Об утверждении Плана по управлению пастбищами и их использованию по Солдатовскому сельскому округу на 2022-2023 годы

Решение Катон-Карагайского районного маслихата Восточно-Казахстанской области от 21 июня 2022 года № 19/246-VII

      В соответствии со статьей 6 Закона Республики Казахстан "О местном государственном управлении и самоуправлении в Республике Казахстан", со статьями 8, 13 Закона Республики Казахстан "О пастбищах", Катон-Карагайский районный маслихат РЕШИЛ:

      1. Утвердить План по управлению пастбищами и их использованию по Солдатовскому сельскому округу на 2022-2023 годы согласно приложению к настоящему решению.

      2. Настоящее решение вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования.

      Секретарь
Катон-Карагайского районного маслихата
Д. Бралинов

  Приложение
к решению Катон-Карагайского
районного маслихата
от 21 июня 2022 года
№ 19/246-VІІ

План по управлению пастбищами и их использованию по Солдатовскому сельскому округу на 2022-2023 годы

      Настоящий План по управлению пастбищами и их использованию по Солдатовскому сельскому округу на 2022-2023 годы (далее – План) разработан в соответствии с Законами Республики Казахстан "О местном государственном управлении и самоуправлении в Республике Казахстан", "О пастбищах", приказом Заместителя Премьер-Министра Республики Казахстан – Министра сельского хозяйства Республики Казахстан от 24 апреля 2017 года № 173 "Об утверждении Правил рационального использования пастбищ" (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов № 15090), приказом Министра сельского хозяйства Республики Казахстан от 14 апреля 2015 года № 3-3/332 "Об утверждении предельно допустимой нормы нагрузки на общую площадь пастбищ" (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов № 11064).

      План принимается в целях рационального использования пастбищ, устойчивого обеспечения потребности в кормах и предотвращения процессов деградации пастбищ.

      План содержит:

      1) схему (карту) расположения пастбищ на территории Солдатовского сельского округа в разрезе категорий земель, собственников земельных участков и землепользователей на основании правоустанавливающих документов (приложение 1);

      2) приемлемые схемы пастбищеоборотов (приложение 2);

      3) карту с обозначением внешних и внутренних границ и площадей пастбищ, в том числе сезонных, объектов пастбищной инфраструктуры (приложение 3);

      4) схему доступа пастбищепользователей к водоисточникам (озерам, рекам, прудам, копаням, оросительным или обводнительным каналам, трубчатым или шахтным колодцам), составленную согласно норме потребления воды (приложение 4);

      5) схему перераспределения пастбищ для размещения поголовья сельскохозяйственных животных физических и (или) юридических лиц, у которых отсутствуют пастбища, и перемещения его на предоставляемые пастбища (приложение 5);

      6) календарный график по использованию пастбищ, устанавливающий сезонные маршруты выпаса и передвижения сельскохозяйственных животных (приложение 6).

      План принят с учетом сведений о состоянии геоботанического обследования пастбищ, сведений о ветеринарно-санитарных объектах, данных о численности поголовья сельскохозяйственных животных с указанием их владельцев – пастбище пользователей, физических и (или) юридических лиц, данных о количестве гуртов, отар, табунов, сформированных по видам и половозрастным группам сельскохозяйственных животных, сведений о формировании поголовья сельскохозяйственных животных для выпаса на отгонных пастбищах, особенностей выпаса сельскохозяйственных животных на культурных и аридных пастбищах, сведений о сервитутах для прогона скота и иных данных, предоставленных государственными органами, физическими и (или) юридическими лицами.

      По административно-территориальному делению в Солдатовском сельском округе имеется 1 населҰнный пункт.

      Общая площадь территории Солдатовского сельского округа – 9352,45 га, из них: пашни – 2697,35 га, залежи – 50,0 га, сенокосов – 1212,0 га, пастбищные земли – 4856,84 га; прочие земли – 536,26 га.

      По категориям земли подразделяются на:

      земли сельскохозяйственного назначения – 6866,45 га;

      земли населенных пунктов – 2486,0 га.

      По природным условиям территория Солдатовского сельского округа относится к горно-степной, предгорно-степной умеренно влажной подзоне. Климат умеренно влажный и теплый. За год выпадает в среднем 400-470 мм осадков. Максимальное количество их приходится на август.

      Гидрографическая сеть района представлена многочисленными реками, речками, ручьями. Самым крупным водотоком является р. Бухтарма, протекающая у северной границы территории района. Вторым крупным водотоком является р. Нарым, пересекающая район с востока на запад. Многочисленные ручьи берут начало в горах, имеют слабовыраженную долину и большую скорость течения 1-2 м/сек. Характер рек горный. Вода хорошего качества, пригодна для всех видов бытового и сельскохозяйственного водоснабжения. В связи с этим, все пастбища района обводненные и не требуют установления водопоя отгонного выпаса скота населения.

      Почвы в основном горные черноземы выщелочные, обыкновенные.

      На территории Солдатовского сельского округа имеется 1 ветеринарный пункт и 1 скотомогильник.

      На 1 января 2022 года в Солдатовском сельском округе насчитывается (личное подворье населения и поголовье крестьянских хозяйств) крупного рогатого скота 2787 голов, из них: маточное поголовье 1263 голов, овцы и козы 2000 голов, лошадей 1280 голов (таблица 1).

Данные о численности поголовья сельскохозяйственных животных по Солдатовскому сельскому округу

  Таблица 1

    №

Населенные пункты

Поголовье скота населения

Поголовье скота крестьянских и фермерских хозяйств

Всего:

крупный рогатый скот

овцы и козы

Лошади

крупный рогатый скот

овцы и козы

Лошади

крупный рогатый скот

овцы и козы

Лошади

всего

в том числе дойные

Всего

в том числе дойные

всего

в том числе дойные

1

Солдатово

908

743

2000

780

614

520

-

500

1524

1263

2000

1280

      Для обеспечения сельскохозяйственных животных пастбищными угодьями по Солдатовскому сельскому округу имеются всего 6866,45 га, в черте населенного пункта числится 1756,0 га пастбищ.

      На основании вышеизложенного, согласно статьи 15 Закона Республики Казахстан "О пастбищах" для нужд местного населения (село Солдатово) по содержанию маточного (дойного) поголовья сельскохозяйственных животных при имеющихся пастбищных угодьях населенного пункта в размере 1617,0 га, потребность составляет 473,0 га (таблица 2).

  Таблица 2

    №

Населенный пункт

Площадь пастбищ, (га)

Наличие дойных коров (гол.)

Норма потребности пастбищ на 1 гол., (га)

Потребность пастбищ, (га)

Не обеспечено пастбищами (га)

Излишки, (га)

1

Солдатово

1756,0

743

3,0

2229

473

-

      Сложившуюся потребность пастбищных угодий в размере 473,0 га необходимо восполнить за счет выпаса скота населения на землях запаса – 473,0 га.

      Имеется потребность пастбищных угодий по выпасу других сельскохозяйственных животных местного населения в размере 6732,0 га, при норме нагрузки на одну голову крупного рогатого скота – 3,0 га/гол., овцы и козы – 0,6 га/гол., лошадей – 3,6 га/гол. (таблица 3).

  Таблица 3

Населенные пункты

поголовье скота население

Норма потребности пастбищ на 1 гол., (га)

Потребность пастбищ,(га)

крупный рогатый скот

овцы и козы

Лошади

крупный рогатый скот

овцы и козы

лошади

крупный рогатый скот

овцы и козы

лошади

итого (га)

1

Солдатово

908

2000

780

3,0

0,6

3,6

2724

1200

2808

6732

      Сложившуюся потребность пастбищных угодий в размере – 6732,0 га необходимо восполнить за счет выпаса сельскохозяйственных животных населения на землях запаса – 6732,0 га.

      Поголовье в крестьянских и фермерских хозяйствах Солдатовского сельского округа составляет: крупного рогатого скота 1136 голов, лошадей 500 голов.

      Площадь пастбищ крестьянских и фермерских хозяйств составляет 6866,45 га (таблица 4).

  Таблица 4

    №

Наименование округа

Площадь (га)

Наличие скота по видам, (гол)

Норма потребности пастбищ на 1 гол., (га)

Потребность пастбищ,(га)

крупный рогатый скот

овцы и козы

лошади

крупный рогатый скот

овцы и козы

лошади

крупный рогатый скот

овцы и козы

лошади

итого (га)

1

Солдатовский

6866,45

1136

-

500

3,0

0,6

3,6

3408

-

1800

5208

  Приложение 1
к Плану по управлению
пастбищами и их
использованию
в Солдатовском сельском округе
на 2022-2023 годы

Схема (карта) расположения пастбищ на территории Солдатовском сельского округа в разрезе категорий земель, собственников земельных участков и землепользователей на основании правоустанавливающих документов

     


Условные обозначения:

  Приложение 2
к Плану по управлению
пастбищами и их
использованию
в Солдатовском сельском округе
на 2022-2023 годы

Приемлемые схемы пастбищеоборотов Схема пастбищеоборотов, приемлемая для Солдатовского сельского округа

Годы

Загон 1

Загон 2

Загон 3

Загон 4

2022

весенне-летний сезон 1

летний сезон 2

осенний сезон 3

отдыхающий загон

2023

отдыхающий загон

весенне-летний сезон 1

летний сезон 2

осенний сезон 3

      Примечание: 1, 2, 3, 4 - очередность перегона скота в год.

  Приложение 3
к Плану по управлению
пастбищами и их
использованию
в Солдатовском сельском округе
на 2022-2023 годы

Карта с обозначением внешних и внутренних границ и площадей пастбищ, в том числе сезонных, объектов пастбищной инфраструктуры

     


Условные обозначения:

  Приложение 4
к Плану по управлению
пастбищами и их
использованию
в Солдатовском сельском округе
на 2022-2023 годы

Схема доступа пастбищепользователей к водоисточникам (озерам, рекам, прудам, копаням, оросительным или обводнительным каналам, трубчатым или шахтным колодцам)

     


Условные обозначения:

  Приложение 5
к Плану по управлению
пастбищами и их использованию
в Солдатовском сельском округе
на 2022-2023 годы

Схема перераспределения пастбищ для размещения поголовья сельскохозяйственных животных физических и юридических лиц, у которых отсутствуют пастбища, и перемещения его на предоставляемые пастбища

     


Условные обозначения:

  Приложение 6
к Плану по управлению
пастбищами и их
использованию
в Содатовском сельском округе
на 2022-2023 годы

Календарный график по использованию пастбищ, устанавливающий сезонные маршруты выпаса и передвижения сельскохозяйственных животных

Наименование округа

Срок выгона скота на отгонные пастбища

Срок возврата скота с отгонных пастбищ

Солдатовский

апрель - май

сентябрь - октябрь


2022-2023 жылдарға арналған Солдатово ауылдық округі бойынша жайылымдарды басқару және оларды пайдалану жөніндегі жоспарды бекіту туралы

Шығыс Қазақстан облысы Катонқарағай аудандық мәслихатының 2022 жылғы 21 маусымдағы № 19/246-VII шешімі

      Қазақстан Республикасының "Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару туралы" Заңының 6-бабына, Қазақстан Республикасының "Жайылымдар туралы" Заңының 8, 13-баптарына сәйкес, Катонқарағай аудандық мәслихаты ШЕШТІ:

      1. 2022-2023 жылдарға арналған Солдатово ауылдық округі бойынша жайылымдарды басқару және оларды пайдалану жөніндегі Жоспар осы шешімнің қосымшасына сәйкес бекітілсін.

      2. Осы шешім оның алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

      Катонқарағай аудандық мәслихатының хатшысы Д. Бралинов

  Катонқарағай
аудандық мәслихатының
2022 жылғы 21 маусымдағы
№ 19/246-VІІ шешіміне
қосымша

2022-2023 жылдарға арналған Солдатово ауылдық округі бойынша жайылымдарды
басқару және оларды пайдалану жөніндегі Жоспар

      2022-2023 жылдарға арналған Солдатово ауылдық округі бойынша жайылымдарды басқару және оларды пайдалану жөніндегі жоспар (бұдан әрі - Жоспар) Қазақстан Республикасының "Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару туралы", "Жайылымдар туралы" Заңдарына, Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары – Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2017 жылғы 24 сәуірдегі № 173 "Жайылымдарды ұтымды пайдалану қағидаларын бекіту туралы" (нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу Тізілімінде 15090 нөмірімен тіркелген) бұйрығына, Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2015 жылғы 14 сәуірдегі № 3-3/332 "Жайылымдардың жалпы алаңына түсетін жүктеменің шекті рұқсат етілетін нормасын бекіту туралы" (нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу Тізілімінде 11064 нөмірімен тіркелген) бұйрығына сәйкес әзірленді.

      Жоспар жайылымдарды ұтымды пайдалану, жем - шөпке қажеттілікті тұрақты қамтамасыз ету және жайылымдардың тозу процестерін болғызбау мақсатында қабылданады.

      Жоспар мазмұны:

      1) құқық белгілейтін құжаттар негізінде жер санаттары, жер учаскелерінің меншік иелері және жер пайдаланушылар бөлінісінде Солдатово ауылдық округінің аумағында жайылымдардың орналасу сызба картасы (1-қосымша);

      2) жайылым айналымдарының қолайлы сызбалары (2-қосымша);

      3) жайылымдардың, оның ішінде маусымдық жайылымдардың сыртқы және ішкі шекаралары мен алаңдары, жайылымдық инфрақұрылым объектілері белгіленген картасы (3-қосымша);

      4) жайылым пайдаланушылардың су тұтыну нормасына сәйкес жасалған су көздерiне (көлдерге, өзендерге, тоғандарға, апандарға, суару немесе суландыру каналдарына, құбырлы немесе шахталы құдықтарға) қол жеткізу сызбасы (4-қосымша);

      5) жайылымы жоқ жеке және (немесе) заңды тұлғалардың ауыл шаруашылығы жануарларының мал басын орналастыру үшін жайылымдарды қайта бөлу және оны берілетін жайылымдарға ауыстыру сызбасы (5-қосымша);

      6) ауыл шаруашылығы жануарларын жаюдың және айдаудың маусымдық маршруттарын белгілейтін жайылымдарды пайдалану жөніндегі күнтізбелік кестесі (6-қосымша).

      Жоспар жайылымдарды геоботаникалық зерттеп-қараудың жай-күйі туралы мәліметтер, ветеринариялық-санитариялық объектілер туралы мәліметтер, олардың иелері-жайылым пайдаланушыларды, жеке және (немесе) заңды тұлғаларды көрсете отырып, ауыл шаруашылығы жануарлары мал басының саны туралы деректер, ауыл шаруашылығы жануарларының түрлері мен жыныстық жас топтары бойынша қалыптастырылған үйірлердің, отарлардың, табындардың саны туралы деректер, шалғайдағы жайылымдарда жаю үшін ауыл шаруашылығы жануарларының мал басын қалыптастыру туралы мәліметтер, екпе және аридтік жайылымдарда ауыл шаруашылығы жануарларын жаю ерекшеліктері, малды айдап өтуге арналған сервитуттар туралы мәліметтер, мемлекеттік органдар, жеке және (немесе) заңды тұлғалар берген өзге де деректер ескеріле отырып қабылданды.

      Әкімшілік-аумақтық бөлінуі бойынша Солдатово ауылдық округінде 1 елді мекен бар.

      Солдатово ауылдық округі аумағының жалпы ауданы – 9352,45 га, соның ішінде: егістіктер – 2697,35 га, тыңайған жер – 50,0 га, шабындық – 1212,0 га, жайылымдық жерлер – 4856,84 га; басқа алқаптар – 536,26 га;

      Санаттары бойынша жерлер бөлінеді:

      ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер – 6866,45 га;

      елді мекен жерлері – 2486,0 га.

      Табиғи жағдайлары бойынша Солдатово таулы-дала, тау бөктеріндегі далалы қалыпты ылғалды аймаққа жатады. Климаты ылғалды және жылы. Жыл ішінде орташа алғанда 400-470 мм жауын-шашын түседі. Олардың ең көп саны тамыз айына келеді.

      Ауданның гидрографиялық желісі көптеген өзендермен, көлдермен, бұлақтармен ұсынылған. Аудан аумағының солтүстік шекарасынан ағып өтетін Бұқтырма өзені ең ірі су ағыны болып табылады. Ауданды шығыстан батысқа қарай қиып өтетін Нарын өзені екінші ірі су ағыны болып табылады. Тауларда көптеген ағындар пайда болады, әлсіз аңғар және ағынның жылдамдығы 1-2 м / сек. Өзендердің табиғаты таулы. Су сапалы, тұрмыстық және ауылшаруашылық сумен жабдықтаудың барлық түрлеріне жарамды. Осыған байланысты, ауданның барлық жайылымдары суландырылған және халықтың мал жайылымына суат белгілеуді талап етпейді.

      Топырақ негізінен таулы сілтісізденген қара, кәдімгі қара топырақты.

      Солдатово ауылдық округінің аумағында 1 ветеринарлық пункт және 1 мал қорымы бар.

      2022 жылдың 1 қаңтарына Солдатово ауылдық округінде (халықтың жеке ауласы және шаруа қожалығының мал басы) ірі қара мал 2787 бас, соның ішінде төлдейтін (сауынды) мал басы 1263 бас, қой мен ешкі 2000 бас, жылқылар 1280 бас (1-кесте) есептелген.

Солдатово ауылдық округі бойынша ауыл шаруашылығы жануарларының саны
туралы деректер

  1-кесте

    №

Елді мекендер

Халықтың мал басы

Шаруа және фермер қожалықтарының мал басы

Барлығы:

ірі қара мал

қой мен ешкі

жылқы

ірі қара мал

қой мен ешкілер

жылқы

ірі қара мал

қой мен ешкілер

жылқы

барлығы

Соның ішінде: сауынды

барлығы

Соның ішінде: сауынды

барлығы

Соның ішінде: сауынды

 1

Солдатово

908

743

2000

780

614

520

-

500

1524

1263

2000

1280

      Солдатово ауылдық округі бойынша ауыл шаруашылығы жануарларын жайылымдық алқаптармен қамтамасыз ету үшін барлығы 6866,45 га, елді мекен шегінде 1756,0 га жайылым бар.

      Жоғарыда баяндалғанның негізінде, "Жайылымдар туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 15-бабына сәйкес елді мекеннің қолда бар жайылымдық алқаптарында 1617,0 га мөлшерінде ауыл шаруашылығы жануарларының аналық

      (сауын) басын күтіп-ұстау бойынша жергілікті халықтың (Солдатово ауылы) мұқтажы үшін қажеттілік 473,0 га тқұрайды (2 -кесте).

  2-кесте

   №

Елді мекендер

Жайылымдар ауданы, (га)

Сауын сиырлардың болуы (бас)

Жайылымдардың 1 басқа қажетті нормасы (га)

Жайылымдар қажеттілігі,(га)

Жайылымдармен қамтамасыз етілмеген (га)

Артылғаны, (га)

1

Солдатово

1756,0

743

3,0

2229

473

-

      Қалыптасқан 473,0 га мөлшеріндегі жайылымдық алқаптардың қажеттілігін босалқы жерлерде халықтың ауыл шаруашылығы жануарларын жаю есебінен толықтыру қажет.

      Жергілікті тұрғындардың басқа ауыл шаруашылық жануарларын жаю бойынша 6732,0 га көлемінде жайылымдық жер қажеттілігі бар. Ірі қара басына қалыпты жағдайдағы жүктемесі – 3,0 га/бас, қой мен ешкі – 0,6 га/бас, жылқылар – 3,6 га/бас (3-кесте).

  3-кесте

Елді мекендер

Халықтың мал басы

Жайылымдардың 1 басқа қажетті нормасы (га)

Жайылымдар қажеттілігі,(га)

ірі қара мал

қой мен ешкі

жылқы

ірі қара мал

қой мен ешкі

жылқы

ірі қара мал

қой мен ешкі

жылқы

барлығы (га)


Солдатово











      Қалыптасқан 6732,0 га мөлшеріндегі жайылымдық алқаптардың қажеттілігін халықтың ауыл шаруашылығы жануарларын шалғайдағы жайылымдарда 6732,0 га – босалқы жерлерде жаю есебінен толықтыру қажет.

      Солдатово ауылдық округінің шаруа және фермер қожалықтарындағы мал басы: ірі қара мал 1132 бас, жылқылар 500 бас құрайды.

      Шаруа және фермер қожалықтарындағы жайылымдар ауданы 6866,45 га құрайды (4-кесте).

Солдатово ауылдық округі бойынша ауыл шаруашылық өндірушілердің ауыл
шаруашылығы жануарларын орналастыру үшін жайылымдарды қайта бөлу бойынша
мәліметтер

  4-кесте


Елді мекен атауы

Ауданы (га)

Мал түрлері бойынша қолда бары, (бас)

Жайылымдардың 1 басқа қажетті нормасы (га)

Жайылымдар қажеттілігі,(га)

ірі қара мал

қой мен ешкі

жылқы

ірі қара мал

қой мен ешкі

жылқы

ірі қара мал

қой мен ешкі

жылқы

барлығы (га)

1

Солдатово

6866,45

1136

-

500

3,0

0,6

3,6

3408

-

1800

5208

  2022-2023 жылдарға
Солдатово ауылдық округі
бойынша жайылымдарды
басқару және оларды пайдалану
жөніндегі жоспарына
1-қосымша

Құқық белгілейтін құжаттар негізінде жер санаттары, жер учаскелерінің меншік иелері
және жер пайдаланушылар бөлінісінде Солдатово ауылдық округінің аумағында
жайылымдардың орналасу сызбасы (картасы)



Шарты белгілері:

  2022-2023 жылдарға
Солдатово ауылдық округі
бойынша жайылымдарды
басқару және оларды пайдалану
жөніндегі жоспарына
2-қосымша

Жайылым айналымдарының қолайлы сызбасы Солдатово ауылдық округі үшін
қолайлы жайылым айналымының сызбасы

Жылдар

1 мал айдау

2 мал айдау

3 мал айдау

4 мал айдау

2022

көктем-жазғы 1-маусым

жазғы 2-маусым

күзгі 3-маусым

демалыс

2023

демалыс

көктем-жазғы 1-маусым

жазғы 2-маусым

күзгі 3-маусым

      Ескертпе: 1, 2, 3, 4 – бір жылда мал айдаудың кезектілігі.

  2022-2023 жылдарға
Солдатово ауылдық округі
бойынша жайылымдарды
басқару және оларды пайдалану
жөніндегі жоспарына
3-қосымша

Жайылымдардың, оның ішінде маусымдық жайылымдардың сыртқы және ішкі
шекаралары мен алаңдары, жайылымдық инфрақұрылым объектілері белгіленген
картасы



Шартты белгілері:

  2022-2023 жылдарға
Солдатово ауылдық округі
бойынша жайылымдарды
басқару және оларды пайдалану
жөніндегі жоспарына
4-қосымша

Жайылым пайдаланушылардың су тұтыну нормасына сәйкес жасалған су көздерiне
(көлдерге, өзендерге, тоғандарға, апандарға, суару немесе суландыру каналдарына,
құбырлы немесе шахталы құдықтарға) қол жеткізу сызбасы



Шартты белгілері:

  2022-2023 жылдарға
Солдатово ауылдық округі
бойынша жайылымдарды
басқару және оларды пайдалану
жөніндегі жоспарына
5-қосымша

Жайылымы жоқ жеке және (немесе) заңды тұлғалардың ауыл шаруашылығы
жануарларының мал басын орналастыру үшін жайылымдарды қайта бөлу және оны
берілетін жайылымдарға ауыстыру сызбасы



      Шартты белгілері:

  2022-2023 жылдарға
Солдатово ауылдық округі
бойынша жайылымдарды
басқару және оларды пайдалану
жөніндегі жоспарына
6-қосымша

Ауыл шаруашылығы жануарларын жаюдың және айдаудың маусымдық
маршруттарын белгілейтін жайылымдарды пайдалану жөніндегі күнтізбелік кестесі

Ауылдық округ

Малды жайылымға шығару мерзімі

Малды шалғайдағы жайылымдардан қайтару мерзімі

Солдатово

сәуір-мамыр

қыркүйек-қазан