Об основных ориентирах макроэкономической политики государств - членов Евразийского экономического союза на 2020 - 2021 годы

Решение Высшего Евразийского экономического совета от 19 мая 2020 года № 6.

Высший Евразийский экономический совет решил:

1. Утвердить прилагаемые основные ориентиры макроэкономической политики государств - членов Евразийского экономического союза на 2020 - 2021 годы.

2. Рекомендовать правительствам государств - членов Евразийского экономического союза учитывать при проведении макроэкономической политики утвержденные настоящим Решением основные ориентиры макроэкономической политики государств - членов Евразийского экономического союза на 2020 - 2021 годы.

3. Евразийской экономической комиссии проводить анализ мер, реализуемых государствами - членами Евразийского экономического союза в области макроэкономической политики, и оценивать соответствие таких мер утвержденным настоящим Решением основным ориентирам макроэкономической политики государств - членов Евразийского экономического союза на 2020 - 2021 годы.

4. Настоящее Решение вступает в силу с даты его официального опубликования.

Члены Высшего Евразийского экономического совета:

От Республики Армения

От Республики Беларусь

От Республики Казахстан

От Кыргызской Республики

От Российской Федерации

	УТВЕРЖДЕНЫ Решением Высшего Евразийского экономического совета от 19 мая 2020 г. № 6

ОСНОВНЫЕ ОРИЕНТИРЫ
макроэкономической политики государств - членов Евразийского экономического союза на 2020 - 2021 годы

Настоящий документ разработан в соответствии с Договором о Евразийском экономическом союзе от 29 мая 2014 года (далее - Договор) и направлен на достижение целей, установленных Основными направлениями экономического развития Евразийского экономического союза, утвержденными Решением Высшего Евразийского экономического совета от 16 октября 2015 г. № 28, а также на решение задач, определенных стратегическими и программными документами государств - членов Евразийского экономического союза (далее соответственно - государства-члены, Союз) на 2020 - 2021 годы, и реализацию положений Декларации о дальнейшем развитии интеграционных процессов в рамках Евразийского экономического союза, подписанной 6 декабря 2018 г. главами государств-членов.

Кроме этого настоящий документ содержит меры, направленные на сдерживание негативного влияния и минимизацию экономических последствий внешних шоков, связанных с распространением коронавирусной инфекции и резким снижением цен на сырьевые товары.

В 2019 году на фоне отсутствия значимых внешних и внутренних дестабилизирующих явлений макроэкономическая политика, проводимая в государствах-членах, была сосредоточена в основном на снижении и удержании уровня инфляции вблизи целевого уровня, и по итогам 2019 года уровень инфляции во всех государствах-членах соответствовал как национальным ориентирам, так и значениям, установленным Договором. Государств-члены на протяжении ряда лет принимали меры по бюджетной консолидации, в результате чего достигнут существенный прогресс в соблюдении установленных Договором количественных значений показателей дефицита консолидированного бюджета и долга сектора государственного управления. По итогам 2019 года только в Кыргызской Республике наблюдается небольшое превышение установленного уровня долга сектора государственного управления по отношению к валовому внутреннему продукту, однако принимаемые Правительством Кыргызской Республики меры по оптимизации бюджетных расходов и повышению доходной части бюджета на фоне относительно высоких темпов роста валового внутреннего продукта обеспечивали постепенное снижение долговой нагрузки на экономику Кыргызской Республики.

Сосредоточив усилия на достижении и поддержании макроэкономической и бюджетной стабильности, не все государства- члены смогли достичь устойчиво высоких темпов экономического роста. В то время как в целом по Союзу рост экономики в течение ряда лет оставался ниже среднемирового уровня, в Республике Армения, Республике Казахстан и Кыргызской Республике темпы роста валового внутреннего продукта в 2019 году превосходили среднемировые. При этом экономики Юго-Восточной Азии, включая Китай, Индию и государства - члены АСЕАН, росли темпами не ниже 5-6 процентов в год.

В 2019 году во всех государствах-членах экономический рост был обеспечен положительной динамикой в промышленном секторе и секторе услуг. Наиболее быстрый рост промышленного производства наблюдался в Республике Армения и Кыргызской Республике. В Республике Беларусь росту валового внутреннего продукта также способствовала позитивная динамика в отдельных секторах услуг, в Республике Казахстан - в добывающей промышленности и строительном секторе. Во всех государствах-членах, за исключением Республики Армения, отмечен прирост производства сельскохозяйственной продукции.

Темп роста инвестиций в основной капитал в Союзе был невысоким. Во всех государствах-членах, за исключением Республики Армения и Кыргызской Республики, темп прироста инвестиций в 2019 году оказался ниже, чем в предыдущем. Уменьшился также прирост оборота розничной торговли, за исключением Республики Армения.

Спрос на продукцию государств-членов на внешних рынках после нескольких лет роста в 2019 году снизился, объемы внешней торговли Союза с третьими странами были ниже значений 2018 года, а взаимной торговли - незначительно превысили уровень предыдущего года. Такая динамика была обусловлена замедлением роста мировой торговли, снижением мировых цен на минеральные продукты и металлы, а также сокращением взаимной торговли нефтью и нефтепродуктами. Товарная структура взаимной торговли характеризуется большей диверсификацией и сбалансированностью, чем внешней. В то время как в структуре экспорта на внешние рынки более 60 процентов занимают минеральные продукты, во взаимной торговле их доля составляет около 25 процентов, и она снижается за счет роста поставок более высокотехнологичной продукции - машин, оборудования и транспортных средств, продовольственных и сельскохозяйственных товаров, продукции химической промышленности.

С наступлением 2020 года ситуация в мировой экономике резко ухудшилась. Принятие необходимых мер по сдерживанию распространения коронавирусной инфекции сначала Китайской Народной Республикой, а затем и большинством стран мира привело к стремительному сжатию экономической активности, обвалу мировых финансовых рынков, возникновению проблем с перевозками грузов и пассажиров, торможению мировой торговли и разрушению межстрановых цепочек создания добавленной стоимости. В свою очередь, столь существенное снижение производственной активности, приводящее к сокращению прибыли хозяйствующих субъектов, постоянному или временному высвобождению работающего персонала, снижению доходов населения и росту кредитной задолженности, оказывает сдерживающее влияние на потребительский спрос. Кроме этого, сжатие экономической активности у основных торговых партнеров Союза, которыми являются Европейский союз и Китайская Народная Республика, привело к существенному снижению внешнего спроса и обвальному падению мировых цен на важнейшие экспортные товары государств-членов - нефть и нефтепродукты, уголь, черные и цветные металлы.

Указанные обстоятельства неизбежно окажут понижательное давление на доходные составляющие бюджетов государств-членов. Кроме того, в целях поддержки наиболее пострадавших секторов экономики, субъектов малого и среднего бизнеса государства-члены принимают необходимый комплекс фискальных мер, что может привести к формированию или увеличению бюджетных дефицитов по итогам 2020 года и превышению некоторыми государствами-членами предельных количественных значений макроэкономических показателей, определяющих устойчивость экономического развития, установленных статьей 63 Договора.

Таким образом, в условиях воздействия негативных шоков со стороны спроса и предложения, влияние которых усугубляется падением цен на сырьевые товары, правительствам и национальным (центральным) банкам государств-членов помимо мер антикризисной поддержки экономик необходимо уделить особое внимание поддержанию макроэкономической устойчивости и обеспечению сотрудничества в валютно-финансовой сфере. Реализация совместных действий государств-членов в рамках проведения согласованной макроэкономической политики способна стать основой для скорейшей стабилизации экономической ситуации в Союзе.

Перспективы роста мировой экономики в 2020 году являются крайне неопределенными. Развитие ситуации свидетельствует о начале глобальной рецессии, сопоставимой по величине с финансово- экономическим кризисом 2008 - 2009 годов. Мировая торговля сокращается, что приведет к потере рабочих мест, росту безработицы и увеличению социальной напряженности. При неблагоприятном развитии событий экономические потери могут существенно увеличиться. Поэтому в среднесрочном периоде на первый план выйдет необходимость скорейшего восстановления экономических процессов.

В рамках глобальной экономики восстановление окажется разноскоростным и неравномерным, учитывая различный уровень разрушительного воздействия шоков на экономики стран и особенности принимаемых ими антикризисных мер. Скорейшее возвращение на траекторию экономического роста будет наблюдаться в государствах, уделяющих внимание проведению целенаправленной политики активизации внутренних источников экономического роста, укреплению действующих и формированию новых производственных и торговых связей, в том числе благодаря использованию возможностей и выгод экономической интеграции.

В этой ситуации государства-члены имеют большие возможности восстановления экономик в достаточно короткие сроки и сокращения отставания в темпах экономического развития от наиболее быстрорастущих экономик мира.

Опыт лидирующих экономик показывает, что важнейшим условием поддержания и активизации экономического роста является опережающий рост инвестиций. Государствам-членам необходимо принять меры, стимулирующие рост инвестиционной активности. Частные инвестиции должны быть поддержаны государственными капиталовложениями, а также использованием средств национальных и региональных институтов развития.

Наряду с созданием дополнительных стимулов роста инвестиционной активности, целесообразно создавать условия для повышения привлекательности и доступности долгосрочного кредитования для инвестиционных целей. Это позволит аккумулировать необходимые средства для решения задачи укрепления и эффективной реализации производственного потенциала Союза. Для решения этой задачи доля валового накопления основного капитала в валовом внутреннем продукте Союза в среднесрочной перспективе должна достигнуть среднемирового значения.

Формирование нового технологического уклада создает условия для перехода к опережающему развитию за счет структурной перестройки экономики. Ключевыми направлениями развития должны стать высокотехнологичные сферы, опирающиеся в первую очередь на информационные технологии и искусственный интеллект, нано- и биотехнологии, цифровую трансформацию. Влияние распространения коронавирусной инфекции на все сектора и отрасли экономики подчеркивает критическую важность развития сферы здравоохранения, медицинских и биоинженерных технологий. Представляется приоритетным поощрение инвестиций в эту сферу как одно из ключевых направлений роста нового технологического уклада.

В государствах-членах имеется существенный потенциал развития, связанный прежде всего с использованием недозагруженных производственных мощностей, что также должно сопровождаться их качественным технологическим обновлением. Так, увеличение среднего уровня использования производственных мощностей в обрабатывающей промышленности на 10 процентов, по оценкам Евразийской экономической комиссии, способно привести к увеличению темпов роста объемов промышленного производства в государствах-членах на 6 - 15 процентных пунктов в зависимости от структуры национальных экономик.

Дополнительный мощный стимул способно придать использование возможностей евразийской интеграции в сфере развития научно-технологического и производственного потенциала. Такие возможности связаны в первую очередь с выстраиванием эффективной системы управления и финансирования совместных кооперационных проектов, созданием и развитием в Союзе высокопроизводительных, в том числе экспортноориентированных, секторов экономики и объединением усилий для стимулирования проведения совместных научно-исследовательских работ. Разработка и внедрение новых технологических решений должны быть обеспечены мероприятиями по системной подготовке и переподготовке высококвалифицированных специалистов, а также созданию стимулов для притока таких специалистов в экономики государств-членов. В среднесрочной перспективе особое внимание необходимо уделить развитию кадрового потенциала и снижению диспропорций на региональном рынке труда.

В то же время экономическая политика в области восстановления и активизации экономического роста в целом по Союзу должна быть сосредоточена не только на развитии производственных мощностей, но и на сбалансированном поддержании и расширении спроса, а также на обеспечении занятости населения.

На фоне карантинных мер и иных социальных ограничений наблюдается существенное сжатие спроса, как внешнего, так и внутреннего. В первую очередь сокращается спрос в секторах услуг. Наиболее затронутыми оказываются туристические и гостиничные услуги, авиа- и железнодорожные перевозки, оптовая и розничная торговля, общественное питание. В других секторах экономики негативные последствия могут быть связаны со снижением промежуточного спроса за счет нарушения производственных цепочек, а также конечного спроса в связи с сокращением прибыли предприятий и доходов населения.

Для минимизации негативных последствий экономического шока необходимо задействовать интеграционные возможности Союза, связанные со скорейшим устранением барьеров, сокращением изъятий и ограничений, а также недопущением появления новых препятствий во взаимной торговле. Это будет способствовать повышению емкости общего рынка Союза и предсказуемости спроса на продукцию государств-членов. Для обеспечения максимальной эффективности общего рынка Союза для всех государств-членов необходимо стремиться к стабильному поддержанию темпов роста взаимной торговли на уровне, превышающем темпы роста внешней торговли.

На внешних рынках в среднесрочной перспективе возникает необходимость расширения экспортных возможностей, связанных как с географической, так и с товарной диверсификацией внешних поставок. Укрепление внешних связей путем развития торгово-экономических отношений с третьими странами и налаживания взаимовыгодного сотрудничества с международными организациями станет основой для развития экспорта. Необходимо также обеспечить приоритетные условия для экспорта на внешние рынки высокотехнологичной продукции, производимой в государствах-членах, повышая при этом производительность и качественные характеристики производимых товаров и оказываемых услуг.

Таким образом, важнейшей целью макроэкономической политики в 2020 - 2021 годах становится сохранение макроэкономической стабильности и достигнутого уровня жизни населения в государствах- членах, а также формирование основ для опережающего экономического развития Союза. Меры, направленные на поддержание и наращивание инвестиционной активности, развитие научно-технологического и производственного потенциала и содействие расширению спроса, могут придать необходимый импульс развитию экономик государств-членов. Принятие этих мер позволит преодолеть последствия негативных внешних шоков и повысить конкурентоспособность и вес Союза в глобальной экономике. В среднесрочной перспективе реализация этих мер будет способствовать достижению в целом по Союзу темпов экономического роста, которые будут не ниже среднемировых значений.

Для достижения поставленной цели в кратко- и среднесрочном периодах могут быть рекомендованы следующие меры:

поддержание макроэкономической устойчивости, включая: обеспечение ценовой и финансовой стабильности; обеспечение непрерывности деятельности финансового сектора, снижение операционных рисков и поддержание информационной безопасности в условиях предоставления возможностей для удаленной работы части сотрудников;

поддержку потенциала финансового сектора по предоставлению ресурсов экономике, в том числе в части смягчения условий кредитования предприятий реального сектора;

смягчение административной нагрузки на платежные системы при безусловном соблюдении непрерывности их деятельности;

стимулирование использования преимущественно безналичных способов оплаты товаров (работ, услуг), включая использование систем быстрых платежей, а также механизмов дистанционного получения банковских услуг, в том числе с использованием возможностей удаленной идентификации;

осуществление мониторинга и оперативное принятие мер по предотвращению необоснованного роста цен в связи с волатильностью обменных курсов национальных валют по отношению к валютам третьих стран;

формирование дополнительных источников доходов бюджета в целях покрытия выпадающих доходов, которые будут направлены на поддержку экономики и населения;

надежное обеспечение экономик государств-членов энергетическими ресурсами в рамках согласованных индикативных (прогнозных) балансов Союза;

стимулирование расширения использования национальных валют государств-членов во взаимной торговле;

оказание Евразийским фондом стабилизации и развития в установленном порядке государствам-членам кредитного содействия в целях макроэкономической стабилизации;

проработку Евразийским банком развития в рамках своей компетенции с государствами-членами вопросов реализации проектов, направленных на минимизацию последствий распространения коронавирусной инфекции;

принятие мер для поддержания и роста инвестиций, развития научно-технологического и производственного потенциала Союза, включая:

сохранение рабочих мест и повышение уровня занятости в государствах-членах;

принятие мер налоговой и бюджетной поддержки малого и среднего бизнеса и предприятий наиболее нуждающихся в поддержке секторов экономики в условиях снижения их доходов;

повышение эффективности освоения бюджетных средств государств-членов для улучшения инвестиционного климата и активизации механизма государственно-частного партнерства;

упрощение и (или) упразднение административных и прочих регуляторных процедур в инвестиционной сфере с учетом наилучшей международной практики и опыта государств-членов;

совершенствование нормативно-правовой базы государств-членов, направленной на защиту инвесторов;

принятие мер по стимулированию вложений государственных и частных предприятий в научные исследования и развитие сферы здравоохранения;

содействие развитию кооперационных проектов, создающих производственно-технологические цепочки добавленной стоимости, в том числе в высокотехнологичных секторах экономики;

развитие цифровых финансовых технологий и привлечение инвестиций в эту сферу;

создание условий для поддержания стабильного спроса, расширения экспортных возможностей и активизации взаимной торговли, включая:

устранение барьеров, сокращение изъятий и ограничений, а также недопущение возникновения новых препятствий на внутреннем рынке Союза;

обеспечение добросовестной конкуренции на трансграничных рынках государств-членов и ее защиты;

развитие торгово-экономических отношений с третьими странами, а также выстраивание системного диалога с ключевыми региональными экономическими объединениями, международными и региональными организациями в целях налаживания взаимовыгодного сотрудничества и расширения экспортных возможностей Союза;

обеспечение приоритетных условий для экспорта на внешние рынки высокотехнологичной продукции;

создание необходимых условий для цифровизации взаимной и внешней торговли;

скоординированное развитие транспортной инфраструктуры государств-членов;

принятие мер, направленных на поддержание и увеличение доходов населения, а также создание предпосылок для конвергенции населения.

Еуразиялық экономикалық одаққа мүше мемлекеттердің 2020 – 2021 жылдарға арналған макроэкономикалық саясатының негізгі бағыттары туралы

Жоғары Еуразиялық экономикалық Кеңестің 2020 жылғы 19 мамырдағы № 6 шешімі

Жоғары Еуразиялық экономикалық кеңес ш е ш т і:

1. Қоса беріліп отырған Еуразиялық экономикалық одаққа мүше мемлекеттердің 2020 – 2021 жылдарға арналған макроэкономикалық саясатының негізгі бағыттары бекітілсін.

2. Еуразиялық экономикалық одаққа мүше мемлекеттердің үкіметтеріне макроэкономикалық саясатты жүргізген кезде осы Шешіммен бекітілген Еуразиялық экономикалық одаққа мүше мемлекеттердің 2020 – 2021 жылдарға арналған макроэкономикалық саясатының негізгі бағыттарын ескеру ұсынылсын.

3. Еуразиялық экономикалық комиссия Еуразиялық экономикалық одаққа мүше мемлекеттердің макроэкономикалық саясат саласында іске асырып жатқан шараларына талдау жүргізсін және мұндай шаралардың Еуразиялық экономикалық одаққа мүше мемлекеттердің 2020 – 2021 жылдарға арналған макроэкономикалық саясатының негізгі бағыттарына сәйкестігін бағаласын.

4. Осы Шешім ресми жарияланған күнінен бастап күшіне енеді.

Жоғары Еуразиялық экономикалық кеңестің мүшелері:

Армения Республикасынан

Беларусь Республикасынан

Қазақстан Республикасынан

Қырғыз Республикасынан

Ресей Федерациясынан

	Жоғары Еуразиялық экономикалық кеңестің
	2020 жылғы 19 мамырдағы № 6 шешімімен
	БЕКІТІЛГЕН

Еуразиялық экономикалық одаққа мүше мемлекеттердің 2020 – 2021 жылдарға арналған макроэкономикалық саясатының НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ

Осы құжат 2014 жылғы 29 мамырдағы Еуразиялық экономикалық одақ туралы шартқа (бұдан әрі - Шарт) сәйкес әзірленді және Жоғары Еуразиялық экономикалық кеңестің 2015 жылғы 16 қазандағы № 28 шешімімен бекітілген Еуразиялық экономикалық одақты экономикалық дамытудың негізгі бағыттарында белгіленген мақсаттарға қол жеткізуге, сондай-ақ Еуразиялық экономикалық одаққа мүше мемлекеттердің (бұдан әрі – мүше мемлекеттер) 2020 – 2021 жылдарға арналған стратегиялық және бағдарламалық құжаттарында айқындалған міндеттерді шешуге және 2018 жылғы 6 желтоқсанда қол қойылған Еуразиялық экономикалық одақ шеңберінде интеграциялық процестерді одан әрі дамыту туралы декларацияның ережелерін іске асыруға бағытталған.

Сонымен бірге осы құжат короновирустың таралауымен және шикізат тауарларына бағаның күрт төмендеп кетуімен байланысты келеңсіз әсерлердің ықпалын баяулатуға және оның экономикалық салдарын азайтуға бағытталған.

2019 жылы елеулі және ішкі тұрақсыздандыру құбылыстарының болмауына байланысты мүше мемлекеттерде жүргізіліп жатқан макроэкономикалық саясат негізінен инфляция деңгейін азайтуға және ұстап тұруға бағытталды, демек 2019 жылдың қорытындысы бойынша инфляция деңгейі барлық мүше мемлекеттерде ұлттық бағдарлар сияқты Шартта белгіленген мәндерге сәйкес келді. Мүше мемлекеттер бірнеше жыл бойына бюджеттік шоғырландыру бойынша бірқатар шараларды қабылдады, соның нәтижесінде Шартта белгіленген шоғырландырылған бюджеттің тапшылығы және мемлекеттік басқару секторының борышы көрсеткіштерінің сандық мәндерін сақтауда елеулі прогреске қол жеткізілді. 2019 жылдың қорытындысы бойынша Қырғыз Республикасында мемлекеттік басқару секторының жалпы ішкі өнімге шаққандағы борышының деңгейі белгіленген деңгейден сәл-пәл асып кеткендігі байқалады, алайда Қырғызстан Республикасы қабылдаған бюджеттік шығындарды оңтайландыру және жалпы ішкі өнімнің өсу қарқынының жоғары бола бастауынан бюджеттің кіріс бөлігін арттыру бойынша жүргізілген шаралар Қырғызстан Республикасының экономикасына борыштық жүктелімнің бірте-бірте азаюын қамтамасыз етті.

Макроэкономикалық және бюджеттік тұрақтылыққа қол жеткізуге және оны қолдауға күш жігерді шоғырландыра отырып, тұрақты экономикалық өсу қарынына мүше мемлекеттердің бәрі бірдей қол жеткізе алған жоқ. Сонымен бірге, Одақ бойынша экономика өсімі бірқатар жылдар бойына ортаңғы деңгейден төмен болып келді, Армения Республикасында, Қазақстан Республикасында және Қырғыз Республикасында 2019 жылы жалпы ішкі өнімнің өсу қарқыны әлемдік деңгейден асып кетті. Бұл ретте Қытайды, Үндістанды және АСЕАН-ға мүше мемлекеттерді қоса алғанда, Оңтүстік Шығыс Азия елдерінің экономикасы жылына 5-6 пайыздан төмен болмайтын қарқынмен өсе түсті.

2019 жылы барлық мүше мемлекетте өндіріс секторы мен қызмет көрсету секторында экономикалық өсімнің оң серпіні қамтамасыз етілді. Армения Республикасы мен Қырғыз Республикасында өнеркәсіп өндірісінің тез қарқын алып келе жатқаны байқалды. Беларусь Рсепубликасында қызмет көрсетудің жекелеген секторларында, Қазақстан Республикасында кен өндіруші және құрылыс секторында оң серпін жалпы ішкі өнімнің өсуіне ықпал етті. Армения Республикасын қоспағанда, барлық мүше мемлекетте ауыл шаруашылығы өнімі өндірісінде өсім байқалды.

Одақта негізгі капиталға инвестиция салудың өсу қарқыны онша жоғары болмады. Армения Республикасы мен Қырғыз Республикасын қоспағанда, 2019 жылы барлық мүше мемлекеттерде инвестиция өсімінің қарқыны алдыңғы жылға қарағанда төмен болды. Армения Республикасын қоспағанда, бөлшек сауда айналымының өсімі де азайып кетті.

Бірнеше жыл қатарынан болған өсімнен кейін 2019 жылы мүше мемлекеттердің өніміне деген сұраныс азайып кетті, Одақтың үшінші елдермен сыртқы сауда көлемі 2018 жылғыдан төмен болды, ал өзара сауда - оның алдындағы жылдан біршама артық болды. Мұндай динамика әлемдік сауда өсімінің баяулауынан, шикізат өнімдері мен металға әлемдік бағаның төмендеуінен, сондай-ақ мұнайдың және мұнай өнімдерінің өзара саудасының қысқаруымен байланысты болып отыр. Өзара сауданың тауарлық құрылымы сыртқы жағдайға қарағанда тұрақсыздандыру мен теңдестірудің көбірек болуымен сипатталады. Сонымен қатар сыртқы нарықта экспорт құрылымында минералдық өнімдер 60 пайыздан астам алған болса, өзара саудадағы оның үлесі 25 пайызға жуықты құрады және ол жоғары технологиялық өнімдерді – машина, жабдықтар, көлік құралдары, азық-түлік өнімдері мен ауыл шаруашылығы тауарлары, химия өнеркәсібінің өнімдерін берудің өсуі есебінен азайып отыр.

2020 жыл басталысымен әлемдік экономикадағы жағдай күрт төмендеп кетті. Коронвирус инфекциясын алдымен Қытай Халық Республикасында, ал кейін әлемнің басым қалаларында тежеу бойынша қажетті шараларды қабылдау экономикалық белсенділіктің кеми түсуіне, әлемдік қаржы нарықтарының күйреуіне, жүктер мен жолаушыларды тасымалдау проблемаларының туындауына, әлемдік сауданың тоқырауына және қосымша құн бағасын жасаудың елдер арасындағы тізбегінің бұзылуына әкеп соқты. Өз кезегінде, шаруашылық жүргізуші субъектілер табысының азаюына, жұмыс істейтін персоналды жұмыстан біржола шығаруға немесе уақытша босатуға, халықтың табысының азаюына және несие бойынша берешектің өсуіне әкеп соққан өндірістік белсенділіктің осыншама елеулі төмендеп кетуі тұтынушылық сұранысқа ықпалды тежеп отыр. Сонымен бірге, Одақтың әріптестері болып табылатын Еуропалық одақ пен Қытай Халық Республикасында экономикалық белсенділіктің тежеле түсуі мүше мемлекеттердің мыңызды экспорттық тауарлар – мұнай мен мұнай өнімдеріне, көмір мен түсті металға деген сыртқы сұраныстары мен әлемдік бағаларының біршама төмендеуіне әкеп соқты.

Көрсетілген мән-жайлар мүше мемлекеттердің кіріс бөлігін құрайтын бюджеттеріне сөзсіз қысым келтіреді. Сонымен бірге, экономиканың көбірек зардап шеккен секторларын, шағын және орта бизнестерін қолдау мақсатында мүше мемлекеттер қажетті фиксальды шаралар кешенін қабылдауда, ал бұл 2020 жылдың қорытындысы бойынша бюджет тапшылығын қалыптастыруға немесе арттыруға және кейбір мүше мемлекеттердің Шарттың 63-бабында белгіленген экономикалық дамудың тұрақтылығын айқындайтын макроэкономикалық көрсеткіштерінің шекті санды мәндерін арттыруына әкеп соғуы мүмкін.

Сөйтіп, шикізат тауарларына бағаның түсіп кетуіне әсер ететін сұраныс пен ұсыныс тарапынан келеңсіз әсерлер болып отырған қазіргі жағдайда мүше мемлекеттердің Үкіметтері мен ұлттық банктері экономиканы қолдаудың дағдарысқа қарсы шараларынан басқа валюта-қаржы саласындағы макроэкономикалық тұрақтылықты қолдауға және ынтымақтастықты қамтамасыз етуге ерекше назар аударулары қажет. Мүше мемлекеттердің келісілген макроэкономикалық саясатты жүргізуі аясында бірлескен іс-қимылдарды іске асыруы Одақтағы экономикалық жағдайды тезірек тұрақтандырудың негізі болуға тиіс.

2020 жылы әлемдік экономиканың өсу перспективасы белгісіз болып отыр. Жағдайдың ушығуы қаржы-экономикалық дағдарыс ауқымы жағынан 2008-2009 жылдардағы дағдарысқа сай келетін ғаламдық құлдыраудың басталғанын көрсетеді. Әлемдік сауда қысқарып барады, ал бұл жұмыс орындарының жойылуына, жұмыссыздық пен әлеуметтік шиеленіске әкеп соғады. Оқиғалардың жағымсыз дамып келе жатқанына қарайтын болсақ, экономикалық шығындар едәуір көбейе түсетін сияқты. Сондықтан орташа мерзімді кезеңде экономикалық құлдырауды тезірек қалпына келтіру қажеттігі бірінші орынға қойылады.

Ғаламдық экономика аясында қалпына келтіру елдердің экономикасына келіп жатқан күйзеліс әсерінің деңгейін және олардың қабылдап жатқан шараларының ерекшеліктерін ескере келгенде, әртүрлі тездікте өтеді және бір қалыпта болмайды. Экономикалық өсудің ішкі көздерін белсенді етудің мақсатты саясатын жүргізуге және жұмыс істеп тұрған өндірістік және сауда байланыстарын нығайтуға және соның ішінде экономикалық интеграцияның мүмкіндіктері мен пайдасын пайдалану арқасында олардың жаңаларын құруға көңіл бөліп отырған мемлекеттерде экономикалық өсудің траекториясына оралу байқалады. Бұл жағдайда мүше мемлекеттердің экономиканы өте қысқа мерзімде қалпына келтіруге және экономикалық даму қарқынында өздерінен бұрын тезірек дамып бара жатқан елдерден қалыс қалуды қалпына келтіруге зор мүмкіндігі бар.

Озық экономикалардың тәжірибесі көрсетіп отырғанындай, инвестицияның озыңқы өсімі экономикалық өсуді қолдаудың және белсенді ете түсудің мыңызды шарты болып табылады. Мүше мемлекеттер инвестициялық белсенділіктің өсуін ынталандыратын шараларды қабылдауы керек. Жеке инвестициялар мемлекеттің күрделі қаржы салу арқылы, сондай-ақ ұлттық және өңірлік даму институттарының қаражаттарын пайдалану арқылы қолдау табуы керек. Инвестициялық белсенділіктің өсуін қосымша ынталандырулармен бірге инвестициялық мақсаттар үшін ұзақ мерзімді несиелеудің тартымдылығын және қолжетімділігін арттыру үшін жағдайлар жасаған дұрыс. Бұл Одақтың өндірістік әлеуетін нығайту және тиімді іске асыру үшін қажетті қаражатты бір жерге шоғырландыруға мүмкіндік береді. Бұл міндетті шешу үшін негізгі капиталдың Одақтың жалпы ішкі өнімдегі жиынтықты үлесі әлемдегі орташа алғандағы мәнге жетуге тиіс.

Жаңа технологияны қалыптастыру экономиканы құрылымдық жағынан қайта құру есебінен оза дамуға көшу үшін жағдайлар жасайды. Бірінші кезекте ақпараттық технологияға және жасанды интеллектке, нано-биотехнологияға, цифрлық трансформацияға сүйенген жоғары технологиялық салалар дамудың негізгі бағыттарына айналуы керек. Короновирус инфекциясының экономиканың барлық салалары мен секторларына таралуының әсері денсаулық сақтау саласын, медициналық және биоинженерлік технологияларды дамытудың маңыздылығын көрсетті. Жаңа технологиялық салттың өсуінің басты бағыттарының бірі ретінде осы салаға инвестиция құюды кеңейту басымдықты болып табылатын сияқты.

Мүше мемлекеттерде ең алдымен жүктелімі аз өндірістік қуаттарды пайдаланумен байланысты дамытудың елеулі әлеуеті бар, бұл да сапалы технологиялық жаңартулармен сүйемелденуі керек. Мәселен, өңдеуші өнеркәсіпте өндірістік қуаттарды пайдаланудың орташа деңгейін 10 пайызға арттыру Еуразиялық экономикалық комиссияның бағалауы бойынша мүше мемлекеттерде өнеркәсіптік өндірістің өсу қарқынын ұлттық экономиканың құрылымына қарай 6 -15 пайызға арттыруға жәрдемдеседі.

Қосымша қуатты ынталандыру Еуразиялық интеграцияны ғылыми-техникалық және өндірістік әлеуетті дамыту саласында пайдалануға мүмкіндік береді. Мұндай мүмкіндіктер бірінші кезекте басқару жүйесін тиімді басқарумен және бірлескен кооперациялық жобаларды қаржыландырумен, Одақта жоғары өнімді, соның ішінде экспортқа бейімделген экономика секторларын құрумен және дамытумен және бірлескен ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізуді ынталандырумен байланысты. Жаңа технологиялық шешімдерді әзірлеп, ендіру жоғары білікті мамандарды жүйелі түрде даярлау және қайта даярлау, сондай-ақ осындай мамандардың мүше мемлекеттердің экономикасына ағылып келуі үшін ынталандыру жасау бойынша шаралармен қамтамасыз етілуі керек. Орта мерзімді перспективада кадрлық әлеуетті дамытуға және өңірлік еңбек нарықтарында тепе-теңсіздікті азайтуға ерекше көңіл бөлу керек.

Сонымен бір мезгілде, Одақ бойынша экономикалық өсуді қалпына келтіру және белсенді ету саласындағы экономикалық саясат өндірістік қуаттарды дамытуға ғана емес, сонымен бірге сұранысты тепе-теңдікте ұстап тұруға және кеңейтуге, сондай-ақ халықты жұмыспен қамтуды қамтамасыз етуге бағытталуға тиіс.

Карантиндік шаралар мен басқа да әлеуметтік шектеулер аясында сыртқы сұраныс сияқты ішкі сұраныстың да қысқаруы байқалады. Бірінші кезекте қызмет көрсету секторларында сұраныс азаюда. Әсіресе туристік және мейманханалық қызметтер көрсету, авиа және темір жол тасымалдары, көтерме және бөлшек сауда, қоғамдық тамақтану сияқты салалардың жағдайы мәз болмай тұр. Экономиканың басқа секторларында оның салдары өндірістік тізбенің бұзылуы есебінен аралық сұраныстың төмендеуімен, сондай-ақ кәсіпорындардың табыстары мен халықтың кірісінің азаюы себепті түпкі сұраныстың қысқаруымен байланысты.

Экономикалық күйзелістің салдарын азайту үшін Одақтың өзара саудадағы тосқауылдарды тезірек жоюмен, алып қоюлар мен шектеулерді азайтумен, сондай-ақ жаңа кедергілерге жол бермеумен байланысты интеграциялық мүмкіндіктерін іске қосу қажет. Бұл Одақтың ортақ нарығының ауқымын арттыруға және мүше мемлекеттердің өніміне деген сұраныстың дұрыс болжануын арттыруға жәрдемдеседі. Одақтың ортақ нарығының барлық мүше мемлекеттер үшін барынша тиімділігін қамтамасыз ету үшін өзара сауданың өсу қарқынын сыртқы сауда өсуінің қарқынынан асатын деңгейде ұстап тұруға ұмтылу керек.

Сыртқы нарықтарда орташа мерзімдегі перспективада сыртқы жеткізулерді географиялық сияқты тауарлық әртараптандырумен де байланысты экспорттық мүмкіндіктерді кеңейту қажеттігі туындайды. Сыртқы байланыстарды үшінші елдермен сауда-экономикалық қатынастарды нығайту және халықаралық ұйымдармен өзара тиімді ынтымақтастықты дамыту экспортты дамытуға негіз болады. Сондай-ақ мүше мемлекеттерде өндірілетін өнімдер мен көрсетілетін қызметтердің өнімділігі мен сапалық сипатын арттыра отырып, жоғары технологиялық өнімдердің сыртқы нарығына экспорттау үшін басымдықты жағдайларды қамтамасыз ету қажет.

Сөйтіп, 2020 – 2021 жылдардағы маңызды макроэкономикалық саясаттың мақсаты макроэкономикалық тұрақтылықты және мүше мемлекеттерде қол жеткізілген тұрмыс деңгейін сақтап қалу, сондай-ақ Одақты экономикалық жағынан оза дамыту үшін негіздер қалау болып табылады. Инвестициялық белсенділікті қолдауға, ғылыми-технологиялық және өндірістік әлеуетті дамытуға және сұраныстың аясын кеңейтуге жәрдемдесуге бағытталған шаралар мүше мемлекеттердің экономикасының дамуына қарқын беруі мүмкін. Осы шараларды қабылдау Одаққа сыртқы қолайсыз күйзелістің салдарын жеңуге және бәсекелестікті әрі ғаламдық экономикадағы өз салмағын арттыруға мүмкіндік береді. Орташа мерзім кезеңінде осы шараларды іске асыру Одақ бойынша алғанда әлемдік орташа мәннен кем болмайтын экономикалық өсуге қол жеткізуге жәрдемдесетін болады.

Алға қойылған мақсатқа қысқа және орташа қысқа мерзімді кезеңде қол жеткізу үшін мынадай шаралар ұсынылуы мүмкін:

мыналарды қоса, макроэкономикалық тұрақтылықты қолдау:

баға және қаржы тұрақтылығын қастамасыз ету;

қаржы секторы қызметінің үздіксіз жұмыс істеуін қамтамасыз етуге, операциялық тәуекелдерді азайтуға және қызметкерлердің бір бөлігінің қашықтан жұмыс істеуіне мүмкіндік беру жағдайында ақпараттық қауіпсіздікті қолдау;

қаржы секторының экономикаға ресурстар беру, соның ішінде нақты сектордағы кәсіпорындарға несие беру шарттарын жеңілдету бөлігінде ресурстар ұсыну жөнідегі әлеуетін қолдау;

төлем жүйесінің үздіксіздігін сөзсіз сақтау кезінде оларға түсетін жүктемені әкімшілік жағынан жеңілдету;

жедел төлем жүйесін, сондай-ақ банк қызметтерін көрсетуді, соның ішінде қашықтан бірдейлендіру мүмкіндіктерін пайдалану арқылы қашықтан алу механизмдерін қоса алғанда, тауарларға (жұмыстар, қызметтер көрсету) ақы төлеудің қолма-қол жасалмайтын тәсілдерін басымдықты пайдалануды ынталандыру;

ұлттық валютаның үшінші елдердің валютасына қатысты айырбас бағамының құбылмалылығымен байланысты негізсіз өсуін болғызбау бойынша мониторингті жүзеге асыру және шаралар қабылдау;

түспей отырған кірістердің орнын жабу мақсатында бюджет кірістеріне қосымша көздерді қалыптастыру, олар экономика мен халықты қолдауға бағытталатын болады;

мүше мемлекеттердің экономикасын Одақтың келісілген индикативті (болжамды) баланстары аясында энергетикалық ресурстармен сенімді қамтамасыз ету;

мүше мемлекеттердің ұлттық валюталарының өзара саудада пайдаланылуын кеңейте түсуді ынталандыру;

Еуразиялық тұрақтандыру және даму қорының мүше мемлекеттерге макроэкономикалық тұрақтандыру мақсатында белгіленген тәртіпте несие жағынан жәрдемдесуі;

Еуразиялық даму банкінің коронавирус инфекциясының таралуы салдарын азайтуға бағытталған жобаларды іске асыру мәселелерін өз құзыреті шегінде мүше мемлекеттермен пысықтауы;

мыналарды қоса, инвестициялардың өсуін қолдау, Одақтың ғылыми-техникалық және өндірістік потенциалын дамыту үшін шаралар қабылдау:

мүше мемлекеттерде жұмыс орындарын сақтап қалу және жұмыспен қамту деңгейін арттыру;

шағын және орта бизнес пен кәсіпорындардың табысы азайып отырған жағдайда экономика секторларын қолдауға мұқтаж болып отырған оларға қатысты салық және бюджеттік қолдау шараларын қабылдау;

инвестициялық ахуалды жақсарту және мемлекет-жеке әріптестік механизмін белсенді ету үшін мүше мемлекеттердің бюджеттік қаражаттарын игерудің тиімділігін арттыру;

мүше мемлекеттердің халықаралық озық практикасы мен тәжірибесін ескере отырып, инвестициялық салада әкімшілік және өзге де реттеуші рәсімдерді жеңілдету және (немесе) қысқарту;

мүше мемлекеттердің инвесторларды қорғауға бағытталған нормативтік құқықтық базасын жетілдіру;

мемлекеттік және жеке кәсіпорындардың ғылыми зерттеуге және денсаулық сақтауды дамытуға қаржы салуын ынталандыру бойынша шаралар қабылдау;

қосымша құнның өндірістік-технологиялық тізбектерін, соның ішінде экономиканың жоғары технологиялық секторларындағы тізбектерін құратын кооперациялық жобаларды дамытуға жәрдемдесу;

цифрлық технологияларды дамыту және осы салаға инвестиция тарту;

мыналарды қоса, тұрақты сұранысты қолдау, экспорттық мүмкіндіктерді кеңейту және өзара сауданы белсенді ету үшін жағдайлар жасау:

тосқауылдарды жою, алып қоюлар мен шектеулерді қысқарту, сондай-ақ Одақтың нарығында жаңа кедергілердің туындауына жол бермеу;

мүше мемлекеттердың трансшекаралық нарықтарында жосықты бәсекелестікті және оны қорғауды қамтамасыз ету;

үшінші елдермен сауда-экономикалық қатынастарды дамыту, сондай-ақ өзара тиімді ынтымақтастықты орнату және Одақтың экспорттық мүмкіндіктерін кеңейту мақсатында басты өңірлік экономикалық бірлестіктермен, халықаралық өңірлік ұйымдармен жүйелі диалог жүргізу;

жоғары технологиялық өнімдердің сыртқы нарығына экспорттау үшін басымдықты жағдайларды қамтамасыз ету;

өзара және сыртқы сауданы цифрландыру үшін қажетті жадайлар жасау;

мүше мемлекеттердің көлік инфрақұрылымдарын дамытуды үйлестіру;

халықтың табыстарын қолдауға және көбейтуге бағытталған шараларды қабылдау, сондай-ақ мүше мемлекеттерді экономикалық даму және халықтың табысының деңгейі бойынша бір-біріне жақындату үшін алғышарттар жасау.