Об утверждении Программы по управлению коммунальными отходами по Камыстинскому району на 2024 - 2028 годы

Решение маслихата Камыстинского района Костанайской области от 5 марта 2024 года № 161

В соответствии с подпунктом 1) пункта 3 статьи 365 Экологического кодекса Республики Казахстан, Камыстинский районный маслихат РЕШИЛ:

1. Утвердить Программу по управлению коммунальными отходами по Камыстинскому району на 2024-2028 годы, согласно приложению к настоящему решению.

2. Настоящее решение вводится в действие со дня его первого официального опубликования.

Председатель Камыстинского районного маслихата

Н. Искаков

	Приложение
	к решению районного маслихата
	от "5" марта 2024 года
	№ 161

ПРОГРАММА УПРАВЛЕНИЯ КОММУНАЛЬНЫМИ ОТХОДАМИ В КАМЫСТИНСКОМ РАЙОНЕ НА 2024-2028 ГОДЫ

СОДЕРЖАНИЕ

Определения и сокращения, используемые в программе 2

1. Введение 4

1.1. Общие сведения о Камыстинском районе 5

1.2. Мероприятия по управлению отходами, заложенные в государственных стратегических документах 8

1.3. Обоснование необходимости разработки ПУО 11

2. Анализ текущего состояния управления коммунальными отходами 13

2.1. Текущая ситуация по управлению отходами в районе 13

2.2. Объемы образования коммунальных отходов 14

2.3. Текущее управление коммунальными отходами в районе 19

2.4. Обзор мусоровывозящих компаний и полигонов ТБО 30

2.5. Имеющаяся нормативная база по образованию и накоплению отходов 31

2.6. Описание и анализ выделенных средств в динамике за последние три года 38

3. Цель, задачи и целевые показатели 40

4. Основные направления, пути достижения поставленных задач 44

5. Необходимые ресурсы и источники финансирования программы 48

6. План мероприятий по реализации программы управления коммунальными отходами 49

7. Резюме 58

Приложение 1. Ситуационная карта-схема объектов размещения отходов 62

Приложение 2. Объемы выделенных средств на мероприятия по сокращению отходов и их количество 63

Определения и сокращения, используемые в программе

ПУО – программа управления отходами.

МИО – местный исполнительный орган.

Обращение с отходами – виды деятельности, связанные с отходами, включая предупреждение и минимизацию образования, сбор, утилизацию, переработку, обезвреживание, транспортировку, обезвреживание, транспортировку, хранение (складирование) и удаление отходов.

Окружающая среда - совокупность природных и искусственных объектов, включая атмосферный воздух, озоновый слой Земли, подземные и поверхностные воды, земли, недра, животный и растительный мир, а также климат в их взаимодействии.

Вид отходов – совокупность отходов, которые имеют общие признаки в соответствии с их происхождением, свойствами и технологией обращения.

Коммунальные отходы - смешанные отходы и раздельно собранные отходы домашних хозяйств, включая, помимо прочего, бумагу и картон, стекло, металлы, пластмассы, органические отходы, древесину, текстиль, упаковку, использованные электрическое и электронное оборудование, и аккумуляторы. Коммунальные отходы не включают отходы производства, сельского хозяйства, лесного хозяйства, рыболовства, септиков и канализационной сети, а также от очистных сооружений, включая осадок сточных вод, вышедшие из эксплуатации транспортные средства или отходы строительства.

Отходы потребления - отходы, образующиеся в результате жизнедеятельности человека, полностью или частично утратившие свои потребительские свойства продукты и (или) изделия, их упаковка и иные вещества или их остатки, срок годности либо эксплуатации которых истек независимо от их агрегатного состояния, а также от которых собственник самостоятельно физически избавился либо документально перевел в разряд отходов потребления.

Фракция коммунальных отходов "Сухая" - твердо-бытовые отходы (ТБО) включает в свой состав все виды упаковки и тары - бумагу, картон, металл, пластик и стекло и т.д.

Фракция коммунальных отходов "Мокрая" - включает в себя пищевые отходы, органику и иные отходы имеющие "мокрое" агрегатное состояние;

КП – оборудованная контейнерная площадка, на которой установлены контейнеры для накопления коммунальных отходов от населения, живущего в непосредственной близости;

Хранение – складирование отходов в специально отведенных местах в целях их последующего безопасного удаления;

Утилизация – использование отходов в качестве вторичных материальных или энергетических ресурсов;

Переработка – физические, тепловые, химические или биологические процессы, включая сортировку, которые изменяют характеристики отходов для уменьшения их объема или опасных свойств, облегчают обращение с ними или улучшают их утилизацию;

Обезвреживание – уменьшение или устранение опасных свойств отходов путем механической, физико-химической или биологической обработки.

Размещение – хранение или захоронение отходов производства и потребления.

Захоронение – складирование отходов в местах, специально установленных для их безопасного хранения в течение неограниченного срока.

Удаление – операции по захоронению и уничтожению отходов.

Накопление – временное складирование отходов в специально установленных местах в течение сроков (не более 6 месяцев), осуществляемое в процессе образования отходов или дальнейшего управления ими до момента их окончательного восстановления или удаления.

Компостирование - это экологичный способ возвращения отходов биологического происхождения, подверженных гниению, в природный цикл.

Компост - органическое удобрение, получаемое в результате разложения различных органических материалов пищевых отходов, листвы отходов растительности (под влиянием деятельности микро- (бактерии, грибы и т.д.) и макрорганизмов (насекомые, черви и т.д.). Процесс образования компоста называют компостированием.

Плановый период - период, на который разработана Программа не менее 5 лет.

Приоритетные виды отходов – виды отходов, предотвращение образования и увеличение доли восстановления которых в рамках планового периода будет более эффективно с точки зрения снижения антропогенной нагрузки на окружающую среду.

ОВОС – оценка воздействия на окружающую среду.

НДТ - наилучшие доступные технологии

КЭР – комплексное экологическое разрешение

Объект размещения отходов – специально оборудованное сооружение, предназначенное для размещения отходов (полигон, шламохранилище, хвостохранилище и другое).

ГЧП – предприятия, созданные на основе государственно-частного партнерства.

СМИ – средства массовой информации

ЭК РК - Экологический кодекс РК от 2 января 2021 года № 400-VI ЗРК.

ТБО – твердо-бытовые отходы

ПЭТ – полиэтилентерефталат

ДЧС – Департамент по чрезвычайным ситуациям

ЦОН – центр обслуживания населения

НАО - Некоммерческое акционерное общество

СМИ – средства массовой информации

МРП – месячный расчетный показатель

НДС – налог на добавленную стоимость

ЗРК – закон Республики Казахстан

ЖКХ – жилищно-коммунальное хозяйство

ИАЦ ООС – информационно-аналитические центр охраны окружающей среды

ТОО - Товарищество с ограниченной ответственностью

РК – Республика Казахстан

ГУ – Государственное учреждение

ИП – индивидуальный предприниматель

1. Введение

Накопление отходов и возникновение стихийных свалок представляют собой одну из наиболее острых экологических проблем в Казахстане. Стихийные незаконные свалки являются лишь следствием нерешенных вопросов в стране, среди которых низкий охват населения сбором и вывозом коммунальных отходов, отсутствие необходимой инфраструктуры, отсутствие специальных мест для сбора строительных и крупногабаритных отходов, слабая работа со стороны местных исполнительных органов (далее МИО).

Для комплексного решения вопросов управления коммунальными отходами в ЭК РК предусмотрена статья 365 ЭК, где установлено, что МИО районов, городов районного и областного значения, городов республиканского значения, столицы для реализации государственной политики в области управления коммунальными отходами должны организовать разработку программы по управлению коммунальными отходами (далее Программа) и обеспечить ее выполнение.

Программа – это важный стратегический документ, включающий анализ текущей ситуации, выявление проблем и выработку конкретных мер для решения и улучшения ситуации по управлению коммунальными отходами.

Программа разработана с учетом деййствующего законодательства и планируемых к установлению акиматом Костанайской области целевых показателей качества окружающей среды по увеличению доли раздельного сбора отходов.

В Программе представляется описание коммунальных отходов, образующихся в регионе, включая сведения об объеме и составе, способах накопления, сбора, транспортировки, сортировки, переработки и захоронения коммунальных отходов. Выявляются проблемы, связанные с реализацией требований экологического законодательства. Устанавливаются целевые показатели по охвату сбором и вывозом отходов, раздельному сбору, сортировке отходов. Разработан комплекс мер для совершенствования системы управления коммунальными отходами.

Программа разработана в целях предотвращения загрязнения окружающей среды, содержит мероприятия по сокращению отходов и вовлечения всех участников района в этот процесс.

Программа разработана на пятилетний срок по 2028 г. Данная программа разработана как руководство для местных исполнительных органов по эффективному управлению коммунальными отходами в своем районе.

Реализация Программы улучшит качество предоставляемых услуг по сбору и транспортировке ТБО, повысит охват сбором и вывозом ТБО, увеличит количество раздельного сбора и переработки ТБО, позволит минимизировать негативное влияние отходов на окружающую среду.

Один из крупнейших в области зерносеющих районов — Камыстинский район создан в 1955 году. Территория его составляет более 12 тысяч квадратных километров. В районе проживает 10 тысяч человек. В районе имеются проблемы стихийных свалок, отсутствия коммунальной организации по вывозу мусора населения, торговых точек и организаций района, нехватка контейнеров, отсутствие раздельного сбора отходов. Эти проблемы вызвали необходимость анализа существующей коммунальной проблемы района и разработки ряда решений, которые описаны в данной программе управления отходами. Программа разработана по заказу ГУ "Отдел жилищно-коммунального хозяйства, пассажирского транспорта и автомобильных дорог Камыстинского района".

Программа управления отходами направлена на решение коммунального вопроса района и выработки оперативной политики минимизации отходов с использованием экономических или других механизмов для сокращения свалок в районе и соответствии с действующим законодательством.

1.1. Общие сведения о Камыстинском районе

Камыстинский район входит в состав Костанайской области и расположен с юго-западной стороны Костанайской области, граничащей с Актюбинской областью. Площадь, занимаемая Камыстинским районом, составляет 12,1 тыс. км2, включает в себя 5 сельских округов, в общем в районе 17 сел. Численность населения на 01 сентября 2023 г. составляет 10043 человека. Основным видом деятельности района является растениеводство и животноводство. Население района также осуществляет дворовое разведение домашней птицы и животных. Основываясь на собранных данных и учитывая специфику хозяйственной деятельности предприятий и населения Камыстинского района, определены виды образуемых отходов и их дальнейшее движение в пределах территорий населенных пунктов Камыстинского района.

Камыстинский район расположен на западе Костанайской области. УдалҰнность от областного центра — 236 км. Район граничит на северо-западе с Житикаринским районом, на севере — с Денисовским районом, на северо-востоке — с Тарановским районом, на востоке — с Аулиекольским районом, на юго-востоке — с Наурзумским районом, на юге — с Джангельдинским районом, на юго-западе — с Айтекебийским районом Актюбинской области, на западе — со Светлинским районом Оренбургской области России.

Район образован согласно Указу Президиума Верховного Совета Казахской ССР от 22 октября 1955 года как Камышнинский район. 7 июня 1997 года Указом Президента Казахстана Камышнинский район был переименован в Камыстинский район.

Таблица 1

Населенные пункты Камыстинского района

№ п/п	Название сельского округа/села	Населенные пункты	Сведения (по данным 2023 г.)
1.	Камыстинский сельский округ 4 села	село Камысты село Ливановка село Фрунзе село Мечетное	4513 человек 1448 домов 22 социальных объекта 35 торговых точек 22 производственных объекта
2.	Адаевский сельский округ, 3 села	село Адаевка село Жайылма село Пушкино	446 человек 155 домов 4 соцобъектов 3 торговых точки 10 производственных объектов
3.	Аралкольский сельский округ, 2 села	село Аралколь село Уркаш	172 человек 42 дома 3 соцобъекта 0 торговых точек 20 производственных объектов
4.	Аркинский сельский округ, 2 села	село Арка село Красногорское	1473 человек 384 дома 3 соцобъекта 8 торговых точек 14 производственных объекта
5.	Клочковский сельский округ, 2 села	село Клочково село Талдыколь	490 человек 145 домов 7 соцобъектов 4 торговых точки 20 производственных объектов
6.	село Алтынсарино	село Алтынсарино	1611 человек 405 домов 3 социальных объекта 10 торговых точек 1 производственный объект
7.	село Бестобе	село Бестобе	414 человек 130 домов 4 соцобъекта 3 торговых точки 3 производственных объекта
8.	село Карабатыр	село Карабатыр	748 человек 236 домов 5 соцобъектов 6 торговых точек 2 производственных объекта
9.	село Дружба	село Дружба	176 человек 50 домов 3 соцобъекта 0 торговых точек 14 производственных объектов
		Итого	10043 человек 2995 домов 54 социальных объекта 69 торговых точек 106 производственных объекта

Итого в Камыстинском районе проживает 10043 человека. Основным видом деятельности в населенных пунктах Камыстинского района является животноводство и растениеводство. Земли сельхозназначения занимают 681,3 тыс. га: в том числе под пашни - 426,9 тыс. га, пастбища – 225,6 тыс. га, сенокосы – 7,6 га. Крупными крестьянскими хозяйствами в Камыстинском районе являются КХ "Деметра" 4 в селе Арка; КХ "Азон" в селе Бестобе; ИП "КХ "Акжол" в селе Талдыколь, КХ "Алиев" в селе Ливановка, ТОО "Алтынсарино" в селе Алтынсарино, ТОО "ПКФ Кайрат" в селе Камысты, ТОО "Содружество-98" в селе Адаевка.

Основной продукцией хозяйств Камыстинского района являются пшеница и масличные культуры. Фермерские хозяйства занимаются выращиванием крупно-рогатого скота молочной и мясных пород, лошадей и малого рогатого скота. Для осуществления основного вида деятельности хозяйства имеют на своем балансе ремонтные мастерские, также склады хранения зерновых для их подготовки и переработки. Для ведения животноводства в пределах сельских округов имеются молочно-товарные фермы, откормочные площадки для крупного и малого рогатого скота.

В селах Камыстинского района расположены:

- Фельдшерско-акушерские пункты (ФАПы) – 10 единиц,

- дошкольные учебные заведения (детсады, миницентры при школах) - 7 единиц,

- средние школы - 10,

- административные здания акимата - 10;

- дома культуры - 10.

Ландшафтная характеристика.

Юго-западная часть Костанайской области располагается в пределах Зауральского предгорного плато. В этой части области в большинстве случаев распространены наклонные к востоку равнины с плоским, местами останцово-увалистым рельефом. Абсолютные высоты плато изменяются в среднем от 250 м до 350 м.

В Камыстинском и прилегающих южнее районах неогеновые воды располагаются близко к поверхности и отличаются высокой минерализацией. Среди первых от поверхности грунтовых вод значительное место занимают третичные воды, различные как по степени минерализации, так и по химическому составу. В целом отмечается усиление минерализации этих вод от запада к востоку и в южном направлении.

На западной юго-западной части Костанайской области в условиях расчлененного рельефа формируются темно-каштановые щебнистые и неполноразвитые почвы. В пределах Тургайской ложбины и на прилегающих пологих склонах развиты комплексы с большим количеством солонцов, нередко составляющих фон. В южной части подзоны отдельными массивами выделяются островные боры на песках (Наурузум-Карагай) и песчаные массивы, покрытые осиново-березовыми колками (Сыпсын). Подзона каштановых почв проходит широкой полосой в центральной части Тургайского плато. В формировании каштановых почв в пределах Костанайской области значительное участие принимают почвообразующие породы, представленные желто-бурыми тяжелыми карбонатными суглинками и глинами, занимающими плоские столово-останцовые плато, засоленными суглинками (по древним ложбинам стока) и песчано-супесчаными отложениями водоразделов Улькаяк – Кабырга, Кабырга – Теке. Наибольшее распространение в подзоне получили тяжелосуглинистые каштановые карбонатные почвы, которые в настоящее время распаханы под зерновые культуры.

Степная зона на территории Камыстинского района области представлена подзоной умеренно-сухих типчаково-ковыльных степей на темно-каштановых почвах, сухих ксерофитноразнотравно-типчаково-ковыльных степей на каштановых почвах, опустыненных полынно-ковыльно-типчаковых степей на светло-каштановых почвах.

В сухих дерновиннозлаковых степях обитают степной сурок, степная пеструшка, обыкновенная полевка, слепушонка, степная мышовка, хомяк Эверсмана, большой тушканчик, ушастый еж, заяц русак, степной хорь, корсак, заходит сайга. На посевах расселяются лесная и домовая мыши. Среди птиц появляется степной орел, обычным становится стрепет, в прошлом была многочилена дрофа.

Здесь резко выражена сезонность, а удаленность от океанов является причиной сухого погодного режима. Рельеф однообразный. Ровная поверхность степи разнообразится впадинами степных озер. Озера бессточные, засолены, но встречаются и пресные.

Климатическая характеристика.

Климат резко континентальный и крайне засушливый. Зима продолжительная, морозная, с сильными ветрами и метелями, лето жаркое, сухое. Годовое количество осадков 250-300 мм. Для климата г. Костаная и прилегающих районов характерна резко выраженная засушливость и высокая степень континентальности. Район большую часть года находится под влиянием северо-западного отрога азиатского антициклона при юго-западных, а летом - западных господствующих ветрах, прорываемых сравнительно кратковременными северо-западными потоками холодных арктических масс воздуха и западными потоками атлантических масс воздуха.

Демографические характеристики.

Численность населения Камыстинского района на 1 сентября 2023 г. составляет 10043 человека, из них по сельским округам:

Численность населения по сельским округам

Таблица 2

№ п/п	Наименование населенного пункта	Количество проживающего населения	Количество жилых домовых	Средняя численность семьи, проживающей в 1 доме
1.	Камыстинский сельский округ, 4 села	4513 человек	1448 домов	3 человека
2.	Аркинский сельский округ, 2 села	1473 человека	384 дома	3 человека
3.	Адаевский сельский округ, 3 села	446 человек	205 домов	3 человека
4.	Аралкольский сельский округ, 2 села	172 человека	42 дома	4 человека
5.	Клочковский сельский округ, 2 села	490 человек	145 домов	3 человека
6.	село Алтынсарино	1611 человек	405 домов	4 человека
7.	село Бестобе	414 человек	130домов	3человека
8.	село Карабатыр	748 человек	236 домов	3человека
9.	село Дружба	176 человек	50 домов	3 человека
Итого		10043 человека	2995 домов	3 человека

Экономика региона.

Экономика региона основана на сельском хозяйстве, производстве зерновых и масляничных культур, производству и заготовке кормов для животноводческих ферм и дворовых индивидуальных хозяйств, а также производство животноводческой продукции на действующих молочно-товарных фермах.

В районе работают 231 предприятие, 69 торговых точек, 15 индивидуальных предпринимателей, 73 сельскохозяйственных предприятия, в том числе 64 крестьянских хозяйства, 10 ТОО.

В Камыстинском районе 54 социальных объекта, среди которых фельдшерско-акушерские пункты, школьные и дошкольные учебные заведения, культурно-оздоровительные и административные объекты.

Средства массовой информации. В Камыстинском районе есть свое печатное издание "Камыстинские новости".

1.2. Мероприятия по управлению отходами, заложенные в государственных стратегических документах

Основные направления по управлению отходами и их сокращению прописаны в Экологическом кодексе РК от 2 января 2021 года № 400-VI ЗРК.

Новым кодексом в области отходов введены два новых принципа экологического регулирования, которые закреплены статьей 5 Кодекса.

- первый принцип: "загрязнитель платит и исправляет" подразумевает меры по предотвращению загрязнения и контролю, а также ответственность за восстановление от ущерба окружающей среде.

- седьмой принцип: совершенствование управления отходами производства и потребления.

Кодексом предусматривается иерархия отходов, направленная на поэтапное обращение с отходами. Это значит, что в первую очередь необходимо минимизировать образование отходов, образованные отходы нужно повторно использовать, переработать, утилизировать и лишь в последнюю очередь захоронить на полигонах. Также будет осуществляться информирование населения о рациональной системе сбора, утилизации, переработки ТБО и раздельного сбора отходов. Классификация отходов приведена в соответствии с европейским каталогом отходов и будет содержать перечень неопасных и опасных отходов. Чтобы системно решить вопрос незаконных свалок в новом Экологическом кодексе, предусмотрен вопрос обязательного установления GPS-датчиков на мусоровывозящем транспорте.

Предусмотрен лицензионный порядок для осуществления деятельности по переработке, утилизации и уничтожению опасных отходов, а по транспортировке отходов вводится уведомительный порядок. Предполагается ужесточение ответственности за нарушение требований при проведении операций по управлению отходами, что в свою очередь позволит решить вопросы несанкционированных свалок, увеличения объема бесхозяйных отходов и иных случаев загрязнения окружающей среды.

На основании требований пункта 3 статьи 365 Экологического кодекса местные представительные органы районов, городов областного значения, городов республиканского значения, столицы реализуют государственную политику в области управления коммунальными отходами посредством:

1) утверждения в пределах своей компетенции программы по управлению коммунальными отходами;

2) утверждения норм образования и накопления коммунальных отходов;

3) утверждения тарифов на сбор, транспортировку, сортировку и захоронение твердых бытовых отходов.

В статье 365 Экологического Кодекса определены полномочия местных исполнительных органов районов, городов районного и областного значения, городов республиканского значения, столицы, а также сел, поселков, сельских округов по реализации государственной политики в области управления коммунальными отходами.

Опасные коммунальные отходы и их составляющие (электронное и электрическое оборудование, ртутьсодержащие отходы, батарейки, аккумуляторы и прочие опасные компоненты) должны собираться раздельно и передаваться на переработку/утилизацию специализированным предприятиям.

В данной программе управления отходами рассматриваются только коммунальные отходы. Согласно статьи 365 ЭК РК "под коммунальными отходами" понимаются следующие отходы потребления:

1) смешанные отходы и раздельно собранные отходы домашних хозяйств, включая, помимо прочего, бумагу и картон, стекло, металлы, пластмассы, органические отходы, древесину, текстиль, упаковку, использованные электрическое и электронное оборудование, батареи и аккумуляторы;

2) смешанные отходы и раздельно собранные отходы из других источников, если такие отходы по своему характеру и составу сходны с отходами домашних хозяйств.

Коммунальные отходы не включают отходы производства, сельского хозяйства, лесного хозяйства, рыболовства, септиков и канализационной сети, а также от очистных сооружений, включая осадок сточных вод, вышедшие из эксплуатации транспортные средства или отходы строительства.

К отходам потребления относятся отходы, образующиеся в результате жизнедеятельности человека, полностью или частично утратившие свои потребительские свойства продукты и (или) изделия, их упаковка и иные вещества или их остатки, срок годности либо эксплуатации которых истек независимо от их агрегатного состояния, а также от которых собственник самостоятельно физически избавился либо документально перевел в разряд отходов потребления".

Среди коммунальных отходов в районе следующие отходы:

- отходы потребления (пластиковые бутылки, бумага, металл, древесина, стекло, пищевые отходы, прочие отходы, заносимые в категорию мокрых отходов (органика и другие отходы, имеющие мокрое агрегатное состояние), различная упаковка, целофаны, картон и т.д.,

- золошлаковые отходы,

- навоз.

Цели и задачи программы управления отходами.

Программа управления коммунальными отходами (далее ПУО) направлена на решение коммунального вопроса района и выработки оперативной политики минимизации отходов с использованием экономических или других механизмов для сокращения мусорных свалок в районе путем:

- создания централизованной системы вывоза отходов с наибольшим вовлечением участников данной системы (жителей, предпринимателей и производственных предприятий), которые будут пользоваться данной системой сбора отходов;

- повторного использования отходов либо их передачи физическим и юридическим лицам, заинтересованным в их использовании/переработки.

Основными задачами программы являются:

- оценка текущей ситуации по управлению коммунальными отходами в селах Камыстинского района;

- подготовка Программы управления коммунальными отходами Камыстинского района;

- разработка плана мероприятий по реализации программы управления коммунальными отходами Камыстинского района;

- обсуждение Программы управления коммунальными отходами с заинтересованными сторонами.

В составе "Программы":

- определены данные о возможных объемах сбора, вывоза, утилизации, переработки и захоронения отходов на полигонах ТБО в селах Камыстинского района,

- проведен анализ существующих проблем в области обращения с отходами;

- определены цели, задачи и показатели Программы, предусматривающих снижение негативного воздействия отходов на окружающую среду,

- составлен план мероприятий по реализации установленных целей, задач и показателей, предусматривающих:

- внедрение раздельного сбора,

- уменьшение объемов отходов, подвергаемых захоронению на полигонах,

- развитие инфраструктуры по обращению с отходами,

- улучшение административного управления системой обращения с отходами в селах Камыстинского района,

- повышение осведомленности общественности по управлению отходами.

Программа управления коммунальными отходами содержит следующую информацию:

- общие сведения о районе, количество населенных пунктов и данные о проживающем населении;

- мероприятия, заложенные в государственных стратегических документах;

- описание объемов образования и удаления коммунальных отходов в динамике за последние пять лет, дана оценка текущему управлению коммунальными отходами;

- имеющая нормативная база по образованию и накоплению коммунальных отходов, тарифам на сбор, транспортировку, сортировку и захоронение ТБО,

- описание и анализ выделенных средств в динамике за последние три года.

В разделе "Цели, задачи и целевые показатели" установлены целевые показатели, направленные на постепенное сокращение объемов образования коммунальных отходов, увеличения доли сортировки отходов и полного охвата населения пользования услугами коммунальных организаций по вывозу мусора, описаны мероприятия по достижению целевых показателей.

Завершается программа планом мероприятий по управлению отходами и достижения целевых показателей для прогрессирующего результата совершенствования системы управления коммунальными отходами в районе. В программе описаны также источники финансирования программы.

Программа разработана на основании следующих нормативных документов:

- Экологического кодекса РК от 2 января 2021 года № 400-VI ЗРК;

- Методических рекомендаций местным исполнительным органам по разработке Программы по управлению коммунальными отходами утвержденных приказом и.о. Министра экологии, геологии и природных ресурсов РК от 18 мая 2023 года № 154-п;

- Налогового кодекса Республики Казахстан от 25 декабря 2017 года № 120-VI ЗРК;

- Бюджетного кодекса РК от 4 декабря 2008 года № 95-IV.

При разработке Программы управления отходами были использованы:

- статистические данные с сайта https//stat.gov.kz;

- результаты экологической отчетности предприятий местного полигона ТБО;

- сведения, предоставленные акимами сельских округов и сел Камыстинского района.

- сведения Отдела ЖКХ, пассажирского транспорта и автомобильных дорог акимата Камыстинского района;

- результаты собственной инвентаризации существующих контейнерных площадок и мест складирования коммунальных отходов;

- результаты опроса населения сельских округов и сел Камыстинского района, предпринимателей, осуществляющих вывоз коммунальных отходов на полигон ТБО от населения.

1.3. Обоснование необходимости разработки ПУО

Цель разработки программы управления коммунальными отходами

Целью разработки настоящей программы является создание системы интегрированного управления коммунальными отходами населенных пунктов Камыстинского района, обеспечивающего охрану окружающей среды и условия санитарно-эпидемиологического благополучия региона и населения, разработка новой модели управления коммунальными отходами, заключающейся в управлении качеством и количеством отходов и эмиссией загрязняющих веществ на всех стадиях существования коммунальных отходов.

Задачи разработки программы

Задачами Программы является разработка системы управления процессами образования, сбора, утилизации и захоронения коммунальных отходов: сокращение отходов в источнике их образования;

• решение проблем транспортировки коммунальных отходов и повторного их использования;

• решение проблем по захоронению неиспользуемой части отходов, позволяющей максимально исключить воздействие на окружающую среду региона.

Основные направления программы

• организация системы управления коммунальными отходами;

• предотвращение загрязнения природных экосистем в местах размещения и захоронение коммунальных отходов;

• разработка мероприятий по совершенствованию утилизации, сортировке и захоронению коммунальных отходов;

• разработка плана мероприятий по сокращению отходов.

Актуальность, научная и практическая значимость программы управления коммунальными отходами

В отечественной и мировой практике проблема управления коммунальными отходами является одной из приоритетных задач в сфере создания здоровой среды обитания населения, занимая в городском хозяйстве по ресурсным затратам и объемам финансирования второе место после системы водоснабжения и канализации.

Анализ состояния обращения с коммунальными отходами в Казахстане показал, что решение проблемы лежит в самом отсутствии централизованной системы очистки отходов. Путь удаления отходов: место накопления – погрузка и вывоз – свалка является тупиковым и не решает всех проблем, связанных с охраной окружающей среды.

Необходимо создать комплексное управление коммунальными отходами, реализация которой позволит резко сократить поступление загрязняющих веществ в окружающую среду, улучшить экологическую и санитарно-эпидемиологическую обстановку Камыстинского района и Костанайской области в целом, достигнуть количественного сокращения коммунальных отходов.

Ожидаемые результаты:

Внедрение положений экологического кодекса и выполнение мероприятий программы управления коммунальными отходами по созданию системы интегрированного управления отходами на практике для населенных пунктов Камыстинского района позволит:

• создать централизованную систему сбора твердых бытовых отходов, организуемую местными исполнительными органами в рамках обеспечения физических и юридических лиц независимо от форм собственности и вида деятельности, проживающих (находящихся) и (или) осуществляющих свою деятельность в жилых домах либо отдельно стоящих зданиях (сооружениях) услугами по сбору, транспортировке твердых бытовых отходов;

• выработать предложения по совершенствованию процессов управления коммунальными отходами в сельских округах и в целом по Камыстинскому району;

• создать условия для уменьшения объемов образования коммунальных отходов у источников их образования;

• реализовать Программу в части сбора вторсырья из коммунальных отходов у источника образования,

• ликвидацию стихийных свалок;

• реализацию проектов государственно-частного партнерства по совместному созданию централизованной системы сбора;

• использование средств утилизационного платежа для реализации проектов государственно-частного партнерства по управлению твердо-бытовыми (коммунальными) отходами.

Программа разработана в соответствии с принципом иерархии и содержит сведения об объеме и составе образуемых от населения и коммунальных объектов инфраструктуры Камыстинского района отходов, способах их накопления, сбора, транспортировки, обезвреживания, восстановления и удаления, а также описание предлагаемых мер по сокращению образования отходов, увеличению доли их повторного использования, переработки и утилизации.

Плановый период программы составляет не менее 5 лет с 2024 г. - 2028 гг.

Пересмотр программы управления отходами и внесение изменений возможны местными исполнительными органами по мере необходимости (п.12 методических рекомендаций № 154-п от 18.05.2023 г.).

Программа управления коммунальными отходами для Камыстинского района Костанайской области разработана ТОО "ЭКОLINESPORT" по заказу ГУ "Отдел жилищно-коммунального хозяйства, пассажирского транспорта и автомобильных дорог Камыстинского района" по договору № 47 от 07.08.2023 г. Исполнитель: ТОО "ЭКОLINESPORT", г. Костанай, ул. Уральская 44 Г, тел: +7 (777) 3307476, е-mail: eсolinesport@list.ru.

2. Анализ текущего состояния управления коммунальными отходами

2.1. Текущая ситуация по управлению отходами в районе

В Камыстинском районе проживает порядка 10 тысяч человек, имеются социальные объекты, административные здания, развито сельское хозяйство, предпринимательство, сфера обслуживания, работают магазины, школы, детсады, больницы. Соответственно образуются и коммунальные отходы: бытовой мусор, отходы сельского хозяйства (навоз), зола котельных, крупногабаритные, медицинские отходы. В районе вывозятся на полигон ТБО только отходы юридических лиц, регулярный вывоз отходов населения, магазинов не производится, раздельный сбор отходов не ведется. Коммунальной организации по вывозу отходов в районе нет.

Согласно данных, предоставленных сельскими округами, на территории Камыстинского района установлено 18 контейнеров и 197 урн. В селе Камысты установлены 2 контейнера для ртутьсодержащих ламп и 6 сетчатых контейнера.

Вывоз отходов в Камыстинском районе происходит на полигоны ТОО "Аман – Ер", которые расположены в селах Камысты, Карабатыр, Адаевка и Алтынсарино.

ТОО "Аман-Ер" оказывает услуги по приему и захоронению отходов на полигон ТБО, услуги по вывозу коммунальных отходов от населения и предприятий предприятие не предоставляет, транспорта для вывоза отходов у предприятия нет.

Вывоз отходов от населения по мере их накопления предприниматели, крестьянские хозяйства и предприятия осуществляют собственным транспортом или нанимая спецтехнику: погрузчик, грузовой автотранспорт, которые вывозят накопившиеся отходы населения, административных зданий и социальных объектов по заявке Акиматов сельских округов и сел или физических лиц.

Предприятий или предпринимателей, осуществляющих раздельный сбор и приемку вторсырья в Камыстинском районе нет. Ближайший предприниматель, занимающийся приемом вторсырья, находится в г. Житикара в 57 км от с. Камысты.

На основании осуществленного выезда и изученной системы образования, учета отходов, их последующего обращения можно сделать следующие выводы:

- в Камыстинском районе проживает порядка 10 тыс. человек, работают юридические и физические лица, административные, социальные, культурные объекты, являющиеся источниками образования коммунальных отходов;

- в районе работает действующий полигон ТБО, расположенный в четырех селах;

- вывоз и захоронение отходов происходит только от юридических лиц, заключивших договора с местным полигоном ТБО, регулярный вывоз отходов от населения не производится;

- предприятий, осуществляющих сбор вторичного сырья, сортировку бытовых отходов в районе нет.

В пределах Камыстинского района работает предприятие ТОО "АМАН-ЕР", на балансе которого имеется 4 полигона ТБО, расположенных на территории следующих сел района:

1. промплощадка № 1 – полигон ТБО, расположенный близ села Алтынсарино;

2. промплощадка № 2 – полигон ТБО, расположенный на территории села Камысты;

3. промплощадка № 3 – полигон ТБО, расположенный близ села Адаевка;

4. промплощадка № 4 – полигон ТБО, расположенный в селе Карабатыр.

В остальных селах места для организованного сбора и захоронения коммунальных отходов отсутствуют.

При обследовании населенных пунктов были выявлены стихийные свалки за жилыми домами и административными зданиями, несанкционированное сжигание коммунальных отходов в металлических бочках, стоящих у домов, магазинов, административных зданиях, происходит смешивание коммунальных отходов с отходами животноводства.

Данная ситуация складывается из-за отсутствия в районном центре и селах Камыстинского района централизованной системы сбора коммунальных отходов и специализированных коммунальных предприятий, осуществляющих сбор и вывоз коммунальных отходов на организованные места захоронения ТБО. То есть не все образуемые в районе отходы доезжают до полигона ТБО или места их сортировки и переработки. Часть отходов оказывается на несанкционированных свалках, остальная часть сжигается. Действующая в Камыстинском районе система обращения с отходами уже неактуальна и противоречит действующему Экологическому кодексу РК. Поэтому в районе возникла необходимость реализации ряда решений по созданию централизованной системы сбора коммунальных отходов и ее дальнейшего эффективного функционирования в пределах Камыстинского района. Таким образом, в районе есть источник образования отходов, есть место для захоронения отходов, но отсутствуют связующие звенья между источниками образования отходов и полигоном ТБО: коммунальная организация по вывозу ТБО и сборщики вторсырья. Это является причиной образования стихийных свалок и сжигания отходов населением и даже юридическими лицами. Поэтому району предстоит провести большую работу по созданию централизованной системы сбора коммунальных отходов с учетом особенностей территории Камыстинского района, расстояний между населенными пунктами, малонаселенностью и разбросанностью сел.

2.2. Объемы образования коммунальных отходов

Основными образователями коммунальных отходов являются:

- население района, живущее в благоустроенных жилых домах и частном секторе;

- предприятия промышленности, жилищно-коммунальной сферы, государственные организации, объекты бизнеса;

- объекты розничной и оптовой торговли (магазины, аптеки, кафе, киоски и т.д.), сфера предоставления услуг (парикмахерские, автомастерские и автомойки, автозаправки и т.д.);

- соцобъекты (школы, детские сады, больницы, медицинские учреждения и т.д.).

Объемы образования коммунальных отходов от населения Камыстинского района были определены несколькими способами:

1) отходы потребления были определены расчетным путем исходя из численности населения, норм образования отходов на одного жителя;

2) путем изучения стаданных об объемах образования отходов в районе;

3) путем изучения сведений об объемах захораниваемых отходов на полигоне ТБО в Камыстинском районе в 2021, 2022 гг.

4) золошлаковые отходы посчитаны исходя из среднего расхода топлива и образования золошлаков при отоплении жилых помещений, административных зданий, производственных объектов, торговых объектов.

1. Расчет объема образования коммунальных отходов от населения сельских округов и сел Камыстинского района. На 1 сентября 2023 года в Камыстинском районе проживает 10043 человека. Эти сведения подтверждены статистическими данными с портала stat.gov.kz и сведениями, предоставленными акиматами сельских округов и сел.

Согласно норм образования и накопления коммунальных отходов по Камыстинскому району (Решение маслихата Камыстинского района Костанайской области № 159 от 10.08.2022 г.) годовая норма объема образования и накопления отходов от благоустроенных домовладений составляет 1,89 м3 отходов на одного жителя и 2,16 м3 на 1 жителя неблагоустроенных домовладений (частного сектора). Средняя плотность коммунальных отходов согласно Методики расчета тарифа для населения на сбор, транспортировку, сортировку и захоронение твердых бытовых отходов (Приказ Министра экологии, геологии и природных ресурсов РК от 14 сентября 2021 года № 377) составляет 0,2 тонн/м3. Расчет образования коммунальных отходов производится следующим образом:

Объем отходов, м3 = численность населения, человек * норму образования коммунальных отходов, м3.

Вес отходов, тонн = объем отходов, м3 * среднюю плотность ТБО, тонн/м3

Фактический объем отходов, м3 = 10043 человек * 2,16 м3/на чел = 21692,88 м3.

Вес отходов = 21692,88 м3 * 0,2 тонн/м3= 4338,58 тонн отходов.

Таким образом, средний ежегодно образуемый объем образования коммунальных отходов составляет 21,692 тыс. м3 ТБО или 4,34 тыс. тонн отходов.

Ниже представлен расчет в разрезе сельских округов и сел Камыстинского района

Объемы образования отходов в Камыстинском районе

Таблица 3

№ п/п	Наименование населенного пункта	Количество проживающего населения, человек	Годовая норма накопления коммунальных отходов, м3	Вес 1 м3 ТБО, тонн	Годовой объем образования ТБО, тонн=С*D*E
А	B	C	D	E	F
1	Камыстинский сельский округ, 4 села	4513	2,16	0,2	1949,616
2	Адаевский сельский округ, 3 села	446	2,16	0,2	268,704
3	село Алтынсарино	1611	2,16	0,2	695,952
4	Аралкольский сельский округ, 2 села	172	2,16	0,2	74,304
5	Аркинский сельский округ, 2 села	1473	2,16	0,2	636,336
6	село Бестобе	414	2,16	0,2	178,848
7	село Дружба	176	2,16	0,2	76,032
8	село Карабатыр	748	2,16	0,2	323,136
9	Клочковский сельский округ, 2 села	490	2,16	0,2	211,68
	Итого	10043			4338,58

2. Статистические данные об объемах образования отходов в районе.

Согласно сайта stat.gov.kz в Камыстинском районе образуется следующий объем отходов:

Объемы образуемых отходов в Камыстинском районе

Таблица 4

Район/период	Общий объем собранных отходов, с учетом отходов самовывозящих предприятий, тонн
Камыстинский	2018	2019	2020	2021	2022
	1958	5 947	4 586	3 904	2 695
	Из них, объем собранных коммунальных отходов, тонн
	537	-	947	300	200

С 2021 года в статистических данных появилась графа о количестве отсортированных и переданных на переработку коммунальных отходов. Однако предприятия, направляющие статистическую отчетность по вывозу коммунальных отходов, данные сведения не отражают.

Согласно сведений Управления природных ресурсов и регулирования природопользования акимата Костанайской области в Камыстинском районе образуются следующие объемы отходов:

Объемы образуемых отходов в Камыстинском районе

Таблица 5

Общий объем образования ТБО в области, тонн
2020		2021		2022
ТБО, захороненные на полигоне ТБО	Переработанные, тонн/доля,%	ТБО, захороненные на полигоне ТБО	Переработанные, тонн/доля,%	ТБО, захороненные на полигоне ТБО	Переработанные, тонн/доля,%
3545	0	2713,8	0	2467	12 / 0,5%

В 2022 году на переработку было передано 12 тонн отходов или 0,5%. В предыдущих годах отходы вторсырья на переработку не передавались.

3. Объемы поступаемых на полигон отходов. В Камыстинском районе имеется 4 полигона захоронения твердых-бытовых отходов находящихся на балансе ТОО "АМАН-ЕР" в селах Камысты, Карабатыр, Алтынсарино, и Адаевка. Согласно отчетных сведений предприятия в 2022 году на полигонах ТБО было размещено 1206,9 тонн коммунальных отходов, из них:

- на полигоне ТБО в селе Камысты - 625,05 тонн коммунальных отходов

- на полигоне ТБО в селе Карабатыр - 91,156 тонн коммунальных отходов,

- на полигоне ТБО в селе им. Алтынсарина - 298,604 тонны коммунальных отходов,

- на полигоне ТБО в селе Адаевка - 191,29 тонн коммунальных смешанных отходов.

Объемы захораниваемых отходов на полигоне ТБО

Таблица 6

Вид отхода/населенный пункт	Камысты	Карабатыр	Алтынсарино	Адаевка	Итого
Отходы сельского хозяйства	400	50	200	163	813
Золошлак	138,52	32	13,2	63	246,72
Коммунальные отходы	625,05	91,156	298,604	191,29	1206,1
Итого	1163,57	173,156	511,804	417,29	2265,82

Население доставляет свои отходы на полигоны ТБО собственным или наемным транспортом. На полигон также свозятся отходы, собираемые при проведении регулярных субботников, которые проводятся наемными рабочими центра занятости за счет бюджетных средств.

Рис. 1. Объемы годового образования и размещения коммунальных отходов в Камыстинском районе.

4. Расчет объемов образования золошлаков. Информации по объемам потребляемого угля населением неизвестно. Уголь поставляется из угольных складов, расположенных в г. Житикара и селе Алтынсарино, в связи с чем возможен только приблизительный расчет объемов образования золы от сжигания угля в печах и котельных.

Примечание: в Камыстинском районе отопление жилых помещений, социальных объектов и торговых и производственных зданий осуществляется твердым топливом, преимущественно углем, за исключением газифицированного села Алтынсарино. Отопительный период длится 180 дней или 4320 часа в год, в качестве топлива используется уголь Экибастузского бассейна, при сжигании угля в бытовых печах и котельных образуются золошлаковые отходы.

Стандартная формула мощности котла: на 10 м2 – 1 кВт. Для помещения площадью 100 м2 нужен котел мощностью 10 кВт. Для комфортной температуры в сутки нужно 240 кВт. Из 1 кг каменного угля можно получить 7,5 кВт энергии.

2,4 кВт: 7,5 кВт = 0,32 кг угля/сутки для 1 м2

240 кВт: 7,5 кВт = 32 кг угля/сутки для 100 м2

2400 кВт: 7,5 кВт = 320 кг угля/сутки для 1000 м2

1200 кВт: 7,5 кВт = 160 кг угля/сутки для 500 м2

Акиматами сельских округов и сел Камыстинского района предоставлены данные по наличию на территории сел округов жилых домов, соцобъектов, торговых точек и производственных объектов, которые отапливаются твердым топливом, при сжигании которого образуются золошлаковые отходы. В расчет взят уголь Экибастуского бассейна с зольностью 36,9 %.

Расчет годового объема образования золошлаков в Камыстинском районе

Таблица 7

№ п/п	Наименование населенного пункта	Кол-во жилых домов	Средняя площадь объекта, м2	Кол-во социальных объектов	Средняя площадь объекта, м2	Кол-во торговых точенк	Средняя площадь объекта, м2
А	Б	В	Г	Д	Е	Ж	З
1.	Камыстинский сельский округ, 4 села	1448	50	22	1000	35	100
2.	Адаевский сельский округ, 3 села	155	50	4	1000	3	100
3.	Аралкольский сельский округ, 2 села	42	50	3	1000	0	100
4.	Аркинский сельский округ, 2 села	384	50	3	1000	8	100
5.	село Бестобе	130	50	4	1000	3	100
6.	село Дружба	50	50	3	1000	0	100
7.	село Карабатыр	236	50	5	1000	6	100
8.	Клочковский сельский округ, 2 села	145	50	7	1000	4	100
9.	село Алтынсарино	405	50	3	1000	10	100
	Итого	2995		54		69

Продолжение таблицы:

Кол-во производственных помещений	Средняя площадь объекта, м2	Суточный расход угля, кг/ кв.м	Отопительный период, дней	Общий расход угля, тонн/год = (В*Г+Д*Е+Ж*З+И*К)*Л*М/1000	Зольность угля,%	Средний объем образования золошлаков т/год=Н*О
И	К	Л	М	Н	О	П
22	500	0,32	180	6273	36,9%	2315
10	500	0,32	180	1429	36,9%	362
20	500	0,32	180	990,7	36,9%	321
14	500	0,32	180	2833,9	36,9%	638
3	500	0,32	180	1082,9	36,9%	261
14	500	0,32	180	864	36,9%	266
2	500	0,32	180	1895,04	36,9%	391
20	500	0,32	180	1837,4	36,9%	524
1	500	0,32	180	1425,6	36,9%	1952
106				15186,24		7029

Расчет объемов образования золошлака выполнен приблизительно исходя из отапливаемых площадей в районе за минусом газифицированных поселков Камысты и Алтынсарино. Даже если предположить, что в районе образуется только половина от расчетных объемов золошлака или 3515 тонн, на полигон ТБО ТОО "АМАН-ЕР" довозится только 250 тонн или 7% всего объема образуемых золошлаков.

Выводы по разделу: в населенных пунктах Камыстинского района ежегодно образуется 4,34 тыс. тонн коммунальных отходов, из которых только 22% размещаются на полигоне ТБО. При этом предприятия по сортировке и переработке отходов в районе отсутствуют.

Полноценно Централизованная система сбора твердых бытовых отходов в районе не работает, не все физические и юридические лица пользуются услугами по сбору, транспортировке твердых бытовых отходов на полигон ТБО. Данный факт означает, что 78% коммунальных отходов стихийно размещаются на землях населенных пунктов либо попросту сжигаются населением и предпринимателями в бытовых печах или металлических контейнерах.

Отходы золошлаков объектов социальной и административной сфер, образуемые в отопительный период, вывозятся на полигон по заключенным договорам. Согласно ежегодно предоставляемых сведений по инвентаризации опасных отходов ТОО "АМАН-ЕР" на полигоны ТБО Камыстинского района в 2022 году поступило 246,72 тонн золошлаковых отходов из 7029 расчетных тонн. Образуемые золошлаковые отходы от населения вывозятся населением самостоятельно.

2.3. Текущее управление коммунальными отходами в районе

В Камыстинском районе проживает более 10 тыс. человек, в районе развито сельское хозяйство, имеются частные подворья, соответственно образуются отходы потребления. Как было описано ранее к отходам потребления относятся отходы, образующиеся в результате жизнедеятельности человека, полностью или частично утратившие свои потребительские свойства продукты и (или) изделия, их упаковка и иные вещества или их остатки, срок годности либо эксплуатации которых истек независимо от их агрегатного состояния, а также от которых собственник самостоятельно физически избавился либо документально перевел в разряд отходов потребления".

Отходы потребления или ТБО представляют собой сложную смесь и по морфологическому признаку ТБО в настоящее время состоят из следующих компонентов: бумага, пластмассы, пищевые и растительные отходы, различные металлы, стеклобой, текстиль, древесина, кожа, резина, кости. Неоднородность морфологического и фракционного состава ТБО во времени обусловлена как сезонными колебаниями (в осенние месяцы наблюдается увеличение доли отходов плодов и овощей), так и недельными изменениями (в воскресенье и понедельник наблюдается увеличение доли пластиковых пакетов и прочих отходов упаковки). На рисунке 2 обобщены данные различных источников о содержании основных компонентов ТБО в Казахстане.

Рис.2. Морфологический состав коммунальных отходов образуемых от населения

Как видно из диаграммы пищевые отходы составляют 31 % из всего объема образующихся отходов, в состав 25% относятся также такие отходы как мокрая и непригодная упаковка, целофаны, памперсы, старая одежда, садовые листья, ветки, крупногабаритная мебель и строительные отходы. Отходы "Сухой" фракции включают в себя 44% отходов, которые можно использовать повторно или переработать. К таким отходам относятся ПЭТ бутылка, бумага, картон, стекло, пластик, полиэтилен, аллюминиевые и жестяные банки. Задачей управления отходами отделить сухие отходы, пригодные к переработке, и пищевые отходы на этапе их образования, а к захоронению допустить лишь неперарабатываюмую часть отходов. Это значительно сократит объемы захоронения отходов. Именно сухую фракцию отходов возможно отделить от мокрой путем их сортировки и отдельного складирования в сетчатые контейнера и сдачи в пункты приема вторичных отходов.

Отходы "Мокрой" фракции.

- пищевые отходы население использует в качестве корма домашнего скота или удобрений в частных огородах;

- отходы растительности (листва, трава) в основном складируются в пределах огородов и используются в дальнейшем как перегной удобрения для приусадебных участков (огородов). Древесные отходы используются населением для отопления своих жилых домов.

Отходы "Сухой" фракции

- бумага, картон в основном сжигаются в печах домов и бань. Других способов утилизации бумаги и картона либо его накопления в пределах Камыстинского района выявлено не было.

- полимеры - пластиковая тара, полиэтиленовые пакеты и т.д. используются повторно либо сжигаются в бытовых печах, металлических контейнерах или размещаются на полигоне ТБО.

Рис. 3-4. Сжигание отходов торговыми точками в селе Камысты

Из отходов жители частных домов отделяют только пищевые отходы и используют их в качества корма домашнего скота или удобрений в огородах.

Пластик, бумага, картон, жестяные банки сортировке не подвергаются, вывозимые на полигон ТБО отходы попадают туда в смешанном виде. Захоронение отходов на полигонах ТБО также осуществляется без предварительной сортировки отходов.

Рис. 5-10. Складирование отходов населением на задворках в селах Камысты, Алтынсарино, Ливановка

Рис. 11. Свалка ТБО близ села "Алтынсарино"

ТОО "ЭКОLINESPORT" на основании проведенных исследовательских работ:

- составлен фотоотчет по состоянию мест складирования отходов в пределах жилого неблагоустроенного массива;

- составлена картографическая схема сельских округов Камыстинского района с определением территорий размещения сельских полигонов ТБО и несанкционированных свалок в пределах района.

- определены основные проблемы, связанные с отсутствием налаженной централизованной системой управления коммунальными отходами, а также образования несанкционированных свалок в Камыстинском районе, описанные далее.

В населенных пунктах сельских округов и сел Камыстинского района отсутствует Централизованная система сбора твердых бытовых отходов, организуемая местными исполнительными органами, в рамках обеспечения физических и юридических лиц услугами по сбору, транспортировке твердых бытовых отходов. Современная ситуация на территориях населенных пунктов в связи с отсутствием централизованной системы управления коммунальными отходами такова:

1. в селах района отсутствуют организованные контейнерные площадки для установки контейнеров для бытовых и отсортированных отходов вторсырья (пластик, стекло, бумага и картон) за исключением села Камысты, в котором установлены 2 контейнера для ртутьсодержащих ламп и 6 сеточных контейнеров;

2. коммунальные отходы населением размещаются на придомовых территориях совместно с золошлаковыми отходами и отходами животноводства;

3. образуемые коммунальные отходы от предпринимательской деятельности торговых точек и административных зданий несанкционированно сжигаются в бочках, установленных для накопления отходов, так как отсутствует система вывоза ежедневно образуемых коммунальных отходов с участков их накопления на полигон ТБО;

4. установленные в многоквартирных домах в селе Камысты контейнеры переполнены, площадка для установки контейнеров не асфальтирована, заросшая сорной травой, подъездные пути к ней отсутствуют;

5. на центральных улицах и возле торговых точек отсутствуют урны для сбора коммунальных отходов.

В августе 2023 года при обследовании населенных пунктов была выявлена следующая ситуация с отходами:

- территории внутри жилого сектора завалены навозом, который образуется в частном подворье от домашнего скота и птицы, навоз перемешан с бытовыми коммунальными отходами и золой от сожженного угля в бытовых печах жилых домов в отопительный период.

- местами установлены бочки, в которых сжигаются твердые бытовые, коммунальные отходы, в том числе и падеж птицы и т.д.;

- в центральной части населенных пунктов у административных зданий и торговых точек установлены двухсотлитровые бочки, в которых регулярно сжигаются коммунальные отходы данного административного здания или торговой точки.

В малонаселенных селах, где ранее произошел отток населения, стоят полуразрушенные дома с разбросанными вокруг строительными отходами, кучами золы и навоза.

Из-за того, что в районе отсутствует организованный вывоз бытовых отходов, в селах образуются несанкционированные свалки как в пределах сел, так и вне населенных пунктов. Ликвидацией данных свалок занимаются акиматы сельских округов и сел за счет бюджетных средств. При этом в уборке загрязненных территорий задействованы рабочие, трудоустроенные на социальные рабочие места с привлечением арендуемой спецтехники и грузового автотранспорта, который вывозит отходы на полигон ТБО ТОО "АМАН-ЕР".

Вывоз коммунальных отходов от мест складирования населением осуществляется нерегулярно и только по инициативе жителя частного дома. Вывоз осуществляется нанимаемой собственником отходов спецтехникой и грузовым транспортом. Отходы вывозятся на ближайший полигон ТБО ТОО "АМАН-ЕР" на основании оплаты за принимаемые отходы. Коммунальное предприятие, осуществляющее вывоз коммунальных отходов населения и коммерческих объектов, административных зданий Камыстинского района по утвержденному графику отсутствует, и эта ниша остается свободной.

Отходы магазинов собственники сжигают в самостоятельно выставленных рядом с торговой точкой металлических бочках, сортировка и вывоз отходов не производится.

В связи с вышеперечисленными фактами выяснены обстоятельства, приведшие к такой системе управления коммунальными отходами:

1. Отсутствие коммунальной организации. Коммунальная организация, являющаяся важным звеном централизованной системы по управлению коммунальными отходами, оказывающая услуги по обслуживанию контейнерных площадок и вывозу коммунальных отходов на полигон ТБО в Камыстинском районе отсутствует.

2. В связи с отсутствием мусоровывозящей компании отсутствует список абонентов из числа жителей, предпринимателей, собственников административных зданий, производственных и сельскохозяйственных предприятий. С каждым абонентом должен быть заключен индивидуальный договор на вывоз мусора, в данном договоре будет определен объем вывозимых отходов, график, стоимость услуг, места накопления отходов для их дальнейшего вывоза.

3. Отсутствует учет объема образуемых населением отходов. Население и предприниматели самостоятельно своими силами вывозят отходы, причем неизвестно куда. Согласно портала госзакупок ежегодно услуги по вывозу мусора закупаются аппаратами акимов сельских округов и сел, ДЧС, ЦОНом, органами статистики, пожарной службой, отделом образования. Места размещения отходов населением, которые вывозят мусор своими силами неизвестны, плата за вывоз мусора не производится, налоги не платятся.

4. Отсутствие организованных контейнерных площадок. В населенных пунктах сельских округов и сел Камыстинского района отсутствуют организованные места для установки мусоросборочных контейнеров, емкостей для накопления коммунальных отходов от населения, контейнеров для сбора вторсырья (пластика, стекла, металла, картона.

Жилой сектор в сельских округах и селах представлен частной застройкой. Общее количество домов составляет 2995 домов, в том числе и двухэтажная многоквартирная застройка в поселке Камысты. У жилых домов специальных или самодельно изготовленные контейнеры, бочки для хранения мусора не установлены. У двухэтажных домов в поселке Камысты выделена площадками с установленными металлическими контейнерами, куда жители складывают свой мусор. Данные контейнера часто переполнены.

Рис. 12. Складирование мусора рядом с двухэтажным жилым домом в с. Камысты
Рис. 13. Отсутствие контейнеров у жилых домов в селе Алтынсарино

Население свой мусор скидывает в общую с навозом и золой кучу на чистый грунт, во время атмосферных осадков и таяния снега продукты гниения отходов с водой проникают в незащищенную почву, отходы растаскиваются бродячими собаками и крысами. К сожалению такое размещение отходов не способствует благополучной санитарной обстановке населенных пунктов и противоречит требованиям экологического кодекса о передаче отходов специализированным предприятиям. В частных домах рекомендуется хранить отходы в специальных контейнерах до момента передачи отходов коммунальной организации, допускается в качестве контейнеров использовать емкости произвольной конструкции с закрывающейся крышкой (деревянные, металлические и другие) для временного хранения в них отходов.

Рис. 14. Отходы жилого сектора и частных подворий

5. Отсутствуют полноценные санитарно-эпидемиологические условия для безопасного проживания населения. Территория внутриквартальных проездов частной жилой застройки захламлена отходами животноводства (навоз, помет и т.д.), навоз смешан с коммунальными отходами и зольными остатками. Отходы хранятся на открытой территории и подвержены воздействию атмосферных осадков, тем самым загрязняется окружающая среда. Доступ к отходам открыт собакам, насекомым, крысам.

6. Несанкционированные свалки. В период с 2022 по 2023 гг. по результатам космомониторинга в пределах Камыстинского района выявлены несанкционированные свалки, на которых размещались отходы, в том числе и коммунальные. Согласно сведений Департамента экологии по Костанайской области на территории Камыстинского района определено 7 участков несанкционированных свалок. Несанкционированные свалки определены в основном с западной стороны поселка Камысты в следующих координатах:

1. 61045I40,070II В.Д. 51059I7,991II С.Ш. – западная окраина с. Камысты

2. 61045I43,447II В.Д. 51059I8,324II С.Ш. - западная окраина с. Камысты

3. 61045I35,263II В.Д. 51059I11,633II С.Ш. - западная окраина с. Камысты

4. 61045I32,824II В.Д. 51059I7,110II С.Ш. - западная окраина с. Камысты

5. 61045I32,414II В.Д. 51059I18,119II С.Ш. - западная окраина с. Камысты

6. 61045I25,559II В.Д. 51059I21,398II С.Ш. - западная окраина с. Камысты

7. 61010I21,972II В.Д. 5208I21,761II С.Ш. – северо-восточная окраина с. Карабатыр.

Данные стихийные свалки выявлены в пределах районного центра Камыстинского района и в селе Карабатыр. В данных населенных пунктах имеются полигоны ТБО ТОО "АМАН-ЕР". Ликвидация выявленных несанкционированных свалок осуществлялась за счет бюджетных средств.

7. Отсутствие централизованной системы вывоза коммунальных отходов. В Камыстинском районе не работает централизованная система управления отходами, в районе отсутствует коммунальное предприятие по вывозу отходов, расстояния между населенными пунктами и ближайшими полигонами ТБО значительные, что делает нерентабельным вывоз отходов от места образования к ближайшему полигону ТБО.

Расстояние от населенного пункта до ближайшего полигона ТБО

Таблица 8

Населенный пункт	Ближайший полигон ТБО	Расстояние от населенного пункта до полигона ТБО
село Аралколь	в селе Алтынсарино	77 км
Уркаш	в селе Алтынсарино	45 км
Пушкино	в селе Адаевка	44 км
Жайылма	в селе Адаевка	36 км
Фрунзе	в селе Адаевка в селе Камысты	30 км 32 км
Мечетный	в селе Камысты	16 км
Бестобе	в селе Адаевка в селе Камысты	12 км 19 км
Ливановка	в селе Карабатыр в селе Камысты	11 км 18 км
Красногорск	в селе Карабатыр	30 км
Арка	в селе Карабатыр	20 км
Дружба	в селе Алтынсарино	66 км
Клочково	в селе Адаевка	20 км
Талдыколь	в селе Адаевка	55м

8. Низкий тариф за вывоз и захоронение отходов, который составляет 206,76 тенге в месяц с одного жителя неблагоустроенного домовладения и 180,92 тенге в месяц с одного жителя благоустроенного домовладения. При этом годовой тариф за 1 м3 составляет 1148,67 тенге. Эти тарифы непривлекательны для предпринимателей. Поэтому тарифы необходимо актуализировать с учетом текущих рыночных цен. Для полноценной работы коммунального предприятия необходимо рассчитать справедливый тариф по оказанию услуг на сбор, транспортировку, сортировку и захоронение твердых бытовых отходов (далее - тариф) от населения и юридических лиц. Нынешние тарифы не покроют даже минимальные расходы такого предприятия. Акимату Камыстинского района рекомендуется пересмотреть и актуализировать тарифы за сбор, вывоз и захоронение коммунальных отходов. На сегодняшний день тариф на вывоз мусора в Камыстинском районе один из самых низких в Костанайской области, поэтому его необходимо пересчитывать с учетом инфляции и рыночных цен.

Тарифы на сбор и вывоз коммунальных отходов в Костанайской области на 11.11.2023 г.

Таблица 9

Наименование района/ города	Домовладения благоустроенные	Домовладения неблагоустроенные	Годовой тариф на единицу, объем
	Ежемесячный тариф с одного жителя, тенге (без НДС)		Расчетная единица	Тенге (Без НДС)
Алтынсаринский район	193,57	227,81	1 м3	1786,78
Амангельдинский район	77	83	1 м3	1426,64
Аулиекольский	318,32	321,6	1 м3	3937,99
Денисовский	519,67	573,72	1 м3	4988,85
Житикаринский	402,82	419,6	1 м3	4028,15
Камыстинский	180,92	206,76	1 м3	1148,67
Карабалыкский	258,12	322,65	1 м3	3871,85
Карасуский	186,29	186,29	1 м3	1510,46
Костанайский	425,91	456,67	1 м3	2839,38
Мендыкаринский	-	191	1 м3	2081
Наурзумский	133	142	1 м3	2274
Сарыкольский	314,21	377,46	1 м3	2448,39
Б. Майлина	223,50	242,13	-	2235
Узункольский		158	1 м3	2876
Федоровский	161	177	1 м3	2039,14

Нормы образования и накопления отходов в районе утверждены и являются основой определения стоимости услуг по вывозу мусора и объемов образуемых отходов от жилых домов и прочих объектов (административных, социальных, торговых и т.д.).

Сравнительный анализ норм образования и накопления коммунальных отходов

Таблица 10

№	Объект накопления коммунальных отходов	Расчетная единица	Годовая норма, кубический метр на 1 расчетную единицу
			Камыс-тинский район	Денисовский район	Житикаринский район	Костанайский район
1	Домовладения благоустроенные	1 житель	1,89	1,25	1,20	1,8
	Домовладения неблагоустроенные	1 житель	2,16	1,38	1,25	1,93
2	Общежития, интернаты, детские дома, дома престарелых и другие подобные объекты	1 место	-	1,0	0,78	0,31
3	Гостиницы, санатории, дома отдыха	1 место	1,20	0,85	0,60	1,04
4	Детские сады, ясли и другие дошкольные учреждения	1 место	1,40	1,27	0,39	0,48
5	Учреждения, организации, офисы, конторы, банки, отделения связи	1 сотрудник	1,12	0,67	0,93	0,81
6	Поликлиники, медицинские центры	1 посещение	0,008	0,0075	0,0012	0,0040
7	Больницы, прочие лечебно-профилактические учреждения	1 койко-место	0,81	1,37	1,69	1,70
8	Школы и другие учебные заведения	1 учащийся	0,28	0,22	0,14	0,17
9	Рестораны, кафе, прочие увеселительные заведения и учреждения общественного питания	1 посадочное место	0,86	0,7	1,3	0,85
10	Театры, кинотеатры, концертные залы, ночные клубы, залы игровых автоматов, интернет-кафе, компьютерные клубы	1 посадочное место	0,36	0,02	0,1	0,38
11	Музеи, выставки	1 м² общей площади	0,081	0,09		-
12	Стадионы, спортивные площадки	1 место по проекту	0,070	0,05	0,03	0,04
13	Спортивные, танцевальные и игровые залы	1 м² общей площади	0,13	0,05	0,04	0,02
14	Продовольственные и промышленно-товарные магазины, смешанные магазины	1 м² торговой площади	0,83	0,64	0,19	0,47
15	Торговля с машин	1 м² торгового места	-			-
16	Рынки, торговые павильоны, киоски, лотки	1 м² торговой площади	0,24	0,3	0,39	0,20
17	Оптовые базы, склады промышленных, продовольственных товаров	1 м² торговой площади	-		0,10	-
18	Вокзалы, автовокзалы	1 м² общей площади	-		0,14	-
19	Аптеки	1 м² торговой площади	0,24	0,15	0,32	0,23
20	Автостоянки, автомойки, АЗС	1 машино-место	1,65	1,5	2,48	1,50
21	Автомастерские	1 работник	1,58	2	2,61	0,85
22	Гаражные кооперативы, гаражи, паркинги	на 1 гараж	-		0,004	0,20
23	Парикмахерские, косметические салоны	1 рабочее место	1,05	0,8	2,95	1,0
24	Прачечные, химчистки, ремонт бытовой техники, швейные ателье	1 м² общей площади	-	0,4	2,95	0,30
25	Мастерские ювелирные, по ремонту обуви, часов	1 м² общей площади	0,24	0,3		0,85
26	Мелкий ремонт и услуги (изготовление ключей и т.д.)	1 рабочее место	-			-
27	Бани, сауны	1 м² общей площади	0,36	0,4	0,13	1,30
28	Юридические лица, организующие массовые мероприятия на территории города, парковые отходы	1000 участников	-			0,16
	Садоводческие кооперативы	1 участок	-		0,45	1,56

9. Контейнерные площадки и контейнера для сбора коммунальных отходов от населения. В населенных пунктах Камыстинского района не установлены контейнерные площадки и мелкие урны. Следствием является стихийное образование несанкционированных свалок и сжигание отходов в металлических бочках, домашних печах. В селах Камыстинского района преобладает частный жилой сектор. Выявлены следующие проблемы:

- практически ни у одного частного дома не стоит контейнер или бак для сбора отходов жителями до приезда коммунальной организации.

- отсутствуют контейнера вблизи торговых точек. Обнаружены единичные металлические бочки, в которых сжигается мусор. При наличии в пределах 100 м другу от друга нескольких заведений общепита и торговых точек, возможна организация общей контейнерной площадки.

- у социальных объектов (школ, дошкольных учреждений, медицинских объектов и т.д.) и административных зданий установлены личные контейнерные площадки, из которых вывозится мусор на основании договоров госзакупок.

В целом внешний облик населенных пунктов сел вполне образцовый, в селах чисто за исключением территорий за частными домами, куда население скидывает свои отходы.

Раздельный сбор отходов. В районе не установлены контейнера для раздельного сбора отходов пластика, макулатуры, жестяных банок, батареек, ртутьсодержащих ламп за исключением села Камысты, в котором установлены 2 контейнера для ртутьсодержащих ламп и 6 сеточных контейнеров. Нет и точки приема вторичного сырья на возмездной или безвозмездной основе. Все эти отходы в общей куче попадают либо на полигон ТБО, либо на несанкционированную свалку, горючие отходы сжигаются в мусорных баках, данные отходы на переработку не передаются. Юридические лица и частные предприниматели, содержащие торговые точки, выносят несортированные, коммунальные отходы, ежедневно образуемые с торговых точек и офисных помещений и сжигают их в железной бочке и контейнерах (рис. 3-4). Это является следствием отсутствия централизованной системы сбора и вывоза коммунальных отходов. И поэтому население вынуждено само предпринимать меры по удалению своих отходов.

В Камыстинском районе очень низкая доля сортировки отходов, которая находится на самом начальном этапе становления. Общая доля сортировки отходов Костанайской области в 2022 году составила 18,2%. Акимат Костанайской области установил целевой показатель раздельного сбора отходов в 31% к 2028 году для всей области в целом и прописал ряд мероприятий по достижению данного показателя, в том числе и внедрение раздельного сбора в районах. В следующей таблице сравнительный анализ доли раздельного сбора и объемов образования отходов в остальных районах и городах Костанайской области.

Объем размещенных отходов на полигонах ТБО в 2022 г.

Таблица 11

№ п/п	Наименование города, района	Общий объем переработанных и утилизированных ТБО в области, тонн	Общий объем захоронения ТБО в области, тонн	Общий объем образования ТБО в области, тонн	Доля переработки и утилизации ТБО к их образованию (% перер ТБО=Vперераб/Vобр*100%), %
1	2	3	4	5	6
1	Алтынсаринский	0,0	0,0	0,0	0,0
2	Амангельдинский	32,0	580,0	612,0	5,2
3	Аулиекольский	1 301,0	2 787,2	4 088,2	31,8
4	Денисовский	3,2	1 435,6	1 438,8	0,2
5	Джангельдинский	0,0	35,4	35,4	0,0
6	Житикаринский	1 478,3	5 778,5	7 256,8	20,4
7	Карабалыкский	233,0	6 673,0	6 906,0	3,4
8	Камыстинский	12,0	2 455,0	2 467,0	0,5
9	Карасуский	3 840,1	5 470,3	9 310,4	41,2
10	Костанайский	4 040,5	43 233,0	47 273,5	8,5
11	Мендыкаринский	82,0	4 715,5	4 797,5	1,7
12	Наурзумский	0,0	230,0	230,0	0,0
13	Сарыкольский	6 335,0	1 055,0	7 390,0	85,7
14	им. Б. Майлина	1 300,8	2 393,7	3 694,4	35,2
15	Узункольский	34,0	3 469,0	3 503,0	1,0
16	Федоровский	514,0	3 492,0	4 006,0	12,8
17	г. Аркалык	12,5	8 272,3	8 284,8	0,2
18	г. Лисаковск	4 166,2	3 205,8	7 372,0	56,5
19	г. Рудный	4 392,3	19 375,0	23 767,3	18,5
20	г. Костанай	10 605,1	57 753,4	68 358,5	15,5
	Итого:	38 381,9	172 409,4	210 791,3	18,2

10. Медицинские отходы. Основным образователем медицинских отходов является Камыстинская районная больница. В год образуется окола 5400 кг медотходов. Посредством процедуры госзакупок больница закупает услуги по вывозу и утилизации медицинских отходов класса Б, В. Отходы вывозит лицензированная организация спецавтотранспортом. Медотходы уничтожаются термическим способом в специальных печах для сжигания отходов при температуре 1000 - 1200 градусов Цельсия (далее - °С). Продукты сжигания медотходов захораниваются на полигоне ТБО.

11. Информационная работа. Экологическое просвещение и пропаганда раздельного сбора в СМИ, соцсетях и учебных заведениях Камыстинского района не ведутся.

2.4. Обзор мусоровывозящих компаний и полигонов ТБО

Коммунального предприятия по вывозу коммунальных отходов от населения в Камыстинском районе нет. Согласно сведений, предоставленных акиматами сельских округов и сел, вывозом несанкционированных свалок и коммунальных отходов занимаются владельцы спецтехники и грузового транспорта:

- в селе Алтынсарино для вывоза отходов и навоза технику предоставляет ТОО "Алтынсарино";

- в селе Бестобе технику предоставляют ТОО "Бестобе-2" и КХ "Тимур";

- в Камыстинском сельском округе вывоз свалок коммунальных отходов частного сектора и контейнеров у многоэтажных жилых домов и социальных объектов осуществляют ИП "Азбергенов", ИП "Жаканов" и ТОО "Аман-Ер".

- ИП "Пчелка" является коммунальным предприятием, оказывающим услуги вывоза и сортировки отходов населения в г. Житикара. На балансе ИП есть мусоровозы и сортировочный пункт коммунальных отходов с технологическим оборудованием.

Вывоз свалок коммунальных отходов осуществляется трактором МТЗ с прицепом и самосвалами Камаз и SHACMAN, которые загружаются фронтальными ковшовыми погрузчиками.

Специализированной техники по подъему и опрокидыванию мусорных контейнеров в Камыстинском районе нет.

Держателем полигонов по приему и захоронению коммунальных отходов в Камыстинском районе является ТОО "АМАН-ЕР". Полигоны расположены на открытых площадках земель, от населенных пунктов удалены на расстояние более 2000 м. ТОО "АМАН-ЕР" предоставлено земельные участки для обслуживания полигонов ТБО в селах Алтынсарино, Камысты, Адаевка, Карабатыр сроком на 25 лет. Эксплуатация полигонов начата в 2008 году. Полигоны ТБО – территория или участок, предназначенные для складирования и изоляции ТБО, обеспечивающие защиту почвы, поверхностных и грунтовых вод, препятствующие распространению грызунов, насекомых и болезнетворных микроорганизмов.

Промплощадка № 1 - полигон ТБО в селе Алтынсарино. Полигон ТБО общей площадью 1,0 га расположен на расстоянии 1500 м в северном направлении от ближайшего жилья. Участок был отведен под полигон ТБО в 90-х годах. Последние 5 лет полигон был бесхозным, учет отходов не проводился.

Промплощадка № 2 - полигон ТБО в селе Камысты. Полигон ТБО общей площадью 3 га, расположен на расстоянии 1000 м в северном направлении от ближайшего жилья, на территории ранее существовавшего полигона ТБО.

Промплощадка № 3 - полигон ТБО в селе Адаевка. Полигон ТБО общей площадью 1,0 га расположен на расстоянии 2000 м в западном направлении от ближайшего жилья. Участок был отведен под полигон ТБО в 90-х годах. Последние 5 лет полигон был бесхозным, учет отходов не проводился.

Промплощадка № 4 - полигон ТБО в селе Карабатыр. Полигон ТБО общей площадью 1,0 га расположен на расстоянии 2000 м в западном направлении от ближайшего жилья. Участок был отведен под полигон ТБО в 90-х годах. Последние 5 лет полигон был бесхозным, учет отходов не проводился.

Территории полигонов делится на 2 зоны: зона складирования отходов и хозяйственно-бытовая зона. Зона складирования условно делится на отдельные участки (карты), которые поочередно заполняются отходами. В хозяйственно-бытовой зоне имеется вагончик для рабочих полигона.

Предприятием оформлено разрешение на захоронение следующего объема отходов:

Рис. 15. Лимиты размещения отходов на полигоне ТОО "АМАН-ЕР"

Как видно из диаграммы объемы захоронения отходов до 2027 года по сравнению с 2019 годом уменьшены.Смешанные коммунальные отходы привозятся на полигоны сторонними организациями или собственниками отходов грузовым автотранспортом самосвалами.

2.5. Имеющаяся нормативная база по образованию и накоплению отходов

В новом Экологическом кодексе РК от 02.01.2021 г. отходам посвящен 19-й раздел, где дано определение понятию отходов, дано определение владельцам отходов, описан порядок управления отходами.

Появилось понятие "раздельного сбора отходов".

Согласно пункта 2 статьи 321 "Лица, осуществляющие операции по сбору отходов, обязаны обеспечить раздельный сбор отходов в соответствии с требованиями настоящего Кодекса.

Под раздельным сбором отходов понимается сбор отходов раздельно по видам или группам в целях упрощения дальнейшего специализированного управления ими".

Согласно главного экологического документа страны Раздельный сбор должен осуществляться по сухой и мокрой фракциям:

1) "сухая" (бумага, картон, металл, пластик и стекло);

2) "мокрая" (пищевые отходы, органика и иное).

Запрещается смешивание отходов, подвергнутых раздельному сбору, на всех дальнейших этапах управления отходами.

Рис. 16. Контейнера для раздельного сбора "Сухой" и "Мокрой" фракций

Рис. 17. Площадка для компостирования отсортированной "Мокрой" фракции коммунальных отходов	Рис. 18. Технология получения компоста на площадках компостирования

По новому кодексу на контейнерных площадках будут стоять контейнера для двух видов фракций ("Сухой" и "Мокрой"), которые по мере накопления будут сначала вывозиться сначала на сортировочную площадку, и только часть этих отходов будет захораниваться. Ранее пропагандировалась практика разделения отходов по цветам, которая популярна в развитых странах. Но закуп такого количества контейнеров ложится нагрузкой на бюджет района или заинтересованного предпринимателя.

Согласно статьи 331 "субъекты предпринимательства, являющиеся образователями отходов, несут ответственность за обеспечение надлежащего управления такими отходами с момента их образования до момента передачи в соответствии с пунктом 3 статьи 339 экологического Кодекса во владение лица, осуществляющего операции по восстановлению или удалению отходов на основании лицензии".

Согласно пункта 3 статьи 339 "Образователи отходов являются собственниками произведенных ими отходов". В соответствии с принципом "загрязнитель платит" образователь отходов, нынешний и прежний собственники отходов несут ответственность за обеспечение соблюдения экологических требований по управлению отходами до момента передачи таких отходов во владение лицу, осуществляющему операции по восстановлению или удалению отходов…".

Все субъекты предпринимательства, включая объекты торговых точек, объектов по предоставлению услуг обязаны тоже принимать участие в вывозе отходов и нести ответственность до момента передачи отходов специализированной компании. Субъекты предпринимательства обязаны устанавливать контейнера для мусора непосредственно у своих торговых точек. Согласно пункта 3 статьи 367 кодекса "Юридические лица и индивидуальные предприниматели, осуществляющие деятельность в жилых домах или отдельно стоящих зданиях (сооружениях), при пользовании централизованной системой обязаны заключить договор на транспортировку твердых бытовых отходов с субъектами предпринимательства в сфере управления отходами, осуществляющими сбор и транспортировку твердых бытовых отходов, определенными местными исполнительными органами в соответствии с настоящим Кодексом". Предприниматели также могут воспользоваться услугами предприятий, работающих в сфере обращения с отходами, включенных в реестр разрешений и уведомлений в соответствии с Законом Республики Казахстан "О разрешениях и уведомлениях". При самостоятельном вывозе твердых бытовых отходов юридические лица и индивидуальные предприниматели обязаны заключать договоры с субъектами предпринимательства, осуществляющими переработку и (или) захоронение твердых бытовых отходов. Причем на полигон можно вывезти отходы только в случае, если в регионе отсутствует переработчик вторсырья.

В кодексе также описаны полномочия местных исполнительных органов по обращению с отходами. Так согласно пункта 3 статьи 365 Кодекса "Местные представительные органы районов, городов областного значения, городов республиканского значения, столицы реализуют государственную политику в области управления коммунальными отходами посредством:

1) утверждения в пределах своей компетенции программы по управлению коммунальными отходами;

2) утверждения норм образования и накопления коммунальных отходов;

3) утверждения тарифов для населения на сбор, транспортировку, сортировку и захоронение твердых бытовых отходов.

4. Местные исполнительные органы районов, городов районного и областного значения, городов республиканского значения, столицы реализуют государственную политику в области управления коммунальными отходами посредством:

1) организации разработки программ по управлению коммунальными отходами и обеспечения их выполнения;

2) разработки и представления на утверждение соответствующим местным представительным органам норм образования и накопления коммунальных отходов;

3) выделения земельных участков под строительство и (или) размещение объектов по управлению коммунальными отходами, в том числе для обустройства контейнерных площадок и пунктов приема вторичного сырья;

4) обеспечения строительства объектов по удалению и захоронению коммунальных отходов;

5) осуществления контроля за обращением коммунальных отходов в соответствии с настоящим Кодексом, правилами управления коммунальными отходами, а также разработки мероприятий и экономических инструментов, направленных на снижение объемов образования коммунальных отходов, повышение уровня их подготовки к повторному использованию, переработки, утилизации и сокращение объемов коммунальных отходов, подлежащих захоронению, в том числе посредством государственно-частного партнерства;

6) утверждения правил расчета норм образования и накопления коммунальных отходов;

7) разработки и представления на утверждение соответствующим местным представительным органам тарифов для населения на сбор, транспортировку, сортировку и захоронение твердых бытовых отходов, рассчитанных в соответствии с методикой, разрабатываемой и утверждаемой уполномоченным органом в области охраны окружающей среды;

8) определения порядка распределения тарифа между субъектами, осуществляющими операции по сбору, транспортировке, сортировке и захоронению твердых бытовых отходов;

9) организации рациональной и экологически безопасной системы сбора коммунальных отходов, предусматривающей их раздельный сбор, в том числе транспортировку и накопление до восстановления или удаления;

10) обеспечения создания и функционирования необходимой инфраструктуры для субъектов предпринимательства, осуществляющих деятельность по сбору, транспортировке, сортировке, восстановлению и удалению коммунальных отходов, в том числе посредством государственно-частного партнерства;

11) обеспечения достижения целевых показателей качества окружающей среды при управлении коммунальными отходами;

12) стимулирования раздельного сбора органических коммунальных отходов и их восстановления, в том числе путем компостирования;

13) обеспечения доступа для организаций, осуществляющих деятельность по сбору, транспортировке, сортировке, восстановлению, в том числе переработке, и удалению коммунальных отходов, к сведениям о регистрации населения в целях идентификации количества граждан, зарегистрированных по месту жительства;

14) информирования населения о рациональной системе сбора, утилизации и переработки твердых бытовых отходов, включая раздельный сбор;

15) организации работы по вывозу отходов для владельцев объектов по энергетической утилизации отходов.

5. Местные исполнительные органы сел, поселков, сельских округов реализуют государственную политику в области управления коммунальными отходами посредством:

1) стимулирования раздельного сбора органических коммунальных отходов и их восстановления, в том числе путем компостирования;

2) организации регулярного вывоза коммунальных отходов;

3) обеспечения соблюдения экологических требований при управлении коммунальными отходами;

4) предотвращения и пресечения несанкционированного сжигания коммунальных отходов.

6. Опасные составляющие коммунальных отходов (электронное и электрическое оборудование, ртутьсодержащие отходы, батарейки, аккумуляторы и прочие опасные компоненты) должны собираться раздельно и передаваться на восстановление специализированным предприятиям.

В Кодексе появляется описание механизмов государственно-частного партнерства (далее "ГЧП"). В рамках ГЧП "проектирование, строительство, создание, реконструкция, модернизация и эксплуатация инфраструктуры и осуществление деятельности по сбору, транспортировке, сортировке, захоронению твердых бытовых отходов, ликвидации стихийных свалок (далее – управление твердыми бытовыми отходами) могут осуществляться путем реализации проектов государственно-частного партнерства в соответствии с законодательством Республики Казахстан в области государственно-частного партнерства" (статья 366 кодекса).

Уполномоченный орган в области охраны окружающей среды разрабатывает и утверждает порядок и условия реализации проектов ГЧП, в том числе порядок проведения конкурса по определению частного партнера, конкурсную документацию проекта ГЧП и типовые договоры, а также порядок и пределы возмещения затрат частного партнера.

Затраты частного партнера возмещаются за счет средств, полученных от тарифа для населения на сбор, транспортировку, сортировку и захоронение твердых бытовых отходов, и иных источников финансирования.

Оператор РОП возмещает разницу между предельным тарифом и текущим тарифом для населения на сбор, транспортировку, сортировку и захоронение ТБО.

Размер предельного тарифа для каждого проекта государственно-частного партнерства на сбор, транспортировку, сортировку и захоронение твердых бытовых отходов разрабатывается и утверждается уполномоченным органом в области охраны окружающей среды и отражает фактические и инвестиционные расходы по указанным операциям в соответствующем городе, районе.

Транспортные средства мусоровывозящих компаний должны быть оснащены спутниковыми навигационными системами, подключенными к информационной системе "Национальный банк данных о состоянии окружающей среды и природных ресурсов Республики Казахстан", и поддерживать эти системы постоянно в рабочем состоянии (статья 368).

Политика управления отходами согласно нового экологического кодекса должна строиться на следующих принципах:

1) иерархии;

2) близости к источнику;

3) ответственности образователя отходов;

4) расширенных обязательств производителей (импортеров).

Принцип иерархии отходов подразумевает обязательное выполнение "поэтапности" в обращении с отходами. Образователями отходов должно достигаться, в первую очередь, предотвращение (или минимизация) образования отходов в ходе деятельности, затем повторное использование, переработка, утилизация, и, в последнюю очередь, удаление (захоронение) отходов.

Рис. 19. принцип 5 R

The 5 R’s Rule

- Refuse - отказываться,

- Reduce - сокращать,

- Reuse – повторно использовать,

- Recycle - перерабатывать,

- Recover – восстанавливать

Образовавшиеся отходы должны подлежать восстановлению или удалению как можно ближе к источнику их образования, если это обосновано с технической, экономической и экологической точки зрения (статья 330 ЭК РК).

Полигоны ТБО относятся к третьему классу. На полигонах ТБО запрещается захоранивать ряд опасных отходов, обладающих токсичными, пожароопасными свойствами, стойкие органические загрязнители, медицинские, биологические отходы, шины, пестициды и т.д. С введением нового ЭК РК перечень запрещенных к захоронению отходов значительно расширился и в него вошли пищевые и строительные отходы, ряд коммунальных отходов, пригодных для переработки, восстановления (пластик, бумага, стекло и стеклобой, лом металлов, аккумуляторных батарей и т.д.). Полный перечень перечислен в статье 351 Кодекса.

Размер налоговой платы с 01.01.2025 г. за захоронение отходов планируется увеличить в 2 раза с 0,19 МРП до 0,38 МРП, что с учетом повышающего коэффициента "2" плата за захоронение отходов в Костанайской области составит 0,76 МРП.

Таблица 12

№ п/п	Виды отходов	Ставки платы (МРП) Налогового кодекса РК
		Действовавшая ранее редакция за 1 тонну	Действующая редакция (вступает в силу с 1 января 2025 года) За 1 тонну
1.	За захоронение отходов производства и потребления на полигонах
1.1.	Коммунальные отходы (твердые бытовые отходы, канализационный ил очистных сооружений)	0,19	0,38
	Ставки платы с учетом понижающего коэффициента к операторам полигонов и осуществляющими захоронение коммунальных отходов*	0,04	0,076

* Примечание: Согласно подпункта 2 пункта 2 статьи 577 Налогового кодекса РК к ставке платы за размещение отходов применяется понижающий коэффициент 0,2.

Это должно стимулировать владельцев полигонов ТБО меньше захоранивать отходов и внедрять раздельную сортировку ТБО для сокращения объемов захоронения отходов. Например, ТОО "Аман-ер" в 2022 году на полигон ТБО принял 2265,82 тонн отходов. В 2022 году платежи в бюджет Камыстинского района за захоронение отходов составили 552 136 тенге/

Расчет эмиссий в окружающую среду за захоронение отходов в 2022 году

Таблица 13

Захороненные отходы	Количество, тонн	Ставка платы	МРП 2022	Повышающий коэффициент	Понижающий коэффициент	Расчет эмиссий в окружающую среду
A	B	C	D	E	F	=B*C*D*E*F
Коммунальные отходы	1206,1	0,019	3180	2	0,2	29149
Зола	246,72	0,33	3180	2	-	517816
Навоз	813	0,001	3180	2	-	5171
Итого	2265.82					552136

C 2031 года стоимость захоронения постепенно будет увеличена сначала в 2, с 2034 года - в 4, и с 2037 года в 8 раз. Соответственно пропорционально вырастут и тарифы для населения, могут возникнуть проблемы с вывозом мусора и социальная напряженность в обществе. Поэтому объемы захоронения отходов необходимо сокращать.

Еще одним механизмом, стимулирующим предприятие внедрять наилучшие доступные технологии, являются поправки в Экокодексе о необходимости крупным объектам внедрять наилучшие доступные технологии (НДТ). До 2031 года объекты I категорий, коими являются и полигоны ТБО, должны оформить в Министерстве экологии комплексное экологическое разрешение (КЭР), в котором будут описаны новые технологии, направленные на улучшение качества окружающей среды, и внедряемые на предприятии. В период с начала оформления КЭР предприятие будет освобождено от уплаты эмиссий в окружающую среду. Высвобождаемые средства должны быть направлены закуп новых технологий, направленных на сокращение мусора. В случае отзыва КЭР, а также невыполнения программы экологической эффективности, ставшей основанием для отзыва КЭР, нулевые коэффициенты приобретают значение соответсвующих увеличенных коэффициентов с взысканием пени за весь обнуленный период. При увеличенных ставках за захоронение отходов размер налогов объеме захоронения как в 2022 году может составить (с учетом индексации МРП) в год:

- при двухкратном повышении в 2031 г.: 2,1 млн тенге в год,

- при четырехкратном повышении в 2034 г. – 5 млн тенге,

- при восьмикратном повышении в 2027 г. - 12,3 млн тенге.

В следующей таблице представлен прогнозный расчет экологических платежей в будущие периоды с учетом повышения налоговых ставок:

Прогнозный расчет экологических платежей собственников полигона ТБО в период повышенных налоговых ставок

Захороненные отходы	Количество, тонн	Ставка платы	МРП 2022	Повышающий коэффициент	Понижающий коэффициент	Увеличенный коэффициент	Расчет эмиссий в окружающую среду, в тенге
A	B	C	D	E	F	G	H
С 2031 г.
Коммунальные отходы	1206,1	0,019	5929	2	0,2	2	108 686
Зола	246,72	0,33	5929	2	-	2	1 930 752
Навоз	813	0,001	5929	2	-	2	19 280
Итого	2265,82						2 058 718
С 2034 г.
Коммунальные отходы	1206,1	0,019	7263	2	0,2	4	266 291
Зола	246,72	0,33	7263	2	-	4	4 730 508
Навоз	813	0,001	7263	2	-	4	47 237
Итого	2265,82						5 044 035
С 2037 г.
Коммунальные отходы	1206,1	0,019	8897	2	0,2	8	652 436
Зола	246,72	0,33	8897	2	-	8	11 590 151
Навоз	813	0,001	8897	2	-	8	115 734
Итого	2265,82						12 358 320

Соответствующие поправки уже внесены в Экологический и налоговый кодексы.

КЭР отзовут в случае:

- незавершения ключевого мероприятия в пределах сроках продления;

- недостижения в установленные сроки какого-либо из технологических нормативов более, чем на 30%;

- недостижения к сроку, установленному в графике достижения показателей поэтапного снижения негативного воздействия, какого-либо из таких показателей более чем на 30%;

- недостижения показателя поэтапного снижения в пределах соответствующих сроков продления.

Ужесточены и требования кодекса об административных правонарушениях от 5.07.2014 года № 235-V ЗРК в плане увеличения размеров штрафов за нарушение экологических требований по управлению отходов (статья 344).

Размеры штрафных санкций за нарушение правил обращения с отходами

Таблица 14

№ п/п	Вид правонарушения	Размер штрафа
1.	Нарушение запрета на захоронение отдельных видов отходов, предусмотренного экологическим законодательством Республики Казахстан	100% от суммы экономической выгоды, полученной в результате совершения нарушения
2.	Складирование отходов вне специально установленных мест, не предназначенных для их накопления или захоронения, а равно захоронение отходов без экологического разрешения или отходов, не заявленных в декларации о воздействии на окружающую среду	на физических лиц 50 МРП, на должностных лиц, субъектов малого предпринимательства или некоммерческие организации – 100 МРП, на субъектов среднего предпринимательства – 100%, на субъектов крупного предпринимательства – 200% от суммы экономической выгоды, полученной в результате нарушения.
3.	Нарушение экологических требований по накоплению, сбору, транспортировке, учету, восстановлению, удалению и обезвреживанию отходов	на физических лиц 40 МРП, на должностных лиц, субъектов малого предпринимательства или некоммерческие организации – 100 МРП, на субъектов среднего предпринимательства – 200 МРП, на субъектов крупного предпринимательства – 500 МРП
4.	Нарушение экологических требований к операциям по управлению отходами	на физических лиц – 20 МРП, на субъектов малого предпринимательства или некоммерческие организации – в размере 50 МРП, на субъектов среднего предпринимательства – 100 МРП, на субъектов крупного предпринимательства – 300 МРП.
5.	Действие, предусмотренное частью третьей настоящей статьи, совершенное повторно в течение года, а субъектами крупного предпринимательства – в течение трех лет после наложения административного взыскания	на физических лиц 100 МРП, на должностных лиц, субъектов малого предпринимательства или некоммерческие организации – 200 МРП, на субъектов среднего предпринимательства – в размере 300 МРП, на субъектов крупного предпринимательства – 1000 МРП, с приостановлением действия лицензии на переработку, обезвреживание, утилизацию и (или) уничтожение опасных отходов.

Хочется подчеркнуть, что штрафы распространяются и на жителей (физических лиц), которые осуществляют складирование отходов вне специально установленных мест, не предназначенных для их накопления или захоронения. И местным исполнительным органам необходимо провести профилактическую работу в целях информирования населения о мерах ответственности за складирование отходов вне специально предназначенных мест.

2.6. Описание и анализ выделенных средств в динамике за последние три года

Были проанализированы закупки бюджетных организаций за период 2020-2022 гг. и захвачен 2023 год по состоянию на 29.112023 г. За этот период из мероприятий по сокращению отходов организациями района были выделены средства на вывоз и захоронение ТБО и шлака, медицинские организации закупили услуги на утилизацию медицинских отходов.

Услуги по вывозу отходов в основном закупает отдел образования для школ района, также данной услугой пользуется большинство госорганов. Вывоз медицинских отходов на конкурсной основе закупает местная районная больница. Местный акимат в 2023 и 2020 гг. закупал услуги по ликвидации незаконных свалок.

В 2023 году также была заказана программа управления отходами для Камыстинского района, в которой описана модель сокращения отходов в районе, увеличения доли раздельного сбора отходов в соответствии с законодательством РК.

В приложении 2 представлена таблица расходования бюджетных средств на мероприятия по вывозу отходов, разработке программы управления отходами, закуп контейнеров и ликвидацию свалок. Другие мероприятия в районе пока не закупаются. Денежные средства на них не выделяются.

За анализируемый период с 2020 года в районе было передано на захоронение и утилизацию 5598 тонн отходов, из них в 2020 г. - 2208 отходов, в 2021 г. – 1386 тонн, в 2022 г. – 742 тонны, в 2023 г. – 1262 тонны. На эти цели было направлено 31,5 млн тенге. На программу управления отходами в 2023 г. было выделено 2,6 млн тенге.

Подробная расшифровка выделенных средств, количество и наименование услуг описаны в приложении 2.

Таким образом, в районе для сокращения отходов необходимо выделить средства на:

- проведение информационной работы,

- регулярный пересмотр тарифов на сбор, вывоз и переработку отходов,

- оплату коммунальных услуг по вывозу отходов всеми организациями района и населением и другие расходы, предусмотренные планом мероприятий по реализации данной программы управления отходами.

Выводы:

Принцип иерархии отходов подразумевает обязательное выполнение "поэтапности" в обращении с отходами. Образователями отходов должно достигаться, в первую очередь, предотвращение (или минимизация) образования отходов в ходе деятельности, затем повторное использование, переработка, утилизация, и, в последнюю очередь, захоронение отходов.

Налоговая плата за размещение отходов, как инструмент экономического регулирования, на практике оказался малоэффективен: предприятия стремятся как можно скорее передать отходы для захоронения, вместо организации их переработки/утилизации.

В новой редакции Экологического кодекса в целях стимулирования природопользователей перерабатывать/утилизировать отходы, предложено отойти от тотальной платы за размещение отходов путем включения мероприятий по их рециклингу в комплексные экологические разрешения на основе использования наилучших доступных технологий, а также внедрения платности за захоронение отходов.

Предусмотрены в КоАП РК размеры экологических штрафов за нарушение экологических требований при управлении отходами.

3. Цель, задачи и целевые показатели

Жизнедеятельность любого жителя населенного пункта и обслуживающих население предприятий Камыстинского района неизбежно влечет за собой образование коммунальных отходов и создает проблему их размещения, утилизации или захоронения.

Безопасное обращение с отходами с учетом международного опыта основывается на следующих основных принципах (статья 329 Экологического кодекса РК):

- предотвращение образования отходов;

- подготовка отходов к повторному использованию;

- переработка отходов;

- утилизация отходов;

- удаление отходов.

• предотвращение образования отходов (уменьшая их количество и вредность, используя замкнутый цикл производства);

• утилизация отходов до полного извлечения полезных свойств веществ (повторное использование сырья);

• безопасное размещение отходов;

• приоритет утилизации над их размещением;

• размещение отходов без причинения вреда здоровью населения и нанесения ущерба окружающей среде.

При применении принципа иерархии должны быть приняты во внимание принцип предосторожности и принцип устойчивого развития, технические возможности и экономическая целесообразность, а также общий уровень воздействия на окружающую среду, здоровье людей и социально-экономическое развитие области.

Целью разработки настоящей программы является создание системы интегрированного управления коммунальными отходами в сельских округах и сел Камыстинского района, обеспечивающей охрану окружающей среды и условия санитарно-эпидемиологического благополучия сельских округов и сел населения, проживающего в нем.

Разработка новой модели управления коммунальными отходами, заключающаяся в управлении качеством и количеством отходов и эмиссией загрязняющих веществ на всех стадиях существования коммунальных отходов.

Система управления отходами является основным информационным звеном в системе управления окружающей средой и имеет следующие цели:

• уменьшение негативного воздействия образующихся от населения коммунальных отходов на окружающую среду в соответствии с требованиями, предусмотренными Экологическим кодексом РК;

• систематизация процессов образования, удаления и обезвреживания всех видов коммунальных отходов ("сухая" и "мокрая" фракция) в соответствии с действующими нормативными документами РК.

Задачей программы управления коммунальными отходами является увеличение доли переработки мусора и уменьшения количества свалок.

Научить граждан многократно использовать то, что можно не выбрасывать, сортировать и правильно выносить отходы.

Основной целью Программы управления коммунальных отходов является развитие Централизованной системы сбора коммунальных отходов в соответствии с требованиями Экологического кодекса РК.

Действия, которые приведут к реализации поставленной цели:

1. Создание инфраструктуры сбора коммунальных отходов, отходов потребления, образующихся в результате жизнедеятельности населения, полностью или частично утративших свои потребительские свойства продукты и (или) изделия, их упаковка и иные вещества или их остатки, срок годности либо эксплуатации которых истек независимо от их агрегатного состояния, а также от которых собственник самостоятельно физически избавился, в том числе и крупногабаритные отходы (мебель, бытовая техника).

2. Провести конкурс (тендер) уполномоченным органом среди участников желающих оказывать услуги по вывозу коммунальных отходов от населения Камыстинского района. Определения путем проведенного конкурса отделом ЖКХ компании с собственной или арендованной специализированной техникой, мусоровозами, готовой на постоянной основе оказывать услуги по сбору и вывозу коммунальных отходов на полигон ТБО.

3. Заключение договора на вывоз коммунальных отходов с индивидуальных контейнеров домовладений с жителями Камыстинского района.

4. Акиматам сельских округов и сел оформить земельные участки под организованными контейнерными площадками для объектов торговли, соцобъектов в сельских округах и селах последующей передачей их коммунальной организации для обслуживания.

5. Также необходимо организовать выполнение следующих мероприятий по их содержанию:

- контейнерные площадки, подходы и подъездные пути к ним должны иметь твердое покрытие;

- контейнерные площадки должны быть огорожены сплошным ограждением, исключающим распространение мусора на прилегающие территории;

- извлечение вторичного сырья (текстиль, банки, бутылки и другие предметы) из контейнеров, из специализированного транспорта не допускается.

- контейнерная площадка должна быть очищена от коммунальных отходов в пределах 5 м по периметру контейнерной площадки.

- в летний период времени контейнеры должны промываться с применением моющих средств и дезинфицироваться не реже 1 раза в десять дней.

- обеспечить в зимнее время года - очистку от снега и наледи подходов и подъездов к контейнерным площадкам с целью создания нормальных условий для работы специализированного автотранспорта и пользования населением.

6. Установить на контейнерных площадках минимальный набор контейнеров:

- пластиковые контейнера емкостью 1,1 м3, один сетчатый контейнер объемом 1,6 м3 для складирования ПЭТ - бутылок и пластиковых отходов;

7. Коммунальной организации утвердить график вывоза коммунальных отходов

– для благоустроенного сектора – ежедневно не ранее 7.00 и не позднее 18.00;

– для частного сектора – 1 раз в неделю.

8. Акиматам населенных пунктов Камыстинского района предусмотреть во всех населенных пунктах Камыстинского района контейнерную площадку с:

- сетчатыми контейнерами для ПЭТ-бутылок и пластиковых отходов,

- контейнером для для сбора вторичного сырья (стекло, жестяные банки, картон, бумага),

- контейнером для смешанных коммунальных отходов (мокрой фракции).

Данные контейнеры должны регулярно по мере накопления осовобождаться коммунальной организацией.

Примечание: предусмотреть обслуживание спецконтейнеров для приема ртуть-содержащих ламп, градусников, аккумуляторных батареек (вывоз) в селе Камысты из бюджетных или частных средств.

9. Выделить в аренду помещения или земельные участки предпринимателям для организации пунктов приема вторсырья от населения на территории Камыстинского района.

10. Провести пропаганду раздельного сбора отходов посредством СМИ, соцсетей, листовок, воспитательных мероприятий в школах и учебных заведениях, на встречах с населением и при помощи волонтеров, можно в следующем формате:

- информирование населения о запрете сжигания отходов и необходимости разделять отходы вторсырья;

- демонстрация успешных примеров раздельного сбора отходов, осознанного потребления и повторного использования;

- внедрение экологичных привычек в жизнь сельчан (участие в Акциях по сбору макулатуры, бытовой техники, батареек, одежды и т.д.).

- организация раздельного сбора отходов непосредственно дома с извлечением вторсырья и передачей его в пункт приема вторсырья или специальные контейнеры.

- открытие благотворительного пункта приема старой одежды нуждающимся, установка боксов-хелперов в крупных торговых точках районного центра с последующей передачи собранной одежды малоимущим района.

Раздельный сбор отходов как целевые показатели качества окружающей среды. Согласно требований статьи 37 Экологического кодекса РК под целевыми показателями качества окружающей среды понимается совокупность количественных и качественных характеристик состояния отдельных компонентов окружающей среды и иных показателей, характеризующих уровень обеспечения мер по охране окружающей среды и эффективному управлению отходами, которые должны быть достигнуты за определенный период времени. Целевые показатели качества устанавливаются на уровне каждой области, города республиканского значения и столицы.

В перечень минимальных индикаторов, для которых устанавливаются целевые показатели качества, в обязательном порядке включаются показатели по видам коммунальных отходов – доля их раздельного сбора, подготовки к повторному использованию, переработки, утилизации и удаления (уничтожения и (или) захоронения).

Целевые показатели разрабатываются для снижения количества отходов, попадаемых на полигон, увеличения объемов извлекаемых отходов, пригодных для вторичного использования и переработки, увеличения доли раздельного сбора отходов, вовлечение большего числа жителей региона и предпринимателей в процессы сокращения отходов и их вторичного использования. Согласно пункта 8 статьи 37 ЭК РК целевые показатели качества устанавливаются для административно-территориальных единиц, территорий (акваторий), на (в) которых не соблюдаются экологические нормативы качества, они должны быть установлены таким образом, чтобы обеспечить поэтапное достижение экологических нормативов качества в срок, не превышающий десяти лет. На территориях соответствующих административно-территориальных единиц, на которых соблюдаются экологические нормативы качества, могут быть установлены целевые показатели качества, обеспечивающие более высокий уровень качества окружающей среды по сравнению с экологическими нормативами качества.

В качестве показателей, характеризующих деятельность по обращению с коммунальными отходами и динамики роста/падения, определены следующие показатели:

Целевые показатели реализации программы управления коммунальными отходами

Таблица 15

№ п/п	Целевой показатель	Текущий показатель	Плановый показатель
			2024 г.	2025 г.	2026 г.	2027 г.	2028 г.
1.	Доля раздельного сбора отходов	0,1%	1%	2%	3%	4%	5%
2.	Количество компаний, вывозящих отходы на полигон	0	1	1	1	1	1
3.	Охват населения по вывозу коммунальных отходов	0	15%	30%	45%	60%	75%

На данный момент Управление природных ресурсов и регулирования природопользования акимата Костанайской области разработало целевые показатели качества окружающей среды для городов и районов Костанайской области на 2024-2028 гг. Целевой показатель по раздельного сбора до 2028 года установлен в размере 31% от всего объема образуемых отходов. Доля раздельного сбора рассчитывается по формуле = объем отсортированных отходов, тонн или м3 / объем образованных отходов, тонн или м3 *100%. Чтобы оценить эффективность принимаемых мер необходимо формировать отчетность, предложенную в следующей таблице:

Отчетность по отходам

Таблица 16

Данные для отчетности	Кто сдает отчетность	Период	Форма отчетности
количество образованных коммунальных отходов	- коммунальные организации по вывозу отходов; - предприятия по сбору отходов вторсырья, - предприятия, вывозящие опасные отходы со спецконтейнеров для отработанных ламп, градусников и аккумуляторных батареек; - полигоны ТБО	Календарный год	Отчет по инвентаризации отходов на сайте https://oos.ecogeo.gov.kz/. Справка по запросу госоргана
объемы переданных на переработку коммунальных отходов	- коммунальные организации по вывозу отходов; - предприятия по сбору отходов вторсырья, - предприятия, вывозящие опасные отходы со спецконтейнеров для отработанных ламп, градусников и аккумуляторных батареек; - полигоны ТБО	Календарный год	Отчет по инвентаризации отходов на сайте https://oos.ecogeo.gov.kz/. Справка по запросу госоргана
объемы захороненных отходов	- полигоны ТБО	Календарный год	- Отчет по инвентаризации отходов на сайте https://oos.ecogeo.gov.kz/. - Справка по запросу госоргана
норма образования и накопления коммунальных отходов по Камыстинскому району (календарный год)	Местные исполнительные органы	-	- утвержденные нормы образования и накопления коммунальных отходов по Камыстинскому району.
количество контейнерных площадок	Местные исполнительные органы	-	Отчет, справка
количество контейнеров для различных видов отходов на контейнерной площадке	Местные исполнительные органы	-	Отчет, справка
количество предприятий, задействованных в вывозе, сортировке, захоронении отходов	Местные исполнительные органы	-	Отчет, справка
количество обнаруженных и ликвидированных несанкционированных свалок	Местные исполнительные органы	-	Отчет, справка
Доля раздельного сбора вторичных отходов	Местные исполнительные органы	-	Отчет, справка

Достижение поставленных целей обеспечивается комплексом мероприятий, среди которых:

- организация вывоза отходов частного сектора, предприятий, торговых точек и т.д. коммунальной организацией;

- применение механизма ГЧП в соответствии со статьей 366 ЭК РК, предусматривающей сотрудничество между государством и субъектами частного предпринимательства.

Важное значение для улучшения экологической обстановки имеет устранение ущерба, вызванного деятельностью по обращению с отходами. Среди показателей, характеризующих эту деятельность встречаются:

- доля (количество) ликвидированных свалок от их общего числа;

- уменьшение количества несанкционированных мест размещения коммунальных отходов;

- доля приведенных в нормативное состояние мест сбора и накопления коммунальных отходов (контейнерная площадка).

Среди экономических показателей встречаются такие как:

- создание новых рабочих мест в сфере переработки коммунальных отходов;

- объем привлеченных инвестиций, направленных на продвижение системы раздельного сбора коммунальных отходов, проведение акций по сбору вторсырья, производимых инвесторами (ПЭТ бутылка, полиэтилен, упаковка картонная, лотки от яиц и т.д.);

- дополнительные налоговые поступления от вывоза мусора и их захоронения.

4. Основные направления, пути достижения поставленных задач

В селах Камыстинского района преобладает частный сектор и индивидуальная жилая застройка. Поэтому первым этапом необходимо, чтобы каждый владелец дома установил индивидуальный контейнер для сбора коммунальных отходов минимальным объемом 0,2 м3 (200 литров). Это могут быть как спецконтейнера, предназначенные для хранения мусора, так и самодельные емкости, металлические или деревянные бочки. Это нужно для того, чтобы животные не растащили отходы до приезда коммунального транспорта.

Торговые точки, кафе, пункты предоставления различных услуг населению, автозаправки, автосервисы и т.д. также должны быть оснащены индивидуальными контейнерми для сбора коммунальных отходов объемом не менее 0,7 м3 и более в зависимости от объемов образуемых отходов и скорости их освобождения. При наличии в пределах 100 м друг от друга нескольких заведений общепита и торговых точек возможна организация контейнерной площадки с установкой туда нескольких контейнеров. Это облегчит работу мусоровывозящей машины.

Социальные объекты (школы, дошкольные учреждения, больницы, медицинские учреждения и т.д.) и здания администрации района оснащаются контейнерными площадками для сбора коммунальных отходов согласно норм образования и накопления коммунальных отходов (далее "нормы"), определенных Решением маслихата Камыстинского района Костанайской области от 10 августа 2022 года № 159.

Собственники производственных объектов (КХ, ТОО, ИП) за счет собственных средств должны установить контейнера у своих производственных объектов. Емкости контейнера должно хватить минимум на 7 дневное накопление и хранение ТБО.

Расчеты количества контейнеров для накопления коммунальных отходов от населения Камыстинского района

Таблица 17

№ п/п	Наименование сельского округа	Источники образования отходов	Необходимое количество контейнеров для сбора коммунальных отходов	Расчетный объем образуемых отходов
1.	Камыстинский сельский округ, 4 села	1448 домов	1448 ед. по 0,2 м3	9748 м3/год 26,7 м3/сутки 186,9 м3/неделя
		22 социальных объекта	22 ед. по 0,7-1,1 м3	согласно норм
		35 торговых точек	35 ед. по 0,7-1,1 м3	согласно норм
		22 предприятия	22 ед. по 0,7-1,1 м3	согласно норм
2.	Адаевский сельский округ, 3 села	446 человека		963,36 м3/год 2,6 м3/сутки 18,5 м3 /неделя
		155 домов	155 ед. по 0,2 м3
		4 соцобъектов	4 ед. по 0,7-1,1 м3	согласно норм
		3 торговых точки	3 ед. по 0,7-1,1 м3	согласно норм
		10 предприятия	10 ед. по 0,7-1,1 м3	согласно норм
3.	село Алтынсарино 1 село	1611 человек		3479,8 м3/год 9,5 м3/сутки 66,74 м3/неделя
		405 домов	405 ед. по 0,2 м3
		3 соц.объекта	3 ед. по 0,7-1,1 м3	согласно норм
		10 торговых точек	10 ед. по 0,7-1,1 м3	согласно норм
		1 предприятие	1 ед. по 0,7-1,1 м3	согласно норм
4.	Аралкольский сельский округ, 2 села	172 человек		371,5 м3/год 1,02 м3/сутки 7,13 м3/неделя
		42 дома	42 ед. по 0,2 м3
		3 соцобъекта	3 ед по 0,7-1,1 м3	согласно норм
		0 торговых точек	-	согласно норм
		20 предприятий	20 ед по 0,7-1,1 м3	согласно норм
5.	Аркинский сельский округ, 2 села	1473 человек		3181,7 м3/год 8,71 м3/сутки 61,0 м3/неделя
		384 дома	384 ед. по 0,2 м3
		3 соцобъекта	3 ед. по 0,7-1,1 м3	согласно норм
		8 торговых точек	8 ед. по 0,7-1,1 м3	согласно норм
		14 предприятий	14 ед по 0,7-1,1 м3	согласно норм
6.	Бестобе 1 село	414 человек		894,24 м3/год 2,45 м3/сутки 17,2 м3/неделя
		130домов	130 ед. по 0,2 м3
		4 соцобъекта	4 ед. по 0,7-1,1 м3	согласно норм
		3 торговых точки	3 ед по 0,7-1,1 м3	согласно норм
		3 предприятий	3 ед. по 0,7-1,1 м3	согласно норм
7.	село Дружба	176 человек		380,16 м3/год 1,04 м3/сутки 7,3 м3/неделя
		50 домов	50 ед по 0,2 м3
		3 соцобъекта	4 ед. по 0,7-1,1 м3	согласно норм
		0 торговых точек	3 ед. по 0,7-1,1 м3	согласно норм
		14 предприятий	3 ед по 0,7-1,1м3	согласно норм
8.	Карабатыр 1 село	748 человек		1615,68м3/год 4,42м3/сутки 30,98м3/неделя
		236 домов	236 ед. по 0,2м3
		5 соц.объектов	5 ед. по 0,7-1,1м3	согласно норм
		6 торговых точек	6 ед. по 0,7-1,1м3	согласно норм
		2 предприятия	2 ед. по 0,7-1,1м3	согласно норм
9.	Клочковский сельский округ 2 села	490 человек		1058,4 м3/год 2,9 м3/сутки 20,3 м3/неделя
		145 домов	145 ед. по 0,2м3
		7 соцобъектов	7 ед. по 0,7-1,1м3	согласно норм
		4 торговых точки	4 ед. по 0,7-1,1м3	согласно норм
		20 предприятий	20 ед. по 0,7-1,1м3	согласно норм
	Итого		2995 ед. контейнера у жилых домов, 69 единиц у торговых точек, 54 контейнера у социальных объектов*

*Рекомендуемые контейнеры у частных домов – металлические б/у бочки или самодельные емкости из дерева. Население хранит в них отходы в мусорных мешках.

В каждом населенном пункте поэтапно необходимо создавать централизованную систему вывоза отходов:

I этап:

- определить перевозчика коммунальных отходов или коммунальное предприятие по вывозу отходов на полигон ТБО,

- заключить с жителями населенных пунктов, торговыми точками, предпринимателями, работающими в сфере оказания услуг, крестьянскими хозяйствами договора возмездного оказания услуг по вывозу отходов или приема отходов на полигоне ТБО,

- установить график вывоза отходов,

- информировать население о необходимости передавать на полигон отходы,

- провести информационную работу по раздельной сортировке отходов.

II этап:

- обязать каждого владельца жилого дома установить рядом с домом установить контейнер для мусора рекомендуемым объемом 0,2 м3. Ориентировочно с одного дома, в котором проживают 4 человека, образуется 0,17 м3 в неделю. Необходимо приучить жителей передавать свои отходы обслуживающей организации и отучить сжигать отходы, так как при сжигании выделяются вредные загрязняющие вещества. Этот объем необходимо регулярно передавать мусоровывозящей организации. Допускается пищевые отходы повторно использовать в хозяйстве.

- обязать каждую торговую точку, социальный объект, сферу услуг, производственное предприятие, сельско-хозяйственный комплекс установить мусорный контейнер рекомендуемым объемом 0,7-1,1 м3 и накопление отходов производить в них, а не вне установленных мест, и по графику передавать свои отходы коммунальной организации.

В соответствии со статьей 321 Экологического кодекса РК необходимо предусмотреть раздельный сбор отходов с созданием следующих объектов инфраструктуры централизованной системы сбора и вывоза коммунальных отходов:

- в районном центре организовать пункт приема и выкупа вторсырья у населения: картона, макулатуры, ПЭТ-бутылок, стекла, алюминиевых банок, провести информационную работу с населением, привлечь к данной деятельности предпринимателей,

- необходимо заключить договора со специализированными организациями на вывоз и утилизацию ртутьсодержащих ламп, приборов, градусников, аккумуляторных батареек из спецконейнеров;

- установить на контейнерных площадках сетки для вторсырья (пластиковых бутылок и отходов, стекляных бутылок, жестяных банок, металлических изделий).

Контейнерные площадки должны быть установлены на твердом покрытии, огорожены профлистом, рекомендуемый размер площадки 3 м*1,5 м, к площадке должны быть устроены подъездные пути для автотранспорта (рис. 20).

Рис. 20. Контейнерная площадка в с. Камысты

Также рекомендуется над контейнерной площадкой установить крышу, которая будет препятствовать попаданию атмосферных осадков в контейнера и утяжелению отходов. В случае попадания воды контейнера вес контейнера увеличивается и это осложняет высвобождение контейнера коммунальной технике, могут повредиться подъемные механизмы мусоровывозящей техники. Рекомендуется здесь же установить сетки и спецконтейнера, оборудовать площадку видеонаблюдением и информационными плакатами о необходимости разделять отходы размерами штрафов за незаконное выбрасываение своих отходов вне установленных мест.

Юридические лица и ИП, образователи отходов, обязаны ежегодно до 1 марта сдавать отчетность по инвентаризации отходов с указанием объемов образованных и переданных отходов, указанием организаций, которые приняли отходы на переаботку и захоронение. Данная отчетность стимулирует предприятия вести учет своих отходов и передавать их специализированным организациям. Согласно данной отчетности Департамент экологии проводит настольный аудит предприятия без его посещения и в случае обнаружения фактов образования отходов, но отсутствия их передачи на полигон ТБО или переработку, принимает административные меры (предупреждение или штраф). Портал для сдачи отчетности https://oos.ecogeo.gov.kz/. Срок до 1 марта следующего года.

5. Необходимые ресурсы и источники финансирования программы

Источниками финансирования Программы могут быть местный бюджет, собственные средства заинтересованных организаций в сборе, вывозе, утилизации и переработке отходов, оператор расширенных обязательств производителей (импортеров) (со средств поступивших на его банковский счет от производителей и импортеров в виде утилизационного платежа в соответствии с подпунктом 10) пункта 1 статьи 388 Кодекса), гранты отечественных, международных финансовых экономических организаций или стран-доноров, кредиты банков второго уровня, и другие, не запрещенные законодательством Республики Казахстан источники.

Одним из источников оплаты мероприятий по сокращению коммунальных отходов, их управлению могут быть средства местного бюджета, поступающие в качестве платы за негативное воздействие на окружающую среду. Согласно пункта 1 статьи 64 Бюджетного кодекса РК "Норматив направления средств на мероприятия по охране окружающей среды принимается в размере не менее ста процентов от платы за негативное воздействие на окружающую среду, поступившей в местный бюджет в течение трех лет, предшествовавших году разработки и утверждения плана мероприятий по охране окружающей среды, предусмотренного Экологическим кодексом Республики Казахстан".

Согласно пункта 3 статьи 29 ЭК РК "Мероприятия по охране окружающей среды организуются:

1) на местном уровне – местными исполнительными органами областей, городов республиканского значения, столицы;

2) на республиканском уровне – уполномоченным органом в области охраны окружающей среды".

Согласно пункта 7 статьи 29 ЭК РК "Утвержденный план мероприятий по охране окружающей среды реализуется за счет бюджетных средств в объеме не менее сумм платы за негативное воздействие на окружающую среду, поступивших в местный бюджет в течение трех лет, предшествовавших году разработки и утверждения данного плана мероприятий.

В случае недостаточности средств, формируемых из поступивших сумм платы за негативное воздействие на окружающую среду и направляемых на мероприятия по охране окружающей среды, утвержденный план мероприятий по охране окружающей среды может быть изменен исключительно по согласованию с уполномоченным органом в области охраны окружающей среды".

В период с 2019 по 2022 год в бюджет Камыстинского района поступило в качестве платы за эмиссии в окружающую среду за эмиссии в окружающую среду поступило:

• 2019 год – 530,9 тыс. тенге;

• 2020 год – 639,4 тыс. тенге;

• 2021 год – 498,1 тыс. тенге;

• 2022 год – 395,3 тыс. тенге;

Ожидаемая сумма поступлений за 2023 год – 254,2 тыс. тенге.

Согласно Экологического и бюджетного кодексов данная сумма должна быть потрачена на реализацию природоохранных мероприятий.

6. План мероприятий по реализации программы управления коммунальными отходами (Объемы финансирования определяются на основе сметы расходов на проведение каждого мероприятия и будут уточняться при формировании бюджета на соответствующий год)

№ п/п	Наименование мероприятия	Форма завершения	Ответственные за исполнение	Срок выполнения	Объемы финансирования	Источники финансирования
1	2	3	4	5	6	7
1. Создание интегрированной системы управления коммунальными отходами и обеспечение нормативно-методической и законодательной базой по вопросам обращения с отходами потребления
1.1.	Привлечение коммунальной организации по вывозу коммунальных отходов от населения и юридических лиц (новой или расширив перечень услуг существующего собственника полигона ТБО)	Меморандум о сотрудничестве	Отдел ЖКХ	2024 гг.	-	-
1.2.	Модернизация и совершенствование материально-технической базы организаций, осуществляющих сбор, транспортировку, подготовку к сортировке, обработку, переработку и (или) утилизацию отходов, а также системы сбора и транспортировки ТБО, закупа мусоровывозящей техники.	Отчет		2024-2028 гг.	2 ед. автотранспорта ст-ть новой техники 37,5-47 млн тенге, стоимость бу техники от 10 млн тенге)	Собственные средства коммунальной организации
1.3.	Оснащение пластиковыми контейнерами населенные пункты района	Договора и накладные на поставку контейнеров	акиматы сельских округов и сел, предприниматели	2024-2028 гг.	54 ед. (у социальных объектов) по 150 тыс.тенге, итого 8,1 млн тенге	собственные средства образователя отходов
1.4.	Закуп сетчатых контейнеров для пластиковых отходов	Договора и накладные на поставку контейнеров	акиматы сельских округов и сел, предприниматели	2024-2028 гг.	69 ед. (у торговых точек) по 80 тыс.тенге, итого 5,52 млн тенге	Собственные средства коммунальной организации или спонсорская помощь субъектов бизнеса
1.5.	Выделение земельных участков на территории сел с целевым назначением "под размещение мусорных контейнерных площадок" в пределах объектов торговли, социальных объектов с наибольшей посещаемостью, общепита, установление на них контейнеров для сбора коммунальных отходов от торговых точек, социальных и административных объектов, жителей населенного пункта.	Акт на землю	акиматы сельских округов и сел	2024-2028 гг.	По рыночным ценам	Бюджетные средства, частные инвестиции
1.6.	Выделение заинтересованным лицам земельных участков и помещений для организации пунктов вторсырья	Договор ГЧП, аренды или пользования помещением	Отдел ЖКХ	2024-2028 гг.	По рыночным ценам	Бюджетные средства
1.7.	Установление справедливых тарифов, их регулярный пересмотр	Решение местного маслихата	Отдел ЖКХ	2024-2028 гг.	2,5 млн тенге	Районный бюджет
1.8.	Регулярный вывоз коммунальных отходов у источника их образования (жилой сектор, магазины, сферы торговли и оказания услуг, государственные и соцобъекты, производственные объекты и т.д.). Определение графика и частоты вывоза коммунальных отходов	Договор на оказание услуг по вывозу мусора	Коммунальная организация	2024 г.	Согласно заключенных договоров	Частные средства коммунальной организации
1.9.	Вывоз опасных отходов (ртутьсодержащих отходов (градусников, ламп), батареек, аккумуляторов и других).	Договор на оказание услуг по обслуживанию спец контейнеров с последующей переработкой и удалением опасных коммунальных отходов	Отдел ЖКХ	2024- 2028 гг.	200 тыс. тенге за 2 рейса в год	Местный бюджет
1.10.	Ликвидация несанкционированных свалок золошлаковых, строительных и коммунальных отходов	Договор на оказание услуг по ликвидации несанкционированных свалок	Отдел ЖКХ	2024-2028 гг	от 1000 тенге за тонну му-сора (от 800 тыс. тенге за свалку)	Местный бюджет
1.11	Внедрение раздельного сбора отходов у источника образования (на сухую и мокрую фракции, крупногабаритные отходы, отходы электронного и электрического оборудования, ртутьсодержащие, медицинские, строительные и другие отходы, предусмотренные статьей 351 экологического кодекса). Каждая бюджетная и государственная организация, каждый частный двор, владельцы объектов торговли, социальных объектов, владельцы производственных помещений самостоятельно и за свой счет устанавливают контейнеры для сбора ТБО и заключают договор с коммунальной организацией на их регулярный вывоз.	Доля раздельного сбора отходов	Акиматы, отдел ЖКХ, государственные и частные медицинские учреждения	2024-2028 гг	-	Областной и местный бюджет, собственные средства образователей отходов
2. Мониторинг программы управления отходами
2.1	Ежегодное проведение мониторинга установленных "Программой" целевых показателей. Ключевые из них: - доля раздельного сбора отходов, подготовки к сортировке, переработки, утилизации и удаления (уничтожения и (или) захоронения). - охват населения и вывозом отходов, - вывоз и утилизация медицинских, ртутьсодержащих, строительных отходов и др., установленных в программе управления отходами	Отчет по мониторингу целевых показателей по видам коммунальных отходов	отдел ЖКХ	2024 – 2028 гг.	-	-
3. Снижение образования коммунальных отходов, максимальное использования вторичного сырья в качестве первичных материальных ресурсов
3.1	Создание условий для предпринимателей, занимающихся сбором вторичного сырья: предоставление земельных участков, имущества в пользование, аренду для установки пунктов по приему вторсырья, контейнерных баков для сбора вторсырья. Привлечение для этих целей предпринимателей с собственным имуществом.	Акт на землю, договор предоставления земельных участков	Акиматы, отделы ЖКХ	2024-2028 гг	-	Бюджетные средства, частные инвестиции, спонсорская помощь
3.2	Расширение перечня предприятий, участвующих в сортировке, сборе на территории района	отчет	Акимат, бюджетные организации, предприниматели, крестьянские хозяйства	2024 – 2028 гг.	-	Бюджетные средства, частные инвестиции, спонсорская помощь
4. Снижение объемов захораниваемых коммунальных отходов максимальное извлечение вторсырья из смешанных отходов
4.1.	Организация раздельного сбора отходов на две фркакции (мокрую и сухую) населением, предпринимателями, организациями в момент их образования и размещения в соответсвующих контейнерах. Допускается использовать пищевые отходы для домашних нужд населения (в качестве корма для домашнего подворья, в качестве удобрений приусадебных участков) Каждая бюджетная и государственная организация, каждый частный двор, владельцы объектов торговли, социальных объектов, владельцы производственных помщений самостоятельно и за свой счет устанавливают контейнеры для сбора ТБО и заключают договор с коммунальной организацией на их регулярный вывоз.	отчет о доле раздельного сбора в районе	Акиматы, отдел ЖКХ	2024 – 2028 г.	2995 контейнеров у частных домов (бу металлические бочки, деревянные ящики или любые емкости), 229 ед. контейнеров у социальных, торговых, производственных объектов (рыночная ст-ть металлического контейнера от 40 тыс. тенге, пластикового от 22 тыс. тенге). Допускаются бу контейнера.	Собственные средства образователей отходов
5. Мероприятия по благоустройству территории района
5.1.	Установка в местах общественного пользования у торговых точек и социальных объектов и административных зданий на территории сельских округов и сел дополнительных урн для мелкого мусора. Урны устанавливаются у входа в каждое предприятие, организацию, учреждение, магазин, независимо от формы собственности, на остановках общественного транспорта в количестве не менее одной. Очистка урн должна проводиться по мере их наполнения.	Фотоотчет об установке урн	Акиматы, отдел ЖКХ	2024 – 2028 гг.	123 ед. урн, ст-ть урны от 6,3-9 тыс. тенге, итого 775-1107 тыс. тенге	собственные средства образователей отходов
5.2.	Во время масштабных мероприятий установление передвижных экобаков для мусора возле центральных парков, мест для проведения спортивных и общественных мероприятий и сеток для пластика.	Отчет	Организатор мероприятия	2024 – 2028 гг.	-	Собственные средства организатора мероприятия
5.3.	Открытие пункта приема вторсырья (макулатуры, пластика, стекла, алюминиевых и жестяных банок)	Открытие пункта приема вторсырья в с. Камысты	Акимат, отдел ЖКХ, отдел предпринимательства	2024-2028 гг.	-	частные инвестиции
6. Вовлечение населения на передачу своих отходов коммунальным организациям
6.1.	Ликвидация стихийных свалок, образующихся в пределах контейнерных площадок, лесопосадок, парковой и водоохранных зонах населенных пунктов, придомовой территории населения	Отсутствие свалки за территорией жилых домов.	Акиматы сельских округов и сел население сельских округов и сел	2024-2028 г.	от 1000 тенге за тонну мусора (от 800 тыс. тенге за свалку)	собственные средства образователей отходов, бюджетные средства
6.2	Установка населением у своего жилого дома индивидуального контейнера емкостью 0,2 м3.	Установка индивидуальных контейнеров у каждого жилого дома	Акиматы сельских округов и сел население сельских округов и сел	2024-2028 г.	2995 ед. (допускаются бу бочки, деревянные емкости и т.д.)	за счет собственных средств населения
6.3	Прекращение сжигания коммунальных отходов путем его запрета и информирования населения о штрафных санкциях	Установка дополнительных контейнеров для коммунальных отходов у каждого торгового объекта, точки оказания услуг, административного и социального объекта	Акиматы сельских округов и сел	2024 г.	100 тыс тенге для публикации объявлений в СМИ и соцсетях	за счет собственных средств предпринимателей
6.4	Обеспечить сбор коммунальных отходов населения, торговых точек и предприятий района с достижением охвата в 75%	Обеспечение функционирования централизованной системы сбора и вывоза коммунальных отходов	Акиматы сельских округов и сел, отдел ЖКХ	2024 – 2028 гг.	-	Собственные средства коммунальной организации и населения
6.5	Повысить уровень раздельного сбора коммунальных отходов до 5% от общего объема образования коммунальных отходов	Сокращение объемов захоронения коммунальных отходов	отдел ЖКХ	2024-2028 г.	69 ед. (у торговых точек) по 80 тыс.тенге, итого 5,52 млн тенге	Предприятия, собирающие вторсырье, коммунальные организации
6.6	Полная ликвидация несанкционированных свалок в пределах населенных пунктов Камыстинского района без их нового образования, в том числе и за жилыми домами.	Ликвидация несанкционированных свалок на территории населенных пунктов	отдел ЖКХ Мусоровывозящая компания	2024-2028гг.	от 1000 тенге за тонну мусора (от 800 тыс. тенге за свалку)	Мусоровывозящая компания, обслуживающая контейнерные площадки и осуществляющая вывоз коммунальных отходов на полигон ТБО
6.7.	Установление графика и периодичности вывоза коммунальных отходов населения и предприятий с контейнерных площадок торговых точек, социальных объектов и административных зданий	График	Мусоровывозящая компания	2024-2028гг.		Средства коммунальной организации
6.8.	Передача собственниками торговых точек и сферы оказания услуг (кафе, СТО, парикмахерские и т.д.) вторичного сырья, образуемого от их деятельности, в пункты приема вторсырья или его сборщикам. Среди отходов, которые необходимо передавать на переработку: картонная и полиэтиленовая упаковка, пластиковые бутылки, алюминиевая тара.	Договор на передачу вторичного сырья организации по сбору вторичного сырья Ежегодный отчет по инвентаризации образования отходов в ИАЦ ООС Акт приема-передачи отходов	Собственник торговой точки	2024-2028гг	-	Предприятие по приему вторсырья, собственники торговых точек
6.10.	Обязать собственников офисных зданий, отдельно стоящих магазинов и сферы услуг установить собственные контейнера для временного накопления образующихся коммунальных отходов от торгового помещения до момента приезда коммунальной организации по вывозу отходов	Накладная, отчет	Собственник торговой точки	2024 г.	229 ед. контейнеров у социальных, торговых, производственных объектов (рыночная ст-ть металлического контейнера от 40 тыс. тенге, пластикового от 22 тыс. тенге). Допускаются бу контейнера.	Собственные средства предпринимателя
6.11.	Заключение торговой точкой договора с мусоровывозящей компанией на вывоз отходов с контейнеров	Договор на оказание услуг по вывозу мусора	Собственник торговой точки	2024 г.	согласно условий заключенного договора	Собственные средства предпринимателя
7. Экологическое просвещение и пропаганда
7.1	Проведение мероприятий по экологическому просвещению учащихся школ, колледжей и ВУЗов на тему раздельного сбора коммунальных отходов: - классные часы, - акции по сбору макулатуры, одежды, бытовой техники, батареек, - показ роликов на экологические темы.	Договор с учебным центром или волонтерами, некоммерческими общественными объединениями на проведение занятий по повышению экологических знаний	Акиматы, отдел образования, учебные заведения	2024 – 2028 гг.	3,450 тыс. тенге	Бюджетные средства, гранты
7.2.	Регулярное освещение в СМИ и социальных сетях района раздельного сбора отходов, недопущении организации свалок, сжигания мусора и других путей решения, связанных с коммунальными отходами. В СМИ и соцсетях могут прокручиваться следующие ролики: -"Экологическая безопасность в селах", -"Раздельный сбор коммунальных отходов", -"Переработка вторсырья", -"Сортировка отходов дома" и т.д.	Отчет	Акиматы, отдел ЖКХ	2024-2028 гг.	ст-ть статьи в местной газете 125,44 тыс. тенге, стоимость объявлений на 1 год 67,2 тенге, ст-ть публикации объявлений в соцсетях 6 тыс тенге/в неделю, итого годовой бюджет затрат до 300 тыс.тенге	Бюджетные и частные средства
7.7.	Публикация в СМИ, на их страничках, а также в соцсет ях адресов и телефонов пунктов приема вторсырья	Отчет	Акиматы, отдел ЖКХ	2024-2028 гг.	2-4 тыс тенге за пост	Бюджетные и частные средства
7.9.	Информирование населения о возможных штрафах за организацию мусорных свалок с помощью СМИ, соцсетей, размещения информационных плакатов на каждой контейнерной площадке и порчу имущества.	Отчет	Акиматы, отдел ЖКХ	2024-2028 гг.	стоимость объявлений на 1 год 67,2 тенге, ст-ть публикации объявлений в соцсетях 6 тыс тенге/выход, итого годовой бюджет затрат до 100 тыс.тенге	Бюджетные и частные средства

7. Резюме

1. Данная программа управления отходами направлена на решение коммунальных проблем в районе путем:

- создания централизованной системы вывоза отходов с наибольшим вовлечением участников данной системы (жителей, предпринимателей. производственных предприятий), постепенного сокращения объемов отходов в районе путем их сбора и уменьшение объемов захораниваемых отходов;

- увеличения показателей доли раздельного сбора отходов;

- ликвидации свалок отходов в пределах и за чертой населенных пунктов;

- создания ГЧП по управлению отходами.

2. Камыстинский район расположен в Костанайской области и включает в себя 5 сельских округов и 17 сел. Численность населения составляет 10043 человека. Основным видом деятельности района является растениеводство и животноводство. Население также разводит домашний скот и домашнюю птицу. В районе работает 231 предприятие, 69 торговых точек, 15 индивидуальных предпринимателей, 73 сельскохозяйственных предприятия, в том числе и крестьянские хозяйства, 10 ТОО. В районе 54 социальных объекта, среди которых фельдшерско-акушерские пункты, школьные и дошкольные учебные заведения, культурно-оздоровительные и административные объекты. Население и хозяйственная деятельность предприятий, сферы торговли и оказания услуг являются источниками образования коммунальных отходов.

3. В Камыстинском районе от населения ежегодно образуется 4,34 тыс. тонн коммунальных отходов, из них до полигона ТБО доходит лишь 27,8 % отходов. Остальные отходы размещаются на несанкционированных свалках, выбрасываются в неположенных местах, сжигаются. Общий объем собираемых отходов в 2022 году составил 2695 тонн, из них на полигоне ТБО захоронили 200 тонн коммунальных отходов. Доля раздельного сбора мусора очень низкая и по итогам 2022 года составила всего 0,5%.

4. В районе действует 4 полигона ТБО, принадлежащих ТОО "Аман-ер". В 2022 году на полигонах было захоронено 2,3 тыс. тонн отходов, среди которых отходы сельского хозяйства, золошлак и коммунальные отходы. Разрешенный лимит захоронения отходов 7,999 тыс. тонн отходов в год.

5. Таким образом в районе образуются коммунальные отходы, имеется место их захоронения, но отсутствует связующее звено: коммунальная организация, которая вывезет отходы населения и предпринимателей, государственных и частных предприятий на полигон ТБО для сортировки вторичных отходов и захоронения остальных отходов. Работа по созданию централизованной системы вывоза отходов находится на стадии ее создания.

Отсутствие в районе коммунальной организации по вывозу отходов; отсутствие контейнерных площадок в населенных пунктах, личных контейнеров у каждого жилого дома приводят к тому, что в районе образуются стихийные свалки за жилыми домами, в лесопосадках, за пределами и в черте населеных пунктов. Ликвидация несанкционированных свалок ложится на плечи государственных органов, которые решают данную проблему за счет бюджетных средств. Магазины и частный сектор сжигают большинство видов отходов в бытовых печах или металлических бочках.

Одной из причин отсутствия коммунальной организации является сравнительно низкий тариф на вывоз отходов, который является нерентабельным для потенциального поставщика услуг. Действующий тариф должен покрывать текущие расходы предприятия (ГСМ, зарплату, налоги, административные расходы) и инвестиции в техническое оснащение комунальной организации.

6. Законодательно порядок управления отходами описан в Экологическом кодексе РК. Кодексом предусматривается иерархия отходов, направленная на поэтапное сокращение отходов. Это значит, что в первую очередь необходимо отделить годные к переработке отходы, образованные отходы нужно повторно использовать, переработать или утилизировать и лишь в последнюю очередь захоранивать на полигонах. Таким образом, доля захораниваемых отходов со временем должна сокращаться. Также будет осуществляться информирование населения о рациональной системе сбора, утилизации и переработки ТБО и раздельного сбора отходов. Отходы условно делятся на перерабатываемые и неперерабатываемые отходы, которые возможны к захоронению. В кодексе они определены как отходы "сухой" и "мокрой" фракций. Действовавший ранее подход по захоронению абсолютно всех видов отходов потребления уже нектауален. Отходы должны сначала быть переработаны и только малая часть может быть захоронена. Статьей 351 Экологического кодекса расширен перечень отходов, которые нельзя захоранивать. В этот перечень попали пищевые, строительные, пластиковые, стекляные, бумажные, ртутьсодержащие отходы и т.д. Всего 20 наименований запрещенных к захоронению отходов.

Кодексом также введены два важных принципа, один из них звучит: "загрязнитель платит", согласно другого принципа необходимо совершенствовать управление отходами производства и потребления.

Административным кодексом введена ответственность за нарушение требований при проведении операций по управлению отходами. Штрафные санкции за нарушение законодательства по обращению с отходами увеличены. Физические лица за несанкционированную свалку могут быть оштрафованы на 40 МРП, а субъекты малого бизнеса на 100 МРП, на субъекты среднего и крупного предпринимательства штрафы еще выше. Предусмотрены также ряд штрафов за другие нарушения по накоплению, сбору, транспортировке, удалению, обезвреживанию отходов. Применению штрафных санкций к населению конечно же должна предшествовать профилактическая работа с населением и бизнесом по правильному обращению со своими же отходами, о возможной ответственности за самовольное складирование отходов в неустановленных местах, а к злостным нарушителям применить уже штрафные санкции.

Ужесточены и требования к полигонам ТБО, которые как объекты I категории обязаны оформить до 2031 года комплексное экологическое разрешение (КЭР), направленное на применение наилучших доступных технологий. В период действия такого разрешения предприятие освобождается от уплаты экологических платежей в бюджет, на высвобожденные средства предприятие проводит техническое оснащение своего производства, направленного на сокращение выбросов, сбросов и размещение отходов. С 2031 года ставки платы за захоронение отходов увеличатся в 2 раза, через три года в 3 раза и еще через три года в 8 раз. Это вызовет рост тарифов для населения, проблемы с вывозом мусора и социальную напряженность в обществе. Прогнозные расчеты будущих экологических платежей с учетом повышения ставок с 2037 года могут составить от 12,4 млн тенге. Поэтому необходимо сократить объем захораниваемых отходов и внедрить доступные технологии. Для полигона ТБО это ручная или автоматизированная сортировка отходов на вторичное сырье и негодные к переработке отходы.

7. Для решения коммунального вопроса в районе предстоит организовать ряд мероприятий, среди которых:

- привлечение или создание новой организации по вывозу отходов на полигон ТБО, оснащенной коммунальной техникой;

- организация контейнерных площадок с установленными на них контейнерами и камерами видеонаблюдения, установление жителями района у своих домов личных контейнеров или емкостей для временного накопления своих отходов до приезда коммунальной организации;

- заключение договоров на обязательный вывоз мусора с населением района и торговыми точками. Таким образом, необходимо достичь 100%-го охвата населения по вывозу мусора,

- установить в местах массового скопления людей (у магазинов, стадионов, школ, медицинских учреждений) сетки для пластиковых отходов, закрытые контейнера для бумажных и картонных отходов, спецконтейнера для ртутьсодержащих отходов и батареек;

- привлечение предпринимателей к открытию пунктов приема вторсырья; создать им условия в рамках ГЧП или иных видов поддержки (информационной, предоставления помещений и земельных участков и т.д.);

- привлечение в район сборщиков вторсырья, оказать им поддержку;

- проведение информационной работы с населением и предпринимателями о культуре обращения со своими же отходами, о необходимости в домашних условиях сортировать свои отходы и размещать их в соответствующих контейнерах, относить вторичное сырье в пункты вторсырья, одежду раздавать малоимущим, информировать о размерах штрафных санкций за складирование своих отходов в неустановленных местах. Донести информацию до конечного слушателя помогают не только встречи с населением, но и социальные сети, СМИ, рассылка через мессенджеры watsapp, телеграм и т.д. В условиях поселка провести информационную работу можно также на встречах с населением, в школах во время учебных занятий. Хороший отклик получает проведение всемозможных конкурсов, акций, мастер-классов по повторному использованию товаров и отходов и т.д.

8. Программой установлены целевые показатели, которые должны быть достигнуты в течение срока ее действия 5 лет. Это и увеличение доли сортировки отходов до 5%, 75% охват населения и торговых точек по вывозу мусора, увеличение парка коммунальной техники, увеличение периодичности вывоза мусора, устройство и приведение в порядок контейнерных площадок, доукомплектование их контейнерами вместимостью 0,7 - 1,1 м3, увеличение контейнеров для сбора вторсырья. Достижение целевых показателей диктуют новые изменения в экологическом, налоговом и административном кодексах.

Для реализации поставленной цели по организации и полноценной работе централизованной системы по вывозу от жилого сектора коммунальных отходов необходимо выполнить следующие шаги:

- Приучить население разделять отходы на "сухую" и "мокрую" фракции, крупногабаритные отходы, бу мебель, строительные отходы самостоятельно за свой счет вывозить на полигон ТБО;

- Акиматам сельских округов и сел оформить земельные участки под контейнерными площадками, передать их в аренду обслуживающей компании;

- коммунальные отходы "сухой" и "мокрой" фракций должны вывозиться раздельно;

- контейнерная площадка должна быть очищена от несанкционированно размещенных коммунальных отходов в пределах 5 м по периметру контейнерной площадки;

- выделение в пределах контейнерных площадок участка под размещение спецконтейнера для складирования ртутьсодержащих ламп и батареек. Обслуживание таких контейнеров предусмотреть за счет средств местного бюджета;

- в летний период времени контейнеры, предназначенные для "мокрой" фракции отходов, должны промываться с применением моющих средств и дезинфицироваться не реже 1 раза в десять дней;

- обеспечить в зимнее время года очистку подходов и подъездов к контейнерным площадкам от снега и наледи для создания нормальных условий для работы специализированного автотранспорта и пользования населением;

- мусоровывозящая компания должна организовать сортировку отходов в своем приемном пункте для сокращения объемов захоронения отходов на полигоне ТБО;

- населению самостоятельно и за свой счет вывозить навоз, золошлаки, строительные отходы, крупногабаритные отходы (бытовую технику, мебель и т.д.) на полигон ТБО или заинтересованным лицам, специализированным организациям. Медицинские организации за свой счет должны передавать свои медицинские отходы на утилизацию специализированным организациям;

- реализация государственно-частного партнерства (ГЧП) путем выделения земельных участков, государственного имущества, приобретения контейнеров и контейнерных площадок и передачи их в обслуживание коммунальным организациям, оснащение камерами видеонаблюдения, проведение информационной кампании в районе, выделение средств на ликвидацию несанкционированных свалок.

- дача заказов СМИ на освещение коммунальных проблем района и путей их решения, привлечение школ и волонтеров для проведения образовательных уроков на тему раздельной сортировки отходов. Оснащение контейнеров информационными плаками о размерах штрафных санкций за выбрасывание мусора в неположенных местах и сортировке отходов;

- достижение целевых показателей программы управления отходами;

- источниками финансирования Программы могут быть местный бюджет, собственные средства заинтересованных организаций в сборе, вывозе, утилизации и переработки отходов, оператор расширенных обязательств производителей (импортеров), гранты отечественных, международных финансовых экономических организаций или стран-доноров, кредиты банков второго уровня и другие не запрещенные законодательством Республики Казахстан источники.

Приложение 1.

Ситуационная карта-схема объектов размещения отходов

Приложение 2.

Объемы выделенных средств на мероприятия по сокращению отходов и их количество

Таблица 18

Наименование услуги	Заказчик	2020	2021	2022	2023	2020	2021	2022	2023
		количество				объем финан- сиро- вания без НДС, тенге
Вывоз несанк- циониро- ванных свалок
Вывоз мусора в селе Камысты	ГУ "Аппарат акима Камыстин- ского сельского округа акимата Камыстин- ского района"				2500 м3				3280000
Вывоз мусора в селе Камысты	ГУ "Аппарат акима Камыстин- ского сельского округа акимата Камыстин- ского района"				476,19 м3				1000000
Вывоз мусора в селе Камысты	Государст- венное учреж- дение "Отдел финансов акимата Камыс- тинского района"	2500 м3
Вывоз мусора (ликви- дация несанк- циони- рованной свалки) в с. Кара- батыр, Камыс- тинского района	ГУ "Отдел финансов акимата Камыс- тинского района"	800 т				699000
Вывоз мусора с села Арка	ГУ "Аппарат акима Аркин- ского сель- ского округа акимата Камыс- тинского района"		5985 м3				1071428
Услуги по вывозу ТБО с разме- щением на полигоне в с. Камысты	ГУ "Отдел жилищно- комму- нального хозяй- ства, пасса- жирского тран- спорта и авто- мобиль- ных дорог аки- мата Камыс- тин- ского района"	2855 м3				2500000
Вывоз ТБО, отхо- дов, золош- дака
Вывоз ТБО	ГУ "Кос- танай- ская облас- тная терри- ториаль- ная инспек- ция Коми- тета госу- дарст- вен- ной инс- пек- ции в АПК МСХ РК"				0,7 м3				20751
Вывоз ТБО	НАО "Госу- дарст- вен- ная кор- пора- ция "Пра- витель- ство для граждан"				216 м3				64027
Вывоз, раз- меще- ние и захо- роне- ние ТБО, шлака	ГУ "Служба пожа- ротуше- ния и ава- рийно- спаса- тельных работ Депар- тамента по чрез- вычай- ным ситуа- циям Коста- най- ской области Мини- стерст- ва по чрез- вычай- ным ситуа- циям Рес- пуб- лики Казах- стан (город Коста- най)"				11,27 м3				45000
Вывоз, разме- щение и за- хоро- нение ТБО, шлака	РГУ "Депар- тамент Бюро нацио- нальной статис- тики Агент- ства по стра- тегичес- кому плани- рова- нию и рефор- мам Респуб- лики Казах- стан по Кос- танай- ской области"				3,45 м3				149892
Вы- воз, раз- меще- ние и захо- роне- ние ТБО, шлака	Коста- най- ский област- ной фили- ал ТОО "КАЖ- сер- вис"			260 м3				390000
Вы- воз, раз- меще- ние и захо- роне- ние ТБО, шлака	ГУ "Служба пожа- ротуше- ния и ава- рийно- спаса- тельных работ Депар- тамента по чрез- вычай- ным ситуа- циям Кос- танай- ской области Минис- терства по чрез- вычай- ным ситуа- циям Рес- публи- ки Казах- стан (город Коста- най)"			11,27 м3				33145
Вывоз, разме- щение и захо- роне- ние ТБО, шлака	Филиал НАО "Госу- дарст- вен- ная корпо- рация "Прави- тельст- во для граждан" по Кос- танай- ской области			135 м3				35509
Вывоз, раз- меще- ние и захо- роне- ние ТБО, шлака	КГУ "Госу- дарст- венный архив Коста- найской области" Управ- ления инфор- матиза- ции, оказа- ния госу- дар- ствен- ных услуг и архи- вов аки- мата Кос- танай- ской облас- ти			15 м3				6696
Вывоз ТБО с села Арал- коль	РГП "Каз- гидро- мет"			7,45 м3				25000
Вывоз, раз- меще- ние и захо- роне- ние ТБО, шлака	РГУ "Депар- тамент сани- тарно- эпиде- миоло- гичес- кого конт- роля Коста- най- ской области Коми- тета сани- тарно- эпиде- миоло- гичес- кого конт- роля Мини- стерст- ва здра- воох- ране- ния Рес- публи- ки Казах- стан"			9,66 м3				20535,7
Вывоз, разме- щение и за- хоро- нение ТБО, шлака	ГУ "Кос- танай- ский депар- тамент госу- дар- ствен- ного иму- щества и при- вати- зации Коми- тета госу- дар- ствен- ного иму- щест- ва и при- вати- зации Мини- стерства финан- сов Рес- пуб- лики Казах- стан"			216 м3				37000
Вывоз, разме- щение и захоро- нение ТБО, шлака	РГП "Казгид- ромет"		7,49 м3				15552.41
Вывоз, разме- щение и захо- роне- ние ТБО, шлака	РГУ "Депар- тамент сани- тарно- эпиде- миоло- гичес- кого конт- роля Коста- найс- кой облас- ти Коми- тета сани- тарно- эпиде- миоло- гичес- кого конт- роля Минис- терства здра- воох- ране- ния Респуб- лики Казах- стан"		9,66 м3				23000
Вывоз, разме- щение и захоро- нение ТБО	ГУ "Коста- найский депар- тамент государ- ствен- ного иму- щества и прива- тизации Коми- тета госу- дарствен- ного имущес- тва и прива- тиза- ции Минис- терст- ва финан- сов Рес- публи- ки Казах- стан"		25 тонн				25000
Скла- дирова- ние и захо- роне- ние ТБО в Камыс- тинском отделе Филиала НАО по Коста- найской области (ЦОН)	НАО "Госу- дарст- венная корпо- рация "Прави- тельство для граждан"	25 м3				60510
Услуги по приему, вывозу, разме- щению (захоро- нению) твердо быто- вых отхо- дов	ГУ "Коста- най- ский депар- тамент госу- дарст- вен- ного иму- щест- ва и при- ватиза- ции Коми- тета госу- дарст- вен- ного иму- щест- ва и при- ватиза- ции Мини- стерс- тва финан- сов Рес- публи- ки Казах- стан"	24,75 м3				24000
Бак мусор- ный, пере- движ- ной плас- тико- вый евро- контей- нер объе- мом 1,1 куб.м. Пред- назначен для сбора, хране- ния твер- дых быто- вых отхо- дов, соглас- но тех- ничес- кой специ- фика- ции	ГУ "Отдел жилищ- но- ком- муналь- ного хозяй- ства, пасса- жир- ского тран- спорта и ав- томо- биль- ных дорог аки- мата Камыс- тинс- кого райо- на"				кол-во 6 шт.				509340
Вы- воз и захоро- нение на поли- гонов ТБО	Ка- мыс- тинс- кая школа № 1	274,66 м3		178,66 м3	282,96 м3	169000		159000	196800
Вы- воз и захо- роне- ние на поли- гонов ТБО	Ка- мыс- тинс- кая школа № 2	204,86 м3			142,68 м3	126000		98000	99200
Вы- воз и захо- роне- ние на поли- гонов ТБО	Адаев- ская шко- ла	97,31 м3	77,16 м3	231,57 м3	227,28 м3	327000	272966	259000	361700
Вывоз и захо- роне- ние на поли- гонов ТБО	Ал- тынса- ринс- кая школа	137,67 м3		374,44 м3	336,82 м3	486500		468000	517777
Вывоз и за- хоро- нение на поли- гонов ТБО	Бес- тюбин- ская школа	130,48 м3	103,11 м3	253,18 м3	240,48 м3	457500	304880	347000	398700
Вывоз и захо- ронение на по- лигонов ТБО	Друж- бинская школа	64,87 м3	50,4 м3	161,94 м3	154,32 м3	292000	219464	255000	280900
Вывоз и за- хороне- ние на поли- гонов ТБО	Крас- ноок- тябрь- ская школа	191,03 м3	183,35 м3	378,8 м3	374,4 м3	681000	490206	493591	517777
Вывоз и захо- роне- ние на поли- гонов ТБО	Жайыл- мин- ская школа	86,36 м3	66,54 м3	184,43 м3	191,84 м3	306000	281960	280132	297777
Вывоз и захо- роне- ние на поли- гонов ТБО	Кара- батыр- ская школа	121,76 м3	116,58 м3	280,79 м3	302,5 м3	386000	358415	348000	504900
Вывоз и за- хороне- ние на поли- гонов ТБО	Клоч- ков- ская школа	84,85 м3	88,98 м3	179,17 м3	187,36 м3	326000	296113	266270	277777
Вывоз и за- хороне- ние на поли- гонов ТБО	Лива- нов- ская школа	80,13 м3	70,77 м3	228,39 м3	242,36 м3	400000	284802	329000	427777
Вывоз и за- хоро- нение на по- лиго- нов ТБО	Талды- коль- ская школа	67,02 м3		157,76 м3	153,68 м3	253000		216000	237777
Вывоз и захо- роне- ние на поли- гонов ТБО	Бес- таус- кая школа	49,04 м3	47,53 м3	88,68 м3		158000	157471	142904
Вывоз и захо- роне- ние на поли- гонов ТБО	ГУ Дом твор- чества школь- ников, детс- кая музы- каль- ная школа, отдел обра- зова- ния аки- мата Камыс- тинс- кого района	47,69 м3		112,1 м3	128,16 м3	29623		69000	89100
Вывоз и за- хороне- ние на поли- гонов ТБО	КГКП "Ясли -сад "Айна- лайын" отдела обра- зова- ния Камыс- тинс- кого района" Управ- ления обра- зова- ния аки- мата Коста- най- ской области				221,95 м3				424412
Вывоз и за- хороне- ние на поли- гонов ТБО	КГП "Камыс- тинская район- ная детско- юно- шеская спор- тив- ная школа" Управ- ления физи- ческой куль- туры и спорта аки- мата Коста- найс- кой облас- ти				7 м3				229769,95
Вывоз и за- хороне- ние на поли- гонов ТБО	КГП "Камыс- тинс- кая рай- онная боль- ница"
Вывоз и за- хороне- ние на поли- гонов ТБО	РГУ "Депар- тамент Бюро нацио- наль- ной статис- тики Агент- ства по стра- теги- чес- кому пла- ниро- ванию и ре- формам Респуб- лики Казах- стан по Кос- танай- ской облас- ти"				165,6 м3				149892.17
Вывоз и за- хоро- нение на по- лигонов ТБО	КГП "Ясли -сад "Қар- лығаш" отдела обра- зова- ния Камыс- тинс- кого района" Управ- ления обра- зова- ния аки- мата Кос- танай- ской облас- ти			178 м3				448229
Вывоз и за- хоро- нение на по- лиго- нов ТБО	Ао "Казах- станс- кая аграр- ная экспер- тиза"			6,44 м3				11161,48
Вывоз и захо- роне- ние на поли- гонов ТБО	КГУ "Камыс- тинская район- ная детско- юно- шеская спор- тив- ная школа" Управ- ле- ния физи- чес- кой куль- туры и спор- та аки- мата Коста- най- ской облас- ти			33,81 м3				61212.25
Вывоз и за- хоро- нение на по- лигонов ТБО	ГУ "Кос- танай- ская облас- тная терри- тори- альная инспек- ция Коми- тета госу- дарс- твен- ной ин- спек- ции в аг- ропро- мыш- лен- ном комп- лексе Ми- нистер- ства сель- ского хозяй- ства Респуб- лики Казах- стан"			12,03 м3				18045
Вывоз и за- хоро- нение на по- лиго- нов ТБО	КГП "Камыс- тинская район- ная боль- ница" Управ- ления здра- воохра- нения акима- та Кос- танай- ской области
Вывоз и за- хороне- ние на поли- гонов ТБО	ГУ "Кос- танай- ский депар- тамент госу- дарст- венного имущес- тва и при- ватиза- ции Коми- тета госу- дарс- твен- ного иму- щества и при- вати- зации Мини- стерст- ва финан- сов Рес- публи- ки Казах- стан"			18 м3				37000
Вывоз и захо- ронение на по- лигонов ТБО	ГУ "Коста- най- ский депар- тамент госу- дарст- венного имущес- тва и прива- тиза- ции Коми- тета госу- дарст- вен- ного иму- щества и при- вати- зации Мини- стерст- ва фи- нансов Рес- пуб- лики Казах- стан"		25 тонн				25000
Утилизация медицинских отходов класса Б, В.
КГП "Камыс- тинская район- ная боль- ница" Управ- ления здра- воох- ране- ния аки- мата Коста- най- ской облас- ти	КГП "Камыс- тинская район- ная боль- ница" Управ- ления здра- воохра- нения акима- та Коста- най- ской области				5400 кг			2565000	2700000
КГП "Коста- найская област- ная станция скорой неот- ложной меди- цинс- кой помо- щи"	КГП "Коста- найская облас- тная стан- ция скорой неот- лож- ной меди- цинс- кой помо- щи"		50 кг				50000
Инфор- мацион- ные меро- приятия
Раз- работ- ка прог- раммы управ- ления отхо- дами Камыс- тинс- кого района									2 644 000
Итого		7042,8 м3+800 тонн=2208,4	6807м3+25,05т =1386,45 тонн	3712,57 м3=742,5 тонн	6284,04 м3+5,4 т=1262,2 тонны	7 681 133	3 860 705	7 358 218	12 631 154 (на вывоз отходов), 2644000 (на про- грамму управ- ления отхода- ми

Қамысты ауданы бойынша 2024 - 2028 жылдарға арналған коммуналдық қалдықтарды басқару жөніндегі бағдарламаны бекіту туралы

Қостанай облысы Қамысты ауданы мәслихатының 2024 жылғы 5 наурыздағы № 161 шешімі

Қазақстан Республикасы Экологиялық кодексінің 365-бабы 3-тармағының 1) тармақшасына сәйкес Қамысты аудандық мәслихаты ШЕШІМ ҚАБЫЛДАДЫ:

1. Қамысты ауданы бойынша 2024-2028 жылдарға арналған коммуналдық қалдықтарды басқару жөніндегі бағдарламасы осы шешімнің қосымшасына сәйкес бекітілсін.

2. Осы шешім оның алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі.

Қамысты аудандық мәслихатының төрағасы

Н. Искаков

	Аудандық мәслихаттың
	2024 жылғы "5" наурыздағы
	№ 161 шешіміне
	қосымша

ҚАМЫСТЫ АУДАНЫ БОЙЫНША 2024-2028 ЖЫЛДАРҒА АРНАЛҒАН КОММУНАЛДЫҚ ҚАЛДЫҚТАРДЫ БАСҚАРУ ЖӨНІНДЕГІ БАҒДАРЛАМАСЫ

МАЗМҰНЫ

Бағдарламада қолданылатын анықтамалар мен қысқартулар 2

1. Кіріспе 4

1.1. Қамысты ауданы туралы жалпы мәлімет 5

1.2. Мемлекеттік стратегиялық құжаттарға енгізілген қалдықтармен басқару жөніндегі іс-шаралар 8

1.3. ҚББ әзірлеу қажеттілігінің негіздемесі 11

2. Коммуналдық қалдықтарды басқарудың ағымдағы жағдайын талдау 14

2.1. Аудандағы қалдықтарды басқару бойынша ағымдағы жағдай 14

2.2. Коммуналдық қалдықтардың пайда болу көлемі 16

2.3. Аудандағы коммуналдық қалдықтарды ағымдағы басқару 21

2.4. Қоқыс шығаратын компаниялар мен ҚТҚ полигондарына шолу 31

2.5. Қалдықтардың пайда болуы мен жинақталуы бойынша қолда бар нормативтік база 33

2.6. Соңғы үш жылдағы динамикадағы бөлінген қаражаттың сипаттамасы және талдауы 40

3. Мақсаты, міндеттері және нысаналы көрсеткіштері 41

4. Қойылған міндеттерге қол жеткізудің негізгі бағыттары, жолдары 46

5. Бағдарламаны қаржыландырудың қажетті ресурстары мен көздері 50

6. Коммуналдық қалдықтармен басқару бағдарламасын іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспары 52

7. Түйіндеме 61

1 -Қосымша. Қалдықтарды орналастыру объектілерінің жағдаяттық карта-кестесі 65

2- Қосымша. Қалдықтарды азайту жөніндегі іс-шараларға бөлінген қаражат көлемі және олардың саны 66

Бағдарламада қолданылатын анықтамалар мен қысқартулар

ҚББ - қалдықтармен басқару бағдарламасы.

ЖАО - жергілікті атқарушы орган.

Қалдықтармен айналысу - қалдықтардың пайда болуының алдын алу және азайту, жинау, кәдеге жарату, қайта өңдеу, залалсыздандыру, тасымалдау, сақтау (қоймалау) және жоюды қоса алғанда, қалдықтармен байланысты қызмет түрлері.

Қоршаған орта - атмосфералық ауаны, Жердің озон қабатын, жер асты және жер үсті суларын, жерді, жер қойнауын, жануарлар мен өсімдіктер әлемін және олардың өзара әрекеттесуіндегі климатты қоса алғанда, табиғи және жасанды объектілердің жиынтығы.

Қалдықтардың түрі - олардың шығу тегіне, қасиеттеріне және өңдеу технологиясына сәйкес ортақ белгілері бар қалдықтардың жиынтығы.

Коммуналдық қалдықтар - Коммуналдық қалдықтар - үй шаруашылығының аралас қалдықтары және бөлек жиналған қалдықтары, соның ішінде қағаз бен картон, шыны, металдар, пластмассалар, органикалық қалдықтар, ағаш, тоқыма бұйымдары, орау, пайдаланылған электр және электронды жабдықтар, және аккумуляторлар. Коммуналдық қалдықтарға өндіріс, ауыл шаруашылығы, орман шаруашылығы, балық шаруашылығы, септиктер мен кәріз желілерінің қалдықтары, сондай-ақ ағынды сулардың шөгінділерін, пайдаланудан шыққан көлік құралдарын немесе құрылыс қалдықтарын қоса алғанда, тазарту құрылыстарының қалдықтары кірмейді.

Тұтыну қалдықтары - адамның тіршілік әрекеті нәтижесінде пайда болатын, өзінің тұтыну қасиеттерін толық немесе ішінара жоғалтқан өнімдер және (немесе) бұйымдар, олардың қаптамасы және өзге де заттар немесе олардың қалдықтары, жарамдылық не пайдалану мерзімі, олардың агрегаттық жай-күйіне қарамастан аяқталған, сондай-ақ меншік иесі өз бетінше физикалық түрде құтылған немесе қалдықтар разрядына құжатпен ауыстырылған тұтыну қалдықтары.

"Құрғақ" коммуналдық қалдықтар фракциясы - қатты тұрмыстық қалдықтар (ҚТҚ) өз құрамына орамалар мен ыдыстардың барлық түрлерін - қағазды, картонды, металды, пластикті және әйнекті және т. б. қосады.

"Ылғалды" коммуналдық қалдықтар фракциясы - тамақ қалдықтарын, органикалық заттарды және "ылғалды" агрегаттық жағдайы бар өзге де қалдықтарды қамтиды;

КА - тікелей жақын жерде тұратын тұрғындардан коммуналдық қалдықтарды жинауға арналған контейнерлер орнатылған жабдықталған контейнерлік алаң;

Сақтау - қалдықтарды кейіннен қауіпсіз жою мақсатында арнайы бөлінген орындарға жинау;

Кәдеге жарату - қалдықтарды қайталама материалдық немесе энергетикалық ресурстар ретінде пайдалану;

Қайта өңдеу - қалдықтардың көлемін немесе қауіпті қасиеттерін азайтуға, олардың сипаттамаларын өзгертетін, өңдеуді жеңілдететін немесе кәдеге жаратуды жақсартатын физикалық, жылу, химиялық немесе биологиялық процестер, соның ішінде сұрыптау;

Залалсыздандыру - механикалық, физика-химиялық немесе биологиялық өңдеу арқылы қалдықтардың қауіпті қасиеттерін азайту немесе жою.

Орналастыру - өндіріс және тұтыну қалдықтарын сақтау немесе көму.

Көму - қалдықтарды, оларды шектеусіз мерзім ішінде қауіпсіз сақтау үшін арнайы белгіленген орындарда жинау.

Жою - қалдықтарды көму және жою жөніндегі операциялар.

Жинақтау - қалдықтарды қалыптастыру немесе оларды түпкілікті қалпына келтіру немесе жою сәтіне дейін одан әрі басқару процесінде жүзеге асырылатын қалдықтарды арнайы белгіленген мерзімдерде (6 айдан аспайтын) уақтша жинақтау.

Компосттау - ыдырауға бейім биологиялық қалдықтарды табиғи циклге қайтарудың экологиялық таза әдісі.

Компост - тамақ қалдықтарының әртүрлі органикалық материалдарының, өсімдік қалдықтар жапырақтарының (микро- (бактериялар, саңырауқұлақтар және т.б.) және макроорганизмдердің (жәндіктер, құрттар және т. б.) әсерінен ыдырауы нәтижесінде алынған органикалық тыңайтқыш. Компост жасау процесі компосттау деп аталады.

Жоспарлы кезең - бағдарлама кемінде 5 жыл әзірленген кезең.

Қалдықтардың басым түрлері – Жоспарлы кезең шеңберінде қалпына келтіру үлесінің пайда болуын болдырмау және ұлғаюы қоршаған ортаға антропогендік жүктемені төмендету тұрғысынан тиімдірек болатын қалдықтардың түрлері.

ҚОӘБ - қоршаған ортаға әсерді бағалау.

НДТ-қол жетімді ең жақсы технология

КЭР-кешенді экологиялық рұқсат

Қалдықтарды орналастыру объектісі - қалдықтарды орналастыруға арналған арнайы жабдықталған құрылым (полигон, шлам қоймасы, қалдық қоймасы және басқалар).

МЖӘ - мемлекеттік-жекешелік әріптестік негізінде құрылған кәсіпорындар.

БАҚ - бұқаралық ақпарат құралдары

ҚР ЭК - 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ ҚР Экологиялық кодексі.

ҚТҚ - Қатты тұрмыстық қалдықтар

ПЭТ - полиэтилентерефталат

ТЖД - Төтенше жағдайлар департаменті

ХҚКО - халыққа қызмет көрсету орталығы

КЕАҚ - коммерциялық емес акционерлік қоғам

БАҚ - бұқаралық ақпарат құралдары

АЕК - айлық есептік көрсеткіш

ҚҚС - қосылған құн салығы

ҚРЗ - Қазақстан Республикасының Заңы

ТКШ - тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық

ҚОҚ АТО - қоршаған ортаны қорғаудың ақпараттық-талдау орталығы

ЖШС - жауапкершілігі шектеулі серіктестік

ҚР - Қазақстан Республикасы

ММ - мемлекеттік мекеме

ЖК - жеке кәсіпкер

1. Кіріспе

Қалдықтардың жиналуы және стихиялық қоқысорындарының пайда болуы Қазақстандағы ең өткір экологиялық проблемалардың бірі болып табылады. Стихиялық заңсыз қоқысорны еліміздегі шешілмеген мәселелердің салдары ғана болып табылады, олардың ішінде тұрғындардың коммуналдық қалдықтарды жинаумен және әкетумен аз қамтылуы, қажетті инфрақұрылымның болмауы, құрылыс және ірі габаритті қалдықтарды жинауға арналған арнайы орындардың болмауы, жергілікті атқарушы органдар (бұдан әрі ЖАО) тарапынан әлсіз жұмыс.

Коммуналдық қалдықтарды басқару мәселелерін кешенді шешу үшін ҚР ЭК-де ЭК-нің 365-бабы көзделген, онда аудандардың, аудандық және облыстық маңызы бар қалалардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың ЖАО коммуналдық қалдықтармен басқару саласындағы мемлекеттік соққы саясатын іске асыру үшін коммуналдық қалдықтармен басқару жөніндегі бағдарламаны (бұдан әрі-бағдарлама) әзірлеуді ұйымдастыруға және оның орындалуын қамтамасыз етуге тиіс.

Бағдарлама - бұл ағымдағы жағдайды талдауды, проблемаларды анықтауды және коммуналдық қалдықтарды басқару жүйесін шешу және жақсарту үшін нақты шараларды әзірлеуді қамтитын маңызды стратегиялық құжат.

Бағдарлама қолданыстағы заңнаманы және Қостанай облысы әкімдігінің қалдықтарды бөлек жинау үлесін ұлғайту бойынша қоршаған орта сапасының белгіленген нысаналы көрсеткіштерін ескере отырып әзірленді.

Бағдарламада республикада пайда болатын коммуналдық қалдықтардың сипаттамасы, оның ішінде коммуналдық қалдықтардың көлемі мен құрамы, жинақтау, жинау, тасымалдау, сұрыптау, қайта өңдеу және көму тәсілдері туралы мәліметтер ұсынылады. Экологиялық заңнама талаптарын іске асыруға байланысты мәселелер анықталады. Қалдықтарды жинау және әкетумен қамту, қалдықтарды бөлек жинау, сұрыптау бойынша нысаналы көрсеткіштер белгіленеді. Коммуналдық қалдықтарды басқару жүйесін жетілдіру үшін шаралар кешені әзірленді.

Бағдарлама қоршаған ортаның ластануын болдырмау мақсатында әзірленген, қалдықтарды азайту және ауданның барлық қатысушыларын осы процеске тарту жөніндегі іс-шараларды қамтиды.

Бағдарлама 2028 жылға дейін бес жылдық мерзімге әзірленді. бұл бағдарлама өз ауданындағы коммуналдық қалдықтарды тиімді басқару бойынша жергілікті атқарушы органдарға арналған нұсқаулық ретінде әзірленді.

Бағдарламаны іске асыру ҚТҚ жинау және тасымалдау бойынша көрсетілетін қызметтердің сапасын жақсартады, ҚТҚ жинау және әкетумен қамтуды арттырады, ҚТҚ бөлек жинау және қайта өңдеу санын арттырады, қалдықтардың қоршаған ортаға теріс әсерін барынша азайтуға мүмкіндік береді.

Облыстағы астық егетін ең ірі аудандардың бірі - Қамысты ауданы 1955 жылы салынған. Оның аумағы 12 мың шаршы шақырымнан асады. Ауданда 10 мың адам тұрады. Ауданда стихиялық қоқыс қоқысорындарының проблемалары, халықтың қоқыстарын шығару жөніндегі коммуналдық ұйымның, ауданның сауда нүктелері мен ұйымдарының болуы, контейнерлердің жетіспеушілігі, қалдықтарды бөлек жинаудың болмауы бар. Бұл проблемалар ауданның қолданыстағы коммуналдық мәселесін талдау және осы қалдықтарды басқару бағдарламасында сипатталған бірқатар шешімдерді әзірлеу қажеттілігін тудырды. Бағдарлама "Қамысты ауданының тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық, жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімі" ММ тапсырысы бойынша әзірленді.

Қалдықтарды басқару бағдарламасы ауданның коммуналдық мәселесін шешуге және аудандағы полигондарды қысқарту үшін экономикалық немесе басқа механизмдерді пайдалана отырып және қолданыстағы заңнамаға сәйкес қалдықтарды азайтудың жедел саясатын әзірлеуге бағытталған.

1.1. Қамысты ауданы туралы жалпы мәлімет

Қамысты ауданы Қостанай облысының құрамына кіреді және Ақтөбе облысымен шектесетін Қостанай облысының оңтүстік-батыс жағында орналасқан. Қамысты ауданы алып жатқан аумақ 12,1 мың км2 құрайды, оның құрамына 5 ауылдық округ кіреді, оның құрамына 17 ауыл кіреді. 2023 жылғы 01 қыркүйектегі жағдай бойынша халық саны 10043 адамды құрайды. Ауданның негізгі қызметі - өсімдік шаруашылығы және мал шаруашылығы. Аудан халқы құс пен жануарларды аулада өсіруді де жүзеге асырады. Жиналған деректерге сүйене отырып және Қамысты ауданының кәсіпорындары мен тұрғындарының шаруашылық қызметінің ерекшелігін ескере отырып, пайда болатын қалдықтардың түрлері және олардың Қамысты ауданының елді мекендерінің аумақтары шегінде одан әрі қозғалысы айқындалды.

Қамысты ауданы Қостанай облысының батысында орналасқан. Облыс орталығынан қашықтығы - 236 км. Аудан солтүстік-батысында Жітіқара ауданымен, солтүстігінде - Денисов ауданымен, солтүстік — шығысында-Таран ауданымен, шығысында - Әулиекөл ауданымен, оңтүстік-шығысында - Науырзым ауданымен, оңтүстігінде - Жангелді ауданымен, оңтүстігінде - Жангелді ауданымен, батыста - Ақтөбе облысының Әйтеке би ауданымен, батыста-Ресейдің Орынбор облысының Светлин ауданымен шектеседі.

Аудан Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі Төралқасының 1955 жылғы 22 қазандағы Жарлығына сәйкес Камышнин ауданы ретінде құрылды. 1997 жылы 7 маусымда Қазақстан Президентінің Жарлығымен Камышин ауданы Қамысты ауданы болып өзгертілді.

1 кесте

Қамысты ауданының елді мекендері

№ р/с	Ауылдың атауы	Елді мекеннің сипаттамасы	Мәліметтер (2023 ж. деректері бойынша)
1.	Қамысты ауылдық округі, 4 ауыл	Қамысты ауылы Ливановка ауылы Фрунзе ауылы Мешітті ауылы	4513 адам 1448 үй 22 әлеуметтік объект 35 сауда нүктесі 22 өңдірістік объект
2.	Адаевка ауылдық округі, 3 ауыл	Адаевка ауылы Жайылма ауылы Пушкин ауылы	446 адам 155 үйлер 4 әлеуметтік объект 3 сауда нүктелесі 10 өңдірістік объект
3.	Аралкөл ауылдық округі, 2 ауыл	Аралкөл ауылы Орқаш ауылы	172 адам 42 үй 3 әлеуметтік объект 0 сауда нүктесі 20 өңдірістік объект
4.	Арқа ауылдық округі, 2 ауыл	Арқа ауылы Красногор ауылы	1473 адам 384 үй 3 әлеуметтік объект 8 сауда нүктесі 14 өңдірістік объект
5	Клочков ауылдық округі, 2 ауыл	-	490 адам 145 үй 7 әлеуметтік объектілер 4 сауда нүктесі 20 өңдірістік объектілер
6.	Алтынсарин ауылы	Алтынсарин ауылы	1611 адам 405 үй 3 әлеуметтік объект 10 сауда нүктесі 1 өңдірістік объект
7.	Бестөбе ауылы	-	414 адам 130 үй 4 әлеуметтік объект 3 сауда нүктесі 3 өңдірістік объект
8.	Дружба ауылы	-	176 адам 50 үй 3 әлеуметтік объект 0 сауда нүктесі 14 өңдірістік объект
9.	Қарабатыр ауылы	-	748 адам 236 үй 5 әлеуметтік объект 6 сауда нүктесі 2 өңдірістік объект
		Барлығы	10043 адам 2995 үй 54 әлеуметтік объект 69 сауда нүктесі 106 өңдірістік объект

Қамысты ауданында барлығы 10043 адам тұрады. Қамысты ауданының елді мекендеріндегі негізгі қызмет түрі мал шаруашылығы және өсімдік шаруашылығы болып табылады. Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер 681,3 мың га алып жатыр: оның ішінде егістік жерлерге - 426,9 мың га, жайылымдарға – 225,6 мың га, шабындықтарға – 7,6 га. Қамысты ауданындағы ірі шаруа қожалықтары Арқа ауылындағы "Деметра" ШҚ 4; Бестөбе ауылындағы "Азон" ШҚ; Талдыкөл ауылындағы "Акжол" ШҚ ЖК, Ливановка ауылындағы "Алиев" ШҚ, Алтынсарин ауылындағы "Алтынсарино" ЖШС, Қамысты ауылындағы "ӨКФ Кайрат" ЖШС, Адаевка ауылындағы "Содружество-98" ЖШС.

Қамысты ауданы шаруашылығының негізгі өнімі бидай және майлы дақылдар болып табылады. Шаруа қожалықтары сүтті және етті ірі қара мал, жылқы және ұсақ қара мал өсірумен айналысады. Шаруашылықтың негізгі қызмет түрін жүзеге асыруға, олардың балансында жөндеу шеберханалары, сондай-ақ оларды дайындау және қайта өңдеу үшін астық сақтау қоймалары болады. Ауылдық округтер шегінде мал шаруашылығын жүргізу үшін сүт-тауар фермалары, ірі және ұсақ қара малға арналған бордақылау алаңдары бар.

Қамысты ауылдық округінің ауылдық округтерінде орналасқан:

- фельдшерлік-акушерлік пункт (ФАП) – 10 бірлік,

- мектепке дейінгі оқу орындары (балабақшалар, мектеп жанындағы шағын орталықтар) - 7 бірлік,

- орта мектеп -10,

- әкімдіктің әкімшілік ғимараты-10;

- мәдениет үйі-10.

Ландшафт сипаттамасы.

Қостанай облысының оңтүстік-батыс бөлігі Орал тау бөктерінде үстірт шегінде орналасқан. Облыстың бұл бөлігінде көп жағдайда шығысқа қарай көлбеу тегіс, аялдама орындары - жонды бедерлі жазықтар жиі кездеседі. Үстірттің абсолютті биіктігі орта есеппен 250 м-ден 350 м-ге дейін өзгереді.

Қамысты және оңтүстікке іргелес аудандарда неоген сулары жер бетіне жақын орналасқан және жоғары минералдануымен ерекшеленеді. Алғашқылардың ішінде жер асты суларының бетінен минералдану дәрежесі бойынша да, химиялық құрамы бойынша да үшінші реттік сулар маңызды орын алады. Жалпы, бұл сулардың батыстан шығысқа және оңтүстік бағытта минералдануының күшеюі байқалады.

Қостанай облысының батысты оңтүстік-батыс бөлігінде бөлшектелген бедер жағдайында қара-каштан қиыршық тасты және дамымаған топырақтар қалыптасады. Торғай қолатының ішінде және іргелес жұмсақ беткейлерде көбінесе фонды құрайтын сортаңдары көп кешендер дамыған. Кіші аймақтың оңтүстік бөлігінде құмдардағы (Наурызым-Қарағай) Арал ормандары және көктерек-қайың кесектерімен (Сыпсын) жабылған құмды алқаптар жекелеген массивтермен ерекшеленеді. Каштан топырақтарының кіші аймағы Торғай үстіртінің орталық бөлігінде кең жолақпен өтеді. Қостанай облысы шегінде каштан топырақтарының қалыптасуына сары-қоңыр ауыр карбонатты саздақтар мен саздардан тұратын, Ұлқаяқ-Қабырга, Қабырга-Теке су алаптарының тұзды саздақтармен (ағынның ежелгі қолаттармен) және құмды-құмды сазды шөгінділерімен жалпақ төрткіл-жұрнақ бедері алып жатқан топырақ түзуші жыныстар айтарлықтай қатысады. Қазіргі уақытта дәнді дақылдар үшін жыртылған ауыр сазды каштан карбонатты топырақтар кіші аймақта ең көп таралған.

Қазіргі уақытта дәнді дақылдар үшін жыртылған ауыр сазды каштан карбонатты топырақтар кіші аймақта ең көп таралған. Облыстың Қамысты ауданының аумағындағы дала аймағы қара каштан топырақтарындағы орташа құрғақ бетегелі-боздала кіші аймақпен, каштан топырақтарындағы құрғақ ксерофитті-әр түрлі шөпті- бетегелі-боздала кіші аймақпен, ашық каштан топырақтарындағы шөлейтті бетегелі-боздала кіші аймақпен ұсынылған.

Құрғақ шымтезек далаларында дала суыры, дала алақоржыны, кәдімгі тоқалтiс, дала тышқаны, Эверсман аламаны, үлкен қосаяқ, құлақты кірпі, ор қоян, дала сасықкүзені, қарсак, ақбөкен өмір сүреді. Орман және үй тышқандары егінге жайылады. Құстардың арасында дала бүркіті пайда болады, безгелдек жиі кездеседі, бұрын көптеген дуадақ болған.

Мұнда маусымдық күрт байқалады, ал мұхиттардан қашықтығы болғандықтан құрғақ ауа-райының себебі болып табылады. Жер бедері монотонды. Даланың тегіс беті дала көлдерінің ойпаттарымен әртараптандырылады. Көлдер ағынсыз, тұзды, бірақ тұщы да кездеседі.

Климаттық сипаттамасы.

Климаты күрт континенталды және өте құрғақ. Қысы ұзақ, аязды, қатты жел мен боранмен, жазы ыстық, құрғақ. Жауын-шашынның жылдық мөлшері 250-300 мм. Қостанай қаласы мен оған жақын аудандардың климаты күрт құрғақшылықпен және континенталдылықтың жоғары деңгейімен сипатталады. Аудан жылдың көп бөлігінде оңтүстік-батыстағы азиялық антициклонның солтүстік-батыс сілемінің әсерінен, ал жазда салқын арктикалық ауа массаларының салыстырмалы түрде қысқа солтүстік - батыс ағындары мен атлантикалық ауа массаларының батыс ағындары соққан батыстық басым желдер әсер етеді.

Демографиялық сипаттамалары.

2023 жылғы 1 қыркүйектегі жағдай бойынша Қамысты ауданының халық саны 10043 адамды құрайды, оның ішінде ауылдық округтер бойынша:

Ауылдық округтер бойынша халық саны

2 кесте

№ р/с	Елді мекеннің атауы	Тұратын халықтың саны	Тұрғын үйлердің саны	1 үйде тұратын отбасының орташа саны
1.	Қамысты ауылдық округі, 4 ауыл	4513 адам	1448 үй	3 адам
1.	Қамысты ауылдық округі, 4 ауыл	4513 адам	1148 үй	3 адам
2.	Арқа ауылдық округі, 2 ауыл	1473 адам	384 үй	4 адам
3.	Адаевка ауылдық округі, 3 ауыл	446 адам	155 үй	3 адам
4.	Аралкөл ауылдық округі, 2 ауыл	172 адам	42 үй	4 адам
5.	Клочков ауылдық округі, 2 ауыл	490 адам	145 үй	3 адам
6.	Алтынсарин ауылы	1611 адам	405 үй	4 адам
7.	Бестөбе ауылы	414 адам	130 үй	3 адам
8.	Қарабатыр ауылы	748 адам	236 үй	3 адам
9.	Дружба ауылы	176 адам	50 үй	3 адам
Барлығы		10043 адам	2995 үй	3 адам

Аймақ экономикасы.

Аймақ экономикасы ауыл шаруашылығына, дәнді және майлы дақылдарды өндіруге, мал фермалары мен аула жеке шаруашылықтарына жем-шөп өндіруге және дайындауға, сондай-ақ жұмыс істеп тұрған сүт-тауар фермаларында мал шаруашылығы өнімдерін өндіруге негізделген.

Ауданда 231 кәсіпорын, 69 сауда нүктесі, 15 жеке кәсіпкер, 73 ауыл шаруашылығы кәсіпорны, оның ішінде 64 шаруа қожалығы, 10 ЖШС жұмыс істейді.

Қамысты ауданында 54 әлеуметтік нысан бар, олардың ішінде фельдшерлік-акушерлік пункттер, мектеп және мектепке дейінгі оқу орындары, мәдени-сауықтыру және әкімшілік нысандары бар.

Қамысты ауданында бұқаралық ақпарат құралы "Қамысты жаңалықтары" баспа басылымы бар.

1.2. Мемлекеттік стратегиялық құжаттарға енгізілген қалдықтармен басқару жөніндегі іс-шаралар

Қалдықтарды басқару және оларды қысқарту жөніндегі негізгі бағыттар ҚР 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Экологиялық кодексінде жазылған.

Қалдықтар саласындағы жаңа кодекспен экологиялық реттеудің екі жаңа қағидаты енгізілді, олар Кодекстің 5-бабында бекітілген.

- "Ластаушы төлейді және түзетеді" деген бірінші қағида ластанудың алдын алу және бақылау шараларын, сондай-ақ қоршаған ортаға зиян келтіруден қалпына келтіру жауапкершілігін білдіреді.

- жетінші қағидат: өндіріс және тұтыну қалдықтарын басқаруды жетілдіреді.

Кодексте қалдықтарды кезең-кезеңімен өңдеуге бағытталған қалдықтар иерархиясы көзделеді. Бұл дегеніміз, ең алдымен қалдықтардың пайда болуын азайту керек, пайда болған қалдықтарды қайта пайдалану, қайта өңдеу, кәдеге жарату және тек соңғы кезекте полигондарда көму керек. Сондай-ақ, халықты ҚТҚ жинаудың, кәдеге жаратудың, қайта өңдеудің және қалдықтарды бөлек жинаудың ұтымды жүйесі туралы хабардар ету жүзеге асырылатын болады. Қалдықтардың жіктелуі еуропалық қалдықтар каталогына сәйкес келтірілген және қауіпті емес және қауіпті қалдықтардың тізімін қамтиды. Жаңа экологиялық кодексте заңсыз полигондар мәселесін жүйелі түрде шешу үшін қоқыс шығаратын көлікте GPS датчиктерін міндетті түрде орнату мәселесі қарастырылған.

Қауіпті қалдықтарды қайта өңдеу, кәдеге жарату және жою жөніндегі қызметті жүзеге асыру үшін лицензиялық тәртіп көзделген, ал қалдықтарды тасымалдау бойынша хабарлама жасау тәртібі енгізіледі. Қалдықтарды басқару жөніндегі операцияларды жүргізу кезінде талаптарды бұзғаны үшін жауапкершілікті қатаңдату көзделеді, бұл өз кезегінде рұқсат етілмеген полигондар, иесіз қалдықтар көлемін ұлғайту және қоршаған ортаны ластаудың өзге де жағдайлары мәселелерін шешуге мүмкіндік береді.

Экологиялық кодекстің 365 - бабы 3-тармағының талаптары негізінде аудандардың, облыстық маңызы бар қалалардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың жергілікті өкілді органдары (бұдан әрі – "ЖАО") коммуналдық қалдықтарды басқару саласындағы мемлекеттік саясатты арқылы іске асырады:

1) өз құзыреті шегінде коммуналдық қалдықтарды басқару жөніндегі бағдарламаны бекіту;

2) коммуналдық қалдықтардың пайда болуы және жинақталу нормаларын бекіту;

3) қатты тұрмыстық қалдықтарды жинауға, тасымалдауға, сұрыптауға және көмуге арналған тарифтерді бекіту.

Экологиялық кодекстің 365-бабында аудандардың, аудандық және облыстық маңызы бар қалалардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың, сондай-ақ ауылдардың, ауылтердің, ауылдық округтердің жергілікті атқарушы органдарының коммуналдық қалдықтарды басқару саласындағы мемлекеттік саясатты іске асыру жөніндегі өкілеттіктері айқындалған.

Қауіпті коммуналдық қалдықтар және олардың құрамдас бөліктері (электрондық және электр жабдықтары, құрамында сынабы бар қалдықтар, батареялар, аккумуляторлар және өзге де қауіпті компоненттер) бөлек жиналып, мамандандырылған кәсіпорындарға қайта өңдеуге/кәдеге жаратуға берілуі тиіс.

Бұл қалдықтарды басқару бағдарламасында тек коммуналдық қалдықтар қарастырылады. ҚР ЭК 365-бабына сәйкес "коммуналдық қалдықтар" деп тұтынудың мын Адаевка қалдықтары түсініледі:

1) қағаз және картон, шыны, металдар, пластмассалар, органикалық қалдықтар, ағаш, тоқыма бұйымдары, қаптама, пайдаланылған электр және электрондық жабдықтар, аккумуляторлар мен аккумуляторларды қоса алғанда, бірақ олармен шектелмей, үй шаруашылықтарының аралас қалдықтары мен бөлек жиналған қалдықтары;

2) егер мұндай қалдықтар сипаты мен құрамы жағынан үй шаруашылықтарының қалдықтарына ұқсас болса, аралас қалдықтар және басқа көздерден бөлек жиналған қалдықтар.

Коммуналдық қалдықтарға өндіріс, ауыл шаруашылығы, орман шаруашылығы, балық шаруашылығы, септиктер мен кәріз желілерінің қалдықтары, сондай-ақ ағынды сулардың шөгінділерін, пайдаланудан шыққан көлік құралдарын немесе құрылыс қалдықтарын қоса алғанда, тазарту құрылыстарының қалдықтары кірмейді.

Тұтыну қалдықтарына адам өмірінің нәтижесінде пайда болатын, өзінің тұтыну қасиеттерін толық немесе ішінара жоғалтқан, жарамдылық мерзімі не пайдалану мерзімі, олардың агрегаттық жай-күйіне қарамастан, сондай-ақ меншік иесі өз бетінше физикалық түрде құтылған не тұтыну қалдықтары разрядына құжатпен ауыстырылған өнімдер және (немесе) бұйымдар, олардың қаптамасы және өзге де заттар немесе олардың қалдықтары жатады".

Аудандағы коммуналдық қалдықтардың ішінде келесі қалдықтар бар:

- тұтыну қалдықтары (пластикалық бөтелкелер, қағаз, металл, ағаш, шыны, тамақ қалдықтары, дымқыл қалдықтар санатына енгізілетін өзге де қалдықтар (органикалық заттар және дымқыл агрегаттық күйі бар басқа да қалдықтар), әртүрлі қаптамалар, целофандар, картон және т. б.,

- күл-қож қалдықтары,

- көң.

Қалдықтарды басқару бағдарламасының мақсаттары мен міндеттері.

Коммуналдық қалдықтармен басқару бағдарламасы ауданның коммуналдық мәселесін шешуге және аудандағы қоқыс үйінділерін қысқарту үшін экономикалық немесе басқа механизмдерді пайдалана отырып, қалдықтарды азайтудың жедел саясатын әзірлеуге бағытталған:

- қалдықтарды жинаудың осы жүйесін пайдаланатын осы жүйеге қатысушыларды (тұрғындарды, кәсіпкерлерді және өндірістік кәсіпорындарды) барынша тарта отырып, қалдықтарды әкетудің орталықтандырылған жүйесін құру;

- қалдықтарды қайта пайдалану немесе оларды пайдалануға мүдделі жеке және заңды тұлғаларға беру;

Бағдарламаның негізгі міндеттері:

- Қамысты ауданының ауылдарындағы коммуналдық қалдықтармен басқару бойынша ағымдағы жағдайды бағалау;

- Қамысты ауданының коммуналдық қалдықтармен басқару бағдарламасын дайындау;

- Қамысты ауданының коммуналдық қалдықтармен басқару бағдарламасын іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспарын әзірлеу;

- мүдделі тараптармен коммуналдық қалдықтармен басқару бағдарламасын талқылау.

"Бағдарлама" құрамында:

- Қамысты ауданының ауылдарындағы ҚТҚ полигондарында қалдықтарды жинау, әкету, кәдеге жарату, қайта өңдеу және көмудің ықтимал көлемі туралы деректер анықталды,

- қалдықтармен жұмыс істеу саласындағы бар проблемаларға талдау жүргізілді;

- қалдықтардың қоршаған ортаға теріс әсерін азайтуды көздейтін бағдарламаның мақсаттары, міндеттері мен көрсеткіштері айқындалды,

- белгіленген мақсаттарды, міндеттерді және көрсеткіштерді іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспары жасалды:

- бөлек жинауды енгізу,

- полигондарда көмуге жататын қалдықтар көлемін азайтады,

- қалдықтармен жұмыс істеу бойынша инфрақұрылымды дамытады,

- Қамысты ауданының ауылдарында қалдықтармен жұмыс істеу жүйесін әкімшілік басқаруды жақсартады,

- қалдықтарды басқару бойынша халықтың хабардарлығын арттырады.

Коммуналдық қалдықтарды басқару бағдарламасы келесі ақпаратты қамтиды:

- Аудан туралы жалпы мәліметтер, елді мекендер саны және тұратын халық туралы деректер;

- мемлекеттік стратегиялық құжаттарға енгізілген іс-шаралар;

- соңғы бес жылдағы динамикадағы коммуналдық қалдықтардың пайда болуы мен жойылу көлемінің сипаттамасы, коммуналдық қалдықтарды ағымдағы басқаруға баға берілді;

-коммуналдық қалдықтарды қалыптастыру және жинақтау, ҚТҚ жинау, тасымалдау, сұрыптау және көму тарифтері бойынша нормативтік базасы бар,

- соңғы үш жылдағы динамикадағы бөлінген қаражатты сипаттау және талдау.

"Мақсаттар, міндеттер және нысаналы көрсеткіштер" бөлімінде коммуналдық қалдықтардың пайда болу көлемін біртіндеп қысқартуға, қалдықтарды сұрыптау үлесін ұлғайтуға және қоқысты шығару жөніндегі коммуналдық ұйымдардың қызметтерін пайдаланатын халықты толық қамтуға бағытталған нысаналы көрсеткіштер белгіленген, нысаналы көрсеткіштерге қол жеткізу жөніндегі іс-шаралар сипатталған.

Бағдарлама аудандағы коммуналдық қалдықтарды басқару жүйесін жетілдірудің үдемелі нәтижесі үшін қалдықтарды басқару және нысаналы көрсеткіштерге қол жеткізу жөніндегі іс-шаралар жоспарымен аяқталады. Бағдарлама сонымен қатар бағдарламаны қаржыландыру көздерін сипаттайды.

Бағдарлама келесі нормативтік құжаттар негізінде әзірленді:

ҚР 2021 жылғы 2 қаңтардағы № 400-VI ҚРЗ Экологиялық кодексінің күші;

ҚР экология, геология және табиғи ресурстар министрінің м. а. 2023 жылғы 18 мамырдағы № 154-ө бұйрығымен бекітілген Коммуналдық қалдықтармен басқару жөніндегі бағдарламаны әзірлеу бойынша жергілікті атқарушы органдарға әдістемелік ұсынымдар әзірлеу;

Қазақстан Республикасының 2017 жылғы 25 желтоқсандағы № 120-VI ҚРЗ Салық кодексінің күші;

ҚР 2008 жылғы 4 желтоқсандағы № 95-IV Бюджет кодексі.

Қалдықтарды басқару бағдарламасын әзірлеу кезінде, мыналар пайдаланды:

- https//stat.gov.kz сайтынан алынған статистикалық деректер;

- ҚТҚ жергілікті полигоны кәсіпорындарының экологиялық есептілігінің нәтижелері;

- Қамысты ауданының ауылдық округтерінің әкімдері ұсынған мәліметтер.

- Қамысты ауданы әкімдігінің ТКШ, жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімінің мәліметтері;

- қолданыстағы контейнерлік алаңдар мен коммуналдық қалдықтарды сақтау орындарын меншікті түгендеу нәтижелері;

- Қамысты ауданының ауылдық округтері тұрғындарының, ҚТҚ полигонына коммуналдық қалдықтарды шығаруды жүзеге асыратын кәсіпкерлердің сауалнамасының нәтижелері.

1.3. ҚББ әзірлеу қажеттілігінің негіздемесі

Коммуналдық қалдықтармен басқару бағдарламасын әзірлеу мақсаты

Осы бағдарламаны әзірлеудің мақсаты қоршаған ортаны қорғауды және өңірдің және халықтың санитариялық-эпидемиологиялық салауаттылығы жағдайларын қамтамасыз ететін Қамысты ауданы елді мекендерінің коммуналдық қалдықтарын интеграцияланған басқару жүйесін құру, коммуналдық қалдықтардың бар болуының барлық кезеңдерінде қалдықтардың сапасы мен санын және ластаушы заттардың эмиссиясын басқарудан тұратын коммуналдық қалдықтарды басқарудың жаңа моделін әзірлеу болып табылады.

Бағдарламаны әзірлеу міндеттері

Бағдарламаның міндеттері коммуналдық қалдықтарды өндіру, жинау, кәдеге жарату және көму процестерін басқару жүйесін әзірлеу болып табылады: олардың пайда болу көзіндегі қалдықтарды азайту;

- коммуналдық қалдықтарды тасымалдау және оларды қайта пайдалану мәселелерін шешу

- аймақтың қоршаған ортаға әсерін барынша болдырмауға мүмкіндік беретін қалдықтардың пайдаланылмаған бөлігін көму жөніндегі проблемаларды шешу.

Бағдарламаның негізгі бағыттары

- коммуналдық қалдықтармен басқару жүйесін ұйымдастыру;

- коммуналдық қалдықтармен орналастыру және көму орындарында табиғи экожүйелердің ластануын болдырмау;

- коммуналдық қалдықтарды кәдеге жаратуды, сұрыптауды және көмуді жетілдіру жөніндегі іс-шараларды әзірлеу;

- қалдықтарды азайту жөніндегі іс-шаралар жоспарын әзірлеу.

Коммуналдық қалдықтарды басқару бағдарламасының өзектілігі, ғылыми және практикалық маңыздылығы

Отандық және әлемдік тәжірибеде коммуналдық қалдықтарды басқару проблемасы халықтың салауатты өмір сүру ортасын құру саласындағы басым міндеттердің бірі болып табылады, қалалық шаруашылықта ресурстық шығындар мен қаржыландыру көлемі бойынша сумен жабдықтау және кәріз жүйесінен кейін екінші орынды алады.

Қазақстандағы коммуналдық қалдықтармен жұмыс істеу жай-күйін талдау проблеманы шешу қалдықтарды тазартудың орталықтандырылған жүйесінің жоқтығында екенін көрсетті. Қалдықтарды жою жолы: жиналатын орын - тиеу және шығару - полигон тұйық болып табылады және қоршаған ортаны қорғауға қатысты барлық мәселелерді шеше алмайды.

Коммуналдық қалдықтарды кешенді басқаруды құру қажет, оны іске асыру қоршаған ортаға ластаушы заттардың түсуін күрт қысқартуға, Қамысты ауданының және жалпы Қостанай облысының экологиялық және санитарлық-эпидемиологиялық жағдайын жақсартуға, коммуналдық қалдықтардың сандық таралуына қол жеткізуге мүмкіндік береді.

Күтілетін нәтижелер:

Экологиялық кодекстің ережелерін енгізу және Қамысты ауданының елді мекендері үшін қалдықтарды интеграцияланған басқару жүйесін құру бойынша коммуналдық қалдықтармен басқару бағдарламасының іс-шараларын орындау:

- меншік нысанына және қызмет түріне қарамастан, тұрғын үйлерде немесе жеке тұрған ғимараттарда (құрылыстарда) тұратын (тұрған) және (немесе) өз қызметін жүзеге асыратын жеке және заңды тұлғаларды қатты тұрмыстық қалдықтарды жинау, тасымалдау жөніндегі қызметтермен қамтамасыз ету шеңберінде жергілікті атқарушы органдар ұйымдастыратын қатты тұрмыстық қалдықтарды жинаудың орталықтандырылған жүйесі құрылсын;

- ауылдық округтерде және тұтастай алғанда Қамысты ауданы бойынша коммуналдық қалдықтармен басқару процестерін жетілдіру жөнінде ұсыныстар әзірленсін;

- коммуналдық қалдықтардың пайда болу көздерінде, олардың пайда болу көлемін азайту үшін жағдай жасалсын;

- Бағдарламаны қалыптасқан көзінен коммуналдық қалдықтардан қайта шикізат жинау бөлігінде іске асыру;

- стихиялық полигондар жойылсын;

- орталықтандырылған жинау жүйесін бірлесіп құру бойынша мемлекеттік-жекешелік әріптестік жобалары іске асырылсын;

- қатты тұрмыстық (коммуналдық) қалдықтарды басқару жөніндегі мемлекеттік-жекешелік әріптестік жобаларын іске асыру үшін кәдеге жарату төлемінің қаражатын пайдалансын.

Бағдарлама иерархия қағидатына сәйкес әзірленді және Қамысты ауданының халықтан және коммуналдық инфрақұрылым объектілерінен түзілетін қалдықтардың көлемі мен құрамы, оларды жинақтау, жинау, тасымалдау, залалсыздандыру, қалпына келтіру және жою тәсілдері туралы мәліметтерді, сондай-ақ қалдықтардың түзілуін қысқарту, оларды қайта пайдалану, қайта өңдеу және кәдеге жарату үлесін ұлғайту жөніндегі ұсынылатын шаралардың сипаттамасын қамтиды.

Бағдарламаның жоспарлы кезеңі 2024 жылдан 2028 жылға дейін кемінде 5 жылды құрайды.

Қалдықтармен басқару бағдарламасын қайта қарау және өзгерістер енгізу қажеттілігіне қарай жергілікті атқарушы органдармен мүмкін болады (18.05.2023 ж. № 154-ө әдістемелік ұсынымдардың 12-тармағы).

Қостанай облысы Қамысты ауданы үшін коммуналдық қалдықтармен басқару бағдарламасын 07.08.2023 ж. № 47 шарт бойынша "Қамысты ауданының тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық, жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімі" ММ тапсырысы бойынша "ЭКОLINESPORT" ЖШС әзірледі.

Орындаушы: "ЭКОLINESPORT" ЖШС, Қостанай қ., Орал к-сі, 44 г., тел: +7 (777) 3307476, е-mail: eсolinesport@list.ru.

2. Коммуналдық қалдықтарды басқарудың ағымдағы жағдайын талдау

2.1. Аудандағы қалдықтарды басқару бойынша ағымдағы жағдай

Қамысты ауданында 10 мыңға жуық адам тұрады, әлеуметтік нысандар, әкімшілік ғимараттар бар, ауыл шаруашылығы, кәсіпкерлік, қызмет көрсету саласы дамыған, дүкендер, мектептер, балабақшалар, ауруханалар жұмыс істейді. Тиісінше коммуналдық қалдықтар: тұрмыстық қалдықтар, ауыл шаруашылығы қалдықтары (көң), қазандықтардың күлі, ірі габаритті, медициналық қалдықтар да пайда болады. Ауданда ҚТҚ полигонына тек заңды тұлғалардың қалдықтары шығарылады, халық қалдықтарын, дүкендерді тұрақты шығару жүргізілмейді, қалдықтарды бөлек жинау жүргізілмейді. Ауданда қалдықтарды шығару бойынша коммуналдық ұйым жоқ.

Ауылдық округтер ұсынған мәліметтерге сәйкес, Қамысты ауданының аумағында 18 контейнер мен 197 қоқыс жәшігі орнатылған. Қамысты ауылында құрамында сынап бар шамдарға арналған 2 контейнер және 6 торлы контейнер орнатылды.

Қамысты ауданында қалдықтарды шығару Қамысты, Қарабатыр, Адаевка және Алтынсарин ауылдарында орналасқан "Аман-ЕР" ЖШС полигондарында жүргізіледі.

"Аман-ЕР" ЖШС ҚТҚ полигонына қалдықтарды қабылдау және көму бойынша қызмет көрсетеді, коммуналдық қалдықтарды халық пен кәсіпорындардан шығару бойынша қызмет көрсетпейді, кәсіпорында қалдықтарды шығару үшін көлік жоқ.

Кәсіпкерлер, шаруа қожалықтары мен кәсіпорындар өз көліктерімен немесе арнайы техниканы жалдай отырып, халықтың, ауылдық округтер әкімдіктерінің немесе жеке тұлғалардың өтінімі бойынша әкімшілік ғимараттар мен әлеуметтік объектілердің жинақталған қалдықтарын әкететін арнайы техниканы: тиегішті, жүк автокөлігін шығарады.

Қамысты ауданында қайталама шикізатты бөлек жинауды және қабылдауды жүзеге асыратын кәсіпорындар немесе кәсіпкерлер жоқ. Қайта шикізат қабылдаумен айналысатын ең жақын кәсіпкер Жітіқара қаласында Қамысты ауылінен 57 км қашықтықта орналасқан.

Жүзеге асырылған шығулар және зерделенген білім беру жүйесі, жолдарды есепке алу, олардың кейіннен жүгінуі негізінде мын Адаевка қорытынды жасауға болады:

- Қамысты ауданында 10 мыңға жуық адам тұрады, коммуналдық қалдықтардың пайда болу көзі болып табылатын заңды және жеке тұлғалар, әкімшілік, әлеуметтік, мәдени объектілер жұмыс істейді;

- ауданда төрт ауылдық округте орналасқан қолданыстағы ҚТҚ полигоны жұмыс істейді;

- қалдықтарды әкету және көму тек жергілікті ҚТҚ полигонымен шарт жасасқан заңды тұлғалардан ғана жүргізіледі, қалдықтарды халықтан тұрақты әкету жүргізілмейді;

- ауданда қайталама шикізат жинауды, тұрмыстық қалдықтарды сұрыптауды жүзеге асыратын кәсіпорындар жоқ.

Қамысты ауданы шегінде "АМАН-ЕР" ЖШС кәсіпорны жұмыс істейді, оның балансында ауданның келесі ауылдарының аумағында орналасқан 4 ҚТҚ полигоны бар:

1. № 1 өнеркәсіптік алаң - Алтынсарин ауылының жанында орналасқан ҚТҚ полигоны;

2. № 2 өнеркәсіптік алаң - Қамысты ауылының аумағында орналасқан ҚТҚ полигоны;

3. № 3 өндірістік алаң - Адаевка ауылының жанында орналасқан ҚТҚ полигоны;

4. № 4 өнеркәсіптік алаң - Қарабатыр ауылында орналасқан ҚТҚ полигоны.

Қалған ауылдарда коммуналдық қалдықтарды жинайтын және көметін орындар жоқ.

Елді мекендерді тексеру кезінде тұрғын үйлер мен әкімшілік ғимараттардың артындағы стихиялық қоқыс үйінділері, үйлердің, дүкендердің, әкімшілік ғимараттардың жанында тұрған металл бөшкелерде коммуналдық қалдықтарды рұқсатсыз жағу анықталды, коммуналдық қалдықтар мал шаруашылығы қалдықтарымен араласады.

Бұл жағдай аудан орталығында және Қамысты ауданының ауылдық округтерінде коммуналдық қалдықтарды жинаудың орталықтандырылған жүйесінің және коммуналдық қалдықтарды жинауды және ҚТҚ-ның ұйымдастырылған жерлеу орындарына шығаруды жүзеге асыратын мамандандырылған коммуналдық кәсіпорындардың болмауымен байланысты қалыптасып отыр. Яғни, ауданда пайда болған қалдықтардың барлығы ҚТҚ полигонына немесе оларды сұрыптау және қайта өңдеу орнына жете бермейді. Қалдықтардың бір бөлігі рұқсат етілмеген полигондарда, қалғаны өртеніп кетеді. Қамысты ауданында қолданылып жүрген қалдықтармен жұмыс істеу жүйесі өзекті емес және ҚР қолданыстағы Экологиялық кодексіне қайшы келеді. Сондықтан ауданда коммуналдық қалдықтарды жинаудың орталықтандырылған жүйесін құру және оның Қамысты ауданы шегінде одан әрі тиімді жұмыс істеуі жөніндегі бірқатар шешімдерді іске асыру қажеттілігі туындады. Осылайша, ауданда қалдықтардың пайда болу көзі бар, қалдықтарды көмуге арналған орын бар, бірақ қалдықтардың пайда болу көздері мен ҚТҚ полигоны арасында байланыс жоқ: ҚТҚ шығару жөніндегі коммуналдық ұйым және қайта өңделетін шикізатты жинаушылар. Бұл стихиялық қоқысорындардың пайда болуына және халықтың, тіпті заңды тұлғалардың қалдықтарды жағуына себеп болады. Сондықтан ауданға Қамысты ауданы аумағының ерекшеліктерін, елді мекендер арасындағы қашықтықты, халықтың аздығы мен ауылдардың таралуын ескере отырып, коммуналдық жолдарды жинаудың орталықтандырылған жүйесін құру бойынша үлкен жұмыс жүргізу қажет.

2.2. Коммуналдық қалдықтардың пайда болу көлемі

Коммуналдық қалдықтардың негізгі пайда болушылары, олар:

- абаттандырылған тұрғын үйлер мен жеке секторда тұратын аудан халқы;

-өнеркәсіп, тұрғын үй-коммуналдық сала кәсіпорындары, мемлекеттік ұйымдар, бизнес объектілері;

- бөлшек және көтерме сауда объектілері (дүкендер, дәріханалар, кафелер, дүңгіршектер және т. б.), қызмет көрсету саласы (шаштараздар, автошебер және автожуу, автожанармай құю және т. б.);

- әлеуметтік нысандар (мектептер, балабақшалар, ауруханалар, медициналық мекемелер және т.б.).

Қамысты ауданының тұрғындарынан коммуналдық қалдықтардың пайда болу көлемі бірнеше тәсілмен анықталды:

1) тұтыну қалдықтары халық санына, бір тұрғынға шаққандағы қалдықтардың пайда болу нормаларына сүйене отырып есептік жолмен айқындалған;

2) ауданда қалдықтардың пайда болу көлемі туралы табындарды зерделеу жолымен;

3) 2021, 2022 жылдары Қамысты ауданындағы ҚТҚ полигонында көмілетін қалдықтардың көлемі туралы мәліметтерді зерделеу арқылы жүзеге асырылады.

1) 4) күл-қож қалдықтары тұрғын үй-жайларды, әкімшілік ғимараттарды, өндірістік объектілерді, сауда объектілерін жылыту кезінде отынның орташа шығыны мен күл қождарының түзілуіне қарай есептеледі.

1. Қамысты ауданының ауылдық округтерінің тұрғындарынан коммуналдық қалдықтардың пайда болу көлемін есептеу. 2023 жылғы 1 қыркүйекте Қамысты ауданында 10043 адам тұрады. Бұл мәліметтер stat.gov.kz порталдан алынған статистикалық деректермен және ауылдық округ әкімдіктері ұсынған мәліметтермен расталған.

Қамысты ауданы бойынша коммуналдық қалдықтардың пайда болу және жинақталу нормаларына сәйкес (Қостанай облысы Қамысты ауданы мәслихатының 10.08.2022 ж. № 159 шешімі) абаттандырылған үй иелігінен алынған қалдықтардың пайда болу және жинақталу көлемінің жылдық нормасы бір тұрғынға 1,89 м3 және абаттандырылмаған үй иелерінің (жеке сектордың) 1 тұрғынына 2,16 м3 құрайды. Тұрмыстық қатты қалдықтарды жинауға, тасымалдауға, сұрыптауға және көмуге халық үшін тарифті есептеу әдістемесіне сәйкес коммуналдық қалдықтардың орташа тығыздығы (ҚР экология, геология және табиғи ресурстар министрінің 2021 жылғы 14 қыркүйектегі № 377 бұйрығы) 0,2 тонна/м3 құрайды. Коммуналдық қалдықтардың пайда болуын есептеу келесідей жүргізіледі:

Қалдықтардың көлемі, м3 = халық саны, адам * коммуналдық қалдықтардың пайда болу нормасы, м3.

Қалдықтардың салмағы, тонна = қалдықтардың көлемі, м3 * ҚТҚ орташа тығыздығы, тонна / м3

Қалдықтардың нақты көлемі, м3 = 10043 адам * * 2,16 м3/бір адамға = 21692,88 м3.

Қалдықтардың салмағы = 21692,88 м3 * 0,2 тонна / м3= 4338,58 тонна қалдық.

Осылайша, жыл сайын пайда болатын коммуналдық қалдықтардың орташа мөлшері 21,692 мың м3 ҚТҚ немесе 4,34 мың тонна қалдықтарды құрайды.

Төменде Қамысты ауданының ауылдық округтері бөлінісінде есеп берілген

Қамысты ауданында қалдықтардың пайда болу көлемі

3 кесте

№ р/с	Елді мекеннің атауы	Тұратын халықтың саны, адам	Коммуналдық қалдықтардың жинақталуының жылдық нормасы, м3	Салмағы 1 м3 ҚТҚ, тонна	ҚТҚ-ның жылдық пайда болу көлемі, тонна =С*D*E
А	B	C	D	E	F
1	Қамысты ауылдық округі, 4 ауыл	4513	2,16	0,2	1949,616
2	Адаевка ауылдық округі, 3 ауыл	446	2,16	0,2	192,672
3	Алтынсарин ауылы	1611	2,16	0,2	695,952
4	Аралкөл ауылдық округі, 2 ауыл	172	2,16	0,2	74,304
5	Арқа ауылдық округі, 2 ауыл	1473	2,16	0,2	636,336
6	Бестөбе ауылы	414	2,16	0,2	178,848
7	Дружба ауылы	176	2,16	0,2	76,032
8	Қарабатыр ауылы	748	2,16	0,2	323,136
9	Клочков ауылдық округі, 2 ауыл	490	2,16	0,2	211,68
	Барлығы	10043			4338,58

2. Ауданда қалдықтардың пайда болу көлемі туралы статистикалық деректер.

Stat.gov.kz сайтына сәйкес Қамысты ауданында қалдықтардың келесі көлемі пайда болған:

Қамысты ауданында пайда болған қалдықтардың көлемі

4 кесте

Аудан / кезең	Өздігінен шығаратын кәсіпорындардың қалдықтарын ескере отырып, жиналған қалдықтардың жалпы көлемі, тонна
Қамысты	2018	2019	2020	2021	2022
	1958	5 947	4 586	3 904	2 695
	Оның ішінде жиналған коммуналдық қалдықтардың көлемі, тонна
	537	-	947	300	200

2021 жылдан бастап статистикалық мәліметтерде сұрыпталған және қайта өңдеуге берілген коммуналдық қалдықтардың саны туралы баған пайда болды. Алайда, коммуналдық қалдықтарды шығару бойынша статистикалық есептілікті жіберетін кәсіпорындар бұл мәліметтерді көрсетпейді.

Қостанай облысы әкімдігінің Табиғи ресурстар және табиғат пайдалануды реттеу басқармасының мәліметтеріне сәйкес Қамысты ауданында қалдықтардың мын Адаевка көлемі пайда болады:

Қамысты ауданында пайда болатын қалдықтардың көлемі

5 кесте

Облыста пайда болған ҚТҚ жалпы көлемі, тонна
2020		2021		2022
ҚТҚ полигонында көмілген ҚТҚ	Қайта өңделген, тонна / үлесі,%	ҚТҚ полигонында көмілген ҚТҚ	Қайта өңделген, тонна / үлесі,%	ҚТҚ полигонында көмілген ҚТҚ	Қайта өңделген, тонна / үлесі,%
3545	0	2713,8	0	2467	12 / 0,5%

2022 жылы қайта өңдеуге 12 тонна қалдық немесе 0,5% берілді. Алдыңғы жылдары қайта өңдеу қалдықтары қайта өңдеуге берілмеді.

3. Полигонға түсетін қалдықтардың көлемі. Қамысты ауданында Қамысты, Қарабатыр, Алтынсарин және Адаевка ауылдарында "АМАН-ЕР" ЖШС балансында тұрған қатты-тұрмыстық қалдықтарды көмудің 4 полигоны бар. Кәсіпорынның есептік мәліметтеріне сәйкес 2022 жылы ҚТҚ полигондарында 1206,9 тонна коммуналдық қалдықтар орналастырылды, оның ішінде:

- Қамысты ауылындағы ҚТҚ полигонында - 625,05 тонна коммуналдық қалдықтар

- Қарабатыр ауылындағы ҚТҚ полигонында - 91,156 тонна коммуналдық қалдықтар,

- ауылдағы ҚТҚ полигонында. Алтынсарин-298,604 тонна коммуналдық қалдықтар,

- Адаевка ауылындағы ҚТҚ полигонында-191,29 тонна коммуналдық аралас қалдықтар.

ҚТҚ полигонында көмілетін қалдықтардың көлемі

6 кесте

Қалдықтардың түрі / елді мекен	Қамысты	Қарабатыр	Алтынсарин	Адай	Барлығы
Ауыл шаруашылығы қалдықтары	400	50	200	163	813
Күл қож	138,52	32	13,2	63	246,72
Коммуналдық қалдықтар	625,05	91,156	298,604	191,29	1206,1
Барлығы	1163,57	173,156	511,804	417,29	2265,82

Халық өз қалдықтарын ҚТҚ полигондарына өз немесе жалдамалы көлікпен жеткізеді. Сондай-ақ, полигонға тұрақты сенбіліктер өткізу кезінде жиналатын қалдықтар әкелінеді, оларды жұмыспен қамту орталығының жалдамалы жұмысшылары бюджет қаражаты есебінен өткізеді.

1 сурет. Қамысты ауданында коммуналдық қалдықтардың жылдық түзілу және орналастыру көлемі.

4. Күл қождарының пайда болу көлемін есептеу. Халық тұтынатын көмір көлемі туралы ақпарат белгісіз. Көмір Жітіқара қаласы мен Алтынсарин ауылында орналасқан көмір қоймаларынан жеткізіледі, осыған байланысты пештер мен қазандықтарда көмір жағудан күл пайда болу көлемін шамамен есептеу ғана мүмкін болады.

Ескертпе: Қамысты ауданында тұрғын үй-жайларды, әлеуметтік объектілерді және сауда және өндірістік ғимараттарды жылыту Алтынсарин газдандырылған ауылын қоспағанда, қатты отынмен, негізінен көмірмен жүзеге асырылады. Жылыту кезеңі жылына 180 күнге немесе 4320 сағатқа созылады, Екібастұз бассейнінің көмірі отын ретінде пайдаланылады, тұрмыстық пештер мен қазандықтарда көмір жағу кезінде күл-қож қалдықтары түзіледі.

Қазандық қуатының стандартты формуласы: 10 м2 – 1 кВт. Ауданы 100 м2 болатын бөлме үшін сізге 10 кВт қазандық қажет. Тәулігіне қолайлы температура үшін сізге 240 кВт қажет. 1 кг көмірден 7,5 кВт энергия алуға болады.

2,4 кВт: 7,5 кВт = 1 м2 үшін тәулігіне 0,32 кг көмір

240 кВт: 7,5 кВт = 100 м2 үшін тәулігіне 32 кг көмір

2400 кВт: 7,5 кВт = 1000 м2 үшін тәулігіне 320 кг көмір

1200 кВт: 7,5 кВт = 500 м2 үшін тәулігіне 160 кг көмір

Қамысты ауданының ауылдық округтерінің әкімдіктері ауылдық округтер аумағында қатты отынмен жылытылатын, оны жағу кезінде күл-қож қалдықтары пайда болатын тұрғын үйлердің, әлеуметтік объектілердің, сауда нүктелері мен өндірістік объектілердің болуы бойынша деректер ұсынды. Екібастұз бассейнінің 36,9% күлі бар көмірі есепке алынды.

Қамысты ауданында күл қождарының пайда болуының жылдық көлемін есептеу

7 кесте

№ р/с	Елді мекеннің атауы	Тұрғын үйлердің саны	Нысанның орташа ауданы, м2	Әлеуметтік объектілер саны	Нысанның орташа ауданы, м2	Сауда нүктелерінің саны	Нысанның орташа ауданы, м2
А	Б	В	Г	Д	Е	Ж	З
1	Қамысты ауылдық округі, 4 ауыл	1448	50	22	1000	35	100
2	Адаевка ауылдық округі, 3 ауыл	155	50	4	1000	3	100
3	Аралкөл ауылдық округі, 2 ауыл	42	50	3	1000	0	100
4	Арқа ауылдық округі, 2 ауыл	384	50	3	1000	8	100
5	Бестөбе ауылы	130	50	4	1000	3	100
6	Дружба ауылы	50	50	3	1000	0	100
7	Қарабатыр ауылы	236	50	5	1000	6	100
8	Клочков ауылдық округі, 2 ауыл	145	50	7	1000	4	100
9	Алтынсарин ауылы	405	50	3	1000	10	100
	Барлығы	2590		54		59

Кестенің жалғасы:

Өндірістік үй-жайлардың саны	Нысанның орташа ауданы, м2	Көмірдің тәуліктік шығыны, кг / ш. м	Жылыту кезеңі, күндер	Көмірдің жалпы шығыны, тонна/жыл = (В*Г+Д*Е+Ж*З+және*К)*Л*М / 1000	Көмір күлі,%	Күл қождарының пайда болуының орташа көлемі т/жыл=Н * О
И	К	Л	М	Н	О	П
22	500	0,32	180	6273	36,9%	2315
10	500	0,32	180	1429	36,9%	362
20	500	0,32	180	990,7	36,9%	321
14	500	0,32	180	2833,9	36,9%	638
3	500	0,32	180	1082,9	36,9%	261
14	500	0,32	180	864	36,9%	266
2	500	0,32	180	1895,04	36,9%	391
20	500	0,32	180	1837,4	36,9%	524
1	500	0,32	180	1425,6	36,9%	1952
106				15186,24		7029

Күл қождарыныңпайда болу көлемін есептеу шамамен Қамысты және Алтынсарин газдандырылған ауылтерін шегергендегі аудандағы жылытылатын алаңдарды негізге ала отырып орындалды. Ауданда күл қожының есептік көлемінің жартысы немесе 3515 тонна ғана қалыптасады деп есептесек те, "АМАН-ЕР" ЖШС ҚТҚ полигонына тек 250 тонна немесе пайда болатын күл қожының жалпы көлемінің 7% ғана жеткізіледі.

Бөлім бойынша қорытындылар: Қамысты ауданының елді мекендерінде жыл сайын 4,34 мың тонна коммуналдық қалдықтар өндіріледі, оның тек 22%-ы ҚТҚ полигонында орналастырылады. Бұл ретте ауданда қалдықтарды сұрыптау және қайта өңдеу жөніндегі кәсіпорындар жоқ.

Ауданда қатты тұрмыстық қалдықтарды жинаудың толық орталықтандырылған жүйесі жұмыс істемейді, барлық жеке және заңды тұлғалар қатты тұрмыстық қалдықтарды жинау, ҚТҚ полигонына тасымалдау қызметтерін пайдаланбайды. Бұл факт коммуналдық қалдықтардың 78% - ы елді мекендердің жерлеріне өздігінен орналастырылатынын немесе жай ғана тұрғындар мен кәсіпкерлер тұрмыстық пештерде немесе металликалық контейнерлерде өртейтінін білдіреді.

Жылыту кезеңінде пайда болатын әлеуметтік және әкімшілік салалар объектілерінің күл қожының қалдықтары жасалған шарттар бойынша полигонға әкетіледі. "АМАН-ЕР" ЖШС қауіпті қалдықтарды түгендеу бойынша жыл сайын ұсынылатын мәліметтерге сәйкес 2022 жылы Қамысты ауданының ҚТҚ полигондарына 7029 есептік тоннадан 246,72 тонна күл-қож қалдықтары түсті. Халықтан түзілетін күл-қож қалдықтарын халық дербес әкетеді.

2.3. Аудандағы коммуналдық қалдықтарды ағымдағы басқару

Қамысты ауданында 10 мыңнан астам адам тұрады, ауданда ауыл шаруашылығы дамыған, жеке аулалар бар, тиісінше тұтыну қалдықтары пайда болады. Бұрын сипатталғандай, тұтыну қалдықтарына адамның тіршілік әрекеті нәтижесінде пайда болатын, өзінің тұтыну қасиеттерін толық немесе ішінара жоғалтқан өнімдер және (немесе) бұйымдар, олардың қаптамасы мен өзге де заттар немесе олардың қалдықтары жатады, олардың жарамдылық мерзімі немесе пайдалану мерзімі олардың агрегаттық жай-күйіне қарамастан аяқталған, сондай-ақ меншік иесі өз бетінше физикалық түрде құтылған не ол тұтыну қалдықтары санатына құжатпен аударды".

Тұтыну қалдықтары немесе ҚТҚ күрделі қоспасы болып табылады және морфологиялық негізде ҚТҚ қазіргі уақытта келесі компоненттерден тұрады: қағаз, пластмасса, тамақ және өсімдік қалдықтары, әртүрлі металдар, шыны сынықтары, тоқыма бұйымдары, ағаш, былғары, резеңке, сүйектер. ҚТҚ-ның морфологиялық және фракциялық құрамының уақыт бойынша әртектілігі маусымдық ауытқуларға (күз айларында жемістер мен көкөністер қалдықтарының үлесінің артуы байқалады) және апталық өзгерістерге (жексенбі және дүйсенбіде пластик пакеттер мен қаптаманың басқа қалдықтарының үлесінің артуы байқалады) байланысты. 2-суретте Қазақстандағы ҚТҚ негізгі компоненттерінің мазмұны туралы әртүрлі дереккөздердің деректері жинақталған.

2 сурет. Халықтан пайда болатын коммуналдық қалдықтардың морфологиялық құрамы

Диаграммадан көріп отырғаныңыздай тамақ қалдықтары өндірілген қалдықтардың жалпы көлемінің 31% құрайды, 25% - ы дымқыл және жарамсыз қаптама, целофан, памперс, ескі киім, бақша жапырақтары, бұтақтар, үлкен жиһаз және құрылыс қалдықтары сияқты қалдықтарды қамтиды. "Құрғақ" фракцияның қалдықтарына қайта пайдалануға немесе қайта өңдеуге болатын қалдықтардың 44% кіреді. Мұндай қалдықтарға ПЭТ бөтелке, қағаз, картон, шыны, пластик, полиэтилен, алюминий және қалайы банкалар жатады. Қалдықтарды басқару міндеті - қайта өңдеуге жарамды құрғақ қалдықтар мен тамақ қалдықтарын, олардың пайда болу кезеңінде бөліп алу, ал көмуге қалдықтардың тек қана оралмайтын бөлігін ғана жіберу. Бұл қалдықтарды көму көлемін айтарлықтай азайтады. Бұл қалдықтардың құрғақ фракциясын, оларды сұрыптау және торлы контейнерлерге бөлек сақтау және екінші реттік қалдықтарды қабылдау пункттеріне тапсыру арқылы сулыдан бөлуге болады.

"Дымқыл" фракцияның қалдықтары.

- тамақ қалдықтары халық жеке көкөніс бақтарында мал азығы немесе тыңайтқыш ретінде пайдаланылады;

- өсімдік қалдықтары (жапырақтар, шөптер) негізінен көкөніс бақтарында жиналады және кейіннен үй учаскелеріне (көкөніс бақтарына) арналған тыңайтқыштардың қарашірігі ретінде қолданылады. Ағаш қалдықтарын тұрғындар өздерінің тұрғын үйлерін жылыту үшін пайдаланады.

"Құрғақ" фракцияның қалдықтары

- Қағаз, картон негізінен үйлер мен моншалардың пештерінде жағылады. Қамысты ауданы шегінде қағаз бен картонды кәдеге жаратудың немесе оны жинақтаудың басқа тәсілдері анықталған жоқ.

- полимерлер-пластикалық ыдыстар, полиэтилен пакеттер және т.б. қайта пайдаланылады немесе тұрмыстық пештерде, металл контейнерлерде жағылады немесе ҚТҚ полигонына орналастырылады.

3-4 сурет. Қамысты ауылындағы сауда нүктелерінде қалдықтарды жағу

Жеке үйлердің тұрғындары қалдықтардан тек тамақ қалдықтарын бөліп алып, оларды мал азығы немесе көкөніс бақшаларында тыңайтқыш ретінде пайдаланады.

Пластмасса, қағаз, картон, қалайы банкалар сұрыпталмайды, ҚТҚ полигонына әкетілетін қалдықтар аралас түрде түседі. ҚТҚ полигондарында қалдықтарды көму қалдықтарды алдын ала сұрыптаусыз да жүзеге асырылады.

5-10 сурет. Қамысты, Алтынсарин, Ливановка ауылдарындағы аулаларда халықтың қалдықтарды жинауы

11 сурет. "Алтынсарин" ауылының жанындағы ҚТҚ қоқысорны

"ЭКОLINESPORT" ЖШС жүргізілген зерттеу жұмыстарының негізінде:

- тұрғын үй абаттандырылмаған алап шегінде қалдықтарды қоймалау орындарының жай-күйі бойынша фотоесеп жасалды;

- ҚТҚ ауылдық полигондарын және аудан шегінде рұқсат етілмеген қоқыс орындарын орналастыру аумақтарын айқындай отырып, Қамысты ауданының ауылдық округтерінің картографиялық схемасы жасалды.

- бұдан әрі сипатталған коммуналдық қалдықтармен басқарудың жөнге келтірілген орталықтандырылған жүйесінің болмауына, сондай-ақ Қамысты ауданында рұқсат етілмеген қоқыс орындарының пайда болуына байланысты негізгі проблемалар айқындалды.

Қамысты ауданының ауылдық округтерінің елді мекендерінде жеке және заңды тұлғаларды қатты тұрмыстық қалдықтарды жинау, тасымалдау қызметтерімен қамтамасыз ету шеңберінде жергілікті атқарушы органдар ұйымдастыратын қатты тұрмыстық қалдықтарды жинаудың орталықтандырылған жүйесі жоқ. Коммуналдық қалдықтармен басқарудың орталықтандырылған жүйесінің болмауына байланысты елді мекендердің аумақтарындағы қазіргі жағдай:

1. аудан ауылдарында құрамында сынабы бар шамдарға арналған 2 контейнер және 6 торлы контейнер орнатылған Қамысты ауылын қоспағанда, тұрмыстық және сұрыпталған қайта шикізат қалдықтарына (пластик, шыны, қағаз және картон) арналған контейнерлерді орнату үшін ұйымдастырылған контейнерлік алаңдар жоқ;

2. халықтармен коммуналдық қалдықтарды үй маңындағы аумақтарда күл қож қалдықтарымен және мал шаруашылығы қалдықтарымен бірге орналастырады;

3. кәсіпкерлік қызметтің сауда нүктелерінен және әкімшілік ғимараттардан пайда болған коммуналдық қалдықтар қалдықтарды жинақтау үшін белгіленген бөшкелерде рұқсатсыз жағылады, өйткені күн сайын пайда болған коммуналдық қалдықтарды, оларды жинақтау учаскелерінен ҚТҚ полигонына әкету жүйесі жоқ;

4. Қамысты ауылындағы көппәтерлі үйлерде орнатылған контейнерлер толып кетті, контейнерлерді орнатуға арналған алаң асфальтталмаған, арамшөптермен толып кеткен, оған кірме жолдар жоқ;

5. орталық көшелерде және сауда нүктелерінің жанында коммуналдық қалдықтарды жинауға арналған урналар жоқ.

2023 жылдың тамызында елді мекендерді тексеру кезінде қалдықтармен мынАдаевка жағдай анықталды:

- тұрғын үй секторының аумақтары жеке аулада мал мен құстан пайда болатын көңге толып, көң тұрмыстық коммуналдық қалдықтармен және жылыту кезеңінде тұрғын үйлердің тұрмыстық пештерінде күйдірілген көмірден күлмен араласады.

- орындарда қатты тұрмыстық, коммуналдық қалдықтар, оның ішінде құс өлімі және т. б. жағылатын бөшкелер орнатылған;

- елді мекендердің орталық бөлігінде әкімшілік ғимараттар мен сауда нүктелерінің жанында екі жүз литрлік бөшкелер орнатылған, оларда осы әкімшілік ғимараттың немесе сауда нүктесінің коммуналдық қалдықтары үнемі жағылады.

Бұрын халықтың кетуі орын алған сирек қоныстанған ауылдарда құрылыс қалдықтары, күл мен көң үйінділері бар тозығы жеткен үйлер бар.

Ауданда тұрмыстық қалдықтарды ұйымдасқан түрде шығару болмағандықтан, ауылдарда ауылдар шегінде де, елді мекендерден тыс жерлерде де рұқсат етілмеген қоқыс үйінділері пайда болады. Бұл қоқыстарды жоюмен ауылдық округтердің әкімдіктері бюджет қаражаты есебінен айналысады. Бұл ретте ластанған аумақтарды тазалауға "АМАН-ЕР" ЖШС ҚТҚ полигонына қалдықтарды әкететін жалға берілетін арнайы техника мен жүк автокөлігін тарта отырып, әлеуметтік жұмыс орындарына жұмысқа орналастырылған жұмысшылар тартылады.

Халықтың коммуналдық қалдықтарды сақтау орындарынан әкетуі тұрақты емес және жеке үй тұрғынының бастамасы бойынша ғана жүзеге асырылады. Шығаруды қалдықтардың меншік иесі арнайы техникамен және жүк көлігімен жүзеге асырады. Қалдықтар қабылданатын қалдықтар үшін төлем негізінде жақын маңдағы "АМАН-ЕР" ЖШС ҚТҚ полигонына шығарылады. Бекітілген кесте бойынша Қамысты ауданының коммуналдық қалдықтары мен коммерциялық объектілерін, әкімшілік ғимараттарын әкетуді жүзеге асыратын коммуналдық кәсіпорын жоқ және бұл тауашалар бос қалады.

Дүкендердің қалдықтарын меншік иелері сауда нүктесінің жанында өздігінен қойылған металл бөшкелерде өртейді, қалдықтарды сұрыптау және шығару жүргізілмейді.

Жоғарыда аталған фактілерге байланысты коммуналдық қалдықтарды басқарудың осындай жүйесіне алып келген мән-жайлар нақтыланды:

1. Коммуналдық ұйымның болмауы. Коммуналдық қалдықтарды басқару жөніндегі орталықтандырылған жүйенің маңызды буыны болып табылатын, Қамысты ауданында контейнерлік алаңдарға қызмет көрсету және коммуналдық қалдықтарды ҚТҚ полигонына шығару бойынша қызметтер көрсететін коммуналдық ұйым жоқ.

2. Қоқыс шығаратын компанияның болмауына байланысты тұрғындар, кәсіпкерлер, әкімшілік ғимараттардың, өндірістік және ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының иелері арасынан абоненттердің тізімі жоқ. Әрбір абонентпен қоқысты әкетуге жеке шарт жасалуы тиіс, осы Шартта әкетілетін қалдықтардың көлемі, кестесі, көрсетілетін қызметтердің құны, оларды одан әрі әкету үшін қалдықтарды жинақтау орындары айқындалатын болады.

3. Халық пайда болған қалдықтардың көлемін есепке алмайды. Халық пен кәсіпкерлер өз бетінше қалдықтарды өз бетінше шығарады және қайда екені белгісіз. Мемлекеттік сатып алу порталына сәйкес жыл сайын ауылдық округ әкімдерінің аппараттары, ТЖД, ХҚКО, статистика органдары, өрт сөндіру қызметі, білім бөлімі қоқыс шығару бойынша қызметтерді сатып алады. Қоқысты өз бетімен шығаратын халықтың қалдықтарды орналастыру орындары белгісіз, қоқысты шығару үшін төлем жасалмайды, салықтар төленбейді.

4. Ұйымдастырылған контейнерлік алаңдардың болмауы. Қамысты ауданының ауылдық округтерінің елді мекендерінде қоқыс жинайтын контейнерлерді, тұрғындардан коммуналдық қалдықтарды жинақтауға арналған ыдыстарды, қайта өңделетін шикізатты (пластик, шыны, металл, картон) жинауға арналған контейнерлерді орнату үшін ұйымдастырылған орындар жоқ.

Ауылдық округтердегі тұрғын үй секторы жеке құрылыспен ұсынылған. Үйлердің жалпы саны 2995 үйді құрайды, оның ішінде Қамысты ауыліндегі екі қабатты көп пәтерлі құрылыс. Тұрғын үйлерде қоқысты сақтауға арналған арнайы немесе қолдан жасалған контейнерлер, бөшкелер орнатылмаған. Қамысты ауыліндегі екі қабатты үйлердің жанында тұрғындар өз қоқыстарын жинайтын металл контейнерлері орнатылған алаңдармен бөлінген. Контейнер деректері жиі толып кетеді.

12 сурет. Қамысты ауыліндегі екі қабатты тұрғын үйдің жанында қоқысты қоймалау
	13 сурет. Алтынсарин ауылындағы тұрғын үйлерде контейнерлердің болмауы

Халық өз қоқыстарын көң мен күлмен бірге таза топыраққа тастайды, жауын-шашын мен қар еріген кезде қалдықтардың сумен ыдырау өнімдері қорғалмаған топыраққа енеді, қалдықтарды қаңғыбас иттер мен егеуқұйрықтар таратады. Өкінішке орай, қалдықтарды мұндай орналастыру елді мекендердің қолайлы санитарлық жағдайына ықпал етпейді және қалдықтарды мамандандырылған кәсіпорындарға беру туралы Экологиялық кодекстің талаптарына қайшы келеді. Жеке үйлерде қалдықтарды коммуналдық ұйымға қалдықтар берілген сәтке дейін арнайы контейнерлерде сақтау ұсынылады, оларда қалдықтарды уақытша сақтау үшін қақпағы жабылатын (ағаш, металл және басқа) еркін конструкциялы ыдыстарды контейнер ретінде пайдалануға жол беріледі.

14 сурет. Тұрғын үй секторының және жеке аулалардың қалдықтары

5. Халықтың қауіпсіз өмір сүруі үшін толыққанды санитарлық-эпидемиологиялық жағдайлар жоқ. Жеке тұрғын үй құрылысының орамішілік өткелдерінің аумағы мал шаруашылығы қалдықтарымен (көң, қоқыс және т.б.) қоқыстанған, көң коммуналдық қалдықтармен және күл қалдықтарымен араласқан. Қалдықтар ашық жерде сақталады және атмосфералық жауын-шашынның әсеріне ұшырайды, осылайша қоршаған орта ластанады. Қалдықтарға қол жеткізу иттерге, жәндіктерге, егеуқұйрықтарға ашық.

6. Рұқсат етілмеген полигондар. 2022-2023 жылдар аралығында космомониторингінің нәтижелері бойынша Қамысты ауданы шегінде қалдықтар, оның ішінде коммуналдық қалдықтар орналастырылған рұқсат етілмеген қоқыс орындарыанықталды. Қостанай облысы бойынша экология департаментінің мәліметтеріне сәйкес Қамысты ауданының аумағында рұқсат етілмеген полигондардың 7 учаскесі анықталды. Рұқсат етілмеген қоқыс орындары негізінен Қамысты ауылінің батыс жағынан мынАдаевка координаттарда айқындалған:

1. 61045I40,070II В.Д. 51059I7,991II С.Ш. – Қамысты ауылының батыс шеті

2. 61045I43,447II В.Д. 51059I8,324II С.Ш. - Қамысты ауылының батыс шеті

3. 61045I35,263II В.Д. 51059I11,633II С.Ш. - Қамысты ауылының батыс шеті

4. 61045I32,824II В.Д. 51059I7,110II С.Ш. – Қамысты ауылының батыс шеті

5. 61045I32,414II В.Д. 51059I18,119II С.Ш. - Қамысты кауылының батыс шеті

6. 61045I25,559II В.Д. 51059I21,398II С.Ш. - Қамысты ауылының батыс шеті

7. 61010I21,972II В.Д. 5208I21,761II С.Ш. – Қарабатыр ауылының солтүстік-шығыс шеті.

Бұл стихиялық қоқыс орындары Қамысты ауданының орталығы шегінде және Қарабатыр ауылында анықталды. Аталған елді мекендерде "АМАН-ЕР" ЖШС ҚТҚ полигондары бар. Анықталған рұқсат етілмеген полигондарды жою бюджет қаражаты есебінен жүзеге асырылды.

6. Коммуналдық қалдықтарды шығарудың орталықтандырылған жүйесінің болмауы. Қамысты ауданында қалдықтарды басқарудың орталықтандырылған жүйесі жұмыс істемейді, ауданда қалдықтарды шығару жөніндегі коммуналдық кәсіпорын жоқ, елді мекендер мен жақын маңдағы ҚТҚ полигондары арасындағы қашықтық айтарлықтай, бұл қалдықтарды пайда болу орнынан жақын маңдағы ҚТҚ полигонына әкетуді үнемді етпейді.

Елді мекеннен жақын маңдағы ҚТҚ полигонына дейінгі қашықтық

8 кесте

Елді мекен	Жақын маңдағы ҚТҚ полигоны	Елді мекеннен ҚТҚ полигонына дейінгі қашықтық
Аралкөл ауылы	Алтынсарин ауылында	77 км
Орқаш	Алтынсарин ауылында	45 км
Пушкино	Адаевка ауылында	44 км
Дружба	Адаевка ауылында	36 км
Фрунзе	Адаевка ауылында	30 км 32 км
Богдановка	Қамысты ауылында	32 км
Мешітті	Қамысты ауылында	16 км
Бестөбе	Қамысты ауылында	12 км 19 км
Ливановка	Адаевка ауылында	11 км 18 км
Красногор	Карабатыр ауылында	30 км
Арқа	Карабатыр ауылында	20 км
Дружба	Алтынсарин ауылында	66 км
Клочково	Адаевка ауылында	20 км
Талдыкөл	Адаевка ауылында	55 км

7. Қалдықтарды шығару және көму үшін төмен тариф, ол абаттандырылмаған үй иесінің бір тұрғынынан айына 206,76 теңгені және абаттандырылған үй иесінің бір тұрғынынан айына 180,92 теңгені құрайды. Бұл ретте 1 м3 үшін жылдық тариф 1148,67 теңгені құрайды. Бұл тарифтер кәсіпкерлер үшін тартымды емес. Сондықтан тарифтерді ағымдағы нарықтық бағаларды ескере отырып, өзектендіру қажет. Коммуналдық кәсіпорынның толыққанды жұмысы үшін халық пен заңды тұлғалардан қатты тұрмыстық қалдықтарды жинауға, тасымалдауға, сұрыптауға және көмуге қызмет көрсету бойынша әділ тарифті (бұдан әрі - тариф) есептеу қажет. Қамысты ауданы әкімдігіне коммуналдық қалдықтарды жинау, шығару және көму тарифтерін қайта қарау және өзектендіру ұсынылады. Бүгінгі таңда Қамысты ауданында қоқыс шығару тарифі Қостанай облысындағы ең төмен тарифтердің бірі болып табылады, сондықтан оны инфляция мен нарықтық бағаларды ескере отырып қайта есептеу қажет.

2023 жылғы 11 қарашаға Қостанай облысында коммуналдық қалдықтарды жинауға және шығаруға арналған тарифтер

9 кесте

Аудан/ қала атауы	Абаттандырылған үй иелері	Абаттандырылмаған үй иелері	Бірлікке жылдық тариф, көлемі
	Бір тұрғыннан айлық тариф, теңге (ҚҚС-сыз)		Есеп бірлігі	Теңге (ҚҚС-сыз)
Алтынсарин ауданы	193,57	227,81	1 м3	1786,78
Амангелді ауданы	77	83	1 м3	1426,64
Әулиекөл	318,32	321,6	1 м3	3937,99
Денисов	519,67	573,72	1 м3	4988,85
Жітіқара	402,82	419,6	1 м3	4028,15
Қамысты	180,92	206,76	1 м3	1148,67
Қарабалық	258,12	322,65	1 м3	3871,85
Қарасу	186,29	186,29	1 м3	1510,46
Қостанай	425,91	456,67	1 м3	2839,38
Меңдіқара	-	191	1 м3	2081
Наурызым	133	142	1 м3	2274
Сарыкөл	314,21	377,46	1 м3	2448,39
Б. Майлин	223,50	242,13	-	2235
Ұзынкөл		158	1 м3	2876
Федоров	161	177	1 м3	2039,14

Ауданда қалдықтардың пайда болуы және жинақталу нормалары бекітілген және тұрғын үйлерден және басқа да объектілерден (әкімшілік, әлеуметтік, сауда және т.б.) қоқыс шығару бойынша көрсетілетін қызметтердің құнын және пайда болатын қалдықтардың көлемін айқындаудың негізі болып табылады.

Коммуналдық қалдықтардың пайда болуы және жинақталу нормаларын салыстырмалы талдау

10 кесте

№	Коммуналдық қалдықтарды жинақтау объектісі	Өлшем бірлігі	Жылдық норма, 1 есептік бірлікке текше метр
			Қамысты аудан	Денисов ауданы	Жітіқара ауданы	Қостанай ауданы
1	Абаттандырылған үй иелері	1 тұрғын	1,89	1,25	1,20	1,8
	Абаттандырылмаған үй иелері	1 тұрғын	2,16	1,38	1,25	1,93
2	Жатақханалар, интернаттар, балалар үйлері, қарттар үйлері және басқа да осындай нысандар	1 орын	-	1,0	0,78	0,31
3	Қонақ үйлер, санаторийлер, демалыс үйлері	1 орын	1,20	0,85	0,60	1,04
4	Балабақшалар, бөбекжайлар және басқа да мектепке дейінгі мекемелер	1 орын	1,40	1,27	0,39	0,48
5	Мекемелер, ұйымдар, офистер, кеңселер, банктер, байланыс бөлімшелері	1 қызметкер	1,12	0,67	0,93	0,81
6	Емханалар, медициналық орталықтар	1 бару	0,008	0,0075	0,0012	0,0040
7	Ауруханалар, өзге де емдеу-алдын алу мекемелері	1 төсек-орын	0,81	1,37	1,69	1,70
8	Мектептер және басқа оқу орындары	1 оқушы	0,28	0,22	0,14	0,17
9	Мейрамханалар, кафелер, басқа да ойын-сауық орындары мен қоғамдық тамақтану мекемелері	1 орын	0,86	0,7	1,3	0,85
10	Театрлар, кинотеатрлар, концерт залдары, түнгі клубтар, ойын автоматтары залдары, интернет-кафелер, компьютерлік клубтар	1 орын	0,36	0,02	0,1	0,38
11	Мұражайлар, көрмелер	Жалпы ауданы 1 м2	0,081	0,09		-
12	Стадиондар, спорт алаңдары	Жоба бойынша 1 орын	0,070	0,05	0,03	0,04
13	Спорт, би және ойын залдары	Жалпы ауданы 1 м2	0,13	0,05	0,04	0,02
14	Азық-түлік және Өнеркәсіптік дүкендер, аралас дүкендер	1 м2 сауда алаңы	0,83	0,64	0,19	0,47
15	Машиналардан сауда жасау	1 м2 сауда орны	-			-
16	Базарлар, сауда павильондары, дүңгіршектер, науалар	1 м2 сауда алаңы	0,24	0,3	0,39	0,20
17	Көтерме базалар, өнеркәсіптік, азық-түлік тауарларының қоймалары	1 м2 сауда алаңы	-		0,10	-
18	Вокзалдар, автовокзалдар	Жалпы ауданы 1 м2	-		0,14	-
19	Дәріханалар	1 м2 сауда алаңы	0,24	0,15	0,32	0,23
20	Автотұрақтар, автокөлік жуу орындары, ЖҚС	1 машина орны	1,65	1,5	2,48	1,50
21	Автокөлік шеберханалары	1 қызметкер	1,58	2	2,61	0,85
22	Гараж кооперативтері, гараждар, паркингтер	1 гараж үшін	-		0,004	0,20
23	Шаштараздар, сұлулық салондары	1 жұмыс орны	1,05	0,8	2,95	1,0
24	Кір жуу, Құрғақ тазалау, тұрмыстық техниканы жөндеу, Тігін ательесі	Жалпы ауданы 1 м2	-	0,4	2,95	0,30
25	Зергерлік шеберханалар, аяқ киім, сағат жөндеу	Жалпы ауданы 1 м2	0,24	0,3		0,85
26	Шағын жөндеу және қызмет көрсету (кілттерді дайындау және т. б.)	1 жұмыс орны	-			-
27	Моншалар, сауналар	Жалпы ауданы 1 м2	0,36	0,4	0,13	1,30
28	Қала аумағында жаппай іс-шараларды ұйымдастыратын заңды тұлғалар, саябақ қалдықтары	1000 қатысушы	-			0,16
	Бау-бақша кооперативтері	1 учаске	-		0,45	1,56

8. Тұрғындардан коммуналдық қалдықтарды жинауға арналған контейнерлік алаңдар мен контейнерлер. Қамысты ауданының елді мекендерінде контейнерлік алаңдар мен шағын урналар орнатылмаған. Мұның салдары - рұқсат етілмеген қоқыс орындардың өздігінен пайда болуы және металл бөшкелерде, үй пештерінде қалдықтарды жағу. Қамысты ауданының ауылдарында жеке тұрғын үй секторы басым. Келесі проблемалар анықталды:

- іс жүзінде бірде-бір жеке үйде коммуналдық ұйым келгенге дейін тұрғындар қалдықтарды жинауға арналған контейнер немесе бак тұрмайды.

- сауда нүктелерінің жанында контейнерлер жоқ. Қоқыс жағылатын жалғыз металл бөшкелер табылды. Егер бір-бірінен 100 м қашықтықта бірнеше тамақтану орындары мен сауда нүктелері болса, ортақ контейнер алаңын ұйымдастыруға болады.

- әлеуметтік объектілерде (мектептер, мектепке дейінгі мекемелер, медициналық объектілер және т.б.) және әкімшілік ғимараттарда мемлекеттік сатып алу шарттары негізінде қоқыс шығарылатын жеке контейнерлік алаңдар орнатылған.

Жалпы алғанда, ауыл елді мекендерінің сыртқы келбеті өте үлгілі, тұрғындар өз қалдықтарын тастайтын жеке үйлердің артындағы аумақтарды қоспағанда, ауылдар таза.

Қалдықтарды бөлек жинау. Қамысты ауылын қоспағанда, ауданда пластик, макулатура, қаңылтыр банкалар, батареялар, құрамында сынап бар шамдардың қалдықтарын бөлек жинауға арналған контейнерлер орнатылмаған, онда құрамында сынап бар шамдарға арналған 2 контейнер және 6 торлы контейнер орнатылған. Жалпы үйіндіде осы қалдықтардың барлығы ҚТҚ полигонына немесе рұқсат етілмеген қоқысорынға түседі, жанғыш қалдықтар қоқыс жәшіктерінде жағылады, бұл қалдықтар қайта өңдеуге берілмейді. Өтеулі немесе өтеусіз негізде қайталама шикізатты қабылдау нүктесі де жоқ. Сауда нүктелері бар заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлер күн сайын сауда нүктелері мен кеңсе үй-жайларынан пайда болатын сұрыпталмаған, коммуналдық қалдықтарды шығарып, темір бөшке мен контейнерлерде өртейді (3-4 сурет). Бұл коммуналдық қалдықтарды жинау мен шығарудың орталықтандырылған жүйесінің болмауының салдары. Сондықтан халық өз қалдықтарын жою бойынша шаралар қабылдауға мәжбүр.

Қамысты ауданында қалдықтарды сұрыптау үлесі өте төмен, ол қалыптасудың бастапқы кезеңінде болып тұр. Қостанай облысының қалдықтарын сұрыптаудың жалпы үлесі 2022 жылы 18,2% құрады. Қостанай облысының әкімдігі қалдықтарды бөлек жинаудың нысаналы көрсеткішін 2028 жылға қарай жалпы облыс үшін 31% - ға белгіледі және осы көрсеткішке қол жеткізу бойынша бірқатар іс-шаралар, оның ішінде аудандарда бөлек жинауды енгізу туралы жазды. Келесі кестеде Қостанай облысының басқа аудандары мен қалаларында қалдықтарды бөлек жинау үлесін және олардың түзілу көлемін салыстырмалы талдау.

2022 ж. ҚТҚ полигондарында орналастырылған қоқыстардың көлемі

11 кесте

р/с	Қаланың, ауданның атауы	Облыста қайта өңделген және кәдеге жаратылған ҚТҚ жалпы көлемі, тонна	Облыста ҚТҚ көмудің жалпы көлемі, тонна	Облыста пайда болған ҚТҚның жалпы көлемі, тонна	ҚТҚ, олардың пайда болуына қайта өңдеу және кәдеге жарату үлесі (ҚТҚ қайта өңдеу% = қайта өңдеу/V пай.б*100%), %
1	2	3	4	5	6
1	Алтынсарин	0,0	0,0	0,0	0,0
2	Амангелді	32,0	580,0	612,0	5,2
3	Әулиекөл	1 301,0	2 787,2	4 088,2	31,8
4	Денисов	3,2	1 435,6	1 438,8	0,2
5	Жангелдин	0,0	35,4	35,4	0,0
6	Жітіқара	1 478,3	5 778,5	7 256,8	20,4
7	Қарабалық	233,0	6 673,0	6 906,0	3,4
8	Қамысты	12,0	2 455,0	2 467,0	0,5
9	Қарасу	3 840,1	5 470,3	9 310,4	41,2
10	Қостанай	4 040,5	43 233,0	47 273,5	8,5
11	Меңдіқара	82,0	4 715,5	4 797,5	1,7
12	Наурызым	0,0	230,0	230,0	0,0
13	Сарыкөл	6 335,0	1 055,0	7 390,0	85,7
14	Б. Майлин атын.	1 300,8	2 393,7	3 694,4	35,2
15	Ұзынкөл	34,0	3 469,0	3 503,0	1,0
16	Федоров	514,0	3 492,0	4 006,0	12,8
17	Арқалық қ.	12,5	8 272,3	8 284,8	0,2
18	Лисаков қ.	4 166,2	3 205,8	7 372,0	56,5
19	Рудный қ.	4 392,3	19 375,0	23 767,3	18,5
20	Қостанай қ.	10 605,1	57 753,4	68 358,5	15,5
	Барлығы:	38 381,9	172 409,4	210 791,3	18,2

9. Медициналық қалдықтар. Медициналық қалдықтардың негізгі пайда болуы Қамысты аудандық ауруханасы болып табылады. Жылына шамамен 5400 кг мед. қалдықтар пайда болады. Мемлекеттік сатып алу рәсімі арқылы аурухана Б, В класындағы медициналық қалдықтарды шығару және кәдеге жарату қызметтерін сатып алады. Мед. қалдықтары 1000 - 1200 градус Цельсий (бұдан әрі - °С) температурада қалдықтарды жағуға арналған арнайы пештерде термиялық тәсілмен жойылады. Мед. қалдықтарын жағу өнімдері ҚТҚ полигонында көміледі.

10. Ақпараттық жұмыс. Қамысты ауданының БАҚ-та, әлеуметтік желілерде және оқу орындарында Экологиялық ағарту және бөлек жиынды насихаттау жүргізілмейді.

2.4. Қоқыс шығаратын компаниялар мен ҚТҚ полигондарына шолу

Қамысты ауданында тұрғындардан коммуналдық қалдықтарды шығару бойынша коммуналдық кәсіпорын жоқ. Ауылдық округ әкімдіктері ұсынған мәліметтерге сәйкес, рұқсат етілмеген қоқыс орындарын және коммуналдық қалдықтарды шығарумен арнайы техника мен жүк көлігінің иелері айналысады:

- Алтынсарин ауылында қалдықтар мен көңді шығару үшін "Алтынсарино" ЖШС техниканы ұсынады;

- Бестөбе ауылында техниканы "Бестобе-2" ЖШС және "Тимур" ШҚ ұсынады;

- Қамысты ауылдық округінде көпқабатты тұрғын үйлер мен әлеуметтік нысандардың жанынан жеке сектордың коммуналдық қалдықтары мен контейнерлер қоқыстарды әкетуді "Азбергенов" ЖК, "Жаканов" ЖК және "Аман-ер" ЖШС жүзеге асырады.

- "Пчелка" ЖК Жітіқара қаласында халықтың қалдықтарын шығару және сұрыптау қызметтерін көрсететін коммуналдық кәсіпорын болып табылады. ЖК балансында қоқыс таситын көліктер және технологиялық жабдықтары бар коммуналдық қалдықтардың сұрыптау пункті бар.

Коммуналдық қалдықтардың қоқыстарын шығару тіркемесі бар МТЗ тракторымен және алдыңғы шелек тиегіштермен тиелетін Камаз және SHACMAN өзітүсіргіштермен жүзеге асырылады.

Қамысты ауданында қоқыс контейнерлерін көтеру және аудару бойынша мамандандырылған техника жоқ.

Қамысты ауданында коммуналдық қалдықтарды қабылдау және көму полигондарының ұстаушысы "АМАН-ЕР" ЖШС болып табылады. Полигондар жердің ашық алаңдарында орналасқан, елді мекендерден 2000 м-ден астам қашықтыққа алыстатылған, "АМАН-ер" ЖШС Алтынсарин, Қамысты, Адаевка, Қарабатыр ауылдарындағы ҚТҚ полигондарына қызмет көрсету үшін 25 жыл мерзімге жер учаскелері берілген. Полигондарды пайдалану 2008 жылы басталды. ҚТҚ полигондары - ҚТҚ сақтауға және оқшаулауға арналған, топырақты, жер үсті және топырақ суларын қорғауды қамтамасыз ететін, кеміргіштердің, жәндіктер мен патогендердің таралуына жол бермейтін аумақ немесе учаске.

№ 1 өнеркәсіптік алаң - Алтынсарин ауылындағы ҚТҚ полигоны. Жалпы ауданы 1,0 га ҚТҚ полигоны жақын орналасқан тұрғын үйден солтүстік бағытта 1500 м қашықтықта орналасқан. Учаске 90-шы жылдары ҚТҚ полигонына бөлінді. Соңғы 5 жылда полигон иесіз болды, қалдықтарды есепке алу жүргізілмеді.

№ 2 өнеркәсіптік алаң - Қамысты ауылындағы ҚТҚ полигоны. ҚТҚ полигоны жалпы ауданы 3 га, жақын орналасқан тұрғын үйден солтүстік бағытта 1000 м қашықтықта, бұрыннан бар ҚТҚ полигонының аумағында орналасқан.

№ 3 өндірістік алаң - Адаевка ауылындағы ҚТҚ полигоны. Жалпы ауданы 1,0 га ҚТҚ полигоны жақын маңдағы тұрғын үйден батыс бағытта 2000 м қашықтықта орналасқан. Учаске 90-шы жылдары ҚТҚ полигонына бөлінді. Соңғы 5 жылда полигон иесіз болды, қалдықтарды есепке алу жүргізілмеді.

№ 4 өнеркәсіптік алаң - Қарабатыр ауылындағы ҚТҚ полигоны. Жалпы ауданы 1,0 га ҚТҚ полигоны жақын маңдағы тұрғын үйден батыс бағытта 2000 м қашықтықта орналасқан. Учаске 90-шы жылдары ҚТҚ полигонына бөлінді. Соңғы 5 жылда полигон иесіз болды, қалдықтарды есепке алу жүргізілмеді.

Полигондардың аумақтары 2 аймаққа бөлінеді: қалдықтарды сақтау аймағы және шаруашылық-тұрмыстық аймақ. Қойма аймағы шартты түрде қалдықтармен кезектесіп толтырылатын жекелеген учаскелерге (карты) бөлінеді. Шаруашылық-тұрмыстық аймақта полигон жұмысшыларына арналған вагон бар.

Кәсіпорын қалдықтардың келесі көлемін көмуге рұқсат ресімдеді:

15 сурет. "АМАН-ЕР" ЖШС полигонында қалдықтарды орналастыру лимиттері

Диаграммадан көріп отырғанымыздай, 2019 жылмен салыстырғанда қалдықтарды көму көлемі 2027 жылға дейін азайды. Аралас коммуналдық қалдықтарды полигондарға бөгде ұйымдар немесе қалдықтардың меншік иелері жүк көлігімен самосвалдармен әкеледі.

2.5. Қалдықтардың пайда болуы мен жинақталуы бойынша қолда бар нормативтік база

02.01.2021 ж. ҚР жаңа Экологиялық кодексінде қалдықтарға арналған 19-бөлім, онда қалдықтар ұғымына анықтама берілген, қалдықтардың иелеріне анықтама берілген, қалдықтарды басқару тәртібі сипатталған.

"Қалдықтарды бөлек жинау" ұғымы пайда болды.

321-баптың 2-тармағына сәйкес "Қалдықтарды жинау жөніндегі операцияларды жүзеге асыратын тұлғалар осы Кодекстің талаптарына сәйкес қалдықтарды бөлек жинауды қамтамасыз етуге міндетті.

Қалдықтарды бөлек жинау деп одан әрі мамандандырылған басқаруды жеңілдету мақсатында қалдықтарды түрлері немесе топтары бойынша бөлек жинау түсініледі".

Елдің басты экологиялық құжатына сәйкес бөлек жинау құрғақ және дымқыл фракциялар бойынша жүргізілуі тиіс:

1) "құрғақ" (қағаз, картон, металл, пластик және шыны);

2)" дымқыл " (тамақ қалдықтары, органикалық заттар және басқалар).

Қалдықтарды басқарудың барлық басқа кезеңдерінде бөлек жиналған қалдықтарды араластыруға тыйым салынады.

16 сурет. "Құрғақ" және "Дымқыл" фракцияларды бөлек жинауға арналған контейнерлер

17 сурет. Коммуналдық қалдықтардың сұрыпталған "дымқыл" фракциясын компосттауға арналған алаң	18 сурет. Компост алаңдарында компост алу технологиясы

Жаңа кодекс бойынша контейнерлік алаңдарда фракциялардың екі түріне ("құрғақ" және "дымқыл") арналған контейнерлер болады, олар жинақталған кезде алдымен сұрыптау алаңына шығарылады және осы қалдықтардың бір бөлігі ғана көміледі. Бұрын дамыған елдерде танымал қалдықтарды түстерге бөлу тәжірибесі насихатталған. Бірақ көптеген контейнерлерді сатып алу қала бюджетіне немесе мүдделі кәсіпкерге жүктеме болып табылады.

331-бапқа сәйкес "қалдықтарды түзуші болып табылатын кәсіпкерлік субъектілері мұндай қалдықтарды, олар пайда болған сәттен бастап Экологиялық кодекстің 339-бабының 3-тармағына сәйкес лицензия негізінде қалдықтарды қалпына келтіру немесе жою жөніндегі операцияларды жүзеге асыратын адамның иелігіне берген сәтке дейін тиісті басқаруды қамтамасыз етуге жауапты болады".

339-баптың 3-тармағына сәйкес "қалдықтарды шығарушылар өздері өндірген қалдықтардың иелері болып табылады". "Ластаушы төлейді" қағидатына сәйкес қалдықтарды өндіруші, қалдықтардың қазіргі және бұрынғы иелері қалдықтарды қалпына келтіру немесе жою жөніндегі операцияларды жүзеге асыратын тұлғаға осындай қалдықтарды иеленуге берген сәтке дейін қалдықтармен басқару жөніндегі экологиялық талаптардың сақталуын қамтамасыз етуге жауапты болады".

Барлық кәсіпкерлік субъектілері, соның ішінде сауда нүктелерінің объектілері, қызмет көрсету объектілері де қалдықтарды шығаруға қатысуға және қалдықтарды мамандандырылған компанияға берген сәтке дейін жауапты болуға міндетті. Кәсіпкерлік субъектілері қоқыс контейнерлерін тікелей өз сауда нүктелерінің жанына орнатуға міндетті. Кодекстің 367 - бабының 3-тармағына сәйкес "Тұрғын үйлерде немесе жеке тұрған ғимараттарда (құрылыстарда) қызметін жүзеге асыратын заңды тұлғалар мен дара кәсіпкерлер орталықтандырылған жүйені пайдалану кезінде, осы Кодекспен қатты тұрмыстық қалдықтарды жинауды және тасымалдауды жүзеге асыратын қалдықтармен басқару саласындағы кәсіпкерлік субъектілерімен жергілікті атқарушы органдар айқындаған қатты тұрмыстық қалдықтарды тасымалдауға шарт жасасуға міндетті". Кәсіпкерлер сондай-ақ "Рұқсаттар және хабарламалар туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес рұқсаттар мен хабарламалар тізіліміне енгізілген қалдықтармен жұмыс істейтін кәсіпорындардың қызметтерін пайдалана алады. Қатты тұрмыстық қалдықтарды өз бетінше әкету кезінде заңды тұлғалар мен дара кәсіпкерлер қатты тұрмыстық қалдықтарды қайта өңдеуді және (немесе) көмуді жүзеге асыратын кәсіпкерлік субъектілерімен шарттар жасасуға міндетті. Сонымен қатар, қалдықтарды аймақта қайта өңдеуші болмаған жағдайда ғана полигонға шығаруға болады.

Кодексте сондай-ақ жергілікті атқарушы органдардың қалдықтармен жұмыс істеу жөніндегі өкілеттіктері сипатталған. Кодекстің 365-бабының 3-тармағына сәйкес "Аудандардың, облыстық маңызы бар қалалардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың жергілікті өкілді органдары коммуналдық қалдықтармен басқару саласындағы мемлекеттік саясатты іске асырады:

1) өз құзыреті шегінде коммуналдық қалдықтарды басқару жөніндегі бағдарламаны бекіту;

2) Коммуналдық қалдықтардың пайда болуы және жинақталу нормаларын бекіту;

3) халық үшін қатты тұрмыстық қалдықтарды жинауға, тасымалдауға, сұрыптауға және көмуге арналған тарифтерді бекіту.

4. Аудандардың, аудандық және облыстық маңызы бар қалалардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың жергілікті атқарушы органдары коммуналдық қалдықтарды басқару саласындағы мемлекеттік саясатты:

1) коммуналдық қалдықтарды басқару және олардың орындалуын қамтамасыз ету жөніндегі бағдарламаларды әзірлеуді ұйымдастыру;

2) тиісті жергілікті атқарушы органдарға коммуналдық қалдықтардың пайда болуы және жинақталу нормаларын әзірлеу және бекітуге ұсыну;

3) коммуналдық қалдықтарды басқару объектілерін салуға және (немесе) орналастыруға, оның ішінде контейнерлік алаңдарды және қайталама шикізатты қабылдау пункттерін жайластыру үшін жер учаскелерін бөлу;

4) коммуналдық қалдықтарды жою және көму жөніндегі объектілердің құрылысын қамтамасыз ету;

5) осы Кодекске, коммуналдық қалдықтармен басқару қағидаларына сәйкес коммуналдық қалдықтардың айналымына бақылауды жүзеге асыру, сондай-ақ коммуналдық қалдықтардың пайда болу көлемін азайтуға, оларды қайта пайдалануға, қайта өңдеуге, кәдеге жаратуға даярлау деңгейін арттыруға және көмуге жататын коммуналдық қалдықтардың көлемін қысқартуға, оның ішінде мемлекеттік-жекешелік серіктестік арқылы азайтуға бағытталған іс-шаралар мен экономикалық құралдарды әзірлеу;

6) коммуналдық қалдықтардың пайда болу және жинақталу нормаларын есептеу қағидаларын бекіту;

7) қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті орган әзірлейтін және бекітетін әдістемеге сәйкес есептелген қатты тұрмыстық қалдықтарды жинауға, тасымалдауға, сұрыптауға және көмуге халық үшін тарифтерді әзірлеу және тиісті жергілікті алдын ала органдарға бекітуге ұсыну;

8) қатты тұрмыстық қалдықтарды жинау, тасымалдау, сұрыптау және көму жөніндегі операцияларды жүзеге асыратын субъектілер арасында тарифті бөлу тәртібін айқындау;

9) коммуналдық қалдықтарды бөлек жинауды, оның ішінде тасымалдауды және қалпына келтірілгенге немесе жойылғанға дейін жинақтауды көздейтін, оларды жинаудың ұтымды және экологиялық қауіпсіз жүйесін ұйымдастыру;

10) коммуналдық қалдықтарды жинау, тасымалдау, сұрыптау, қалпына келтіру және жою жөніндегі, оның ішінде мемлекеттік-жекешелік серіктестік арқылы қызметті жүзеге асыратын кәсіпкерлік субъектілері үшін қажетті инфрақұрылым құруды және оның жұмыс істеуін қамтамасыз ету;

11) коммуналдық қалдықтарды басқару кезінде қоршаған орта сапасының нысаналы көрсеткіштеріне қол жеткізуді қамтамасыз ету;

12) органикалық коммуналдық қалдықтарды бөлек жинауды ынталандыру және оларды қалпына келтіру, оның ішінде компосттау жолымен;

13) тұрғылықты жері бойынша тіркелген азаматтардың санын сәйкестендіру мақсатында халықты тіркеу туралы мәліметтерге коммуналдық қалдықтарды жинау, тасымалдау, сұрыптау, қалпына келтіру, оның ішінде қайта өңдеу және жою жөніндегі қызметті жүзеге асыратын ұйымдар үшін қолжетімділікті қамтамасыз ету;

14) бөлек жинауды қоса алғанда, қатты тұрмыстық қалдықтарды жинаудың, кәдеге жаратудың және қайта өңдеудің ұтымды жүйесі туралы халықты хабардар ету;

15) қалдықтарды энергетикалық кәдеге жарату жөніндегі объектілердің иелері үшін қалдықтарды әкету жөніндегі жұмысты ұйымдастыру.

5. Ауылдардың, ауылтердің, ауылдық округтердің жергілікті атқарушы органдары коммуналдық қалдықтарды делдалдықпен басқару саласындағы мемлекеттік саясатты іске асырады:

1) Органикалық коммуналдық қалдықтарды бөлек жинауды ынталандыру және оларды қалпына келтіру, оның ішінде компосттау жолымен;

2) коммуналдық қалдықтарды тұрақты әкетуді ұйымдастыру;

3) коммуналдық қалдықтарды басқару кезінде экологиялық талаптардың сақталуын қамтамасыз ету;

4) коммуналдық қалдықтарды рұқсатсыз жағудың алдын алу және жолын кесу.

6. Коммуналдық қалдықтардың қауіпті құрамдас бөліктері (электрондық және электр жабдықтары, құрамында сынабы бар қалдықтар, батареялар, аккумуляторлар және басқа да қауіпті компоненттер) бөлек жиналып, қалпына келтіруге мамандандырылған кәсіпорындарға берілуі тиіс.

Кодексте мемлекеттік-жекешелік әріптестік механизмдерінің (бұдан әрі - "МЖӘ") сипаттамасы пайда болады. МЖӘ шеңберінде "Инфрақұрылымды жобалау, салу, құру, реконструкциялау, жаңғырту және пайдалану және қатты тұрмыстық қалдықтарды жинау, тасымалдау, сұрыптау, көму, стихиялық қоқыс үйінділерін жою (бұдан әрі - қатты тұрмыстық қалдықтарды басқару) жөніндегі қызметті жүзеге асыру" мемлекеттік жекешелік серіктестік саласында Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес мемлекеттік – жекешелік серіктестік жобаларын іске асыру жолымен" жүзеге асырылуы мүмкін. (Кодекстің 366-бабы).

Қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті орган МЖӘ жобаларын іске асыру тәртібі мен шарттарын, оның ішінде жеке әріптесті айқындау жөніндегі конкурсты өткізу тәртібін, МЖӘ жобасының конкурстық құжаттамасын және үлгілік шарттарды, сондай-ақ жеке партияның шығындарын өтеу тәртібі мен шектерін әзірлейді және бекітеді.

Жеке әріптестің шығындары халық үшін қатты тұрмыстық жолдарды жинауға, тасымалдауға, сұрыптауға және көмуге арналған тарифтен және өзге де қаржыландыру көздерінен алынған қаражат есебінен өтеледі.

ӨКМ операторы ҚТҚ жинауға, тасымалдауға, сұрыптауға және көмуге арналған шекті тариф пен халық үшін ағымдағы тариф арасындағы айырмашылықты өтейді.

Қатты тұрмыстық қалдықтарды жинауға, тасымалдауға, сұрыптауға және көмуге арналған мемлекеттік-жекешелік партияның әрбір жобасы үшін шекті тарифтің мөлшерін қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті орган әзірлейді және бекітеді және тиісті қалада, ауданда көрсетілген операциялар бойынша нақты және инвестициялық шығыстарды көрсетеді.

Қоқыс шығаратын компаниялардың көлік құралдары "Қазақстан Республикасының қоршаған ортасы мен табиғи ресурстарының жай-күйі туралы Ұлттық деректер банкі" ақпараттық жүйесіне қосылған спутниктік навигациялық жүйелермен жаабдықтандырылуға және осы жүйелерді тұрақты жұмыс жағдайында ұстауға тиіс (368-бап).

Жаңа экологиялық кодекске сәйкес қалдықтарды басқару саясаты келесі принциптерге негізделуі керек:

1) иерархиялар;

2) көзге жақындығы;

3) қалдықтарды дайындаушының жауапкершілігі;

4) өндірушілердің (импорттаушылардың) кеңейтілген міндеттемелері.

Қалдықтар иерархиясының принципі қалдықтармен жұмыс істеуде міндетті түрде "кезең-кезеңмен" орындауды білдіреді. Қалдықтарды түзушілер, ең алдымен, қызмет барысында қалдықтардың пайда болуын болдырмауға (немесе азайтуға), содан кейін қайта пайдалануға, қайта өңдеуге, кәдеге жаратуға және ең соңында қалдықтарды ұстауға (көмуге) қол жеткізуі тиіс.

19 сурет. 5 R принципі

The 5 R’s Rule

- Refuse – бас тарту,

- Reduce - қысқарту,

- Reuse – қайта пайдалану,

- Recycle – қайта өңдеу,

- Recover – қалпына келтіру

Пайда болған қалдықтар, егер бұл техникалық, экономикалық және экологиялық тұрғыдан негізделген болса, олардың пайда болу көзіне мүмкіндігінше жақын қалпына келтірілуі немесе жойылуы тиіс (ҚР ЭК 330-бабы).

ҚТҚ полигондары үшінші класқа жатады. ҚТҚ полигондарында улы, өрт қауіпті қасиеттері бар бірқатар қауіпті қалдықтарды, тұрақты органикалық ластағыштарды, медициналық, биологиялық қалдықтарды, шиналарды, пестицидтерді және т. б. көмуге тыйым салынады. ҚР жаңа ЭК енгізілуімен көмуге тыйым салынған қалдықтардың тізбесі едәуір кеңейді және оған тамақ және құрылыс қалдықтары, қайта өңдеуге, қалпына келтіруге жарамды бірқатар коммуналдық қалдықтар (пластик, қағаз, шыны және шыны сынықтары, металл сынықтары, аккумуляторлық батареялар және т.б.) кірді. Толық тізім Кодекстің 351-бабында көрсетілген.

01.01.2025 ж.бастап қалдықтарды көмгені үшін салық төлемінің мөлшерін 0,19 АЕК-тен 0,38 АЕК-ке дейін 2 есеге ұлғайту жоспарланып тұр, бұл "2" коэффициентін ескере отырып, Қостанай облысында қалдықтарды көмгені үшін төлем 0,76 АЕК-ті құрайды.

12 кесте

№ р/с	Қоқыстардың түрлері	ҚР Салық кодексінің төлемақы ставкалары (АЕК)
		Бұрын қолданыста болған редакция 1 тоннаға	Қолданыстағы редакция (2025 жылғы 1 қаңтардан бастап күшіне енеді) 1 тоннаға
1.	Полигондарда өндіріс және тұтыну қалдықтарын көмгені үшін
1.1.	Коммуналдық қалдықтар (қатты тұрмыстық қалдықтар, тазарту құрылыстарының кәріз лайлары)	0,19	0,38
	Полигон операторларына және коммуналдық қалдықтарды көмуді жүзеге асырушыларға түсетін коэффициентті ескере отырып төлемақы ставкалары*	0,04	0,076

* Ескертпе: ҚР Салық кодексінің 577-бабы 2-тармағының 2-тармақшасына сәйкес қалдықтарды орналастырғаны үшін төлемақы мөлшерлемесіне 0,2 төмендету коэффициенті қолданылады.

Бұл ҚТҚ полигондарының иелерін қалдықтарды аз көмуге және қалдықтарды көму көлемін азайту үшін ҚТҚ-ны бөлек сұрыптауды енгізуге ынталандыруы керек. Мысалы, "Аман-ер" ЖШС 2022 жылы ҚТҚ полигонына 2265,82 тонна қалдықтарды қабылдады. 2022 жылы қалдықтарды көмгені үшін Қамысты ауданының бюджетіне төлемдер 552 136 теңгені құрады/

2022 жылы қалдықтарды көмгені үшін қоршаған ортаға эмиссияларды есептеу

13 кесте

Көмілген қалдықтар	Саны, тонн	Төлем ставкасы	АЕК 2022	Арттыру коэффициенті	Төмендету коэффициенті	Қоршаған ортаға эмиссияларды есептеу, теңгемен
A	B	C	D	E	F	=B*C*D*E*F
Коммуналдық қалдықтар	1206,1	0,019	3180	2	0,2	29149
Күл	246,72	0,33	3180	2	-	517816
Көң	813	0,001	3180	2	-	5171
Барлығы	2265.82					552136

2031 жылдан бастап жерлеу құны алдымен 2-ге, 2034 жылдан бастап 4-ке және 2037 жылдан бастап 8 есе артады. Тиісінше, халық үшін тарифтер пропорционалды түрде өседі, қоқыс шығару және қоғамдағы әлеуметтік шиеленіс проблемалары туындауы мүмкін. Сондықтан қалдықтарды көму көлемін азайту қажет.

Кәсіпорынды ең жақсы технологияларды енгізуге ынталандыратын тағы бір механизм - бұл ірі нысандардың қажеттілігі туралы Экокодекстегі түзетулер - онда ең жақсы қол жетімді технологияларды (ЕҚТ) енгізу. 2031 жылға дейін ҚТҚ полигондары болып табылатын I санаттағы объектілер экология министрлігінде қоршаған ортаның сапасын жақсартуға бағытталған және кәсіпорында енгізілетін жаңа технологиялар сипатталатын кешенді экологиялық рұқсатты (КЭР) ресімдеуге тиіс. КЭР ресімдеу басталған кезеңде кәсіпорын қоршаған ортаға эмиссиялар төлеуден босатылады. Шығарылатын қаражат қоқысты азайтуға бағытталған жаңа технологияларды сатып алуға бағытталуы керек. КЭР қайтарып алынған жағдайда, сондай-ақ КЭР қайтарып алуға негіз болған экологиялық тиімділік бағдарламасын орындамаған жағдайда, нөлдік коэффициенттер барлық нөлдік кезең үшін өсімпұлды өндіріп ала отырып, тиісті ұлғайтылған коэффициенттердің мәніне ие болады. Қалдықтарды көму үшін ұлғайтылған ставкалар кезінде 2022 жылдағыдай көму көлеміне салынатын салық мөлшері (АЕК индекстеуді ескере отырып) жылына жасалуы мүмкін:

- 2031 жылы екі есе өскен жағдайда: жылына 2,1 млн теңге,

- 2034 жылы төрт есе өскен жағдайда - 5 млн теңге,

- 2027 жылы сегіз есе өскен жағдайда - 12,3 млн теңге.

Келесі кестеде салық ставкаларының өсуін ескере отырып, болашақ кезеңдердегі экологиялық төлемдердің болжамды есебі келтірілген:

Жоғары салық ставкалары кезеңінде ҚТҚ полигоны иелерінің экологиялық төлемдерін болжамды есептеу

Көмілген қалдықтар	Саны, тонн	Төлем ставкасы	АЕК 2022	Арттыру коэффициенті	Төмендету коэффициенті	Үлкейтілген коэффициент	Қоршаған ортаға эмиссияларды есептеу, теңгемен
A	B	C	D	E	F	G	H
2031 ж. бастап
Коммуналдық қалдықтар	1206,1	0,019	5929	2	0,2	2	108 686
Күл	246,72	0,33	5929	2	-	2	1 930 752
Көң	813	0,001	5929	2	-	2	19 280
Барлығы	2265,82						2 058 718
2034 ж. бастап
Коммуналдық қалдықтар	1206,1	0,019	7263	2	0,2	4	266 291
Күл	246,72	0,33	7263	2	-	4	4 730 508
Көң	813	0,001	7263	2	-	4	47 237
Барлығы	2265,82						5 044 035
2037 ж. бастап
Коммуналдық қалдықтар	1206,1	0,019	8897	2	0,2	8	652 436
Күл	246,72	0,33	8897	2	-	8	11 590 151
Көң	813	0,001	8897	2	-	8	115 734
Барлығы	2265,82						12 358 320

Экологиялық және салық кодекстеріне тиісті түзетулер енгізілді.

КЭР жағдайда қайтарып алынады:

- ұзарту мерзімдері шегінде негізгі іс-шараның аяқталмауы;

- белгіленген мерзімде технологиялық нормативтердің кез келгеніне 30%-дан артық қол жеткізбеу;

- теріс әсерді кезең-кезеңмен төмендету көрсеткіштеріне қол жеткізу кестесінде белгіленген мерзімге, осындай көрсеткіштердің кез келгеніне 30%-дан астам қол жеткізбеу;

- ұзартудың тиісті мерзімдері шегінде кезең-кезеңмен төмендеу көрсеткішіне қол жеткізбеу.

Қалдықтарды басқару жөніндегі экологиялық талаптарды бұзғаны үшін айыппұл мөлшерін ұлғайту тұрғысынан 5.07.2014 жылғы № 235-VҚРЗ әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексінің талаптары да қатаңдатылды (344-бап).

Қалдықтармен жұмыс істеу қағидаларын бұзғаны үшін айыппұл санкцияларының мөлшері

14 кесте

№ р/с	Құқық бұзушылық түрі	Айыппұл мөлшері
1.	Қазақстан Республикасының экологиялық заңнамасында көзделген қалдықтардың жекелеген түрлерін көмуге тыйым салуды бұзу	Бұзушылық жасау нәтижесінде алынған экономикалық пайда сомасының 100%
2.	Қалдықтарды жинақтауға немесе көмуге арналмаған арнайы белгіленген орындардан тыс жинау, сол сияқты экологиялық рұқсатсыз қалдықтарды немесе қоршаған ортаға әсер ету туралы декларацияда мәлімделмеген қалдықтарды көму	Жеке тұлғаларға 50 АЕК, лауазымды тұлғаларға, шағын кәсіпкерлік субъектілеріне немесе коммерциялық емес ұйымдарға – 100 АЕК, орта кәсіпкерлік субъектілеріне – 100%, ірі кәсіпкерлік субъектілеріне-бұзушылық нәтижесінде алынған экономикалық пайда сомасының 200%.
3.	Қалдықтарды жинақтау, жинау, тасымалдау, есепке алу, қалпына келтіру, жою және залалсыздандыру жөніндегі экологиялық талаптарды бұзу	Жеке тұлғаларға-40 АЕК, лауазымды тұлғаларға, шағын кәсіпкерлік субъектілеріне немесе коммерциялық емес ұйымдарға – 100 АЕК, орта кәсіпкерлік субъектілеріне - 200 АЕК, ірі кәсіпкерлік субъектілеріне - 500 АЕК
4.	Қалдықтарды басқару жөніндегі операцияларға қойылатын экологиялық талаптарды бұзу	Жеке тұлғаларға - 20 АЕК, шағын кәсіпкерлік субъектілеріне немесе коммерциялық емес ұйымдарға – 50 АЕК, орта кәсіпкерлік субъектілеріне – 100 АЕК мөлшерінде, ірі кәсіпкерлік субъектілеріне-300 АЕК.
5.	Осы баптың үшінші бөлігінде көзделген, бір жыл ішінде, ал ірі кәсіпкерлік субъектілері әкімшілік жаза қолданылғаннан кейін үш жыл ішінде қайталап жасаған іс – әрекет	Жеке тұлғаларға 100 АЕК, лауазымды тұлғаларға, шағын кәсіпкерлік субъектілеріне немесе коммерциялық емес ұйымдарға – 200 АЕК, орта кәсіпкерлік субъектілеріне-300 АЕК мөлшерінде, ірі кәсіпкерлік субъектілеріне – қауіпті қалдықтарды қайта өңдеуге, залалсыздандыруға, кәдеге жаратуға және (немесе) жоюға лицензияның қолданылуын тоқтата тұра отырып, 1000 АЕК.

Айыппұлдар қалдықтарды жинақтауға немесе көмуге арналмаған арнайы белгіленген орындардан тыс жерде жинауды жүзеге асыратын тұрғындарға (жеке тұлғаларға) да қолданылатынын атап өткім келеді. Жергілікті атқарушы органдар арнайы белгіленген орындардан тыс жерде қалдықтарды жинау үшін жауапкершілік шаралары туралы халықты хабардар ету мақсатында профилактикалық жұмыс жүргізуі қажет.

2.6. Соңғы үш жылдағы динамикадағы бөлінген қаражаттың сипаттамасы және талдауы

2020-2022 жылдар кезеңінде бюджеттік ұйымдардың сатып алулары талданып, 29.112023 жылғы жағдай бойынша 2023 жыл қамтылған. Осы кезеңде аудан ұйымдары қалдықтарды азайту жөніндегі іс-шаралардан ҚТҚ мен қожды әкетуге және көмуге қаражат бөлді, медициналық ұйымдар медициналық қалдықтарды кәдеге жарату қызметтерін сатып алды.

Қалдықтарды шығару бойынша қызметтерді негізінен аудан мектептері үшін білім бөлімі сатып алады, сондай-ақ бұл қызметті мемлекеттік органдардың көпшілігі пайдаланады. Медициналық қалдықтарды шығаруды конкурстық негізде жергілікті аудандық аурухана сатып алады. Жергілікті әкімдік 2023 және 2020 жылдары заңсыз қоқысорындарды жою бойынша қызметтерді сатып алды.

2023 жылы Қамысты ауданы үшін қалдықтарды басқару бағдарламасына тапсырыс берілді, онда аудандағы қалдықтарды азайту, ҚР заңнамасына сәйкес қалдықтарды бөлек жинау үлесін ұлғайту моделі сипатталған.

2-қосымшада қалдықтарды шығару, қалдықтарды басқару бағдарламасын әзірлеу, контейнерлерді сатып алу және қоқысорындарын жою жөніндегі іс-шараларға бюджет қаражатын жұмсау кестесі ұсынылған. Аудандағы басқа іс-шаралар әлі сатып алынбайды. Оларға ақша бөлінбейді.

Талданып отырған кезеңде ауданда 2020 жылдан бастап 5598 тонна қалдықтар көмуге және кәдеге жаратуға берілді, оның ішінде 2020 жылы - 2208 қалдық, 2021 жылы – 1386 тонна, 2022 жылы – 742 тонна, 2023 жылы – 1262 тонна. Бұл мақсаттарға 31,5 млн теңге бағытталды. Қалдықтарды басқару бағдарламасына 2023 жылы 2,6 млн теңге бөлінді.

Бөлінген қаражаттың нақты толық жазылуы, қызметтердің саны мен атауы 2-қосымшада сипатталған.

Осылайша, ауданда қалдықтарды азайту үшін:

- ақпараттық жұмыс жүргізуге,

- қалдықтарды жинауға, әкетуге және қайта өңдеуге арналған тарифтерді тұрақты қайта қарауға,

- ауданның барлық ұйымдары мен халыққа қалдықтарды шығару бойынша коммуналдық қызметтерге ақы төлеу және осы қалдықтарды басқару бағдарламасын іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспарында көзделген басқа да шығыстарға қаражат бөлу қажет.

Қорытындылар:

Қалдықтар иерархиясының принципі қалдықтарды басқаруда "кезеңділікті" міндетті түрде орындауды білдіреді. Қалдықтарды түзушілер, ең алдымен, қызмет барысында қалдықтардың пайда болуын болдырмауға (немесе азайтуға), содан кейін қайта пайдалануға, қайта өңдеуге, кәдеге жаратуға және ең соңында қалдықтарды көмуге қол жеткізуі тиіс.

Экономикалық реттеу құралы ретінде қалдықтарды орналастыруға салынатын салық төлемі іс жүзінде тиімсіз болып шықты: кәсіпорындар қалдықтарды қайта өңдеуді/жоюды ұйымдастырудың орнына мүмкіндігінше тезірек көмуге беруге тырысады.

Экологиялық кодекстің жаңа редакциясында табиғат пайдаланушыларды қалдықтарды қайта өңдеуге/кәдеге жаратуға ынталандыру мақсатында қалдықтарды орналастырғаны үшін ең жақсы қолжетімді технологияларды пайдалану негізінде оларды қайта өңдеу жөніндегі іс-шараларды кешенді экологиялық рұқсаттарға енгізу, сондай-ақ қалдықтарды көму үшін ақылы ақыны енгізу арқылы жалпы төлемнен бас тарту ұсынылды.

ҚР ӘҚБтК-де қалдықтарды басқару кезінде экологиялық талаптарды бұзғаны үшін экологиялық айыппұлдардың мөлшері көзделген.

3. Мақсаты, міндеттері және нысаналы көрсеткіштері

Елді мекеннің кез келген тұрғынының және Қамысты ауданының Халыққа қызмет көрсететін кәсіпорындарының тыныс-тіршілігі сөзсіз коммуналдық қалдықтардың пайда болуына әкеп соғады және оларды орналастыру, кәдеге жарату немесе көму проблемасын туғызады.

Халықаралық тәжірибені ескере отырып, қалдықтармен қауіпсіз жұмыс істеу мынАдаевка негізгі қағидаттарға негізделеді (ҚР Экологиялық кодексінің 329-бабы):

- қалдықтардың пайда болуын болдырмау;

- қалдықтарды қайта пайдалануға дайындау;

- қалдықтарды қайта өңдеу;

- қалдықтарды кәдеге жарату;

- қалдықтарды жою.

- қалдықтардың пайда болуын болдырмау (өндірістің жабық циклін қолдана отырып, олардың мөлшері мен зияндылығын азайту);

- заттардың пайдалы қасиеттері толық алынғанға дейін қалдықтарды кәдеге жарату (шикізатты қайта пайдалану);

- қалдықтарды қауіпсіз орналастыру;

- қайта өңдеудің оларды орналастырудан басымдығы;

- қалдықтарды халықтың денсаулығына зиян келтірместен және қоршаған ортаға зиян келтірместен орналастыру.

Иерархия қағидатын қолдану кезінде сақтық қағидаты мен орнықты даму қағидаты, техникалық мүмкіндіктер мен экономикалық орындылық, сондай-ақ қоршаған ортаға, адамдардың денсаулығына және облыстың әлеуметтік-экономикалық дамуына әсер етудің жалпы деңгейі назарға алынуы тиіс.

Осы бағдарламаны әзірлеудің мақсаты қоршаған ортаны қорғауды және ауылдық округтер мен онда тұратын халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығын қамтамасыз ететін Қамысты ауданының ауылдық округтерінде коммуналдық қалдықтарды интеграцияланған басқару жүйесін құру болып табылады.

Коммуналдық қалдықтардың барлық сатыларында қалдықтардың сапасы мен мөлшерін және ластаушы заттардың шығарылуын басқарудан тұратын коммуналдық қалдықтарды басқарудың жаңа моделін әзірлеу.

Қалдықтарды басқару жүйесі қоршаған ортаны басқару жүйесіндегі негізгі ақпараттық буын болып табылады және келесі мақсаттарға ие:

- ҚР Экологикалық кодексінде көзделген талаптарға сәйкес тұрғындардан пайда болатын коммуналдық қалдықтардың қоршаған ортаға теріс әсерін азайту;

- ҚР қолданыстағы нормативтік құжаттарына сәйкес коммуналдық қалдықтардың барлық түрлерін ("құрғақ" және "дымқыл" фракция) қалыптастыру, жою және залалсыздандыру процестерін жүйелеу.

Коммуналдық қалдықтарды басқару бағдарламасының міндеті қоқысты қайта өңдеу үлесін ұлғайту және полигондардың санын азайту болып табылады.

Азаматтарды тастауға, сұрыптауға болмайтын нәрсені бірнеше рет қолдануға және қалдықтарды дұрыс шығаруға үйрету.

Коммуналдық қалдықтарды басқару бағдарламасының негізгі мақсаты ҚР Экологиялық кодексінің талаптарына сәйкес коммуналдық қалдықтарды жинаудың орталықтандырылған жүйесін дамыту болып табылады.

Қойылған мақсатты іске асыруға әкелетін іс-әрекеттер:

1. Коммуналдық қалдықтарды, халықтың тіршілік әрекеті нәтижесінде пайда болатын, өзінің тұтыну қасиеттерін толық немесе ішінара жоғалтқан және жарамдылық мерзімі, олардың агрегаттық жай-күйіне қарамастан аяқталған, сондай-ақ меншік иесі өз бетінше физикалық түрде құтылған тұтыну қалдықтарын, олардың қаптамасын және өзге де заттарды немесе олардың қалдықтарын, оның ішінде ірі көлемді қалдықтарды (жиһаз, тұрмыстық техника) жинау инфрақұрылымын құрсын.

2. Қамысты ауданының ауылдық округтерінің тұрғындарынан коммуналдық қалдықтарды шығару бойынша қызметтер көрсетуге ниет білдірген қатысушылар арасында конкурс (тендер) өткізу. ТКШ бөлімі өткізген конкурс арқылы коммуналдық қалдықтарды ҚТҚ полигонына жинау және шығару бойынша тұрақты негізде қызметтер көрсетуге дайын меншікті немесе жалға алынған мамандандырылған техникасы, қоқыс таситын көліктері бар компанияны айқындасын.

3. Қамысты ауданының тұрғындарымен үй иелерінің жеке конттейнерлерінен коммуналдық қалдықтарды әкетуге шарт жасассын.

4. Ауылдық округтер әкімдіктері кейіннен оларға қызмет көрсету үшін коммуналдық ұйымға бере отырып, сауда объектілері, ауылдық округтердегі әлеуметтік объектілер үшін ұйымдастырылған контейнерлік алаңдар астында жер учаскелерін ресімдесін.

5. Сондай-ақ, оларды ұстау бойынша келесі іс-шаралардың орындалуын ұйымдастыру қажет:

- контейнерлік алаңдар, оларға кіреберістер мен кірме жолдар қатты жабынға ие болуы тиіс;

- контейнерлік алаңдар іргелес аумақтарға қоқыстың таралуын анықтайтын үздіксіз қоршаумен қоршалуы тиіс;

- мамандандырылған көліктен контейнерлерден қайталама шикізатты (тоқыма, банкалар, бөтелкелер және басқа да заттар) алуға жол берілмейді.

- контейнерлік алаң контейнерлік алаңның периметрі бойынша 5 м шегінде коммуналдық қалдықтардан тазартылуы тиіс.

- жазғы уақыт кезеңінде контейнерлер құрал-саймандарды қолдана отырып, жуылуы және он күнде кемінде 1 рет дезинфекциялануы тиіс.

- мамандандырылған автокөліктің жұмысы мен халықтың пайдалануы үшін қалыпты жағдай жасау мақсатында қыс мезгілінде контейнерлік алаңдарға кіреберістер мен кірме жолдарды қардан және мұздан тазартуды қамтамасыз ету қажет.

6. Контейнерлік алаңдарда контейнерлердің ең аз жиынтығын орнату:

- сыйымдылығы 1,1 м3 пластикалық контейнерлер, ПЭТ бөтелкелері мен пластик қалдықтарын сақтауға арналған көлемі 1,6 м3 бір торлы контейнер;

7. Коммуналдық ұйымның коммуналдық қалдықтарды әкету кестесі бекітілсін

- абаттандырылған сектор үшін - күн сайын 7.00-ден ерте емес және 18.00-ден кешіктірмей;

- жеке сектор үшін - аптасына 1 рет.

8. Қамысты ауданының елді мекендерінің әкімдіктері Қамысты ауданының барлық елді мекендерінде контейнерлік алаңын болуы қарастырылсын, мыналармен қоса:

- ПЭТ бөтелкелері мен пластикалық қалдықтарға арналған торлы контейнерлер,

- қайталама шикізатты жинауға арналған контейнер (шыны, қалайы банкалар, картон, қағаз),

- аралас коммуналдық қалдықтарға арналған контейнер (дымқыл фракция) арналған контейнер,

Бұл контейнерлерді жинақталуына қарай коммуналдық ұйым үнемі босатып отыруы тиіс.

Ескертпе: Қамысты ауылында құрамында сынап бар шамдарды, термометрлерді, аккумуляторлық батареяларды қабылдауға арналған арнайы контейнерлерге қызмет көрсетуді (әкетуді) бюджет қаражатынан немесе жеке қаражаттан көзделсін.

9. Қамысты ауданының аумағында тұрғындардан қайта шикізат қабылдау пункттерін ұйымдастыру үшін кәсіпкерлерге үй-жайлар немесе жер учаскелері жалға берілсін.

10. Бұқаралық ақпарат құралдары, әлеуметтік желілер, парақшалар, мектептер мен оқу орындарында, халықпен кездесулерде және еріктілердің көмегімен қалдықтарды бөлек жинауды насихаттауды келесі форматта жүргізуге болады:

- қалдықтарды жағуға тыйым салу және қайта өңделетін қалдықтарды бөлу қажеттілігі туралы халықты хабардар ету;

- қалдықтарды бөлек жинаудың, саналы түрде тұтынудың және қайта пайдаланудың сәтті мысалдарын көрсету;

- ауыл тұрғындарының өміріне экологиялық әдеттерді енгізу (макулатура, тұрмыстық техника, батареялар, киім және т.б. жинау бойынша акцияларға қатысу).

- қалдықтарды қайта шикізатты алу және оны қайта шикізатты қабылдау пунктіне немесе арнайы контейнерлерге беру арқылы тікелей үйде бөлек жинауды ұйымдастыру.

- мұқтаждарға ескі киімдерді қабылдау қайырымдылық пунктін ашу, аудан орталығының ірі сауда орындарында көмекші бокстарды орнату, кейіннен жиналған киімдерді ауданның аз қамтылғандарына беру.

Қоршаған орта сапасының нысаналы көрсеткіштері ретінде қалдықтарды бөлек жинау.

ҚР Экологиялық кодексінің 37-бабының талаптарына сәйкес қоршаған орта сапасының нысаналы көрсеткіштері деп қоршаған ортаның жекелеген компоненттерінің жай-күйінің сандық және сапалық сипаттамаларының және белгілі бір уақыт кезеңінде қол жеткізуге тиіс қоршаған ортаны қорғау және қалдықтарды тиімді басқару жөніндегі шараларды қамтамасыз ету деңгейін сипаттайтын өзге де көрсеткіштердің жиынтығы түсініледі. Сапаның нысаналы көрсеткіштері әрбір облыс, республикалық маңызы бар қала және астана деңгейінде белгіленеді.

Сапаның нысаналы көрсеткіштері белгіленетін ең төмен индикаторлар тізбесіне міндетті түрде коммуналдық қалдықтардың түрлері бойынша көрсеткіштер – оларды бөлек жинау, қайта пайдалануға дайындау, қайта өңдеу, кәдеге жарату және жою (жою және (немесе) көму) үлесі енгізіледі.

Нысаналы көрсеткіштер полигонға түсетін қалдықтардың санын азайту, қайта пайдалануға және қайта өңдеуге жарамды шығарылатын қалдықтардың көлемін ұлғайту, қалдықтарды бөлек жинау үлесін ұлғайту, қалдықтарды азайту және оларды қайта пайдалану процестеріне аймақ тұрғындары мен кәсіпкерлердің көбірек санын тарту үшін әзірленеді. ҚР ЭК 37-бабының 8-тармағына сәйкес сапаның нысаналы көрсеткіштері сапаның экологиялық нормативтері сақталмайтын әкімшілік-аумақтық бірліктер, аумақтар (акваториялар) үшін белгіленеді, олар сапаның экологиялық нормативтеріне он жылдан аспайтын мерзімде кезең-кезеңімен қол жеткізуді қамтамасыз ететіндей етіп белгіленуге тиіс. Сапаның экологиялық нормативтері сақталатын тиісті әкімшілік-аумақтық бірліктердің аумақтарында сапаның экологиялық нормативтерімен салыстырғанда қоршаған орта сапасының неғұрлым жоғары деңгейін қамтамасыз ететін сапаның нысаналы көрсеткіштері белгіленуі мүмкін.

Коммуналдық қалдықтармен жұмыс істеу жөніндегі қызметті және өсу/құлау динамикасын сипаттайтын көрсеткіштер ретінде мынАдаевка көрсеткіштер айқындалды:

Коммуналдық қалдықтарды басқару бағдарламасын іске асырудың нысаналы көрсеткіштері

15 кесте

№ р/с	Нысаналы көрсеткіш	Ағымдағы көрсеткіш	Жоспарлы көрсеткіш
			2024 ж.	2025 ж.	2026ж.	2027 ж.	2028 ж.
1.	Қалдықтарды бөлек жинау үлесі	0,1%	1%	2%	3%	4%	5%
2.	Полигонға қалдықтарды шығаратын компаниялардың саны	0	1	1	1	1	1
3.	Коммуналдық қалдықтарды шығару бойынша халықты қамту	0	15%	30%	45%	60%	75%

Қазіргі уақытта Қостанай облысы әкімдігінің Табиғи ресурстар және табиғат пайдалануды реттеу басқармасы Қостанай облысының қалалары мен аудандары үшін 2024-2028 жылдарға арналған қоршаған орта сапасының нысаналы көрсеткіштерін әзірледі.

2028 жылға дейін бөлек жинау бойынша нысаналы көрсеткіш пайда болатын қалдықтардың жалпы көлемінің 31% мөлшерінде белгіленген. Бөлек жинау үшін = сұрыпталған қалдықтардың көлемі, тонна немесе м3 / пайда болған қалдықтардың көлемі, тонна немесе м3 *100% формуласы бойынша есептеледі. Қабылданған шаралардың тиімділігін бағалау үшін келесі кестеде ұсынылған есептілікті қалыптастыру қажет:

Қалдықтар туралы есеп беру

16 кесте

Есеп беру деректері	Есептілікті кім тапсырады	Кезең	Есеп беру нысаны
пайда болған коммуналдық қалдықтардың саны	- қалдықтарды шығару жөніндегі коммуналдық ұйымдар; - қайта өңделетін қалдықтарды жинау кәсіпорындары, - пайдаланылған шамдарға, термометрлерге және аккумуляторлық батареяларға арналған арнайы контейнерлерден қауіпті қалдықтарды шығаратын кәсіпорындар; - ҚТҚ полигондары	Күнтізбелік жыл	https://oos.ecogeo.gov.kz/ сайтта қалдықтарды түгендеу туралы есеп -Мемлекеттік органның сұрауы бойынша анықтама
қайта өңдеуге берілген коммуналдық қалдықтардың көлемі	- қалдықтарды шығару жөніндегі коммуналдық ұйымдар; - қайта өңделетін қалдықтарды жинау кәсіпорындары, - пайдаланылған шамдарға, термометрлерге және аккумуляторлық батареяларға арналған арнайы контейнерлерден қауіпті қалдықтарды шығаратын кәсіпорындар; - ҚТҚ полигондары	Күнтізбелік жыл	https://oos.ecogeo.gov.kz/. сайтта қалдықтарды түгендеу туралы есеп -Мемлекеттік органның сұрауы бойынша анықтама
көмілген қалдықтардың көлемі	- ҚТҚ полигондары	Күнтізбелік жыл	https://oos.ecogeo.gov.kz/. сайтта қалдықтарды түгендеу туралы есеп -Мемлекеттік органның сұрауы бойынша анықтама
Қамысты ауданы бойынша коммуналдық қалдықтардың пайда болу және жинақталу нормасы (күнтізбелік жыл)	Жергілікті атқарушы органдар	-	- Қамысты ауданы бойынша коммуналдық қалдықтардың пайда болуы мен жинақталуының бекітілген нормалары.
контейнерлік алаңдар саны	Жергілікті атқарушы органдар	-	Есеп, анықтама
контейнер алаңындағы қалдықтардың әртүрлі түрлеріне арналған контейнерлер саны,	Жергілікті атқарушы органдар	-	Есеп, анықтама
қалдықтарды әкетуге, сұрыптауға, көмуге тартылған кәсіпорындар саны	Жергілікті атқарушы органдар	-	Есеп, анықтама
табылған және жойылған рұқсат етілмеген қоқысорындарының саны	Жергілікті атқарушы органдар	-	Есеп, анықтама
Қайталама қалдықтарды бөлек жинау үлесі	Жергілікті атқарушы органдар	-	Есеп, анықтама

Қойылған мақсаттарға қол жеткізу іс-шаралар кешенімен қамтамасыз етіледі, олардың ішінде:

- коммуналдық ұйымның жеке сектордың, кәсіпорындардың, сауда нүктелерінің және т. б. қалдықтарды шығаруын ұйымдастыру;

- мемлекет пен жеке кәсіпкерлік субъектілері арасындағы ынтымақтастықты көздейтін ҚР ЭК 366-бабына сәйкес МЖӘ механизмін қолдану;

Экологиялық жағдайды жақсарту үшін қалдықтарды басқару қызметінен туындаған зиянды жою маңызды. Осы қызметті сипаттайтын көрсеткіштердің арасында:

- жойылған қоқыс үйінділерінің жалпы санынан үлесі (саны);

- коммуналдық қалдықтарды рұқсатсыз орналастыру орындарының санын азайту;

- нормативтік жағдайға келтірілген коммуналдық қалдықтарды жинау және жинақтау орындарының үлесі (контейнерлік алаң).

Экономикалық көрсеткіштер арасында мыналар бар:

- коммуналдық қалдықтарды қайта өңдеу саласында жаңа жұмыс орындарын құру;

- коммуналдық қалдықтарды бөлек жинау жүйесін ілгерілетуге, инвесторлар өндіретін қайталама шикізатты жинау бойынша акциялар өткізуге бағытталған тартылған инвестициялардың көлемі (ПЭТ бөтелке, полиэтилен, картон қаптама, жұмыртқадан жасалған науалар және т. б.);

- қоқыс шығарудан және оларды көмуден түсетін қосымша салық түсімдері.

4. Қойылған міндеттерге қол жеткізудің негізгі бағыттары, жолдары

Қамысты ауданының ауылдарында жеке сектор және жеке тұрғын үй құрылысы басым. Сондықтан бірінші кезең әрбір үй иесінің минималды көлемі 0,2 м3 (200 литр) болатын коммуналдық қалдықтарды жинауға арналған жеке контейнер орнатуы қажет. Бұл қоқысты сақтауға арналған арнайы контейнерлер де, үйдегі контейнерлер, металл немесе ағаш бөшкелер де болуы мүмкін. Бұл жануарлардың коммуналдық көлік келгенге дейін қалдықтарды сүйремеуі үшін қажет.

Сауда нүктелері, кафелер, халыққа түрлі қызметтер көрсету пункттері, автожанармай құю станциялары, автосервистер және т. б. сондай-ақ түзілетін қалдықтардың көлеміне және оларды босату жылдамдығына байланысты көлемі кемінде 0,7 м3 және одан көп коммуналдық қалдықтарды жинау үшін жеке контейнермимен жарақтандырылуы тиіс. Бір-бірінен 100 м шегінде бірнеше қоғамдық тамақтану орындары мен сауда нүктелері болған жағдайда, онда бірнеше контейнер орната отырып, контейнерлік алаңды ұйымдастыру мүмкін болады. Бұл қоқыс шығаратын машинаның жұмысын жеңілдетеді.

Қостанай облысы Қамысты ауданы мәслихатының 2022 жылғы 10 тамыздағы № 159 шешімімен айқындалған әлеуметтік объектілер (мектептер, мектепке дейінгі мекемелер, ауруханалар, медициналық мекемелер және т.б.) және аудан әкімшілігінің ғимараттары коммуналдық қалдықтардың пайда болу және жинақталу нормаларына (бұдан әрі -"нормалар") сәйкес коммуналдық қалдықтарды жинауға арналған контейнерлік алаңдармен жабдықталынады.

Өндірістік объектілердің (ШҚ, ЖШС, ЖК) меншік иелері өз қаражаты есебінен өндірістік объектілерден нормалар мен іс жүзінде пайда болатын қалдықтарды есептеу негізінде контейнерлер орната отырып, контейнерлік алаңдарды ұйымдастыруға тиіс. Контейнердің сыйымдылығы кем дегенде 7 күндік ҚТҚ жинақтауға және сақтауға жеткілікті болуы керек.

Елді мекендерде шамдарға, батареяларға, термометрлерге, аккумуляторлық батареяларға арналған кемінде бір контейнер, сондай-ақ пластикалық бөтелкелер мен қалдықтарды қабылдауға арналған кемінде бір торлы контейнер, қалайы банкалар мен шыны ыдыстарға арналған контейнер орнату қажет. Контейнерлерді адамдар көп жиналатын немесе бейнебақылаумен (мектептер, ауруханалар, ХҚКО және т.б.) ең көп баратын орындарда орнату қажет.

Қамысты ауданының тұрғындарынан коммуналдық қалдықтарды жинақтауға арналған контейнерлер санын есептеу

17 кесте

№ р/с	Ауылдық округтің атауы	Қалдықтардың пайда болу көздері	Коммуналдық қалдықтарды жинауға арналған контейнерлердің қажетті саны	Түзілетін қалдықтардың есептік көлемі
1.	Қамысты ауылдық округі, 4 ауыл	1448 үй	1448 бір. 0,2 м3 бойынша	9748 м3/жыл 26,7 м3/тәулік 186,9 м3/апта
		22 әлеуметтік объект	22 бір. 0,7-1,1 м3 бойынша	нормаларға сәйкес
		35 сауда нүктесі	35 бір. 0,7-1,1 м3 бойынша	нормаларға сәйкес
		22 кәсіпорын	22 бір. 0,7-1,1 м3 бойынша	нормаларға сәйкес
2.	Адаевка ауылдық округі, 3 ауыл	446 адам		963,36 м3/жыл 2,6 м3/тәулік 18,5 м3 /апта
		155 үйлер	155 бір. 0,2 м3 бойынша
		4 әлеум. объект	4 бір. 0,7-1,1 м3	нормаларға сәйкес
		3 сауда нүктесі	3 бір. 0,7-1,1 м3 бойынша	нормаларға сәйкес
		10 кәсіпорын	10 бір. 0,7-1,1 м3 бойынша	нормаларға сәйкес
3.	Алтынсарин ауылы 1 ауыл	1611 адам		3479,8 м3/жыл 9,5 м3/тәулік 66,74 м3/апта
		405 үйлер	405 бір. 0,2 м3 бойынша
		3 әлеум. объект	3 бір. 0,7-1,1 м3 бойынша	нормаларға сәйкес
		10 сауда нүктесі	10 бір. 0,7-1,1 м3 бойынша	нормаларға сәйкес
		1 кәсіпорын	1 бір. 0,7-1,1 м3 бойынша	нормаларға сәйкес
4.	Аралкөл ауылдық округі, 2 ауыл	172 адам		371,5 м3/жыл 1,02 м3/тәулік 7,13 м3/апта
		42 үй	42 бір. 0,2 м3 бойынша
		3 әлеум. объект	3 бір 0,7-1,1 м3 бойынша	нормаларға сәйкес
		0 сауда нүктесі	-	нормаларға сәйкес
		20 кәсіпорын	20 бір. 0,7-1,1 м3 бойынша	нормаларға сәйкес
5.	Арқа ауылдық округі, 2 ауыл	1473 адам		3181,7 м3/жыл 8,71 м3/тәулік 61,0 м3/апта
		384 үй	384 бір. 0,2 м3 бойынша
		3 әлеум. объект	3 бір. 0,7-1,1 м3 бойынша	нормаларға сәйкес
		8 сауда нүктесі	8 бір. 0,7-1,1 м3 бойынша	нормаларға сәйкес
		14 кәсіпорын	14 бір 0,7-1,1 м3 бойынша	нормаларға сәйкес
6.	Бестөбе 1 ауыл	414 адам		894,24 м3/жыл 2,45 м3/тәулік 17,2 м3/апта
		130 үй	130 бір. 0,2 м3 бойынша
		4 әлеум. объект	4 бір. 0,7-1,1 м3 бойынша	нормаларға сәйкес
		3 сауда нүктесі	3 бір 0,7-1,1 м3 бойынша	нормаларға сәйкес
		3 кәсіпорын	3 бір. 0,7-1,1 м3 бойынша	нормаларға сәйкес
7.	Дружба ауылы	176 адам		380,16 м3/жыл 1,04 м3/тәулік 7,3 м3/апта
		50 үй	50 бір 0,2 м3 бойынша
		3 әлеум. объект	4 бір. 0,7-1,1 м3 бойынша	нормаларға сәйкес
		0 сауда нүктесі	3 бір. 0,7-1,1 м3 бойынша	нормаларға сәйкес
		14 кәсіпорын	3 бір 0,7-1,1м3 бойынша	нормаларға сәйкес
8.	Қарабатыр 1 ауыл	748 адам		1615,68м3/жыл 4,42м3/тәулік 30,98м3/апта
		236 үй	236 бір. 0,2м3 бойынша
		5 әлеум. объект	5 бір. 0,7-1,1м3 бойынша	нормаларға сәйкес
		6 сауда нүктесі	6 бір. 0,7-1,1м3 бойынша	нормаларға сәйкес
		2 кәсіпорын	2 бір. 0,7-1,1м3 бойынша	нормаларға сәйкес
9.	Клочков ауылдық округі 2 ауыл	490 адам		1058,4 м3/жыл 2,9 м3/тәулік 20,3 м3/апта
		145 үй	145 бір. 0,2м3 бойынша
		7 әлеуметтік объект	7 бір. по 0,7-1,1м3 бойынша	нормаларға сәйкес
		4 сауда нүктесі	4 бір. 0,7-1,1м3 бойынша	нормаларға сәйкес
		20 кәсіпорын	20 бір. 0,7-1,1м3 бойынша	нормаларға сәйкес
	Барлығы		2995 бірлік тұрғын үйдің жанындағы контейнер, Сауда нүктелерінде 69 бірлік, Әлеуметтік нысандар жанындағы 54 контейнер*

* Жеке үйлерде ұсынылатын контейнерлер-металл б/п бөшкелер немесе ағаштан жасалған үй ыдыстары. Халық олардағы қалдықтарды қоқыс дорбаларында сақтайды.

Әрбір елді мекенде кезең кезеңімен қалдықтарды шығарудың орталықтандырылған жүйесін құру қажет:

I кезең:

- коммуналдық қалдықтарды тасымалдаушыны немесе қалдықтарды ҚТҚ полигонына шығару жөніндегі коммуналдық кәсіпорынды анықтасын,

- елді мекендердің тұрғындарымен, сауда нүктелерімен, қызмет көрсету саласында жұмыс істейтін кәсіпкерлермен, шаруа қожалықтарымен ҚТҚ полигонында қалдықтарды шығару немесе қалдықтарды қабылдау бойынша ақылы қызметтер көрсету шарттары жасалсын,

- қалдықтарды шығару кестесі белгіленсін,

- полигонға қалдықтарды беру қажеттілігі туралы халықты хабардар ету,

- қалдықтарды бөлек сұрыптау бойынша ақпараттық жұмыс жүргізілсін,

II кезең:

- тұрғын үйдің әр иесіне үйдің жанына қоқыс контейнерін орнатуды талап етілсін, ұсынылған көлемі 0,2 м3. Шамамен 4 адам тұратын бір үйден аптасына 0,17 м3 пайда болады. Тұрғындарды өз қалдықтарын қызмет көрсету ұйымына беруге және қалдықтарды жағуға үйрету керек, өйткені жағу кезінде зиянды ластаушы заттар бөлінеді. Бұл көлемді қоқыс шығаратын ұйымға үнемі беру керек. Тамақ қалдықтарын шаруашылықта қайта пайдалануға рұқсат етіледі. Тамақ қалдықтарын шаруашылықта қайта пайдалануға рұқсат етіледі.

- әрбір сауда нүктесін, әлеуметтік объектіні, қызмет көрсету саласын, өндірістік кәсіпорынды, ауыл шаруашылығы кешенін ұсынылған көлемі 0,7-1,1 м3 қоқыс контейнерін орнатуға және қалдықтардың жиналуын белгіленген орындардан тыс жерде емес, оларда жүргізуге және өз қалдықтарын кесте бойынша коммуналдық ұйымға беруге міндеттелсін.

ҚР Экологиялық кодексінің 321-бабына сәйкес коммуналдық қалдықтарды жинау мен әкетудің орталықтандырылған жүйесі инфрақұрылымының мынАдаевка объектілерін құра отырып, қалдықтарды бөлек жинауды көздеу қажет:

- аудан орталығында халықтан: картон, макулатура, ПЭТ-бөтелкелер, шыны, алюминий банкалар қайталама шикізатты қабылдау және сатып алу пункті ұйымдастырылсын, халықпен ақпараттық жұмыс жүргізілсін, осы қызметке кәсіпкерлерді тартылсын,

- құрамында сынап бар шамдарды, аспаптарды, қыздыру өлшегіштерді, арнайы конейнерлерден аккумуляторлық батареяларды әкетуге және кәдеге жаратуға мамандандырылған ұйымдармен шарт жасасу қажет;

- контейнер алаңдарында қайта өңдеуге арналған торларды (пластикалық бөтелкелер мен қалдықтар, шыны бөтелкелер, қаңылтыр банкалар, металл бұйымдар) орнатылсын.

Контейнерлік алаңдар қатты жабынға орнатылуы, профиль парағымен қоршалуы, алаңның ұсынылатын мөлшері 3 м * 1,5 м, алаңға автокөлікке арналған кірме жолдар салынуы тиіс (20 сурет).

20 сурет. Қамысты ауылындағы контейнерлік алаң

Сондай-ақ, контейнер алаңының үстіне атмосфералық жауын-шашынның контейнерге түсуіне және қалдықтардың салмағын артуына жол бермейтін шатырды орнату ұсынылады. Контейнерге су түскен жағдайда контейнердің салмағы артады және бұл контейнердің коммуналдық техникаға шығарылуын қиындатады, қоқыс шығаратын техниканың көтеру механизмдері зақымдалуы мүмкін. Мұнда торлар мен арнайы контейнерлерді орнату, алаңды бейнебақылаумен және қалдықтарды белгіленген орындардан тыс жерде заңсыз шығарғаны үшін айыппұл мөлшерімен бөлу қажеттілігі туралы ақпараттық плакаттармен жабдықтау ұсынылады.

Заңды тұлғалар мен ЖК, қалдықтарды түзушілері пайда болған және берілген қалдықтардың көлемін көрсете отырып, қайта өңдеуге және көмуге қалдықтарды қабылдаған ұйымдарды көрсете отырып, жыл сайын 1 наурызға дейін қалдықтарды түгендеу бойынша есептілікті тапсыруға міндетті. Бұл есептілік кәсіпорындарды өз қалдықтарының есебін жүргізуге және оларды мамандандырылған ұйымдарға беруге ынталандырады. Осы есептілікке сәйкес экология департаменті кәсіпорынға бармай-ақ және қалдықтардың пайда болу фактілері анықталған, бірақ олардың ҚТҚ полигонына немесе қайта өңдеуге берілмеуі жағдайында үстел үсті аудитін жүргізеді, әкімшілік шаралар қабылдайды (ескерту немесе айыппұл). Есептілікті тапсыруға арналған портал https://oos.ecogeo.gov.kz/. Мерзімі келесі жылдың 1 наурызына дейін.

5. Бағдарламаны қаржыландырудың қажетті ресурстары мен көздері

Бағдарламаны қаржыландыру көздері жергілікті бюджет, қалдықтарды жинау, әкету, кәдеге жарату және қайта өңдеудегі мүдделі ұйымдардың меншікті қаражаты, өндірушілердің (импорттаушылардың) кеңейтілген міндеттемелерінің операторы (Кодекстің 388-бабы 1-тармағының 10) тармақшасына сәйкес кәдеге жарату төлемі түрінде, оның банктік шотына өндірушілер мен импорттаушылардан түскен қаражаттан), отандық өндірушілердің (импорттаушылардың), халықаралық қаржы экономикалық ұйымдардың немесе донор елдердің гранттары, екінші деңгейдегі банктердің несиелері және Қазақстан Республикасының заңнамасында тыйым салынбаған басқа да көздер.

Коммуналдық қалдықтарды азайту, олармен басқару жөніндегі іс-шараларды төлеу көздерінің бірі қоршаған ортаға теріс әсер еткені үшін төлем ретінде түсетін жергілікті бюджет қаражаты болуы мүмкін. ҚР Бюджет кодексінің 64-бабының 1-тармағына сәйкес "Қоршаған ортаны қорғау жөніндегі іс-шараларға қаражат жіберу нормативі Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексінде көзделген қоршаған ортаны қорғау жөніндегі іс-шаралар жоспарын әзірлеу және бекіту жылының алдындағы үш жыл ішінде жергілікті бюджетке түскен қоршаған ортаға теріс әсер еткені үшін төлемақының кемінде жүз пайызы мөлшерінде қабылданады".

ҚР ЭК 29-бабының 3-тармағына сәйкес "Қоршаған ортаны қорғау жөніндегі іс-шаралар" ұйымдастырылады:

1) Жергілікті деңгейде – облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың жергілікті атқарушы органдарымен;

2) республикалық деңгейде – қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті органмен".

ҚР ЭК 29-бабының 7-тармағына сәйкес "Қоршаған ортаны қорғау жөніндегі бекітілген іс-шаралар жоспары осы іс-шаралар жоспарын әзірлеу және бекіту жылының алдындағы үш жыл ішінде жергілікті бюджетке түскен қоршаған ортаға теріс әсер еткені үшін төлемақының сомасынан кем емес көлемде бюджет қаражаты есебінен іске асырылады.

Қоршаған ортаға теріс әсер еткені үшін түскен төлемақы сомасынан қалыптастырылатын және қоршаған ортаны қорғау жөніндегі іс-шараларға жіберілетін қаражат жеткіліксіз болған жағдайда, қоршаған ортаны қорғау жөніндегі бекітілген іс-шаралар жоспары қоршаған ортаны қорғау саласындағы уәкілетті органның келісімі бойынша ғана өзгертілуі мүмкін".

2019 жылдан 2022 жылға дейінгі кезеңде Қамысты ауданының бюджетіне қоршаған ортаға эмиссиялар үшін төлем ретінде қоршаған ортаға эмиссиялар үшін түскен:

• 2019 жыл - 530,9 мың теңге;

• 2020 жыл - 639,4 мың теңге;

• 2021 жыл - 498,1 мың теңге;

• 2022 жыл - 395,3 мың теңге;

2023 жылға күтілетін түсімдер сомасы - 254,2 мың теңге.

Экологиялық және бюджеттік кодекстерге сәйкес бұл сома табиғатты қорғау іс-шараларын іске асыруға жұмсалуы тиіс.

6. Коммуналдық қалдықтармен басқару бағдарламасын іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспары (Қаржыландыру көлемі әрбір іс-шараны өткізуге арналған шығыстар сметасы негізінде айқындалады және тиісті жылға арналған бюджетті қалыптастыру кезінде нақтыланатын болады)

№ р/с	Іс-шараның атауы	Аяқтау нысаны	Орындауға жауаптылар	Орындау мерзімі	Қаржыландыру көлемі	Қаржыландыру көздері
1	2	3	4	5	6	7
1. Коммуналдық қалдықтармен басқарудың интеграцияланған жүйесін құру және тұтыну қалдықтарымен жұмыс істеу мәселелері бойынша нормативтік-әдістемелік және заңнамалық базамен қамтамасыз ету
1.1.	Тұрғындардан және заңды тұлғалардан коммуналдық қалдықтарды әкету жөніндегі коммуналдық ұйымды тарту (ҚТҚ полигонының меншік иесі бар қызметтерінің жаңа немесе кеңейтілген тізбесі)	Ынтымақтастық туралы меморандум	ТКШ бөлімі	2024 жж.	-	-
1.2.	Қалдықтарды жинауды, тасымалдауды, сұрыптауға дайындауды, өңдеуді, қайта өңдеуді және (немесе) кәдеге жаратуды жүзеге асыратын ұйымдардың материалдық-техникалық базасын, сондай-ақ ҚТҚ жинау және тасымалдау, қоқыс шығару техникасын сатып алу жүйесін жаңғырту және жетілдіру	Есеп		2024-2028жж.	2 бірлік автокөлік жаңа техниканың құны 37,5-47 млн теңге, техниканың құны 10 млн теңгеден басталады)	Коммуналдық ұйымның меншікті қаражаты
1.3.	Ауданның елді мекендерін пластикалық контейнерлермен жабдықтандыру	Контейнерлерді жеткізуге арналған шарттар мен жүкқұжаттар	ауылдық округтер мен ауыл әкімдіктері, кәсіпкерлер	2024-2028жж.	54 бірлік (әлеуметтік нысандарда) 150 мың теңгеден, барлығы 8,1 млн теңге	қалдықтарды өндірушінің меншікті қаражаты
1.4.	Пластикалық қалдықтарға арналған торлы контейнерлерді сатып алу	Контейнерлерді жеткізуге арналған шарттар мен жүкқұжаттар	ауылдық округтер мен ауыл әкімдіктері, кәсіпкерлер	2024-2028жж.	69 бірлік (сауда нүктелерінде) 80 мың теңгеден, барлығы 5,52 млн теңге	Коммуналдық ұйымның меншікті қаражаты немесе бизнес субъектілерінің демеушілік көмегі
1.5.	Сауда объектілері, ең көп баратын әлеуметтік объектілер, қоғамдық тамақтану шегінде "қоқыс контейнерлік алаңдарын орналастыруға" нысаналы мақсаты бар ауылдар аумағында жер учаскелерін бөлу, оларға сауда нүктелерінен, әлеуметтік және әкімшілік объектілерден, елді мекен тұрғындарынан коммуналдық қалдықтарды жинауға арналған контейнерлер белгілеу.	Жерге акт	ауылдық округтер мен ауыл әкімдіктері	2024-2028 жж.	Нарықтық бағамен	Бюджет қаражаты, жеке инвестициялар
1.6.	Қайта өңдеу пункттерін ұйымдастыру үшін мүдделі тұлғаларға жер учаскелері мен үй-жайлар бөлу	МЖӘ, үй-жайды жалға алу немесе пайдалану шарты	ТКШ бөлімі	2024-2028 жж.	Нарықтық бағамен	Бюджет қаражаты
1.7	Әділ тарифтерді белгілеу, оларды үнемі қайта қарау	Жергілікті мәслихаттың шешімі	ТКШ бөлімі	2024-2028 жж.	2,5 млн теңге	Аудан қаражаты
1.8.	Коммуналдық қалдықтарды, олардың пайда болу көзінен үнемі шығару (тұрғын үй секторы, дүкендер, сауда және қызмет көрсету салалары, мемлекеттік және әлеуметтік объектілер, өндірістік объектілер және т.б.). Коммуналдық қалдықтарды шығару кестесі мен жиілігін анықтау	Қоқысты шығару бойынша қызметтер көрсетуге арналған шарт	Коммуналдық ұйым	2024ж.	Жасалған шарттарға сәйкес	Коммуналдық ұйымның жеке қаражаты
1.9.	Қауіпті қалдықтарды (құрамында сынап бар қалдықтарды (қызуды өлшегіш, шамдар), батареяларды, аккумуляторларды және басқаларды) шығару.	Кейіннен қауіпті коммуналдық қалдықтарды қайта өңдеумен және жоюмен арнайы контейнерлерге қызмет көрсету бойынша қызметтер көрсетуге арналған шарт	ТКШ бөлімі	2024- 2028 жж.	Жылына 2 рейс үшін 200 мың теңге	Жергілікті бюджет
1.10.	Күл-қож, құрылыс және коммуналдық қалдықтардың рұқсат етілмеген үйінділерін жою	Рұқсат етілмеген қоқысорындарын жою бойынша қызметтер көрсетуге арналған шарт	ТКШ бөлімі	2024-2028 гг	бір тонна қоқыс үшін 1000 теңгеден (полигон үшін 800 мың теңгеден бастап)	Жергілікті бюджет
1.11	Қалыптасқан көзінен қалдықтарды бөлек жинауды енгізу (Экологиялық кодекстің 351-бабында көзделген құрғақ және дымқыл фракцияларға, ірі габаритті қалдықтарға, электрондық және электр жабдығының қалдықтарына, құрамында сынабы бар, медициналық, құрылыс және басқа да қалдықтарға). Әрбір бюджеттік және мемлекеттік ұйым, әрбір жеке аула, сауда объектілерінің, әлеуметтік объектілердің иелері, өндірістік үй-жайлардың иелері дербес және өз есебінен ҚТҚ жинауға арналған контейнерлер орнатады және коммуналдық ұйыммен оларды тұрақты әкетуге шарт жасасады.	Қалдықтарды бөлек жинау үшін	Әкімдіктер, ТКШ бөлімі, мемлекеттік және жеке медициналық мекемелер	2024-2028 жж	-	Облыстық және жергілікті бюджет, қалдықтарды шығарушылардың өз қаражаты
2. Қалдықтармен басқару бағдарламасының мониторингі
2.1	"Бағдарламада" белгіленген нысаналы көрсеткіштерге жыл сайын мониторинг жүргізу. Олардың кілттері: - қалдықтарды бөлек жинау, сұрыптауға, қайта өңдеуге, кәдеге жаратуға және жоюға (жоюға және (немесе) көмуге) дайындау үшін. - халықты және қалдықтарды шығарумен қамту, - қалдықтарды басқару бағдарламасында белгіленген медициналық, құрамында сынап бар, құрылыс қалдықтарын және т. б. шығару және кәдеге жарату	Коммуналдық қалдықтардың түрлері бойынша нысаналы көрсеткіштердің мониторингі жөніндегі есеп	ТКШ бөлімі	2024 – 2028 жж.	Сметалық құнға сәйкес	Облыстық бюджет
3. Коммуналдық қалдықтардың пайда болуын азайту, бастапқы материалдық ресурстар ретінде қайталама шикізатты барынша пайдалану
3.1	Қайталама шикізатты жинаумен айналысатын кәсіпкерлер үшін жағдай жасау: жер учаскелерін, мүлікті пайдалануға беру, қайта шикізатты қабылдау пункттерін, қайта шикізатты жинауға арналған контейнерлік бактарды орнату үшін жалға беру. Осы мақсаттар үшін меншікті мүлкі бар кәсіпкерлерді тарту.	Жерге акті, жер учаскелерін беру шарты	Әкімдіктер, ТКШ бөлімі	2024-2028жж	-	Бюджет қаражаты, жеке инвестициялар, демеушілік көмек
3.2	Аудан аумағында қайталама қалдықтарды сұрыптауға, жинауға қайта өңдеуге қатысатын кәсіпорындардың тізбесін кеңейту	есеп	Әкімдік, бюджеттік ұйымдар, кәсіпкерлер, шаруа қожалықтары	2024 – 2028 жж.		Бюджет қаражаты, жеке инвестициялар, демеушілік көмек
4. Көмілетін коммуналдық қалдықтардың көлемін азайту аралас қалдықтардан қайта өңделетін заттарды максималды алу
4.1.	Халықтың, кәсіпкерлердің, ұйымдардың қалдықтарды екі фракцияға (дымқыл және құрғақ) бөлек жинауын, оларды қалыптастыру және тиісті контейнерлерде орналастыру сәтінде ұйымдастыру. Азық-түлік қалдықтарын халықтың үй қажеттіліктері үшін пайдалануға рұқсат етіледі (үй шаруашылығына жем ретінде, үй учаскелеріне тыңайтқыш ретінде) Әрбір бюджеттік және мемлекеттік ұйым, әрбір жеке аула, сауда объектілерінің, әлеуметтік объектілердің иелері, өндірістік үй-жайлардың иелері дербес және өз есебінен ҚТҚ жинауға арналған контейнерлер орнатады және коммуналдық ұйыммен оларды тұрақты әкетуге шарт жасасады.	аудандағы бөлек алымның үлесі туралы есеп	Акимат	2024 – 2028 ж.	Жеке үйлердегі 2995 контейнер (б/п металл бөшкелер, ағаш жәшіктер немесе кез келген контейнерлер), Әлеуметтік, сауда, өндірістік объектілердегі 229 бірлік контейнер (металл контейнердің нарықтық құны 40 мың теңгеден, пластиктен 22 мың теңгеден бастап). Контейнерге рұқсат етіледі.	Жеке және қарыз қаражаттары, демеушілік көмек, гранттар
5. Аудан аумағын абаттандыру бойынша іс-шаралар
5.1.	Ауылдық округтер аумағындағы сауда нүктелері мен әлеуметтік нысандар мен әкімшілік ғимараттардың жанында қоғамдық пайдалану орындарында ұсақ қоқыстарға арналған қосымша жәшіктер орнату. Урналар меншік нысанына қарамастан әрбір кәсіпорынға, ұйымға, мекемеге, дүкенге кіре берісте, қоғамдық көлік аялдамаларында біреуден кем емес мөлшерде орнатылады. Урналарды тазалау, олар толған кезде жүргізілуі тиіс.	Урналарды орнату туралы фотоесеп	Әкімдіктер, ТКШ бөлімі	2024 – 2028 жж.	123 бірлік қоқыс жәшігі, қоқыс жәшігінің құны 6,3 - 9 мың теңге, барлығы 775-1107 мың теңге	қалдықтарды қалыптастырғандардың меншікті қаражаты
5.2.	Ауқымды іс-шаралар кезінде орталық саябақтардың, спорттық және қоғамдық іс-шараларды өткізуге арналған орындардың және пластикке арналған торлардың жанында жылжымалы эко қоқыс жәшіктерін орнату.	Есеп	Іс-шараны ұйымдастырушы	2024 – 2028 жж.	-	Іс-шараны ұйымдастырушының өз қаражаты
5.3.	Қайта өңделетін шикізатты (макулатура, пластик, шыны, алюминий және қалайы банкалар) қабылдау пунктін ашу	Қамысты ауылында қайта шикізат қабылдау пунктінің ашылуы	Әкімдік, ТКШ бөлімі, кәсіпкерлік бөлімі	2024-2028 ж.	-	жеке инвестициялар
6. Өз қалдықтарын коммуналдық ұйымдарға беруге халықты тарту
6.1.	Контейнерлік алаңдар, орман екпелері, елді мекендердің саябақ және су қорғау аймақтары, халықтың үй маңындағы аумақтары шегінде пайда болатын стихиялық қоқыс үйінділерін жою	Тұрғын үй аумағынан тыс жерде полигонның болмауы.	Ауылдық округ әкімдіктері ауылдық округтердің халқы	2024-2028ж.	бір тонна қоқыс үшін 1000 теңгеден (полигон үшін 800 мың теңгеден бастап)	халықтың өз қаражаты есебінен
6.2	Тұрғындардың өз тұрғын үйінің жанына сыйымдылығы 0,2 м3 жеке контейнер орнатуы.	Әр тұрғын үйге жеке контейнерлер орнату	Ауылдық округ әкімдіктері ауылдық округтердің халқы	2024-2028 ж.	2995 бірлік (бөшкелер, ағаш ыдыстар және т. б. рұқсат етіледі)	халықтың өз қаражаты есебінен
6.3	Коммуналдық қалдықтарды, оған тыйым салу және айыппұлдар туралы халықты хабардар ету жолымен өртеуді тоқтату	Әрбір сауда объектісінде, қызмет көрсету нүктесінде, әкімшілік және әлеуметтік объектіде коммуналдық қалдықтарға арналған қосымша контейнерлер орнату	Ауылдық округ әкімдіктері	2024 ж.	БАҚ пен әлеуметтік желілерде хабарландырулар жариялау үшін 100 мың теңге	кәсіпкерлердің өз қаражаты есебінен
6.4	Ауданның коммуналдық қалдықтарын, сауда нүктелерін және кәсіпорындарын жинауды 75% қамтуға қол жеткізумен қамтамасыз ету	Коммуналдық қалдықтарды жинау мен әкетудің орталықтандырылған жүйесінің жұмыс істеуін қамтамасыз ету	Акиматы сельских округов, отдел ЖКХ	2024 – 2028 гг.	-	Коммуналдық ұйымның және халықтың меншікті қаражаты
6.5	Коммуналдық қалдықтарды бөлек жинау деңгейін коммуналдық қалдықтар пайда болуының жалпы көлемінен 5% - ға дейін арттыру	Коммуналдық қалдықтарды көму көлемін қысқарту	ТКШ бөлімі	2028ж.	69 бірлік (сауда нүктелерінде) 80 мың теңгеден, барлығы 5,52 млн теңге	Қайта шикізат жинайтын кәсіпорындар, коммуналдық ұйымдар
6.6	Қамысты ауданының елді мекендері шегінде рұқсат етілмеген қоқыстарды, олардың жаңасы пайда болуын болғызбай, оның ішінде тұрғын үйлердің артында да толық жою.	Елді мекендердің аумағында рұқсат етілмеген қоқыс үйінділерін жою	ТКШ бөлімі Қоқыс шығаратын компания	2024-2028жж.	бір тонна қоқыс үшін 1000 теңгеден (полигон үшін 800 мың теңгеден бастап)	Контейнерлік алаңдарға қызмет көрсететін және коммуналдық қалдықтарды ҚТҚ полигонына әкетуді жүзеге асыратын қоқыс шығаратын компания
6.7.	Сауда нүктелерінің, әлеуметтік объектілердің және әкімшілік ғимараттардың контейнерлік алаңдарынан халық пен кәсіпорындардың коммуналдық қалдықтарын әкетудің кестесі мен кезеңділігін белгілеу	Кесте	Қоқыс шығаратын компания	2024-2028жж.		Коммуналдық ұйымның қаражаты
6.8.	Сауда нүктелерінің және қызмет көрсету саласының (кафе, ТҚҚ, шаштараз және т.б.) меншік иелерінің өз қызметінен пайда болатын қайталама шикізатты қайта шикізатты қабылдау пункттеріне немесе оны жинаушыларға беру. Қайта өңдеуге жіберілетін қалдықтардың ішінде: картон және полиэтилен қаптамасы, пластикалық бөтелкелер, алюминий ыдыстар.	Қайталама шикізатты беру шарты қайталама шикізатты жинау жөніндегі ұйымдар ҚОҚ АТО - да қалдықтардың пайда болуын түгендеу жөніндегі жыл сайынғы есеп Қалдықтарды қабылдау-беру актісі отходов	Сауда нүктесінің иесі	2024-2028 жж	Қайта шикізатты қабылдау нарықтық бағамен жүзеге асырылады	Қайта өңделетін шикізатты қабылдау бойынша кәсіпорны, сауда нүктелерінің иелері
6.9.	Кеңсе ғимараттарының, жеке тұрған дүкендердің және қызмет көрсету саласының меншік иелерін пайда болған коммуналдық қалдықтарды сауда үй-жайынан қалдықтарды шығару жөніндегі коммуналдық ұйым келген сәтке дейін уақытша жинақтау үшін өз контейнерлерін орнатуға міндеттеу	Жүкқұжат, есеп	Сауда нүктесінің иесі	2024 ж.	Әлеуметтік, сауда, өндірістік объектілердегі 229 бірлік контейнер (металл контейнердің нарықтық стомость 40 мың теңгеден, пластиктен 22 мың теңгеден бастап). Контейнерге рұқсат етіледі.	Кәсіпкердің өз қаражаты
6.10.	Сауда нүктесі контейнерлерден қалдықтарды шығаруға қоқыс шығаратын компаниямен шарт жасасуы	Қоқысты шығару бойынша қызметтер көрсетуге арналған шарт	Сауда нүктесінің иесі	2024 ж.	жасалған шарттың талаптарына сәйкес	Кәсіпкердің өз қаражаты
7. Экологиялық білім беру және насихаттау
7.1	Коммуналдық қалдықтарды бөлек жинау тақырыбында мектеп, колледж және ЖОО оқушыларына экологиялық білім беру бойынша іс-шаралар өткізу: - сыныптық сағаттар, - макулатура, киім, тұрмыстық техника, батареяларды жинау бойынша акциялар, - экологиялық тақырыптағы роликтерді көрсету.	Оқу орталығымен немесе еріктілермен, коммерциялық емес қоғамдық бірлестіктермен экологиялық білімді арттыру бойынша сабақтар өткізуге шарт	Әкімдіктер, білім бөлімі, оқу орындары	2024 – 2028 жж.	3,450 мың теңге	Бюджет қаражаты, гранттар
7.2.	Қалдықтарды бөлек жинау ауданының бұқаралық ақпарат құралдарында және әлеуметтік желілерінде тұрақты жариялау, полигондарды ұйымдастыруға, қоқыстарды жағуға және коммуналдық қалдықтармен байланысты басқа да шешу жолдарын болдырмау. БАҚ пен әлеуметтік желілерде келесі бейнелер айналдырылуы мүмкін: - "Ауылдардағы экологиялық қауіпсіздік", - "Коммуналдық қалдықтарды бөлек жинау", - "Қайта өңдеу", - "Үй қалдықтарын сұрыптау" және т. б.	Есеп	Әкімдіктер, ТКШ бөлімі	2024-2028 жж.	жергілікті газеттегі мақаланың құны 125,44 мың теңге, 1 жылға арналған хабарландырулардың құны 67,2 теңге, әлеуметтік желілерде хабарландыруларды жариялау құны аптасына 6 мың теңге, жалпы жылдық шығындар бюджеті 300 мың теңгеге дейін	Бюджет және жеке қаражат
7.7.	БАҚ-та, олардың беттерінде, сондай-ақ әлеуметтік желілерде қайта шикізат қабылдау пункттерінің мекенжайлары мен телефондарын жариялау	Есеп	Әкімдіктер, ТКШ бөлімі	2024-2028 жж.	Бір лауазымға 2-4 мың теңге	Бюджет және жеке қаражат
7.9.	Бұқаралық ақпарат құралдарының, әлеуметтік желілердің көмегімен қоқыс үйінділерін ұйымдастырғаны, әр контейнер алаңында ақпараттық плакаттар орналастырғаны және мүліктің бүлінгені үшін ықтимал айыппұлдар туралы халықты хабардар ету.	Есеп	Әкімдіктер, ТКШ бөлімі	2024-2028 жж.	1 жылға арналған хабарландырулардың құны 67,2 теңге, әлеуметтік желілерде хабарландыруларды жариялау құны 6 мың теңге/шығу, жалпы жылдық шығындар бюджеті 100 мың теңгеге дейін	Бюджет және жеке қаражат

7. Түйіндеме

1. Бұл қалдықтармен басқару бағдарламасы аудандағы коммуналдық мәселелерді шешуге бағытталған:

- осы жүйеге қатысушыларды (тұрғындарды, кәсіпкерлерді) барынша тарта отырып, қалдықтарды шығарудың орталықтандырылған жүйесін құру. қалдықтарды жинау, қайта пайдалану, қайта өңдеуге беру және көмілетін қалдықтардың көлемін азайту жолымен аудандағы қалдықтардың көлемін біртіндеп қысқарту;

- қалдықтарды бөлек жинау үлесінің көрсеткіштерін ұлғайту;

- контейнерлік алаңдарды орнату, елді мекендер шегінде және шегінен тыс қалдықтар үйінділерін жою;

- қалдықтарды басқару бойынша МЖӘ құру шарты.

2. Қамысты ауданы Қостанай облысында орналасқан және оған 5 ауылдық округ және 17 ауыл кіреді. Қаланың тұрақты тұрғындарының саны 10043 адамды құрайды. Ауданның негізгі қызметі - өсімдік шаруашылығы және мал шаруашылығы. Халық, сонымен қатар мал мен құс өсіреді. Ауданда 231 кәсіпорын, 69 сауда нүктесі, 15 жеке кәсіпкер , 73 ауыл шаруашылығы кәсіпорны, оның ішінде шаруа қожалықтары, 10 ЖШС жұмыс істейді. Ауданда 54 әлеуметтік нысан бар, олардың ішінде фельдшерлік-акушерлік пункттер, мектеп және мектепке дейінгі оқу орындары, мәдени-сауықтыру және әкімшілік нысандар бар. Кәсіпорындардың халқы мен шаруашылық қызметі, сауда және қызмет көрсету салалары коммуналдық қалдықтардың пайда болу көзі болып табылады.

3. Қамысты ауданында тұрғындардан жыл сайын 4,34 мың тонна коммуналдық қалдықтар пайда болады, оның ішінде ҚТҚ полигонына қалдықтардың 27,8% ғана жетеді. Қалған қалдықтар рұқсат етілмеген полигондарға орналастырылады, дұрыс емес жерлерге тасталады, өртеледі. 2022 жылы жиналған қалдықтардың жалпы көлемі 2695 тоннаны құрады, оның ішінде ҚТҚ полигонында 200 тонна коммуналдық қалдықтар көмілді. Қоқысты бөлек жинау үлесі өте төмен және 2022 жылдың қорытындысы бойынша небәрі 0,5% құрады.

4. Ауданда "Аман-ер" ЖШС тиесілі 4 ҚТҚ полигоны жұмыс істейді. 2022 жылы полигондарда 2,3 мың тонна қалдықтар, оның ішінде ауыл шаруашылығы қалдықтары, күл қождары және коммуналдық қалдықтар көмілді. Қалдықтарды көмуге рұқсат етілген лимит жылына 7,999 мың тонна қалдық.

5. Осылайша, ауданда коммуналдық қалдықтар пайда болады, оларды көму орны бар, бірақ байланыстырушы буын жоқ: қайталама қалдықтарды сұрыптау және қалған қалдықтарды көму үшін халық пен кәсіпкерлердің, мемлекеттік және жеке кәсіпорындардың қалдықтарын ҚТҚ полигонына шығаратын коммуналдық ұйым. Қалдықтарды шығарудың орталықтандырылған жүйесін құру жөніндегі жұмыс оны құру сатысында тұр.

Ауданда қалдықтарды шығару жөніндегі коммуналдық ұйымның болмауы; елді мекендерде контейнерлік алаңдардың, әрбір тұрғын үйдің жанында жеке контейнерлердің болмауы ауданда тұрғын үйлердің артында, орман екпелерінде, елді мекендердің сыртында және шегінде стихиялық қоқыс үйінділерінің пайда болуына әкеледі. Рұқсат етілмеген қоқыс үйінділерін жою осы мәселені бюджет қаражаты есебінен шешетін мемлекеттік органдардың иығына түседі. Дүкендер мен жеке сектор қалдықтардың көп бөлігін тұрмыстық пештерде немесе металл бөшкелерде өртейді.

Коммуналдық ұйымның болмауының себептерінің бірі әлеуетті қызмет көрсетуші үшін тиімсіз болып табылатын қалдықтарды әкетуге арналған салыстырмалы түрде төмен тариф болып табылады. Қолданыстағы тариф кәсіпорынның ағымдағы шығындарын (ЖЖМ, жалақы, салықтар, әкімшілік шығындар) және коммуналдық ұйымды техникалық жабдықтауға инвестицияларды жабуы керек.

6. Қалдықтарды басқарудың заңнамалық тәртібі ҚР Экологиялық кодексінде сипатталған. Кодексте қалдықтарды кезең-кезеңімен қысқартуға бағытталған қалдықтар иерархиясы көзделеді. Бұл дегеніміз, ең алдымен қайта өңдеуге болатын қалдықтарды бөліп алу керек, пайда болған қалдықтарды қайта пайдалану, қайта өңдеу немесе кәдеге жарату керек және тек полигондарда соңғы рет көму керек. Осылайша, көмілген қалдықтардың үлесі уақыт өте келе азаюы керек. Сондай-ақ, халықты ҚТҚ жинаудың, кәдеге жаратудың және өңдеудің және қалдықтарды бөлек жинаудың ұтымды жүйесі туралы хабардар ету жүзеге асырылатын болады. Қалдықтар шартты түрде қайта өңделетін және қайта өңделмейтін қалдықтарға бөлінеді, оларды көмуге болады. Кодексте олар "құрғақ" және "дымқыл" фракциялардың қалдықтары ретінде анықталады. Тұтыну қалдықтарының барлық түрлерін көму бойынша бұрын қолданылған тәсіл актауалды емес болып табылады. Қалдықтарды алдымен қайта өңдеу керек, тек кішкене бөлігін ғана көмуге болады. Экологиялық кодекстің 351-бабында көмуге болмайтын қалдықтардың тізімі кеңейтілді. Бұл тізімге тамақ, құрылыс, пластмасса, шыны, қағаз, құрамында сынап бар қалдықтар және т.б. кірді.

Кодексте екі маңызды қағида енгізілген, олардың бірі: "ластаушы төлейді", басқа қағидатқа сәйкес өндіріс пен тұтыну қалдықтармен басқаруды жетілдіру қажет.

Әкімшілік кодексте қалдықтармен басқару жөніндегі операцияларды жүргізу кезінде талаптарды бұзғаны үшін жауапкершілік енгізілді. Қалдықтармен жұмыс істеу жөніндегі заңнаманы бұзғаны үшін айыппұл санкциялары ұлғайтылды. Рұқсат етілмеген қоқыс тастағаны үшін жеке тұлғаларға 40 АЕК, ал шағын бизнес субъектілеріне 100 АЕК, орта және ірі кәсіпкерлік субъектілеріне айыппұлдар одан да жоғары болуы мүмкін. Сондай-ақ қалдықтарды жинақтау, жинау, тасымалдау, жою, залалсыздандыру бойынша басқа да бұзушылықтар үшін бірқатар айыппұлдар қарастырылған. Әрине, халыққа айыппұл санкцияларын қолданудың алдында халықпен және бизнеспен өз қалдықтарын дұрыс өңдеу бойынша профилактикалық жұмыс, қалдықтарды белгіленбеген жерлерде өз бетінше жинағаны үшін ықтимал жауапкершілік туралы, ал қаскүнем құқық бұзушыларға айыппұл санкцияларын қолдану керек.

ҚТҚ полигондарына қойылатын талаптар да қатаңдатылды, олар I санаттағы объектілер ретінде 2031 жылға дейін ең үздік қолжетімді технологияларды қолдануға бағытталған кешенді экологиялық рұқсатты (КЭР) ресімдеуге міндетті. Осындай рұқсаттың қолданылу кезеңінде кәсіпорын бюджетке экологиялық төлемдерді төлеуден босатылады, босатылған қаражатқа кәсіпорын шығарындыларды, төгінділерді азайтуға және қалдықтарды орналастыруға бағытталған өз өндірісін техникалық жабдықтандыруды жүргізеді. 2031 жылдан бастап қалдықтарды көму үшін төлемақы мөлшерлемелері 2 есеге, үш жылдан кейін 3 есеге және тағы үш жылдан кейін 8 есеге ұлғаяды. Бұл халық үшін тарифтердің өсуіне, қоқыс шығару проблемаларына және қоғамдағы әлеуметтік шиеленістерге әкеледі. 2037 жылдан бастап ставкалардың өсуін ескере отырып, болашақ экологиялық төлемдердің болжамды есептеулері 12,4 млн теңгені құрауы мүмкін. Сондықтан көмілген қалдықтардың көлемін азайтып, қолжетімді технологияларды енгізу қажет. ҚТҚ полигоны үшін бұл қалдықтарды қайталама шикізатқа және қайта өңдеуге жарамсыз қалдықтарға қолмен немесе автоматтандырылған сұрыптау.

7. Ауданда коммуналдық мәселені шешу үшін бірқатар іс-шаралар ұйымдастырылады, олардың ішінде:

- коммуналдық техникамен жабдықтырылған ҚТҚ полигонына қалдықтарды шығару бойынша жаңа ұйым тарту немесе құру;

- контейнерлік алаңдарды, оларға контейнерлер мен бейнебақылау камералары орнатып ұйымдастыру, аудан тұрғындарының өз үйлерінің жанында коммуналдық ұйым келгенге дейін өз қалдықтарын уақытша жинақтау үшін көше контейнерлерін немесе сыйымдылықтарды орнату;

- аудан тұрғындарымен және сауда нүктелерімен қоқысты міндетті түрде шығаруға шарттар жасасу. Осылайша, қоқысты шығару бойынша халықты 100% қамтуға қол жеткізу қажет,

- адамдар көп жиналатын жерлерде (дүкендерде, стадиондарда, мектептерде, медициналық мекемелерде) пластик қалдықтарға арналған торлар, қағаз және картон қалдықтарына арналған жабық контейнерлер, құрамында сынап бар қалдықтар мен батареяларға арналған арнайы контейнерлер орнату;

- кәсіпкерлерді қайта шикізатты қабылдау пункттерін ашуға тарту; оларға МЖӘ немесе қолдаудың өзге де түрлері (ақпараттық, үй-жайлар мен жер учаскелерін беру және т. б.) шеңберінде жағдайлар жасау;

- қайта шикізат жинаушыларды ауданға тарту, оларға қолдау көрсету;

- халықпен және кәсіпкерлермен өз қалдықтарымен жұмыс істеу мәдениеті туралы, үй жағдайында өз қалдықтарын сұрыптау және оларды тиісті контейнерлерге орналастыру қажеттілігі туралы ақпараттық жұмыс жүргізу, қайталама шикізатты қайта шикізат пункттеріне жатқызу, киімді аз қамтылғандарға тарату, өз қалдықтарын белгіленбеген жерлерде сақтағаны үшін айыппұл санкцияларының мөлшері туралы хабардар ету. Соңғы тыңдаушыға ақпаратты жеткізуге халықпен кездесулер ғана емес, сонымен қатар әлеуметтік желілер, БАҚ, watsapp мессенджерлері, жеделхаттар және т. б. арқылы тарату көмектеседі. Ауыл жағдайында ақпараттық жұмысты халықпен кездесулерде, мектептерде оқу сабақтары кезінде де жүргізуге болады. Тауарлар мен қалдықтарды қайта пайдалану бойынша барлық мүмкін конкурстар, акциялар, мастер-класстар және т. б. өткізу жақсы жауап алады.

8. Бағдарламада, оның қолданылу мерзімі 5 жыл ішінде қол жеткізілуі тиіс нысаналы көрсеткіштер белгіленген. Бұл қалдықтарды сұрыптау үлесін 10%-ға дейін ұлғайту, соның ішінде тамақ қалдықтарын тарту, қалдықтарды "құрғақ" және "дымқыл" фракцияларға сұрыптауды өткізу, халықты және қоқыс шығару жөніндегі сауда нүктелерін 75% қамту, коммуналдық техника паркін ұлғайту, қоқысты шығару жиілігін ұлғайту, қалдықтарды шығару жиілігін ұлғайту, қалдықтарды шығару жиілігін ұлғайту контейнерлік алаңдардың тәртібі, оларды сыйымдылығы 0,7-1,1 м3 контейнерлермен толықтыру, қайта шикізат жинауға арналған контейнерлерді ұлғайту. Қоқыс шығаратын компаниялар да сұрыптау желісін сатып алуға міндеттеме алуы керек. Нысаналы көрсеткіштерге қол жеткізу экологиялық, Салық және әкімшілік кодекстердегі жаңа өзгерістерді талап етеді.

Тұрғын үй секторынан коммуналдық қалдықтарды шығару бойынша орталықтандырылған жүйені ұйымдастыру және толыққанды жұмыс жасау бойынша қойылған мақсатты іске асыру үшін келесі қадамдарды орындау қажет:

- Халықты қалдықтарды "құрғақ" және "дымқыл" фракцияларға, ірі габаритті қалдықтарға, бу жиһаздарына, құрылыс қалдықтарына өз есебінен ҚТҚ полигонына шығаруға үйретсін;

- Ауылдық округтердің әкімдіктері контейнерлік алаңдар астында жер учаскелерін ресімдеп, оларды қызмет көрсететін компанияға жалға берсін;

- "құрғақ" және "дымқыл" фракциялардың коммуналдық қалдықтары бөлек шығарылуы тиіс;

- контейнерлік алаң контейнерлік алаңның периметрі бойынша 5 м шегінде рұқсатсыз орналастырылған коммуналдық қалдықтардан тазартылуы тиіс;

- контейнерлік алаңдар шегінде құрамында сынап бар шамдар мен батареяларды сақтауға арналған арнайы контейнерді орналастыруға учаске бөлінсін. Мұндай контейнерлерге қызмет көрсету жергілікті бюджет қаражаты есебінен көзделсін;

- жазғы уақыт кезеңінде қалдықтардың "дымқыл" фракциясына арналған контейнерлер жуғыш заттарды қолдана отырып, жуылуы және он күнде кемінде 1 рет дезинфекциялануы тиіс;

- қыс мезгілінде мамандандырылған автокөліктің жұмысы мен халықтың пайдалануына қалыпты жағдай жасау үшін контейнерлік алаңдарға кіреберістер мен кірме жолдарды қар мен мұздан тазартуды қамтамасыз етсін;

- қоқыс шығаратын компания ҚТҚ полигонында қалдықтарды көму көлемін азайту үшін өзінің қабылдау пунктінде қалдықтарды сұрыптауды ұйымдастыруы керек;

-халық ҚТҚ полигонына немесе мүдделі тұлғаларға, мамандандырылған ұйымдарға көңді, күл қождарын, құрылыс қалдықтарын, ірі көлемді қалдықтарды (тұрмыстық техника, жиһаз және т.б.) дербес және өз есебінен әкетсін. Медициналық ұйымдар өз есебінен медициналық қалдықтарын кәдеге жаратуға мамандандырылған ұйымдарға беруі тиіс;

- жер учаскелерін, мемлекеттік мүлікті бөлу, контейнерлер мен контейнерлік алаңдарды сатып алу және оларды коммуналдық ұйымдарға қызмет көрсетуге беру, бейнебақылау камераларымен жарақтандыру, ауданда ақпараттық науқан жүргізу, рұқсат етілмеген қоқыс үйінділерін жоюға қаражат бөлу және т. б. бөлу жолымен мемлекеттік-жекешелік әріптестік (МЖӘ) іске асырылсын;

- ауданның коммуналдық мәселелерін және оларды шешу жолдарын жариялауға БАҚ-қа тапсырыс берілсін, қалдықтарды бөлек сұрыптау тақырыбында білім беру сабақтарын өткізу үшін мектептер мен еріктілер тартылсын. Қоқысты дұрыс емес жерлерде тастағаны және қалдықтарды сұрыптағаны үшін айыппұл санкцияларының мөлшері туралы ақпараттық плакаттармен контейнерлерді жабдықталсын;

- қалдықтармен басқару бағдарламасының нысаналы көрсеткіштеріне қол жеткізілсін;

- бағдарламаны қаржыландыру көздері жергілікті бюджет, қалдықтарды жинау, әкету, кәдеге жарату және қайта өңдеудегі мүдделі ұйымдардың меншікті қаражаты, өндірушілердің (импорттаушылардың) Кеңейтілген Міндеттемелерінің Операторы, отандық, халықаралық қаржы экономикалық ұйымдарының немесе донор елдердің гранттары, екінші деңгейдегі банктердің кредиттері және Қазақстан Республикасының заңнамасында тыйым салынбаған басқа да көздер болуы мүмкін.

1 -қосымша.

Қалдықтарды орналастыру объектілерінің жағдаяттық карта-кестесі

2 -қосымша.

Қалдықтарды азайту жөніндегі іс-шараларға бөлінген қаражат көлемі және олардың саны

18 кесте

Қызметтің атауы	Тапсырыс беруші	2020	2021	2022	2023	2020	2021	2022	2023
		саны				ҚҚС-сыз қаржыландыру көлемі, теңге
Рұқсат етілмеген қоқыстарды шығару
Қамысты ауылында қоқыс шығару	"Қамысты ауданы әкімдігінің Қамысты ауылдық округі әкімінің аппараты" ММ				2500 м3				3280000
Қамысты ауылында қоқысты шығару	"Қамысты ауданы әкімдігінің Қамысты ауылдық округі әкімінің аппараты" ММ				476,19 м3				1000000
Қамысты ауылында қоқысты шығару	"Қамысты ауданы әкімдігінің қаржы бөлімі" мемлекеттік мекемесі	2500 м3
Қамысты ауданы, Қарабатыр ауылында қоқыс шығару (рұқсат етілмеген қоқысорнын жою)	"Қамысты ауданы әкімдігінің қаржы бөлімі" ММ	800 т				699000
Арқа ауылынан қоқыс шығару	"Қамысты ауданы әкімдігінің Арқа ауылдық округі әкімінің аппараты" ММ		5985 м3				1071428
Қамысты ауылындағы полигонға орналастыра отырып, ҚТҚ әкету жөніндегі қызметтер	"Қамысты ауданы әкімдігінің тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық, жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімі" ММ	2855 м3				2500000
ҚТҚ, қалдықтарды, күл қожын шығару
ҚТҚ шығару	"ҚР АШМ АӨК Мемлекеттік инспекция комитетінің Қостанай облыстық аумақтық инспекциясы" ММ				0,7 м3				20751
ҚТҚ шығару	"Азаматтарға арналған үкімет" мемлекеттік корпорациясы " КЕАҚ				216 м3				64027
ҚТҚ, қожды шығару, орналастыру және көму	"Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар Министрлігі Қостанай облысының Төтенше жағдайлар департаментінің Өрт сөндіру және авариялық-құтқару жұмыстары қызметі (Қостанай қаласы)" ММ				11,27 м3				45000
ҚТҚ, қожды шығару, орналастыру және көму	"Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің Қостанай облысы бойынша Ұлттық статистика бюросының департаменті" РММ				3,45 м3				149892
ҚТҚ, қожды шығару, орналастыру және көму	"ҚАЖсервис" ЖШС Қостанай облыстық филиалы			260 м3				390000
ҚТҚ, қожды шығару, орналастыру және көму	"Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар Министрлігі Қостанай облысының Төтенше жағдайлар департаментінің Өрт сөндіру және авариялық-құтқару жұмыстары қызметі (Қостанай қаласы)" ММ			11,27 м3				33145
ҚТҚ, қожды шығару, орналастыру және көму	"Азаматтарға арналған үкімет" мемлекеттік корпорациясы" КЕАҚ Қостанай облысы бойынша филиалы			135 м3				35509
ҚТҚ, қожды шығару, орналастыру және көму	"Қостанай облысы әкімдігінің ақпараттандыру, мемлекеттік қызметтер көрсету және мұрағаттар басқармасының "Қостанай облысының мемлекеттік мұрағаты" КММ			15 м3				6696
Аралкөл ауылынан ҚТҚ шығару	"Казгидромет" РМК			7,45 м3				25000
ҚТҚ, қожды шығару, орналастыру және көму	"Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі санитариялық-эпидемиологиялық бақылау комитетінің Қостанай облысының санитариялық-эпидемиологиялық бақылау департаменті" РММ			9,66 м3				20535,7
ҚТҚ, қожды шығару, орналастыру және көму	"Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Мемлекеттік мүлік және жекешелендіру комитетінің Қостанай мемлекеттік мүлік және жекешелендіру Департаменті" ММ			216 м3				37000
ҚТҚ, қожды шығару, орналастыру және көму	"Қазгидромет" РМК		7,49 м3				15552.41
ҚТҚ, қожды шығару, орналастыру және көму	"Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігі санитариялық-эпидемиологиялық бақылау комитетінің Қостанай облысының санитариялық-эпидемиологиялық бақылау департаменті" РММ		9,66 м3				23000
ҚТҚ шығару, орналастыру және көму	"Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Мемлекеттік мүлік және жекешелендіру комитетінің Қостанай мемлекеттік мүлік және жекешелендіру Департаменті" ММ		25 тонн				25000
Қостанай облысы бойынша КЕАҚ филиалының Қамысты бөлімінде (ХҚКО) ҚТҚ жинау және көму	"Азаматтарға арналған үкімет" мемлекеттік корпорациясы" КЕАҚ	25 м3				60510
Қатты тұрмыстық қалдықтарды қабылдау, әкету, орналастыру (көму) жөніндегі қызметтер	"Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Мемлекеттік мүлік және жекешелендіру комитетінің Қостанай мемлекеттік мүлік және жекешелендіру Департаменті" ММ	24,75 м3				24000
Көлемі 1,1 текше метр болатын қоқыс жәшігі, жылжымалы пластикалық еуроконтейнер техникалық ерекшелікке сәйкес қатты тұрмыстық қалдықтарды жинауға, сақтауға арналған	"Қамысты ауданы әкімдігінің тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық, жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары бөлімі" ММ				Саны 6 дана.				509340
ҚТҚ полигондарына шығару және көму	№ 1 Қамысты мектебі	274,66 м3		178,66 м3	282,96 м3	169000		159000	196800
ҚТҚ полигондарына шығару және көму	№ 2 Қамысты мектебі	204,86 м3			142,68 м3	126000		98000	99200
ҚТҚ полигондарына шығару және көму	Адаевка мектебі	97,31 м3	77,16 м3	231,57 м3	227,28 м3	327000	272966	259000	361700
ҚТҚ полигондарына шығару және көму	Алтынсарин мектебі	137,67 м3		374,44 м3	336,82 м3	486500		468000	517777
ҚТҚ полигондарына шығару және көму	Бестөбе мектебі	130,48 м3	103,11 м3	253,18 м3	240,48 м3	457500	304880	347000	398700
ҚТҚ полигондарына шығару және көму	Дружба мектебі	64,87 м3	50,4 м3	161,94 м3	154,32 м3	292000	219464	255000	280900
ҚТҚ полигондарына шығару және көму	Краснооктябрь мектебі	191,03 м3	183,35 м3	378,8 м3	374,4 м3	681000	490206	493591	517777
ҚТҚ полигондарына шығару және көму	Жайылма мектебі	86,36 м3	66,54 м3	184,43 м3	191,84 м3	306000	281960	280132	297777
ҚТҚ полигондарына шығару және көму	Қарабатыр мектебі	121,76 м3	116,58 м3	280,79 м3	302,5 м3	386000	358415	348000	504900
ҚТҚ полигондарына шығару және көму	Клочков мектебі	84,85 м3	88,98 м3	179,17 м3	187,36 м3	326000	296113	266270	277777
ҚТҚ полигондарына шығару және көму	Ливанов мектебі	80,13 м3	70,77 м3	228,39 м3	242,36 м3	400000	284802	329000	427777
ҚТҚ полигондарына шығару және көму	Талдыкөл мектебі	67,02 м3		157,76 м3	153,68 м3	253000		216000	237777
ҚТҚ полигондарына шығару және көму	Бестау мектебі	49,04 м3	47,53 м3	88,68 м3		158000	157471	142904
ҚТҚ полигондарына шығару және көму	Қамысты ауданы әкімдігінің білім бөлімі оқушылардың шығармашылық үйі, балалар музыка мектебі ММ	47,69 м3		112,1 м3	128,16 м3	29623		69000	89100
ҚТҚ полигондарына шығару және көму	Қостанай облысы әкімдігі білім басқармасының"Қамысты ауданының білім бөлімінің" Айналайын" бөбекжайы КМҚК				221,95 м3				424412
ҚТҚ полигондарына шығару және көму	Қостанай облысы әкімдігі дене шынықтыру және спорт басқармасының "Қамысты аудандық балалар-жасөспірімдер спорт мектебі" КМК				7 м3				229769,95
ҚТҚ полигондарына шығару және көму	"Қамысты аудандық ауруханасы" КМК
ҚТҚ полигондарына шығару және көму	"Қазақстан Республикасы Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің Қостанай облысы бойынша Ұлттық статистика бюросының департаменті" РММ				165,6 м3				149892.17
ҚТҚ полигондарына шығару және көму	Қостанай облысы әкімдігі білім басқармасының "Қамысты ауданының білім бөлімінің "Қарлығаш" бөбекжайы" КМК			178 м3				448229
ҚТҚ полигондарына шығару және көму	"Қазақстандық аграрлық сараптама" АҚ			6,44 м3				11161,48
ҚТҚ полигондарына шығару және көму	Қостанай облысы әкімдігі дене шынықтыру және спорт басқармасының "Қамысты аудандық балалар-жасөспірімдер спорт мектебі" КММ			33,81 м3				61212.25
ҚТҚ полигондарына шығару және көму	"Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі Агроөнеркәсіптік кешендегі мемлекеттік инспекция комитетінің Қостанай облыстық аумақтық инспекциясы" ММ			12,03 м3				18045
ҚТҚ полигондарына шығару және көму	"Қостанай облысы әкімдігі денсаулық сақтау басқармасының Қамысты аудандық ауруханасы" КМК
ҚТҚ полигондарына шығару және көму	"Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Мемлекеттік мүлік және жекешелендіру комитетінің Қостанай Мемлекеттік мүлік және жекешелендіру департаменті" ММ			18 м3				37000
ҚТҚ полигондарына шығару және көму	"Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Мемлекеттік мүлік және жекешелендіру комитетінің Қостанай Мемлекеттік мүлік және жекешелендіру Департаменті" ММ		25 тонн				25000
Б, В класындағы медициналық қалдықтарды кәдеге жарату.
Қостанай облысы әкімдігі денсаулық сақтау басқармасының "Қамысты аудандық ауруханасы" КМК	Қостанай облысы әкімдігі денсаулық сақтау басқармасының "Қамысты аудандық ауруханасы" КМК				5400 кг			2565000	2700000
"Қостанай облыстық жедел медициналық жәрдем станциясы" КМК	"Қостанай облыстық жедел медициналық жәрдем станциясы" КМК		50 кг				50000
Ақпараттық іс-шаралар
Қамысты ауданының қалдықтарын басқару бағдарламасын әзірлеу									2 644 000
Барлығы		7042,8 м3+800 тонна=2208,4	6807м3+25,05т =1386,45 тонна	3712,57 м3=742,5 тонна	6284,04 м3+5,4 т=1262,2 тонна	7 681 133	3 860 705	7 358 218	12 631 154 (қалдықтарды шығаруға), 2644000 (қалдықтармен басқару бағдарламасына)