Через кризис к обновлению и развитию

Послание Главы государства народу Казахстана, г. Астана, 6 марта 2009 года

Уважаемые казахстанцы!

Сегодня все мировое сообщество переживает непростые перипетии масштабного экономического кризиса. Мы становимся свидетелями глобального финансового цунами, пошатнувшего экономики даже самых благополучных государств. Неудивительно, что отголоски этого явления не обошли стороной и нашу страну. Впрочем, у нас уже есть опыт противостояния подобного рода потрясениям, время от времени испытывающих нашу экономику. История нашей Независимости — наглядная иллюстрация крепости нашего духа и умения противостоять трудностям. Вспомним хотя бы, какие неимоверные усилия были в свое время предприняты нами для восстановления и становления на новые рельсы разрушенной после падения советской империи экономики. Образно говоря, мы возвели гору на равнине.
Объединив усилия, собрав в единый кулак весь свой потенциал, мы смогли преодолеть все эти трудности.
В конце прошлого века, во время кризиса, начавшегося в Восточной Азии, наша Независимость подверглась еще одному серьезному испытанию. Благодаря правильным и выверенным решениям страна благополучно вышла из трудного положения. Причем сумели извлечь из него правильные уроки, обрели опыт и окрепли. С учетом пережитого мы определили новые направления в развитии страны и сделали все, чтобы сделать огромный шаг вперед.
Нынешний мировой кризис, безусловно, явление преходящее. Наш народ во время таких катаклизмов, следуя народной мудрости «великий той празднуешь со всеми», всегда сохранял терпение, укреплял взаимопонимание, единство и согласие. Трудности мы всегда преодолевали сообща.
Государство со своей стороны предпринимает все усилия для того, чтобы встретить кризис во всеоружии. Средства, выделенные в большом объеме из Национального фонда, уже работают на стабилизацию национальной экономики. Весь пакет социальных гарантий будет полностью обеспечен. Таким образом, нет никаких сомнений в том, что мы благополучно переживем эти трудности.
Кризисы приходят и уходят, а наши независимость, национальная идея, благополучие будущих поколений остаются незыблемыми на века. Впереди нас ждет очередной этап в нашей молодой истории. Это — двадцатилетие Независимости Казахстана. Во Вселенском масштабе двадцать лет – это, безусловно, очень маленький отрезок времени. Однако для нас этот период сравним с целой эпохой. Потому что Независимость — это воплощение в жизнь многовековых надежд и чаяний наших великих предков.
Именно поэтому каждый год Независимости имеет для нас особое значение, особый смысл.
Несмотря на любые испытания, выпадающие на нашем пути, мы будем продолжать созидательные действия, направленные на укрепление нашей Независимости.
Нет и не будет ни одной непосильной для нас преграды, если мы соберем в единый кулак стремление казахстанского народа к достойному будущему.

Дорогие соотечественники!

Практически два десятилетия изо дня в день мы создаем с вами новую страну.
Страну открытую и процветающую.
Страну, в которой из года в год улучшается благосостояние казахстанцев.
Страну политически стабильную и обеспечившую безопасность своим гражданам.
Страну, которая никогда и ни для кого не будет источником внешней угрозы.
Стратегия развития Казахстана, которую приняли на десятилетия вперед, опыт ее воплощения в реальные успехи страны дали нам уверенность в собственных силах, мы убедились в правильности выбранного нами пути.
Именно поэтому с самого начала кризиса на мировых финансовых рынках, разразившегося более двух лет тому назад, мы разработали и последовательно реализуем комплексную систему антикризисных мер.
Мы внимательно отслеживаем внутреннюю и внешнюю конъюнктуру и без промедления предпринимаем решительные меры. Именно поэтому глобальный продовольственный кризис не стал для нас национальным бедствием.
Но сегодня экономический кризис, поразивший уже всю мировую экономику, продолжает испытывать нас на прочность.
Кризис пришел к нам извне. Его истоки не внутри страны, а сокрыты в дисбалансах мировой экономики.
Кризиса нельзя было избежать и все предусмотреть.
На его преодоление ведущие экономики мира уже затратили более 10 триллионов долларов США, то есть практически 15 процентов всего мирового ВВП. Но ситуация к лучшему пока еще не меняется.
Кризис последовательно вовлек в свою орбиту американский континент, Европу и Азию.
Судя по всему, он будет затяжным. Как говорят аналитики, мировая экономика в своем падении еще не достигала дна.
Свой взгляд на происходящие в мире процессы я изложил в своей статье «Ключи от кризиса». К ней может быть разное отношение, но мы, казахстанцы, включили свою мысль в общий поиск выхода из этого кризиса. Кризис не простой, варианты выхода из него должны быть совершенно разными.
Я убежден, что после этого глобального кризиса изменится мировая финансовая система, а может быть, и политическое управление государствами. Многие приходят к необходимости «ручного управления» экономикой, и регулирование становится важнейшим делом выхода из этого кризиса.
Поэтому глубокий и радикальный подход поможет мировому сообществу найти те пути, которые обезопасят нас в следующих зигзагах мировой рыночной экономики.
Поэтому радикальные меры, которые я предложил, будут обсуждаться в мировом сообществе.
Мое предложение — это вклад в поиск решения глобальных проблем.
Но сегодня реальность такова, что сжатие деловой активности в мире привело к снижению спроса на нефть и металлы. А это — основа экспорта Казахстана.
За год цена на нефть упала почти в 4 раза, на металлы — почти в 2 раза.
Наши основные торговые партнеры и ближайшие соседи — Россия и Украина — девальвировали свои национальные валюты на 40—45 процентов. И мы вынуждены были пойти на девальвацию тенге в интересах наших товаропроизводителей. Иначе казахстанская продукция потеряла бы свою конкурентоспособность. Мы продолжали бы сжигать золотовалютные резервы страны.

Уважаемые казахстанцы!

К сожалению, череда трудных испытаний и мощь кризисного прессинга не ослабевают. И вы это должны знать.
Но должны быть уверены в том, что мы не просто готовы к этим испытаниям.
Мы с ними справимся и выйдем из этого кризиса еще более сильным и процветающим государством.
Мы сохраним свои позиции в мировом сообществе.
Создав Национальный фонд, мы проводили целенаправленную политику сбережений.
Вы хорошо помните, сколько было сломано копий — надо ли создавать этот фонд или раздать его всем понемножку. Чтобы мы делали сейчас, когда на 20 % снизились сборы в бюджет, с выплатой пенсии и заработной платы?
Создав этот фонд в хорошие времена, мы поступили правильно. Так должны поступать государства, которые думают о своем завтрашнем дне.
Тем самым мы обеспечили запас прочности нашей экономики перед возможностями потрясений подобного рода.
Для создания жизнеспособной и гибкой экономики мы последовательно проводили непростые структурные реформы, наращивали экспортный потенциал и дали старт диверсификации.
Именно поэтому сегодня мы имеем солидный задел и в состоянии проводить продуманную и эффективную антикризисную политику.
Ответной мерой большинства государств на возникший глобальный кризис стало принятие пакетов стимулирующих экономических мер.
Казахстан стал одним из первых государств в мире, оперативно отреагировавших на нарастающую турбулентность мировой экономики и приступивших к реализации опережающих мер.
Чтобы сохранить стабильность финансовой системы, мы предоставили банкам дополнительную ликвидность. Это было сделано для обеспечения экономической активности малого и среднего бизнеса, крупных предприятий.
Была увеличена сумма гарантированного возмещения по вкладам физических лиц с 700 тысяч до 5 миллионов тенге. Государство помогло снизить риски банковского сектора, связанные с внешним заимствованием и достаточностью собственного капитала.
На поддержку жилищного строительства и решение проблем дольщиков было направлено 545 миллиардов тенге.
Для сохранения деловой активности в стране мы оказали беспрецедентную финансовую поддержку субъектам малого и среднего бизнеса в объеме 275 миллиардов тенге. Была продолжена работа по решительному сокращению административных барьеров.
Введен в действие новый Налоговый кодекс, значительно снизивший ставки по основным налогам.
По сравнению с прошлым годом корпоративный подоходный налог в этом году уже снижен на треть и составляет 20 процентов, а в 2011 году составит 15 процентов. Ставка НДС снижена до 12 процентов. Вместо регрессивной шкалы ставок социального налога введена единая ставка в размере 11 процентов. А для предприятий, осуществляющих инвестиции, предусмотрены налоговые преференции.
Все это стало одним из важнейших стимулов развития несырьевого сектора экономики, малого и среднего предпринимательства.
Закон о государственных закупках дает преимущество отечественным производителям, что также направлено на поддержку малого и среднего бизнеса.
На развитие агропромышленного комплекса было выделено 280 миллиардов тенге, реализацию инфраструктурных проектов — 120 миллиардов тенге.
В целом в экономику страны в антикризисных целях дополнительно направлено свыше 2 триллионов 700 миллиардов тенге.
Это, согласитесь, мощный стимул для преодоления последствий мирового кризиса.
Мы действуем решительно и быстро, потому что знаем, когда и что надо делать, чтобы уменьшить силу удара мирового кризиса на нашу экономику и общество.
Этому способствовала совместная оперативная работа Правительства и Парламента страны.
И я хочу, чтобы вы, уважаемые мои соотечественники, понимали, что мы все вместе должны противостоять натиску этого периода.
Правительство обязано гарантировать, что все обязательства государства по увеличению социальных выплат и заработной платы бюджетникам будут сохранены в полном объеме.
Как и было запланировано, в 2010 году зарплата бюджетников и стипендии будут увеличены на 25 процентов, а в 2011 году — еще на 30 процентов.
Средний размер пенсий будет увеличен в 2010 году на 25 процентов и на 30 процентов — в 2011 году.
При этом к 2011 году размер базовых пенсионных выплат возрастет до 50 процентов от размера прожиточного минимума.
Как вам известно, государство поддержало студентов, оставшихся без средств, чтобы оплатить учебу. Всего государство дополнительно выделяет 11 тысяч грантов и 40 тысяч кредитов для студентов.

Уважаемые казахстанцы!

Перед нами стоят большие задачи по преодолению последствий кризиса и подготовке последующего экономического роста.
Все, что мы уже предприняли, – это решение текущих проблем, вызванных сегодняшним кризисом.
Я предлагаю не останавливаться, идти дальше и осуществить новый план дальнейшей модернизации экономики и реализации стратегии занятости для обеспечения посткризисного развития страны.
В самые трудные годы мы начали строить и создали новую столицу страны — Астану, когда никто не верил, что мы сможем это осуществить. Мы это сделали, это видит весь мир. Давайте будем следовать этому хорошему опыту.
Да, нужны новые средства. В этих целях считаю правильным доходы от сырьевого сектора, которые традиционно зачислялись в Нацфонд, в 2009—2010 годах направить на осуществление нового плана. В целом это составит порядка 600 миллиардов тенге в дополнение к уже утвержденным трансфертам из Национального фонда.
Это — временная, но необходимая мера. При этом мы сохраняем тот объем валовых резервов страны, которые есть на настоящий момент. То есть 47 миллиардов американских долларов. Это дает нам уверенность в устойчивости на случай продолжения этого кризиса.
Другой источник средств — это жесткая экономия по всем расходным статьям бюджета и строжайшая финансовая дисциплина. С учетом этого поручаю Правительству провести оптимизацию расходов республиканского бюджета и буквально в режиме еженедельного мониторинга контролировать использование бюджетных средств. Это обращение также и к нашим депутатам.
Ставшая уже привычной в период бурного роста расточительность должна смениться разумным потреблением и экономией. Скажем прямо, в эти годы, когда у нас появились деньги, запросов стало больше, штаты раздули и увеличилось количество командировок, проведение различных масштабных дней культуры. Всем надо будет над этим подумать.
С нарушителей финансовой дисциплины должен быть жесткий спрос по законам кризисного времени. Все неприоритетные расходы — административные, инвестиционные и другие — должны быть сведены к нулю. Это касается и местных бюджетов.
Высвободившиеся средства дадут нам возможность прежде всего реализовать стратегию занятости казахстанцев. Она не только поможет нам справиться с кризисными шоками, но и обеспечит эффективное развитие экономики в посткризисное время. Она должна дать новые возможности каждой казахстанской семье.
Достаточность рабочих мест должна стать основным показателем, по которому будет определяться способность членов Правительства и каждого акима обеспечить устойчивость развития экономики Казахстана.
Каждый аким, каждый министр должны знать, сколько за неделю сокращено рабочих мест и сколько мы на местах открываем. Именно это является основой устойчивого развития.
Для обеспечения региональной занятости и переподготовки кадров я поручаю Правительству выделить не менее 140 миллиардов тенге.
Из местных бюджетов также должны быть выделены ресурсы на софинансирование стратегии занятости.
Для тех, кто потеряет работу, будем создавать новые рабочие места. Мы сможем обеспечить работой как минимум 350 тысяч казахстанцев, это не считая нынешних общественных работ.
Возможности для развития рынка труда у нас есть, их не надо придумывать. Именно на это мы направляем дополнительно выделенные средства.
Во-первых, это реконструкция и модернизация коммунальных сетей. Это объекты и сети водоснабжения, теплоснабжения, энергетики и канализации.
Правительству совместно с акимами поручаю определить необходимые затраты на эти цели, обеспечить не только финансирование работ, но и жесточайший контроль за использованием каждого тенге, выделенного из бюджета.
Это невидимая работа, нам все равно придется ее делать. Она — основа будущего развития. Это возможность создать в городах и на местах огромное количество новых рабочих мест. Мы поднимем покупательскую способность нашего населения. Если умно поработать, освобождающихся людей надо переучить на новые специальности.
Жилищно-коммунальное хозяйство привести в порядок давно надо было. Давайте сейчас этим займемся.
Во-вторых, это строительство, реконструкция и ремонт автомобильных дорог местного значения, а также обновление социальной инфраструктуры, прежде всего школ и больниц.
Это уже задача СПК, которые обязаны обеспечить максимальную занятость населения. Финансовая сторона вопроса — за Правительством и акимами.
Мы должны сейчас договориться и прямо сказать населению: школы и больницы, строительство которых началось, мы достроим. Новые, поскольку ситуация такая, мы отложим, но направим средства на то, чтобы отремонтировать действующие школы, больницы, медицинские пункты. Опять же создадим рабочие места.
Также по магистральным автомобильным и железным дорогам, строительство которых мы намечали, придется «тормознуть». Зато деньги пустить на приведение в порядок дорог вокруг областных центров, городов, межрайонных дорог. Таким образом мы подтянем наши тылы.
В-третьих, объекты местного значения в каждом конкретном населенном пункте. Это может быть благоустройство и озеленение, ремонт дорог, клубов или других объектов по усмотрению местных властей. На эти цели должны быть выделены целевые трансферты.
Районным маслихатам, как органам местного самоуправления, должны быть выделены средства. Пусть они сами решают, куда эти средства направить, чтобы решить местные проблемы и вопросы занятости.
Персональную ответственность за эффективность этой работы в целом возлагаю на акимов.
Для реализации всех перечисленных проектов мы должны максимально использовать потенциал местных производителей. Если необходимых производств сегодня нет, их надо создать, и это открывает новые возможности для бизнеса.
Мы ведь стоим накануне 20-летия нашей независимости. По всему Казахстану должна быть развернута работа — как мы встретим эту дату. Это незабываемые годы для нашего поколения, для нашего народа. Такого в истории казахской нации и всего Казахстана не было.
Мы стали равными среди равных, нас знает весь мир как независимое государство, как казахстанский народ и как нацию казахов.
Это незабываемая дата, особенно она важна для нашего молодого поколения. Если мы, начиная с сегодняшнего дня, будем приводить в порядок свой город, каждый аул, озеленим их, отремонтируем дороги, украсим и приведем в должный порядок свои дома, то настроение у людей заметно поднимется.

***

Поэтому эту работу нам надо начинать сейчас. Я считаю, мы должны дать небольшие средства, наверное 50—100 миллионов тенге, каждому аульному акиму, чтобы они под контролем районных маслихатов решили текущие задачи для населения, которое терпит какое-то бедствие, выдавали микрокредиты.
Таким образом, мы не только решаем вопросы занятости, но и создаем стимулы для появления новых производств в нашей стране.
В-четвертых, это расширение социальных рабочих мест и организация молодежной практики.
Действующий Закон о занятости населения позволяет нам использовать средства бюджета на эти цели. В 2008 году более 13 тысяч человек реализовали свои возможности по этим программам.
Наша задача сегодня — расширить рамки существующих программ.
Поручаю дополнительно выделить на эти цели 8,6 миллиарда тенге. Тогда мы обеспечим работой около 96 тысяч человек.
Одновременно с этим мы должны увеличить максимальный период выплаты пособия по безработице из Государственного фонда социального страхования с 4 до 6 месяцев.
Наша стратегия занятости в условиях мирового кризиса направлена на полномасштабную работу по переобучению и переподготовке кадров.
Поручаю Правительству совместно с акимами организовать переподготовку специалистов на базе существующих учебных заведений.
Нашему населению надо учиться, в мире люди учатся всю жизнь. В этом случае есть возможность и необходимость переучиваться и получать другую профессию, которая сегодня востребована.
Мы сейчас обязываем все крупные строительные предприятия выделять средства на обучение людей другим профессиям. Так должно быть везде. Если Правительство и акимы нормально организуют работу, люди сядут за парты и обучатся новым профессиям.
Системная работа по переподготовке и переобучению кадров должна преследовать следующие цели.
- Каждый, кто хочет работать по новой профессии, должен иметь возможность обучаться.
- Обеспечение будущих потребностей экономики трудовыми ресурсами, прежде всего, в сельском хозяйстве.
- Поэтапное замещение иностранных рабочих отечественными кадрами. Мы собираемся их наполовину сократить и заменить нашими.
Кроме того, несмотря на мировой кризис, трудности переживаемого нами периода, мы не можем себе позволить сосредоточиться только на их решении. Наше будущее зависит от дальнейшей модернизации экономики и развития базовой инфраструктуры.
Мы продолжим финансирование и реализацию действующих перспективных инвестиционных проектов.
Прежде всего, это модернизация нефтеперерабатывающих заводов.
Мы имеем три нефтеперерабатывающих завода и до сих пор покупаем масла и не обеспечены авиационным керосином. Надо этим сейчас заняться.
Мы должны постепенно полностью обеспечить внутренние потребности в этих нефтепродуктах.
Мы продолжим строительство нефтехимического комплекса в Атырау. Закончим строительство Мойнакской ГЭС в этом году, продолжим работы по расширению и реконструкции Экибастузской ГРЭС-1. Там вместо восьми работают четыре блока. Это готовая, не затратная электроэнергия. Мы продолжим работу на Экибастузской ГРЭС-2 по строительству третьего энергоблока, в этом году начнем строительство Балхашской ТЭС.
В наших планах — строительство магистрального газопровода Бейнеу — Бозой — Акбулак, реконструкция автодорожного транзитного коридора «Западная Европа — Западный Китай». В этом году мы начинаем подготовительную работу. Там будут работать 5 тысяч человек, а в 2010—2012 годах — до 50 тысяч человек.
Это будет артерия, которая сделает Казахстан транзитным коридором от Европы в Азию.
Мы приступили к организации производств электровозов, пассажирских и грузовых вагонов, дорожных битумов, химической промышленности.
Особо хочу сказать об агропромышленном комплексе, благодаря развитию которого мы одновременно решаем две важнейшие для страны задачи — обеспечение продовольственной безопасности и диверсификация экспорта.
Поэтому мы приняли решение продолжить финансирование инвестиционных проектов по развитию экспортно-ориентированных производств, таких как организация и развитие молочно-товарных ферм, птицефабрик, откормочных площадок, организация производства плодоовощных культур с применением капельного орошения, создание производства по сборке сельскохозяйственной техники, развитие мясоперерабатывающих производств, переработки тонкой шерсти, инфраструктуры экспорта казахстанского зерна и его глубокой переработки.
Надо рассмотреть другие значимые проекты для строительства. Это продолжение сооружения Коксарайского водохранилища, других крупных ирригационных объектов.
У нас была задача на кызылкумском массиве ввести 60 тысяч гектаров орошаемых земель. Сейчас надо начинать работать на тех объектах, где есть ТЭО и подъездные пути. Переработка продукции сельского хозяйства — важнейшая отрасль. Мы сегодня завозим 80 процентов консервированной плодоовощной продукции, половину мясопродуктов, 53 процента сухого молока. Если это все делать, люди из города должны пойти работать в сельскую промышленность.
По нашим оценкам, экспортная специализация позволит создать в перспективе более 500 тысяч новых рабочих мест и обеспечит около 8 процентов дополнительного прироста ВВП в ближайшие пять лет.
Таким образом, следуя своему стратегическому выбору, мы последовательно продолжаем работу в тех секторах экономики, где можем быть реально конкурентоспособными, занять свои ниши на внешних рынках.

***

Нынешние трудности — это не первое испытание, которое выпало на нашу долю.
Глубочайший кризис переходного периода мы преодолели в начале 90-х годов.
Тогда обвал экономики достигал 60 процентов, инфляция исчислялась тысячами процентов в год.
Второй мировой кризис, вызванный азиатскими финансовыми рынками, мы преодолели в конце 90-х годов. Цена на нефть снизилась тогда до 9 долларов за один баррель. Мы не могли платить пенсии и заработную плату. Эти трудности мы преодолели.
Пройдет время, и мы будем говорить уже о преодолении и нынешнего кризиса.
В наших руках — все возможности, чтобы выйти из сложившейся ситуации с объективными потерями, но подготовленными к новому росту.
Кризисы будут повторяться, и наша цель — научиться управлять ими. Пока у нас это получается.
Сегодня мы вынуждены перегруппировать свои силы и ресурсы, и мы это делаем под влиянием внешних обстоятельств. Но это вовсе не означает, что мы изменили свой курс. Этот курс определен Стратегией развития страны до 2030 года. Жизнь вносит коррективы. Но, подчеркиваю, он прежний.
Процветание, безопасность и улучшение благосостояния всех казахстанцев остаются важнейшей триединой задачей для нашего государства.
У нас имеется антикризисный план, выделены достаточные средства из государственных резервов. Правительство в целом и Премьер-Министр, руководители государственных органов, акимы несут персональную ответственность за выполнение намеченных мер по выходу из кризиса.
Сегодняшние проблемы и то, как мы с ними справляемся, — это экзамен на зрелость и устойчивость нашего общества и государства. Думаю, что мы этот экзамен выдержим. Нам предстоит войти в новый этап своего развития и приумножить наши достижения. Уверен, что мы справимся.
Для достижения намеченных целей необходимо сплочение нашего народа.
Поэтому призываю всех казахстанцев взяться за осуществление названных мер, проявить трудолюбие и напористость, быть бережливыми, помогать и заботиться о близких, о тех, кто нуждается в помощи.
Обращаюсь к депутатам Парламента, маслихатов, партии «Нур Отан». Избиратели, голосовавшие за нашу партию, оказали нам огромное доверие. И сейчас, в трудный кризисный период, мы должны его оправдать, стать во главе широкого антикризисного движения в обществе.
Вместе с Правительством и местными органами надо решать конкретные проблемы людей, взять на особый контроль реализацию антикризисных мер, расходование выделяемых на эти цели бюджетных средств.
Обращаюсь к Ассамблее народа Казахстана, ко всем политическим силам. Сейчас не на словах, а на деле проверяется, кто действительно думает о народе, а кто — нет.
Давайте объединимся ради преодоления жесточайшего в истории планеты кризиса!
Поможем людям словом и делом. Именно это сейчас делает государство. Важной задачей остается сохранение мира и согласия в стране.

***

Сегодня весь мир пытается предугадать, как пойдут дела дальше, как выйти из сложившейся ситуации. Многие известные политики, эксперты, посещающие страну, многочисленные соседи также внимательно следят за нами: сможем ли мы пройти это испытание, сумеем ли сохранить единство народа, государственность? В такое критическое время хочу сказать своему народу: «Ничего страшного не происходит. У нас много земли, работа есть и в городах, и в селах. Наступила пора засучив рукава приступить к работе».

***

Обращаюсь ко всем государственным служащим. Сейчас многократно увеличивается ответственность каждого управленца перед народом, которому мы все служим. Необходимо чаще выезжать на места, встречаться с трудовыми коллективами, населением. Надо разъяснять меры, предпринимаемые государством, объединять людей, поднимать их на решение проблем.
Обращаюсь к работникам правоохранительных органов. От вас зависит спокойствие на улицах наших городов и сел. Необходимо решительно и жестко бороться с преступностью, коррупцией, мошенничеством, нарушением законов. В это трудное время нужно сделать все, чтобы обеспечить безопасность наших граждан, всего общества.
Я обращаюсь к средствам массовой информации проявлять активную гражданскую позицию! Вас не случайно называют «четвертой властью»!
Сейчас СМИ должны выступить в качестве «советника» для людей в вопросе, как лучше преодолевать трудности, как выжить, как выстоять в это трудное время. Надо учить граждан на позитивном опыте других людей. Такая же роль отводится и нашей научной и творческой интеллигенции.
Надо чаще давать материалы, которые утверждают такие настроения, как уверенность, личная активность, терпение, патриотизм, любовь к Родине.
Членам партии «Нур Отан» надо больше бывать в семьях, разъяснять на какие специальности можно переучиться, как получить кредиты и микрокредиты, что надо делать в трудные годы. Важно обойти каждый дом, каждую семью, стать помощниками и советниками простых людей. Объяснять, что ничего страшного нет, страна большая, работы много.

Уважаемые казахстанцы!

От наших действий и принятых решений во многом будет зависеть успех нового этапа развития страны.
У нас есть необходимые ресурсы, опыт для того, чтобы выдержать натиск мирового кризиса. Мы имеем четкую антикризисную программу. Все поставленные цели — достижимы!
Уверен, мы преодолеем все трудности и сделаем наш Казахстан сильным, процветающим и уважаемым в мире государством!

Уважаемые соотечественники!

Есть единственная сила, которая победит все трудности, это — наше единство. Оно необходимо для защиты страны и родных рубежей так же, как и для сохранения достигнутых плодов Независимости.
Разве не стабильность и согласие позволили нам, как единому народу, сохранить себя в самые тяжелые минуты новейшей истории?
Мы «тысячи раз умирали и тысячи раз возрождались вновь», чтобы доказать себе и другим, в чем секрет нашей неисчерпаемой силы. Только единство целей и помыслов позволило сохранить нашу государственность, не пролив при этом ни одной капли крови.
Я уверен, что в такой непростой момент, какой мы переживаем сейчас, мой родной народ, как всегда, проявит свои лучшие качества и будет стремиться к единению и согласию.
«Если не собрать все пальцы, не вденешь нитку в иголку» — гласит народная мудрость. И вы все знаете цену этим словам.
Наступило время для объединения всех наших сил и возможностей ради процветания страны и будущих поколений.

Желаю всем удачи на этом пути!

Дағдарыстан - дамуға

Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың халыққа Жолдауы, Астана қ., 2009 жылғы 6 наурыз

Қадірлі қазақстандықтар!
Қымбатты менің отандастарым!

Қазір бүкіл әлем жұртшылығы экономикалық дағдарыстың қиындықтарын бастан өткеруде.
Жаһандық дағдарыс дауылы алпауыт мемлекеттерді де шайқалта бастағанын бәріңіз көріп, біліп отырсыздар.
Дағдарыс салқыны бізді де айналып өткен жоқ.
Оқтын-оқтын айналып соғатын әр деңгейдегі дағдарыстарға біз бұған дейін де төтеп беріп келгенбіз.
Тәуелсіздік шежіресін парақтасақ, күйреген кеңестер империясының орнына жаңа мемлекет құру бізге оңайға түскен жоқ. Тұралап қалған экономиканы қайта қалпына келтіру, оны жаңаша даму жолына түсіру - тақыр жерден тау тұрғызғанмен бірдей еді.
Ел болып ол қиындықтарды да еңсеріп өттік.
Өткен ғасырдың соңында Шығыс Азияда басталған кезекті дағдарыс тұсында тәуелсіздігіміз тағы бір сынаққа түскен болатын.
Дер кезінде қабылданған дұрыс шешім, ұтымды іс-қимылдың арқасында біз одан да аман-есен өте шықтық.
Біз осылайша сындарлы жылдар мен күрделі кезеңдерде лайықты тәжірибе жинақтап, ысылып, шыңдала түстік.
Ел дамуының жаңа бағыттарын айқындап, қарыштап алға басумен болдық.
Сол сияқты қазіргі әлемдік дағдарыс та өткінші құбылыс.
Халқымыз мұндай күйзелістер кезінде "көппен көрген ұлы той" деп, сабыр сақтап, ынтымақ-бірлігін бекіте түскен. Қиындықтарды бірлесіп жеңіп отырған.
Мемлекет дағдарыстың алдын алудың барлық шараларын жасауда. Ұлттық қордан бөлінген ауқымды қаражат қазір отандық экономиканың кідіріссіз жұмыс істеуіне қызмет ете бастады.
Әлеуметтік кепілдіктер толығымен сақталып отыр.
Олай болса, бұл дағдарыстан да біздің аман-есен өтетініміз айдай анық.
Дағдарыстар өтеді, кетеді. Ал мемлекет тәуелсіздігі, ұлт мұраты, ұрпақ болашағы сияқты құндылықтар мәңгі қалады.
Алдымызда бізді үлкен белес күтіп тұр. Ол - Қазақстан тәуелсіздігінің жиырма жылдығы.
Дүние дамуымен есептегенде жиырма жыл деген көп те емес шығар. Бірақ біз үшін үлкен кезең тұтас бір дәуірмен барабар.
Олай болатыны, тәуелсіздік - ата-бабаларымыздың жүздеген жылдармен өлшенетін арман-аңсарының жүзеге асқан ақиқаты.
Сол себепті тәуелсіздіктің әрбір жылының біз үшін мәні бөлек, маңызы айрықша.
Халқымыздың басына түскен қандай да бір сынаққа қарамастан біз тәуелсіздігімізді нығайту жолындағы жасампаз істерімізді жалғастыра бермекпіз.
Барша қазақстандықтардың жұмған жұдырықтай бірлігінің арқасында біз алмайтын асу, біз жеңбейтін кедергі болмайды.
Солай боларына нақты сеніңіздер, құрметті отандастар!

Құрметті қазақстандықтар!
Қымбатты отандастар!

Іс жүзінде жиырма жыл бойы күннен-күнге біз сіздермен жаңа елді құру үстіндеміз.
Ашық та өркенді елді.
Жылдан-жылға қазақстандықтардың әл-ауқаты жақсара түскен елді.
Саяси тұрақты және өз азаматтарының қауіпсіздігін қамтамасыз еткен елді.
Ешқашан және ешкім үшін сыртқы қатер көзі болмайтын елді.
Ондаған жылдар оза қабылдаған Қазақстанның даму стратегиясы, оны елдің нақты табыстарына айналдыру тәжірибесі бізге өз күшімізге деген сенімділікті берді, біз таңдап алған жолымыздың дұрыстығына көз жеткіздік.
Нақ сондықтан да бұдан екі жылдан астам бұрын басталған әлемдік қаржы рыноктарындағы дағдарыстың әу басында біз дағдарысқа қарсы шаралардың кешенді жүйесін әзірлеп, дәйектілікпен іске асырып келеміз.
Біз ішкі және сыртқы конъюнктураны жіті қадағалап, еш кідіріссіз табанды шараларды қолға алудамыз. Нақ сондықтан да жаһандық азық-түлік дағдарысы біз үшін ұлттық апатқа айналған жоқ.
Бірақ бүгінде бүкіл әлемдік экономиканы діңкелетіп үлгерген экономикалық дағдарыс біздің беріктігімізді сынаққа салуда.
Дағдарыс бізге сырттан келді. Оның көздері елдің ішінде емес, әлемдік экономиканың сәйкессіздігінде жатыр.
Дағдарысты болдырмау және бәрін алдын ала көздеу мүмкін емес еді.
Оны еңсеруге әлемнің жетекші экономикалары қазірдің өзінде 10 триллионнан астам АҚШ долларын, яғни бүкіл әлемдік ІЖӨ-нің іс жүзінде 15 пайызын жұмсады. Бірақ та ахуал жақсы жаққа қарай әлі өзгеретін емес.
Дағдарыс өз ауқымына дәйектілікпен Америка континентін, Еуропа мен Азияны тартты.
Бүкіл жағдайға қарағанда, ол ұзаққа созылады. Талдамашылар айтқанындай, әлемдік экономика өз құлдырауында әлі шыңырау түбіне жеткен жоқ.
Әлемде болып жатқан үдерістерге өз көзқарасымды мен өзімнің "Дағдарыстан шығу кілті" атты мақаламда баяндадым. Оған түрліше қарауға болар, бірақ та біз, қазақстандықтар, осынау дағдарыстан шығудың жалпы ізденісіне өз ойымызды қостық. Дағдарыс қатардағы емес, одан шығудың нұсқалары мүлдем әртүрлі болуы тиіс.
Мен осынау жаһандық дағдарыстан кейін әлемдік қаржы жүйесі, бәлкім, мемлекеттерді саяси басқаруда өзгеретініне сенімдімін. Көпшілік экономиканы "қолмен басқару" қажеттігіне келіп отыр, ал реттеу осы дағдарыстан шығудың аса маңызды ісіне айналуда.
Сондықтан да тереңде түбегейлі көзқарас әлемдік қоғамдастықта әлемдік нарықтық экономиканың келесі бұрылыстарында бізді қауіпсіздендіру жолын табуға көмектеседі.
Сондықтан мен ұсынған түбегейлі шаралар әлемдік қоғамдастықта талқыланатын болады.
Менің ұсынысым - бұл жаһандық проблемаларды шешу ізденісіне қосқан үлесім.
Бірақ та бүгінгі нақтылық мынадай, әлемдегі іскерлік белсенділіктің қысылуы мұнай мен металға деген сұраныстың төмендеуіне соқтырды. Ал бұлар - Қазақстан экспортының негізі.
Бір жылда мұнай бағасы 4 есе дерлік, металл бағасы 2 есе дерлік құлап түсті.
Біздің негізгі сауда-саттық әріптестеріміз әрі жақын көршілеріміз - Ресей мен Украина өздерінің ұлттық валюталарын 40-45 пайызға құнсыздандырды. Сондықтан да біз өзіміздің тауар өндірушілеріміздің мүддесі тұрғысынан теңгенің құнсыздануына баруға мәжбүр болдық. Өйтпесек қазақстандық өнім өзінің бәсекеге қабілеттілігін жоғалтар еді. Біз елдің алтын-валюта резервін жұмсауды жалғастыра берер едік.

Құрметті қазақстандықтар!

Өкінішке орай, қиын сынақтар мен дағдарыс қысымының салмағы әлсіремей тұр. Мұны сіздер де білуге тиіссіздер.
Бірақ та мынаған сенімді болуға тиіссіздер, біз бұл сынақтарға дайын ғана емеспіз.
Біз оларды еңсереміз және осы дағдарыстан әлдеқайда күшті және өркенді мемлекет болып шығамыз.
Біз әлемдік қауымдастықтағы өз ұстанымымызды сақтаймыз.
Ұлттық қорды құра отырып, біз қорланудың мақсатты саясатын жүргіздік.
Бұл қорды құру керек пе, әлде қаржыны баршаға аз-аздап үлестіреміз бе дегенге орай қаншама талас жүргенін сіздер жақсы білесіздер. Қазіргідей бюджетке алымдар 20 %-ға төмендеген кезде зейнатақы және жалақы төлеумен не істер еді?
Жақсы уақытта осы қорды құра отырып, біз дұрыс істедік. Өзінің ертеңгі күні туралы ойлайтын мемлекеттер осылай істеуге тиіс.
Сол арқылы біз осы тұрпатты сілкіністер мүмкіндігінің алдындағы экономикамыздың беріктік қорын қамтамасыз еттік.
Өмірге қабілетті және икемді экономика жасау үшін біз дәйектілікпен күрделі құрылымдық реформаларды жүргізіп, экспорттық әлеуетті ұлғайттық және әртараптандыруды бастап кеттік.
Нақ сондықтан да бүгінде біздің айтарлықтай мүмкіндігіміз бар және ойластырылған әрі тиімді дағдарысқа қарсы саясат жүргізуге жағдайымыз жетеді.
Көптеген мемлекеттердің пайда болған жаһандық дағдарысқа жауап берген шарасы ынталандырушы экономикалық шаралар пакетін қабылдау болды.
Қазақстан әлемдік экономиканың өскелең турбуленттілігіне жедел үн қатқан және алдын алу шараларын іске асыруға кіріскен әлемдегі алғашқы мемлекеттердің бірі болды.
Қаржы жүйесінің тұрақтылығын сақтау үшін біз банктерге қосымша өтімділік бердік. Бұл шағын және орта бизнестің, ірі кәсіпорындардың экономикалық белсенділігін қамтамасыз ету үшін жасалды.
Жеке тұлғалардың салымдары бойынша кепілді өтеудің сомасы 700 мыңнан 5 миллион теңгеге дейін ұлғайтылды. Мемлекет сыртқы қарыз алумен және меншік капиталының жеткіліктілігімен байланысты банк секторының тәуекелдерін төмендетуге көмектесті.
Тұрғын үй құрылысына және үлескерлер проблемаларын шешуге қолдау білдіруге 545 миллиард теңге жұмсалды.
Елде іскерлік белсенділігін сақтау үшін біз шағын және орта бизнес субъектілеріне 275 миллиард теңге көлемінде бұрын соңды болмаған қаржылық қолдау жасадық. Әкімшілік кедергілерді табанды қысқарту жөніндегі жұмыс жалғастырылды.
Негізгі салықтар бойынша ставкаларды әлдеқайда төмендеткен жаңа Салық кодексі іске қосылды.
Өткен жылмен салыстырғанда, корпоративтік табыс салығы биылғы жылдың өзінде үштен бірге төмендетіліп, 20 пайызды құрайды, ал 2011 жылы 15 пайыз болады. ҚҚС ставкасы 12 пайызға дейін темендетілді. Әлеуметтік салық ставкасының регресті шкаласының орнына 11 пайыз көлеміндегі бірыңғай ставка енгізілді. Инвестицияларды жүзеге асыратын кәсіпорындар үшін салық преференциялары көзделген.
Осының бәрі экономиканың шикізаттық емес секторын, шағын және орта кәсіпкерлікті дамытудың аса маңызды ынталандырғышының біріне айналды.
Мемлекеттік сатып алулар туралы Заң отандық өндірісшілерге артықшылық береді, мұның өзі де шағын және орта бизнеске қолдау білдіруге бағытталған.
Агроөнеркәсіптік кешенді дамытуға 280 миллиард теңге, инфрақұрылымдық жобаларды іске асыруға 120 миллиард теңге бөлінді.
Тұтастай алғанда ел экономикасына дағдарысқа қарсы мақсаттарда қосымша 2 триллион 700 миллиард теңгеден астам жұмсалды.
Бұл әлемдік дағдарыс салдарын еңсеру үшін қуатты ынталандыру екенімен келісерсіз.
Біз табанды да жедел әрекет етеміз, өйткені әлемдік дағдарыстың біздің экономикамыз бен қоғамымызға соққы күшін әлсірету үшін қашан және не істеу керектігін білеміз.
Бұған ел Үкіметі мен Парламентінің бірлескен жедел жұмысы жәрдемдесті.
Құрметті менің отандастарым, осы кезеңнің қыспағына бәріміз бірге қарсы тұруға тиіс екенімізді сіздер түсінсе екен деймін.
Үкімет әлеуметтік төлемдерді және бюджетшілердің жалақысын ұлғайту жөніндегі мемлекеттің барлық міндеттемелері толық көлемінде сақталуына кепілдік беруге міндетті.
Бұрынғы жоспарланғанындай, 2010 жылы бюджетшілердің жалақысы және шәкіртақы 25 пайызға, ал 2011 жылы тағы да 30 пайызға ұлғайтылатын болады.
Зейнетақының орта мөлшері 2010 жылы 25 пайызға және 2011 жылы 30 пайызға ұлғайтылады.
Бұл ретте 2011 жылы базалық зейнетақылық төлемдер мөлшері ең төменгі өмір сүру мөлшерінің 50 пайызына дейін өседі.
Өздеріңізге белгілі болғанындай, мемлекет оқу ақысын төлеу үшін қаржысыз қалған студенттерге қолдау білдірді. Мемлекет барлығы студенттер үшін 11 мың грант және 40 мың несиені қосымша бөліп отыр.

Құрметті қазақстандықтар!

Біздің алдымызда дағдарыс салдарын еңсеру және келесі экономикалық өсуге әзірлену жөнінде үлкен міндеттер тұр.
Қазірдің өзінде біз қабылдағанның бәрі - бұл бүгінгі дағдарыс туындатқан ағымдағы проблемаларды шешу.
Мен тоқтап қалмауды, одан әрі жүруді және дағдарыстан кейінгі елдің дамуын қамтамасыз ету үшін экономиканы одан әрі жаңғырту және жұмыспен қамту стратегиясын іске асырудың жаңа жоспарын жүзеге асыруды ұсынамын.
Ең қиын жылдары біз салуды бастап, елдің жаңа байтағын - Астананы, біз осыны жүзеге асыра алатынымызға ешкім сенбеген кезде тұрғыздық. Біз осыны жасадық, мұны бүкіл әлем көріп отыр. Келіңіздер, осы жақсы тәжірибені жалғастыратын болайық.
Иә, жаңа қаражат қажет. Осы мақсатта дәстүрлі түрде Ұлттық қорға есептеліп келген шикізаттық сектордың табыстарын 2009-2010 жылдары жаңа жоспарды жүзеге асыруға жұмсау дұрыс болады деп санаймын. Тұтастай алғанда бұл Ұлттық қордан бекітіліп қойылған трансферттерге қосымша шамамен 600 миллиард теңгені құрайды.
Бұл - уақытша, бірақ та қажетті шара. Бұл ретте біз қазіргі сәтте бар елдің жалпы резервінің сол көлемін, яғни 47 миллиард американ долларын сақтаймыз. Бұл бізге осы дағдарыс жалғасқан жағдайда тұрақтылыққа деген сенімділік береді.
Қаражаттың басқа бір көзі - бұл бюджеттің барлық шығындық баптары бойынша қатаң үнемдеу және аса қатал қаржы тәртібі. Осыны ескере отырып Үкіметке республикалық бюджет шығындарын оңтайландыруды және апта сайынғы мониторинг режимінде бюджеттік қаражаттың жұмсалуын жіті бақылауды тапсырамын. Осыған сондай-ақ біздің депутаттарды да шақырамын.
Қауырт өсу кезеңінде үйреншікті болып кеткен ысырапқорлық ойлы тұтынумен және үнемдеумен ауыстырылуы тиіс. Ашығын айтайық, бізге ақша пайда болған осы жылдары сұраныс көбейіп, штаттар қампиып кетті және іссапарлар саны, әрқилы ауқымды мәдениет күндерін өткізу ұлғая түсті. Осы мәселеде баршаның ойланғаны керек.
Қаржы тәртібін бұзушыларға дағдарыс уақытының заңы бойынша қатал сұраныс қойылуы тиіс. Барлық басым емес шығындар - әкімшілік, инвестициялық және басқа шығындар - нөлге теңестірілуі тиіс. Бұл жергілікті бюджеттерге де қатысты.
Босаған қаражат бізге, ең алдымен, қазақстандықтардың еңбекпен қамтылу стратегиясын іске асыру мүмкіндігін береді. Ол бізге дағдарыс ауыртпалығын еңсеруге ғана көмектесіп қоймайды, сонымен бірге дағдарыстан кейінгі уақытта экономиканың тиімді дамуын қамтамасыз етеді. Ол әрбір қазақстандық отбасына жаңа мүмкіндіктер беруі тиіс.
Жұмыс орындарының жеткіліктілігі Үкімет мүшелері мен әрбір әкімнің Қазақстан экономикасының тұрлаулы дамуын қамтамасыз етуге қабілеттілігі айқындалатын негізгі көрсеткіш болуы тиіс.
Әрбір әкім, әр министр апта ішінде қанша жұмыс орнының қысқарғанын және жергілікті орындарда қаншасын ашқанымызды білуі тиіс. Нақ осы тұрлаулы дамудың негізі болып табылады.
Өңірлік жұмыспен қамтылуды және кадрлардың қайта даярлануын қамтамасыз ету үшін мен Үкіметке кем дегенде 140 миллиард теңге бөлуді тапсырамын.
Жергілікті бюджеттерден де жұмыспен қамту стратегиясын бірлесе қаржыландыруға ресурстар бөлінуі тиіс.
Жұмысынан айырылғандар үшін жаңа жұмыс орындарын құратын боламыз. Біз кем дегенде 350 мың қазақстандықты жұмыспен қамтамасыз ете аламыз, бұл қазіргі қоғамдық жұмыстарды есептемегенде.
Бізде еңбек рыногын дамыту үшін мүмкіндіктер бар, оларды ойлап табу керек емес. Нақ осыған біз қосымша бөлінген қаражатты жұмсаймыз.
Біріншіден, бұл коммуналдық желілерді қайта жарақтандыру және жаңғырту. Бұл - сумен қамтамасыз ету, жылумен қамтамасыз ету, энергетика мен кәріз сулардың нысандары мен желілері.
Үкіметке әкімдермен бірлесіп осы мақсатқа кететін қажетті шығындарды анықтауды, жұмыстарды қаржыландыруды ғана емес, сонымен бірге бюджеттен бөлінген әрбір теңгенің пайдаланылуын қатаң бақылауды тапсырамын.
Бұл көзге көрінбейтін жұмыс, бірақ та бізге оны бәрібір істеуге тура келеді. Ол - болашақ дамудың негізі. Бұл қалалар мен жергілікті орындарда орасан көп жаңа жұмыс орындарын ашудың мүмкіндігі. Біз халқымыздың сатып алу қабілетін арттырамыз. Егер парасатпен жұмыс істей білсек, босаған адамдарды жаңа мамандықтарға үйрету керек.
Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылықты әлдеқашан-ақ ретке келтіру керек еді. Келіңіздер, қазір осымен айналысайық.
Екіншіден, бұл жергілікті мәндегі автомобиль жолдарын салу, қайта жарақтандыру және жөндеу, сондай-ақ әлеуметтік инфрақұрылымды, ең алдымен мектептер мен ауруханаларды жаңарту.
Бұл енді ӘКК-лердің міндеті, олар халықтың барынша жұмыспен қамтылуын қамтамасыз етуге міндетті. Мәселенің қаржылық жағы - Үкімет пен әкімдердің құзырында.
Біз қазір халықпен келісіп, тура айтуға тиіспіз: құрылысы басталған мектептер мен ауруханаларды салып бітіреміз. Жағдай осылай болып тұрғандықтан, біз жаңаларын кейінге қалдыра тұрамыз, алайда қаражатты қолданыстағы мектептерді, ауруханаларды, медициналық пункттерді жөндеуге жұмсаймыз. Осылай жұмыс орындарын да құрамыз.
Сондай-ақ, біз салуды белгілеген магистралдық автомобиль және темір жолдарын да тоқтата тұруға тура келеді. Мұның орнына ақшаны облыс орталықтарының, қалалардың төңірегіндегі жолдарды, ауданаралық жолдарды ретке келтіруге жұмсаймыз. Осылайша біз тылымызды бекіте түсеміз.
Үшіншіден, әрбір нақты елді мекендегі жергілікті мәндегі нысандар. Бұл жергілікті биліктің шешуі бойынша жолдарды, клубтарды немесе басқа нысандарды абаттандыру мен көгалдандыру, жөндеу. Бұл мақсаттарға атаулы трансферттер бөлінуі тиіс.
Жергілікті өзін-өзі басқару органдары ретінде аудандық мәслихаттарға қаражат бөлінуі тиіс. Жұмыспен қамтудың жергілікті проблемалары мен мәселелерін шешу үшін бұл қаражатты қайда жұмсау керектігін олардың өздері шешетін болсын.
Бұл жұмыстың тиімділігі үшін дербес жауапкершілікті тұтастай әкімдерге жүктеймін.
Аталған барлық жобаларды іске асыру үшін біз жергілікті өндірісшілердің әлеуетін барынша пайдалануға тиіспіз. Егер қажетті өндірістер бүгінде жоқ болса, оларды құру керек, мұның өзі бизнес үшін жаңа мүмкіндіктер ашады.
Біз Тәуелсіздігіміздің 20 жылдығының қарсаңында тұрмыз. Осы датаға орай бүкіл Қазақстанда кең ауқымды жұмыс өрістеуі керек. Бұл біздің ұрпағымыз үшін, біздің халқымыз үшін ұмытылмас жылдар. Қазақ ұлтының және бүкіл Қазақстанның тарихында мұндай кезең болған емес.
Осының барлығына тереземіз тең, керегеміз кең ел болғанның арқасында қол жеткіздік, ел ретінде, қазақ ретінде, мемлекет ретінде мұндайлық сәулелі күннің басымызға тәуелсіздіктің арқасында ғана қонғанын біздің ұрпақ ұмытпақ емес. Ел шежіресіндегі ерекше бұл белеске біз барынша дайындықпен баруымыз керек. Қазірден бастап әр ауылдың кем-кетігін қалпына келтіріп, көгалдандырып, жолдарымызды жөндеп, үйлеріміздің іші-сыртын әрлесек, елдің де көңілі көтеріле түседі.
Сондықтан бұл жұмысты біз қазірден бастауға тиіспіз. Әр ауыл әкіміне шамамен 50-100 миллион теңгедей аздап ақша бөлсек, олар аудандық мәслихаттардың бақылауымен қандай да бір қиындық көріп жатқан тұрғындарға қажетті мәселелерді шешер еді, шағын несиелер берер еді.
Осылайша біз жұмыспен қамтылу мәселесін шешіп қана қоймаймыз, сонымен бірге біздің елімізде жаңа өндірістердің пайда болуы үшін ынталандыру жасаймыз.
Төртіншіден, бұл әлеуметтік жұмыс орындарын кеңейту және жастар практикасын ұйымдастыру.
Халықты жұмыспен қамту туралы қолданыстағы Заң бізге бюджет қаражатын осы мақсатқа пайдалануға мүмкіндік береді. 2008 жылы 13 мыңнан астам адам осы бағдарламалар бойынша өз мүмкіндіктерін іске асырды.
Біздің бүгінгі міндетіміз - қазіргі бар бағдарламалардың аясын кеңейту.
Осы мақсатқа қосымша 8,6 миллиард теңге бөлуді тапсырамын. Сонда біз 96 мыңға жуық адамды жұмыспен қамтамасыз етеміз.
Осымен бір мезгілде біз Әлеуметтік сақтандырудың мемлекеттік қорынан жұмыссыздығы бойынша жәрдемақы төлеудің барынша ұзақ мерзімін 4-тен 6 айға дейін ұлғайтуға тиіспіз.
Әлемдік дағдарыс жағдайында біздің жұмыспен қамту стратегиямыз кадрларды қайта үйрету және қайта даярлау жөніндегі толық ауқымды жұмысқа бағытталған.
Үкіметке әкімдермен бірлесіп қазіргі бар оқу орындарының базасында мамандарды қайта даярлауды ұйымдастыруды тапсырамын.
Біздің адамдарымыз оқып-үйренуге тиіс, бүкіл әлемде адамдар өмір бойы оқумен өтеді. Мына жағдайда қайта оқуға, сөйтіп бүгін қажет болып отырған мамандықты игеруге мүмкіндік те бар, қажеттілік те бар.
Біз қазір барлық ірі құрылыс кәсіпорындарын адамдарды басқа мамандықтарға оқыту үшін қарыз бөлуге міндеттейміз. Барлық жерде осылай болуға тиіс. Егер Үкімет пен әкімдер жұмысты ойдағыдай ұйымдастыра алса, адамдар оқуға отырады да, жаңа мамандықтарды игеріп алып кетеді.
Кадрларды қайта даярлау және қайта оқыту жөніндегі жүйелік жұмыс мынадай мақсаттарды көздеуі тиіс:
- Жаңа мамандық бойынша жұмыс істегісі келетін әрбір адамның оқу мүмкіндігі болуы тиіс.
- Экономиканың еңбек ресурстарына деген болашақ сұраныстарын, ең алдымен, ауыл шаруашылығында қамтамасыз ету.
- Шетелдік жұмысшыларды отандық кадрлармен біртіндеп алмастыру. Біз оларды жартылай қысқартып, өз адамдарымызбен алмастырмақпыз.
Сонымен қатар әлемдік дағдарысқа, біз бастан кешіп жатқан кезеңнің қиындықтарына қарамастан, біз олардың шешілуіне ғана шоғырланып қоя алмаймыз. Біздің болашағымыз экономиканың одан әрі жаңғыртылуы мен базалық инфрақұрылымның дамуына байланысты.
Біз қолданыстағы перспективалық инвестициялық жобаларды қаржыландыру және іске асыруды жалғастырамыз.
Ең алдымен бұл мұнай өңдеу зауыттарын жаңғырту.
Бізде мұнай өңдейтін үш зауыт бар, сөйтсе де әлі күнге жанармай сатып аламыз, авиация керосинімен де қамтамасыз етілмегенбіз. Енді қазір бұл іспен айналысу керек.
Біз осы мұнай өнімдеріне деген ішкі сұранысты біртіндеп толық қамтамасыз етуге тиіспіз.
Біз Атырауда мұнай-химия кешенін салуды жалғастырамыз. Мойнақ ГЭС-інің құрылысын биыл аяқтаймыз, Екібастұз 1-ГРЭС-ін кеңейту және қайта жарақтандыру жөніндегі жұмысты жалғастырамыз. Ол жерде сегіз блоктың орнына төрт блок жұмыс істеп тұр. Бұл дайын, шығынды қажет етпейтін электр қуаты. Екібастұз 2-ГРЭС-інің үшінші энергия блогын салу жұмысын жалғастырамыз, биыл Балқаш ЖЭС-ін салуды бастаймыз.
Біздің жоспарларымызда "Бейнеу-Бозой-Ақбұлақ" магистралдық газ құбырын салу, "Батыс Еуропа-Батыс Қытай" автожолының транзиттік дәлізін қайта жарақтандыру бар. Биыл біз дайындық жұмысын қолға аламыз. Онда 5 мың адам жұмыс істейтін болады, ал 2010-2012 жылдары 50 мың адамға дейін жетеді.
Мұның өзі Қазақстанды Еуропадан Азияға жетіп жататын көлік дәлізіне айналдыратын күретамыр болады.
Біз электровоздар, жолаушы және жүк вагондары, жол битумдары өндірісін, химия өнеркәсібін ұйымдастыруға кірістік.
Агроөнеркәсіптік кешен туралы айрықша айтқым келеді, оның дамуы арқасында біз бір мезгілде еліміз үшін аса маңызды екі міндетті - азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуді және экспортты әртараптандыруды шешеміз.
Сондықтан да біз тауарлы-сүт фермаларын, құс фабрикаларын, мал бордақылау алаңдарын ұйымдастыру мен дамыту, тамшылап суаруды қолдану арқылы жеміс-көкөніс дақылдары өндірісін ұйымдастыру, ауылшаруашылық техникаларын жинау жөніндегі өндірістерді құру, ет өңдеу өндірісін дамыту, биязы жүнді қайта өңдеу, қазақстандық астық экспортының инфрақұрылымы және оны терең қайта өңдеу секілді экспортқа бағдарланған өндірістерді дамыту жөніндегі инвестициялық жобаларды қаржыландыруды жалғастыруға шешім қабылдадық.
Құрылыс үшін басқа да маңызды жобаларды қарастыру керек. Бұл Көксарай су қоймасын, басқа да ірі ирригациялық нысандарды салуды жалғастыру.
Қызылқұм массивінде 60 мың гектар суармалы жерді игеру мақсатын алға қойғанбыз. Бүгінде техникалық-экономикалық негіздемесі мен кірме жолдары бар нысандарда жұмысты бастау керек. Ауыл шаруашылығы өнімдерін ұқсату - маңызды сала. Біз қазір консервіленген жеміс-жидек өнімдерінің 80 пайызын, ет өнімдерінің жартысын, құрғақ сүттің 53 пайызын сырттан әкеліп жүрміз. Егер осының бәрін шеше алсақ - онда адамдар қаладан селодағы өнеркәсіпке жұмыс істеуге баратын болады.
Біздің бағалауымыз бойынша, экспорттық мамандандыру перспективада 500 мыңнан астам жаңа жұмыс орындарын құруға мүмкіндік беріп, таяудағы бес жылда ІЖӨ-нің қосымша өсімінің 8 пайызға жуығын қамтамасыз етеді.
Осылайша, өзіміздің стратегиялық таңдаумен жүріп, біз экономиканың нақты бәсекеге қабілетті болатын, сыртқы рыноктарда өз орнымызды табатын секторларында жұмысты дәйектілікпен жалғастырудамыз.

***

Қазіргі қиындықтар - бұл біздің үлесімізге тиген алғашқы сынақ емес.
Өтпелі кезеңнің аса ауыр дағдарысын біз 90-шы жылдардың басында еңсердік.
Ол кезде экономиканың құлап түсуі 60 пайызға жетіп, инфляция жылына мыңдаған пайыздармен есептелетін.
Азияның қаржы рыноктары туындатқан екінші әлемдік дағдарысты біз 90-шы жылдардың аяғында еңсердік. Мұнай бағасы онда бір баррель үшін 9 долларға дейін төмендеді. Біз зейнетақы мен жалақыны төлей алмадық. Ол қиындықтарды да біз еңсердік.
Уақыт өтеді, содан кейін біз осы дағдарысты да еңсергеніміз туралы айтатын боламыз. Қалыптасқан жағдайдан объективті шығындармен, бірақ та жаңа өсуге әзір болып шығатын барлық мүмкіндіктер біздің қолымызда.
Дағдарыстар қайталанатын болады, ал біздің мақсат - оны басқаруды үйрену. Әзірге бізде бұл орындалуда.
Бүгінде біз өз күштеріміз бен ресурстарымызды қайта топтастыруға мәжбүрміз және біз мұны сыртқы жағдайлардың ықпалымен істеудеміз. Алайда бұл біз өз бағытымызды өзгертті дегенді тіпті де білдірмейді. Ол бағыт 2030 жылға дейінгі елдің Даму стратегиясында анықталған. Өмір түзетулерін енгізуде. Бірақ та атап көрсеткім келеді, ол бұрынғысынша қалып отыр.
Барша қазақстандықтардың өркендеуі, қауіпсіздігі мен әл-ауқатының жақсаруы біздің мемлекетіміз үшін аса маңызды үш тұғырлы міндет болып қала береді.
Бізде дағдарысқа қарсы жоспар бар, мемлекеттік резервтен жеткілікті қаражат бөлінген. Тұтастай Үкімет және Премьер-Министр, мемлекеттік органдардың басшылары, әкімдер дағдарыстан шығу жөніндегі белгіленген шаралардың орындалуына тікелей жауапты болады.
Бүгінгі проблемалар және біздің оларды қалай шешіп жатқанымыз - кемелдіктің және біздің қоғамымыз бен мемлекетіміздің тұрақтылығының сынағы. Біз бұл сынақты тапсырамыз деп ойлаймын. Бізге өз дамуымыздың жаңа кезеңіне кіруге және біздің жетістіктерімізді еселеуге тура келеді. Мұны да орындайтынымызға сенімдімін.
Белгілеген мақсаттарға қол жеткізу үшін біздің халқымыздың топтасқандығы қажет.
Сондықтан да барша қазақстандықтарға аталған шараларды жүзеге асыруға кірісуге, еңбекқорлық пен табандылық танытуға, ұсынақты болуға, жақындарына, көмекке мұқтаж адамдарға көмектесуге және қамқорлық жасауға шақырамын.
Парламенттің, мәслихаттардың, "Нұр Отан" партиясының депутаттарына сөз арнаймын. Біздің партия үшін дауыс берген сайлаушылар бізге зор сенім көрсетті. Енді қазір, қиын дағдарыс кезеңінде, біз оны ақтап, қоғамдағы дағдарысқа қарсы ауқымды қозғалыстың басында болуға тиіспіз.
Үкіметпен және жергілікті органдармен бірлесіп адамдардың нақты проблемаларын шешу, дағдарысқа қарсы шаралардың іске асырылуын, осы мақсаттарға бөлінген бюджеттік қаражаттың жұмсалуын айрықша бақылауға алу керек.
Қазақстан халқы Ассамблеясына, барлық саяси күштерге сөз арнаймын. Қазір халық туралы кімнің шын мәнінде ойлайтыны, ал кімнің - ойламайтыны сөзбен емес, істе тексеріледі.
Келіңіздер, планета тарихындағы аса қатал дағдарысты еңсеру жолында бірігейік!
Адамдарды ашындырмайық, оларға сөзбен және іспен көмектесейік. Мемлекет қазір нақ осыны жасап отыр. Елде тыныштық пен келісімді сақтау маңызды міндет болып қалады.
Бүгінде бүкіл дүние бір-біріне қарап отыр. Дағдарыстың беті қалай болар екен, одан қай мемлекет қалай шығар екен деп бақылауда. Сан түрлі саясаткерлер, сарапшылар Қазақстан қазіргідей қиындықтан өтер ме екен, осы кезде ел бірлігін сақтап қалар ма екен, бұл ел өзінің мемлекеттілігін құрметтей білер ме екен деп тұрған сын сағатта мен, әсіресе, қазақ халқына бөлекше жауапкершілік жүктеп сөз арнаймын. Қазір алып бара жатқан қиын ештеңе жоқ. Жеріміз кең, еліміз бай, істеген адамға далада да, қалада да жұмыс жетіп жатыр. Бел шеше кірісіп, білек сыбанып жұмыс істейтін кез келді. Бір-бірімізге қарайласатын, көмектесетін, ағайыншылықты танытатын кез дәл осы кез.
Барлық мемлекеттік қызметшілерге сөз арнаймын. Қазір біз бәріміз қызмет ететін халықтың алдындағы әрбір басқарушының жауапкершілігі еселеп арта түседі. Жергілікті орындарға жиі шығып, еңбек ұжымдарымен, халықпен кездесу керек. Мемлекет қолға алып жатқан шараларды түсіндіріп, адамдарды біріктіру, оларды проблемаларды шешуге көтеру керек.
Құқық қорғау органдарының қызметкерлеріне сөз арнаймын. Біздің қалалардың көшелері мен ауылдардағы тыныштық сіздерге байланысты. Қылмыспен, сыбайласпен, жемқорлықпен, алаяқтықпен, заңдардың бұзылуымен табанды да қатал күрес жүргізу керек. Осы қиын кезде біздің азаматтардың, бүкіл қоғамның қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін бәрін де істеу керек.
Мен бұқаралық ақпарат құралдарын белсенді азаматтық ұстаным танытуға шақырамын! Сіздерді "төртінші билік" деп кездейсоқ атамайды!
Қазір БАҚ адамдар үшін қиындықты қалай еңсеруге болады, мынандай қиын кезде қалай аман қаламыз, қалай төтеп береміз деген мәселелерде "кеңесші" ретінде көрінуге тиіс. Азаматтарды басқа адамдардың оң тәжірибесі арқылы үйрету керек. Біздің ғылыми және шығармашылық интеллигенцияға да осындай рөл жүктеледі.
Сенімділік, жеке белсенділік, төзімділік, патриотизм, Отанға деген сүйіспеншілік секілді көңіл күйлерді орнықтыратын материалды жиі беру керек.
"Нұр Отан" партиясының мүшелері үйді-үйде көбірек болуға, қандай мамандықтарға қайта оқуға мүмкіндік бар екенін, несиелер мен шағын несиелерді қалай алуға болатынын, қиын жылдарда не істеу керектігін түсіндіруге тиіс. Әр үйге, әр отбасына бару, қарапайым адамдардың көмекшілеріне, кеңесшілеріне айналу керек. Асып-сасатын ештеңе жоқтығын, елдің байтақ екенін, істеген адамға жұмыс жететінін ұғындыру шарт. Сондықтан қай жерде де бірімізге біріміз көмектесіп, білетіндер білмейтіндерге айтып жүруіміз керек. Осының өзі халықты біріктіре түсетін болады.

Құрметті қазақстандықтар!

Ел дамуының жаңа кезеңінің табыстары көп ретте біздің іс-қимылымыз бен қабылдаған шешімдерімізге байланысты болады.
Бізде қажетті ресурстар, әлемдік дағдарыс қыспағына төтеп беретін тәжірибе бар. Бізде айқын дағдарысқа қарсы бағдарлама бар. Қойылған мақсаттардың бәріне қол жеткізуге болады!
Біз барлық қиындықты еңсеретінімізге және Қазақстанымызды күшті, өркенді және әлемде құрметтелетін мемлекетке айналдыратынымызға сенімдімін!

Қадірлі әлеумет!
Отандастарым!

Қиындық атаулыны жеңетін бір-ақ күш бар, ол - бірлік. Еліңді, жеріңді қорғау үшін бірлік қаншалықты кажет болса, тәуелсіздік жемістерін, бүгінгі қол жеткен табыстарымызды сақтап қалу үшін де ол сондай қажет.
Ел басына күн туған нелер бір қилы замандарда да халқымызды ұлт ретінде сақтап қалған осы ынтымағы мен бірлігі емес пе еді?
"Мың өліп, мың тірілген" қазақ халқы кеңес дәуіріндегі басқа түскен үлкен нәубет жылдарында да өзінің елдігін ыңтымақ пен бірліктің арқасында сақтай білді. Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында өзге республикаларда қантөгістер мен қақтығыстар болып жатқанда, татулық пен бірліктің арқасында жас мемлекетімізді жасақтап, өтпелі кезеңнен шығынсыз өттік емес пе?!
Бүгінгідей қиын-қыстау кезінде мен туған халқымның ынтымақ пен ауызбіршілік танытарына сенемін.
Сіздер өздеріңіз бас болып өзге де отандас ағайындарға ұйтқы болыңыздар. Әрдайым кеңдік пен кемеңгерлік, сабырлылық пен іскерлік көрсетіңіздер.
"Саусақ бірікпей, ине ілікпейді" деген аталы сөзді бәріңіз білетін шығарсыздар.
Олай болса енді ұсақ-түйекті, берекесіз тірлікті доғарған жөн. Ел үшін, ұрпақ үшін бір жеңнен қол, бір жағадан бас шығаратын кез келді, ағайын.
Баршаңызға: "Іске сәт!" демекпін!