Об утверждении Программы консервации уранодобывающих предприятий и ликвидации последствий разработки урановых месторождений на 2001-2010 годы

Постановление Правительства Республики Казахстан от 25 июля 2001 года N 1006. Утратило силу постановлением Правительства Республики Казахстан от 14 апреля 2010 года N 302

Сноска. Утратило силу постановлением Правительства РК от 14.04.2010 № 302.

Правительство Республики Казахстан постановляет:
1. Утвердить Программу консервации уранодобывающих предприятий и ликвидации последствий разработки урановых месторождений на 2001-2010 годы.
2. Настоящее постановление вступает в силу со дня подписания.

Премьер-Министр
Республики Казахстан

Утверждена
постановлением Правительства
Республики Казахстан
от 25 июля 2001 года N 1006

Программа
консервации уранодобывающих предприятий
и ликвидации последствий разработки
урановых месторождений
на 2001-2010 гг.

Паспорт
Программы консервации уранодобывающих предприятий
и ликвидации последствий разработки урановых месторождений

Наименование Программы Консервация уранодобывающих
предприятий и ликвидация последствий
разработки урановых месторождений
Основание для разработки Указ Президента Республики Казахстан
Программы U984153_ "О Государственной программе
"Здоровье народа". Протокольное решение
Правительства Республики Казахстан
от 10.04.2000 г. N 10
Государственный заказчик Министерство энергетики и минеральных
Программы ресурсов Республики Казахстан
Основной разработчик Министерство энергетики и минеральных
Программы ресурсов Республики Казахстан
Цели Программы Защита населения от радиационного
воздействия отходов бывших урано-
добывающих предприятий;
инвентаризация радиационно опасных
объектов и их ранжирование по степени
опасности;
систематизация учета и хранения
используемых и захоронения
отработанных ампульных источников
ионизирующего излучения;
определение объемов и видов неотложных
реабилитационных работ и необходимых
финансовых средств
Сроки реализации Санация объектов первой очереди в
2001-2005 гг, второй - в 2006-2010 гг.
Основной исполнитель Республиканское государственное
Программы предприятие "Уранликвидрудник"

Введение

Интенсивные поиски и разведка месторождений урана на территории Казахстана начались в середине сороковых годов и увенчались к 1951 году открытием первого промышленного месторождения, а впоследствии - целого ряда месторождений, послуживших базой для создания трех комбинатов, обеспечивавших добычу и переработку урановых руд: Киргизского горнорудного комбината (1953 г.) - в Южном Казахстане, Целинного горно-химического комбината (1957 г.) - в Северном Казахстане и Прикаспийского горно-металлургического комбината (1959 г.) - в Западном Казахстане.
В течение последних сорока лет в Казахстане осуществлялась разработка около 20 урановых месторождений (6) и за этот период было добыто приблизительно 40% урана бывшего СССР. В 1992 г. Казахстан занимал 3 место по добыче урана (после Канады и Нигера) и 7 место - по суммарной добыче урана (16). Такие широкомасштабные горнодобычные работы обусловили соразмерные последствия разработки урановых месторождений: общая площадь, подверженная воздействию радиоактивных отходов предприятий урановой промышленности, в настоящее время оценивается в 10 000 га, суммарная активность - приблизительно 250 000 Кu; начиная с 50-х годов на территории Казахстана накопилось около 170 млн.м.3 радиоактивных отходов в виде хвостов обогатительных фабрик, штабелей кучного выщелачивания, хвостохранилищ гидрометаллургических заводов, отвалов беднотоварной (забалансовой) и непереработанной товарной (балансовой) руды, подлежащие утилизации или захоронению (консервации).
Актуальность разработки данной Программы обусловлена необходимостью оценки масштабов предстоящей работы по нормализации радиационной обстановки в урановорудных районах на основе инвентаризации радиационно опасных объектов с целью их ранжирования по степени опасности, определения последовательности, оптимальных сроков и объема требующихся для этого финансовых средств.
Программа разработана на основании приказа Министра энергетики, индустрии и торговли Республики Казахстан от 1 июня 2000 г. Законодательной базой для разработки Программы является Указ Президента Республики Казахстан "О Государственной программе "Здоровье народа" (N 4153 от 16.11.98 г.), где в части 1.2. констатируется:
Не проводятся работы по рекультивации отвалов забалансовых руд и хвостохранилищ, предприятий по добыче и переработке радиоактивных руд.
Идет процесс накопления радиоактивных отходов из-за отсутствия условий для их захоронения, растет число радиационных аварий, связанных с хищением, утерей и использованием не по назначению источников ионизирующих излучений.
Программа охватывает период 2001-2010 годов, в процессе ее разработки использовались исследования последних лет, выполнявшиеся по линии ТАСIS, а также проекты консервации и рекультивации, выполненные горнодобывающими и геологоразведочными предприятиями.

Таблица 1. Распределение урановорудных объектов и радиоактивных
отходов по регионам

___________________________________________________________________________ Наименование ! Единица !Северный ! Центр. ! Южный !Западный ! Всего объектов, !измерения!Казахстан!Казахстан!Казахстан!Казахстан! по РК тип отвала ! ! ! ! ! ! ___________________________________________________________________________ Месторождения шт. 34 6 23 2 65 Рудопроявления шт. 19 17 25 - 61 Хвостохранилища шт. 1 1 - 1 3 Отвалы балансовых руд тыс.м3 785,6 - - - 785,6 Отвалы забалансовых руд тыс.м3 1 972,7 468,3 4 948,1 - 7 389,1 Смешанные отвалы балансовых и забалансовых руд тыс.м3 41,9 - - - 41,9 Смешанные отвалы забалансовых руд и пустой породы (+- отвалы балансовых руд) тыс.м3 262,8 48,3 1 928,4 - 2 239,5 Отвалы* тыс.м3 194,2 76,7 37,8 - 308,7 Хвосты рудообогатительных фабрик тыс.м3 749,8 - - - 749,8 Штабели кучного выщелачивания тыс.м3 1 045,8 - 2 210,0 - 3 255,8 сумма отв. тыс.м3 5 052,7 593,3 9 124,3 - 14 770,4 Хвостохранилище тыс.м3 49 450,0 420,0 - 104 000,0 153 870,0 сумма общ. тыс.м3 54 502,8 1 013,3 9 124,3 104 000,0 168 640,4 __________________________________________________________________________ * - нет сведений о составе отходов

1. Анализ современного состояния проблемы

На протяжении десятков лет, в процессе выполнения стратегической задачи по обеспечению необходимым сырьем "ядерного щита", вопросы воздействия радиоактивных отходов уранодобывающих и перерабатывающих предприятий на окружающую среду и здоровье населения оставались второстепенными и системно не изучались. Этому в немалой степени способствовали отсутствие соответствующего экологического законодательства и самой практики охраны окружающей среды.
Тем не менее, определенные мероприятия по снижению воздействия радиоактивных отходов проводились. Серьезная попытка санации урановых горнодобывающих и перерабатывающих объектов была предпринята в рамках общесоюзной "Государственной программы по обращению с радиоактивными отходами на период 1991-95 гг. и на перспективу до 2005 года". Программа была разработана Минатомэнергопромом СССР в 1991 г., но в силу известных политических событий не получила дальнейшего развития. До 1991 г. в СССР на территории 23-х хвостохранилищ были проведены различные по содержанию реабилитационные мероприятия, сводившиеся, главным образом, к перекрытию хвостохранилищ полуметровым слоем глинистого и суглинистого материала. Аналогичные работы были проведены и на территории подземных рудников.
Такое внимание, уделенное частичному обезвреживанию хвостохранилищ, объясняется тем, что они, как установлено (1), являются основными радиационно опасными объектами уранодобывающей промышленности, поскольку при гидрометаллургическом переделе практически вся подвергаемая переработке масса переходит в отходы в виде хвостов. С урановым продуктом извлекается около 15% общей радиоактивности перерабатываемой руды и в результате распада некоторых короткоживущих естественных радионуклидов в хвостах остается приблизительно 70% первоначальной радиоактивности (1).
В настоящее время в Казахстане эксплуатируется 2 хвостохранилища - Ульбинского металлургического завода в г. Усть-Каменогорске и гидрометаллургического завода ЗАО "КазСабтон" (пос. Заводской вблизи г. Степногорска). Хвостохранилище бывшего Прикаспийского горно- металлургического комбината в г. Акта у с 1994 г. не эксплуатируется, а с 2000 г. в рамках Программы 57.00 Министерства природных ресурсов и охраны окружающей среды финансируется разработка проекта по рекультивации радиоактивно зараженных площадей этого хвостохранилища (24).
Отправным пунктом в деле последовательного и целенаправленного улучшения состояния окружающей среды и, в частности, изменения радиологической обстановки, можно считать решение Совета Министров Республики Казахстан (N 103 от 31.12.92г.) "О срочных мерах по изменению радиологической ситуации в Республике Казахстан", принятие которого резко активизировало работы по обследованию радиационной обстановки на территории Казахстана. Одним из положений этой программы предусматривались экспертиза и всесторонняя характеристика источников радиоактивного загрязнения на территориях предприятий уранодобывающей промышленности, планировавшиеся на 1993-95 гг.
Наиболее масштабными по объему радиоэкологическими исследованиями этих лет являются работы, выполнявшиеся подразделениями ГХК "Жарыс" (14), давшие следующие результаты:
- радиогидролитохимической съемкой масштаба 1:1 000 000, выполненной
на площади 615 тыс.км2, на 150 тыс. км2 были выявлены как
площадное радиоактивное загрязнение (результат деятельности
Семипалатинского испытательного полигона), так и площади
загрязнения тяжелыми металлами и органическими соединениями;
- в Чу-Сырысуской урановорудной провинции были выявлены локальные
пятна интенсивного загрязнения почв природными радионуклидами с
удельной активностью до 16800 Бк/кг;
- в Южном, Центральном и Северном Казахстане на 18 объектах
геологоразведочных работ было проведено обследование отвалов,
подлежащих рекультивации;
- крупномасштабными радиометрическими съемками были обследованы
18 областных центров, 60 промышленных узлов, населенных пунктов и
зон массового отдыха на площади более 10 тыс.км2, в том числе 2,7
тыс. км2 площадей нефтепромысловых работ в Западном Казахстане;
проверено 509 радиоактивных аномалий, из числа которых 279 были
квалифицированы как участки техногенного радиоактивного
загрязнения, подлежащие дезактивации.
В 8 городах было выявлено 18 неконтролируемых или утраченных
ампульных источников; в обследованных помещениях более 1 000 школ,
дошкольных и иных учреждений было выявлено и изъято 607
радиоактивных источником с мощностью экспозиционной дозы от первых
сотен до 35 000 мкр/час.
Однако, несмотря на реальные и весьма ощутимые результаты этих работ, и связи с обвальным ухудшением экономики началось постепенное их сокращение, кончившееся полным прекращением работ в 1996 г.
Тем не менее, именно к 1993-96 гг. относится повышенный интерес к радиационному состоянию не только территорий уранодобывающих предприятий, но и обширных площадей испытательных полигонов. Уранодобывающими и специализированными на уран геологоразведочными организациями в этот период были разработаны проекты рекультивации всех отработанных рудников Южного и Северного Казахстана. Были рекультивированы урановые объекты месторождения Жидели в Жезказганской (теперь Карагандинской) области. В это же время геологоразведочными предприятиями "Волковгеология" (в Южном Казахстане) и "Степгеология" (в Северном Казахстане) были начаты рекультивационные работы на не переданных в эксплуатацию урановых месторождениях. Для обоснования и подготовки рекультивационных работ в этот период были детально обследованы 57 объектов.
В 1993-96 гг. Целинным горно-химическим комбинатом (ЦГХК) были заказаны и получены проекты консервации и рекультивации месторождений Заозерное, Восток, Звездное, Тушинское, Маныбай, Шатское, Тастыколь, Глубинное; выполнялись научно-исследовательские работы по оценке эксхаляции радона с поверхности хвостохранилища гидро-металлургического завода (ГМЗ) и по комплексной радиационно-экологической оценке закрытых урановых рудников Северного Казахстана (7).
К сожалению, ни один из проектов, разработанных предприятиями в эти годы, не был реализован.
Все упомянутые выше работы в той или иной мере были использованы позднее в процессе исследований, выполнявшихся по линии TACIS в рамках программ NUCRJEG (1996 г.) и BISTRO (1999 г.). Первым проектом было рассмотрено приблизительно 100 объектов урановой отрасли, из которых 6 объектов были подвержены тщательному обследованию:
- хвостохранилище Ульбинского металлургического завода (УМЗ) в г.Усть-Каменогорске;
- хвостохранилище Прикаспийского горно-металлургического комбината в г.Актау;
- отвалы месторождения Бота-Бурум (п. Аксуек Жамбылской области);
- отвалы месторождения Курдай (Жамбылская область);
- отвалы разведочных выработок месторождения Кызыл (Карагандинская область);
- отвалы разведочных выработок месторождения Косачиное (п.Сартубек, Северо-Казахстанская область).
Полевые исследования показали, что большинство бывших урановых объектов реальной угрозы для окружающей среды не представляют, несмотря на отмечаемые локальные повышения уровня радиоактивности в растительности и воде. В то же время они представляют реальную опасность при бесконтрольном использовании материалов отвалов для строительства и других работ.
Из 100 бывших урановых объектов было выделено по наиболее радиационно опасным факторам 13 объектов, требующих принятия срочных рекультивационных мер:
- хвостохранилище УМЗ (г.Усть-Каменогорск);
- хвостохранилище ГМЗ ЦГХК (пос.Заводской , Акмолинская обл.);
- месторождение Панфиловское (Алматинская обл.);
- месторождение Курдай (Жамбылская обл.);
- месторождение Ишимское (пос. Красногорск, Акмолинская обл.);
- месторождение Косачиное (пос.Сартубек, Северо-Казахстанская область);
- месторождение Бота-Бурум (пос. Аксуек, Жамбылская обл.);
- месторождение Восход (Акмолинская обл.);
- хвостохранилище ПГМК (оз. Кошкар-Ата, г.Актау);
- месторождение Маныбай (г. Степногорск, Акмолинская обл.);
- месторождение Глубинное (Акмолинская обл.);
- месторождение Балкашинское (Шантобе, Акмолинская обл.);
- рудопроявление Маякское (с. Красный Яр, Акмолинская обл.).

Второй проект, более обстоятельный, касался объектов уранодобывающей отрасли только Жамбылской области. Основное внимание в нем было уделено объектам, выделенным в первом проекте в числе наиболее радиационно опасных - месторождениям Бота-Бурум, Курдай и Кызылсай. На примере этих крупных урановых месторождений, отрабатывавшихся на протяжении более чем сорока лет, был дан подробный анализ радиологической ситуации на территориях рудников и вблизи них, а по материалам, полученным в результате дополнительного обследования (опробования) почв, воды и воздуха, охарактеризована степень загрязнения их радионуклидами.
Для оценки степени опасности (риска) загрязняющих объектов была использована методика, разработанная и апробированная в Восточной Европе при осуществлении реабилитационных мер на закрытых уранодобывающих предприятиях в конце 80-х начале 90-х годов.
Суть методики заключается в учете всех факторов воздействия урановых объектов путем оценки их опасности по системе баллов. Далее на этой базе производится определение приоритетности работ по факторам риска. При этом одним из решающих факторов риска для населения считается расстояние источников загрязнения до места пребывания людей.
Методика комплексной оценки риска использована в частности, для месторождений Восточного и Западного рудоуправлений и месторождения Курдай Южного Казахстана, среди которых в качестве объектов первой очереди выделились месторождение Бота-Бурум, участок N 2 месторождения Кызылсай и месторождение Курдай.
В обобщенном виде в качестве первоочередных объектов для принятия мер по нормализации экологической ситуации на участках месторождений экспертами (авторами отчета) по степени опасности выделяются:
- открытые горные выработки (карьеры, провалы, шахты);
- отвалы кучного выщелачивания, забалансовых руд и пустых пород;
- поля фильтрации;
- промплощадки.
Особого внимания заслуживает вывод о практической безвредности всех остальных объектов (месторождений) Южного Казахстана, кроме перечисленных выше, "... ввиду их расположения в безлюдной местности и давности их отработки, обусловившей естественное выравнивание крутых склонов отвалов, в которых, как правило, сосредоточены только пустые породы с редкими участками забалансовых руд".
Аналогичные объекты, как будет показано дальше, имеются как в Северном, так и в Центральном Казахстане.
Выработка стратегии действий в отношении закрытых уранодобывающих предприятий, вредных последствий разработки и (или) разведки урановых месторождений в данной Программе базируется на распространении рекомендаций, сделанных для месторождений Южного Казахстана, на объекты всех других регионов, на признании приемлемости для условий этих регионов примененной экспертами TACISa методики комплексной оценки степени риска объектов и определении их приоритетности; возможно, с незначительными отклонениями.

2. Цели и задачи Программы

Целью Программы является реабилитация территории бывших уранодобывающих предприятий для восстановления состояния всех элементов экосистемы (вод, почв, воздуха) до уровня существующих нормативов и в первую очередь - для снижения степени радиоактивного загрязнения до уровня, обеспечивающего максимальную защиту здоровья населения.
Для достижения этой цели при разработке Программы были поставлены следующие задачи:
- сбор информации по всем урановым месторождениям и рудопроявлениям Казахстана для создания базы данных;
- инвентаризация радиационно опасных объектов и их ранжирование по степени опасности;
- систематизация учета и хранения используемых и захоронения отработанных ампульных источников ионизирующего излучения;
- определение объемов и видов неотложных реабилитационных мероприятий и необходимых финансовых средств для санации радиационно опасных объектов.

3. Основные направления и механизмы
реализации Программы

Для достижения основной цели Программы - снижения радиоактивного загрязнения до уровня, обеспечивающего максимальную защиту здоровья населения, предусматривается:
- консервация уранодобывающих предприятий, производство на которых прекращено в связи с экономической нецелесообразностью отработки месторождений горношахтным способом;
- ликвидация уранодобывающих предприятий, производство на которых прекращено в связи с полной отработкой балансовых запасов руды.
Для решения задач по реабилитации территорий бывших уранодобывающих предприятий предусматриваются:
- захоронение радиоактивных отходов;
- дезактивация радиационно загрязненных объектов;
- рекультивация нарушенных земель.

Исходя из принципа сбалансированности предполагаемых затрат и ожидаемой пользы, на период 2001-2005 гг. планируется санация наиболее радиационно опасных объектов, сосредоточенных, как правило, в густонаселенных районах и по факторам риска относящихся к объектам первой очереди (таблица 3). Руководствуясь принципом экономической целесообразности, за этот период предполагается выполнить лишь необходимые, первоочередные работы, хотя комплекс работ, предписываемых нормативными актами для обязательного выполнения, значительно шире и требует многократно больших капитальных вложений.
На консервируемых и ликвидируемых урановых рудниках основными объектами при этом являются:
- отвалы балансовых и забалансовых руд, отвалы кучного выщелачивания;
- загрязненные территории промплощадок;
- неликвидированные (незаконсервированные) горные выработки (стволы шахт, карьеры, провалы поверхности и т.д.).
Реабилитация объектов второй очереди и завершение второстепенных работ по объектам первой очереди предусматривается в течение 2006-2010 годов по мере накопления данных мониторинга окружающей среды для более тщательного отбора санируемых объектов и оценки отдаленных последствий длительного радиационного воздействия на окружающую среду.

3.1. Приоритетные объекты по месторождениям

3.1.1. Северный Казахстан

Из 34 месторождений урана, эксплуатировавшихся и разведывавшихся горношахтным способом в Северном Казахстане, мероприятия по консервации (на неотработанных месторождениях) и рекультивации поверхности (на всех месторождениях) необходимы в первую очередь на месторождениях Рудоуправления N 5 (Грачевское, Косачиное), Рудоуправления N 4 (Ишимское, Шокпак, Камышовое), Рудоуправления N 3 (Заозерное, Тастыколь), Рудоуправления N 1 (Балкашинское, Аккан-Бурлук, Восток).
Ввиду неопределенности статуса (принадлежности) радиоактивных отходов, находившихся на территории деятельности Рудоуправления N 1, где ЗАО "КазСабтон" в настоящее время продолжается эксплуатация месторождения Восток, штабеля кучного выщелачивания N 4, а также комплекса по переработке растворов KB с картами - отстойниками N 1 и N 2, они не учитываются в качестве объектов, подлежащих санации в рамках этой Программы, поскольку в ней рассматриваются недействующие рудники.

3.1.1.1. Месторождения Грачевское и Косачиное

Месторождения находятся в пределах Государственного национального парка "Кокшетау", в относительно густонаселенном районе в непосредственной близости от населенных пунктов и на плодородных землях, ежегодно засеваемых зерновыми культурами.
В 2000 году разработан "Рабочий проект консервации и рекультивации рудника N 12 Рудоуправление N 5", предусматривающий консервацию Грачевского месторождения на 15 лет, рекультивацию отвалов и территории промплощадки рудника по санитарно-гигиеническому направлению, консервацию подземного комплекса и сооружений поверхностного комплекса.
Работы по проекту начаты в этом же году. На 2000 г. было выделено 20 млн. тенге, которые использованы на демонтаж сохранившегося на поверхности оборудования, частичную рекультивацию двух отвалов из четырех, консервацию двух эксплуатационных стволов и снятие загрязненного грунта на части территории промплощадки.
Полная сметная стоимость работ, определенная проектом, составляет 65 583,7 тыс.тенге (в т.ч. 7 млн. тенге возвратных).
Однако, уточнение фактических объемов предстоящих работ по результатам повторных радиометрических съемок в 2000 г. показало, что этих средств недостаточно.
Стоимость работ (уточненная) по консервации Грачевского месторождения (рудника N 12) оценивается в 71 575,99 тыс.тенге (без возвратных сумм).
Согласно исследованиям, проведенным в 1997 г., "... радиоактивные отходы месторождения Косачиное могут представлять потенциальную опасность в связи с их использованием для производства строительных материалов или в других целях" (6). На рекультивацию промплощадок и отвалов шахт N 2 и N 3 по расчетам и проектам, выполненным в 1993 г. и 1995 г. ПГО "Степгеология", необходимо 243 975,0 тыс.тенге (в ценах 2000 г.).
Общая стоимость работ по консервации и рекультивации объектов Рудоуправления N 5 составляет 315 551,0 тыс.тенге.

3.1.1.2. Месторождения Заозерное и Тастыколь

За период с 1956 г. по 1992 г. рудником N 8 на Заозерном месторождении отработано 2,24 млн.м3 недр, на поверхности хранится 536 тыс.м3 забалансовых руд и 79,705 тыс.м3 балансовых руд, 2,75 тыс. м3 товарной руды захоронено в приповерхностном могильнике.
"Рабочий проект консервации и рекультивации рудника N 8 РУ-3" разработан в 1992 г. Всесоюзным научно-исследовательским проектным институтом промышленной технологии. Проектом предусматривается консервация рудника на 10 лет, рекультивация породных и забалансовых отвалов и территории промплощадки, захоронение товарной руды в ПЗРО, консервация поверхностного комплекса, демонтаж оборудования. В 1994 г. по проекту выполнена ликвидация подземного комплекса, демонтировано горношахтное оборудование, законсервированы стволы шахт.
Невыполненная часть проекта в ценах 2000 г. стоит 1 576 331,6 тыс.тенге и включает следующие работы:
- строительство пункта дезактивации, мойки автомашин и оборудования;
- дезактивацию зданий и сооружений;
- консервацию зданий и сооружений;
- рекультивацию озера Коксор;
- рекультивацию отвалов;
- захоронение балансовой руды в ПЗРО;
- строительство автодороги и карьера суглинков;
- строительство отстойника и резервуара для сбора масел;
- строительство автодороги к озеру Коксор;
- восстановление внутри площадных автодорог и подъездного ж/д пути;
- благоустройство и озеленение.

На месторождении Тастыколь основными загрязняющими радиоактивными объектами являются 4 отвала балансовых и забалансовых руд объемом 1 246 тыс.м3; определенную опасность представляет неогражденный карьер площадью 15 га.
В 1986 г. шахта N 9 была законсервирована, а работы по рекультивации забалансового отвала карьера N 5 были выполнены в 1989 году. За прошедшие 12 лет материал укрытия (суглинок и глины павлодарской свиты) на большей части отвала размыт, растительность не закрепилась, то есть работы по укрытию отвала выполнены или неправильно, или не завершены.
Технологические решения и мероприятия по рекультивации и консервации рудника N 8, кроме улучшения экологической обстановки, предполагали перепрофилирование горного производства на выпуск другой продукции с использованием существовавших на момент проектирования энергетических возможностей, промышленной застройки, транспортных путей и инженерных коммуникаций, что должно было, в конечном счете, обеспечить занятость большей части персонала горно-рудного предприятия.
В настоящее время в пос. Заозерный, насчитывавшем 7 000 жителей, проживает около 1 000, никакое производство не организовано, а Рудоуправление N 3 с февраля 2000 г. - после 7 лет прекращения горного производства и полного развала инфраструктуры, производственных мощностей и потери квалифицированного персонала - подвергается процедуре банкротства.
В этих условиях выполнение значительной части проектных решений представляется нецелесообразным, хотя впоследствии, в случае возрождения горнорудной деятельности, выполнение его в полном объеме, возможно, будет и оправдано.
На данный момент актуальным для района Рудоуправления N 3, по мнению авторов Программы, является ограничение влияния отвалов балансовых и забалансовых руд, предупреждение несанкционированного доступа населения на территорию промплощадок и карьеров.
Поэтому первоочередными мерами по экологическому оздоровлению территории Рудоуправления N 3 (месторождений Заозерное и Тастыколь - в частности) следует рассматривать:
- укрытие выположенных забалансовых отвалов рудника N 8;
- восстановление противорадонового укрытия забалансового отвала
рудника N 9 (месторождение Тастыколь);
- захоронение остатков товарной руды рудника N 8 (месторождение
Заозерное) и рудника N 9 (месторождение Тастыколь) в ПЗРО;
- ограждение промплощадки рудника N 8 c установкой предупредительных
знаков по всему периметру ограждения;
- ограждение карьера и промплощадки рудника N 9 с установкой
предупредительных знаков по периметрам ограждений.
Ориентировочная стоимость этих работ составляет 1 136 953 тыс. тенге.

3.1.1.3. Месторождения Коксор, Шатское, Глубинное, Агашское.

Радиоактивные отходы всех четырех месторождений представлены отвалами балансовых и забалансовых руд (Шатское и Агашское) и смешанными отвалами (Глубинное и Коксор).
В 1990 г. проектно-конструкторским отделом ЦГХК был разработан проект рекультивации промплощадок рудника N 14 (м-ние Глубинное) и карьера N 6 (м-ние Шатское). Проектом предусматривались транспортировка и укладка в карьере N 6 Шатского месторождения товарной руды, забалансовой руды и загрязненного грунта с последующим укрытием их суглинками слоем 1,0 м.
В настоящее время этот вариант рекультивации неприемлем в связи с тем, что чаша карьера заполнена водой, зеркало которой находится на глубине приблизительно 12 м.
Под отвалами Шатского месторождения сооружен искусственный противофильтрационный экран из глин мощностью 1,0 м с полиэтиленовой пленкой на глинистой подушке. На Глубинном месторождении противофильтрационный экран представлен естественными глинистыми отложениями мощностью 3-10 м с коэффициентом фильтрации не более 0,05 м/сутки.
Все это позволяет ограничиться консервацией отвалов на месте хранения.
Работы сводятся к выполаживанию отвалов, очистке загрязненных участков до глубины 0-25 см и ограждению карьера.
Главной ожидаемой опасностью - возможным использованием рудных отвалов в качестве стройматериалов - в предстоящие 3-5 лет можно пренебречь в связи с тем, что ближайшего населенного пункта (п. Дальний), находившегося в 1 км от карьера месторождения Шатское, в 6 км - от Глубинного и в 2,5 км - от Агашского, уже нет. Земли вокруг месторождений не используются.
В связи с этим, все эти месторождения рассматриваются как объекты второй очереди, рекультивационные меры на которых могут быть сведены к ограждению рудных отвалов и карьера и установлению предупредительных знаков.
Ориентировочная стоимость работ составляет 172 879,0 тыс.тенге.

3.1.1.4. Месторождения Ишимское, Шокпак, Камышовое

Ишимское месторождение отрабатывалось рудниками N 1 и N 2 Рудоуправления N 4 ЦГХК до 1992 г. Балансовые запасы месторождения исчерпаны. В течение 1993-94 гг. демонтировано оборудование подземного комплекса, выработки ликвидированы, т.е. затоплены.
В связи с полной остановкой добычи урана в период с 1994 г. по 1998 год сначала предприятием, а позднее стихийно демонтировано оборудование поверхностного комплекса.
Рекультивация поверхности рудников N 1 и N 2 не выполнялась, проект рекультивации разрабатывается.
Месторождения Шокпак и Камышовое отрабатывались рудником N 3 с одного шахтного поля соответственно с 1977 г. и 1986 года. Эксплуатация этих месторождении прекращена также в 1992 г., хотя балансовые запасы не отработаны.
Согласно результатам радиоэкологических исследований, вероятность ощутимого загрязнения элементов среды в пределах, превышающих допустимые нормы, на протяжении длительного периода невелика.
Однако расположение этих месторождений в пойме р. Ишим, загрязнение которой радионуклидами, выщелачиваемыми атмосферными осадками, косвенно подтверждается повышениями радиоактивности по понижениям рельефа, в направлении от отвалов в сторону русла реки, обуславливает необходимость принятия мер, предотвращающих загрязнение самой крупной водной артерии Северного Казахстана.
Проектом рекультивации отвалов и промплощадок рудников N 1 и N 2 предусматривается комплекс защитных мер, стоимость которых составит 309,0 млн.тенге.
Проектом консервации рудника N 3 предусматриваются аналогичные работы на промплощадке и отвалах месторождения Шокпак. На обоих месторождениях проектируется также ликвидация образовавшихся провалов поверхности, представляющих собой воронкообразные углубления диаметром от 15 до 30 м и глубиной до 15 м, занимающих площади от 0,5 до 0,8 га, а также ограждение территорий возможных зон обрушения.
Стоимость работ по консервации месторождения Шокпак и Камышовое составляет 51,9 млн.тенге.
В связи с тем, что основная масса мелких месторождений и рудопроявлений урана Северо-Казахстанского региона была открыта и оценена в период с 1953 по 1959 годы, большая часть отходов за это время подверглась естественному разрушению и заросла растительным покровом. Из-за незначительных объемов накопленных отходов на каждом из упомянутых выше объектов, низкого уровня их радиоактивности, а также удаленности большинства из них от населенных пунктов они не представляют опасности для здоровья населения и окружающей среды.

3.1.2. Южный Казахстан

Из 48 месторождений и рудопроявлений, расположенных в Южно-Казахстанском регионе, объекты месторождений Бота-Бурум, Кызылсай и Курдай являются, вероятно, наиболее радиационно опасными прежде всего в силу огромного количества накопленных отходов. В свою очередь, и среди этих объектов достаточно обоснованно можно определить в качестве объектов первой очереди месторождения Бота-Бурум и Курдай по их положению относительно действующих производств и населенных пунктов.
Целесообразность санации непромышленных объектов Южного Казахстана может быть определена только после их комплексного обследования, аналогичного предпринятым в отношении месторождений Северного Казахстана и Жамбылской области (6).

3.1.2.1. Месторождение Курдай

По данным экологического обследования, проведенного в 1997 году с целью оценки воздействия радиоактивных отходов месторождения Курдай на окружающую среду, установлено (16), что, несмотря на некоторое обогащение радионуклидами отдельных элементов окружающей среды (почв и воды), данные отходы не представляют опасности как для населения, так и для окружающей среды: забалансовые отвалы разбросаны на площади 1,1 км2, площадь собственно отвалов составляет 0,28 км2; мощность экспозиционной дозы достигает первых тысяч мкр/час. Отвалы забалансовых руд и остатков руды занимают площадь 0,18 км2.
Как и по многочисленным аналогичным объектам, отмечается, что материал отвалов забалансовых руд может представлять реальную опасность при бесконтрольном использовании местным населением для производства строительных и других работ.
В связи с этим очевидна необходимость минимума работ, исключающих использование материала отвалов, их пыление и ограничивающих радоновыделение в атмосферу.
Ориентировочная стоимость работ, включающих ограждение отвалов, их укрытие противорадоновым экраном, очистку территории промплощадки от загрязненного грунта, составляет 370000 тыс.тенге.
По оценке экспертов (6), для выполнения комплекса работ по улучшению радиоэкологической обстановки на месторождении Курдай необходимо 550 тыс. долларов США (79 750 тыс.тенге), при этом предусматривается засыпка карьера забалансовыми рудами и загрязненным грунтом.
По-видимому, такой способ захоронения отходов в данном случае неприемлем ввиду его дороговизны.

3.1.2.2. Месторождения Бота-Бурум и Джусандалинское

Балансовые запасы месторождения Бота-Бурум, разрабатывавшегося с 1956 года, к 1991 г. были отработаны, в этом же году была признана нецелесообразность дальнейшей отработки Джусандалинского месторождения по технико-экономическим причинам.
В 1992 году Центральным конструкторским проектным подразделением ПО "Южполиметалл" разработан рабочий проект "Ликвидация Восточного рудника", предусматривающий ликвидацию объектов горного комплекса, консервацию горных выработок Джусандалинского участка, ликвидацию радиоактивного загрязнения на промплощадках.
Полная сметная стоимость работ в ценах 2000 г. - 2 741 711,4 тыс. тенге.
В процессе экологического обследования бывших предприятий уранодобывающей промышленности Жамбылской области в 1997-98гг. был обстоятельно исследован и Восточный рудник.
По результатам этих работ в качестве первоочередных объектов для принятия необходимых мер по нормализации экологической ситуации экспертами (16, стр.77/89) были выделены следующие объекты Восточного рудника:
- карьер и провал над Дайковой залежью;
- шахты "Капитальная", "Вентиляционная" и "Д-1";
- отвалы кучного выщелачивания, забалансовых руд и пустых пород;
- поля фильтрации:
- промплощадки.
При этом не отрицается целесообразность засыпки в карьер материала забалансовых руд (3 680 тыс.м3) и донных осадков фильтрационных полей (приблизительно 300 тыс.м3), общая стоимость работ по рекультивации Восточного рудника оценивается в 30 712 тыс. $ (4 453 240 тыс.тенге).
В настоящее время бывшее урановое производство Восточного рудника перепрофилировано на выпуск баритовой продукции на базе Чиганакского месторождения. Для нужд производства используется рекультивированная промплощадка шахты "Капитальная", дезактивированное здание рудообогатительной фабрики, бывший склад руды, узел погрузки и дробильный комплекс.
Производственный комплекс расположен в непосредственной близости (100 - 200 м) и в окружении неукрытых отвалов забалансовых руд, штабеля ручного выщелачивания и шламоотстойников рудообогатительной фабрики.
Мощность экспозиционной дозы гамма-излучения колеблется в пределах 100-500 мкр/час.
За период с 1992 г. по 1999 год ликвидирован (засыпан) технологический отвод ствола шахты "Д-2" и законсервирован ствол шахты "Д-1"; стволы шахты N 3 и шахты "Вентиляционная" закрыты временными перекрытиями, ствол шахты "Капитальная" открыт, но огорожен; оборудование поверхностного комплекса демонтировано или используется для целей баритового производства, которое расширяется.
По комплексу критериев месторождения Восточного рудника относятся, безусловно, к объектам первой очереди. Однако, проект ликвидации Восточного рудника нуждается в серьезных коррективах, учитывающих реально сложившиеся условия.
В частности, значительно дешевле и, вероятно, эффективнее, вместо захоронения забалансовых отвалов и донных осадков фильтрационных полей в чаше карьера, ограничиться их захоронением на месте залегания.
Первоочередными работами, к выполнению которых необходимо приступить безотлагательно, являются рекультивация отвалов забалансовых руд, фильтрационных полей и территорий, примыкающих к промплошадке баритового производства, а также ликвидация стволов шахт.
Учитывая климатические условия местности, при рекультивации отвалов необходимо предусмотреть засыпку противородонового экрана крупной фракцией породных отвалов, предохраняющих суглинки экрана от ветровой эрозии.
Стоимость первоочередных работ составит 327 505,0 тыс.тенге.

3.1.2.3. Месторождение Кызылсай

По результатам экологического обследования 1997-98 г., в качестве радиационно опасных объектов второй очереди выделены промплощадки участков Ближний, N 1, 3, 4, 7, 11 и Жамантас, а также промплощадка участка N 2 с рудообогатительной фабрикой. Наибольшее воздействие оказывают отвалы забалансовых руд и кучного выщелачивания, которые имеются практически на всех площадках.
По оценке экспертов ТАСISа, стоимость рекультивации объектов Западного Рудоуправления составляет 4 341 тыс. $ или 629 445 тыс.тенге.
Стоимость этих же работ согласно проекту, разработанному ПО "Южполиметалл", составляет 2 100 тыс. $ или 304 500 тыс.тенге.
Учитывая безлюдность района и малую вероятность использования материала отвалов, защитные меры могут быть ограничены засыпкой отвалов забалансовых руд и кучного выщелачивания слоем пустых пород (крупной фракцией), предотвращающих пыление радиоактивных отвалов, и установкой предупредительных знаков вокруг отвалов и карьеров. Карьеры необходимо также оградить рвом глубиной до 1,0 м.

3.2. Отработанные источники ионизирующего излучения

Радиоактивные отходы, накопленные в республике, не ограничиваются только отходами уранодобывающих и перерабатывающих предприятий. На 1.10.2000 г. в стране насчитывалось более 39 000 источников ионизирующих излучений, подлежащих захоронению и находящихся на балансе 342 предприятий и организаций (табл.2).
После прекращения деятельности ряда уранодобывающих предприятий и геологических организаций, специализировавшихся на поисках и разведке радиоактивного сырья, а также значительного сокращения (ввиду экономической несостоятельности) предприятий, использующих в своей деятельности источники ионизирующего излучения, большое количество последних оказалось невостребованным. Согласно требованиям ОСП 72/87 (п.3.11) такие источники должны быть переданы другому владельцу. Но в республике нет организации, занимающейся изучением спроса на источники ионизирующего излучения и реализацией невостребованных и хранящихся без использования источников.
Многие действующие предприятия, а тем более предприятия, подвергаемые процедуре банкротства, не имеют средств на захоронение отработанных или неиспользуемых источников. Вызывает тревогу состояние хранения источников ионизирующего излучения, сроки использования многих источников истекли, а паспорта зачастую утеряны.
Радионуклидные источники, не пригодные для дальнейшего использования, должны рассматриваться как радиоактивные отходы, списываться и сдаваться на захоронение (п. 5.21 ОСП 72/87).
Однако предприятий, осуществляющих лицензированное захоронение радиоактивных отходов, в республике нет. В настоящее время единственным лицензированным предприятием по временному хранению радиоактивных отходов (ампульных источников ионизирующего излучения) является пункт "Байкал-1" в г.Курчатов.
Исходя из количества ампульных источников ионизирующего излучения, хранящихся у пользователей, сроков обновления источников финансовых возможностей предприятий, ежегодный объем захоронения оценивается в 450-500 штук, если из общего числа источников исключит радиационные извещатели дыма и источники с активностью ниже минимально значимой активности.
Такой объем поступлений незначителен, что обуславливает высокую удельную стоимость хранения источников ионизирующего излучения.
Кроме того, следует иметь в виду, что затраты, связанные с окончательным захоронением, с течением времени возрастают из-за ужесточения требований безопасности, возрастают по этой же причине и затраты на временное хранение, что не способствует активизации стремления предприятий избавиться от отработанных и неиспользуемых источников ионизирующего излучения.
Длительное хранение является неоправданным, так как в конечном итоге захоронение радиоактивных отходов должно быть произведено.
Очевидно, что сложившаяся ситуация требует принятия срочных организационных и технических мер по упорядочению обращения с отработанными источниками.
С этой целью Программой предусматривается:
- создать единый центр, осуществляющий учет и перемещение ампульных
источников ионизирующего излучения; сбор заявок на их поставку и
захоронение, организацию сдачи в арендное пользование источников,
не используемых предприятиями;
- произвести инвентаризацию всех источников ионизирующего излучения,
находящихся в стране, создать базу данных, содержащую
систематизированные (унифицированные) сведения об ампульных
источниках;
- создание на базе предприятий, занимающихся или намеревающихся
заняться оказанием услуг по захоронению ампульных источников
ионизирующего излучения, региональных центров по сбору,
временному хранению и транспортировке источников на захоронение;
- включить в стоимость приобретаемых предприятиями источников
ионизирующего излучения стоимость их захоронения (безтранспортных
расходов); при этом стоимость захоронения (длительного хранения)
целесообразно аккумулировать на специальном счете (фонде) и
использовать для захоронения при ликвидации, банкротстве, смене
форм собственности предприятий и других обстоятельствах;
- определить фиксированную стоимость захоронения (длительного
хранения) единицы активности радионуклида или типа источника
ионизирующего излучения, согласованное с антимонопольным комитетом.
Организационные мероприятия, завершение которых реально в течение 2001 года, должны увенчаться разработкой специализированными региональными центрами конкретных мероприятий для решения проблем захоронения ампульных источников ионизирующего излучения в период 2002-2005 годов по каждому региону.
При этом в разрабатываемые планы мероприятий по захоронению источников ионизирующего излучения должно быть в первую очередь включено захоронение источников, находящихся в собственности предприятий - банкротов и предприятий, не имеющих надежных хранилищ для используемых или отработанных источников.
План-график, согласованный с акимами областей, областными управлениями государственного санитарно-эпидемиологического надзора и областными управлениями охраны окружающей среды, должен быть основой для создания сводного плана и согласования его с комплексом "Байкал-1".

Таблица N 2

Данные по источникам ионизирующего излучения,
подлежащим захоронению (временному хранению)

___________________________________________________________________________
N ! Область !Количество ! Количество ИИИ, ! Активность
п/п! !предприятий,!______________________! ИИИ
! !имеющих ИИИ !подлежащие ! в т.ч. !(суммарная)
! ! !захоронению!извещатели! ГБк
! ! ! ! дыма !
___________________________________________________________________________
1 Актюбинская 35 326 200 1 168 ГБк
2 Атырауская 13 44 н/с н/с
3 Алматинская 23 1 180 1 177 4,45 ГБк
4 Восточно-Казахстанская 8 1 673 1 640 44,75 ГБк
5 Жамбылская 29 4 043 2 309 18 670 ГБк
6 Карагандинская 86 816 390 26 893 ГБк
7 Костанайская 38 7 369 6 600 407 444 ГБк
8 Кызылординская 10 609 600 274 ГБк
9 Мангистауская 11 2 767 2 243 2 017 ГБк
10 Западно-Казахстанская 6 271 255 597 ГБк
5
1 194 10 м/сек
11 Павлодарская 13 1 268 740 н/с
12 Южно-Казахстанская 9 2 674 354 95 839 ГБк
5
27,45 10 м/сек
13 Северо-Казахстанская 11 598 355 7 888 ГБк
14 Акмолинская 24 473 142 2 999,79 ГБк
5
5 802 10 м/сек
15 Алматы н/с 14 959 14 434 1 183 ГБк
5
0,5 10 м/сек
16 Астана 26 94 42 2 ГБк
Итого 342 39 164 31 481 565 024 ГБк
5
7 024 10 м/сек

__________________________________________________________________________

Примечание: стоимость длительного хранения источников, определенная на основании Прейскуранта по состоянию на 15.06.95 г., утвержденного генеральным директором НЯЦ РК и откорректированного в связи с изменением цен, составляет 290 млн.тенге.

4. Необходимые ресурсы и источники их финансирования

Уранодобывающие предприятия, консервация и (или) ликвидация которых предусматривается в рамках настоящей Программы, являются, как правило, государственными предприятиями, а практически весь объем радиоактивных отходов, находящихся еще на балансе приватизированных предприятий, был произведен до смены формы собственности этих предприятий.
В связи с этим основным источником финансирования всех работ по консервации недействующих уранодобывающих предприятий и ликвидации последствий разработки урановых месторождений является республиканский бюджет. Это не исключает, однако, возможности и необходимости привлечения внебюджетных средств, в частности, целевых средств уранодобывающих и перерабатывающих акционерных компаний.
Ориентировочная стоимость работ по объектам и источники их финансирования приведены в таблицах 3 и 4.

Таблица 3

Сводные
таблицы стоимости рекультивационных мер
Объекты I очереди (2001-2005 гг.) <*>

Сноска. Таблица 3 - в редакции постановления Правительства РК от 25 февраля 2003 г. N 199 .

____________________________________________________________________
N ! Объекты ! Вид !Стоимость работ! Период
п/п! ! работ ! млн. тенге ! выполнения;
! ! ! ! источник
! ! ! ! финансирования
--------------------------------------------------------------------
1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5
--------------------------------------------------------------------
1 Северный консервация 103,6 2001-2002
Казахстан (49,3-54,3) Республиканский
Рудник N 12 бюджет
Рудоуправления N 5
(месторождение
Грачевское)
2 Рудник N 3 консервация 118,0 2001-2003
Рудоуправления N 4 (50,4-60,1 Республиканский
(месторождения -7,5) бюджет
Шокпак и Камышовое)
3 Рудник N 1 и N 2 ликвидация 127,0 2001-2003
Рудоуправления N 4 (50,3-69,0- Республиканский
(месторождение 7,7) бюджет
Ишимское)
4 Месторождение консервация 106,6 2002-2003
Косачиное (52,0-54,6) Республиканский
бюджет
5 Южный Казахстан ликвидация 506,4 2002-2005
Восточный рудник (75,0-182,0- Республиканский
(месторождения 150,0-99,4) бюджет
Бота-Бурум и
Джусандалинское)
6 Рудник N 8 консервация 260,0 2003-2004
Рудоуправления N 3 (138,0-122,0) Республиканский
(месторождение бюджет
Заозерное)
7 Рудник N 9 ликвидация 161,9 2003-2004
Рудоуправления N 3 (49,4-112,5) Республиканский
(месторождение бюджет
Тастыколь)
8 Рудник Курдай ликвидация 136,5 2004-2005
(месторождение (66,5-70,0) Республиканский
Курдай) бюджет
--------------------------------------------------------------------
Итого 1520,0
в т.ч.
2001 - 150,0
2002 - 310,4
2003 - 439,2
2004 - 451,0
2005 - 169,4
--------------------------------------------------------------------

* Здесь и далее по таблице верхняя строка - стоимость первоочередных работ, нижняя строка (в скобках) - разбивка стоимости работ по годам

Таблица 4

Объекты II очереди
(2006-2010 гг.)
___________________________________________________________________________
N ! Регион, объекты ! Вид работ ! Объем !Стоимость!Источник
п/п! ! ! РАО ! работ !финансиро-
! ! ! тыс.м3!млн.тенге!вания
___________________________________________________________________________
Северный Казахстан
1 Месторождение Коксор, консервация 510,8 175,0 республикан-
Шатское, Глубинное, и ликвидация ский бюджет
Агашское
2 Месторождение консервация 1316,6 900,0 республикан-
Балкашинское,Восток и ликвидация ский бюджет
3 Хвостохранилище ГМЗ рекультивация 27400,0 и средства
ЗАО "КазСабтон" не эксплуати- ЗАО
рующейся части "КазСабтон"

Центральный Казахстан
4 Месторождения ликвидация 87,0 60,0 республикан-
Безымянное, ский бюджет
Улькен-Акжал, Кызыл,
Улутауское

5 Южный Казахстан ликвидация 1791,8 305,0 республикан-
Месторождение ский бюджет
Кызылсай (8 участков)

6 Западный Казахстан
Хвостохранилище
"Кошкар-Ата" рекультивация 120000,0 республикан-
ский бюджет

Итого 151106,2 1440,0

7 Завершение работ по 160,0 республикан-
консервации и ликвидации, ский бюджет
проводившихся в предыдущие
годы: рекультивация породных
отвалов, ликвидация зданий и
сооружений, благоустройство
территории промплощадок;
выполнение дополнительных
работ по результатам
долгосрочного мониторинга
окружающей среды

Всего 1600,0
___________________________________________________________________________

Распределение затрат по годам на реабилитацию объектов второй очереди возможно по мере разработки проектно-сметной документации, начиная с 2005 года.

Сроки выполнения работ и объем расходов, предполагаемых осуществить из республиканского бюджета, могут быть скорректированы при формировании республиканских бюджетов на соответствующий год.

5. Ожидаемый результат от реализации Программы

В результате осуществления всех реабилитационных мер, предусмотренных Программой, ожидается:
- снижение уровня радиоактивного загрязнения до нормативных значений на промплощадках урановых рудников и прилегающих к ним площадях на большей части территории республики;
- прекращение поступления радиоактивной пыли и ограничение поступления радона в окружающую среду.
- предотвращение неконтролируемого использования материала радиоактивных отвалов;
- прекращение дальнейшего загрязнения радионуклидами Государственного национального парка "Кокшетау", рек Ишим, Иманбурлук, реабилитация озер Шокпак, Салкынколь, Коксор;
- упорядочение обращения с ампульными источниками ионизирующего излучения и, как следствие, предотвращение радиационных аварий, связанных с хищениями, утерей и использованием не по назначению источников ионизирующих излучений;
- получение данных мониторинга окружающей среды и оценка отдаленных последствий длительного радиационного воздействия на окружающую среду.

6. План мероприятий по реализации Программы <*>

Сноска. План мероприятий - в редакции постановления Правительства РК от 25 февраля 2003 г. N 199 .

____________________________________________________________________
N ! Мероприятие ! Форма !Ответст-!Срок !Предпола-!Источник
п/п! !завершения!венные !испол-!гаемые !финансиро-
! ! !за ис- !нения !расходы !вания
! ! !полнение! ! !
! ! !(реали- ! ! !
! ! !зацию) ! ! !
--------------------------------------------------------------------
1 ! 2 ! 3 ! 4 ! 5 ! 6 ! 7
--------------------------------------------------------------------
1. Консервация Акты РГП 2001- 103,6 Респуб-
рудника N 12 выполнен- "Уран- 2002 (49,3- ликанский
Рудоуправления ных работ ликвид- работа 54,3) бюджет
N 5 по ф-2 и рудник" выпол- средства
ф-3, акты нена исполь-
приемки зованы
Межведом- полнос-
ственной тью
комиссии
2. Консервация Акты РГП 2001- 118,0 Респуб-
рудника N 3 выполнен- "Уран- 2003 (50,4- ликанский
Рудоуправления ных работ ликвид- 60,1- бюджет
N 4 по ф-2 и рудник" 7,5)
ф-3, акты
приемки
Межведом-
ственной
комиссии
3. Консервация Акты РГП 2001- 127,0 Респуб-
рудников N 1 выполнен- "Уран- 2003 (50,3- ликанский
N 2 Рудо- ных работ ликвид- 69,0- бюджет
управления N 4 по ф-2 и рудник" 7,7)
ф-3, акты
приемки
Межведом-
ственной
комиссии
4. Инвентаризация Электрон- Комитет 2002 0 -
и создание базы ная база по атом- средства
данных ампуль- данных по ной не выде-
ных источников АИИИ энерге- лялись
ионизирующего тике
излучения МЭМР
(АИИИ), находя- Респуб-
щихся республике лики
Казахстан
5. Консервация Акты РГП 2002- 106,6 Респуб-
месторождения выполнен- "Уран- 2003 (52,0- ликанский
Косачиное ных работ ликвид- 54,6) бюджет
по ф-2 и рудник"
ф-3, акты
приемки
Межведом-
ственной
комиссии
6. Ликвидация Акты РГП 2002- 506,4 Респуб-
Восточного выполнен- "Уран- 2005 (75,0- ликанский
Рудника ных работ ликвид- 182,0- бюджет
по ф-2 и рудник" 150,0-
ф-3, акты 99,4)
приемки
Межведом-
ственной
комиссии
7. Консервация Акты РГП 2003- 260,0 Респуб-
рудника N 8 выполнен- "Уран- 2004 (138,0- ликанский
Рудоуправления ных работ ликвид- 122,0) бюджет
N 3 по ф-2 и рудник"
ф-3, акты
приемки
Межведом-
ственной
комиссии
8. Ликвидация Акты РГП 2003- 161,9 Респуб-
рудника N 9 выполнен- "Уран- 2004 (49,4- ликанский
Рудоуправления ных работ ликвид- 112,5) бюджет
N 3 по ф-2 и рудник"
ф-3, акты
приемки
Межведом-
ственной
комиссии
9. Ликвидация Акты РГП 2004- 136,5 Респуб-
рудника выполнен- "Уран- 2005 (66,5- ликанский
Курдай ных работ ликвид- 70,0) бюджет
по ф-2 и рудник"
ф-3, акты
приемки
Межведом-
ственной
комиссии
--------------------------------------------------------------------

Заключение

Сложившаяся радиоэкологическая обстановка в местах размещения радиоактивных отходов и связанный с ними потенциальный риск для здоровья населения со всей очевидностью подтверждают актуальность и своевременность разработки данной Программы.
Реализация предусмотренных Программой мер по защите населения и территорий республики от радиоактивного загрязнения вследствие разработки урановых месторождений значительно улучшит радиационную обстановку в республике, благотворно скажется на здоровье населения страны и на состоянии окружающей среды. Осуществление мер по упорядочению обращения с отработанными источниками ионизирующего излучения позволит создать единую унифицированную систему учета и контроля за использованием, перемещением и состоянием ампульных источников ионизирующего излучения, что, в свою очередь, предотвратит возникновение радиационных аварий, связанных с ними.
Вместе с тем, Программу можно рассматривать как часть долгосрочной общегосударственной программы реабилитации загрязненных территорий, необходимость разработки которой также очевидно: масса радиоактивных отходов, накопленных в Республике, и загрязненные ими территории не ограничиваются уранодобывающими предприятиями - огромные территории загрязнены и продолжают загрязняться в процессе нефтепромысловой деятельности, обширные площади загрязнены в прошлом испытательными взрывами.

Уран өндіретін кәсіпорындарды консервациялаудың және уран кен орындарын өндірудің салдарларын жоюдың 2001-2010 жылдарға арналған бағдарламасын бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы. 2001 жылғы 25 шілде N 1006. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 14 сәуірдегі № 302 Қаулысымен

Ескерту. Күші жойылды - ҚР Үкіметінің 2010.04.14 № 302 Қаулысымен.

Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді:
1. Уран өндіретін кәсіпорындарды консервациялаудың және уран кен орындарын өндірудің салдарларын жоюдың 2001-2010 жылдарға арналған бағдарламасы бекітілсін.

2. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап күшіне енеді.

Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрі

Қазақстан Республикасы
Үкіметінің
25 шілдедегі N 1006
қаулысымен бекітілген

Уран өндіретін кәсіпорындарды консервациялаудың және уран кен
орындарын өндірудің салдарларын жоюдың 2001-2010 жылдарға арналған
Бағдарламасы

Уран өндіретін кәсіпорындарды консервациялаудың және уран кен
орындарын өндірудің салдарларын жоюдың 2001-2010 жылдарға арналған
бағдарламасының төлқұжаты

Бағдарламаның аталуы Уран шығаратын кәсiпорындарды
сақтау және шығарылған уран кен
орындарының зардаптарын жою

Бағдарламаны даярлаудың Қазақстан Республикасы Президентiнiң
негiздемесi "Халық денсаулығы" мемлекеттiк
бағдарламасы туралы" Жарлығы .
Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң
2000 жылғы 10 сәуiрдегi N 10
хаттамалық шешiмi

Бағдарламаның мемлекеттiк Қазақстан Республикасының Энергетика және минералдық
тапсырыс берушiсi ресурстар министрлiгi

Бағдарламаның негiзгi Қазақстан Республикасының Энергетика және минералдық
әзiрлеушiсi ресурстар министрлiгi

Бағдарламаның мақсаттары Бұрынғы уран шығарған кәсiпорындардың
радиациялық қалдықтарының әсерiнен
халықты қорғау;

радиациялық қауiптi объектiлердi
түгендеу және олардың қауiптiлiк
дәрежесiне қарай жерлердi қалпына
келтiру;

пайдаланудағы иондаушы сәуле құтылық
көздерiн есепке алу мен сақтауды және
таусылғандарын көмудi жүйелеу;

шұғыл оңалту жұмыстарының түрлерi мен
көлемiн және қажеттi қаржы қаражатын
анықтау

Iске асыру мерзiмi Бiрiншi кезектi объектiлердi 2001-2005
жылдары, екiншi кезектiлерiн
2006-2010 жылдары оңалту

Бағдарламаның негiзгi "Уранликвидрудник" республикалық
орындаушылары мемлекеттiк кәсіпорны

Кіріспе

Қазақстан аумағындағы уран кен орнын барлау және жедел iздестiру қырқыншы жылдардың ортасында басталған болатын және 1951 жылы аяқталды, мұнда алғашқы өндiрiстiк кен орны ашылды. Одан кейiн, бiрнеше кен орындары ашылды. Осылардың негiзiнде 3 комбинат құрылды, олар уран кендерiн өндiредi және қайта өңдейдi. Атап айтқанда: Оңтүстiк Қазақстанда - Қырғыз тау-кен комбинаты (1953 ж.), Солтүстiк Қазақстанда - Тың тау-кен химиялық комбинаты (1957 ж.), Батыс Қазақстанда - Каспий тау-кен металлургия комбинаты (1959 ж.).
Соңғы қырық жыл iшiнде Қазақстанда 20 уран шығаратын кен орындары (6) белгiлi болды. Осы жыл аралығында бұрынғы КСРО уранының 40 пайызы өндiрiлдi. 1992 жылы Қазақстан уран өндiруден 3-шi орын (Канада және Нигериядан кейiн) және жалпы уран өндiру ауқымынан 7-шi орынды алды. Осындай кен ауқымды тау-кен жұмыстарын жүргiзуде уран кен орындарының атқарған жұмыстары ауқымды болды: жалпы алаңдары уран өндiретiн кәсiпорындардың радиоактивтiк қалдықтарының әсер етуi қазiргi жағдайда былай бағаланады: 10 000 га, жалпы әсерi - 250 000 Ки, 50-шi жылдан бастап Қазақстан аумағында 170 млн. ш.м. жуық радиоактивтi қалдықтар жинақталды, бұлар кен байыту фабрикалары түрiнде жұмыс iстедi. Гидрометаллургиялық зауыттар өз қалдықтарын және тауар рудаларын тиiстi жерлерге көмудi (сақтауды) жүргiздi.
Осы Бағдарламаны әзiрлеудiң қажеттiлiгi алда тұрған ауқымды жұмыстарға баға берiп, уран өндiрiлетiн аудандардағы радиациялық жағдайларды қалпына келтiруге себеп болады. Осы мақсатта оларға зерттеу жұмыстарын жүргiзу және баға беруде атқарылатын жұмыстардың мерзiмдерi және көлемдерi, сонымен бiрге талап етiлетiн қаржы қаражаты көзделдi.
Осы Бағдарлама Қазақстан Республикасының Энергетика, индустрия және сауда министрiнiң 2000 жылғы 1 маусымдағы бұйрығымен әзiрлендi. Осы Бағдарламаны әзiрлеу үшiн Қазақстан Республикасы Президентiнiң "Халық денсаулығы" мемлекеттiк бағдарламасы туралы" Жарлығы заңдық негiзi болып табылады (N 4153 16.11.98 ж.), мұның 1.2-бөлiгiнде былай делiнген:
Кен алынған қабаттарды және радиоактивтік кен өндіру мен ұқсату жөніндегі кәсіпорындардың қалдық сақтау орындарын зарарсыздандыру жөніндегі жұмыстар жүргізілмейді.
Радиоактивтiк қалдықтарды көму үшiн жағдайдың жоқтығынан олардың жинақталу процесi жалғасуда, сәуле шығаратын көздердiң ұрлануымен, жоғалуымен және пайдаланылмауымен байланысты радиациялық авариялар саны өсуде.
Бағдарлама 2001-2010 жылдар кезеңiн қамтиды. Мұнда ТАСIS желiсi бойынша соңғы жылдардың зерттеу жұмыстары пайдаланылды, яғни орындалатын жұмыстар, сондай-ақ геологиялық барлау және тау-кен жұмыстарымен шұғылданатын кәсiпорындардың атқарған жердi өңдеу жұмыстарының және осы маңайды сақтау жобаларды қарастырылды.

1 Кесте. Аймақтар бойынша уран кен орындары объектілерін
және радиоактивтік қалдықтарды бөлу

Жабылатын жер ! Өлшем !Солтүстік! Орталық !Оңтүстік ! Батыс ! ҚР объектісінің ! бірлігі !Қазақстан!Қазақстан!Қазақстан!Қазақстан! бойынша аталуы ! ! ! ! ! ! барлығы

Кен орны дана 34 6 23 2 65
Кендер дана 19 17 25 - 61
Қалдықтарды дана 1 1 - 1 3
сақтау орны
Теңгерімдік
кендер қалдықтары мың м3 785,6 - - - 785,6
Теңгерімнен тыс
кендер қалдықтары мың м3 1 972,7 468,3 4 948,1 - 7 389,1
Теңгерімдік және
теңгерімнен тыс
араласқан кендер мың м3 41,9 - - - 41,9
қалдықтары
Теңгерімнен тыс
кендер және бос
жыныстардың аралас
қалдықтары
(+- теңгерімдік мың м3 262,8 48,3 1 928,4 - 2 239,5
кендер қалдықтары)
Қалдықтар* мың м3 194,2 76,7 37,8 - 308,7
Кен байыту
фабрикаларының
қалдықтары мың м3 749,8 - - - 749,8
Үймелеп
қышқылдандыру
штабельдері мың м3 1 045,8 - 2 210,0 - 3 255,8
Е қалдық мың м3 5 052,7 593,3 9 124,3 - 14 770,4
Қалдықтар мың м3 49 450,0 420,0 - 104 000,0 153 870,0
Е қалдық мың м3 54 502,8 1 013,3 9 124,3 104 000,0 168 640,4
__________________________________________________________________________
* - қалдықтардың құрамы туралы мәліметтер жоқ

1. Проблеманың қазiргi жағдайын талдау

Стратегиялық мiндеттердi орындаудағы соңғы он жылдың iшiнде елiмiздiң қалқанын қажеттi шикiзат мәселелерiмен қамтамасыз етудегi уран өндiретiн және оны өңдейтiн кәсiпорындардың радиоактивтiк қалдықтарын адамдардың денсаулығына және қоршаған ортаға әсерiн келтiрмеу мәселелерi екiншi кезекке қалып қойды және жүйелi зерттелмедi. Бұған тиiстi экологиялық заңдардың болмауы және қоршаған ортаны қорғаудағы нақты атқарылатын жұмыстардың жоқтығы өз кезегiнде салқындығын тигiздi.
Осыларға қарамастан, радиоактивтiк қалдықтардың әсерiн азайту жөнiндегi кейбiр шаралар өткiзiлдi. Уран өндiретiн және өңдейтiн объектiлердi түгендеу жұмыстары жалпыодақтық "Радиоактивтiк қалдықтармен жұмыс iстеу жөнiндегi 1991-1995 жылдары және 2005 жылдың болашағында мемлекеттiк Бағдарлама" шеңберiнде жүргiзiлдi. Бағдарлама КСРО-ның Атом энергоөнеркәсiп министрлiгi 1991 жылы әзiрлеген болатын, бiрақ белгiлi саяси жағдайларға байланысты ары қарай дамуын таппады. 1991 жылы КСРО аумағында 23 қоймаларда әртүрлi оңалту шаралары жүргiзiлген болатын. Бұлардың басты мақсаты - қалдықтың бетiн 1,5 метрлiк қалыңдықта жер қабатымен тегiстеу болатын. Мұндай жұмыстар жер асты рудниктерiнiң аумағында да атқарылды.
Осындай жұмыстардың атқарылуынан қалдықтарды жабу жұмыстары негiзгi қауiптi радиациялық уран өндiретiн өнеркәсiп объектiлерiнің маңайын сақтау болатын. Өйткенi, гидрометаллургиялық шаралар кезiнде барлық өңдеу жұмыстары қалдықтарға айналып кететiн болған. Уран өнiмдерiмен қоса, өңделетiн рудалардың жалпы 15 пайызы сыртқа шығарылады. Сөйтiп, кейбiр табиғи радондардың таралуынан алғашқы радиоактивтi зақымдану 70 пайызға жетедi.
Қазiргi уақытта Қазақстанда 2 қалдықты сақтау орындары пайдаланылуда - Өскемен қаласындағы Yлбi металлургия зауыты және Степногорск қаласына жақын Заводской поселкесi "ҚазСабтон" ЖАҚ гидрометаллургиялық зауыты. Бұрынғы Ақтау қаласындағы Каспий кен металлургиялық комбинатында қалдықтарды сақтау 1994 жылдан бастап пайдаланылмайды. Ал, 2000 жылы 57.00 Бағдарламасы шеңберiнде Табиғи ресурстар және қоршаған ортаны қорғау министрлiгi осы алаңдардағы қалдықтарды сақтаудағы радиоактивтi алаңдарды оңалту жобасын қаржыландыруда.
Бұл мақсатты жұмыстарды жүргiзуде қоршаған ортаның жағдайын, әсiресе радиологиялық жағдайдың өзгеруi Қазақстан Республикасының Министрлер Кабинетi (N 103 31.12.92 ж.) "Қазақстан Республикасындағы радиологиялық жағдайды өзгерту жөнiндегi шұғыл шаралар туралы шешiмi" қабылданған болатын, бұдан кейiн Қазақстан аумағында радиациялық зерттеу жұмысы жандана түстi. Бұл Бағдарламадағы маңызды жұмыстар уран өңдейтiн өнеркәсiп аумақтарында радиоактивтiк көздердiң әсер ету сипаттамасын сараптау көзделген. Бұл жоспар 1993-1995 жылдары атқарылуы тиiс едi.
Радиоэкологиялық зерттеулер көлемiн жүргiзудегi кең ауқымды жұмыстарды "Жарыс" МХК бөлiмшелерi орындады. Олар мынадай нәтижеге қол жеткiздi:
- радиогидрохимиялық аумақты суретке түсiру 1:1 000 000 орындалған жұмыстар 615 мың км2 атқарылды, 150 мың км2 алаңдарда радиоактивтiк ластану анықталды (Семей сынақ полигоны қызметiнiң нәтижесi), бұл алаңдар ауыр металдармен және органикалық қосындылармен ластанған болатын;
- Шу-Сарысу уран-руда өндiру жерлерiнде жердiң бетi табиғи радонның сәулелерiмен зақымданғаны анықталды, оның зақымдануы 16 800 Бк/кг;
- Оңтүстiк, Орталық және Солтүстiк Қазақстанда геологиялық барлау объектiлерiнiң 18-де осындай өңделетiн жұмыстарға зерттеулер жүргiзiлдi;
- ірi масштабты радиометрикалық суретке түсiруден 18 облыс орталықтары, 60 өндiрiстiк тораптар, елдi мекендер мен көпшiлiк демалатын орындар зерттелдi. Зерттелгендердiң 10 мың км2 алаңында, оның iшiнде 2,7 мың км2 алаңында Батыс Қазақстандағы мұнай өндiру жұмыстарының кезегi; мұнда 509 радиоактивтiк оқиғалар тексерiлдi, оның iшiнде 279-ы бiлiктi радиоактивтi техногендiк учаскелерде өңдеу жұмыстарымен атқарылды.
8 қалада 18 бақыланбаған немесе зерттелмеген көздер анықталды. 1000 мектептердегi алаңдарды зерттегенде мектепке дейінгi және өзге мекемелерде 607 радиоактивтiк көздер анықталды. Бұлар алғашқы жүздiктен 35 000 мкр/сағ. дейiн болды.
Бiрақ, нақты жұмыстардың атқару нәтижелерiне қарамастан, экономикамызды жақсартуда дәл осы жұмыстарға 1996 жылдан жете көңiл бөлiнбедi.
Сонымен, 1993-96 жылдары уран өндiретiн кәсiпорындарға жете көңiл бөлiнiп қоймай, сонымен бiрге сынақ полигондарының ауқымды алаңдарына да көңіл бөлiндi.
Уран өндiрушi және уранда мамандандырылған геологиялық барлау ұйымдары осы кезеңде барлық Оңтүстiк және Солтүстiк Қазақстан рудниктерiн өңдеу жобаларын әзiрледi. Жезқазған облысындағы (қазiргi Қарағанды) облысы Жиделi кен орындарының уран объектiлерi өңделдi.
Бұл кезде Волковгеология (Оңтүстiк Қазақстан) және Степгеология (Солтүстiк Қазақстан) геологиялық барлау кәсiпорындарында өңдеу жұмыстары басталды пайдалануға берiлмеген уран кенорындарында. Осындай жұмыстарды мұқият атқару үшiн 57 объектілер зерттелдi.
1993-1996 жылдары Тың тау-кен химиялық комбинаты Заозерное, Восток, Звездное, Туша, Мыңбай, Шат, Тастыкөл, Глубинное кен орындарын өңдеу және оны сақтау жобаларына тапсырыс бердi. Солтүстiк Қазақстандағы жабық уран рудниктерiне радиациялық-экологиялық кешендi баға беруде жер қабатындағы ластанған жерлерге ғылыми-зерттеу жұмыстары орындалды.
Өкiнiшке орай, кәсiпорындар әзiрлеген осы жобалардың бiрде-бiреуi iс жүзiнде жүзеге аспады. Жоғарыда аталған жұмыстар кейiнiрек зерттеулер нәтижесiнде ТАСIS шеңберiнде және NUCREG (1996 ж.) және ВISТRО (1999 ж.) бағдарламалары орындалды. Алғашқы жобада уран саласының 100 объектiсi қаралды. Осылардың 6 объектiсi мұқият зерттелдi:
- Өскемен қаласындағы Үлбi металлургия зауытының қалдықты сақтау жерлерi;
- Ақтау қаласындағы Каспий тау-кен металлургия комбинатының қалдықты сақтау жерлерi;
- Ботабұрым (Жамбыл облысы Ақсүйек кентi) кен орындарының маңы;
- Қордай (Жамбыл облысы) кен орындарының маңы;
- Қызыл (Қарағанды облысы) кен орындарының барлау маңы;
- Косашы (Солтүстiк Қазақстан облысы Сарытүбек кентi) кен орындарының барлау маңы.
Толық зерттеулер мынаны көрсеттi, радиоактивтiк деңгейдiң өсiмдiктерде және суларда анықталғандарына қарамастан бұрынғы уран объектiлерiнiң көпшiлiгi қоршаған ортаға аса қауiп туғызбайды. Осы ретте бұлар осы жерден құрылыс материалдарына және басқа жұмыстарға пайдаланған алынған материалдар зиянды болуы мүмкiн.
Бұрынғы 100 уран объектiлерiнiң радиациялық қауiптiлерi 13 объект болып отыр:
- УМЗ (Өскемен қаласы) қалдықты сақтау орны;
- ГМЗ ЦГХК (Заводской кентi, Ақмола облысы) қалдықты сақтау орны;
- Панфилов (Алматы облысы) кенорны;
- Қордай (Жамбыл облысы) кенорны;
- Есiл (Красногорск кентi, Ақмола облысы) кен орны;
- Косашы (Солтүстiк Қазақстан облысы, Сарытүбек кентi) кен
орны;
- Ботабұрым (Жамбыл облысы, Ақсүйек поселкесi) кен орны;
- Восход (Ақмола облысы) кен орны;
- ПГМК (Ақтау қаласы, Қошқар Ата өз.) қалдықты сақтау орны;
- Мыңбай (Ақмола облысы, Степногорск қаласы) кен орны;
- Глубинное (Ақмола облысы) кен орны;
- Балкашин (Ақмола облысы, Шаңтөбе) кен орны;
- Маяк (Ақмола облысы, Күйген жар а.) кен басқармасы.
Екiншi жоба жан-жақты қарастырылған Жамбыл облысының ғана уран өңдеу саласының объектiлерiне арналды. Ал ең басты назар, алғашқы жобадағы iрi қауiптi Ботабұрым, Қордай және Қызылсай кен орындарына аударылды. Осы iрi уран кен орындарында қырық жылдан берi жұмыстар атқарылғандықтан оларға радиологиялық жағдай талдамасы жүргiзiлдi. Рудниктер мен оның маңындағы аумақтарда материалдар бойынша қосымша зерттеулерден топырақ бетiн, суды және ауаны радионуклеидтермен ластану дәрежесiне сипаттама берiлдi.
Ластанған объектiлердiң ластану дәрежесiне баға беруде әдiстеме әзiрленiп, Шығыс Европадағы тәжiрибелер қолданылды. Соның салдарынан 80-шi жылдардың аяғында 90-шы жылдардың басында жабық уран өңдеу кәсiпорындарында оңалту шаралары жүзеге асырылды. Мұның басты маңызы - оның қауiптілiгiне бал көрсеткiшi бойынша уран объектiлерiне баға беру. Бұдан әрi осылардың аясында басымды жұмыстарды анықтауға көңiл бөлiндi. Тұрғындарға аса қауiптi болатын жағдай адамдарда дейінгі аралықтағы ластану көздерінің ара қашықтығы болып табылады.
Кешендi баға беру әдiстемесiнде жеке алғанда Оңтүстiк Қазақстандағы Восточный және Западный кен басқармаларына және Қордай кен орнына көңiл бөлiндi. Бұлардың ішiнде алғашқы кезекте Ботабұрым кен орнының N 2 учаскесi, Қызылсай және Қордай кен орындары болып табылады.
Қауiп туғызатын дәреже бойынша (есеп беру авторларының) сараптаушылардың экологиялық жағдайды кен орны учаскелерiнде қалыпқа келтiру жөнiндегi алғашқы кезектегi мiндеттер жинақталды:
- тау-кен орындарын ашу (карьерлер, ойпаттар, шахтылар);
- кендер мен бос қалыптарының жинақталған жерлерiн анықтау;
- алаңдарды өңдеу;
- өнеркәсiп алаңдарын өңдеу.
Барлық салалардағы (кен орындарында) Оңтүстiк Қазақстандағы қалған объектiлерде жоғарыда аталғандардан басқа, "... олардың адамдардан алыс жерлерде орналасуы және бұрынырақтағы жұмыстар атқарылғандығы, мұндағы тау бөктерiндегi қалдықтардың өзiнен-өзi тегiстелуi, өйткенi мұнда бос кеннiң жиынтықтары жинақталған болатын". Осындай объектiлер бұдан әрi айтылатын болса Солтүстiк және Орталық Қазақстанда бар.
Жабық уран өңдеу кәсiпорындарына қатысты стратегиялық iс-қимылдарды әзiрлеу осы Бағдарламада Оңтүстiк Қазақстан кен орындары үшiн жасалған ұсыныстарда басқа аумақтардың объектiлерiне қолдануға жатады. Осы аумақтар үшiн ТАСIS сараптаушылары әзiрлеген әдiстемелiк кешендi жұмыстарға баға беру және олардың басымдықтарын анықтау жан-жақты өзiнiң ерекшелiктерiмен қоса ескерiлген болатын.

2. Бағдарламаның мақсаттары мен мiндеттерi

Бағдарламаның мақсаты бұрынғы уран өндiрген кәсiпорындардың аумақтарын өңдеу болып табылады. Осы тұрғыда осы жерлердегі экологиялық жүйе элементтерiн қалыпты жағдайға келтiру, яғни оның (суын, топырағын, ауасын) бiрiншi кезекте радиоактивтi ластануды адамдардың денсаулығына зиян келтiрмейтiн деңгейге жеткiзу.
Осы мақсаттарға қол жеткiзу үшiн Бағдарламаны әзiрлеген кезде мынадай мiндеттер қойылады:
- Қазақстанның кен басқармалары мен кен орындарында барлық уран мәселелерi жөнiнде толық мағлұматтар;
- радиациялық қауiптi объектiлердi түгендеу және олардың қауiптілік дәрежесiне қарай өңдеу;
- пайдаланудағы иондаушы сәуле құтылық көздерiн есепке алу мен сақтауды және таусылғандарын көмудi жүйелеу;
- шұғыл атқарылатын жұмыстар көлемiн анықтау және радиациялық қауiптi объектiлердi оңалту үшiн қажеттi қаражат бөлу.

3. Бағдарламаның негiзгі бағыттары мен іске
асыру жолдары

Бағдарламаның басты мақсатын орындау үшiн - радиоактивтік ластануды халық денсаулығына зиян келтiрмейтiн деңгейге жеткiзу, қамтылатындар:
- тау-кен, шахта әдiстерi арқылы кен өндiрудiң экономикалық тиiмсiздiгiне байланысты жабылған кәсiпорындарды сақтау;
- баланстық кен қорының таусылуына байланысты өндiрiс жұмыстары тоқтатылған кәсiпорындарды жою.
Уран өңдеу кәсiпорындарына қарасты болған жерлердi өңдеу үшiн қамтылатындар:
- радиоактивтiк қалдықтарды көму;
- радиациялық ластанған объектiлердi дезактивациялау;
- бүлiнген жерлердi қайта шұрайландыру.
2001-2005 жылдары, мөлшерленген шығын мен күтiлетiн нәтижелердi салыстыру көзқарасын басшылыққа ала отырып, әсiресе өте қауiптi радиациялық, негiзiнен алғанда, тұрғындары көп аудандарға қатысты және қауіптілігi жөнiнен бiрiншi кезектегi объектiлердi санациялау жоспарланып отыр (3 кесте). Экономикалық мақсаттылықты басшылыққа ала отырып, нормалық актiлердегi ережелерге сай жұмыстарды орындау iрi қаржы көздерiн тартуды қажет еткенiмен, осы кезеңдерде алғашқы шұғыл жұмыстарды атқару көзделуде.
Сақталатын және жойылатын кенiштердiң басты объектiлерi:
- теңгерiмдік және теңгерiмнен тыс кендердiң қалдықтары, қышқылдандырылған үйiндiлер қалдықтары;
- өндiрiстiк алаңдардың ластанған аумағы;
- жойылмаған (сақталмаған) тау-кен қазбалары (шахта өзектерi,
кенiштер, беттiк ойылымдар т.б.).
Екiншi кезектегi объектілердi оңалту жұмыстары және бiрiншi кезектегi объектілердiң екiншi дәрежедегi мiндеттердi аяқтаудағы жұмыстары 2006-2010 жылдары мониторингтiң көрсеткiшi бойынша қоршаған ортаны сақтау мақсатында өте қажетті деп тапқан объектiлерде орындалады және бұл жерлердегi жұмыстар қоршаған ортаны сақтай отырып, радиациялық сәулелердiң әсерлерiн жоюға баға беру болып табылады.

3.1. Кен орындары бойынша басым объектiлер

3.1.1. Солтүстiк Қазақстан

Солтүстiк Қазақстандағы тау-кен шахтасы әдiсiмен уран шығарылған және барланған 34 кен орындарын сақтап қою (өңделмеген кен орындарын) және жер бетiн өңдеу (барлық кен орындарында) жұмыстары бiрiншi кезекте N 5 кен басқармасының кен орындарында (Грачевское, Косашы), N 4 кен басқармасында (Есiл, Шоқпақ, Қамыс), N 3 кен басқармасында (Заозерное, Тастыкөл), N 1 кен басқармасында (Балкашин, Аққанбiрлiк, Восток) жүргiзiлетiн болады.
N 1 кен басқармасының аумағындағы радиоактивтiк қалдықтардың мәртебесi (тәнділігi) анықталмағандықтан, мұнда "ҚазСабтон" ЖАҚ, қазiргi уақытта Восток кен орнын пайдалану жұмыстарын жалғастыруда, N 4 үйiндiлеп қышқылдандыру қатары, сонымен бiрге үйiндiлеп қышқылдандыру ерiтiнділерiн қайта өңдеу кенiшi N 1 және N 2 карта-тұндырғыштарымен, осы Бағдарлама шеңберiнде санацияға жататын объектiлер ретiнде есептелмейдi. Өйткенi, бұл Бағдарламада жұмыс iстемейтiн кенiштер қамтылады.

3.1.1.1. Грачев және Косашы кен орындары

Бұл кен орындары "Көкшетау" мемлекеттiк ұлттық саябағының аумағында тұрғындар көп тұратын жерде орналасқан және жыл сайын астық егілетін құнарлы жерлерде орналасқан.
2000 жылы Грачев кен орнын 15 жылға сақтауға қоюды, кеніштің кен алынған қабаттары мен кәсіп алаңшасын санитарлық-тазалық бағытта қайта баптауды, жер асты кешендерін және жер бетіндегі кешенді ғимараттарды сақтауды қамтитын "N 5 кен басқармасының N 12 кенiшiн сақтауға қою және қайта шұрайландыру жұмыстарын жүргiзу жөнiндегi жұмыс жобасы" әзiрлендi.
Жоба бойынша жұмыстар үстiмiздегi жылы басталды. 2000 жылы бөлiнген 20 млн. теңге жер бетiнде бүтiн қалған жабдықтарды бөлшектеуге, төрт опырымның екеуiн iшiнара қайта шұрайландыруға, екi пайдалану өзегiн сақтауға және кәсiп алаңшасының бiр бөлiгiнiң ластанған топырағын алып тастауға жұмсалды.
Жұмыстың толық сметалық құны жоба бойынша 65 583.7 мың теңге құрайды (оның iшiнде 7 млн. теңге қайтарылады).
Бiрақ осы объектiлердi қайта радиометрлiк суретке түсiру нәтижесiнде бұл қаражаттың жеткiлiксiз екенi анықталды.
Грачев кен орнын сақтауға қою жөнiндегi (анықталған) жұмыс құны (N 12 кенiш) 71 575,99 мың теңгеге бағалануда (қайтарылмайтын сомасыз).
1997 жылдарда өткiзiлген зерттеулерге сәйкес, "... Косашы кен орнының радиоактивтi қалдықтарының әлеуеттi қауiптiлiгi оларды құрылыс материалдары өндiрiсiнде немесе басқа мақсатта пайдаланғандықтан" болып табылады (6). N 2 және N 3 шахтылардың кәсiптiк алаңшалары мен опырымдарын қайта шұрайландыру жұмыстарына 1993 және 1995 жылдары "Степгеология" ӨГБ-де атқарылған есептер мен жобаларға сәйкес, 243 975,0 мың теңге қажет (2000 ж. бағасы бойынша).
N 5 кен басқармасының объектiлерiн сақтауға қою және қайта шұрайландыру жұмыстарының жалпы құны 315 551,0 мың теңгенi құрайды.

3.1.1.2. Заозерное және Тастыкөл кен орындары

Заозерное кен орындарындағы N 8 руднигiнде 1956-дан 1992 жылдар аралығында 2.24 млн. м3 жер қойнауы өңделдi, жер бетiнде 536 мың м3 теңгерiмнен тыс және 79,705 мың м3 теңгерiмдiк кендер сақтаулы, 2.75 мың м3 тауарлы кендер жерүстi маңындағы қорымға жерленген.
"3-КБ N 8 кенiшiн сақтауға қою және қайта шұрайландыру жұмыс жобасы" 1992 жылы өндiрiстiк технологияның Бүкiлодақтық ғылыми-зерттеу жобалау институтында әзiрлендi. Жоба кенiштi 10 жыл сақтауға қоюды, жыныстық және баланстан тыс қалдықтарды, сонымен бiрге кәсiптiк алаңшаларды қайта шұрайландыруды, тауарлы кендердi радиоактивтi қалдықтарды жерлеу орнына (РҚЖО) көмудi, жерүстi кешенiн сақтауға қоюды, жабдықтарды бөлшектеудi қамтиды. 1994 жылы жоба бойынша жерастылық кешенді жою, тау-шахта жабдықтарын бөлшектеу, шахта өзектерiн тоқтатып қою жұмыстары орындалды.
Жобадағы орындалмаған жұмыстың бөлiгi 2000 жылдың бағасы бойынша 1 576 331.6 мың теңге құрайды және мына жұмыстардан тұрады:
- автомашиналар мен жабдықтарды дезактивациялау, жуу орнын
салу;
- ғимараттарды дезактивациялау жұмыстары;
- ғимараттарды сақтауға қою жұмыстары;
- Көксар көлiн қайта қалпына келтiру;
- қалдықтарды өңдеу жұмыстары;
- балансты кендердi РҚЖО-ға көму;
- автожолдар мен саздақ карьерлерiн салу;
- жанар-жағар май тұндырғышы мен резервуары құрылысы;
- Көксар көлiне автожолын салу;
- iшкі алаңдар автожолдарын және кiрме темiр жолдарын қалпына келтiру;
- көрiктендiру және көгалдандыру.
Тастыкөл кен орнында басты ластаушы радиоактивтi объектiлерi болып көлемi 1 246 мың м3 болатын 4 баланстық және баланстан тыс кендер қалдықтары; белгiлi қауiптi қоршалмаған карьердiң 15 га алаңы туғызуда.
1986 жылы N 9 шахта сақтауға қойылып, N 5 карьердегi баланстан тыс қалдықтарды өңдеу жұмыстары 1989 жылы орындалды. Өткен 12 жыл iшiнде жер бетiне жабылған зат қабаты (саздақ және павлодарлық балшық) үйiндiнiң көпшiлiк бөлiгiнде сумен шайылған, өсiмдiктер тамыр алмаған, яғни мұндағы жұмыстар дұрыс орындалмаған немесе толық атқарылмаған болып есептеледi.
N 8 кешенін қайта қалпына келтіру және сақтауға қою, экологиялық жағдайды жақсартумен қоса, сол кездегі энергетикалық мүмкіндіктерді, өнеркәсіптік құрылысты, көлік жолдарын және инженерлiк коммуникацияны пайдалана отырып, тау-кен өндірісін басқа өнім түрлерін шығаруға бағыттап, осы арқылы кәсiпорын жұмыскерлерiнiң көп бөлiгін жұмыспен қамтамасыз етудi жорамалданған болатын.
Қазiргi уақытта Заозерное кентiнде есептелген 7000 адамның 1000-ы тұрады, ешқандай өндiрiс орыны ұйымдастырылмаған. N 3 кен басқармасы 2000 жылдың ақпанынан бастап, тау-кен өндiрiсiн тоқтатқан 7 жылдан берi және инфрақұрылымның толық құлауынан кейiн, банкроттық жағдайға тартылуда.
Әрине, бұл жағдайда жобадағы шешiмдердiң басым бөлiгiн орындау жөнсiз болып табылатыны анық, бiрақ кейiнiрек, тау-кен iсiн қайта жаңғыртқанда, бұл шаралардың түгел орындалуы дұрыс деп табылуы мүмкін.
Қазiргi жағдайда, Бағдарлама авторларының пiкiрiнше, N 3 кен басқармасының ауданы үшiн маңызды мәселенiң бiрi балансты және баланстан тыс кендер қалдықтарының әсерiн шектеу, тұрғындардың кәсiп алаңшаларының және карьерлердiң аймағына рұқсатсыз келуiне тосқауыл қою және ескерту болып табылады.
Сондықтан N 3 кен басқармасының аймағын экологиялық сауықтыру жөнiндегi бiрiншi кезектегi шаралар мыналар (Заозерное және Тастыкөл кен орындары - әсiресе):
- N 8 кенiшiнiң теңгерiмнен тыс қалдықтарын өңдеу;
- N 9 кенiшiнiң теңгерiмнен тыс қалдықтарындағы радонға қарсы жаппаны қайта орнату (Тастыкөл кен орны);
- N 8 (Заозерное кен орны) және N 9 (Тастыкөл кен орны) кенiштердегi тауар кендерiнiң қалдықтарын РҚЖО-ға көму;
- N 8 кенiшiнiң кәсiп алаңшасын қоршау және бүкiл периметрiнiң бойына ескерту белгiлерiн қондыру;
- N 9 кенiшiнiң карьерi мен кәсiп алаңшасын қоршау және бүкiл периметрiнiң бойына ескерту белгiлерiн қондыру.
Осы жұмыстардың бағасы шамамен 1 136 953 мың теңгенi құрайды.

3.1.1.3. Көксор, Шат, Глубинное, Ағаш кен орындары

Барлық төрт кен орындарындағы радиоактивтiк қалдықтар теңгерiмдiк және теңгерiмнен тыс кен қалдықтарымен (Шат және Ағаш) және аралас қалдықтармен (Глубинное және Көксор) айқындалады.
1990 жылы ЦГКХ-ның жоба конструкторлық бөлiмi N 14 кенiшiнiң өндiрiстiк алаңдарын (Глубинное кен орны) және N 6 карьерiн (Шат кен орны) өңдеу жобасын әзiрлеген болатын. Жобада Шат кен орнының тауарлы және баланстан тыс кендерiн, сонымен бiрге ластанған топырақты N 6 карьерге тасымалдап және төсеп, бетiн қалыңдығы 1,0 метр болатын саздықпен жабу қамтылған.
Қазiргi уақытта бұл жұмысты атқаруға мүмкiндiк болмай отыр, өйткенi карьер iшi айнасы шамамен 12 м тереңдiкте жатқан суға толы.
Шат кен орнының қалдықтарының астында қалыңдығы 1,0 метр саз және полиэтилен пленкасынан тұратын жасанды сүзгiш экран сазды көпшiкке салынған. Глубинное кен орнындағы сүзгiш экран қалыңдығы 3-10 м табиғи балшық шөгiндiлерiнен тұрады, оның сүзу коэффициентi тәулiгiне 0,05 м болып табылады.
Бұл жағдай қалдықтарды өз орындарында сақтауға қалдыруға мүмкiндік бередi.
Мұндағы жұмыстар опырымдарды тегiстеуден, ластанған жерлерiн 0-25 см тереңдiкке дейiн тазалаудан және карьердi қоршаудан тұрады.
Шат кен орнының карьерiнен 1 шақырым жерде, Глубинныйдан 6 шақырым жерде, Ағаштан 2,5 шақырым жерде орналасқан жақын арадағы елдi мекен (Дальний кентi) қазiр жоқ, сондықтан ең басты қауiптi - кен қалдықтарын құрылыс материалдарына пайдалану - алдағы 3-5 жылдың iшiнде елемеуге болады. Кен орындарының маңындағы жерлер пайдаланылмайды.
Осыған байланысты, бұл кен орындары екiншi кезектегi объектiлер деп қаралады, мұндағы атқарылатын қайта қалпына келтiру жұмыстарын кен қалдықтарын және карьердi қоршаумен, ескертпе белгілерiн қоюмен бiтiруге болады.
Жұмыстың құны шамамен 172 879,0 мың теңгенi құрайды.

3.1.1.4. Есiл, Шоқпақ, Қамыс кен орындары

Есіл кен орнында 1992 жылға дейiн ЦГХК-ның N 4 кен басқармасына қарасты N 1 және N 2 кенiштерi жұмыстарын атқарды. Бұл кен орнының теңгерiмдiк қорлары толығымен сарқылды. 1993-94 жылдары жерасты кешенiнiң жабдықтарды бөлшектенiп, өндiрiмдер жойылды, яғни сумен толтырылды.
1994-1998 жылдары уранды өңдеу толығымен аяқталғандықтан, алдымен кәсiпорынның өзi, соңынан берекесiздiкпен жер бетiндегi кешеннiң жабдықтары бөлшектенген. N 1 және N 2 кенiштерiнiң жер қабатындағы өңдеу жұмыстары орындалмады, қазiр сол жұмыстарға жобалар әзiрленуде.
Шоқпақ және Қамыс кен орындарында N 3 кенiшi бiр шахталық алаңнан аталу ретiне сәйкес 1977 және 1986 жылдардан бастап жұмыс iстедi. Бұл кен орындарын пайдалану 1992 жылы, теңгерiмдiк қоры бiтпесе де, толығымен тоқтатылды.
Радиоэкологиялық зерттеулер нәтижесiне сай қоршаған орта элементтерiнiң ұзақ уақыт аралығында ұйғарынды мөлшерден мандымды ластану мүмкiндiгi шамалы.
Есiл өзенiнiң радионуклидтермен, қышқылды жауын-шашынмен ластанғаны кен қалдықтары орналасқан маңнан өзен арнасына қарай жер бедерiнiң төмендеуiмен радиоактивтiлiктiң жоғарылауы растайды. Алайда, осы кен орындарының өзен алқабында орналасуы, Солтүстiк Қазақстанның iрi су артериясының ластануын болдырмау шараларын қабылдауды шарттайды.
Жобаға сәйкес N 1 және N 2 кенiштерiнiң қалдықтары мен кәсiп алаңшаларын қалпына келтiру шараларының жиынтығы көзделуде, оның құны 309,0 млн. теңге.
N 3 кенiшiн сақтауға қою жобасында Шоқпақ кен орнының кәсiп алаңшалары мен қалдықтарын өңдеу жұмысы көзделуде. Екi кен орындарында да жер бетiнде пайда болған диаметрлерi 15 метрден 30 метрге және тереңдiгi 15 метрге дейiн жететiн, алып жатқан алаңы 0,5-тен 0,8 га болатын шұңқырларды жою, сонымен бiрге опырылуы мүмкін белдеу аймақтарын қоршау жобаланып отыр.
Шоқпақ және Қамыс кен орындарын сақтап қою жұмысының құны 51,9 млн. теңге.
Солтүстiк Қазақстан аймағындағы уран кен орындары мен кен байқалу орындарының басым көпшiлiгi 1953-1959 жылдар аралығында ашылып, бағаланғандықтан, қалдықтардың көп бөлiгi осы уақытқа дейiн табиғи жағынан өзiнен-өзi мүжiлдi және өсiмдiктермен жабылды. Жоғарыда аталып өтiлген объектілердiң қалдықтарының көлемi аз, радиоактивтiк деңгейiнiң төмен болғандығынан, сонымен бiрге елдi мекендерден алыста орналасқандықтарынан тұрғындарға және қоршаған ортаға қауiп келтiрмейдi.

3.1.2. Оңтүстiк Қазақстан

Ботабұрым, Қызылсай және Қордай кен орындары жиналған қалдықтарының көптiгiнен Оңтүстiк Қазақстан аймағында орналасқан 48 кен орындары мен байқалған кендердiң iшiндегi ең радиациялық қауiп төндiретiндерi болып табылады. Өз кезегiнде, Ботабұрым және Қордай кен орындарын iстейтiн өндiрiс орындары мен елді мекендерге қатысты орналасуына орай бiрiншi кезектегi объектiлерге жатқызуға болады.
Оңтүстiк Қазақстандағы өндiрiстiк емес объектiлердi қалпына келтiру оларды кешендi зерттегеннен кейiн, Солтүстiк Қазақстан мен Жамбыл облысының кен орындарында қолданған жұмыстарға сәйкес атқарылатын болады (6).

3.1.2.1. Қордай кен орны

Қордай кен орнының радиоактивтiк қалдықтарының қоршаған ортаға әсер етуiн бағалауға арналған, 1997 жылы жүргiзiлген, экологиялық зерттеулер нәтижесiнде, қоршаған ортаның кейбiр элементтерiнiң (жер құйқасы мен судың) радионуклидтермен байытылғанына қарамастан, бұл қалдықтардың тұрғындар мен қоршаған ортаға қауiп келтiрмейтiнi анықталды: баланстан тыс қалдықтар ауқымы 1,1 км2 аймаққа шашылған, қалдықтар аумағы 0,28 км2 құрайды, қойылымдық мөлшер күштілiгi 1000 мкр/сағ жетедi. Теңгерiмнен тыс кендер мен қалдықтар алаңы 0,18 км2 жетедi.
Көптеген ұқсас объектілердей, мұнда да тұрғындардың баланстан тыс кендерді әртүрлi құрылыс материалдары ретiнде қараусыз пайдалануынан шын қауіп төнуі мүмкін.
Осыған қатысты, ең аз дегенде, қалдықтарды жергілікті тұрғындардың қараусыз қолдану мүмкіндігін, олардың шаңдануын және атмосфераға радонның тарауын болдырмайтын шаралар керек.
Шамамен алғанда, қалдықтарды қоршау, оларды радонға қарсы экранмен жабу, кәсiп алаңшаларының аймақтарын ластанған топырақтан тазалау жұмыстарынан тұратын шараларға қажеттi қаражат 370 000 мың теңгенi құрайды.
Сараптаушылардың бағалауы бойынша (6), Қордай кен орнындағы радиоэкологиялық жағдайды жақсарту жұмыстарын атқару үшiн 550 мың АҚШ доллары қажет (79 750 мың теңге). Бұл тұрғыда, карьердi баланстан тыс кендермен және ластанған топырақ құрамымен жабу көзделуде.
Мұндай жұмыстарды орындауға оның қымбатшылығынан мүмкiндiк туындамай отыр.

3.1.2.2. Ботабұрым мен Жусандала кен орындары

1956 жылдан жұмыс істеген Ботабұрым кен орнының теңгерiмдiк қорлары 1991 жылы таусылды. Осы жылы Жусандала кен орнын техникалық-экономикалық себептермен пайдалану жөнсiз деп табылды.
1992 жылы "Южполиметалл" ӨБ орталық конструкторлық бөлiмшесi тау кенiштерi объектiлерiн жою, Жусандала саласының тау өнiмдерiн сақтауға қою, кәсiп алаңшаларының радиоактивтiк ластануын жою жұмыстарын қамтитын "Восточный кенiшiн жою" жобасын әзiрледі.
Жұмыстың толық сметалық құны 2000 жылғы баға бойынша - 2 741 711,4 мың теңге.
Жамбыл облысының уран өндiретiн кәсiпорындарын 1997-98 жылдары экологиялық зерттеу барысында Восточный кенiшi де мұқият зерттелдi.
Осы жұмыстардың нәтижесiнде экологиялық жағдайды қалпына келтiру үшiн сараптаушылардың көрсетуi бойынша "Восточный" кенiшiнiң мына объектiлерi ерекшелендi:
- Дайковой кенiшiнiң үстiндегi карьер мен ойылымдар;
- Капитальная, "Вентиляционная" және "Д-1" шахталары;
- үймелеп қышқылдандыру қалдықтары, теңгерiмнен тыс кендер мен бос жыныстар;
- сүзгiш алаңдары;
- кәсіптік алаңшалар.
Осыған байланысты, карьердi теңгерiмнен тыс кен материалдарымен (3 680 мың м3) және сүзгiш алаңдардың түп тұнбаларымен (300 мың м3) көму жөнділiгi мойындалады, Восточный кенiшiн қайта өңдеу жұмыстарының құны 30 712 мың АҚШ долларына бағаланады (4 453 240 мың теңге).
Қазiргi уақытта Восточный кенiшiндегi бұрынғы уран өндiрiсi Шығанақ кен орнының негiзiнде барит өнiмдерiн шығаруға қайта жарақталды. Осы жұмыстарға "Капитальная" шахтасының қайта өңделген кәсiптiк алаңшасы, кен байыту фабрикасының дезактивацияланған ғимараты, бұрынғы кен қоймасы, тиеу торабы және ұсақтау кешенi пайдаланылады.
Өндiрiстiк кешен жақын қашықтықта (100-200 м) орналасқан және бетi жабылмаған теңгерiмнен тыс кен қалдықтарының, үйiндiлеп қышқылдандыру қатарының және кен байыту фабрикасының қоқыс тұндырғышының қоршауында орналасқан.
Мұндағы сәулелердiң қойылымдық мөлшер күштiлiгi 100-500 мкр/сағ болуда.
1992 жылдан 1999 жыл аралығына дейiн "Д-2" шахтасының технологиялық шүмегi жойылды (көмiлдi) және "Д-1" шахтасының шүмегi ұзақ мерзiмге сақтауға қойылды; N 3 және Вентиляционная шахталарының өзектерi уақытша жабылған, Капитальная шахтасының өзегi ашық, бiрақ қоршалған; жер бетi кешендерiнiң жабдықтары бөлшектенген немесе кеңейген барит өндiрiсi мақсатында пайдаланылуда.
Межелер жиынтығы бойынша Восточный кенiшiнiң кен орындарын алғашқы кезектегi объектілер санына қосуға болады. Бiрақ, Восточный кенiшiн жою жобасы шынайы деректермен есептесе отырып, салмақты түзетулер енгiзудi талап етеді.
Дәлдеп айтқанда, теңгерiмнен тыс кен материалдарын және сүзгiш алаңдардың түп тұнбаларын карьерге көмгеннен гөрi, олардың жатқан жерiнде көму әлдеқайда арзан және пайдалы болатын едi.
Теңгерiмнен тыс кендердiң қалдықтарын, сүзгiш алаңдарды және барит өндiрiсiнiң кәсiп алаңшаларына жалғасып жатқан аймақтарды қайта өңдеу тоқтаусыз кiрiсетiн бiрiншi кезектегi жұмыстар болып табылады.
Өңiрдiң ауа-райы жағдайын ескере отырып, қайта өңдеу жұмыстарын жүргiзу кезiнде радонға қарсы экранның саздағын жел эрозиясынан сақтау үшiн iрi жыныс кесектерiмен жабылуын қарастыру қажет.
Бiрiншi кезектегi жұмыстардың құны 327 505,0 мың теңгенi құрайды.

3.1.2.3. Қызылсай кен орны

1997-98 жылдардағы экологиялық зерттеулер нәтижесiнде, екiншi кезектегi қауiптi радиациялық объектiлер есебiнде Ближний, NN 1, 3, 4, 7, 11 және Жамантас салаларының кәсiп алаңшалары, сонымен бiрге N 2 кәсiп алаңшасы мен кен байыту фабрикасы бөлiп қаралды. Ең әсер ететiнi, барлық кәсiп алаңшаларында бар баланстан тыс кен мен үйiндiлеп қышқылдандыру қалдықтары.
ТАСIS сарапшыларының бағалауы бойынша, Батыс кен басқармасындағы объектiлердi өңдеу жұмыстарының құны 4 341 мың АҚШ доллары немесе 629 445 мың теңге.
"Южполиметалл" ӨБ жобасына сәйкес бұл жұмыстарды орындау құны 2 100 мың АҚШ доллары немесе 304 500 мың теңге.
Ауданның елсiз екенiн ескере отырып және үйiндi материалдарын қолдану ықтималдығының аздығына байланысты, баланстан тыс кен мен үйiндiлеп қышқылдандыру қалдықтарын, радиоактивтiк үйiндiлердiң шаңдануын болдырмайтын, бос жыныс қабатымен (iрi фракциялар) жабу, сонымен бiрге үйiнділер мен карьерлердiң айналасына ескертпе белгiлерiн қою сияқты қорғау шараларымен шектелуге болады. Карьерлердi тереңдiгi 1,0 метр болатын ормен қоршау қажет.

3.2. Пайдаланылған иондаушы сәуле көздерi

Республикадағы жинақталған радиоактивтiк қалдықтар уран өндiретiн және оны өңдейтiн кәсiпорындардың қалдығымен шектелмейдi. 2001 жылғы 1 қазанда елiмiзде 39 000 қабырлауға жататын және 342 кәсiпорындар мен ұйымдардың балансында тұрған иондаушы сәуле көздерi (ИСК) есептелдi (3 кесте).
Радиоактивтi шикiзаттарды iздестiру мен барлауға маманданған бiрқатар уран өндiретiн кәсiпорындар мен геологиялық ұйымдардың жұмыстарын тоқтатуына, өз жұмыстарында иондаушы сәуле көздерiн пайдаланатын кәсiпорындар санының қысқаруына (экономикалық мәселелерге байланысты) байланысты ол көздердiң көпшiлiгi талапсыз қалды. ОСП 72/87 (3.11 т) талаптарына сәйкес мұндай көздер басқа иеленушiлерге берiлуi керек едi. Бiрақ, республикада ИСК-не сұранысты зерттеп және сақтауда тұрғандарын сататын бiрде-бiр ұйымның болмауы кедергi келтiруде.
Iстеп тұрған көптеген кәсiпорындардың, әсiресе, банкроттық процедурасы жүрiп жатқан кәсiпорындардың ИСК-нiң жұмыс iстеп бiткендерiн немесе қолданылмағандарын қабырлауға қаражаттары жоқ. Олардың көпшілiгiнде сақтаулы тұрған иондаушы сәуле көздерiнiң жағдайы үрей туғызады, көпшiлiгiнiң қолдану мерзiмi бiткен және төлқұжаттары жоғалған.
Бұдан әрi пайдалануға жатпайтын радионуклидты көздер радиоактивтi қалдықтар ретiнде қаралуы тиiс, бұлар өңделуге жатады және жерленуi тиіс (ОСП 72/87 5.21 т).
Бiрақ, республикамызда радиоактивтi қалдықтарды қабырлайтын лицензиясы бар кәсiпорындар жоқ. Дәл қазiр радиоактивтi қалдықтарды (иондаушы сәуле көздерiн) уақытша сақтауға қоятын лицензиясы бар бiр ғана кәсiпорын Курчатов қаласындағы "Байкал-1" торабы болып табылады.
Пайдаланушыларда сақтаулы ИСК-нiң санына, оларды жаңарту уақытына, қаржылық мүмкiншiлiгiне байланысты жыл сайынғы қабырландыруға жататындарының саны, радиациялық мәлiмдеу құралдары мен белсендiлiгi ең аз көрсеткiштен төмен көздердi санамағанда, 450-500 дана болып бағаланады.
Бiрақ мұндай көлемде жұмыс істеу сақтаудың жұмыс құнын арттырады екен.
Бұған қоса, уақыт өткен сайын, қауiпсiздiк талаптарының артуына байланысты, қабырландыру және сақтауға қою жұмыстарының құны артады. Шығындардың артуы кәсiпорындардың ИСК-нен құтылу әрекеттерiн ынталандырмайды.
Ұзақ мерзiмдi сақтау өз пайдасын бермедi, өйткенi радиоактивтiк қалдықтар көмiлуi тиiс.
Қалыптасқан жағдай қолданылған көздермен жұмыс тәртiбiн реттейтiн ұйымдық және техникалық шаралардың шұғыл түрде қабылдануын талап етедi.
Бағдарламаның бұл тұрғыдағы мақсаты мыналарды көздейдi:
- иондалған сәуле көздерін түгендеп, жылжуын бақылап отыратын бір орталық құрылуы тиіс; оларға деген сұранымдарды есепке алу, көму және қолданыста емес көздерді жалға беру;
- елдегi барлық иондаушы сәуле көздер мүлкiн түгендеп, бiр жүйеге келтiрілген (қалыпқа) мәлiметтерден тұратын деректер қорын жасау;
- иондалған сәуле көздерiн көму жұмыстарымен айналысатын немесе айналыспақшы болған кәсiпорындардың аяларында жинау, уақытша сақтау және тасымалдау жұмыстарын атқаратын аумақтық орталықтар құру;
- кәсiпорындарға сатылатын иондалған сәуле көздерiнiң сату құнына оларды көму құны (тасымалдау құнынсыз) қосылсын; сонымен бiрге, көмуге (ұзақ уақыт сақтауға) қажет қаржыны арнайы есеп-шотқа (қорға) жинап, кәсiпорын жойылған, банкрот болған, меншiк нысанын өзгерткен және басқа жағдайларда қолданылсын;
- антимонопольдық комитетпен келiсе отырып, радионуклидтiң белсендi бiр данасын немесе иондалған сәуле көзiнiң түрiн жерлеу (ұзақ мерзiмге сақтау) бағасын анықтау.
2001 жылы аяқталуы тиiс ұйымдық шаралар арнайы аумақтық орталықтардың иондалған сәуле көздерiн жерлеу мәселелерiнiң 2002-2005 жылдарға арналған әрбiр аумақ бойынша нақты шараларымен жалғасуы тиiс.
Бұл жағдайда, аталған шаралар жоспарында бiрiншi кезекте банкрот болған және арнайы сақтау қоймалары жоқ кәсiпорындардың иондалған сәуле көздерi болуы керек.
Облыс әкiмдерiмен, мемлекеттiк санитарлық-эпидемиологиялық бақылаудың және қоршаған ортаны қорғаудың облыстық басқармаларымен келiсiлген жоспар-графигi жиынтық жоспардың негiзi болып,
"Байкал-1" кешенiмен келiсуге жатады.

2 Кесте

ИСК-нің жер бетіндегі қалдықтарын жабу жөніндегі
көрсеткіштері
(уақытша жабу жұмыстары)

___________________________________________________________________________
N ! Облыс !ИСК бар кә.! ИСК саны ! ИСК белсен.
р/с! !сіпорындар !______________________! ділігі ГБк
! !саны ! өңдеуге !оның ішін.! (жиынтығы)
! ! ! жататыны !де, жануды!
! ! ! !болдырмау !
___________________________________________________________________________
1 Ақтөбе 35 326 200 1 168 ГБк
2 Атырау 13 44 н/с н/с
3 Алматы 23 1 180 1 177 4,45 ГБк
4 Шығыс Қазақстан 8 1 673 1 640 44,75 ГБк
5 Жамбыл 29 4 043 2 309 18 670 ГБк
6 Қарағанды 86 816 390 26 893 ГБк
7 Қостанай 38 7 369 6 600 407 444 ГБк
8 Қызылорда 10 609 600 274 ГБк
9 Маңғыстау 11 2 767 2 243 2 017 ГБк
10 Батыс Қазақстан 6 271 255 597 ГБк

5
1 194х10 м/сек

11 Павлодар 13 1 268 740 н/с

12 Оңтүстік Қазақстан 9 2 674 354 95 839 ГБк

5
27,45х10 м/сек

13 Солтүстік Қазақстан 11 598 355 7 888 ГБк

14 Ақмола 24 473 142 2 999,79 ГБк

5
5 802х10 м/сек

15 Алматы қ. н/с 14 959 14 434 1 183 ГБк

5
0,5х10 м/сек
16 Астана қ. 26 94 42 2 ГБк

Жиынтығы: 342 39 164 31 481 565 024 ГБк

5
7 024х10 м/сек
__________________________________________________________________________

Ескерту: ҚР ҰЯО Бас директоры бекіткен, 15.06.95 ж. жағдай бойынша нұсқама негізіндегі анықталған ұзақ мерзімді сақталу көздерінің құны, бағаның өзгеруіне байланысты есептелді, 290 млн. теңгені құрайды.

4. Қажеттi ресурстар және оларды қаржыландыру
көздерi

Осы бағдарлама шеңберінде сақтауға қойылуы және (немесе) жойылуы тиiс уран өндiретiн кәсiпорындар негiзiнен мемлекеттiк кәсiпорындар болып табылады, ал қазiргi кезде жекешелендiрiлген өндiрiс орындарының балансында жатқан радиоактивтiк қалдықтарды да олардың меншiк ауыстыруына дейiн пайда болған.
Осыған байланысты, барлық жұмыстардың қаржыландыру көзi негiзiнен республикалық бюджетке келiп тiреледi. Бiрақ, бұл бюджеттен тыс, жеке алғанда уран өндiрушi және қайта өңдеушi акционерлiк қоғамдардың арнайы қаражаттары қолданылмайды деген сөз емес.
Объектiлермен және көздер бойынша атқарылатын жұмыстардың шамаланған құны 3 және 4 кестелерде берiлген.

3 кесте

Өңдеу шаралары құнының жинақтық кестелері
I кезектегі объектiлер
(2001-2005 жж.) <*>

Ескерту. 3-кесте жаңа редакцияда - ҚР Үкіметінің 2003.02.25. N 199 қаулысымен.

___________________________________________________________________
P/c| Объектiлер |Жұмыстардың | Жұмыс құны |Орындалу кезеңі;
N | | түрі | млн. теңге |қаржыландыру көзі
___________________________________________________________________
1 Солтүстiк
Қазақстан сақтауға қою 103,6 2001-2002
N 5 кен (49,3-54,3) республикалық
басқармасының бюджет
N 12 кенiшi
(Грачев кен
орны)

2 N 4 кен сақтауға қою 118,0 2001-2003
басқармасының (50,4-60,1-7,5) республикалық
N 3 кенiшi бюджет
(Шоқпақ және
Қамыс кен
орындары)

3 N 4 кен жою 127,0 2001-2003
басқармасының (50,3-69,0-7,7) республикалық
N 1 және N 2 бюджет
кенiштерi
(Есiл кен орны)

4 Қосашы кен сақтауға қою 106,6 2002-2003
орны (52,0-54,6) республикалық
бюджет

5 Оңтүстік жою 506,4 2002-2005
Қазақстан (75,0-182,0- республикалық
Восточный 150,0-99,4) бюджет
кеніші
(Ботабұрым және
Жусандала кен
орындары)

6 N 3 кен сақтауға қою 260,0 2003-2004
басқармасының (138,0-122,0) республикалық
N 8 кеніші бюджет
(Заозерное кен
орны)

7 N 3 кен жою 161,9 2003-2004
басқармасының (49,4-112,5) республикалық
N 9 кеніші бюджет
(Тастыкөл кен
орны)

8 Қордай кеніші жою 136,5 2004-2005
(Қордай кен (66,5-70,0) республикалық
орны) бюджет

1520,0
соның ішінде:
ЖИЫНЫ 2001-150,0
2002-310,4
2003-439,2
2004-451,0
2005-169,4
__________________________________________________________________

4 Кесте

ІІ кезектегі объектілер
(2006-2010 ж.ж.)

___________________________________________________________________________
N ! Аймақ, объектілер !Жұмыс түрлері; ! РАҚ ! Жұмыс ! Орындалу
р/с! !жұмыс жосп. ! көлемі! құны ! кезеңі;
! !тіркеу нөмірі ! мың м3!млн.теңге! қаражат
! ! ! ! ! көздері
___________________________________________________________________________
Солтүстік Қазақстан
1 Көксар, Шат, сақтауға қою 510,8 175,0 респ. бюджет
Глубинное, Ағаш кен және жою
орындары

2 Балкашин, Восток кен сақтауға қою 1316,6 900,0 респ. бюджет
орындары және жою
және
3 "ҚазСабтон" ЖАҚ ГМЗ пайдаланылмаған 27400,0 "ҚазСабтон"
қалдықтарды сақтау бөлігін қайта ЖАҚ қаражаты
орындары өңдеу
Орталық Қазақстан

4 Безымянное, Үлкен- жою 87,0 60,0 респ. бюджет
Ақжал, Қызыл, Ұлытау
кен орындары

5 Оңтүстік Қазақстан жою 1791,8 305,0 респ. бюджет
Қызылсай кен орны
(8 сала)

6 Батыс Қазақстан
"Қошқар-Ата" қайта өңдеу 120000,0 респ. бюджет
қалдықтарды сақтау
орны

Жиынтығы: 151106,2 1440,0
7 Өткен жылдары жою және 160,0 респ. бюджет
ұзақ мерзімге сақтау жөніндегі
аяқталған жұмыстар: жыныс
үйінділерін қайта өңдеу,
үйлер мен ғимараттарды жою,
өндірістік алаңдардың аумағын
көріктендіру; қоршаған ортаны
қорғау жөніндегі ұзақ мерзімді
мониторинг нәтижелері бойынша
қосымша жұмыстарды атқару

Жиынтығы: 1600,0
___________________________________________________________________________
Екінші кезектегі объектілерді оңалтуға арналған шығындарды жылдар бойынша бөлу жобалық-сметалық құжаттаманың әзірлену шамасына қарай 2005 жылдан бастап мүмкін болады.
Жүзеге асырылуы республикалық бюджеттен болжанып отырған жұмыстардың орындалу мерзiмдерi мен шығындар көлемi тиiстi жылға республикалық бюджеттi қалыптастыру кезінде түзетілуі мүмкін.

5. Бағдарламаны жүзеге асырудағы күтiлетiн нәтиже

Бағдарламада көзделген барлық оңалту шараларын жүзеге асырғанда күтілетiн нәтиже:
- республика аумағының көп бөлiгiндегi уран кенiштерiнiң кәсiп алаңшалары және оларға жалғасқан алаңдарындағы радиоактивтiк ластанудың деңгейiн қалыптық мәнiне дейiн төмендету;
- радиоактивтiк шаң-тозаңның мен радонның қоршаған ортаға араласуына жол бермеу;
- радиоактивтiк қалдық материалдарын бақылаусыз пайдалануға жол бермеу;
- мемлекеттiк ұлттық "Көкшетау" саябағын, Есiл, Иманбiрлiк өзендерiн радионуклидтермен ластануды тоқтату, Шоқпақ, Салқынкөл, Көксар көлдерiн оңалту;
- иондалған сәуле көздерiмен айналысуды реттеу, бұдан оларды ұрлау, жоғалту және қолдану кезiнде мүмкiн болатын радиациялық апаттарға жол бермеу;
- қоршаған ортаны қорғау жөнiндегi орындалған мониторинг мәлiметтерiн алу және қоршаған ортаға радиоактивтiк қалдықтардың ұзақ әсерiне толығымен баға беру.

6. Бағдарламаны іске асыру жөніндегі шаралар жоспары <*>

Ескерту. 6-бөліммен толықтырылды - ҚР Үкіметінің 2003.02.25. N 199 қаулысымен.
____________________________________________________________________
Р/с| Іс-шара | Аяқтау | Орындауға |Орын.|Болжамды|Қаржылан.
N | | нысаны |(Іске асыруға)|далу |шығыстар| дыру
| | | жауаптылар |мер. | | көздері
| | | |зімі | |
____________________________________________________________________
1 2 3 4 5 6 7
____________________________________________________________________
1 N 5 кен 2-н. және 3-н. "Уранлик- 2001- 103,6 Республи.
басқармасы. бойынша орын. видруд. 2002 (49,3- калық
ның N 12 далған жұмыс. ник" РМК жұмыс 54,3) бюджет
кенішін тардың акті. орын. қаражат
сақтауға лері, Ведом. далды толығы.
қою ствоаралық мен
комиссияның пайда.
қабылдап алу ланылды
актілері

2 N 4 кен 2-н. және 3-н. "Уранлик- 2001- 118,0 Республи.
басқармасы. бойынша орын. видруд. 2003 (50,4- калық
ның N 3 далған жұмыс. ник" РМК 60,1- бюджет
кенішін тардың акті. 7,5)
сақтауға лері,
қою Ведомствоара.
лық комиссия.
ның қабылдап
алу актілері

3 N 4 кен 2-н. және 3-н. "Уранлик- 2001- 127,0 Республи.
басқармасы. бойынша орын. видруд. 2003 (50,3- калық
ның N 1 далған жұмыс. ник" РМК 69,0- бюджет
және N 2 тардың акті. 7,7)
кеніштерін лері,
сақтауға Ведомствоара.
қою лық комиссия.
ның қабылдап
алу актілері

4 Республика. ИСАК Қазақстан 2002 0 -
дағы иондау. бойынша Республи. қаражат
шы сәулеле. электронды касы ЭМРМ- бөлінген
нудің ампу. дерек қор нің Атом жоқ
лалық энергети.
көздерін касы
(ИСАК) жөніндегі
түгендеу комитеті
және дерек
қорын жасау

5 Қосашы кен 2-н. және 3-н. "Уранлик- 2002- 106,6 Республи.
орнын сақ. бойынша орын. видруд. 2003 (52,0- калық
тауға қою далған жұмыс. ник" РМК 54,6) бюджет
тардың акті.
лері,
Ведомствоара.
лық комиссия.
ның қабылдап
алу актілері

6 Восточный 2-н. және 3-н. "Уранлик- 2002- 506,4 Республи.
кенішін жою бойынша орын. видруд. 2005 (75,0- калық
далған жұмыс. ник" РМК 182,0- бюджет
тардың акті. 150,0-
лері, 99,4)
Ведомствоара.
лық комиссия.
ның қабылдап
алу актілері

7 N 3 кен 2-н. және 3-н. "Уранлик- 2003- 260,0 Республи.
басқарма. бойынша орын. видруд. 2004 (138,0- калық
сының N 8 далған жұмыс. ник" РМК 122,0) бюджет
кенішін тардың акті.
сақтауға лері,
қою Ведомствоара.
лық комиссия.
ның қабылдап
алу актілері

8 N 3 кен 2-н. және 3-н. "Уранлик- 2003- 161,9 Республи.
басқарма. бойынша орын. видруд. 2004 (49,4- калық
сының N 9 далған жұмыс. ник" РМК 112,5) бюджет
кенішін тардың акті.
жою лері,
Ведомствоара.
лық комиссия.
ның қабылдап
алу актілері

9 Қордай 2-н. және 3-н. "Уранлик- 2004- 136,5 Республи.
кенішін жою бойынша орын. видруд. 2005 (66,5- калық
далған жұмыс. ник" РМК 70,0) бюджет
тардың акті.
лері,
Ведомствоара.
лық комиссия.
ның қабылдап
алу актілері
_________________________________________________________________

7. Бағдарламаны жүзеге асыру жөнiндегi шаралар жоспары

---------------------------------------------------------------------------
N ! Іс шаралар !Орындалу! Жауапты атқарушы ! Жұмыстардың
р/с! !мерзімі ! ! аяқталу нысаны
---------------------------------------------------------------------------
1 2 3 4 5
---------------------------------------------------------------------------
1 N 5 кен басқармасының 2001 РМК Мекемеаралық
N 12 кенішін сақтауға "Уранликвидрудник" комиссияның
қою жұмыстарын аяқтау қабылдап алу
актісі

2 Косашы кен орнын 2001 РМК Жобалауға
сақтауға қою "Уранликвидрудник" тапсырма
жобаларындағы
көрсеткіштерді әзірлеу

3 N 4 кен басқармасының 2001 РМК Бітірілген
N 3 кенішін сақтауға қою "Уранликвидрудник" жұмыстардың ф-2,
жұмыстарын аяқтау ф-3 түріндегі
аралық актілері

4 N 4 кен басқармасының 2001 РМК Бітірілген
N 2 кенішінің N 8 "Уранликвидрудник" жұмыстардың ф-2,
шахтасының өндірістік ф-3 түріндегі
алаңдарындағы кедей аралық актілері
тауар кендерін қайта
өңдеу

5 N 3 кен басқармасының 2001 РМК Жобалауға
N 8 кенішін сақтауға "Уранликвидрудник" тапсырма
қою және N 9 кенішті
жоюдың барлық материал.
дарды әзірлеу

6 Косашы кен орнын сақтауға 2002 РМК Мекемеаралық
қою "Уранликвидрудник" комиссияның
қабылдап алу
актісі

7 N 4 кен басқармасының 2002 РМК Мекемеаралық
N 3 кенішін сақтауға "Уранликвидрудник" комиссияның
қоюды аяқтау, N 1 және қабылдап алу
N 2 кеніштерін жою актісі

8 N 3 кен басқармасының 2002 РМК Бітірілген
N 8 кенішінде қалған "Уранликвидрудник" жұмыстардың ф-2,
тауарлық кендерді көму, ф-3 түріндегі
кедей тауарлық кен аралық актілері
қалдықтарын өңдеу
жұмыстарын аяқтау

9 Восточный кенішін жоюды 2002 РМК Жобалауға
жобалау және қайта "Уранликвидрудник" тапсырма
жобалау көрсеткіштерін және жұмыс жобасы
әзірлеу

10 Республикадағы иондаушы 2002 РМК АИСК жөніндегі
сәуле көздерін түгендеу "Уранликвидрудник"; мәліметтердің
жұмыстарын атқару; Атом энергетикасы электрондық
сәуле көздері туралы жөніндегі комитет; базасы
мәліметтерді қамтитын Табиғи ресурстар
барлық көрсеткіш аяларын және қоршаған
құру; ортаны қорғау
иондаушы сәуле көздерін министрлігі
жерлеумен айналысатын
кәсіпорындар негізінде
осы қалдықтарды жабатын
және оларға қызмет
көрсететін аумақтық
орталықтар құру

11 N 3 кен басқармасының 2003 РМК Мекемеаралық
N 8 кенішін сақтауға "Уранликвидрудник" комиссияның
қою және N 9 кенішін қабылдап алу
жоюды аяқтау актісі

12 Восточный кенішіндегі 2003 РМК Бітірілген
шахта өзектерін жою "Уранликвидрудник" жұмыстардың ф-2,
және кен қалдықтарын ф-3 түріндегі
қайта өңдеу аралық актілері

13 Қордай кенішінің 2003 РМК Жобалауға
өндірістік алаңдарын "Уранликвидрудник" тапсырма
қайта өңдеу жөніндегі және жұмыс жобасы
жұмыс жоспарларын
әзірлеу

14 Восточный кенішін 2004 РМК Мекемеаралық
жоюды аяқтау "Уранликвидрудник" комиссияның
қабылдап алу
актісі

15 Қордай кенішінің 2004 РМК Бітірілген
өндірістік алаңдарында "Уранликвидрудник" жұмыстардың ф-2,
қайта өңдеу жұмыстарын ф-3 түріндегі
жүргізу аралық актілері

16 Қордай кенішінің 2005 РМК Мекемеаралық
өндірістік алаңдарында "Уранликвидрудник" комиссияның
өңдеу жұмыстарын аяқтау қабылдап алу
актісі

17 Западный кенішін жою 2005 РМК Жобалауға
жөніндегі жобалар "Уранликвидрудник" тапсырма
көрсеткіштерін әзірлеу
---------------------------------------------------------------------------

Қорытынды

Радиоактивтiк қалдықтар орналасқан жерлердегi радиоэкологиялық қалыптасқан жағдайлар және оған байланысты адамдар денсаулығына келетiн қауiп осы Бағдарламаны әзiрлеудiң аса маңыздылығы мен уақыт талабына сай екендiгін растайды.
Халықты және республика аумақтарын уран кен орындарында өндiрiс жұмыстарын жүргiзу салдарынан пайда болған радиоактивтiк ластанудан қорғайтын Бағдарламада көзделген шаралардың орындау нәтижесi республикамыздағы радиациялық жағдайды әлдеқайда жақсартып, халық денсаулығы мен қоршаған ортаның ахуалына жақсы әсерiн тигiзедi.
Пайдаланылған иондалған сәуле көздерiмен айналысуды бiр ретке келтiру оларды қолдану, тасымалдау және олардың жағдайын түгендеу мен бақылау жүйесiн іске асыру, олармен байланысты болуы мүмкiн радиациялық апаттардың алдын алады.
Осыған қоса, Бағдарлама ұзақ мерзімді жалпы мемлекеттiк ластанған аумақтарды қалдықтардан оңалту жөнiндегi бағдарламаның бөлiгi болып табылады. Мұны әзiрлеу өте маңызды: республикада жиналған радиоактивтi қалдықтар жиынтығы және олардың ластаған аумақтары уран өндiрушi кәсiпорындардың жұмысымен ғана байланысты емес - оған қоса мұнай өндiрушi кәсiпорындары атқарған және атқарып жатқан жұмыс барысында ластану қалдықтары, бұрындары сынақ жарылыстарының әсерiнен болған алаңдардағы жерлердiң ластануы, мiне бұның бәрi үлкен ауқымды шараларды атқаруға мiндет жүктейдi.