға қалауға рұқсат етілмейді.

9.2.3 Беріктік сыныбы мен төмен сыныбы, типі, белгілі бір аты бар қоймалық бөлмелерде, цементі бар пакеттер немесе қаптарды орналастыру үшін телімдері көрсетілген және белгіленген болуы тиіс.

9.2.4 Цементті су өткізбейтін материалдарды қолдана отырып, қалқа астында немесе су өткізбейтін ыдыстың бүтінділігін шарт қылып ашық алаңдарда, жұмсақ контейнерлерде және пакеттерде сақтауға рұқсат етіледі.

Жұмсақ контейнерлер мен пакеттердің суықтан жабысып қалуын болдырмау үшін оларды биіктігі үш қабаттан аспайтын қат-қабат түпқоймаларға салу қажет.

10 Дайындаушы кепілдігі

Дайындаушы осы цемент түріне арналған стандарт талаптарына цементтің сәйкес келуін оны тасымалдау және қаптамасыз жеткізу ережелерін сақтай отырып, жеткізу уақытында кепілдік береді, бірақ жөнелту күнінен бастап 60 тәуліктен көп емес уақытта (45 тәулік ішінде тез қататын цементтер үшін), ал ыдыста жеткізу кезінде жөнелту күнінен бастап – 60 тәулік ішінде (45 тәулік ішінде тез қататын цементтер үшін).

Нақты цемент түрлеріне арналған стандарттарда кепілдендіру мерзімін арттыруға болады.

Библиография

[1] ГН "Радиациялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге байланысты санитарлық-эпидемиологиялық талаптар (Қазақстан Республикасының Ұлттық экономика министрінің 27.02.2015 ж. № 155 бұйрығымен бекітілген).

[2] Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексі.

[3] 18.10.2011 жылғы № 827 "Автомобиль жолдарының қауіпсіздігі" Кеден одағының техникалық регламенті (КО ТР 014/2011)

[4] "Қалалық және ауылдық елді мекендерде атмосфералық ауаға, топыраққа және олардың қауіпсіздігіне, қала мен ауылды елді мекендердің аймақтарын күтіп ұстауға байланысты гигиеналық нормативтер" (Қазақстан Республикасының Ұлттық экономика министрінің 28.02.2015ж. № 168 бұйрығымен бекітілген).

[5] "Өрт қауіпсіздігіне қойылатын жалпы талаптар" техникалық регламенті. (Қазақстан Республикасының Ішкі істер министрінің 23.06.2017 ж. № 439 бұйрығымен бекітілген).

[6] ҚР ҚН 1.03.05-2011 Еңбекті қорғау және қауіпсіздік техникасы.

[7] "Қаптама қауіпсіздігі жөнінде" Кеден одағының техникалық регламенті, Кеден одағы Кеңесінің 2011 жылғы 16 тамыздағы № 769 шешімімен бекітілген.