ЕДИНСТВО НАРОДА И СИСТЕМНЫЕ РЕФОРМЫ - ПРОЧНАЯ ОСНОВА ПРОЦВЕТАНИЯ СТРАНЫ

Послание Главы государства народу Казахстана от 1 сентября 2021 года.

Дорогие соотечественники! Уважаемые депутаты Парламента и члены Правительства!

      В этом году мы отмечаем 30-летие Независимости - это наша самая высшая ценность.

      Благодаря дальновидной политике Первого Президента - Елбасы Казахстан добился значительных успехов и стал известен во всем мире.

      В единстве и согласии мы смогли построить новое государство - это наше главное достижение.

      Мы укрепили дух нации, заложив прочный фундамент для развития. Стали влиятельным членом мирового сообщества. Благодаря стабильности в обществе вышли на путь устойчивого прогресса.

      Мы вместе строим сильное государство. Суверенитет - это не пустые лозунги и громкие слова. Для нас важно, чтобы каждый гражданин ощущал плоды Независимости, главные из которых мирная жизнь, общественное согласие, повышение благосостояния народа, уверенность молодежи в будущем.

      На это нацелены все наши начинания. Благодаря единству и созидательному труду казахстанцев мы успешно преодолеваем все трудности и испытания.

      Наша страна находится на пороге четвертого десятилетия Независимости. Уже сейчас очевидно, что это время будет нелегким. Поэтому мы должны быть готовы к любым вызовам и угрозам, непрерывно совершенствоваться и всегда двигаться вперед.

      Мое нынешнее Послание народу Казахстана посвящено следующим вопросам.

І. ЭКОНОМИЧЕСКОЕ РАЗВИТИЕ В ПОСТПАНДЕМИЧЕСКИЙ ПЕРИОД

      Крупнейшая в Центральной Азии экономика Казахстана сейчас переживает последствия пандемии. Тем не менее, несмотря на трудности, мы последовательно реализуем свой курс.

      В целях определения среднесрочной экономической политики и систематизации государственных инициатив мы приняли Национальный план развития до 2025 года и перешли к новой системе государственного планирования. Будут утверждены национальные проекты.

      Наша стратегическая цель - усилить лидирующую роль в Центральной Азии и укрепить свои позиции в мировой экономике.

      Для дальнейшего привлечения прямых инвестиций внедрен новый инструмент - Стратегическое инвестиционное соглашение.

      Приняты конкретные меры для оптимизации квазигосударственного сектора. Завершено объединение холдингов "Байтерек" и "КазАгро". В два раза сокращены портфельные компании, в полтора раза - их штатная численность. В результате создан новый, мощный институт развития.

      В условиях пандемии государство оказало масштабную и оперативную поддержку гражданам и бизнесу.

      Доказала свою эффективность программа "Экономика простых вещей". В рамках ее реализации запущено более 3,5 тысяч проектов, создано 70 тысяч рабочих мест, произведено товаров и услуг на 3,5 трлн тенге.

      Благодаря программе "Дорожная карта бизнеса" государственную поддержку получили 66 тысяч проектов. Это помогло создать и сохранить более 150 тысяч рабочих мест.

      Серьезный экономический, но прежде всего социальный эффект оказала инициатива по досрочному использованию пенсионных накоплений. Эта мера помогла более миллиону наших сограждан улучшить свои жилищные условия или снизить ипотечное бремя.

      В целом в экономическом развитии нашей страны наблюдается положительная динамика. Тем не менее нужно открыто сказать, что ситуация все еще остается непростой.

      Поэтому я принял решение продлить на 2022 год срок действия программ "Экономика простых вещей" и "Дорожная карта бизнеса". Общий объем средств, выделенных на их финансирование, составит не менее одного триллиона тенге.

      Во многом благодаря низкому госдолгу и наличию значительных резервов Казахстан сравнительно успешно преодолевает последствия пандемии. Это наше серьезное конкурентное преимущество, важно его не растерять.

      Однако в последнее время проявилась тенденция, когда для покрытия расходных обязательств увеличиваются дефицит бюджета и трансферты из Национального фонда. Все время идти по такому "легкому" пути не получится. Запас финансовой устойчивости далеко не безграничен. Очевидно, что необходимы меры по увеличению доходов бюджета. Но в первую очередь нужен контроль за объемами и эффективностью государственных расходов.

      Для восстановления активов Национального фонда следует ускорить внедрение бюджетного правила. Соответствующие законодательные поправки должны быть приняты до конца нынешнего года.

      В целом стране необходим свод правил по управлению государственными финансами: госдолгом, бюджетной политикой, Нацфондом. Прошу Правительство и Национальный банк до конца года подготовить Концепцию управления государственными финансами.

      Наряду с этим нужно продолжать работу по диверсификации экономики, расширению номенклатуры производимых товаров и географии экспорта.

      По итогам 2020 года, впервые за 10 лет индустриализации, вклад обрабатывающей промышленности в развитие экономики превысил долю горнодобывающей отрасли. Среднесрочная цель - к 2025 году увеличить экспорт обрабатывающей промышленности в 1,5 раза, до 24 млрд долларов, а производительность труда - на 30%.

      Разрабатываемый закон "О промышленной политике" должен дать ответы на вопросы, стоящие перед обрабатывающим сектором. Один из них - проблема доступа к сырью. Требуется внедрить простое правило - цена сырьевых товаров для отечественной промышленности должна быть доступной, а объем - достаточным. До конца года Правительство должно найти оптимальный вариант решения этой важной задачи.

      При этом нужно иметь ввиду, что ресурсный потенциал нашей страны полностью не раскрыт, геологическая изученность остается на низком уровне.

      Необходимо расширять доступ инвесторов к качественной геологической информации. Для этого на базе разрозненных подведомственных организаций следует создать эффективную Национальную геологическую службу. Данная организация не должна стать монополистом, который решает, кого и как допустить к недрам. Ее роль заключается в оказании комплексной сервисной поддержки инвесторам.

      Отрасль недропользования нуждается в новом импульсе, особенно в части геологоразведки и комплексного изучения недр. Реформы, начатые в рамках Плана нации, следует довести до практического завершения - создать открытую цифровую базу данных геологической информации, обеспечить к ней доступ инвесторов.

      Недра - это национальное достояние. Решения о доступе к ним путем кулуарных обсуждений в тиши кабинетов должны быть поставлены вне закона. Соответствующие органы обеспечат контроль по данному вопросу.

      Далее. Чрезмерное присутствие государства в экономике серьезно сдерживает ее рост и конкурентоспособность, приводит к коррупции и незаконному лоббированию. Госпредприятия по-прежнему доминируют во многих секторах, пользуются монопольными льготами.

      Мы начали решать данные проблемы. Так, в Концепции государственного управления предусмотрены меры по сокращению квазигосударственного сектора, повышению его эффективности, прозрачности и подотчетности. Высшим Советом по реформам одобрен новый план приватизации. Теперь нужен строгий контроль.

      Но есть и другие вопросы. В частности, почему отдельные национальные компании и госпредприятия работают в убыток, а их первые руководители не несут ответственности за это? Правительству предстоит решить данную проблему.

      Мы также столкнулись с неконтролируемым ростом инфляции. Нацбанк, Правительство оказались бессильными перед ней, сославшись на мировые тенденции. Подобного рода отговорки высвечивают уязвимость национальной экономики. Возникает еще один вопрос: в чем тогда состоит роль наших профессиональных экономистов?

      Главная задача Национального банка и Правительства - это возвращение инфляции в коридор 4-6%.

      В результате реализации антикризисных мер общим объемом 6,3 трлн тенге в экономике возникла избыточная денежная масса. Но существуют ниши, в которые эти средства не поступают. Банки второго уровня не вкладываются в небольшие проекты, особенно на селе.

      Поэтому предстоит задействовать потенциал микрофинансовых организаций. Они работают на местах, знают клиентов, их бизнес и возможности. Национальному банку и Агентству по финрегулированию следует подготовить пакет решений по данному вопросу.

      Большое значение имеет работа по снижению уровня стрессовых активов.

      Мы приняли решение - государство не должно помогать банкирам. Вместе с тем замороженные активы нужно возвращать в экономический оборот, но исключительно на рыночной основе. Для этого нужна законодательная база. Правительству совместно с Агентством по финрегулированию следует до конца года внести законопроект в Парламент.

      Теперь о немонетарных составляющих инфляции. Главная из них - цены на продукты питания.

      Об огромном аграрном потенциале Казахстана говорится много. Но в сфере АПК накопилось немало проблем.

      Прежде всего это неэффективное ценообразование и распределение продовольственных товаров. Ранее я говорил о важности создания сети оптово-распределительных центров. Эта задача находится в стадии реализации.

      Важно обеспечить доступ к ним мелких сельхозтоваропроизводителей, включая, возможно, личные подсобные хозяйства. Монополизация данного рынка недопустима.

      Необходимо также обеспечить единый контроль над ценами по цепочке от производителя до потребителя. Сейчас за эту работу отвечают несколько ведомств. После очередного скачка цен они вместо вдумчивого анализа и принятия эффективных мер начинают "кивать друг на друга". Пора навести порядок в этом деле. Следует разграничить зоны ответственности, определить один орган в качестве основного, прописать четкие регламенты взаимодействия остальных ведомств. Правительство должно принять решение по этому вопросу в месячный срок.

      Во-вторых, неблагоприятные погодные условия обнажили серьезные проблемы в животноводстве. Оперативными мерами мы стабилизировали ситуацию с кормообеспечением. Однако в этой сфере все еще необходимы системные действия.

      Нужно расширить площади возделывания кормовых культур и усилить контроль за соблюдением севооборота, шире использовать возможности космического мониторинга и дистанционного зондирования земель. Важно также повысить эффективность использования пастбищ.

      На сегодня у фермеров нет доступа к местам выпаса скота из-за их принадлежности лицам с известными фамилиями, устроившим из своих владений непреступные крепости. Акимы не могут решить эту проблему по разным причинам, в том числе из-за личной зависимости.

      Правительству совместно с уполномоченными органами нужно принять решительные меры для исправления ситуации. Особое внимание следует уделить обеспечению частных подворий сельчан пастбищными угодьями. Их правовой статус и инструменты поддержки необходимо прописать в отдельном Законе "О личных подсобных хозяйствах". Правительству нужно разработать законопроект в кратчайшие сроки.

      Требует совершенствования и сфера ветеринарии, которая нуждается в четком разграничении функций и полномочий между центром и регионами. От эффективной работы ветеринаров на местах зависит здоровье и продуктивность скота. А это, в свою очередь, напрямую влияет на благосостояние сельских жителей.

      Без современной ветеринарной службы невозможно расширение экспорта значительной части сельскохозяйственной продукции. Поэтому в этой сфере требуется последовательная работа: цифровизация процессов, автоматизация сбора и передачи данных, подготовка кадров и повышение заработных плат. До конца года Правительство должно принять конкретные меры по реформированию системы ветеринарии.

      В-третьих, в нашей аграрной политике наблюдается непоследовательность. Со сменой министров меняется и политика. В таких условиях фермерам сложно планировать работу на перспективу. Нужно выработать единую генеральную линию. В соответствии с ней требуется пересмотреть и стабилизировать механизмы субсидирования.

      Далее. Только за последние пять лет на субсидирование было направлено более 2 трлн тенге. К сожалению, более половины уголовных дел в сфере АПК приходится на хищение субсидий. Такая ситуация неприемлема.

      Следует укрепить нормативную базу, внедрить систему эффективного планирования и мониторинга. Необходимо, чтобы порядок оформления субсидий был понятным и прозрачным. Субсидии должны быть в полной мере доступны малым и средним хозяйствам.

      Нужно детально изучить инструменты стимулирования технологического переоборудования сельского хозяйства. Около 90% технологий, используемых в агропромышленном комплексе, окончательно устарели и нуждаются в модернизации.

      Политику субсидирования сельского хозяйства нужно привести в соответствие с промышленной политикой государства. Прошу Правительство и холдинг "Байтерек" подготовить пакет предложений по данным вопросам.

      В целом главная задача агропромышленного комплекса - полное обеспечение страны основными продуктами питания.

      В этом году я подписал закон, окончательно поставивший точку в вопросе продажи и аренды сельскохозяйственных земель иностранцам и компаниям с зарубежным участием.

      В Земельный кодекс внесены поправки, стимулирующие отечественных инвесторов вкладывать средства в развитие сельских территорий. Эти изменения позволяют вовлекать сельхозземли в полноценный экономический оборот.

      Уверен, все эти решения благоприятно повлияют на наш агропромышленный сектор, который станет одной из ключевых точек роста национальной экономики.

      Следующий вопрос. В современном мире одним из главных факторов конкурентоспособности является глубинная цифровизация.

      Для Казахстана крайне важны трансферт современных цифровых технологий, внедрение элементов Индустрии 4.0. Мы должны активно работать с нашими стратегическими партнерами за рубежом.

      При этом важно взращивать и усиливать отечественный IT-сектор. Стране нужны молодые, образованные, мотивированные кадры. В рамках Национального проекта по цифровизации необходимо подготовить не менее 100 тысяч высококлассных IT-специалистов.

      Экспорт услуг и товаров цифровой отрасли к 2025 году должен достичь как минимум 500 млн долларов.

      Эти и другие задачи потребуют полной "цифровой перезагрузки" государственного сектора. Здесь главной и давней проблемой является отсутствие эффективной интеграции информсистем государственных органов. Данный вопрос требует кардинального, скорейшего решения.

      Во-первых, предстоит выстроить принципиально новую архитектуру "цифрового правительства". Все IT-инициативы госсектора будут основываться исключительно на новой платформе казахстанского гостеха. Она исключит дублирование, неэффективные затраты и бюрократию, 100% госуслуг станут доступны гражданам со смартфонов.

      Во-вторых, мы запускаем Центр цифровой трансформации, в котором все бизнес-процессы госорганов будут пересмотрены и переведены в цифровой формат.

      В-третьих, необходимо создать платформу взаимодействия национальных компаний с IТ-сообществом. Цифровые потребности и запросы квазигоссектора должны максимально обеспечиваться силами отечественных компаний.

      В-четвертых, необходимо поэтапно расширять и обновлять линии передачи данных, сопрягая их с международными коридорами. Предстоит создать современные центры обработки данных, которые могут обслуживать соседние страны.

      Мы должны реализовать свой огромный информационно-телекоммуникационный потенциал. В новую цифровую эпоху он будет иметь геополитическое значение. Казахстан должен стать центральным цифровым хабом на значительной части евразийского региона.

      Для решения данной задачи нужно, естественно, усилиться в кадровом плане. Прошу Премьер-министра дать мне свои предложения.

      Далее. Ситуация в Афганистане, общее нарастание глобальной напряженности, ставят перед нами задачу перезагрузки оборонно-промышленного комплекса и Военной доктрины.

      Укрепление обороноспособности, повышение оперативности реагирования на угрозы также должны стать приоритетами государственного значения. Мы должны готовиться к внешним шокам и наихудшему варианту развития событий. В высшей степени актуальным стало моделирование рисков, исходящих извне. Следует проводить стресс-тесты, прорабатывать сценарии, на основе которых будут разрабатываться и корректироваться планы действий государственного аппарата.

II. ПОВЫШЕНИЕ ЭФФЕКТИВНОСТИ СИСТЕМЫ ЗДРАВООХРАНЕНИЯ

      "Здоровье - главное богатство", - гласит наша народная пословица.

      Коронавирус стал серьезным испытанием для системы здравоохранения. Охватившая мир эпидемия не отступает. Каждый день заболевают тысячи наших сограждан, многие уходят из жизни.

      С первых дней пандемии мы без промедления приняли меры для борьбы с распространением инфекции.

      Казахстан - одно из немногих государств, выпустивших собственную вакцину против коронавируса. Мы не сомневаемся в эффективности и безопасности нашего препарата QazVac, к которому уже проявляют интерес другие страны.

      У нас достаточный запас вакцин, у казахстанцев есть возможность выбирать - многие государства не могут себе это позволить.

      В стране продолжается массовая вакцинация, однако в обществе по-прежнему присутствуют ее противники. Они не только отказываются прививаться, но и призывают к этому население. Поддавшись их влиянию, многие были дезориентированы.

      Все эти люди должны понимать, что несут ответственность не только за себя, но и за жизни других. Поэтому нельзя идти на поводу у лиц, агитирующих против вакцинации.

      Человечество пережило не одну эпидемию. Нельзя забывать, что многие опасные заболевания были остановлены только после появления вакцин.

      В ближайшем будущем в мире могут появиться новые штаммы коронавируса, эксперты прогнозируют и другие пандемии. Мы не сможем просто переждать эти процессы. Нам предстоит научиться жить и развиваться в таких условиях.

      Поэтому сейчас важно закупить бустерные вакцины, ускорить приобретение вакцин, зарегистрированных Всемирной организацией здравоохранения.

      Также необходимо подготовить всю систему здравоохранения к переходу на регулярную вакцинацию.

      Должна быть создана Национальная система прогнозирования биобезопасности страны. Данная мера предусмотрена в соответствующем законопроекте. Прошу Парламент обеспечить его принятие до конца сессии.

      Многие лаборатории санитарно-эпидемиологической экспертизы не соответствуют международным стандартам. В рамках национального проекта "Здоровая нация" следует предусмотреть оснащение как минимум 12 лабораторий высокотехнологичным оборудованием. Это позволит повысить уровень соответствия наших лабораторий международным стандартам до 90%.

      Нельзя допустить ухудшения ситуации с заболеваниями, не связанными с коронавирусом. В условиях пандемии откладываются плановые скрининги и операции. Многие дети недополучают стандартные прививки. Безусловно, такое положение дел недопустимо.

      Сфера медицины нуждается в объемном финансировании. Речь идет об инфраструктуре, кадрах, лекарственном обеспечении.

      Отдельного внимания требует фармацевтическая промышленность. Борьба с вирусом показала, что эта отрасль стала важным фактором конкурентоспособности и безопасности. Поэтому потребуется создать Центр лабораторных и технических испытаний медицинских изделий, аккредитованный по всем международным стандартам.

      Следует активизировать сотрудничество с глобальными фармкорпорациями. Важно привлекать инвесторов, обеспечить трансферт технологий и новейших разработок. Нужно расширить объем и номенклатуру оффтейк контрактов с отечественными производителями. Долю лекарственных средств и медицинских изделий отечественного производства необходимо довести с имеющихся 17 до 50% уже в 2025 году.

      Залог здоровья - физическая культура. Вновь заявляю: нужно создавать все условия для занятия массовым и детским спортом. Акимам областей следует обеспечить поэтапное строительство спортивной инфраструктуры.

      В целом в связи с итогами Токийской Олимпиады назрела необходимость рассмотреть положение дел в спорте на отдельном совещании.

III. КАЧЕСТВЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ

      С января текущего года заработная плата педагогических работников увеличилась на 25%. В течение следующих трех лет мы дополнительно направим на эти цели 1,2 трлн тенге. Принятые меры дают свои плоды - резко вырос средний балл поступающих на педагогические специальности.

      Политику поддержки учителей мы будем продолжать. Вместе с тем в условиях глобальных изменений велика вероятность, что получаемые знания устареют раньше, чем выпускник выйдет на рынок труда. Поэтому перед профильным министерством стоит неотложная задача по адаптации учебных программ к новым реалиям.

      Итоги дистанционного обучения в период пандемии свидетельствуют о недостаточной эффективности национальных телекоммуникационных сетей. Это привело к появлению большого количества учащихся, не владеющих базовыми, элементарными знаниями. Возникла еще одна проблема, можно сказать, беда - дети бросают учебу, потому что не видят в ней необходимости.

      Правительству поручается самым серьезным образом заняться решением этого вопроса, в частности повышением качества информационных систем для удаленных форматов обучения. Наше образование должно быть доступным и инклюзивным.

      Но есть и позитивные новости. В этом году сразу несколько казахстанских школьников стали победителями и призерами международных предметных олимпиад.

      Таких талантливых детей нужно всесторонне поддерживать. Мы будем предоставлять им гранты для поступления в вузы на внеконкурсной основе, выплачивать единовременные денежные премии. Педагогов, воспитавших ребят, также следует поощрять морально и материально.

      Принципиально важно поддерживать детей из социально уязвимых семей в рамках "всеобуча". Меры материальной поддержки следует дополнить образовательным проектом "Цифровой учитель".

      Системе образования нужны мотивированные и квалифицированные педагоги. Считаю, что переобучение учителей требуется проводить раз в три года, а не в пять лет, как сейчас. Ведь именно они должны быть носителями новых знаний, настоящими просветителями. При этом нельзя допускать случаев, когда педагоги проходят курсы за свой счет.

      Острой проблемой системы среднего образования остается нехватка мест в школах - дефицит составляет 225 тысяч. Если не предпринять срочных мер, то к 2025 году он может достичь одного 1 млн мест. Ранее я давал поручение о строительстве до конца 2025 года не менее 800 школ. Сегодня ставлю задачу довести эту цифру до 1000 школ.

      Помимо строительства за счет бюджета, к решению этой острейшей проблемы требуется привлечь частный сектор.

      Следует начать поэтапный переход на подушевое финансирование и полнокомплектных сельских школ.

      Особую значимость приобретает ранняя профориентация детей. Подрастающее поколение должно осознанно относиться к выбору будущей профессии. Правительству совместно с Национальной палатой "Атамекен" необходимо заняться решением этой важной задачи.

      Мы продолжим реализацию проекта "Бесплатное техническое и профессиональное образование".

      На сегодня неохваченными остаются 237 тысяч человек из числа молодежи NEET. Ежегодно 50 тысяч абитуриентов поступают на платной основе, 85% из них относятся к категории малообеспеченных. Такое положение нужно исправить. Следует обеспечить стопроцентный охват бесплатным ТиПО по востребованным специальностям.

      Еще одной возможностью получения профессии должна стать армия. Нужно проработать вопрос освоения солдатами срочной службы рабочих специальностей, нужных в реальном секторе экономики.

      Задача профильного министерства - обеспечить повышение качества высшего образования. Вузы обязаны нести ответственность за должную подготовку кадров.

      Важнейший приоритет - развитие науки. Для решения накопившихся проблем в этой сфере нужно до конца года внести изменения в законодательство.

      Прежде всего нужно обеспечить стабильную и достойную заработную плату ведущим ученым, включив ее в базовое финансирование науки. На заседании Национального совета общественного доверия я поручал внедрить прямое финансирование научно-исследовательских институтов, занимающихся фундаментальной наукой. Профильному министерству следует разработать четкие и прозрачные правила отбора и финансирования таких научных организаций.

      Далее. Серьезным барьером для развития фундаментальной науки является ограниченность грантов тремя годами. В таком коротком горизонте планирования сложно добиться каких-либо значимых результатов. Следует рассмотреть вопрос увеличения сроков грантового финансирования науки до пяти лет.

      Не сходит с повестки проблема объективности решений Национальных научных советов. Считаю, что назрела необходимость ввести институт апелляции.

      В целом перед казахстанским образованием и наукой стоит масштабная, неотложная задача - не просто поспевать за новыми веяниями, а быть на шаг впереди, генерировать тренды.

IV. СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ РЕГИОНАЛЬНОЙ ПОЛИТИКИ

      Главный принцип "слышащего государства" - госаппарат должен работать в интересах граждан. Это в первую очередь касается местных властей.

      Именно акиматы призваны взаимодействовать с гражданами и оперативно решать их проблемы. Однако зачастую этого не происходит. Высшему руководству то и дело приходится корректировать принимаемые в регионах решения или вовсе принимать решения за них.

      Акимы разных уровней не всегда способны на сильные самостоятельные шаги, работают с оглядкой на Центр. Во многом это связано с тем, что нынешний уровень подотчетности акимов перед гражданами недостаточен. Оценка их деятельности практически не зависит от мнения самих жителей регионов. Поэтому требуется оптимизировать механизм оценки работы акимов всех уровней.

      Важным моментом должны стать независимые социологические опросы. Они дают объективную картину реального отношения населения к качеству работы органов власти. Через опросы голоса граждан слышны напрямую, а не посредством формальных отчетов. Администрация Президента должна подготовить пакет предложений по данному вопросу.

      В региональной политике первостепенное внимание нужно сфокусировать на снижении дисбалансов в социально-экономическом развитии. Следует правильно сочетать специфические для каждого региона задачи с общенациональными приоритетами.

      В рамках Национального плана развития были определены 25 конкретных задач по повышению качества жизни граждан. Это и есть главные направления нашей работы. Поэтому Правительству и акимам предстоит обновить Планы развития регионов в соответствии с утвержденными общенациональными задачами.

      Конечно, одним из главных инструментов снижения дисбалансов является приоритизация бюджетных расходов. Выделение средств из республиканского бюджета не должно зависеть от "пробивной силы" акимов, каких-то личных предпочтений и прочих субъективных факторов.

      Для "перезагрузки" процессов бюджетирования требуется более широко применять механизм подушевого финансирования, необходимо внедрить объективную методику распределения бюджетных лимитов.

      Предстоит упростить бюджетные процессы, кардинально снизить бюрократию в этом вопросе, расширить применение цифровых инструментов планирования и исполнения бюджета. Необходимо внедрить блочный бюджет с повышением ответственности администраторов бюджетных программ. Правительству нужно разработать пакет поправок в бюджетное законодательство и подзаконные акты.

      Крайне острой проблемой является систематическое завышение сметной стоимости проектов. Это касается как небольших объектов, например, детских садов и школ, так и крупных инфраструктурных проектов. Следует в кратчайшие сроки кардинально пересмотреть действующую нормативную базу и практику. Правительству, Счетному комитету поручается внести предложения до 1 декабря.

      Следующий вопрос - повышение финансовой самостоятельности регионов.

      С 2020 года корпоративный подоходный налог от МСБ передан в местные бюджеты. За этот период, несмотря на снижение экономической активности, поступления в местные бюджеты стали на 25% больше плана. Это говорит о возросшей заинтересованности акимов в развитии местного бизнеса, увеличении инвестиций и налоговой базы.

      Движение в этом направлении нужно продолжать. Прошу Правительство подготовить пакет соответствующих предложений до конца года.

      Казахстан находится в русле устойчивой тенденции на урбанизацию. Города-миллионники должны стать опорой глобальной конкурентоспособности Казахстана, а областные центры - точками роста регионов. Поэтому потребуется разработка Закона о развитии агломераций и новые стандарты комплексной застройки городов.

      Принципиально важным является соблюдение принципа "люди к инфраструктуре". Фокус должен быть на развитии перспективных сел. Основная цель - обеспечить их соответствие Системе региональных стандартов. Данные подходы должны быть закреплены в Плане территориального развития.

      На 27 моногородов сейчас приходится около 40% промышленного производства. В них проживает 1,4 млн наших сограждан. Нужны выверенные решения относительно дальнейшего функционирования моногородов. В ближайшее время мы обсудим данный вопрос на отдельном совещании.

      Важным приоритетом является развитие местного самоуправления. В городах центрального подчинения и областных центрах успешно внедрен "бюджет народного участия". Реализованы десятки проектов по благоустройству в соответствии с реальными потребностями граждан. Это успешный опыт. Теперь необходимо увеличить долю "народного участия" в бюджете на благоустройство и жилищно-коммунальное хозяйство в 10 раз.

      Для усиления "внутренней связанности" страны предстоит завершить все начатые проекты по транспортной инфраструктуре. В рамках государственной программы "Нұрлы жол" формируется единая транспортная сеть, соединяющая центр с регионами. Реализованы стратегически важные инфраструктурные и социальные проекты. Задача акимов и Правительства - запустить аналогичные Программы инфраструктурного развития для каждого региона.

      На местах имеются давно назревшие вопросы модернизации инфраструктуры.

      Правительству совместно с Фондом "Самрук-Казына" следует приступить к реализации следующих масштабных проектов. Это строительство на площадке Алматинской ТЭЦ-2 парогазовой установки, модернизация ТЭЦ-3 и расширение ТЭЦ-1. Введение в строй 1000 МВт новых генерирующих мощностей в южном регионе. Реконструкция кабельных сетей в Алматы и Алматинской области. Общий объем инвестиций в данные проекты составит более одного триллиона тенге.

      Совместно со стратегическими инвесторами в различных регионах страны мы введем в строй около 2400 МВт мощностей возобновляемой энергетики.

      Большое внимание нужно уделить экологическим проблемам в стране, особенно качеству воздуха.

      В среднесрочной перспективе 10 наиболее загрязненных городов нужно газифицировать и перевести на альтернативные источники энергии.

      Для улучшения ситуации с газоснабжением западных регионов уже в этом году начнется реализация трех проектов на общую сумму 700 млрд тенге. Это возведение газоперерабатывающего завода на Кашагане, строительство лупинга магистрального газопровода "Макат-Северный Кавказ", модернизация магистрального газопровода "Бейнеу-Жанаозен".

      Следующий важный вопрос. В ближайшие десять лет Организация Объединенных Наций прогнозирует глобальный дефицит водных ресурсов. К 2030 году нехватка воды в мире может достигнуть 40%. Поэтому нам необходимо повысить водосбережение с помощью новейших технологий и цифровизации. Это стратегическая задача - другого пути предотвращения водного дефицита нет. Правительству нужно подготовить конкретные решения, которые позволят стимулировать внедрение водосберегающих технологий, эффективно регулировать водопотребление.

      Для сохранения экосистем водных объектов и бережного использования ресурсов мы приступим к реконструкции 120 каналов. В Акмолинской, Алматинской, Западно-Казахстанской, Жамбылской, Кызылординской, Туркестанской областях будут построены 9 новых водохранилищ. Все необходимые ресурсы для реализации этого масштабного проекта у нас есть.

      Для обеспечения питьевой водой районов Атырауской и Мангистауской областей будет модернизирован магистральный водовод "Астрахань-Мангышлак" и построен новый опреснительный завод в поселке Кендерли.

      В целом проблема доступа к питьевой воде так и не нашла своего решения, несмотря на то, что десятилетиями на эти цели выделялись колоссальные средства. Поэтому я ставлю задачу в рамках Национального проекта развития регионов в течение пяти лет обеспечить 100% городов и сел чистой питьевой водой. Это приоритетная задача Правительства.

      Еще один вопрос, на котором хочу остановиться отдельно. Мир движется в сторону экологизации промышленности и экономики. Сегодня это уже не просто слова, а конкретные решения в виде налогов, пошлин, мер технического регулирования. Мы не можем оставаться в стороне - все это затрагивает нас напрямую через экспорт, инвестиции и трансферт технологий. Это, без всякого преувеличения, вопрос устойчивого развития Казахстана.

      Поэтому мной поставлена задача достичь углеродной нейтральности к 2060 году. Работать в данном направлении нужно очень прагматично. Население и экономика нашей огромной страны растут, а для качественного роста нужна энергия.

      С постепенным закатом угольной эпохи, помимо возобновляемых, нам придется задуматься и об источниках надежной базовой генерации энергии. Уже к 2030 году в Казахстане наступит дефицит электроэнергии.

      Мировой опыт подсказывает наиболее оптимальный выход - это мирный атом. Вопрос непростой, поэтому к его решению нужно подойти максимально рационально, без домыслов и эмоций. В течение года Правительство и "Самрук-Казына" должны изучить возможность развития в Казахстане безопасной и экологичной атомной энергетики.

      Данный вопрос необходимо рассмотреть и с точки зрения развития инженерного дела, формирования нового поколения квалифицированных инженеров-атомщиков.

      Перспективным направлением является также производство "зеленого" водорода, водородная энергетика в целом. Правительству поручается подготовить предложения и по данному вопросу.

V. ФОРМИРОВАНИЕ ЭФФЕКТИВНОЙ ЭКОСИСТЕМЫ НА РЫНКЕ ТРУДА

      Пандемия привела к значительной трансформации рынка труда. Прежде всего это стремительное развитие удаленного формата работы.

      Новая тенденция набирает обороты на фоне появления множества новых профессий, автоматизации и цифровизации большинства процессов. В таких реалиях личную конкурентоспособность можно обеспечить только неоднократной переквалификацией, освоением новых профессий. Поэтому необходим закон "О профессиональных квалификациях". Он должен регулировать вопросы признания квалификаций, стимулировать работников совершенствовать компетенции.

      Тотальная цифровизация привела к новым формам занятости на основе интернет-платформ. Яркие примеры этого водители такси, курьеры и другие. Эта сфера нуждается в содействии государства с точки зрения социального и медицинского страхования, пенсионного обеспечения, налогообложения.

      Большое влияние на наш рынок труда оказывают и миграционные процессы. Казахстан - вторая страна в СНГ по количеству принимаемых трудовых мигрантов. Нужны правильные решения проблем в этой сфере. Правительству предстоит разработать новую Концепцию миграционной политики. В ней также следует отразить механизмы защиты прав наших граждан, работающих за рубежом.

      Новые подходы требуются и к вопросам внутренней трудовой мобильности. Правительству предстоит переформатировать действующий механизм выделения пособий гражданам, переселяющимся с юга на север страны. В частности, пособия можно предоставлять не только через акиматы, но и путем возмещения расходов работодателей, которые самостоятельно нанимают работников из южных регионов.

      Следует активно помогать переселенцам, которые хотят заниматься самостоятельным бизнесом. Также нужно рассмотреть возможность предоставления им земельных участков не только под строительство домов, но и для сельхоздеятельности, обеспечить более широкий доступ к мерам государственной поддержки.

      Хочу отдельно остановиться еще на одном вопросе. Казахстан - социальное государство. Всесторонняя помощь гражданам, оказавшимися в трудной ситуации, - один из наших приоритетов. Но, к сожалению, в обществе укрепляются патерналистские настроения и социальное иждивенчество.

      В стране немало граждан, сознательно эксплуатирующих государственные социальные программы. Такая ситуация формирует неправильные установки в общественном сознании. Как и в любой цивилизованной стране, они должны отвечать перед законом и обществом. При этом те, кому нужна реальная помощь, остаются за периметром мер поддержки. Безусловно, возможности нашей страны большие, но они не безграничные.

      Желание получить необоснованные социальные льготы отучает человека зарабатывать своим трудом. Такой неподобающий образ жизни уже начал негативно влиять на систему ценностей молодежи. Поэтому нам нужны коренные изменения в самосознании граждан, обществе, законодательстве. В готовящемся Социальном кодексе всем этим вопросам нужно уделить пристальное внимание.

VI. ПОЛИТИЧЕСКАЯ МОДЕРНИЗАЦИЯ И ЗАЩИТА ПРАВ ЧЕЛОВЕКА

      Поэтапная политическая модернизация - одна из главных задач стратегического курса нашего государства.

      За последние два года в этой сфере нам удалось осуществить целый ряд серьезных преобразований. Принят новый закон, закрепивший уведомительный принцип проведения митингов; до 5% снижен порог прохождения партий в Мажилис; в избирательные бюллетени добавлена графа "против всех".

      Эти и другие шаги нашли активную поддержку в обществе. Они укрепляют наш вектор на устойчивое демократическое развитие, качественно меняют политическую систему, способствуют более широкому вовлечению граждан в управление государством.

      Но останавливаться на достигнутом нельзя. Наша цель - дальнейшее повышение эффективности государства, транспарентности и конкурентности политического процесса. Поэтому политические реформы будут продолжены.

      Для последовательного укрепления государственности мы будем осуществлять все преобразования постепенно, с учетом нашей специфики. Это единственно верный путь построения сильного, справедливого и прогрессивного государства. Наши граждане всецело разделяют такой подход.

      Важнейшим шагом стало введение прямой выборности сельских акимов. Это принципиальный момент политической реформы, предложенной мной в прошлогоднем Послании. Данное решение напрямую затрагивает интересы сельчан, то есть более 40% казахстанцев. Мы на правильном пути. И уже в 2024 году граждане получат возможность в пилотном режиме избирать акимов районов.

      Важный фактор дальнейшей модернизации местного самоуправления - развитие гражданской культуры.

      Администрации Президента предстоит разработать эффективный механизм поддержки гражданских инициатив в сельской местности. Нужно адаптировать под запросы сельских НПО систему грантового финансирования, внедрить упрощенный режим их получения. Это придаст хороший импульс для социальной активности на селе.

      Внедрение нормы о тридцатипроцентной квоте для женщин и молодежи в избирательных списках подтолкнуло партии к более активной работе, омоложению своих рядов, поиску новых лиц. Вместе с тем в итоговых составах народных избранников квота не нашла должного отражения. Поэтому для получения полноценного эффекта нужно законодательно закрепить норму об обязательном учете данной квоты при распределении депутатских мандатов.

      Мы строим инклюзивное общество. Пока же в нашей стране люди с особыми потребностями слабо представлены в общественно-политической жизни. Предлагаю расширить перечень квотируемых категорий граждан, помимо женщин и молодежи, установив квоту и для людей с особыми потребностями.

      Вы знаете, что сферу защиты прав человека я всегда выделяю отдельным блоком. За два последних года мы заметно продвинулись в этом направлении.

      В январе текущего года я подписал Закон о ратификации Второго Факультативного протокола к Международному пакту о гражданских и политических правах, направленного на отмену смертной казни. Теперь нам предстоит гармонизировать нормы Уголовного кодекса с положениями Второго Факультативного протокола. Соответствующий закон, надеюсь, будет принят до конца года.

      В начале лета в соответствии с моим Указом Правительством утвержден Комплексный план по защите прав человека. Этот важный документ закладывает долгосрочную институциональную основу дальнейшего совершенствования системы защиты прав человека в Казахстане.

      После принятия Комплексного плана началась активная работа по обеспечению гендерного равенства. В этой связи следует обеспечить максимальную поддержку экономических и политических позиций женщин в обществе. За эту работу отвечает Администрация Президента.

      Следует также внести изменения в Концепцию семейной и гендерной политики.

      Серьезные изменения происходят в правоохранительной системе. С 1 июля 2021 года функционирует административная юстиция. Данный институт по-новому выстраивает взаимоотношения государственного аппарата и граждан. Внедряются современные форматы деятельности судов, сокращаются излишние судебные процедуры. На законодательном уровне обеспечена трактовка всех противоречий и неясностей законодательства в пользу граждан и бизнеса.

      С внедрением трехзвенной модели усилилась защита участников уголовного процесса. С начала текущего года предотвращено необоснованное вовлечение в уголовную орбиту более двух тысяч граждан.

      Повысилась оперативность прокурорского надзора - 98% безосновательных решений отменены в течение трех суток. Необходимо поэтапно расширять компетенции прокуроров по подготовке обвинительных актов. Это повысит их ответственность и усилит механизмы правовой оценки результатов расследования.

      Органы внутренних дел освобождены от ряда непрофильных функций. Повышен статус участковых инспекторов - они наделены дополнительными полномочиями в сфере профилактики правонарушений.

      В ряде регионов в пилотном режиме запущена сервисная модель полиции. Следующий этап - ее масштабирование. Успех данной работы во многом зависит от вовлеченности местных органов власти, которые должны понимать суть нововведений и оказывать содействие полиции.

      Вместе с тем нельзя упускать из вида практические вопросы борьбы с преступностью. Справедливое возмущение граждан вызывает рост мошенничеств. Генеральной прокуратуре предстоит разработать комплекс мер по противодействию мошенничествам и финансовым пирамидам.

      На особом контроле должно быть предотвращение и пресечение сексуальных преступлений против детей, особенно оставшихся без попечения родителей.

      Страшную угрозу благополучию будущих поколений представляет распространение наркотиков, в том числе синтетических. Правоохранительным органам поручается поставить мощный заслон на пути распространения этой заразы среди наших граждан, особенно среди молодежи.

      Следует продолжать эффективную борьбу с коррупцией. Профильному агентству до конца года нужно внести на утверждение стратегический документ, определяющий программу наших действий на среднесрочный период. При этом особое внимание необходимо уделить искоренению "бытовой коррупции".

      Защищая права граждан, нельзя забывать и о правах правозащитников, в том числе адвокатов. Следует обеспечить безопасность их деятельности, пресекать незаконные действия, препятствующие их работе.

      Все вышеуказанные меры являются составной частью нашего стратегического курса, направленного на совершенствование политической системы и защиту прав человека.

VII. КОНСОЛИДАЦИЯ КАК ГЛАВНЫЙ ФАКТОР ДАЛЬНЕЙШЕГО ПРОГРЕССА

      Казахстан входит в совершенно новую эпоху, несущую фундаментальные изменения во все сферы жизни. В условиях глобальной нестабильности и множества новых вызовов нам нужно укрепить свои ценностные ориентиры, сформировать четкий образ будущего.

      Наш главный принцип "единство в многообразии" незыблем. Поэтому гармоничное развитие межэтнических отношений всегда было и будет одним из магистральных направлений государственной политики Казахстана. И это не просто риторика, такой подход поддерживает абсолютное большинство казахстанцев. Для наших граждан согласие, толерантность - это сама жизнь, живая реальность, обусловленная взаимопроникновением культур и языков.

      Мы, согласно Конституции, единая нация, и в этом наша безусловная сила. Поддерживая плюрализм мнений, мы в то же время будем жестко пресекать любые формы радикализма, не позволим покушаться на наш государственный суверенитет, территориальную целостность.

      Мы должны беречь единство и согласие в обществе как зеницу ока. Необходимо, чтобы все граждане осознавали значимость гармоничных межэтнических и межконфессиональных отношений.

      У нас всегда был иммунитет к разобщенности. И мы не допустим дискриминации по языковому, национальному или расовому признакам, унижения чести и достоинства, будем привлекать к ответственности по закону. Такие противоречащие Конституции, безответственные шаги идут вразрез с интересами нашей страны.

      Развитие казахского языка является одним из ключевых приоритетов государственной политики. Мы достигли в этом серьезных результатов.

      Казахский язык по праву становится языком образования и науки, культуры и делопроизводства. В целом он последовательно расширяет сферу своего применения. Это закономерное явление. Поэтому нет оснований говорить об ущемленном положении казахского языка.

      В соответствии с нашей Конституцией государственным языком является казахский. Русский язык обладает статусом официального языка. Его использованию, согласно нашему законодательству, препятствовать нельзя.

      Каждый гражданин, связывающий свое будущее с нашей страной, должен приложить все усилия к изучению государственного языка. Это и есть одно из проявлений настоящего патриотизма.

      От того, что наша молодежь владеет разными языками, в том числе и русским, мы только выигрываем.

      Граница между Казахстаном и Россией - самая длинная в мире, а русский язык - один из шести официальных языков Организации Объединенных Наций. Поэтому к этому вопросу нужно подходить с точки зрения здравого смысла.

      Нам нужно развивать культуру цивилизованного диалога и взаимоуважения. Большая роль в этом отводится Ассамблее народа Казахстана. Каждый из нас должен чувствовать ответственность за Родину, за всех наших граждан.

      В вопросах консолидации общества, укрепления национальной идентичности большая роль отводится эффективному использованию исторического наследия и культурного потенциала страны. В этом плане Казахстан имеет широкие возможности, в том числе для выгодного позиционирования на международной арене.

      Вместе с тем наша политика по этому вопросу требует пересмотра. Сейчас государство почему-то чаще всего финансирует проекты только определенных деятелей, которые с удовольствием поглощают бюджеты.

      Молодые и талантливые скульпторы, художники, театралы, музыканты, литераторы, которые осваивают новые жанровые форматы и постоянно экспериментируют, но при этом выживают за счет меценатов, остаются в андерграунде. А ведь благодаря им казахстанская культура приобретает глобальное звучание.

      Поэтому Правительству совместно с экспертами нужно до конца года представить план практических мер, направленных на продвижение новой культуры и ее талантливых представителей.

      Следует рассмотреть возможность создания Фонда поддержки креативной индустрии.

      Интеллигенция во все времена играла особую роль в нашей стране. Она всегда вела нашу нацию вперед, наставляла молодежь, боролась с невежеством, занималась просвещением. Эти качества лежат в основе нашего национального кода, и мы не должны его потерять.

      Сейчас век интернета. Огромный поток негативной информации отравляет сознание современного поколения. Массовое распространение получают ложные смыслы и недолговечные ценности. Это очень опасная тенденция.

      В такие моменты особенно важна активная позиция интеллигенции. Ее авторитет определяется не наградами, а реальными делами.

      Главная задача - привить молодежи общечеловеческие ценности. В нашем обществе необходимо культивировать такие качества, как патриотизм, стремление к знаниям, трудолюбие, сплоченность и ответственность.

      Поэтому призываю интеллигенцию не оставаться в стороне от решения проблем, которые влияют на будущее страны.

      Нам важно развивать традиции диалога и гражданского участия, культивировать прогрессивные ценности, лежащие в основе нашей внутренней солидарности и единства.

      Только вместе мы сможем укрепить нашу уникальную страновую идентичность. Как неоднократно подчеркивал Первый Президент Казахстана Нурсултан Абишевич Назарбаев, межэтническое и межконфессиональное согласие - это наше бесценное достояние.

      Во имя будущего государства мы обязаны сохранить и укрепить внутреннюю стабильность и общенациональное единство.

      Уважаемые соотечественники!

      Таковы ключевые приоритеты нашей ближайшей повестки.

      Главное богатство Казахстана - люди.

      Обеспечение благополучия народа - ключевая цель моей работы в качестве Президента. Поэтому сегодня я хотел бы озвучить ряд дополнительных инициатив, направленных, прежде всего на повышение благосостояния казахстанцев.

ПЕРВАЯ ИНИЦИАТИВА

      Считаю, что назрела необходимость пересмотра уровня минимальной заработной платы. Это, с одной стороны, важнейший макроиндикатор, с другой стороны - показатель понятный каждому.

      Размер минимальной заработной платы не повышался с 2018 года. Мировой коронакризис усилил давление на доходы населения. Кроме того, по уровню минимальной заработной платы Казахстан уступает целому ряду стран СНГ. Поэтому принимаю решение - с 1 января 2022 года увеличить минимальную заработную плату с текущих сорока двух с половиной до 60 тысяч тенге.

      Данная мера напрямую коснется более одного миллиона человек, а косвенно - всех трудящихся. Она уменьшит "теневой" зарплатный фонд, размер которого сегодня достигает 30, а может быть и 40% от декларируемого.

      Повышение минимальной заработной платы окажет положительный экономический эффект в виде роста внутреннего потребления. Это, по оценкам экспертов, приведет к увеличению ВВП на 1,5%.

      Одновременно следует отойти от неуместного использования минимальной заработной платы в качестве расчетного показателя в налоговых, социальных и других сферах.

      Прошу Правительство и Парламент обеспечить внесение необходимых изменений в законодательство до конца текущего года с вступлением в силу в январе следующего.

ВТОРАЯ ИНИЦИАТИВА

      Более 6,5 млн человек в Казахстане являются наемными работниками. Вы это хорошо знаете. Основной источник доходов для них - заработные платы.

      При этом за последние десять лет рост фонда оплаты труда отстал от роста прибыли владельцев предприятий почти на 60%. В этой связи Правительство разработает "мягкие" меры стимулирования бизнеса к увеличению заработных плат своих работников.

      Для работодателей, повышающих заработные платы сотрудников, будут предусмотрены льготы в рамках регулируемых закупок, а также преимущественный доступ к государственной поддержке.

ТРЕТЬЯ ИНИЦИАТИВА

      Нагрузку на фонд оплаты труда необходимо сделать более понятной и простой. Это особенно ощутимо для микро- и малого предпринимательства.

      Предлагаю внедрить для такого бизнеса единый платеж с фонда оплаты труда со снижением суммарной нагрузки с 34% до 25%. Это простимулирует бизнес "вывести из тени" тысячи сотрудников, которые смогут стать полноценными участниками пенсионной системы, системы социального и медицинского страхования.

      В этом вопросе нельзя допустить кампанейщины. Необходимо подготовить соответствующие платежные системы, чтобы избежать сбоев и издержек для бизнеса. Система должна заработать с 1 января 2023 года.

ЧЕТВЕРТАЯ ИНИЦИАТИВА

      С 2020 года повышена заработная плата более чем 600 тысяч гражданских служащих из числа педагогов, врачей и работников социальной сферы.

      Однако данная мера не коснулась других гражданских служащих. Это сотрудники сферы культуры, архивисты, библиотекари, технические работники, егеря, водители и другие.

      Поэтому с 2022 по 2025 год государство будет ежегодно на 20% в среднем повышать заработные платы этих категорий гражданских служащих. В целом данная инициатива напрямую затронет 600 тысяч казахстанцев.

ПЯТАЯ ИНИЦИАТИВА

      Жилищный вопрос - всегда будет одним из главных для людей.

      Действие таких программ, как "Баспана хит" и "7-20-25", скоро завершится. Вместе с тем ставки по рыночной ипотеке все еще высоки и доступны далеко не всем казахстанцам. В этой связи будет разработана целостная жилищная программа. Ее администратором станет "Отбасы банк", который трансформируется в национальный институт развития. Перед банком стоит задача обеспечить по принципу "одного окна" учет и распределение жилья среди граждан.

      Я уже отметил положительный эффект инициативы по досрочному использованию пенсионных накоплений. Она также подтолкнула людей требовать у работодателей оплаты, что называется "в белую". Для поддержания данной тенденции считаю необходимым разрешить перечисление части пенсионных накоплений выше порога достаточности на счет в "Отбасы банк" для последующей покупки жилья. Это также позволит стимулировать привычку накапливать средства, грамотно ими распоряжаться.

Уважаемые депутаты!

      В течение первой сессии Парламент VII созыва принял 63 закона.

      В результате слаженной работы обеих Палат создана законодательная основа для реализации проводимых в стране системных преобразований и реформ.

      Сегодня началась очередная сессия Парламента. Перед нами стоит много важных задач. Все законопроекты должны проходить качественную и глубокую проработку. Вам всегда следует проявлять настойчивость в отстаивании интересов народа.

      Каждое решение нужно принимать, учитывая не только запросы общества, но и возможности государства.

      Желаю вам успехов в этой ответственной работе!

Дорогие соотечественники!

      Наш курс незыблем, цель ясна.

      Мы знаем, что необходимо делать для ее достижения. Мы последовательно воплощаем в реальность наши планы и доведем до конца все начинания. Мы готовы к любые вызовам и трудностям.

      Как Глава государства я приложу все усилия во благо народа.

      Сегодня для решения стоящих перед нами задач необходима консолидация государства и всего общества. Иначе завтра может быть уже поздно.

      Все, кто сомневается в курсе Главы государства, не справляется с работой, возможно, хочет каким-то образом отсидеться, уклоняется от выполнения поручений Президента - мне кажется, должны уйти с занимаемых постов.

      Сейчас мы вступаем в решающий этап нашего развития. Госаппарат обязан функционировать как единый механизм. Только в таком случае мы обеспечим достижение поставленных целей.

      Сплоченность нации - главный фактор успеха нашей страны. Когда мы едины - мы непобедимы.

      Недаром в народе говорят: "Где согласие - там и счастье".

      Наша сила - в единстве! Все вместе мы будем трудиться во благо нашей страны!

      Пусть вечной будет наша священная Родина!

ХАЛЫҚ БІРЛІГІ ЖӘНЕ ЖҮЙЕЛІ РЕФОРМАЛАР – ЕЛ ӨРКЕНДЕУІНІҢ БЕРІК НЕГІЗІ

Мемлекет басшысы 2021 жылғы 1 қыркүйектегі Қазақстан халқына Жолдауы

Қымбатты отандастар! Құрметті Парламент депутаттары мен Үкімет мүшелері!

      Биыл егемен ел болғанымызға 30 жыл толып отыр. Тәуелсіздік – біздің ең қастерлі құндылығымыз.

      Қазақстан Тұңғыш Президентіміз – Елбасының дара саясатының арқасында табысты ел ретінде бүкіл әлемге танымал болды.

      Ең басты жетістігіміз – біртұтас ел болып, жаңа мемлекет құрдық. Іргемізді бекітіп, еңсемізді тіктедік. Халықаралық қауымдастықтың белді мүшесіне айналдық. Тұрақты қоғам қалыптастырып, орнықты даму жолына түстік.

      Мемлекеттілігімізді нығайту үшін бір ел болып еңбек етіп жатырмыз.

      Егемендік дегеніміз – жалаң ұран мен жалынды сөз емес.

      Біз үшін ең маңыздысы – әр азаматтың Тәуелсіздік игілігін сезіне алуы. Оның басты көрінісі – елдегі бейбіт өмір, қоғамдағы тұрақтылық пен тыныштық. Сондай-ақ, халықтың тұрмыс сапасының жақсаруы және жастардың болашаққа нық сеніммен қарауы.

      Барлық бастамамыз осыған бағытталуда.

      Біз тұғыры мығым ел болу жолында кедергілерді еңсеріп, қиындықтарды жеңіп келеміз. Мұның бәріне берекелі бірлік пен еселі еңбек арқылы жеттік.

      Еліміз Тәуелсіздік жылнамасының төртінші онжылдығына қадам басқалы тұр. Бұл кезеңнің оңай болмайтыны қазірдің өзінде айқын байқалуда. Сондықтан, кез-келген сын-қатерге дайын болуға тиіспіз. Тынымсыз ізденіп, ұдайы алға ұмтылуымыз қажет.

      Менің Қазақстан халқына биылғы Жолдауым мынадай мәселелерге арналады.

І. ПАНДЕМИЯДАН КЕЙІНГІ КЕЗЕҢДЕГІ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУ

      Орталық Азиядағы экономикасы ең ауқымды ел саналатын Қазақстан қазір пандемияның зардабын тартуда. Дегенмен, қиындықтарға қарамастан, бағдарымызды берік ұстанып келеміз.

      Біз орта мерзімді экономикалық саясатымызды айқындап, мемлекеттік бастамаларды реттеу үшін 2025 жылға дейінгі дамудың Ұлттық жоспарын және Мемлекеттік жоспарлаудың жаңа жүйесін қабылдадық. Ұлттық жобалар бекітілетін болады.

      Стратегиялық мақсатымыз – Орталық Азиядағы көшбасшылық рөлімізді күшейту және әлемдік экономикадағы орнымызды нығайту.

      Экономикамызға тікелей инвестиция тарту ісін жалғастырудың жаңа тәсілі ретінде Стратегиялық инвестициялық келісім ұғымы енгізілді. Квазимемлекеттік секторды оңтайландыру үшін нақты шараларды қолға алдық. "Бәйтерек" және "ҚазАгро" холдингтерін біріктірдік. Еншілес компаниялар екі есе азайды, олардың штат санын бір жарым есе қысқарттық. Жаңа, қуатты даму институтын құрдық.

      Пандемия кезінде мемлекет азаматтарға және кәсіпкерлерге ауқымды әрі жедел қолдау көрсетті.

      "Қарапайым заттар экономикасы" бағдарламасы өзінің тиімділігін дәлелдеді. Оны жүзеге асыру барысында 3,5 мыңнан астам жоба іске қосылды. Сондай-ақ, 70 мың жұмыс орны ашылды. Өндірілген өнім мен көрсетілген қызметтің жалпы құны 3,5 триллион теңге болды.

      "Бизнестің жол картасы" бағдарламасының арқасында 66 мың жоба мемлекет тарапынан қолдау тапты. Бұл 150 мыңнан астам жұмыс орнын ашуға және сақтап қалуға септігін тигізді.

      Зейнетақы жинақтарын мерзімінен бұрын пайдалану туралы бастама экономикаға айтарлықтай әсер етті. Ең бастысы, оның әлеуметтік ықпалы айрықша болды. Осы шараның арқасында миллионнан астам азаматымыз тұрғын-үй жағдайын жақсартты. Кейбірі ипотекалық қарызын азайтты.

      Жалпы экономикалық дамуымызда оң үрдіс бар екені сөзсіз. Алайда, бүгінгі ахуалдың әлі де күрделі екенін ашық айтуымыз керек. Сондықтан, мен "Қарапайым заттар экономикасы" және "Бизнестің жол картасы" бағдарламаларының мерзімін 2022 жылға ұластыру туралы шешім қабылдадым. Бұл мақсатқа бөлінетін қаржының жалпы көлемі кемінде бір триллион теңге болады.

      Қазақстан мемлекеттік қарызы аздығының және едәуір қоры болғанының арқасында індет салдарын біршама тиімді еңсеруде. Бұл – біздің елеулі бәсекелік артықшылығымыз. Одан айырылып қалмауымыз керек.

      Алайда, соңғы кезде бюджеттің шығыс бөлігіндегі міндеттемелерді орындау үшін бюджет тапшылығы ұлғайып, Ұлттық қордан алынатын трансферттер көбеюде. Үнемі осылай "ауырдың үстімен, жеңілдің астымен" жүре алмаймыз. Біздегі қаржылық орнықтылықтың қоры соншалықты шексіз емес.

      Бюджеттің кірісін арттыру үшін шаралар қабылдау қажет екені сөзсіз. Бірінші кезекте, мемлекеттік шығыстардың ауқымын және оның тиімді жұмсалуын бақылауда ұстау керек.

      Ұлттық қордың активтерін қалпына келтіру үшін бюджет ережесін енгізуді тездеткен жөн. Бұған қажетті заңнамалық өзгерістер осы жылдың соңына дейін қабылдануға тиіс.

      Жалпы, елімізге мемлекет қаржысын, атап айтқанда, мемлекеттік қарызды, бюджет саясатын және Ұлттық қорды басқарудың ережелер жинағы қажет.

      Үкімет пен Ұлттық банктен жыл соңына дейін Мемлекет қаржысын басқару тұжырымдамасын әзірлеуді сұраймын.

      Сонымен бірге, экономиканы әртараптандыру, өндірілетін тауарлардың түрін көбейтіп, экспорт географиясын кеңейту жөніндегі жұмысты жалғастыру керек.

      2020 жылдың қорытындысы бойынша, индустрияландыру жүзеге асырылып жатқан 10 жыл ішінде тұңғыш рет өңдеу өнеркәсібінің экономиканы дамытуға қосқан үлесі тау-кен өндірісі саласынан асып түсті.

      Орта мерзімдегі мақсатымыз – 2025 жылға қарай өңдеу өнеркәсібінің экспортын 1,5 есеге көбейтіп, 24 миллиард долларға жеткізу. Ал, еңбек өнімділігін 30 пайызға арттыру.

      Әзірленіп жатқан "Өнеркәсіп саясаты туралы" заң өңдеу өнеркәсібінің алдында тұрған сауалдарға жауап беруге тиіс.

      Соның бірі – шикізатқа қол жеткізудің қиындығы. Отандық өнеркәсіп үшін шикізат тауарларының бағасы қолжетімді, ал көлемі жеткілікті болуы керек деген қарапайым ережені енгізуіміз қажет.

      Үкімет жыл соңына дейін осы маңызды міндетті шешудің оңтайлы жолын табуға тиіс.

      Бұл ретте, еліміздің ресурстық әлеуеті толық ашылмағанын, геологиялық тұрғыдан зерделену деңгейі төмен екенін қаперден шығармаған жөн.

      Сапалы геологиялық ақпараттың инвесторларға қолжетімділігін арттыру қажет. Осыған орай түрлі ведомстволарға бағынатын бытыраңқы мекемелердің негізінде тиімді Ұлттық геология қызметін құру керек.

      Бұл орган жер қойнауын кімге және қалай беруді шешетін монополистке айналмауға тиіс. Оның міндеті – инвесторларға кешенді қызмет көрсетіп, қолдау білдіру.

      Жер қойнауын пайдалану саласына, әсіресе геологиялық барлау және жер қойнауын кешенді зерттеу ісіне тың серпін қажет.

      Ұлт жоспары аясында басталған реформаларды соңына дейін жеткізген жөн. Атап айтқанда, геологиялық ақпараттың ашық цифрлық мәліметтер базасын құрып, оны инвесторлар үшін қолжетімді ету керек.

      Жер қойнауы – ұлттың байлығы. Оны пайдалануға беруді оңаша кабинеттерде "бармақ басты, көз қыстымен" шешу заңсыз деп танылуға тиіс. Тиісті органдар бұл мәселе бойынша бақылау жасауды қамтамасыз етеді.

      Келесі мәселе. Мемлекеттің экономикаға тым көбірек араласуы оның өсімін тежейді, сыбайлас жемқорлыққа және заңсыз лобби жасауға әкеп соқтырады.

      Мемлекеттік кәсіпорындар әлі де болса көптеген салада басымдыққа ие, жеңілдіктерді жеке дара пайдаланады.

      Біз бұл проблемаларды шеше бастадық.

      Мәселен, Мемлекеттік басқару тұжырымдамасында квазимемлекеттік секторды қысқарту және оның тиімділігін арттыру, жұмысының ашықтығы мен есептілігін қамтамасыз ету жөніндегі шаралар қарастырылған.

      Реформалар жөніндегі жоғары кеңес жекешелендірудің жаңа жоспарын мақұлдады. Енді оны қатаң бақылау қажет.

      Бұдан басқа да мәселелер бар. Атап айтқанда, жекелеген ұлттық компаниялар мен мемлекеттік кәсіпорындар шығынға батып жатыр. Сөйте тұра неге олардың бірінші басшылары жауапкершілік арқаламайды?

      Үкімет бұл мәселені шешуі керек.

      Сонымен бірге, біз инфляцияның бақылаусыз өсу проблемасымен бетпе-бет келдік. Үкімет пен Ұлттық банк бәрін әлемдік үрдіске жауып, инфляцияның алдында қауқарсыздық танытып отыр.

      Мұндай сылтау ұлттық экономиканың әлсіздігін көрсетеді. Онда "біздің кәсіби экономистеріміздің рөлі қандай?" деген сауал туындайды.

      Үкімет пен Ұлттық банктің басты міндеті – инфляцияны 4-6 пайыз деңгейіне қайтару.

      Жалпы сомасы 6,3 триллион теңге жұмсалған дағдарысқа қарсы шаралар жүзеге асырылғаннан кейін экономикамызда артық ақша пайда болды. Алайда, бүгінгі таңда бөлінген қаржы әлі бармай жатқан салалар бар. Екінші деңгейдегі банктер шағын жобаларға, әсіресе ауылға арнап ақша салмайды.

      Сондықтан, микроқаржы ұйымдарының әлеуетін іске қосу керек. Олар жергілікті жерде жұмыс істейді. Өзінің тұтынушыларын, олардың бизнесі мен мүмкіндіктерін жақсы біледі.

      Ұлттық банк пен Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі бұл мәселе бойынша шешімдер топтамасын әзірлеуі қажет.

      Стресті активтер деңгейін төмендету жұмысы да айрықша маңызға ие.

      Біз мемлекет банкирлерге көмектеспеуге тиіс деген шешім қабылдадық.

      Сонымен бірге, шектеу қойылып, бұғатталған активтерді экономикалық айналымға қайтару керек. Алайда, мұны тек қана нарықтық негізде жүзеге асырған жөн.

      Бұған заңнамалық негіз болуы қажет.

      Үкімет Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігімен бірлесіп, жылдың соңына дейін тиісті заң жобасын Парламентке енгізсін.

      Енді инфляцияның монетарлық емес тұстарына тоқталайық. Оның ең бастысы – азық-түлік бағасы.

      Қазақстанның ауыл шаруашылығының әлеуеті орасан зор екені көп айтылады. Бірақ, агроөнеркәсіп кешені саласында қордаланған проблемалар да аз емес.

      Ең алдымен, бұл – азық-түлік тауарларының бағасын белгілеудің және оны бөліп-таратудың тиімсіз жүргізілуі.

      Мен бұған дейін көтерме-тарату орталықтарының желісін құрудың маңыздылығы туралы айтқан болатынмын. Бұл міндет орындалып жатыр.

      Осы орталықтардың шағын ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерге, соның ішінде, жеке қосалқы шаруашылықтарға да қолжетімді болуын қамтамасыз ету маңызды. Бұл нарықтың монополиялануына жол беруге болмайды.

      Сонымен бірге, өнім өндірушіден тұтынушыға дейінгі аралықтағы бағаның бәріне бірыңғай бақылау жасау қажет. Қазір осы жұмысқа бірнеше мекеме жауапты. Әр жолы баға шарықтағанда олар байыппен сараптама жасап, тиімді шаралар қабылдаудың орнына бір-біріне сілтей бастайды.

      Бұл жұмысты ретке келтіретін кез келді. Жауапкершіліктің ара-жігін ажырату керек. Бір мекемені басты орган ретінде айқындап, өзгелерінің өзара іс-қимылын нақты белгілеу қажет.

      Үкімет осы мәселе бойынша бір айдың ішінде шешім қабылдауға тиіс.

      Екіншіден, ауа-райының қолайсыздығы мал шаруашылығында түйткілді мәселелер бар екенін көрсетті.

      Біз жедел шара қабылдап, жем-шөп тапшылығына байланысты ахуалды реттедік.

      Дегенмен, бұл салада әлі де жүйелі жұмыс атқару керек.

      Жем-шөп дайындауға қажетті жер көлемін кеңейткен жөн.

      Сондай-ақ, егіс алқабына әр жылы әртүрлі дақыл егу талабын сақтау үшін тиісті бақылауды күшейткен абзал.

      Ғарыштық мониторинг және қашықтан зондтау мүмкіндігін кеңінен қолдану керек.

      Жайылымдық жерді тиімді пайдалану да өте маңызды.

      Қазір мал жаятын жерге шаруалардың қолы жетпей жүр.

      Өйткені, мұндай алқаптарды кейбір белгілі адамдар иеленіп алған. Тіпті, оны адам аяғы баспайтындай етіп қоршап тастаған.

      Әкімдер түрлі себептерді сылтауратып, ықпалды адамдардың ығына жығылып, бұл мәселені шеше алмай отыр.

      Үкімет құзырлы органдармен бірлесіп, осы ахуалды өзгертетін батыл шаралар қабылдауға тиіс.

      Жеке қосалқы шаруашылықтардың малын жайылымдық жермен қамтамасыз ету мәселесіне айрықша назар аудару қажет.

      Олардың құқықтық мәртебесі және көрсетілетін қолдау тәсілдері "Жеке қосалқы шаруашылықтар туралы" бөлек заңда көрініс табуы керек.

      Үкімет бұл заң жобасын өте қысқа мерзімде әзірлеуге тиіс.

      Ветеринария саласын да жетілдіру қажет.

      Бұл салада орталық пен өңірлер арасындағы міндеттер мен құзыреттер нақты бөлінуі керек.

      Мал басының амандығы және өнімділігі жергілікті ветеринарлардың тиімді жұмысына байланысты.

      Бұл, түптеп келгенде, ауылдағы ағайынның әл-ауқатына тікелей әсер етеді.

      Ветеринария қызметі қазіргі заман талабына сай болмаса, ауыл шаруашылығы өнімдерінің экспортын арттыру мүмкін емес.

      Сондықтан, осы салада жүйелі жұмыс атқарылуға тиіс.

      Атап айтқанда, үдерістерді цифрландыру, мәлімет жинау және оны автоматтандыру, маман даярлау және олардың жалақысын көбейту шаралары.

      Үкімет жыл соңына дейін ветеринария жүйесін реформалау жөнінде нақты шаралар қабылдауы керек.

      Үшіншіден, біздің аграрлық саясатымызда сабақтастық болмай отыр. Министр ауысса, саланың саясаты да өзгереді.

      Мұндай жағдайда шаруаларға алдағы жұмысты жоспарлау қиынға түседі.

      Бірыңғай негізгі бағыт болуы қажет.

      Соған сәйкес субсидиялау тәсілдерін қайта қарап, тұрақтандыру керек.

      Келесі мәселе.

      Соңғы бес жылдың өзінде субсидиялауға екі триллион теңгеден астам қаржы бөлінді.

      Өкінішке қарай, агроөнеркәсіп кешеніне қатысты қозғалған қылмыстық істердің жартысынан астамы субсидияны талан-таражға салуға байланысты болып отыр.

      Бұған жол беруге болмайды.

      Нормативтік негізін нығайтып, тиімді жоспарлау және мониторинг жүргізу жүйесін енгізу қажет.

      Субсидияны рәсімдеу тәртібі түсінікті әрі толығымен ашық болуға тиіс.

      Шағын және орта шаруашылықтар үшін субсидия толығымен қолжетімді болуы керек.

      Ауыл шаруашылығын технологиялық тұрғыдан қайта жабдықтауды қолдау тәсілдерін мұқият қарауымыз қажет.

      Агроөнеркәсіп кешені қолданатын технологияның шамамен 90 пайызы әбден ескірді. Оны жаңарту керек.

      Ауыл шаруашылығын субсидиялау саясатын өнеркәсіп саласындағы мемлекеттік саясатпен ұштастырған жөн.

      Үкімет пен "Бәйтерек" холдингі осы мәселе бойынша ұсыныстар әзірлеуі қажет.

      Жалпы, ауыл шаруашылығы саласының басты міндеті – елімізді негізгі азық-түлік өнімімен толық қамтамасыз ету.

      Мен биыл ауыл шаруашылығы жерлерін шетелдіктерге және олардың қатысы бар компанияларға сатуға және жалға беруге біржола тыйым салған заңға қол қойдым.

      Жер кодексіне қазақстандық инвесторларды ауыл-аймақтарды дамыту үшін қаржы салуға ынталандыратын түзетулер енгізілді.

      Бұл өзгерістер ауыл шаруашылығы жерлерін толық экономикалық айналымға түсіруге мүмкіндік береді.

      Шын мәнінде, осы шешімдердің барлығы агроөнеркәсіп секторына оң ықпал етеді.

      Соның арқасында ауыл шаруашылығы ұлттық экономиканың негізгі қозғаушы күшіне айналады деп сенемін.

      Келесі мәселе. Қазіргі заманда бәсекеге қабілеттіліктің басты факторының бірі – барынша цифрландыру.

      Қазақстан үшін заманауи цифрлық технологиялар трансферті, Индустрия 4.0 элементтерін енгізу айрықша маңызды. Біз шетелдегі стратегиялық серіктестерімізбен белсенді жұмыс істеуге тиіспіз.

      Сонымен бірге, отандық ІТ-секторды дамытып, күшейте түсу де маңызды. Елімізге жас, білімді әрі ынталы мамандар керек. Цифрландыру жөніндегі ұлттық жобаның аясында кемінде 100 мың жоғары білікті ІТ-маман даярлау қажет.

      Цифрлық саладағы қызметтер мен тауарлардың экспорты 2025 жылға қарай кемінде 500 миллион долларға жетуге тиіс.

      Осы және басқа да міндеттер мемлекеттік секторды толығымен "цифрлық қайта жүктеуді" талап етеді. Мұндағы бұрыннан келе жатқан басты түйткіл – мемлекеттік органдардың ақпараттық жүйелерінің өзара тиімді кіріктірілмеуі. Бұл мәселе түбегейлі әрі тезірек шешімін табуы керек.

      Біріншіден, "Электронды үкіметтің" мүлде жаңа құрылымын жасау керек. Мемлекеттік сектордың барлық ІТ-бастамасы тек қана қазақстандық мемтехтың жаңа платформасына негізделеді.

      Бұл платформа қайталауларды, тиімсіз шығыстарды және бюрократияны жояды. Мемлекеттік қызметтер азаматтарға смартфоннан 100 пайыз қолжетімді болады.

      Екіншіден, біз мемлекеттік органдардың бизнес-үдерісін түгел қайта қарап, цифрлық форматқа көшіретін Цифрлық трансформация орталығын ашамыз.

      Үшіншіден, ұлттық компаниялар ІТ-қауымдастықпен өзара қарым-қатынас жасайтын платформа құруымыз қажет. Квазимемлекеттік сектордың цифрлық қажеттілігі мен сұранысы барынша отандық компаниялардың күшімен қамтамасыз етілуге тиіс.

      Төртіншіден, мәлімет беру желісін халықаралық дәліздермен ұштастыра отырып, оны біртіндеп кеңейту және жаңарту қажет. Көрші елдерге де қызмет көрсете алатын мәлімет өңдеудің заманауи орталықтарын құру керек.

      Біз еліміздің орасан зор ақпараттық-телекоммуникациялық әлеуетін іске асыра білуге тиіспіз. Жаңа цифрлық дәуірде ол геосаяси маңызға ие болады.

      Қазақстан Еуразия өңірінің басым бөлігі үшін орталық цифрлық хабқа айналуға тиіс.

      Осы міндетті орындау үшін кадрлық әлеуетімізді күшейтуіміз керек. Премьер-Министр маған өз ұсыныстарын берсін.

      Келесі мәселе. Ауғанстандағы ахуал және жаһандық шиеленістің күшеюі бізге қорғаныс өнеркәсібі кешенін және Әскери доктринамызды толығымен қайта қарауға міндеттейді.

      Қорғаныс қабілетімізді нығайтып, қауіп-қатерлерге жедел үн қату мемлекеттік маңызы бар басымдыққа айналуға тиіс.

      Біз сыртқы қатерге және оқиғаның қалай өрбуіне де дайын болуымыз керек.

      Сырттан төнетін қауіпті модельдеу айрықша өзектілікке ие болуда.

      Стрес-тест өткізіп, сценарийлер дайындаған жөн. Соның негізінде мемлекеттік аппараттың іс-қимыл жоспары әзірленіп, түзетіліп отыратын болады.

II. ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ ЖҮЙЕСІНІҢ ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУ

      Халқымыз "Бірінші байлық – денсаулық" деп бекер айтпаған.

      Коронавирус денсаулық сақтау саласы үшін үлкен сынақ болды.

      Әлемді жайлаған індеттің беті әлі қайтар емес.

      Күн сайын мыңдаған азаматымыз дертке шалдығып, талай адам өмірден өтуде.

      Біз уақыт ұттырмай індетпен күресу шараларын дереу қолға алдық.

      Қазақстан – коронавирусқа қарсы вакцина жасап шығарған әлемдегі санаулы мемлекеттің бірі.

      Біздің вакцинамыздың тиімді әрі қауіпсіз екеніне еш күмән жоқ.

      Қазір QazVac-қа өзге мемлекеттер де сұраныс білдіруде.

      Елімізде вакцина қоры жеткілікті, азаматтарымыздың таңдау мүмкіндігі бар. Көптеген мемлекеттердің бұған қолы жетпей отыр.

      Елімізде жаппай екпе салу жүріп жатқанымен, қоғамда оған қарсы адамдар әлі де көп.

      Олар өздері бас тартып қана қоймай, халықты кері үгіттеуде.

      Соның кесірінен қаншама жұртты адастыруда.

      Мұндай адамдар өзінің ғана емес, өзгенің өмірі үшін де жауап беретінін түсінуге тиіс.

      Сондықтан, екпе алуға қарсы үгіттеп жүргендердің жетегінде кетпеген жөн.

      Адамзат көптеген індетті бастан өткерген.

      Вакцина пайда болғаннан кейін ғана қауіпті дерттерге тосқауыл қойылғанын ұмытпауымыз керек.

      Алдағы уақытта әлемде коронавирустың жаңа штамдары шығуы мүмкін. Сарапшылар басқа да індеттер пайда болатынын айтуда.

      Біз оның қашан болатынын күтіп, қарап отыра алмаймыз.

      Осындай жағдайда өмір сүріп, әрі қарай дамуға бейімделуіміз керек.

      Қазір "бустерлік вакцинаны" сатып алу өте маңызды.

      Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымында тіркелген вакциналарды тезірек сатып алу қажет.

      Сонымен бірге, бүкіл денсаулық сақтау саласын тұрақты екпе алу жүйесіне дайындаған жөн.

      Еліміздің биологиялық қауіпсіздігін болжаумен айналысатын Ұлттық жүйе құрылуға тиіс.

      Бұл шара тиісті заң жобасында қарастырылған.

      Парламенттен осы заң жобасын қазіргі сессияның соңына дейін қабылдауды сұраймын.

      Медициналық сараптама жасайтын көптеген зертханамыз халықаралық стандартқа сай емес.

      "Дені сау ұлт" жобасы бойынша кемінде 12 зертхананы жоғары технологиялық құралдармен жабдықтау қажет.

      Соның арқасында зертханаларымыз 90 пайызға дейін халықаралық талапқа сай жұмыс істейтін болады.

      Коронавирусқа қатысы жоқ ауруларға байланысты ахуалды нашарлатып алмауымыз керек.

      Пандемия кезінде жоспарлы скринингтер мен ота жасау кейінге қалып жатыр.

      Бұрыннан бар стандартты екпелер көптеген балаларға салынбай қалуда. Әрине, бұған жол беруге болмайды.

      Медицина саласына қомақты қаржы құю керек.

      Бұл қаражат инфрақұрылымға, маман даярлауға және халықты дәрі-дәрмекпен қамтамасыз етуге жұмсалуға тиіс.

      Фармацевтика өнеркәсібіне ерекше көңіл бөлу қажет.

      Вируспен күрес кезінде дәл осы сала еліміздің бәсекеге қабілеті мен қауіпсіздігі үшін маңызды екеніне көзіміз жетті.

      Сондықтан, медицина өнімдерін Зертханалық және техникалық сынақтан өткізетін орталық құруымыз керек.

      Жаһандық фармацевтикалық корпорациялармен ынтымақтастықты жандандырған жөн.

      Инвесторларды тартып, озық технологияны және осы саладағы жаңа зерттеу жұмыстарын игеруді қолға алу керек.

      Отандық тауар өндірушілермен жасалатын оффтейк келісім шарттарының көлемін арттырып, өнім түрін көбейту қажет.

      Біздегі дәрі-дәрмек пен медициналық құрал-жабдықтың 17 пайызы ғана – отандық өнім. 2025 жылы оны 50 пайызға жеткізу қажет.

      Денсаулық кепілі – дене шынықтыру.

      Жұрттың және балалардың спортпен шұғылдануына жағдай жасалуы қажет екенін тағы да қайталап айтамын.

      Облыс әкімдері спорт инфрақұрылымын біртіндеп салуды қамтамасыз етуге тиіс.

      Жалпы, Токио олимпиадасының қорытындысына байланысты спорттағы ахуалды бөлек кеңесте қарау қажеттігі туындап отыр.

III. САПАЛЫ БІЛІМ БЕРУ

      Биылғы қаңтар айынан бастап педагогика саласы қызметкерлерінің жалақысы 25 пайызға көбейді.

      Алдағы үш жылда осы мақсатқа тағы 1,2 триллион теңге жұмсаймыз.

      Қабылданған шаралар жемісін беріп жатыр. Педагогикалық мамандықты қалап, оқуға түскендердің орташа балы күрт өсті.

      Біз ұстаздарды қолдау саясатын жалғастыра береміз.

      Қазіргі жаһандық өзгерістер кезеңінде түлектің білімі еңбек нарығына шыққанға дейін-ақ жеткіліксіз болып қалуы әбден мүмкін. Сондықтан, құзырлы министрліктің алдында оқу бағдарламаларын жаңа жағдайға бейімдеу міндеті тұр. Бұл – кезек күттірмейтін шаруа.

      Пандемия кезінде қашықтан оқытудың нәтижесі ұлттық телекоммуникация желілерінің тиімділігі төмен екенін көрсетті.

      Мұндай ахуал негізгі, қарапайым білімнің өзін меңгере алмаған оқушылардың саны артуына әкеп соқты. Тағы бір проблема, нағыз қиындық осы деуге болады, балалар оқуын тастап кетіп жатыр. Өйткені білім алуды қажет деп санамайтын болды.

      Үкіметке бұл мәселемен, атап айтқанда қашықтан білім беруге қажетті ақпараттық жүйенің сапасын жақсартумен мықтап айналысуды тапсырамын.

      Біздің білім беру жүйеміз қолжетімді әрі инклюзивті болуға тиіс.

      Сонымен бірге, жағымды жаңалығымыз да бар. Биыл бірнеше оқушы халықаралық пән олимпиадаларының жеңімпаздары мен жүлдегерлері атанды.

      Ондай дарынды балаларға жан-жақты қолдау көрсету қажет. Біз оларға жоғары оқу орнына түсу үшін конкурстан тыс гранттар береміз. Бір реттік ақшалай сыйақы да төлейміз.

      Балалардың ұстаздарын да моральдық және материалдық тұрғыдан ынталандырған жөн.

      Тұрмысы төмен отбасында өсіп жатқан балаларға орта білім берудің жалпыға міндетті стандарты аясында қолдау көрсету айрықша маңызды.

      Материалдық қолдау көрсету шараларын "Цифрлы ұстаз" білім беру жобасымен толықтырған жөн.

      Білім беру жүйесіне жігерлі әрі білікті мамандар қажет.

      Мұғалімдерді қазіргідей 5 жылда емес, 3 жылда бір рет қайта даярлықтан өткізуіміз керек деп санаймын. Өйткені олар шәкіртінің бойына жаңа білім сіңіре алатындай нағыз ағартушы болуға тиіс.

      Бұл ретте, ұстаздардың курстан өту үшін өз қалтасынан ақша төлеуіне жол берілмейді.

      Орта білім беру жүйесіндегі өткір проблеманың бірі – мектептердегі орын тапшылығы. 225 мың оқушыға орын жетіспейді.

      Шұғыл шара қабылдамасақ, 2025 жылға қарай орын тапшылығы 1 миллионға жетеді.

      Мен 2025 жылға дейін кемінде 800 мектеп салу туралы тапсырма берген болатынмын. Бүгін оның санын бір мыңға жеткізуді міндеттеймін.

      Мектептерді бюджет қаржысына салумен қатар, осы өзекті мәселені шешуге жеке секторды да тартқан жөн.

      Толық білім беретін ауыл мектептерін оқушы санына қарай қаржыландыруға біртіндеп көше бастауымыз керек.

      Балаларды ерте жастан мамандыққа бейімдеу айрықша маңызға ие болуда. Өскелең ұрпақ өзінің болашақ кәсібін саналы түрде таңдай білуге тиіс.

      Үкімет "Атамекен" ұлттық кәсіпкерлер палатасымен бірлесіп, осы маңызды міндетті шешумен айналысуы керек.

      Біз "Тегін техникалық және кәсіби білім беру" жобасын жүзеге асыруды жалғастырамыз.

      Бүгінгі таңда NEET санатындағы 237 мың жас оқу да оқымайды, жұмыс та істемейді.

      Жыл сайын мектеп бітірген 50 мың түлек оқуға ақылы негізде түседі. Олардың 85 пайызы – тұрмысы төмен отбасының балалары.

      Бұл жағдайды түзету қажет. Сұранысқа ие барлық мамандық бойынша техникалық және кәсіби білім жүз пайыз тегін берілуі керек.

      Мамандық алудың тағы бір мүмкіндігі армияда берілуге тиіс.

      Мерзімді әскери қызметтегі сарбаздардың экономикадағы нақты сектор үшін қажетті жұмысшы мамандығын игеру мәселесін пысықтаған жөн.

      Құзырлы министрлік жоғары білім беру сапасын арттыруды қамтамасыз етуге тиіс.

      Жоғары оқу орындары мамандардың сапалы даярлануына жауап беруге міндетті.

      Ғылымды дамыту – біздің аса маңызды басымдығымыз.

      Бұл саладағы түйткілдердің шешімін табу үшін жылдың соңына дейін заңнамаға өзгерістер енгізу қажет.

      Ең алдымен, жетекші ғалымдарымызға тұрақты және өз еңбегіне лайықты жалақы төлеу мәселесін шешу керек.

      Мұны ғылымға бөлінетін базалық қаражат есебінен қамтамасыз еткен жөн.

      Мен Ұлттық қоғамдық сенім кеңесінің отырысында іргелі ғылыммен айналысатын ғылыми-зерттеу институттарын тікелей қаржыландыру тәртібін енгізуді тапсырдым.

      Құзырлы министрлік осындай ғылыми мекемелерді іріктеудің және қаржыландырудың айқын әрі ашық ережесін әзірлеуі керек.

      Келесі мәселе. Грант мерзімінің үш жылмен шектелуі іргелі ғылымды дамытуға едәуір кедергі келтіріп отыр.

      Осындай қысқа жоспарлау мерзімінде қандай да бір нәтижеге қол жеткізудің өзі қиын екені анық.

      Ғылым саласын гранттық қаржыландыру мерзімін бес жылға дейін ұзарту мәселесін қарастырған жөн.

      Ұлттық ғылыми кеңестер шешімдерінің әділдігі туралы мәселе де күн тәртібінен түспей тұр.

      Осыған орай, апелляция институтын енгізу қажет деп санаймын.

      Жалпы, еліміздің білім беру және ғылым саласының алдында кезек күттірмес ауқымды міндет тұр.

      Бұл – уақыт талабына сай болумен қатар, әрқашан бір адым алда жүріп, тың жаңалықтар ұсына білу деген сөз.

IV. ӨҢІРЛІК САЯСАТТЫ ЖЕТІЛДІРУ

      "Халық үніне құлақ асатын мемлекеттің" басты қағидаты – мемлекеттік аппарат азаматтар мүддесі үшін жұмыс істеуге тиіс. Бұл бірінші кезекте жергілікті билікке қарата айтылып отыр.

      Тұрғындармен тікелей қарым-қатынас жасап, олардың проблемаларын шұғыл шешумен дәл осы әкімдіктер айналысады. Бірақ, әрдайым осылай болып жатқан жоқ. Жоғары басшылықтың өңірлерде қабылданған шешімдерді түзетуіне, тіпті, кейде солардың орнына шешім қабылдауына тура келеді.

      Түрлі деңгейдегі әкімдердің батыл әрі дербес қадам жасауға қабілеті жетпей жатады. Олар орталыққа жалтақтап жұмыс істейді.

      Бұл, негізінен, әкімдердің халық алдындағы қазіргі жауаптылық деңгейі жеткіліксіздігіне байланысты екенін мойындаған жөн. Олардың қызметіне баға бергенде өңір тұрғындарының пікірі ескеріле бермейді.

      Сондықтан, барлық деңгейдегі әкімдердің жұмысын бағалау тәсілін оңтайландыру керек.

      Осыған орай тәуелсіз әлеуметтік сауалнама жүргізудің маңызы зор. Бұл тәсіл арқылы билік органдары жұмысының сапасына тұрғындардың көзқарасы туралы шынайы мәлімет алуға болады. Формальды есептерден гөрі сауалнамадан халықтың көңіл-күйі анық аңғарылады.

      Президент Әкімшілігі осы мәселеге байланысты ұсыныстар топтамасын әзірлеуі керек.

      Өңірлік саясатта әлеуметтік-экономикалық дамудағы теңсіздікті азайтуға айрықша мән беру керек.

      Әр аймаққа тән міндеттерді жалпыұлттық басымдықтармен дұрыс ұштастыра білу қажет.

      Ұлттық даму жоспары аясында азаматтардың тұрмыс сапасын арттыру үшін нақты 25 міндет айқындалды.

      Жұмысымыздың басым бағыттары – осы. Сондықтан, Үкімет пен әкімдер Өңірлерді дамыту жоспарларын бекітілген жалпыұлттық міндеттерге сәйкес жаңартуы қажет.

      Әрине, теңсіздікті азайтудың басты тәсілінің бірі – бюджет қаржысын басымдыққа сай жұмсау. Республикалық бюджеттен қаржы бөлу әкімдердің пысықтығына, қандай да бір жеке көзқарасқа және басқа да субьективті факторларға байланысты болмауы керек.

      Бюджет үдерісін "қайта жүктеу" үшін жан басына қарай қаржыландыру тетігін неғұрлым кеңірек қолданып, бюджет лимиттерін бөлудің объективті әдістемесін енгізу қажет.

      Бюджет үдерістерін жеңілдетіп, бюрократияны барынша азайтқан жөн. Сондай-ақ, бюджетті жоспарлау мен орындау кезінде цифрлық тәсілдерді қолдануды кеңейту керек.

      Сонымен бірге бюджеттік бағдарламалар әкімшілерінің жауапкершілігін арттыра отырып, бөлшектенген бюджетті енгізу керек.

      Үкімет бюджет заңнамасы мен заңға тәуелді актілерге енгізілетін тиісті өзгерістер топтамасын әзірлегені абзал.

      Жобалардың сметалық құнын үнемі артық көрсету – аса өткір проблема. Бұл балабақша және мектеп сияқты шағын жобаларға да, ірі инфрақұрылымдық жобаларға да қатысты.

      Қолданыстағы нормативтік база мен тәжірибені өте қысқа мерзім ішінде түбегейлі қайта қарау керек.

      1 желтоқсанға дейін Үкімет пен Есеп комитетіне ұсыныстар енгізуді тапсырамын.

      Келесі мәселе – өңірлердің қаржылық дербестігін арттыру.

      2020 жылдан бастап шағын және орта бизнестен түсетін корпоративті табыс салығы жергілікті бюджетке берілді.

      Содан бері экономикалық белсенділік төмендегеніне қарамастан, жергілікті бюджеттердің түсімі жоспардағыдан 25 пайызға артық түсе бастады.

      Бұл әкімдердің жергілікті бизнесті дамытып, инвестициялар мен салықтық базаны көбейтуге қызығушылық артқанын білдіреді.

      Осы бағыттағы жұмысты жалғастыру керек.

      Үкіметтен жыл соңына дейін тиісті ұсыныстар топтамасын әзірлеуді сұраймын.

      Қазақстан орнықты урбанизация үрдісімен келе жатыр.

      Тұрғын саны миллионнан асатын қалалар еліміздің жаһандық бәсекелік қабілетінің тірегі, ал облыс орталықтары өз өңірлері өсімінің өзегі болуға тиіс.

      Сондықтан, агломерацияны дамыту туралы заң мен қалалардың кешенді құрылысының жаңа стандартын әзірлеу керек.

      "Адамдар – инфрақұрылымға" қағидатының сақталуы айрықша маңызды. Болашағы бар ауылдарды дамытуға баса назар аудару керек. Басты мақсат – олардың Өңірлік стандарттар жүйесіне сай болуын қамтамасыз ету.

      Бұл ұстанымдар Аумақтық даму жоспарында бекітілуге тиіс.

      Қазір өндірістік өнеркәсіптің 40 пайызы 27 моноқаланың еншісінде. Онда 1,4 миллион азаматымыз тұрады.

      Моноқалалардағы тыныс-тіршілікті одан әрі жандандыруға қатысты жан-жақты ойластырылған шешімдер қажет. Бұл мәселені біз жуық арада бөлек кеңесте талқылайтын боламыз.

      Жергілікті өзін-өзі басқаруды дамыту –басым бағыттың бірі.

      "Халық қатысатын бюджет" орталыққа бағынатын қалалар мен облыс орталықтарына табысты енгізілді. Азаматтардың нақты сұранысына сәйкес ондаған абаттандыру жобасы жүзеге асырылды. Бұл – жақсы тәжірибе.

      Енді абаттандыру және тұрғын-үй коммуналдық шаруашылығының бюджетіндегі "халық қатысатын" үлесті 10 есе арттыру керек.

      Еліміздің ішкі байланысын жақсарту үшін көлік инфрақұрылымына қатысты бұған дейін басталған барлық жобаны аяқтауымыз керек.

      "Нұрлы жол" мемлекеттік бағдарламасы аясында орталықты өңірлермен жалғайтын біртұтас көлік желісі қалыптасуда. Стратегиялық маңызы зор инфрақұрылымдық және әлеуметтік жобалар жүзеге асырылды.

      Әкімдер мен Үкімет әрбір өңір үшін дәл осындай Инфрақұрылымдық даму бағдарламасын қолға алуы керек.

      Жергілік жерде инфрақұрылымды жаңғыртуға байланысты талайдан бері қордаланған мәселелер бар.

      Үкімет "Самұрық-Қазына" қорымен бірлесіп, мынадай ауқымды жобаларды жүзеге асыруға кірісуі қажет.

      Алматыдағы 2-ші жылу электр орталығының аумағында булы газ қондырғысын салу, 3-ші жылу электр орталығын жаңғырту және 1-ші жылу электр орталығын кеңейту керек.

      Оңтүстік өңірде 1000 мегаватт энергия өндіретін жаңа қуат көздерін іске қосу қажет.

      Алматы қаласы мен Алматы облысындағы кабель желілері жаңғыртылуға тиіс.

      Бұл жобаларға салынатын инвестицияның жалпы көлемі бір триллион теңгеден асады.

      Біз стратегиялық инвесторларымызбен бірлесіп, еліміздің түрлі өңірінде шамамен 2400 мегаваттық жаңғыртылатын қуат көзін іске қосамыз.

      Еліміздегі экология мәселесі басты назарда болуға тиіс.

      Әсіресе, ауаның тазалығы айрықша маңызды.

      Сондықтан, мейлінше ластанған 10 қаланы орта мерзімді кезеңде газға немесе баламалы қуат көздеріне көшірген жөн.

      Биыл батыс өңірлерін газбен қамтамасыз ету ісін жақсарту үшін жалпы сомасы 700 миллиард теңге болатын үш жоба бойынша жұмыс басталады.

      Бұл – Қашағандағы газ өңдеу зауытының және "Мақат-Солтүстік Кавказ" магистралды газ құбырының құрылысы, сондай-ақ, "Бейнеу-Жаңаөзен" магистралды газ құбырын жаңғырту жұмысы.

      Тағы бір маңызды мәселе бар.

      Біріккен Ұлттар Ұйымы алдағы он жылдың ішінде жаһандық деңгейде су ресурсының тапшылығы болады деп болжам жасап отыр.

      2030 жылға қарай су тапшылығының көлемі 40 пайызға жетуі мүмкін.

      Сондықтан, біз жаңа технологиялар мен цифрландыру арқылы суды үнемдеуге көшуіміз керек.

      Су тапшылығын жоюдың басқа жолы жоқ. Бұл – аса маңызды міндет.

      Үкімет су пайдалануды реттеу және оны үнемдеу технологиясын енгізу жұмысын ынталандыру үшін нақты шешімдер әзірлеуге тиіс.

      Су нысандарының экожүйесін сақтап, оны үнемді пайдалану үшін аса маңызды 120 каналды қайта жаңғыртуға кірісеміз.

      Ақмола, Алматы, Батыс Қазақстан, Жамбыл, Қызылорда, Түркістан облыстарында жаңадан 9 су қоймасы салынады.

      Бұл – ауқымды жоба. Бірақ, біздің қолымызда қажетті ресурстың бәрі бар.

      Атырау және Маңғыстау облыстарының аудандарын ауыз сумен қамтамасыз ету үшін "Астрахан-Маңғыстау" магистралды су құбыры жаңғыртылады және Кендірлі кентінде су тұщытатын жаңа зауыт салынады.

      Жалпы, ондаған жылдар бойы қомақты қаржы бөлінгеніне қарамастан, ауыз су мәселесі әлі шешімін тапқан жоқ.

      Сондықтан, Өңірлерді дамытудың ұлттық жобасы аясында бес жыл ішінде халықтың 100 пайызын таза ауыз сумен қамтамасыз етуді тапсырамын.

      Бұл – Үкіметтің алдында тұрған басты міндет.

      Мен тағы бір маңызды мәселеге арнайы тоқталғым келеді. Дүние жүзі өнеркәсіп пен экономиканы экологиялық тазартуға бет бұрды.

      Қазір бұл – әншейін сөз емес, салық, баж және техникалық реттеу шаралары сияқты нақты шешімдер. Біз одан тыс қала алмаймыз. Мұндай шешімдер экспорт, инвестиция және технология трансферті арқылы елімізге тікелей әсер етеді.

      Шын мәнінде, бұл – Қазақстанның орнықты дамуы мәселесі. Сондықтан мен 2060 жылға қарай көміртегінен арылу міндетін жүктеп отырмын.

      Бұл бағытта өте байыппен жұмыс істеу керек. Кең-байтақ еліміздің тұрғындар саны да, экономикасы да өсіп келеді. Өсім сапалы болу үшін қуат көздері қажет.

      Көмір дәуірі біртіндеп келмеске кетіп бара жатқан заманда жаңғыртылатын энергияға қоса, біз сенімді базалық қуат көздерін ойластыруға тиіспіз.

      Қазақстанда 2030 жылға қарай электр қуатының тапшылығы пайда болады.

      Әлемдік тәжірибеге қарасақ, мұның ең оңтайлы шешімі – бейбіт атом. Бұл – күрделі мәселе. Сондықтан қауесетке сеніп, эмоцияға берілмей, оны барынша тиімді шешуіміз керек.

      Үкімет пен "Самұрық-Қазына" бір жылдың ішінде Қазақстанда қауіпсіз әрі экологиялық таза атом энергетикасын дамыту мүмкіндігін зерттеуге тиіс.

      Бұл мәселеге инженерлік саланы дамыту және атом саласындағы білікті инженер мамандардың жаңа буынын қалыптастыру мүмкіндігі тұрғысынан да қарау қажет.

      "Жасыл" сутегі өндірісі, жалпы сутегі энергетикасы – болашағы зор бағыттар.

      Үкіметке осы мәселе бойынша да ұсыныс әзірлеуді тапсырамын.

V. ЕҢБЕК НАРЫҒЫНДА ТИІМДІ ЭКОЖҮЙЕ ҚАЛЫПТАСТЫРУ

      Пандемия еңбек нарығын едәуір өзгертті. Бұл – ең алдымен, қашықтан жұмыс істеу тәсілінің қарқынды дамуы.

      Көптеген жаңа кәсіптер пайда болған, үдерістердің көпшілігі автоматтандырылып, цифрландырылып жатқан қазіргі кезде бұл үрдіс тың серпінге ие болуда.

      Осындай жағдайда мамандықты жиі өзгерте білу және жаңа кәсіптерді игере алу арқылы ғана әркімнің бәсекеге қабілетті болуын қамтамасыз ете аламыз.

      Сондықтан, бізге "Кәсіби біліктіліктер туралы" заң қажет. Бұл құжат біліктілікті тану мәселесін реттеп, жұмысшыларды өзінің қарым-қабілетін жетілдіруге ынталандыруы керек.

      Жаппай цифрландыру үдерісі интернет-платформалар негізінде жұмыспен қамтудың жаңа үлгісін алып келді. Такси жүргізушілері, курьерлер және басқалар – осының жарқын мысалы.

      Бұл сала әлеуметтік және медициналық сақтандыру, зейнетақымен қамту және салық салу тұрғысынан мемлекеттің қолғабыс етуіне мұқтаж болып отыр.

      Біздің еңбек нарығымызға көші-қон үдерісі де зор ықпал етеді.

      Қазақстан – еңбек мигранттарын қабылдау жағынан ТМД елдері ішінде екінші орында. Бұл саладағы проблемаларды дұрыс шешуіміз керек.

      Үкімет Көші-қон саясатының жаңа тұжырымдамасын әзірлеуге тиіс. Онда шетелдерде жұмыс істеп жүрген өз азаматтарымыздың құқықтарын қорғау тәсілдері де көрініс тапқаны жөн.

      Ел ішіндегі еңбек күшінің ұтқырлығы мәселесіне қатысты да жаңа ұстанымдар қажет.

      Үкімет оңтүстіктен солтүстікке көшіп жатқан азаматтарға жәрдемақы бөлудің қолданыстағы тәсілдерін қайта қарауы керек.

      Атап айтқанда, оны әкімдіктер арқылы ғана емес, оңтүстік өңірлерден адамдарды өз бетімен жалдайтын жұмыс берушілердің шығынын өтеу арқылы да беруге болады.

      Өз бетінше бизнеспен айналысқысы келетіндердің де көшуіне жағдай жасаған жөн. Көшіп келген азаматтарға үй салу ғана емес, ауыл шаруашылығымен айналысу үшін де жер телімдерін беру мүмкіндігін пысықтау керек. Сондай-ақ, оларға мемлекеттік қолдау шаралары қолжетімді болуын қамтамасыз ету қажет.

      Тағы бір мәселеге арнайы тоқталғым келеді.

      Қазақстан – әлеуметтік мемлекет. Сондықтан, қиын жағдайға тап болған азаматтарға жан-жақты көмек көрсету – басты міндеттердің бірі.

      Алайда, қоғамда патерналистік көңіл-күй және әлеуметтік масылдық үрдісі белең алуда.

      Ел ішінде әлеуметтік бағдарламаларды әдейі жеке мүддесіне пайдаланатын азаматтар аз емес.

      Мұндай адамдар кез-келген өркениетті елдегі сияқты заңның және бүкіл қоғамның алдында жауап беруі керек.

      Осындай жағдайлар "мемлекеттен ала берсем" деген көзқарас қалыптастырды.

      Ал, көмекке шынымен мұқтаж жандар, өкінішке қарай, әлеуметтік қолдау шараларынан тыс қалып жатыр.

      Әрине, біздің еліміздің мүмкіндіктері зор, бірақ оның да шегі бар.

      Ең бастысы, әлеуметтік жеңілдікке ие болсам деген орынсыз пиғыл адамды өз еңбегімен табыс табу қабілетінен айырады.

      Мұндай жағымсыз өмір салты ұрпақ тәрбиесіне қазірдің өзінде кері әсер ете бастады.

      Сондықтан, бізге түбегейлі өзгеріс керек.

      Заң да, қоғам да, адамдардың сана-сезімі де өзгеруге тиіс.

      Дайындалып жатқан Әлеуметтік кодексте осындай мәселелерге барынша назар аудару керек.

VI. САЯСИ ЖАҢҒЫРУ ЖӘНЕ АДАМ ҚҰҚЫҒЫН ҚОРҒАУ

      Саяси жаңғыруды біртіндеп жүзеге асыру – мемлекетіміздің стратегиялық бағдарының басым міндетінің бірі.

      Соңғы екі жылда біз бұл салада бірқатар елеулі өзгеріс жасай алдық. Митинг өткізу үшін алдын-ала ескерту қағидаты жазылған жаңа заң қабылданды, партиялардың Мәжіліске өту шегі 5 пайызға дейін төмендеді, сайлау бюллетеньдеріне "бәріне қарсымын" деген баған қосылды.

      Осы және басқа да қадамдар қоғамда белсенді қолдау тапты.

      Бұл бастамалар орнықты демократиялық даму бағдарымызды нығайтып, саяси жүйемізді сапалық тұрғыдан өзгертеді.

      Сонымен бірге, азаматтарымызды мемлекет басқару ісіне барынша тартуға оң ықпал етеді.

      Бірақ мұнымен шектелуге болмайды.

      Біздің мақсатымыз – мемлекеттің тиімділігін, саяси үдерістің ашықтығы мен бәсекелестігін одан әрі арттыру.

      Сондықтан саяси реформалар жалғасады.

      Мемлекеттілігімізді нығайта түсу үшін барлық өзгерісті еліміздің өзіне тән ерекшелігін ескере отырып, біртіндеп жүзеге асырамыз.

      Бұл – мықты, әділ әрі озық мемлекет құрудың бірден-бір дұрыс жолы.

      Азаматтарымыз бұл ұстанымды қолдап отыр.

      Ауыл әкімдерінің тікелей сайлауын енгізу аса маңызды қадам болды.

      Бұл – менің былтырғы Жолдауымда айтылған саяси реформаның негізгі мәселесі. Осы шешім ауыл халқының, яғни қазақстандықтардың 40 пайыздан астамының мүддесіне тікелей ықпал етеді.

      Біз дұрыс жолдамыз. 2024 жылы азаматтар пилоттық режімде аудан әкімдерін сайлау мүмкіндігіне ие болады.

      Жергілікті өзін-өзі басқару жүйесін одан әрі жаңғыртудың маңызды факторы – азаматтық мәдениетті дамыту.

      Президент Әкімшілігі облыс әкімдіктерімен бірлесіп, ауылдық жерлердегі азаматтық бастамаларды қолдаудың тиімді тәсілдерін әзірлеуі керек.

      Гранттық қаржыландыру жүйесін ауылдағы үкіметтік емес ұйымдардың сұранысына қарай бейімдеп, оны алудың жеңілдетілген режимін енгізу қажет.

      Бұл ауылдық жердегі әлеуметтік белсенділікке тың серпін береді.

      Сайлау тізіміндегі әйелдер мен жастар үшін 30 пайыздық квота туралы норманың енгізілуі партияларды барынша белсенді жұмыс істеуге, жаңа адамдар іздеп, өз қатарын жасартуға жетеледі.

      Дегенмен, халық қалаулыларының түпкілікті құрамы жасақталғанда бұл квота сақталған жоқ.

      Сондықтан, оның толыққанды әсері болуы үшін депутат мандатын бөлу кезінде осы квотаны міндетті түрде ескеру туралы норманы заң жүзінде бекіту керек.

      Біз инклюзивті қоғам құрып жатырмыз. Ерекше қажеттілігі бар тұлғалар әзірге еліміздің қоғамдық-саяси өмірінде көп емес.

      Квота бөлінетін азаматтар санатының тізімін кеңейтуді ұсынамын. Онда жастар мен әйелдерден бөлек, ерекше қажеттілігі бар азаматтарға да квота белгілеу керек.

      Мен адам құқығын қорғау саласын әрдайым жеке дара бөліп қарайтынымды білесіздер. Біз соңғы екі жылда бұл бағытта едәуір ілгері бастық.

      Биыл қаңтар айында мен Өлім жазасының күшін жоюға бағытталған Азаматтық және саяси құқықтар туралы Екінші Факультативтік Хаттаманы ратификациялау туралы заңға қол қойдым.

      Енді Қылмыстық кодекстің нормаларын Екінші Факультативтік Хаттаманың ережелерімен үйлестіруіміз керек.

      Тиісті заң жылдың соңына дейін қабылданады деп сенемін.

      Осы жаздың басында менің Жарлығыма сәйкес Үкімет Адам құқығын қорғау жөніндегі кешенді жоспарды бекітті.

      Осы маңызды құжат Қазақстанда адам құқығын қорғау жүйесін одан әрі жетілдіру үшін ұзақ мерзімді институттық негіз қалыптастырады.

      Атап айтқанда, кешенді жоспар қабылданғаннан кейін гендерлік теңдікті қамтамасыз ету үшін белсенді жұмыс басталды. Осыған орай әйелдердің қоғамдағы экономикалық және саяси ұстанымын барынша қолдауды қамтамасыз еткен жөн. Бұл жұмысқа Президент Әкімшілігі жауапты.

      Отбасылық және гендерлік саясат тұжырымдамасына да өзгерістер енгізген жөн.

      Құқық қорғау жүйесінде елеулі өзгерістер басталды.

      2021 жылғы 1 шілдеден бастап әкімшілік әділет жүйесі жұмыс істей бастады. Бұл институт мемлекеттік аппарат пен азаматтардың өзара қарым-қатынасын жаңадан қалыптастырады.

      Сот қызметінің заманауи үлгісі енгізіліп, артық сот үдерістері қысқартылуда.

      Заңнамадағы барлық қайшылықтар мен көмескіліктер азаматтар мен бизнестің мүддесіне орай түсіндірілетіні заң жүзінде қамтамасыз етілді.

      Үш буынды модель енгізілгеннен кейін қылмыстық процеске қатысушыларды қорғау күшейді. Осы жылдың басынан бері екі мыңнан астам азаматты қылмыстық жауапқа негізсіз тартуға жол берілген жоқ.

      Прокурорлық қадағалаудың жеделдігі артты. Негізсіз шешімдердің 98 пайызы үш тәуліктің ішінде күшін жойды. Прокурорлардың айыптау актілерін дайындау жөніндегі құзыретін біртіндеп кеңейте беру қажет. Бұл қадам олардың жауапкершілігін арттырып, тергеу нәтижелеріне құқықтық баға беру тетіктерін нығайтады.

      Ішкі істер органдары осы салаға тән емес бірқатар функциядан арылды. Учаскелік инспекторлардың мәртебесі артты. Олар құқықбұзушылықтардың алдын-алу саласында қосымша өкілеттікке ие болды.

      Бірнеше өңірде полицияның сервистік моделі пилоттық режімде жұмыс істей бастады. Келесі кезең – оның ауқымын кеңейту. Бұл жұмыстың табысты болуы көбіне жергілікті билік органдарының осы үдеріске қатысуына байланысты болады. Олар жаңа өзгерістердің мән-маңызын түсініп, полицияға қолғабыс етуге тиіс.

      Сонымен қатар, қылмыспен күресудің практикалық мәселелерін назардан тыс қалдырмау керек.

      Алаяқтықтың көбеюіне байланысты азаматтардың наразылық білдіруі орынды. Бас прокуратура алаяқтыққа және қаржы пирамидаларына қарсы кешенді шаралар әзірлейтін болады.

      Балаларға, соның ішінде ата-ана қамқорлығынсыз қалған балаларға қарсы жыныстық қылмыстардың алдын-алу және оның жолын кесу ерекше бақылауда болуға тиіс.

      Өскелең ұрпақтың болашағына қауіп төндіретін тағы бір қатер – есірткі заттарының, соның ішінде синтетикалық есірткінің де таралуы. Құқық қорғау органдарына бұл қатердің азаматтар арасында, әсіресе жастардың ішінде таралуына барынша тосқауыл қоюды тапсырамын.

      Сыбайлас жемқорлықпен тиімді күресті жалғастыру қажет. Құзырлы агенттік жыл соңына дейін орта мерзімді кезеңдегі іс-қимылымыздың бағдарламасын айқындайтын стратегиялық құжатты бекітуге ұсынуы керек.

      Бұл ретте, "тұрмыстық сыбайлас жемқорлықты" жоюға айрықша назар аударған жөн.

      Азаматтардың құқығын қорғағанда құқық қорғаушылардың, соның ішінде адвокаттардың құқығы туралы ұмытпаған жөн.

      Олардың қызметінің қауіпсіздігін қамтамасыз етіп, жұмысына кедергі келтіретін заңсыз әрекеттердің жолын кесу қажет.

      Жоғарыда аталған шаралардың бәрі саяси жүйені және адам құқығын қорғау ісін жетілдіруге бағытталған стратегиялық бағдарымыздың құрамдас бөлігі саналады.

VII. ҰЛТТЫҢ ҰЙЫСУЫ – ОДАН ӘРІ ДАМУДЫҢ БАСТЫ ФАКТОРЫ

      Қазір Қазақстан мүлде жаңа дәуірге қадам басты.

      Соған сәйкес қоғамдық өмірдің барлық саласы түбегейлі өзгеруде.

      Жаһанды тұрақсыздық жайлап, көптеген жаңа сын-қатер пайда болып жатқан кезде біз бағдарымызды бекемдеп, болашаққа көзқарасымызды айқындай түсуіміз қажет.

      "Бірлігіміз – әралуандықта" деген басты қағидамыз ешқашан өзгермейді.

      Сондықтан, этносаралық қатынастардың үйлесімді дамуы Қазақстанның мемлекеттік саясатының басты бағытының бірі болған, әрдайым солай болып қала береді.

      Бұл – бекерге айтылған сөз емес. Мұндай ұстанымды қазақстандықтардың басым көпшілігі қолдайды.

      Біздің азаматтарымыз үшін келісім мен толеранттылық – мәдениеттер мен тілдерді өзара тоғыстыратын өмірдің шынайы көрінісі, нақты болмысы.

      Біз – Конституцияда айтылғандай, біртұтас халықпыз. Біздің нағыз күшіміз – осында. Біз пікір алуандығын қолдай отырып, радикализмнің кез-келген көрінісінің жолын кесеміз, мемлекеттік егемендігімізге, аумақтық тұтастығымызға қол сұғуға жол бермейміз.

      Қоғамдағы бірлік пен келісімді көздің қарашығындай сақтауымыз керек.

      Этносаралық және конфессияаралық қатынастың қаншалықты маңызды екенін барлық азаматымыз түсінуі қажет.

      Біз қашанда алауыздыққа қарсы тұра білген елміз.

      Адамды тіліне, ұлтына, нәсіліне қарап кемсітуге, біреудің намысына тиюге жол бермейміз, заң бойынша жауапқа тартамыз.

      Конституцияға қайшы мұндай жауапсыз қадамдар еліміздің негізгі мүдделеріне зиян келтіреді.

      Қазақ тілін дамыту мемлекеттік саясаттың басым бағытының бірі болып қала береді.

      Бұл салада айтарлықтай нәтиже бар.

      Қазақ тілі, шын мәнінде, білім мен ғылымның, мәдениет пен іс жүргізудің тіліне айналуда.

      Жалпы, мемлекеттік тілді қолдану аясы кеңейіп келеді.

      Бұл – заңды құбылыс, өмірдің басты үрдісі.

      Сондықтан, қазақ тілінің өрісі тым шектеліп бара жатыр деуге негіз жоқ.

      Атазаң бойынша Қазақстанда бір ғана мемлекеттік тіл бар. Бұл – қазақ тілі.

      Орыс тілі ресми тіл мәртебесіне ие. Біздің заңнамаға сәйкес, оның қолданылуын шектеуге болмайды.

      Болашағын Отанымызбен байланыстыратын әрбір азамат қазақ тілін үйренуге ден қоюға тиіс.

      Бұл отаншылдықтың басты белгісі деуге болады.

      Жастарымыз өзге тілдерді, соның ішінде орыс тілін жетік меңгерсе, бұдан еш ұтылмайды.

      Қазақстан мен Ресей арасындағы шекара – әлемдегі ең ұзын шекара.

      Орыс тілі – Біріккен Ұлттар Ұйымындағы ресми алты тілдің бірі.

      Сондықтан, бұл мәселеге парасаттылықпен қарауымыз қажет.

      Еліміз өркениетті диалог пен өзара сыйластық мәдениетін дәріптеуі керек.

      Қазақстан халқы Ассамблеясының бұл саладағы рөлі айрықша.

      Біз Отанымыз және барлық азаматымыз үшін жауапкершілікті сезінуіміз қажет.

      Қоғамды ұйыстыру, ұлттық бірегейлікті нығайту ісінде еліміздің тарихи мұрасын және мәдени әлеуетін тиімді пайдалануға баса мән беріледі.

      Бұл орайда Қазақстанның мүмкіндіктері зор, соның ішінде өзін халықаралық аренада тиімді таныта алады.

      Дегенмен, бұл мәселеге қатысты саясатымызды қайта қарау қажет. Қазір мемлекет бюджет қаржысын оңды-солды иелене беретін белгілі бір қайраткерлердің ғана жобаларын қаржыландырып отыр. Бұл, әрине, түсініксіз жағдай.

      Жас әрі дарынды мүсіншілер, суретшілер, театр қызметкерлері, музыканттар, қаламгерлер жаңа жанр түрлерін игеріп, ұдайы ізденіс үстінде жүреді. Сөйте тұра, олар елеусіз қалып, меценаттардың көмегімен ғана күн көреді. Шын мәнінде, Қазақстан мәдениеті сол жас дарындардың арқасында жаһандық деңгейде танылып жүрген жоқ па?!

      Сондықтан Үкімет сарапшылармен бірлесіп, жыл соңына дейін жаңа мәдениетті және оның дарынды өкілдерін дәріптеуге бағытталған нақты шаралар жоспарын ұсынуға тиіс.

      Креативті индустрияны қолдау қорын құру мүмкіндігін қарастырған жөн.

      Халқымыз үшін зиялы қауымның орны қашанда ерекше.

      Ұлт тағдыры сынға түскен сәтте көзі ашық азаматтар әрдайым көш бастаған.

      Адасқанға жөн сілтеп, жастарға бағыт-бағдар берген. Ел ағалары бір ауыз сөзбен тентегін тыйып, тектісін төрге оздырған.

      Біз қанымызға сіңген осы қасиеттен айрылмауымыз керек.

      Қазір – ғаламтор дәуірі. Ондағы бей-берекет ақпарат тасқыны ұрпақтың санасын улап жатыр.

      Бір сәттік танымалдықты көксейтін тамырсыз идеялар жаппай белең алуда.

      Бұл – аса қатерлі үрдіс.

      Дәл осы кезеңде ұлт зиялыларының ұстанымы және белсенділігі айрықша маңызды.

      Зиялылардың еңбегі марапатымен емес, салиқалы сөзімен және нақты ісімен бағаланады.

      Басты міндет – жалпы адамзатқа ортақ қастерлі құндылықтарды жастардың бойына сіңіру.

      Отаншылдық, білімге құштарлық пен еңбекқорлық, бірлік пен жауапкершілік сияқты қасиеттер дәріптелуі керек.

      Сондықтан, зиялы қауымды ел болашағына әсер ететін әрбір мәселеден шет қалмауға шақырамын.

      Диалог пен азаматтық қатысу дәстүрін дамыту, ынтымақтастығымыз бен бірлігімізге негіз болатын озық құндылықтарды дәріптеу біз үшін маңызды.

      Біз бірге болсақ қана, теңдессіз елдік бірегейлігімізді нығайта аламыз.

      Тұңғыш Президентіміз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев талай рет атап өткендей, этносаралық және конфессияаралық татулық – біздің баға жетпес байлығымыз.

      Мемлекетіміздің болашағы үшін біз ішкі тұрақтылық пен жалпыұлттық бірлігімізді сақтап, нығайтуға міндеттіміз.

      Құрметті отандастар!

      Біздің жақын арадағы негізгі басымдықтарымыз – осындай.

      Қазақстанның басты байлығы – Еліміздің азаматтары.

      Сіздердің амандықтарыңыз – менің Президент қызметіндегі ең басты мақсатым әрі тілегім.

      Сондықтан, менің келесі бастамаларым, ең алдымен, халқымыздың әл-ауқатын арттыруға арналады.

БІРІНШІ БАСТАМА

      Ең төменгі жалақы деңгейін қайта қарайтын кез келді деп санаймын.

      Бұл – бір жағынан аса маңызды макроиндикатор болса, екінші жағынан – әркімге түсінікті көрсеткіш.

      Бізде ең төменгі жалақы мөлшері 2018 жылдан бері өскен жоқ.

      Қоронавирусқа байланысты әлемдік дағдарыс тұрғындардың табысына кері әсер етті. Оның үстіне Қазақстан ең төменгі жалақы деңгейі бойынша ТМД-ның бірқатар елдерінен артта қалып қойды.

      Сондықтан, 2022 жылғы 1 қаңтардан бастап ең төменгі жалақыны қазіргі 42,5 мың теңгеден 60 мың теңгеге дейін көтеру туралы шешім қабылдадым.

      Бұл шара бір миллионнан астам адамға тікелей, ал бүкіл еңбеккерлерге жанама әсер етеді.

      Сонымен бірге, көлемі бүгінде жария етіліп жүрген жалақының 30, тіпті кейде 40 пайызына дейін жететін "көлеңкелі" еңбекақы қорын азайтады.

      Ең төменгі жалақы мөлшерін көбейту ішкі тұтынуды өсіріп, экономикаға оң әсер етеді. Сарапшылардың бағалауы бойынша, бұл Ішкі жалпы өнімді 1,5 пайызға арттырады.

      Бұдан былай ең төменгі жалақыны салықтық, әлеуметтік және басқа да салаларда есептік көрсеткіш ретінде орынсыз пайдалануды қою керек.

      Үкімет пен Парламенттен жыл соңына дейін қажетті өзгерістерді заңнамаға енгізіп, оның келесі жылы қаңтар айында күшіне енуін қамтамасыз етуді сұраймын.

ЕКІНШІ БАСТАМА

      Қазақстанда 6,5 миллионнан астам адам жалданып жұмыс істейді. Мұны өздеріңіз жақсы білесіздер. Олардың негізгі табыс көзі – жалақы.

      Бұл ретте, еңбекақы төлеу қорының өсімі соңғы 10 жылда кәсіпорын иелері табысының өсімінен 60 пайызға жуық қалып қойды. Осыған байланысты Үкімет бизнесті өз жұмысшыларының жалақысын көбейтуге ынталандыратын "ұтымды" шаралар әзірлейді.

      Қызметкерлерінің еңбекақысын көбейткен жұмыс берушілерге реттелмелі сатып алу жүйесі аясында жеңілдіктер беріледі. Сондай-ақ, оларға мемлекет тарапынан белсенді қолдау көрсетілетін болады.

ҮШІНШІ БАСТАМА

      Еңбекақы төлеу қорына түсетін салмақтың өзі барынша түсінікті әрі қарапайым болуы қажет.

      Бұл, әсіресе, микро және шағын кәсіпкерлік саласында қатты сезіледі.

      Мұндай бизнес үшін жиынтық салмақты 34 пайыздан 25 пайызға төмендете отырып, еңбекақы төлеу қорынан бірыңғай төлем енгізуді ұсынамын.

      Бұл шара бизнесті мыңдаған қызметкерін "көлеңкеден шығаруға" ынталандырады. Сонда олар зейнетақы жүйесінің, әлеуметтік және медициналық сақтандыру жүйесінің толық қатысушысына айналады.

      Бұл мәселеде науқаншылдыққа жол беруге болмайды. Бизнестің жұмысында іркілістер мен шығындар болмауы үшін тиісті төлем жүйесін даярлау қажет. Жаңа жүйе 2023 жылғы 1 қаңтардан бастап жұмыс істей бастауға тиіс.

ТӨРТІНШІ БАСТАМА

      2020 жылдан бастап 600 мыңнан астам педагог пен дәрігердің, әлеуметтік сала қызметкерінің жалақысы өсті.

      Бірақ, бюджеттен қаржыланатын өзге сала азаматтары бұдан тыс қалды.

      Бұлар – мәдениет қызметкерлері, мұрағатшылар, кітапханашылар, техникалық қызметкерлер, қорықшылар, көлік жүргізушілер және басқалар.

      Сондықтан 2022 жылдан 2025 жылға дейін мемлекет осы санаттағы азаматтық қызметкерлердің жалақысын жыл сайын орта есеппен 20 пайызға өсіретін болады.

      Тұтастай алғанда, тағы 600 мың отандасымыз бұл бастаманың игілігін көреді.

БЕСІНШІ БАСТАМА

      Тұрғын үй азаматтарымыз үшін – қашанда басты мәселе.

      "Баспана хит" және "7-20-25" сияқты тұрғын үй бағдарламаларының мерзімі таяу арада аяқталады.

      Сонымен қатар, нарықтық ипотека ставкасы әлі де жоғары және жұрттың бәріне бірдей қолжетімді емес.

      Осыған орай, бірыңғай тұрғын үй бағдарламасы әзірленетін болады.

      Ұлттық даму институтына айналатын "Отбасы банкі" оның әкімшісі болып белгіленеді.

      Банк алдында "бір терезе қағидаты" бойынша есеп жүргізіп, азаматтарға тұрғын үй бөлу міндеті тұр.

      Мен бұған дейін зейнетақы жинағын мерзімінен бұрын пайдалану туралы бастаманың оң әсері туралы айттым.

      Сондай-ақ, бұл қадам адамдардың жұмыс берушілерден еңбекақыны ашық төлеуді талап етуіне жол ашты.

      Осы үрдісті қолдау үшін зейнетақы жинағының жеткілікті мөлшерінің шегінен асатын бөлігін тұрғын-үй сатып алу мақсатында "Отбасы банкіндегі" есепшотқа аударуға рұқсат беру қажет деп санаймын.

      Сонымен қатар, бұл қадам жұрттың қаражат жинауды және оны сауатты жұмсауды дағдыға айналдыруына мүмкіндік береді.

Құрметті депутаттар!

      Жетінші шақырылымдағы Парламент өзінің бірінші сессиясында 63 заң қабылдады.

      Қос палата бірлесіп, елімізде жүйелі өзгерістер мен реформалар жасауға қажетті заңнамалық негіз қалыптастырды.

      Бүгін Парламенттің кезекті сессиясы басталмақ.

      Алдымызда көптеген маңызды міндет тұр.

      Әрбір заң жобасының қыр-сырына терең үңіліп, оны сапалы дайындау керек.

      Сіздер халықтың мүддесін қорғау үшін әрдайым табандылық танытуға тиіссіздер.

      Әрбір шешім елдің сұранысын да, мемлекеттің мүмкіндігін де ескере отырып қабылдануы қажет.

      Осы жауапты жұмыста сіздерге сәттілік тілеймін!

Қымбатты отандастар!

      Біздің бағытымыз – белгілі, мақсатымыз – айқын.

      Ең бастысы, сол мақсатқа жету үшін не істеу қажеттігін жақсы білеміз.

      Нақты жоспар жасап, соны жүзеге асырып жатырмыз.

      Біз қолға алған игі бастаманың бәрін соңына дейін жеткіземіз.

      Кез-келген кедергіні еңсеріп, қиындықты жеңуге дайынбыз.

      Мен Мемлекет басшысы ретінде халық үшін барлық күш-жігерімді жұмсай беремін.

      Мемлекеттік қызметкерлер және бүкіл қоғам біртұтас ел ретінде алдымызда тұрған міндеттерді орындау үшін жұмылуға тиіс. Әйтпесе, ертең кеш қалуымыз мүмкін.

      Себебі дүние жүзіндегі ахуал құбылмалы әрі түрлі сын-қатерлерге толы.

      Меніңше Мемлекет басшысының бағдарына күмән келтіретіндер, жұмыс істеу қолынан келмейтіндер, ебін тауып орнында отыра беруді қалайтындар, Президенттің тапсырмаларын орындаудан жалтаратындар қызметтен кетуге тиіс.

      Қазір біз ел дамуының шешуші кезеңіне қадам бастық.

      Мемлекеттік аппарат біртұтас құрылым ретінде жұмыс істеуге міндетті. Солай болған жағдайда ғана біз көздеген мақсаттарымызға қол жеткіземіз.

      Мықты мемлекет болу үшін ұлттың ұйыса білуі айрықша маңызды.

      Шын мәнінде, ұйымдасқан ұтады.

      "Ынтымақ жүрген жерде ырыс бірге жүреді" деп халқымыз бекер айтпаған.

      Біздің күш-қуатымыз – берекелі бірлікте!

      Ендеше, бірлігімізді бекемдеп, ел үшін еңбек етейік!

      Қасиетті Отанымыз мәңгі жасай берсін!