Стандартные минимальные правила Организации Объединенных Наций в отношении мер, не связанных с тюремным заключением (Токийские правила)

Резолюция Генеральной Ассамблеи ООН 45/110 от 14 декабря 1990 года

I. Общие принципы
1. Основополагающие цели

1.1 Настоящие Стандартные минимальные правила содержат свод основных принципов для содействия использованию мер, не связанных с тюремным заключением, а также минимальные гарантии для лиц, к которым применяются альтернативы тюремному заключению.
1.2 Правила имеют целью обеспечить более активное участие общественности в осуществлении правосудия по уголовным делам, особенно в обращении с правонарушителями, а также содействовать развитию у правонарушителей чувства ответственности перед обществом.
1.3 Правила применяются с учетом политических, экономических, социальных и культурных условий каждой страны, а также целей и задач ее системы уголовного правосудия.
1.4 В процессе применения Правил государства-члены стремятся обеспечивать надлежащее соотношение между правами отдельных правонарушителей, правами жертв и интересами общества в отношении общественной безопасности и предупреждения преступности.
1.5 Государства-члены разрабатывают меры, не связанные с тюремным заключением, в рамках своих правовых систем с целью обеспечения других возможностей, сокращая тем самым применение тюремного заключения, и с целью рационализации политики в области уголовного правосудия с учетом необходимости соблюдения прав человека, требований социальной справедливости и потребностей правонарушителя в отношении возвращения к нормальной жизни в обществе.

2. Сфера применения мер, не связанных с тюремным заключением

2.1 Соответствующие положения настоящих Правил применяются ко всем лицам, в отношении которых осуществляется судебное преследование, суд или исполнение приговора, на всех этапах отправления уголовного правосудия. Для целей настоящих Правил такие лица именуются "правонарушителями", независимо от того, являются ли они подозреваемыми, обвиняемыми или осужденными.
2.2 Правила применяются без какой-либо дискриминации по признаку расы, цвета кожи, пола, возраста, языка, религии, политических или других убеждений, национального или социального происхождения, собственности, месторождения или другого положения.
2.3 В целях обеспечения большей гибкости в соответствии с характером и степенью тяжести правонарушения, личностью и биографией правонарушителя, а также с интересами защиты общества и во избежание неоправданного применения тюремного заключения система уголовного правосудия должна предусматривать широкий выбор мер, не связанных с тюремным заключением, от досудебных до послесудебных мер. Число и виды мер, не связанных с тюремным заключением, должны определяться таким образом, чтобы оставалась возможной последовательность приговоров.
2.4 Следует поощрять разработку новых мер, не связанных с тюремным заключением, и внимательно следить за этим процессом, а также систематически оценивать практику их применения.
2.5 Следует изучать возможности принятия мер к правонарушителям силами общественности, избегая, насколько это возможно, проведения формального разбирательства или суда, в соответствии с правовыми гарантиями и законом.
2.6 Не связанные с тюремным заключением меры следует применять в соответствии с принципом минимального вмешательства.
2.7 Применение мер, не связанных с тюремным заключением, должно идти по пути депенализации и декриминализации и не должно затруднять или замедлять усилия, прилагаемые в этом направлении.

3. Правовые гарантии

3.1 Принятие, определение и применение мер, не связанных с тюремным заключением, предусматривается законом.
3.2 Выбор меры, не связанной с тюремным заключением, основывается на оценке установленных критериев в отношении как характера и степени тяжести правонарушения, так и личности, биографии правонарушителя, целей приговора и прав жертв.
3.3 Судебный или другой компетентный независимый орган осуществляет свое дискреционное право на всех стадиях разбирательства путем обеспечения полной подотчетности и исключительно в соответствии с законом.
3.4 Не связанные с тюремным заключением меры, которые накладывают какое-либо обязательство на правонарушителя и которые применяются до формального разбирательства или суда или вместо них, требуют согласия правонарушителя.
3.5 Решения о назначении не связанных с тюремным заключением мер повторно рассматриваются судебным или другим компетентным независимым органом по заявлению правонарушителя.
3.6 Правонарушитель имеет право подать запрос или жалобу в судебный или другой компетентный независимый орган по вопросам, затрагивающим его или ее личные права в процессе применения мер, не связанных с тюремным заключением.
3.7 Обеспечивается надлежащий механизм защиты и, если это возможно, удовлетворения любой жалобы в связи с несоблюдением международно признанных прав человека.
3.8 Не связанные с тюремным заключением меры исключают проведение медицинских или психологических экспериментов над правонарушителем или неоправданный риск причинения ему физической или душевной травмы.
3.9 На всех стадиях обеспечивается уважение человеческого достоинства правонарушителя, к которому применяются не связанные с тюремным заключением меры.
3.10 В ходе применения не связанных с тюремным заключением мер права правонарушителя не ограничиваются в большой степени, чем это санкционировано компетентным органом, вынесшим первоначальное решение.
3.11 В процессе применения не связанных с тюремным заключением мер право правонарушителя на личную жизнь, а также право на личную жизнь семьи правонарушителя.
3.12 Личное досье на правонарушителя ведется строго конфиденциально и закрыто для третьих сторон. Доступ к досье ограничивается лицами, непосредственно занимающимися рассмотрением дела правонарушителя или другими должным образом уполномоченными лицами.

4. Оговорка

4.1 Ничто в настоящих Правилах не истолковывается как препятствующее применению Стандартных минимальных правил, касающихся обращения с заключенными, Стандартных минимальных правил Организации Объединенных Наций, касающихся отправления правосудия в отношении несовершеннолетних, Свода принципов защиты всех лиц, подвергаемых задержанию или тюремному заключению в какой бы то ни было форме, или любых других документов или стандартов в области прав человека, признанных международным сообществом и касающихся обращения с правонарушителями и защиты их основных прав человека.

II. Стадия предварительного следствия

5. Положения о предварительном следствии

5.1 В надлежащих случаях и когда это согласуется с правовой системой, полицию, прокуратуру или другие учреждения, занимающиеся уголовными делами, следует наделять правом освобождать правонарушителя от ответственности, если, по их мнению, нет необходимости возбуждать дело в целях защиты общества, предупреждения преступности или обеспечения соблюдения закона и прав жертв. В целях принятия решения о целесообразности освобождения от ответственности или определения процедуры расследования разрабатывается свод установленных критериев в рамках каждой правовой системы. В случае мелких правонарушений прокурор, когда это целесообразно, может назначить подходящие меры, не связанные с тюремным заключением.

6. Избежание предварительного заключения под стражу

6.1 Предварительное заключение под стражу используется в судопроизводстве по уголовным делам как крайняя мера при условии должного учета интересов расследования предполагаемого правонарушения и защиты общества и жертвы.
6.2 Альтернативы предварительному заключению под стражу применяются как можно раньше. Предварительное заключение под стражу длится не дольше, чем необходимо для достижения целей, указанных в правиле 5.1, и применяется гуманно и с уважением присущего человеку достоинства.
6.3 Правонарушитель имеет право подавать апелляцию в судебный или другой компетентный независимый орган в случаях применения предварительного заключения под стражу.

III. Стадия суда и вынесение приговора

7. Доклады о социальном обследовании

7.1 Если существует возможность составления докладов о социальном обследовании, судебный орган может воспользоваться докладом, подготовленным компетентным, уполномоченным должностным лицом или учреждением. Доклад должен содержать социальную информацию о правонарушителе, которая имеет отношение к характеру правонарушений, совершавшихся данным лицом, и к его нынешним правонарушениям. Он должен также содержать информацию и рекомендации, которые имеют отношение к процедуре вынесения приговора. Доклад составляется на основе фактического, объективного и беспристрастного материала, а мнения формулируются в четких выражениях.

8. Положения о вынесении приговора

8.1 Судебный орган, имея в своем распоряжении выбор не связанных с тюремным заключением мер, должен при вынесении своего решения принимать во внимание потребности правонарушителя с точки зрения его возвращения к нормальной жизни в обществе, интересы защиты общества и интересы жертвы, с которой в надлежащих случаях следует консультироваться.
8.2 Органы, выносящие приговоры, могут предусматривать по делам следующие санкции:
a) устные санкции, такие, как замечание, порицание и предупреждение;
b) условное освобождение от ответственности;
c) поражение в гражданских правах;
d) экономические санкции и денежные наказания, такие, как разовые штрафы и поденные штрафы;
e) конфискация или постановление о лишении права собственности на имущество;
f) возвращение имущества жертве или постановление о компенсации;
g) условное наказание или наказание с отсрочкой;
h) условное освобождение из заключения и судебный надзор;
i) постановление о выполнении общественно-полезных работ;
j) направление в исправительное учреждение с обязательным ежедневным присутствием;
к) домашний арест;
l) любой другой вид обращения, не связанный с тюремным заключением;
m) какое-либо сочетание перечисленных выше мер.

IV. Стадия после вынесения приговора

9. Положения, действующие после вынесения приговора

9.1 Компетентный орган располагает широким выбором альтернативных мер, принимаемых после вынесения приговора, в целях отказа от тюремного заключения и оказания помощи правонарушителям для их быстрого возвращения к нормальной жизни в обществе.
9.2 Положения, действующие после вынесения приговора, могут включать следующие санкции:
a) отпуск и помещение в исправительные учреждения полутюремного типа;
b) освобождение в связи с работой или учебой;
c) различные формы освобождения под честное слово;
d) сокращение срока;
e) помилование.
9.3 Решение о мерах, принимаемых после вынесения приговора, за исключением помилования, рассматривается судебным или другим компетентным независимым органом по ходатайству правонарушителя.
9.4 Любой вид освобождения из заключения для реализации программы, не связанной с тюремным заключением, рассматривается как можно раньше.

V. Осуществление мер, не связанных с тюремным заключением

10. Надзор

10.1 Цель надзора состоит в том, чтобы сократить рецидивы правонарушений и содействовать такому включению правонарушителя в жизнь общества, который свел бы к минимуму вероятность повторного совершения преступлений.
10.2 Если какая-либо не связанная с тюремным заключением мера предусматривает надзор, то он осуществляется компетентным органом в соответствии с конкретными условиями, предусмотренными законом.
10.3 В рамках конкретной меры, не связанной с тюремным заключением, следует определять для каждого отдельного случая наиболее приемлемый вид надзора и обращения, который был бы нацелен на то, чтобы помочь правонарушителю работать над собой с учетом характера совершенного им/ею правонарушения. Порядок надзора и обращения следует периодически пересматривать и при необходимости корректировать.
10.4 Правонарушителям должна, в случае необходимости, оказываться психологическая, социальная и материальная помощь и должны предоставляться возможности для укрепления связей с обществом и для облегчения их возвращения к нормальной жизни в обществе.

11. Срок действия

11.1 Срок действия меры, не связанной с тюремным заключением, не превышает срока, установленного компетентным органом в соответствии с законом.
11.2 Может предусматриваться досрочное прекращение действия применяемой меры, если она оказала благоприятное воздействие на правонарушителя.

12. Условия

12.1 Если компетентный орган определяет условия, которые должны соблюдаться правонарушителем, то он должен учитывать как интересы общества, так и интересы и права правонарушителя и жертвы.
12.2 Условия, подлежащие выполнению, должны быть практическими, точными и по возможности малочисленными и должны быть направлены на уменьшение вероятности возвращения правонарушителя к уголовной деятельности и повышение вероятности возвращения правонарушителя к нормальной жизни в обществе, с учетом интересов жертвы.
12.3 На начальном этапе применения меры, не связанной с тюремным заключением, правонарушителю в устной или письменной форме дается разъяснение условий, регулирующих применение данной меры, включая обязанности и права правонарушителя.
12.4 В зависимости от достигнутых правонарушителем результатов условия могут изменяться компетентным органом в соответствии с положениями, установленными законом.

13. Режим обращения

13.1 В рамках конкретной меры, не связанной с тюремным заключением, в целях более эффективного удовлетворения потребностей правонарушителей в соответствующих случаях должны разрабатываться различные методы, такие, как индивидуальная работа, групповая терапия, программы по месту жительства и особое обращение с различными категориями правонарушителей.
13.2 Обращение обеспечивается профессиональными работниками, имеющими надлежащую подготовку и практический опыт.
13.3 При принятии решения о необходимости соответствующего обращения прилагаются усилия для ознакомления с биографией, личностью, наклонностями, уровнем умственного развития, системой ценностей и особенно с обстоятельствами, которые привели к совершению правонарушения.
13.4 Компетентный орган может привлекать общественность и системы общественной поддержки к применению мер, не связанных с тюремным заключением.
13.5 Число находящихся на рассмотрении дел по возможности поддерживается на поддающемся контролю уровне для обеспечения эффективного выполнения программ, связанных с обращением с правонарушителями.
13.6 Компетентный орган заводит и ведет дело по каждому правонарушителю.

14. Дисциплина и нарушение условий

14.1 При нарушении условий, подлежащих соблюдению правонарушителем, мера, не связанная с тюремным заключением, может быть изменена или отменена.
14.2 Решение об изменении или отмене не связанной с тюремным заключением меры принимает компетентный орган, причем только после тщательного рассмотрения фактов, представленных как сотрудником, осуществляющим надзор, так и правонарушителем.
14.3 Если мера, не связанная с тюремным заключением, окажется неэффективной, то это не должно автоматически приводить к применяю меры, связанной с тюремным заключением.
14.4 В случае изменения или отмены данной меры, не связанной с тюремным заключением, компетентный орган стремится установить подходящую альтернативную меру, не связанную с тюремным заключением. Наказание в виде тюремного заключения может налагаться только при отсутствии других подходящих альтернативных мер.
14.5 Санкция на арест и содержание правонарушителя под надзором в случаях нарушения условий предусматривается законом.
14.6 В случае изменения или отмены меры, не связанной с тюремным заключением, правонарушитель имеет право подавать апелляцию в судебный или другой компетентный независимый орган.

VI. Персонал

15. Набор персонала

15.1 При наборе персонала не допускается какая-либо дискриминация по признаку расы, цвета кожи, пола, возраста, языка, религии, политических или других взглядов, национальной или социальной принадлежности, имущественного положения, происхождения или иного статуса. Политика набора персонала должна учитывать национальную политику квотного набора и отражать разнообразие правонарушителей, подлежащих надзору.
15.2 Лица, назначаемые для применения не связанных с тюремным заключением мер, должны обладать соответствующими личными качествами и, по возможности, надлежащей профессиональной подготовкой и практическим опытом. Такие требования должны быть четко определены.
15.3 Для набора и удержания квалифицированного профессионального персонала необходимо обеспечивать соответствующее служебное положение, надлежащие оклады и льготы, соответствующие характеру работы, и предоставлять широкие возможности для профессионального роста и продвижения по службе.

16. Подготовка кадров

16.1 Цель профессиональной подготовки заключается в том, чтобы разъяснить персоналу его обязанности в отношении возвращения правонарушителя к нормальной жизни в обществе, обеспечения прав правонарушителя и защиты общества. Подготовка также должна способствовать пониманию персоналом необходимости осуществлять сотрудничество и координировать деятельность с соответствующими учреждениями.
16.2 До поступления на службу персонал проходит подготовку, включающую инструктаж о характере мер, не связанных с тюремным заключением, о целях надзора и различных способах применения, не связанных с тюремным заключением мер.
16.3 После поступления на службу персонал поддерживает и совершенствует свои знания и профессиональные навыки путем прохождения подготовки без отрыва от службы и на курсах повышения квалификации. Для этой цели обеспечиваются необходимые условия.

VII. Добровольцы и другие общественные возможности

17. Участие общественности

17.1 Следует поощрять участие общественности, поскольку в нем заложены большие возможности и, поскольку оно является одним из важнейших факторов укрепления связей между правонарушителями, в отношении которых приняты меры, не связанные с тюремным заключением, и их семьями и обществом. Оно должно дополнять усилия органов уголовного правосудия.
17.2 Участие общественности следует рассматривать как предоставляемую членам общества возможность внести свой вклад в дело защиты интересов общества.

18. Общественное сознание и сотрудничество

18.1 Следует поощрять государственные учреждения, частный сектор и общественность к оказанию поддержки добровольным организациям, содействующим применению не связанных с тюремным заключением мер.
18.2 Следует регулярно проводить конференции, семинары, симпозиумы и другие мероприятия, чтобы содействовать осознанию общественностью необходимости ее участия в деле применения не связанных с тюремным заключением мер.
18.3 Необходимо использовать все средства массовой информации, с тем чтобы содействовать выработке у общественности конструктивного подхода, способствующего проведению мероприятий по обеспечению более широкого применения не связанного с тюремным заключением обращения с правонарушителями и их возвращения к нормальной жизни в обществе.
18.4 Следует прилагать все усилия к тому, чтобы разъяснять общественности, что она играет важную роль в применении не связанных с тюремным заключением мер.

19. Добровольцы

19.1 Добровольцы тщательно подбираются и принимаются на работу с учетом их склонностей и интереса к данной работе. Они проходят должную подготовку для выполнения их конкретных обязанностей, и им предоставляется возможность обращаться за помощью и советом к компетентному органу и получать у него консультации.
19.2 Добровольцы должны поощрять правонарушителей и их семьи к установлению конструктивных связей с обществом и более широких контактов, предоставляя им консультации и другие необходимые формы помощи в соответствии со своими возможностями и потребностями правонарушителей.
19.3 Добровольцы страхуются против несчастного случая, телесного повреждения и общественной ответственности при выполнении своих обязанностей. Им возмещаются дозволенные расходы, которые они несут при выполнении своей работы. Они получают общественное признание за те услуги, которые они оказывают обществу в интересах его благосостояния.

VIII. Исследования, планирование, разработка и оценка политики

20. Исследования и планирование

20.1 В качестве неотъемлемого элемента процесса планирования должны предприниматься усилия, для того чтобы вовлечь как государственные, так и частные организации в процесс проведения и стимулирования исследований в области обращения с правонарушителями, не связанного с тюремным заключением.
20.2 Исследования по проблемам, стоящим перед клиентами, практиками, обществом и руководителями, должны проводиться на регулярной основе.
20.3 Механизмы проведения исследований и сбора информации должны включаться в систему уголовного правосудия для сбора и анализа данных и статистических показателей о применении к правонарушителям режима, не связанного с тюремным заключением.

21. Разработка политики и программ

21.1 Программы не связанных с тюремным заключением мер должны систематически планироваться и осуществляться в качестве неотъемлемой части системы уголовного правосудия в рамках процесса национального развития.
21.2 Следует проводить регулярные оценки с целью более эффективного применения не связанных с тюремным заключением мер.
21.3 Необходимо проводить периодические обзоры для оценки задач, практики применения и эффективности мер, не связанных с тюремным заключением.

22. Связь с соответствующими учреждениями и мероприятиями

22.1 На различных уровнях должны создаваться соответствующие механизмы для содействия установлению связей между службами, которым поручено применение не связанных с тюремным заключением мер, другими органами системы уголовного правосудия, учреждениями социального развития и обеспечения - как правительственными, так и неправительственными - в таких областях, как здравоохранение, жилищное строительство, образование и занятость, а также средства массовой информации.

23. Международное сотрудничество

23.1 Прилагаются усилия по развитию научного сотрудничества между странами в области применения непенитенциарного режима. Следует активизировать исследования, подготовку кадров, техническую помощь и обмен информацией между государствами-членами о мерах, не связанных с тюремным заключением, через региональные и межрегиональные институты Организации Объединенных Наций в тесном сотрудничестве с Отделением по предупреждению преступности и уголовному правосудию Секретариата Организации Объединенных Наций.
23.2 Следует продолжать проведение сравнительных исследований и согласование законодательных положений в целях расширения диапазона возможных непенитенциарных мер и содействия их применению через национальные границы в соответствии с Типовым договором о передаче надзора за правонарушителями, которые были условно осуждены или условно освобождены.

Түрмеге қамауға алумен байланыссыз шараларға қатысты Біріккен Ұлттар Ұйымының минималды стандарт ережелері (Токио ережелері)

БҰҰ Бас Ассамблеясының 1990 ж. 14 желтоқсандағы 45/110 қарары

I. Жалпы принциптер

1. Негізге алынған мақсаттар

1.1 Осы минималды стандарт ережелер түрмеге қамауға алумен байланыссыз шараларды қолдануға жәрдемдесетін негізгі принциптердің жиынтығынан, сондай-ақ түрмеге қамауға алудың балаламалары қолданылатын тұлғалар үшін минималды кепілдемелерден тұрады.
1.2 Ережелердің негізгі мақсаты қылмыстық істер бойынша сот төрелігін іске асыруға, әсіресе құқық бұзушыларға қарым-қатынасқа қоғамның белсенді қатысуы, сондай-ақ құқық бұзушылардың қоғам алдындағы жауапкершілігін дамытуға жәрдемдесу болып табылады.
1.3 Ережелер әр елдің саяси, экономикалық, әлеуметтік, мәдени жағдайларын, сондай-ақ оның қылмыстық сот төрелігі жүйесінің мақсаттар мен міндеттерін ескере отырып, қолданылады.
1.4 Ережелерді қолдану үдерісінде мүше мемлекеттер қоғамдық қауіпсіздік пен қылмыстық алдын алуына қатысты жеке құқық бұзушылар құқығы, жәбірленушілер құқығы және қоғам мүддесі арасындағы тиісті ара қатынасты қамтамасыз етуге ұмтылады.
1.5 Мүше мемлекеттер түрмеге қамауға алуды қолдануды қысқарта отырып, басқа мүмкіндіктерді қамтамасыз ету мақсатында, сондай-ақ қажетті адам құқықтарын, әлеуметтік әділдік талаптарын сақтау және құқық бұзушының қоғамдағы қалыпты өмірге оралуына қатысты қажеттіліктерін ескере отырып, қылмыстық сот төрелігі саласындағы саясатты оңтайландыру мақсатында түрмеге қамауға алумен байланыссыз шараларды әзірлейді.

2. Түрмеге қамауға алумен байланыссыз шараларды қолдану аясы

2.1 Осы Ережелердің сәйкес жағдаяттары қылмыстық сот төрелігін жүзеге асырудың барлық кезеңдерінде соттық қуғындау, сот немесе үкімді орындау жүзеге асырып жатқан тұлғалардың барлығына қатысты қолданылады. Осы Ережелер мақсаттарында олар күдікті, айыпталушы немесе сотталушы екенінен тәуелсіз, бұндай тұлғалар «құқық бұзушылар» деп аталады.
2.2 Ережелер нәсілдік сипаты, терісінің түсі, жынысы, жасы, тілі, діні, саяси немесе басқа сенімдерге, ұлттық немесе әлеуметтік шығу тегі, меншігі, туған жері немесе басқа жағдайына қатысты еш бір кемсітушіліксіз қолданылады.
2.3 Құқық бұзушының мінезі мен ауырлық дәрежесі, құқық бұзушының жеке тұлғасы мен өмірбаянына сай анағұрлым көп икемділікті, сондай-ақ қоғам мүддесін қорғау мен ақталмаған түрмеге қамауды болдырмау мақсатында қылмыстық сот төрелігі жүйесі түрмеге қамауға алумен байланыссыз, сотқа дейінгіден бастап соттан кейінгі шаралардың кең таңдауын алдын ала қарастыру керек. Түрмеге қамауға алумен байланыссыз шаралардың саны мен түрлері сатылы үкім шығару мүмкіндігі қалатындай етіп анықталуы керек.
2.4 Түрмеге қамауға алумен байланыссыз жаңа шараларды әзірлеуді көтермелеп, бұл үдерісті мұқият бақылап отыру керек, сондай-ақ жүйелі түрде олардың қолданылу тәжірибесін бағалап отыру керек.
2.5 Құқық бұзулышарға құқықтық кепілдемелер және заңдарға сай формалды талқылау немесе сот өткізуді мүмкіндігінше қашқақтата отырып, қоғам күшімен шараларды қолдану мүмкіндігін зерттеген жөн.
2.6 Түрмеге қамауға алумен байланыссыз шараларды минималды араласу принципіне сәйкес қолданған жөн.
2.7 Түрмеге қамауға алумен байланыссыз шараларды қолдану депенализация мен декриминализация жолымен жүріп, осы бағыттағы жұмыстарды қиындатпау және баяулатпау керек.

3. Құқықтық кепілдемелер

3.1 Түрмеге қамауға алумен байланыссыз қабылданған анықтамалар мен қолданылатын шаралар заңмен қарастырылады.
3.2 Түрмеге қамауға алумен байланыссыз шараны таңдау құқық бұзушының мінезі мен ауырлық дәрежесіне, сол сияқты құқық бұзушының жеке тұлғасына, өмірбаянына, үкім мақсаттары мен зардап шегуші құқықтарын бағалауға негізделеді.
3.3 Сот немесе басқа құзіретті тәуелсіз орган өзінің дискрециялық құқығын талқылаудың барлық кезеңінде толық есеп беру және тек заңға сәйкестік жолымен жүзеге асырады.
3.4 Құқық бұзушыға қандай да бір міндеттер арттыратын және формалды талқылау немесе сотқа дейін немесе олардың орнына қолданылатын түрмеге қамауға алумен байланыссыз шаралар құқық бұзушының келісімін талап етеді.
3.5 Түрмеге қамауға алумен байланыссыз шараларды тағайындау туралы шешім құқық бұзушының өтінішімен сот немесе басқа құзіретті тәуелсіз органмен қаралады.
3.6 Құқық бұзушы түрмеге қамауға алумен байланыссыз шараларды қолдану үдерісінді оның құқықтарына қатысты сұрақтар бойынша сотқа немесе басқа құзіретті тәуелсіз органға сұраныс немесе шағым жасай алады.
3.7 Халықаралық танылған адам құқықтарын сақтамаумен байланысты кез келген шағымды тиісті қорғау тетігі, мүмкіндігінше оны қанағаттандыру қамтамасыз етіледі.
3.8 Түрмеге қамауға алумен байланыссыз шаралар құқық бұзушыға медициналық немесе психологиялық тәжірибелер қолдану немесе оған ақталмаған дене немесе рухани зиян келтіруге жол бермейді.
3.9 Барлық кезеңдерде түрмеге қамауға алумен байланыссыз шаралар қолданылатын адамның қадір-қасиетін құрметтеу қамтамасыз етіледі.
3.10 Түрмеге қамауға алумен байланыссыз шараларды қолдану барысында құқық бұзушының құқықтары алғашқы шешім шығарға құзіретті органдармен рұқсатынан асқан дәрежеде шектелмейді.
3.11 Түрмеге қамауға алумен байланыссыз шараларды қолдану үдерісінде құқық бұзушының жеке өмірге құқығы, сондай-ақ құқық бұзушы отбасының жеке өміріне құқығы.
3.12 Құқық бұзушының жеке мұрағаты қатаң құпиялықпен және үшінші тараптарға жабық түрде жүргізіледі. Мұрағатқа рұқсат құқық бұзушының ісін тікелей қараумен айналысатын тұлғалар немесе басқа тиісті түрде уәкілетті тұлғалармен шектеледі.

4. Ескертпе

4.1 Осы Ережелердегі ештеңе Қамауға алынғандармен қарым-қатынасқа қатысты минималды стандарт ережелер, Біріккен Ұлттар Ұйымының кәмелетке толмағандарға қатысты сот төрелігін іске асыруға қатысты минималды стандарт ережелер, Кез келген формадағы тұтқындау немесе түрмеге қамауға шалдыққан барлық тұлғаларды қорғау принциптерінің жинағы, немесе халықаралық қауымдастықпен танылған және құқық бұзушылармен қарым-қатынас пен олардың негізгі адам құқыттарын қорғаумен байланысты адам құқықтары саласындағы кез келген басқа құжаттар немесе стандарттар.

II. Алдын ала тергеу кезеңі

5. Алдын ала тергеу туралы ережелер

5.1 Тиісті жағдайларда және бұл құқықтық жүйемен сай келгенде, полиция, прокуратура немесе қылмыстық істермен айналысатын басқа мекемелерді олардың пікірі бойынша, қоғамды қорғау, қылмыстың алдын алуы немесе заң мен зардап шегуші құқықтарын қамтамасыз ету мақсатында қылмыстық іс қозғаудың қажеттілігі болмаса, құқық бұзушыны жауапкершіліктен босату құқығымен иелендіру керек. Жауапкершіліктен босатудың орынды екені туралы шешімді қабылдау немесе тергеу үдерісін анықтау мақсатында әр құқықтық жүйе шеңберінде белгіленген критерилер жинағы әзірленеді. Кішігірім құқық бұзушылықтар жағдайында прокурор, ол орынды болған кезде, лайықты түрмеге қамауға алумен байланыссыз шараларды тағайындауы мүмкін.

6. Алдын ала қамауға алуды болдырмау

6.1 Алдын ала қамауға алу қылмыстық істер бойынша сот ісін жүргізуде болжамды құқық бұзушыны тергеу және қоғам мен зардап шегушіні қорғау мүдделерін тиісті түрде ескеру жағдайларындағы соңғы шара ретінде қолданылады.
6.2 Алдын ала қамауға алуға баламалар барынша ертерек қолданылады. Алдын ала қамауға алу 5.1. ережеде көрсетілген мақсаттарға жету үшін қажетті мерзімнен аспайды және ізгілікті әрі адамға тән қадір-қасиетті құрметтеумен қолданылады.
6.3 Алдын ала қамауға алу қолданылған жағдайда құқық бұзушының сот немесе басқа құзіретті тәуелсіз органға аппеляция беру құқығы бар.

III. Сот және үкім шығару кезеңі

7. Әлеуметтік зерттеулер туралы баяндамалар

7.1 Егер әлеуметтік зерттеулер туралы баяндамаларды жасау мүмкіндігі бар болса, сот органы құзіретті, уәкілетті лауазымды тұлға немесе мекемемемен дайындалған баяндаманы қолдана алады. Баяндамада осы тұлғамен жасалған құқық бұзушылықтардың сипатына және оның қазіргі құқық бұзушылықтарына қатысты құқық бұзушы туралы әлеуметтік ақпарат болу керек. Ол сондай-ақ үкім шығару үдерісіне қатысты ақпарат пен ұсыныстардан тұру керек. Баяндама нақты, объективті және әділ деректер негізінде жасалады, ал пікірлер нақты түрде қалыптастырылады.

8. Үкім шығару туралы ережелер

8.1 Өз билігінде түрмеге қамауға алумен байланыссыз шараларды таңдауды иелене отырып, өз шешімін шығару кезінде оның қоғамдағы қалыпты өмірге оралу тұрғысынан құқық бұзушының қажеттіліктерін, қоғамды қорғау мүдделерін және тиісті жағдайларда онымен кеңесу қажет зардап шегушінің мүдделерін назарға ала отырып қабылдау керек.
8.2 Үкім шығарушы органдар істер бойынша келесі санкцияларды қарастыра алады:
a) ескерту, жазғыру мен ескертпе сынды ауызша санкциялар;
b) жауапкершіліктен шартты түрде босату;
c) азаматтық құқықтағы ұтылу;
d) бір ретті айыппұл мен күнделікті айыппұл сынды экономикалық санкциялар және ақшалай жазалаулар;
e) тәркілеу немесе жеке меншік құқығынан айыру туралы қаулы;
f) зардап шегушіге мүлкін қайтару немесе өтемақы туралы қаулы;
g) шартты түрде жазалау немесе кейінге қалдырумен жазалау;
h) қамаудан шартты түрде босату және сот қадағалауы;
i) қоғамдық пайдалы жұмыстарды орындау туралы қаулы;
j) міндетті күн сайынғы болумен түзеу мекемесіне бағыттау;
к) үйге қамау;
l) түрмеге қамауға алумен байланыссыз қарым-қатынастың кез келген түрі;
m) жоғарыда тізімделген қандайда да бір үйлесуі.

IV. Үкім шығарғаннан кейінгі кезең

9. Үкім шығарғаннан кейін әрекет ететін ережелер

9.1 Түрмеге қамауға алудан бас тарту мен құқық бұзушыларға тезірек қоғамдағы қалыпты өміріне оралуға көмек көрсету мақсатында құзіретті органның үкім шығарғаннан кейін қолданылатын балама шаралардың кең таңдауын иеленеді.
9.2 Үкім шығарғаннан кейінгі әрекет ететін ержелерге келесі санкциялар кіреді:
a) жартылай түрмелі типті түзеу мекемелеріне жіберу және орналастыру;
b) жұмыс немесе оқумен байланысты босату;
c) уәдесін алып босатудың түрлі формалары;
d) мерзімді қысқарту;
e) рақымшылық ету.
9.3 Рақымшылық жасаудан басқа, үкім шығарғанан кейін қолданылатын шаралар туралы шешім құқық бұзушының өтініші бойынша сот немесе басқа құзіретті тәуелсіз органмен қаралады.
9.4 Түрмеге қамауға алумен байланыссыз бағдарламаны жүзеге асыру үшін қамаудан босатудың кез келген түрі барынша ертерек қаралады.

V. Түрмеге қамауға алумен байланыссыз шараларды жүзеге асыру

10. Қадағалау

10.1 Қадағалаудың мақсаты құқық бұзушылықтардың рецидивтерін қысқарту мен құқық бұзушының қылмысқа қайта бару мүмкіндігін ең аз шамаға жеткізетіндей қоғам өміріне қосылуына жәрдемдесу.
10.2 Егер түрмеге қамауға алумен байланыссыз шаралардың бірі қадағалауды қарастырса, ол заңмен қарастырылған нақты шарттарға сай құзіретті органмен жүзеге асырылады.
10.3 Түрмеге қамауға алумен байланыссыз нақты шара аясында әр жеке жағдай үшін оның жасаған құқық бұзушылығының сипатын ескере отырып, құқық бұзушыға өзін түзетуге көмектесуге бағытталған барынша тиімді қадағалау түрі мен қарым-қатынастың түрін анықтау керек. Қадағалау мен қарым-қатынас тәртібін мерзімді түрде қайта қарап, қажет болса, түзетіп отыру керек.
10.4 Қажет болған жағдайда құқық бұзушыларға психологиялық, әлеуметтік және материалды көмек көрсетіліп, қоғаммен байланысты нығайтуға және олардың қоғамдағы қалыпты өміріне оралуға мүмкіндік жасалу керек.

11. Әрекет ету мерзімі

11.1 Түрмеге қамауға алумен байланыссыз шаралардың мерзімі заңға сәйкес құзіретті органмен орнатылған мерзімнен аспайды.
11.2 Егер ол құқық бұзушыға жағымды әсер етсе, қолданылған шара әрекетін мерзімінен бұрын тоқтату қарастырылу мүмкін.

12. Шарттар

12.1 Егер құзіретті орган құқық бұзушымен сақталуы керек шарттарды анықтаса, ол қоғам мүддесін, сондай-ақ құқық бұзушы мен зардап шегушінің мүдделері мен құқықтарын ескеру керек.
12.2 Орындалуға жататын шарттар қолайлы, нақты және мүмкіндігінше саны аз болып, құқық бұзушының қылмыстық әрекетке оралуы мүмкіндігін азайтып, зардап шегушінің мүдделерін ескере отырып, құқық бұзушының қоғамдағы қалыпты өміріне оралу мүмкіндігін арттыратындай болу керек.
12.3 Шараны қолднанудың бастапқы кезеңінде құқық бұзушыға ауызша немесе жазбаша түрде құқық бұзушының құқықтары мен міндеттерін қоса, осы шараны қолдануды реттейтін шаралардың түсіндірмесі беріледі.
12.4 Құқық бұзышының жеткен нәтижелеріне байланысты шарттар ережелер, орнатылған заңнамаға сәйкес құзіретті органдармен өзгертіле алады.

13. Қарым-қатынас режимі

13.1 Түрмеге қамауға алумен байланыссыз нақты шаралар аясында құқық бұзушы қажеттіліктерін тиімді қанағаттындыру мақсатында сәйкес жағдайларда жекелеген жұмыс, топтық терапия, тұрғылықты жер бойынша бағдарлама мен құқық бұзушылардың әр түрлі категорияларымен ерекше қарым-қатынас сынды түрлі әдістер әзірлену керек.
13.2 Қарым-қатынас тиісті дайындығы мен іс-тәжірибесі бар кәсіби қызметкерлермен қамтамасыз етіледі.
13.3 Сәйкес қарым-қатынас қажеттілігі туралы шешім қабылдаған кезде өмірбаян, жеке тұлға, икемділік, ойлау қабілетінің даму деңгейі, құндылықтар жүйесі және құқық бұзушылыққа әкелген жағдайлармен танысу үшін жұмыстар жасалады.
13.4 Құзіретті орган жұртшылық пен жұртшылықты қолдау жүйелерін түрмеге қамауға алумен байланыссыз шараларды қолдануға жұмылдыра алады.
13.5 Қараудағы істер саны құқық бұзушылармен қарым-қатынаспен байланысты бағдарламаларды тиімді орындауды қамтамасыз ету үшін мүмкіндігінше бақылауға бағынатын дәрежеде ұстап тұрылады.
13.6 Құзіретті орган әр құқық бұзушы бойынша іс бастайды және жүргізеді.

14. Тәртіп және шарттарды бұзу

14.1 Құқық бұзушымен сақтауға жататын шараларды бұзу жағдайында түрмеге қамауға алумен байланыссыз шара өзгертілуі немесе тоқтатылуы мүмкін.
14.2 Түрмеге қамауға алумен байланыссыз шараны өзгерту немесе тоқтату туралы шешімді қадағалау жүргізетін қызметкермен, сонымен қатар құқық бұзушымен ұсынылған фактілерді мұқият қарағаннан кейін ғана құзіретті орган қабылдайды.
14.3 Егер түрмеге қамауға алумен байланыссыз шара тиімсіз болып табылса, бұл автоматты түрде түрмеге қамауға алумен байланысты шараны қолдануға әкелмеу керек.
14.4 Түрмеге қамауға алумен байланыссыз осы шараны өзгерту немесе тоқтату жағдайында құзіретті орган түрмеге қамауға алумен байланыссыз балама шараны орнатуға ұмтылады. Лайықты балама шараларының жоқ болған жағдайында ғана түрмеге қамауға алу жазасы салынады.
14.5 Шарттарды бұзу кезінде құқық бұзушыны қамау мен қадағалауда ұстау санкциясы заңмен алдын ала қарастырылады.
14.6 Түрмеге қамауға алумен байланыссыз шараларды өзгерту немесе тоқтату жағдайында құқық бұзушынығң сот немесе басқа құзіретті тәуелсіз органға апелляция беру құқығы бар.

VI. Қызметкерлер

15. Қызметкерлерді қабылдау

15.1 Қызметкерлерді қабылдау кезінде нәсілдік сипаты, терісінің түсі, жынысы, жасы, тілі, діні, саяси немесе басқа сенімдері, ұлттық немесе әлеуметтік қатыстығы, меншігі, туған жері немесе басқа жағдайына қатысты еш бір кемсітушіліктерге жол берілмейді. Қызметкерлерді қабылдау саясаты квоталық қабылдаудың ұлттық саясатын ескеріп, қадағалауға жататын құқық бұзушылардың алуандығын көрсету керек.
15.2 Түрмеге қамауға алумен байланыссыз шараларды қолдануға тағайындалған тұлғалар сәйкес жеке қасиеттерді иеленіп, мүмкіндігінше тиісті кәсіби даярлық пен іс-тәжірибесі болу керек.
15.3 Кәсіби білікті қызметкерлерді қабылдау мен тұрақтандыру үшін сәйкес қызметтік жағдайды, жұмыс сипатына қарай лайықты еңбекақы мен жеңілдіктерді қамтамасыз етіп, кәсіби өсу мен қызмет бойынша жылжуға кең мүмкіндіктер беру қажет.

16. Кадрларды даярлау

16.1 Кәсіби даярлықтың мақсаты қызметкерлерге құқық бұзушының қоғамдағы қалыпты өміріне оралуы, құқық бұзушының құқықтарын қамтамасыз ету мен қоғамды қорғауға қатысты оның міндеттерін түсіндіру болып табылады. Даярлық сондай-ақ қызметкерлердің сәйкес мекемелермен ынтықмақтастықты жүзеге асыру және әрекетті бағдарлау қажеттілігін түсінуге жәрдемдесуі керек.
16.2 Қызметке түсер алдында қызметкерлер түрмеге қамауға алумен байланыссыз шаралардың сипаттамасы туралы нұсқаулық, қадағалау мақсаттары мен түрмеге қамауға алумен байланыссыз шараларды қолданудың әр түрлі әдістер кіретін дайындықтан өтеді.
16.3 Қызметке түскеннен кейін қызметкерлер қызметтен ажырамай дайындықтан өту мен біліктілікті арттыру курстарында өздерінің білімдері мен кәсіби дағдыларын қолдайды және жетілдіріп отырады. Осы мақсатта қажетті жағадайлар жасалады.

VII. Еріктілер мен басқа қоғамдық мүмкіндіктер

17. Қоғамның қатысуы

17.1 Қоғамның қатысуын көтермелеу керек, себебі онда үлкен мүмкіндіктер бар және ол түрмеге қамауға алумен байланыссыз шаралар қолданылған құқық бұзушылар, олардың отбасы мен қоғам арасындағы байланысты нығайтушы маңызды факторларының бірі болып табылады. Ол қылмыстық сот төрелігі жұмысын толықтыру керек.
17.2 Қоғамның қатысуын қоғам мүшелеріне қоғам мүддесін қорғау ісіне өз септігін тигізу деп қарастырған жөн.

18. Қоғамдық сана мен ынтымақтастық

18.1 Түрмеге қамауға алумен байланыссыз шаралардың қолданылуына жәрдемдесетін ерікті ұйымдарға қолдау көрсетуге мемлекеттік мекемелерді, жеке меншік секторы мен жұртшылықты көтермелеген жөн.
18.2 Жұртшылықтың түрмеге қамауға алумен байланыссыз шараларды қолдану ісіне қатысу қажеттілігін түсінуіне жәрдемдесу мақсатында үнемі конференциялар, семинарлар, симпозиумдар мен басқа іс-шараларды өткізіп отыру керек.
18.3 Жұртшылықта құқық бұзушылармен түрмеге қамауға алумен байланыссыз қарым-қатынасты кеңінен қолдану мен олардың қоғамдағы қалыпты өміріне оралуын қамтамасыз етуші шараларды өткізуге жәрдемдесетін сындарлы көзқарастың қалыптасуына жәрдемдесу мақсатында барлық бұқаралық ақпарат құралдарын қолдану керек.
18.4 Қоғамға олар түрмеге қамауға алумен байланыссыз шараларда маңызды рөл атқаратынын түсіндіру үшін бар күшті жұмылдырған жөн.

19. Еріктілер

19.1 Еріктілер мұқият таңдалып, осы жұмысқа олардың бейімділігі мен қызығушылығын ескере отырып, жұмысқа қабылданады. Олар өздерінің нақты міндеттерін орындау үшін дайындықтан өтіп, оларға көмек пен ақыл-кеңес алу үшін құзіретті органға жүгініп, одан кеңес алу мүмкіндігі беріледі.
19.2 Еріктілер өзінің мүмкіндіктері мен құқық бұзушылардың қажеттілігіне сай кеңес пен көмектің қажетті формаларын көрсету арқылы құқық бұзушылар мен олардың отбасын қоғаммен сындарлы және одан да кеңірек байланыс орнатуға ынталандыру керек.
19.3 Еріктілер өз міндеттерін атқару барысында жазатайым оқиғалардан, дене зақымдар мен қоғамдық жауапкершіліктен сақтандыралады. Оларға өз жұмыстарын орындау барысында ұшыраған рұқсат етілген шығындар қайтарылады. Олар қоғамға оның игілікті мүддесінде көрсететін қызметтері үшін қоғамдық тануға ие болады.

VIII. Саясатты зерттеу, жоспарлау, әзірлеу мен бағалау

20. Зерттеу мен жоспарлау

20.1 Жоспарлау үдерісінің ажырамас бөлігі ретінде түрмеге қамауға алумен байланыссыз құқық бұзушылармен қарым-қатынас саласындағы зерттеулерді жүргізу мен ынталандыру үдерісіне мемлекеттік, сондай-ақ жеке меншік ұйымдарды кірістіру үшін жұмыстар жасалу керек.
20.2 Клиенттер, практиктер, қоғам мен жетекшілер алдында тұрған мәселелер бойынша зерттеулер тұрақты түрде жүргізіліп отыру керек.
20.3 Зерттеулер жүргізу мен ақпаратты жинау тетіктері құқық бұзушыларға түрмеге қамауға алумен байланыссыз режимді қолдану туралы мәліметтер мен статистикалық көрсеткіштерді жинау мен сараптау үшін қылмыстық сот төрелігі жүйесіне қосылу керек.

21. Саясат пен бағдарламаларды әзірлеу

21.1 Түрмеге қамауға алумен байланыссыз шаралардың бағдарламалары жүйелі түрде жоспарланып, ұлттық даму үдерісі аясында қылмыстық сот төрелігі жүйесінің ажырамас бөлігі ретінде жүзеге асырылуы керек.
21.2 Түрмеге қамауға алумен байланыссыз шаралардың анағұрлым тиімдірек қолданылуы мақсатында үнемі бағалау жүргізіп отырған жөн.
21.3 Түрмеге қамауға алумен байланыссыз шаралардың міндеттері, қолдану тәжірибесі мен тиімділігін бағалау үшін мерзімдік шолу жүргізіп отыру керек.

22. Сәйкес мекемелер және іс-шаралармен байланыс

22.1 Әр түрлі деңгейлерде түрмеге қамауға алумен байланыссыз шараларды қолдану тапсырылған қызметтер, басқа қылмыстық сот төрелігі жүйелері, денсаулық сақтау, тұрғын үй құрылысы, білім беру мен жұмыспен қамту, сондай-ақ бұқаралық ақпарат құралдары сынды салалардағы үкіметтік, сол сияқты үкіметтік емес әлеуметтік дамыту мен қамтамасыз ету мекемелері арасындағы байланысты орнатуға жәрдемдесуші сәйкес тетіктер құрылу керек.

23. Халықаралық ынтымақтастық

23.1 Елдер арасындағы пенитенциарлы режимді қолдану саласындағы ғылыми ынтымақтастықты дамытуға күш салынады. Мүше мемлекеттер арасында Біріккен Ұлттар Ұйымы Хатшылығының Қылмыстың алдын алу және қылмыстық сот төрелігі бойынша бөлімшесімен Біріккен Ұлттар Ұйымының аймақтық және аймақ аралық институттарымен тығыз байланыс арқылы түрмеге қамауға алумен байланыссыз шаралар туралы зерттеулер, кадрларды даярлау, техникалық көмек пен ақпарат алмасуды жандандыру керек.
23.2 Мүмкін пенитециарлы емес шаралар аясын кеңейту мен оларды Шартты түрде сотталған немесе шартты түрде босатылған құқық бұзушыларға қадағалауды өткізу туралы типтік келісім шартқа* (9) сәйкес ұлттық шекаралар арқылы қолданылуына жәрдемдесу мақсатында салыстырмалы зерттеулер мен заңнамалық ережелер келісуді жүргізуді жалғастырған жөн.