О проекте Земельного кодекса Республики Казахстан

Постановление Правительства Республики Казахстан от 27 ноября 2002 года N 1263

      Правительство Республики Казахстан постановляет:
      Внести на рассмотрение Мажилиса Парламента Республики Казахстан проект Земельного кодекса Республики Казахстан.

      Премьер-Министр
      Республики Казахстан

Проект

  ЗЕМЕЛЬНЫЙ КОДЕКС
РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН

Раздел I. Основные положения

Глава 1. Общие положения

      Статья 1. Земельный фонд Республики Казахстан

      1. Земельный фонд Республики Казахстан в соответствии с целевым назначением подразделяется на следующие категории:
      1) земли сельскохозяйственного назначения;
      2) земли населенных пунктов (городов, поселков и сельских населенных пунктов;
      3) земли промышленности, транспорта, связи, обороны и иного несельскохозяйственного назначения;
      4) земли особо охраняемых природных территорий, земли оздоровительного, рекреационного и историко-культурного назначения;
      5) земли лесного фонда;
      6) земли водного фонда;
      7) земли запаса.
      2. Земли, указанные в пункте 1 настоящей статьи, используются в соответствии с установленным для них целевым назначением. Правовой режим земель определяется исходя из их принадлежности к той или иной категории и разрешенного использования в соответствии с зонированием земель (территории).
      3. На территории Республики Казахстан по природным условиям выделяются следующие зоны:
      1) лесостепная;
      2) степная;
      3) сухостепная;
      4) полупустынная;
      5) пустынная;
      6) предгорно-пустынно-степная;
      7) субтропическая пустынная;
      8) субтропическо-предгорно-пустынная;
      9) среднеазиатская горная;
      10) южно-сибирская горная.

      Статья 2. Отнесение земель к категориям, перевод
                их из одной категории в другую

      Отнесение земель к категориям, указанным в статье 1 настоящего Кодекса, а также перевод земель из одной категории в другую в связи с изменением их целевого назначения производятся государственными органами в пределах их компетенции по изъятию и предоставлению земельных участков, установленной настоящим Кодексом и иными законодательными актами.

      Статья 3. Собственность на землю

      Земля в Республике Казахстан находится в государственной собственности. Земельные участки могут находиться также в частной собственности на основаниях, условиях и в пределах, установленных настоящим Кодексом.

      Статья 4. Принципы земельного законодательства

      Земельное законодательство Республики Казахстан основывается на следующих принципах:
      1) целостности, неприкосновенности и неотчуждаемости территории Республики Казахстан;
      2) сохранения земли как природного ресурса, основы жизни и деятельности народа Республики Казахстан;
      3) охраны и рационального использования земель;
      4) обеспечения экологической безопасности;
      5) целевого использования земель;
      6) приоритета земель сельскохозяйственного назначения;
      7) обеспечения информацией о состоянии земель и ее доступности;
      8) государственной поддержки мероприятий по использованию и охране земель;
      9) предотвращения нанесения ущерба земле или устранения его последствий;
      10) платности использования земли.

      Статья 5. Задачи земельного законодательства

      Задачами земельного законодательства Республики Казахстан являются: установление оснований, условий и пределов возникновения, изменения и прекращения права собственности на земельный участок и права землепользования, порядка осуществления прав и обязанностей собственников земельных участков и землепользователей, регулирование земельных отношений в целях обеспечения рационального использования и охраны земель, воспроизводства плодородия почв, сохранения и улучшения природной среды, создание условий для равноправного развития всех форм хозяйствования, охрана прав на землю физических и юридических лиц и государства, создание и развитие рынка недвижимости, укрепление законности в области земельных отношений.

      Статья 6. Земельное законодательство

      1. Земельное законодательство в Республике Казахстан основывается на Конституции Республики Казахстан и состоит из настоящего Кодекса и принимаемых в соответствии с ним нормативных правовых актов Республики Казахстан.
      2. Отношения по использованию и охране недр, вод, атмосферного воздуха, лесов и иной растительности, животного мира, объектов окружающей среды, имеющих особую экологическую, научную и культурную ценность, особо охраняемых природных территорий регулируются специальным законодательством.
      3. Осуществление субъектами земельных отношений принадлежащих им прав не должно наносить вреда земле как природному ресурсу и иным объектам окружающей среды, а также правам и законным интересам других лиц.
      4. Имущественные отношения по владению, пользованию и распоряжению земельными участками, а также по совершению сделок с ними регулируются гражданским законодательством, если иное не предусмотрено земельным, лесным, водным законодательством, законодательством о недрах, о растительном и животном мире, особо охраняемых природных территориях, об охране окружающей среды.
      5. Установленные законами права физических и юридических лиц не могут ограничиваться актами государственных органов.
      6. Иностранцы, лица без гражданства, а также иностранные юридические лица пользуются правами и несут обязанности в земельных правоотношениях наравне с гражданами и юридическими лицами Республики Казахстан, если иное не предусмотрено настоящим Кодексом или другими законодательными актами.
      7. Право землепользования других государств на территории Республики Казахстан возникает в соответствии с международными договорами, ратифицированными Республикой Казахстан.

      Статья 7. Международные договоры

      Если международным договором, ратифицированным Республикой Казахстан, установлены иные правила, чем те, которые содержатся в настоящем Кодексе, применяются правила указанного договора. Международные договоры, ратифицированные Республикой Казахстан, к земельным отношениям применяются непосредственно, кроме случаев, когда из международного договора следует, что для его применения требуется издание законодательного акта.

      Статья 8. Зонирование земель

      1. Зонирование - определение территории земель с установлением их целевого назначения и режима использования.
      2. Организацию зонирования земель на районном уровне и в городах областного значения осуществляют соответствующие исполнительные органы районов и городов областного значения. Проект (схема) зонирования земель утверждается соответствующими представительными органами района и города областного значения.
      3. На основании материалов по зонированию земель районов и городов областного значения, областные (городов Астаны и Алматы) территориальные органы по управлению земельными ресурсами совместно с местными органами по охране окружающей среды, архитектуры и градостроительства и другими заинтересованными органами по поручению областного (городов Астаны и Алматы) исполнительного органа организуют и обеспечивают разработку проектов (схем) зонирования земель на областном (городском) уровне, включающие классификатор целевого назначения, и вносят их на утверждение областным (городов Астаны и Алматы) представительным органам.
      4. Целевой режим использования территории, определенный при зонировании земель, утверждается в порядке, предусмотренном пунктами 2 и 3 настоящей статьи, является для субъектов земельных правоотношений обязательным.
      5. Зонирование земель проводится по решению местных исполнительных органов и осуществляется за счет средств местного бюджета.

      Статья 9. Платежи за землю

      1. Земельные участки, находящиеся в собственности, постоянном землепользовании или первичном безвозмездном временном землепользовании, облагаются земельным налогом в соответствии с налоговым законодательством Республики Казахстан.
      2. За земельные участки, предоставленные государством во временное возмездное землепользование (аренду), взимается плата за пользование земельными участками.
      Порядок исчисления и уплаты в доход местного бюджета платы за пользование земельными участками определяется в соответствии с налоговым законодательством Республики Казахстан.
      При предоставлении на территории Республики Казахстан земельного участка в аренду другим государствам размер платы за пользование земельными участками определяется международными договорами, ратифицированными Республикой Казахстан.
      3. Предоставление земельных участков из государственной собственности в частную производится на возмездной основе путем продажи единовременно либо в рассрочку по решению местного исполнительного органа, за исключением случаев, когда земельный участок предоставляется в собственность на безвозмездной основе:
      1) гражданам Республики Казахстан - собственникам жилых помещений как идеальная доля в объектах кондоминиумов;
      2) гражданам Республики Казахстан для ведения личного домашнего (подсобного) хозяйства, садоводства, индивидуального жилищного и дачного строительства в пределах установленных норм;
      3) в иных случаях, предусмотренных настоящим Кодексом и законодательными актами Республики Казахстан.
      Плата за возмездное предоставление (продажу) права частной собственности на земельный участок (далее - плата за земельные участки) или права временного возмездного землепользования (далее - плата за продажу права аренды) исчисляется на основе кадастровой (оценочной) стоимости, рассчитываемой по базовым ставкам платы за земельные участки с применением поправочных коэффициентов.
      4. Средства, поступающие от продажи государством земельных участков сельскохозяйственного назначения в частную собственность зачисляются в Национальный фонд и используются в установленном законодательством порядке.
      5. При изменении целевого назначения земельного участка, безвозмездно предоставленного для ведения личного домашнего (подсобного) хозяйства, садоводства, индивидуального жилищного и дачного строительства собственник земельного участка обязан выплатить в доход местного бюджета сумму, равную кадастровой (оценочной) стоимости земельного участка, предусмотренной законодательством Республики Казахстан для измененного целевого назначения.
      6. Земельные участки и право землепользования в виде государственных натурных грантов предоставляются инвестору в соответствии с настоящим Кодексом и законодательством об инвестициях.
      Решение исполнительного органа о предоставлении земельного участка в качестве натурного гранта принимается на основании решения уполномоченного органа по инвестициям.
      7. При продаже или сдаче в аренду собственником земельного участка, при продаже негосударственным землепользователем принадлежащего ему права землепользования другим лицам, а также при сдаче им земельного участка в аренду вторичным землепользователям размер, сроки и форма платы за земельные участки определяются договорами купли-продажи или имущественного найма в соответствии с гражданским законодательством.

      Статья 10. Базовые ставки платы за земельные участки
                 и кадастровая (оценочная) стоимость
                 земельного участка

      1. Базовые ставки платы за земельные участки при их предоставлении в частную собственность, при сдаче государством или государственными землепользователями в аренду, а также размер платы за продажу права аренды устанавливаются Правительством Республики Казахстан. При этом ставки платы за пользование земельными участками устанавливаются не ниже размеров ставок земельного налога.
      Плата за продажу права аренды устанавливается дифференцирование от кадастровой (оценочной) стоимости конкретного земельного участка.
      2. Кадастровая (оценочная) стоимость конкретного земельного участка определяется территориальным органом по управлению земельными ресурсами в соответствии с базовыми ставками платы за земельные участки, предоставляемые на возмездной основе в частную собственность государством, с применением к ним поправочных (повышающих или понижающих) коэффициентов и оформляется ими актом определения кадастровой (оценочной) стоимости земельного участка.
      Базовые ставки платы за земельные участки, предоставляемые в частную собственность в населенных пунктах (поселки и сельские населенные пункты), расположенных в пригородной зоне городов Астаны, республиканского значения, областных центров и курортной зоне увеличиваются в два раза.
      3. Кадастровая (оценочная) стоимость дополнительных земельных участков, предоставляемых гражданам Республики Казахстан в частную собственность для ведения личного домашнего (подсобного) хозяйства, садоводства и дачного строительства сверх установленных норм бесплатной передачи, определяется исходя из базовых ставок платы за земельные участки сельских населенных пунктов, наиболее близко расположенных к оцениваемым участкам.
      4. По земельным участкам, расположенным за пределами черты населенных пунктов, предоставленным (предоставляемым) гражданам и негосударственным юридическим лицам под застройку или застроенным зданиями (строениями, сооружениями) и их комплексами, включая земли, предназначенные для обслуживания зданий (строений и сооружений) в соответствии с их назначением, кадастровая (оценочная) стоимость определяется исходя из размера десяти процентов от базовых ставок платы за земельные участки, предоставленные (предоставляемые) для указанных целей в городах областного значения.
      5. При определении кадастровой (оценочной) стоимости земельных участков, указанных в пунктах 3 и 4 настоящей статьи, применяются поправочные коэффициенты за удаленность этих участков от центров сферы обслуживания в соответствии с подпунктом 3) пункта 4 статьи 11 настоящего Кодекса.

      Статья 11. Поправочные коэффициенты к базовым ставкам
                 платы за земельные участки

      1. Поправочные коэффициенты и границы зон в городах районного значения, поселках и сельских населенных пунктах утверждаются решением районного представительного органа по предложению районного исполнительного органа, а в городах областного значения (городах Астане и Алматы) - областным (городов Астаны и Алматы) представительным органом по предложению областного (городов Астаны и Алматы) исполнительного органа.
      При этом предельный (максимальный) размер повышающего или понижающего коэффициента не должен превышать двух раз.
      2. При определении кадастровой (оценочной) стоимости земельных участков, предоставляемых государством для ведения сельскохозяйственного производства, применяются поправочные коэффициенты (повышающие или понижающие) в зависимости от качественного состояния земельного участка, его местоположения, водообеспеченности, удаленности от центров обслуживания.
      3. Качественное состояние земельного участка по видам угодий и типам почв устанавливается на основании земельно-кадастровых карт, материалов почвенного, геоботанического, почвенно-мелиоративного и других изысканий:
      1) для определения стоимости земельного участка, используемого в составе пашни, в зависимости от его мелиоративного состояния и уклона поверхности применяются следующие поправочные коэффициенты:
      мелиоративное состояние земель:
      хорошее (почвы незасоленные и несолонцеватые, некаменистые, неэродированные; глубина залегания грунтовых вод: пресных - более 3 м, минерализованных - более 6 м) - 1,2;
      удовлетворительное (почвы слабозасоленные, слабосолонцеватые, слабокаменистые, слабоэродированные; глубина залегания слабоминерализованных грунтовых вод 3-6 м) - 0,9;
      неудовлетворительные (почвы средне и сильнозасоленные, средне и сильносолонцеватые, каменистые, средне и сильноэродированные; глубина залегания грунтовых вод с минерализацией более 1г/л - менее 3м) - 0,6;
      уклон поверхности:
      до 1 градуса - 1; от 1 до 3 градусов - 0,98; от 3 до 5 градусов - 0,96; от 5 до 7 градусов - 0,93; более 7 градусов - 0,86.
      2) для определения стоимости земельных участков, используемых в составе естественных кормовых угодий (сенокосы, пастбища), в зависимости от их качественного состояния и уклона поверхности участка, применяются следующие поправочные коэффициенты:
      улучшенные сенокосы и пастбища:
      коренного улучшения, с подсевом многолетних трав - 1,2;
      поверхностного улучшения, без изменения видового состава растительного покрова - 1,1;
      состояние земель, занятых сенокосами:
      хорошее (земельный участок незасоренный, незакустаренный, незалесенный, некаменистый, с хорошо выраженными признаками зональной растительности) - 1,2;
      удовлетворительное (земельный участок засоренный, закустаренный, залесенный, каменистый, с нарушениями зональной структуры растительного покрова. Указанные признаки проявляются на площади до 40 процентов территории) - 0,9;
      неудовлетворительное (земельный участок засоренный, закустаренный, залесенный, каменистый, с нарушениями зональной структуры растительного покрова. Указанные признаки проявляются на площади свыше 40 процентов территории) - 0,7;
      уклон поверхности:
      до 3 градусов - 1; от 3,1 до 6 градусов - 0,95; от 6,1 до 10 градусов - 0,9; от 10,1 до 20 градусов - 0,85; более 20 градусов - 0,5;
      состояние земель, занятых пастбищами:
      хорошее (земельный участок незасоренный, незакустаренный (непоедаемыми кустарниками), незалесенный, некаменистый, с хорошо выраженными признаками зональной растительности) - 1,2;
      удовлетворительное (земельный участок засоренный, закустаренный (непоедаемыми кустарниками), залесенный, каменистый, с нарушениями зональной структуры растительного покрова, с наличием сильносбитых пастбищ, оголенных солончаков, солонцов, такыров.
      Указанные признаки проявляются на площади до 40 процентов территории) - 0,9;
      неудовлетворительное (земельный участок засоренный, закустаренный, (непоедаемыми кустарниками), залесенный, каменистый, с нарушениями зональной структуры растительного покрова, с наличием сильносбитых пастбищ, оголенных солончаков, солонцов, такыров.
      Указанные признаки проявляются на площади более 40 процентов территории) - 0,6;
      уклон поверхности:
      до 12 градусов - 1; от 13 до 20 градусов - 0,8; свыше 20 градусов - 0,6.
      4. Для определения стоимости земельных участков, в зависимости от обводненности земельного участка, от его местоположения по отношению к хозяйственному центру, от удаленности земельного участка от центров сферы обслуживания применяются следующие поправочные коэффициенты:
      1) обводненность (водообеспеченность) земельного участка:
      обводненные - 1,2; необводненные - 0,8;
      2) местоположение земельного участка по отношению к хозяйственному центру, в километрах:
      до пяти - 1,2; от 5 до 10 - 1; от 10 до 20 - 0,9; от 20 до 30 - 0,8; свыше 30 - 0,7;
      3) удаленность земельного участка от центров обслуживания, в зависимости от качества дорог:

Расстояние,
км

Дороги с твердым
покрытием

Дороги с щебеночным
покрытием

Грунтовые
дороги

До 20

1,4

1,1

0,7

21-40

1,2

0,9

0,6

41-60

1,0

0,7

0,5

61-80

0,8

0,5


81-100

0,6



Свыше 100

0,5



      5. При наличии нескольких факторов, повышающих или понижающих кадастровую (оценочную) стоимость земельного участка, коэффициенты перемножаются.
      Общий размер повышения или понижения кадастровой (оценочной) стоимости земельного участка для ведения сельскохозяйственного производства не должен превышать пятидесяти процентов от базовых ставок платы, установленных в соответствии с пунктом 1 статьи 10 настоящего Кодекса.

      Статья 12. Основные понятия, используемые в Кодексе

      В настоящем Кодексе используются следующие понятия:
      1) арендная плата за землю - плата за временное возмездное землепользование;
      2) аффилированное лицо - организация, являющаяся дочерней по отношению негосударственного юридического лица или признающаяся зависимым акционерным обществом;
      3) базовая ставка платы - нормативная цена земельного участка для определения его кадастровой (оценочной) стоимости при предоставлении государством право частной собственности на земельный участок или продаже права временного возмездного землепользования;
      4) временные землепользователи - лица, право землепользования, которых ограничено определенным сроком;
      5) вторичные землепользователи - лица, получившие право временного землепользования на основе договора о вторичном землепользовании от первичного землепользователя, сохраняющего за собой этот статус;
      6) государственные землепользователи - государственные республиканские и коммунальные юридические лица;
      7) государственные натурные гранты - земельные участки, предоставляемые безвозмездно в собственность или в землепользование инвестору в порядке, установленном настоящим Кодексом и законодательством об инвестициях;
      8) залог земельного участка или права землепользования - основанный на договоре залога либо на основании законодательных актов способ обеспечения исполнения обязательств, в силу которого кредитор (залогодержатель) имеет право в случае неисполнения должником обеспеченного залогом обязательства получить удовлетворение из стоимости заложенного земельного участка или права землепользования преимущественно перед другими кредиторами лица, которому принадлежит этот земельный участок или право землепользования (залогодатель), за изъятиями, установленными Гражданским кодексом Республики Казахстан;
      9) земельная доля - количественно определенная доля участия вместе с другими лицами в правах и обязанностях на земельный участок, выделение которой может быть произведено в случаях и на условиях, установленных настоящим Кодексом и иными законодательными актами;
      10) земельные правоотношения - правоотношения по использованию и охране земли, связанные с управлением земельными ресурсами, закреплением земельных участков за отдельными субъектами, с осуществлением права собственности и иных прав на землю;
      11) земельные ресурсы - земля, которая используется или может быть использована в процессе хозяйственной и иной деятельности для удовлетворения материальных, культурных и других потребностей общества;
      12) земельный кадастр - система сведений о земле, составная часть государственных кадастров;
      13) земельный участок - выделенная в замкнутых границах часть земли, закрепляемая в установленном настоящим Кодексом порядке за субъектами земельных отношений;
      14) земля - территориальное пространство, в пределах которого устанавливается суверенитет Республики Казахстан, природный ресурс, всеобщее средство производства и территориальная основа любого процесса труда;
      15) иммиграционный земельный фонд - земельные участки, зарезервированные для предоставления репатриантам (оралманам) и входящие в состав специального земельного фонда;
      16) иностранные землепользователи - граждане иностранных государств, лица без гражданства, юридические лица, созданные в соответствии с законодательством иностранных государств (иностранные юридические лица), иностранные государства, международные объединения и организации;
      17) классификатор целевого назначения земельных участков - группировка видов целевого использования земельных участков по типу и виду функционального назначения (использования) территории участка и расположенных на нем зданий и сооружений (помещений) в соответствии с зонированием территории;
      18) кондоминиум - особая форма собственности (иного права) на недвижимость, при которой отдельные части недвижимости находятся в раздельной (индивидуальной) собственности (ином праве) физических и (или) юридических лиц, а те части недвижимости, которые не находятся в раздельной собственности, в том числе и земельный участок, принадлежат им на праве общей долевой собственности (ином общем праве) и неотделимы от прав на части недвижимости, находящиеся в раздельной (индивидуальной) собственности (ином общем праве);
      19) личное подсобное хозяйство - вид деятельности для удовлетворения собственных нужд на земельном участке, расположенном в сельской местности и в пригородной зоне;
      20) национальные землепользователи - граждане Республики Казахстан, юридические лица, созданные в соответствии с законодательством Республики Казахстан, в том числе предприятия с иностранным участием;
      21) негосударственные землепользователи - граждане и (или) негосударственные юридические лица;
      22) объект земельных отношений - вся земля в пределах территории Республики Казахстан, отдельные земельные участки, независимо от того, что на них расположено, и от правовых оснований их закрепленности за отдельными субъектами, а также права на земельные участки и земельные доли;
      23) объекты права собственности - земли, находящиеся в государственной и частной собственности;
      24) первичные землепользователи - лица, право землепользования которых получено непосредственно от государства в порядке, предусмотренном статьей 32 настоящего Кодекса, либо от других первичных землепользователей в порядке отчуждения этого права;
      25) плата за продажу права аренды земельного участка - единовременный платеж за предоставленный на праве временного возмездного землепользования земельный участок, находящийся в государственной собственности;
      26) постоянные землепользователи - лица, право землепользования которых носит бессрочный характер;
      27) почвенный слой - поверхностный слой суши земли, особое природное образование, обладающее только ему присущим строением, составом и свойствами;
      28) право владения землей - юридически обеспеченная возможность осуществлять фактическое обладание землей;
      29) право временного пользования земельным участком, находящимся в частной собственности, - право субъекта владеть и пользоваться земельным участком, возникающее на основе договора о временном пользовании земельным участком между собственником земельного участка и временным пользователем (арендатором или безвозмездным пользователем);
      30) право землепользования - право лица владеть и пользоваться земельным участком, находящимся в государственной собственности, бессрочно (постоянное землепользование) или в течение определенного срока (временное землепользование) на возмездной и (или) безвозмездной основе;
      31) право распоряжения землей - юридически обеспеченное право государства определять юридическую судьбу земли на территории Республики Казахстан, а также право частного собственника совершать в отношении своего земельного участка сделки, не запрещенные законодательными актами;
      32) право частной собственности на земельный участок - право граждан и негосударственных юридических лиц владеть, пользоваться и распоряжаться принадлежащим им земельным участком на основаниях, условиях и в пределах, установленных настоящим Кодексом;
      33) правоустанавливающие документы на земельный участок - документы, на основании которых возникают у граждан и юридических лиц соответствующие права на земельный участок (право частной собственности, право землепользования, сервитуты и другие вещные права на земельный участок). К правоустанавливающим документам относятся правовые акты исполнительных органов о предоставлении права на земельный участок, договора купли-продажи (мены, дарения или иной сделки об отчуждении земельного участка) и решения судебных органов о признании права частной собственности на земельный участок, права землепользования и иных вещных прав на землю;
      34) правоудостоверяющие документы на земельный участок - документы, отражающие идентификационные характеристики земельного участка и выдаваемые территориальными органами по управлению земельными ресурсами собственникам земельных участков и землепользователям на основании правоустанавливающих документов. К правоудостоверяющим документам относятся акт на право частной собственности на земельный участок, акт на право постоянного землепользования и акт на право временного (возмездного, безвозмездного) землепользования;
      35) решения исполнительных органов - правовые акты исполнительных органов о предоставлении права на земельный участок;
      36) сервитут - право ограниченного целевого пользования чужим земельным участком, в том числе для прохода, проезда, прокладки и эксплуатации необходимых коммуникаций, охотничьего хозяйства и иных нужд;
      37) специальный земельный фонд - резервные земли, образуемые за счет угодий сельскохозяйственного назначения, а также земельных участков, не используемых по назначению либо используемых с нарушением законодательства, и земель, от которых отказались обладатели условных земельных долей и землепользователи;
      38) субъекты земельных правоотношений - физические и юридические лица, а также государства, являющиеся участниками земельных правоотношений и в силу этого имеющие права, и несущие обязанности в данном правоотношении;
      39) условная земельная доля - количественно определенная доля членов ликвидированных или реорганизованных колхозов, работников преобразованных государственных сельскохозяйственных организаций в негосударственные, а также иных лиц, указанных в настоящем Кодексе, в соответствии с которой осуществляется предоставление прав на земельные участки, ранее входившие в состав землепользования указанных организаций, или реализуются иные права, предусмотренные настоящим Кодексом.

Глава 2. Компетенция государственных органов
в области земельных отношений

      Статья 13. Компетенция Правительства Республики Казахстан

      К компетенции Правительства Республики Казахстан в области регулирования земельных отношений относятся:
      1) разработка основных направлений государственной политики в области использования и охраны земельного фонда Республики;
      2) разработка государственных программ по рациональному использованию земель, сохранению и повышению плодородия почв, охране земельных ресурсов в комплексе с другими мероприятиями по охране окружающей среды;
      3) предоставление и изъятие, в том числе путем выкупа, земельных участков из земель всех категорий в случаях, связанных с созданием и расширением особо охраняемых природных территорий республиканского значения, выполнением международных обязательств и использованием земель для нужд обороны и безопасности;
      4) утверждение форм документов на право собственности на земельный участок и на право землепользования;
      5) согласование предложений областных представительных и исполнительных органов по вопросам изменения границ районов и городов областного значения, а также установление и изменение пригородных зон вокруг городов областного значения;
      6) утверждение порядка отнесения земель к особо охраняемым природным территориям и резервирования земель под эти территории, перечня особо охраняемых природных территорий республиканского и международного значения;
      7) утверждение порядка ведения государственного земельного кадастра и мониторинга земель;
      8) установление порядка осуществления государственного контроля за использованием и охраной земель;
      9) регулирование земельных отношений между областями;
      10) иные вопросы, отнесенные к его компетенции настоящим Кодексом и иными законодательными актами.

      Статья 14. Компетенция центрального уполномоченного
                 органа по управлению земельными ресурсами
                 и его органов на местах

      1. К компетенции центрального уполномоченного органа по управлению земельными ресурсами и его органов на местах относятся:
      1) проведение единой государственной политики в области управления земельными ресурсами и регулирования земельных отношений;
      2) осуществление государственного контроля за использованием и охраной земель;
      3) организация ведения государственного земельного кадастра и мониторинга земель;
      4) организация проведения землеустройства на республиканском уровне;
      5) защита интересов государства в области земельных отношений;
      6) организация планирования и прогнозирования использования земель на основе зонирования, установление границ земельных участков;
      7) лицензирование производства землеустроительных работ;
      8) определение оценочной стоимости конкретных земельных участков, продаваемых в частную собственность или предоставляемых в землепользование государством;
      9) выдача правоудостоверяющих документов на земельный участок;
      10) методическое обеспечение работ по зонированию земель;
      11) определение делимости и неделимости земельных участков;
      12) выявление неиспользуемых земель и земель, используемых с нарушением законодательства;
      13) принятие мер по устранению нарушений земельного законодательства;
      14) проведение экспертизы республиканских, областных, районных программ, схем и проектов, затрагивающих вопросы использования и охраны земель;
      15) приостановление строительства, разработки месторождений полезных ископаемых, эксплуатации объектов, геологоразведочных и других работ, если они осуществляются с нарушением земельного законодательства, установленного режима использования земель, а также если эти работы ведутся по проектам, не прошедшим экспертизу или получившим отрицательное заключение;
      16) выдача обязательных для исполнения предписаний по устранению выявленных нарушений земельного законодательства;
      17) рассмотрение дел об административных правонарушениях в области земельного законодательства;
      18) иные вопросы, отнесенные к его компетенции настоящим Кодексом и иными законодательными актами.
      2. Уполномоченный орган и его органы на местах осуществляют свою деятельность в соответствии с положением, утверждаемым Правительством Республики Казахстан.

      Статья 15. Компетенция местных представительных органов
                 и органов местного самоуправления

      1. К компетенции местных представительных органов в области регулирования земельных отношений на соответствующих территориях относятся:
      1) утверждение региональных программ по рациональному использованию земель, повышению плодородия почв, охране земельных ресурсов в комплексе с другими природоохранными мероприятиями;
      2) утверждение планов земельно-хозяйственного устройства территории населенных пунктов, включая сельскохозяйственные угодья, переданные в ведение аульных (сельских) исполнительных органов;
      3) утверждение расходов по охране земельных ресурсов и повышению плодородия почв в составе местных бюджетов;
      4) заслушивание отчетов руководителей местных исполнительных органов и организаций о состоянии использования и охраны земельных ресурсов;
      5) принятие решений об установлении границ между административно-территориальными единицами в пределах компетенции, установленной законодательными актами;
      6) иные вопросы, отнесенные к их компетенции настоящим Кодексом и иными законодательными актами.
      2. Органы местного самоуправления в области регулирования земельных отношений обеспечивают участие населения в решении вопросов местного значения в пределах полномочий, установленных законодательными актами Республики Казахстан.

      Статья 16. Компетенция областного (города республиканского
                  значения, столицы) исполнительного органа

      1. К компетенции областного (города республиканского значения, столицы) исполнительного органа в области регулирования земельных отношений относятся:
      1) разработка и внесение на утверждение областного (города республиканского значения, столицы) представительного органа областных (городских) программ по рациональному использованию земель, повышению плодородия почв, охране земельных ресурсов в комплексе с другими природоохранными мероприятиями и обеспечение их выполнения;
      2) предоставление и изъятие, в том числе путем выкупа, земельных участков для целей недропользования, прокладки магистральных трубопроводов, строительства объектов переработки нефти и газа;
      3) предоставление земельных участков под скотопрогонные трассы временного пользования межрайонного значения;
      4) выдача разрешений на использование земельных участков для проведения изыскательских работ согласно пункту 2 статьи 71 настоящего Кодекса;
      5) предоставление земельных участков государственным научно-исследовательским, учебным и другим сельскохозяйственным научным организациям и их опытным хозяйствам, а также государственным семеноводческим хозяйствам и племенным заводам;
      6) резервирование земель для создания особо охраняемых природных территорий всех видов;
      7) предоставление и изъятие, в том числе путем выкупа, земельных участков из земель всех категорий в случаях, связанных с созданием и расширением особо охраняемых природных территорий местного значения, за исключением случаев, предусмотренных подпунктом 3) статьи 13 настоящего Кодекса;
      8) регулирование земельных отношений между районами в соответствии с компетенцией, установленной настоящим Кодексом и другими законодательными актами;
      9) предоставление и изъятие, в том числе путем выкупа, земельных участков в случаях, предусмотренных статьей 90 настоящего Кодекса, за исключением земель лесного фонда;
      10) координация, руководство и контроль за деятельностью районных, городских (областного значения) исполнительных органов в части использования и охраны земельных ресурсов;
      11) иные вопросы, отнесенные к его компетенции настоящим Кодексом и иными законодательными актами.
      2. К компетенции исполнительного органа города республиканского значения, столицы в области регулирования земельных отношений также относятся:
      1) предоставление земельных участков в частную собственность и землепользование, за исключением случаев, предусмотренных статьей 13 настоящего Кодекса;
      2) изъятие, в том числе путем выкупа, земельных участков для государственных надобностей, за исключением случаев, предусмотренных статьей 13 настоящего Кодекса;
      3) разработка планов земельно-хозяйственного устройства территории населенных пунктов, находящихся в их административном подчинении, для утверждения соответствующим представительным органом, и обеспечение их выполнения.

      Статья 17. Компетенция районного (кроме районов в городах)
                  исполнительного органа

      К компетенции районного (кроме районов в городах) исполнительного органа в области регулирования земельных отношений в пределах границ района, за исключением земель населенных пунктов, относятся:
      1) предоставление земельных участков в частную собственность и землепользование, за исключением случаев, предусмотренных статьями 13, 16, 18 и 19 настоящего Кодекса;
      2) изъятие, в том числе путем выкупа, земельных участков для государственных надобностей, за исключением случаев, предусмотренных статьями 13, 16 и 18 настоящего Кодекса;
      3) разработка и внесение на утверждение соответствующего представительного органа районных программ по рациональному использованию земель, повышению плодородия почв, охране земельных ресурсов в комплексе с другими природоохранными мероприятиями и обеспечение их выполнения;
      4) разработка планов земельно-хозяйственного устройства территории населенных пунктов, включая сельскохозяйственные угодья, переданные в ведение аульных (сельских) исполнительных органов для утверждения соответствующим представительным органом, и обеспечение их выполнения;
      5) выдача разрешений на использование земельного участка для изыскательских работ согласно пункту 2 статьи 71 настоящего Кодекса;
      6) образование специального земельного фонда;
      7) иные вопросы, отнесенные к его компетенции настоящим Кодексом и иными законодательными актами.

      Статья 18. Компетенция городского исполнительного органа

      К компетенции исполнительного органа города областного значения в области регулирования земельных отношений, в пределах границ (черты) города и на территории, переданной в его административное подчинение, относятся:
      1) предоставление земельных участков в частную собственность и землепользование, за исключением случаев, предусмотренных статьями 13, 16 и 19 настоящего Кодекса;
      2) изъятие, в том числе путем выкупа, земельных участков для государственных надобностей, за исключением случаев, предусмотренных статьями 13 и 16 настоящего Кодекса;
      3) разработка и внесение на утверждение соответствующего представительного органа городских программ по рациональному использованию земель, повышению плодородия почв, охране земельных ресурсов в комплексе с другими природоохранными мероприятиями и обеспечения их выполнения;
      4) разработка планов земельно-хозяйственного устройства территории населенных пунктов, находящихся в его административном подчинении, для утверждения соответствующим представительным органом и обеспечение их выполнения;
      5) выдача разрешений на использование земельного участка для изыскательских работ согласно пункту 2 статьи 71 настоящего Кодекса;
      6) образование специального земельного фонда;
      7) иные вопросы, отнесенные к его компетенции настоящим Кодексом и иными законодательными актами.

      Статья 19. Компетенция акимов города районного значения,
                 поселка, аула (села), аульных (сельских) округов

      К компетенции акимов города районного значения, поселка, аула (села), аульных (сельских) округов в области регулирования земельных отношений, в пределах границы (черты) города, поселка, сельского населенного пункта, подлежат:
      1) предоставление земельных участков в частную собственность и землепользование, за исключением случаев, предусмотренных статьями 13 и 16 настоящего Кодекса;
      2) внесение предложений в районный (городской) акимат по вопросу изъятия, в том числе путем выкупа, земельных участков для государственных надобностей;
      3) иные вопросы, отнесенные к его компетенции настоящим Кодексом и иными законодательными актами.

Раздел 2. Право собственности, право
землепользования и иные вещные права на землю

Глава 3. Право собственности на землю

      Статья 20. Виды права собственности на землю

      1. В Республике Казахстан признаются и равным образом защищаются государственная и частная собственность на землю.
      2. Субъекты права собственности:
      субъект права государственной собственности на землю на территории Республики - Республика Казахстан;
      субъект права частной собственности на земельные участки на основаниях, условиях и в пределах, установленных настоящим Кодексом, - граждане и негосударственные юридические лица.

      Статья 21. Содержание права собственности

      1. Собственнику принадлежат права владения, пользования и распоряжения принадлежащим ему земельным участком.
      2. Права государства как собственника земли осуществляют государственные органы в соответствии с их компетенцией, установленной настоящим Кодексом и иными законодательными актами.
      3. Собственник земельного участка может осуществлять права собственника на основаниях, условиях и в пределах, предусмотренных настоящим Кодексом и иными законодательными актами.

      Статья 22. Возникновение права собственности на земельный участок

      1. Право собственности на земельный участок возникает путем:
      1) предоставления права собственности;
      2) передачи права собственности;
      3) перехода права собственности в порядке универсального правопреемства (наследование, реорганизация юридического лица).
      2. Предоставление, передача и переход права собственности должны осуществляться с учетом целевого назначения земельного участка.
      3. Право собственности на земельный участок возникает на основе:
      1) актов государственных органов;
      2) гражданско-правовых сделок;
      3) иных оснований, предусмотренных законодательством.

      Статья 23. Собственность на земельные участки граждан и
                  юридических лиц

      1. Земельные участки, находящиеся в государственной собственности, могут быть предоставлены в частную собственность гражданам и негосударственным юридическим лицам, за исключением земельных участков, которые в соответствии с настоящим Кодексом не могут находиться в частной собственности.
      2. В частной собственности граждан Республики Казахстан могут находиться земельные участки для ведения крестьянского (фермерского) хозяйства, личного подсобного хозяйства, лесоразведения, садоводства, индивидуального жилищного и дачного строительства, а также предоставленные (предоставляемые) под застройку или застроенные производственными и непроизводственными, в том числе жилыми зданиями (строениями, сооружениями) и их комплексами, включая земли, предназначенные для обслуживания зданий (строений, сооружений) в соответствии с их назначением.
      При выходе гражданина, являющегося собственником земельного участка, предоставленного для ведения крестьянского (фермерского) хозяйства, личного подсобного хозяйства, лесоразведения, садоводства и дачного строительства, из гражданства Республики Казахстан право собственности подлежит отчуждению или переоформлению согласно нормам статьи 66 настоящего Кодекса.
      3. В частной собственности негосударственных юридических лиц Республики Казахстан могут находиться земельные участки, предоставленные (предоставляемые) для ведения товарного сельскохозяйственного производства, лесоразведения, под застройку или застроенные производственными и непроизводственными, в том числе жилыми зданиями (строениями, сооружениями) и их комплексами, включая земли, предназначенные для обслуживания зданий (строений, сооружений) в соответствии с их назначением.
      4. В частной собственности иностранных граждан, лиц без гражданства и иностранных юридических лиц (негосударственных) могут находиться земельные участки для целей, указанных в пункте 3 настоящей статьи, за исключением земель, предназначенных для ведения товарного сельскохозяйственного производства и лесоразведения.

      Статья 24. Право собственности на земли сельскохозяйственного
                  назначения

      1. Земельные участки сельскохозяйственного назначения, находящиеся в государственной собственности, могут предоставляться физическим и юридическим лицам на праве землепользования и (или) на праве частной собственности, в порядке и на условиях, установленных настоящим Кодексом.
      Земельные участки сельскохозяйственного назначения на праве частной собственности предоставляются гражданам Республики Казахстан для ведения крестьянского (фермерского) хозяйства и негосударственным юридическим лицам Республики Казахстан для ведения товарного сельскохозяйственного производства и лесоразведения.
      2. Предоставление права частной собственности на земельный участок сельскохозяйственного назначения осуществляется на платной основе.
      Граждане и негосударственные юридические лица, заинтересованные в предоставлении права частной собственности на земельный участок (земельные участки) для ведения крестьянского хозяйства и товарного сельскохозяйственного производства, могут:
      1) приобрести право частной собственности на земельный участок по цене равной кадастровой (оценочной) стоимости земельного участка, определяемой в соответствии со статьями 10 и 11 настоящего Кодекса;
      2) приобрести право частной собственности на земельный участок по льготной цене, определяемой от его кадастровой (оценочной) стоимости. При этом конкретный размер льготной цены на земельные участки по административно-территориальным единицам устанавливается Правительством Республики Казахстан.
      3. Лицо, полностью внесшее плату за приобретение права частной собственности на земельный участок, в соответствии с:
      подпунктом 1) пункта 2 настоящей статьи, имеет право на совершение любых видов сделок с земельным участком, не запрещенных законодательством;
      подпунктом 2) пункта 2 настоящей статьи, имеет право на совершение любых видов сделок с земельным участком, не запрещенных законодательством по истечении 10 лет с момента государственной регистрации права частной собственности на земельный участок. Данное ограничение не распространяется на сдачу земельного участка в залог.
      4. Выплата сумм за выкуп земельных участков, предусмотренных в пункте 2 настоящей статьи, может производиться в рассрочку до десяти лет по письменному заявлению лица, приобретающего право частной собственности на земельный участок.
      Лицам, получившим земельные участки в рассрочку, запрещается совершать сделки (продажа, передача в аренду или безвозмездное пользование, передача в качестве вклада или взноса в уставные капиталы хозяйствующих субъектов) до полной оплаты цены участка. Право на совершение сделок с земельным участком, проданным в рассрочку, допускается по истечении десяти лет в случае полной оплаты его цены.
      Передача в залог земельного участка указанными лицами допускается при оплате не менее пятидесяти процентов от его цены. При этом предметом залога может быть только та часть земельного участка, за который оплачена цена.
      5. При выходе гражданина, являющегося собственником земельного участка сельскохозяйственного назначения, из гражданства Республики Казахстан земельный участок подлежит возврату в собственность государства, либо право на земельный участок должно быть в течение одного года переоформлено в право временного землепользования на условиях аренды сроком до 10 лет. При возврате земельного участка в государственную собственность собственнику выплачивается цена земельного участка, по которой этот участок был приобретен у государства, за счет средств, поступающих от продажи земельных участков.
      В случае отказа местного исполнительного органа от приобретения земельного участка, по его разрешению такой участок может быть продан гражданину Республики Казахстан.

      Статья 25. Реализация права частной собственности

      1. Собственник земельного участка осуществляет права владения, пользования и распоряжения земельным участком по своему усмотрению без получения каких-либо разрешений государственных органов, если иное не предусмотрено настоящим Кодексом и иными законодательными актами.
      2. Собственник вправе совершать в отношении своего земельного участка, без изменения его целевого назначения, любые сделки, не запрещенные законодательными актами.
      Собственники земельных участков сельскохозяйственного назначения реализуют указанные права с учетом положений настоящего Кодекса.
      Право собственности на земельный участок передается другому лицу со всеми обременениями, имеющимися на момент совершения сделки.
      3. Собственник земельного участка вправе сдавать земельный участок, без изменения его целевого назначения, во временное пользование на основе договора о временном пользовании земельным участком. Договор о временном пользовании земельным участком заключается в форме договора аренды (с арендатором) или договора о безвозмездном пользовании (с безвозмездным пользователем).

      Статья 26. Государственная собственность на землю

      1. В государственной собственности находятся земельные участки, предоставленные органам государственной власти, государственным организациям и учреждениям, используемые для нужд обороны, занятые особо охраняемыми природными территориями оздоровительного и историко-культурного назначения, лесного и водного фондов, общего пользования на землях населенных пунктов, запаса, в том числе специального земельного фонда, пастбищные и сенокосные угодья при поселках и сельских населенных пунктах, а также отгонные пастбища и другие земли, не переданные в частную собственность.
      2. Не могут находиться в частной собственности земельные участки, занятые:
      для нужд обороны и государственной безопасности, оборонной промышленности находящиеся в государственной собственности, инженерно-техническими сооружениями, коммуникациями, возведенными для защиты и охраны Государственной границы Республики Казахстан, таможенных нужд;
      особо охраняемыми природными территориями;
      лесным фондом, за исключением земельных участков, перечисленных в пункте 4 статьи 128 настоящего Кодекса;
      водным фондом, за исключением земельных участков, перечисленных в пункте 2 статьи 133 настоящего Кодекса;
      магистральными железнодорожными сетями и автомобильными дорогами общего пользования;
      территориями общего пользования в населенных пунктах, за исключением земельных участков, занятых зданиями и сооружениями, находящимся на праве частной собственности и необходимых для их обслуживания.
      3. Не могут быть предоставлены в раздельную собственность граждан и негосударственных юридических лиц земельные участки, занятые:
      пастбищными и сенокосными угодьями, используемые и предназначенные для нужд населения;
      дорогами общего пользования, в том числе дорогами межхозяйственного и межселенного значения, а также предназначенные для доступа на земельные участки общего пользования;
      обводнительными сооружениями совместного пользования (обводнительные каналы, сбросы, колодцы, пункты водопоя) двух или более собственников земельных участков или землепользователей.
      4. Земельные участки, зарезервированные в установленном порядке, для развития особо охраняемых природных территорий, магистральных железных дорог, автомобильных дорог общего пользования и магистральных трубопроводов, а также предназначенные в соответствии с утвержденной архитектурно-градостроительной и (или) строительной документацией для строительства объектов административного и социального значения (аэропорты, аэродромы, вокзалы, станции, дорог общего пользования, административные здания государственных органов, больницы, школы, государственного жилищного фонда, парков, бульваров, скверов и других объектов общественного пользования), могут предоставляться  землепользователям для других целей на праве временного землепользования до их проектного освоения.
      5. Не допускается отказ в предоставлении в собственность гражданам и негосударственным юридическим лицам земельных участков, находящихся в государственной собственности, если в соответствии с настоящим Кодексом эти земельные участки могут находиться в частной собственности.

      Статья 27. Реализация права государственной собственности

      Земельные участки из земель, находящихся в государственной собственности, могут быть:
      1) проданы или переданы безвозмездно в частную собственность;
      2) предоставлены в постоянное или временное землепользование;
      3) реализованы в иных правовых формах в случаях, предусмотренных настоящим Кодексом, иными законодательными актами или международными договорами.

Глава 4. Право землепользования

      Статья 28. Режим права землепользования

      Право землепользования является вещным правом. К праву землепользования применяются нормы о праве собственности постольку, поскольку оно не противоречит настоящему Кодексу или природе вещного права.

      Статья 29. Виды права землепользования

      1. Право землепользования может быть постоянным или временным, отчуждаемым или неотчуждаемым, приобретаемым возмездно или безвозмездно.
      2. Никто не может быть лишен права землепользования иначе как по основаниям, установленным настоящим Кодексом, и другими законодательными актами.

      Статья 30. Субъекты права землепользования

      Землепользователи подразделяются на:
      1) государственных и негосударственных;
      2) национальных и иностранных;
      3) физических и юридических лиц;
      4) постоянных и временных;
      5) первичных и вторичных.

      Статья 31. Возникновение права землепользования

      1. Право землепользования возникает путем:
      1) предоставления права землепользования;
      2) передачи права землепользования;
      3) перехода права землепользования в порядке универсального правопреемства (наследование, реорганизация юридического лица).
      2. Предоставление, передача и переход права землепользования должны осуществляться с учетом целевого назначения земельного участка.
      3. Право землепользования возникает на основе:
      1) актов государственных органов;
      2) гражданско-правовых сделок;
      3) иных оснований, предусмотренных законодательством.

      Статья 32. Предоставление права землепользования

      1. Предоставление права землепользования означает наделение лица правом землепользования непосредственно государством.
      2. Предоставление права землепользования гражданам и юридическим лицам производится на основании решения исполнительного органа в соответствии с его компетенцией по предоставлению права на земельный участок.
      3. При предоставлении негосударственным землепользователям права временного землепользования местным исполнительным органом заключаются с землепользователями договора аренды земельного участка или договора временного безвозмездного землепользования на основании решения о предоставлении права временного землепользования.
      4. Если земельный участок предназначен для осуществления деятельности или совершения действий, требующих лицензии или заключения контракта на недропользование, то предоставление права землепользования на данный участок производится после получения соответствующей лицензии или заключения контракта на недропользование.
      Наличие контракта на недропользование является основанием для незамедлительного оформления земельного участка.

      Статья 33. Передача права землепользования

      1. Передача права землепользования означает наделение лица правом землепользования другим землепользователем.
      Передача права землепользования производится на основе гражданско-правовых сделок, а также по иным основаниям, предусмотренным законодательством.
      Отчуждение права землепользования производится на основе гражданско-правовых сделок (купли-продажи, дарения, мены и другого).
      Передача права землепользования другому лицу на определенный срок производится на основе договора аренды или временного безвозмездного пользования земельным участком.
      Передачу и отчуждение права землепользования могут производить только лица, выкупившие право временного возмездного землепользования.
      Землепользователи не имеют право самостоятельно изменять целевое назначение земельного участка при отчуждении и передаче права землепользования.
      2. Не допускается совершение сделок землепользователями в отношении права землепользования, включая его отчуждение, на землях:
      1) общего пользования;
      2) предоставленных для нужд обороны;
      3) лесного фонда, за исключением земельных участков, перечисленных в пункте 4 статьи 128 настоящего Кодекса;
      4) особо охраняемых природных территорий, оздоровительного, рекреационного и историко-культурного назначения;
      5) служебного земельного надела;
      6) земельных участков, предоставленных на праве временного безвозмездного и временного краткосрочного возмездного землепользования;
      7) земельных участков, предоставленных на праве временного землепользования для ведения крестьянского (фермерского) хозяйства и товарного сельскохозяйственного производства, за исключением передачи в залог.
      3. Передача землепользователем принадлежащего ему земельного участка во временное землепользование другому лицу (вторичному землепользователю), а также отчуждение права временного землепользования производятся с учетом положений норм, предусмотренных пунктом 4 статьи 32 и пункта 3 статьи 37 настоящего Кодекса.

      Статья 34. Право постоянного землепользования

      1. На праве постоянного землепользования предоставляются земельные участки следующим государственным землепользователям:
      1) юридическим лицам, владеющим зданиями (строениями, сооружениями), помещениями в объектах кондоминиума, на праве хозяйственного ведения или праве оперативного управления;
      2) юридическим лицам, осуществляющим сельскохозяйственное и лесохозяйственное производство;
      3) юридическим лицам, осуществляющим землепользование на землях особо охраняемых природных территорий;
      4) в иных случаях, предусмотренных законодательными актами.
      2. Право постоянного землепользования не может принадлежать иностранным землепользователям.

      Статья 35. Право временного землепользования

      1. Земельный участок может быть предоставлен гражданам и юридическим лицам на праве временного возмездного землепользования (аренды) или на праве временного безвозмездного землепользования.
      2. Право временного безвозмездного землепользования предоставляется на срок до 5 лет, если иное не установлено настоящим Кодексом и иными законодательными актами.
      Право временного возмездного землепользования может быть краткосрочным (до 5 лет) и долгосрочным (от 5 до 49 лет).
      3. Сроки предоставления права временного землепользования устанавливаются с учетом предоставляемого права на земельный участок, его целевого назначения и зонирования территории.
      4. Расторжение исполнительными органами договоров временного землепользования в одностороннем порядке, кроме случаев, предусмотренных в настоящем Кодексе, а также в случаях, когда порядок расторжения указан в самом договоре, не допускается.

      Статья 36. Право временного безвозмездного землепользования

      1. Земельные участки на праве временного безвозмездного землепользования могут предоставляться гражданам Республики Казахстан и юридическим лицам Республики Казахстан:
      для отгонного животноводства (сезонные пастбища);
      для выпаса скота населения и сенокошения;
      государственным землепользователям;
      для ведения огородничества;
      в виде служебных земельных наделов;
      на период строительства дорог общего пользования, объектов государственной собственности и социально-культурного назначения;
      при восстановлении деградированных и нарушенных земель;
      при предоставлении, в установленном законодательством порядке, зданий (помещений) и сооружений во временное безвозмездное пользование;
      для объектов культовых сооружений;
      в иных случаях, предусмотренных настоящим Кодексом и иными законодательными актами.
      2. Срок временного безвозмездного землепользования не может превышать пяти лет, за исключением случаев предоставления земельных участков в виде служебных земельных наделов и для восстановления деградированных и нарушенных земель.
      Срок временного безвозмездного землепользования земельного участка, предоставленного под здания (помещения) и сооружения, определяется сроком временного безвозмездного пользования зданиями (помещениями) и сооружениями, в том числе культовыми.
      3. Не допускается отчуждение земельных участков, находящихся на праве временного безвозмездного землепользования, в том числе передача их во вторичное землепользование.

      Статья 37. Право временного возмездного землепользования (аренды)

      1. Право временного возмездного (краткосрочного и долгосрочного) землепользования (аренды) земельным участком могут предоставляться гражданам, негосударственным юридическим лицам, а также международным организациям.
      2. Временный возмездный землепользователь (арендатор), надлежащим образом исполнявший свои обязанности, имеет, если иное не установлено законодательными актами или договором, по истечении срока договора при прочих равных условиях преимущественное перед другими лицами право на заключение договора на новый срок. Арендатор обязан письменно уведомить арендодателя о намерении заключить такой договор в срок, указанный в договоре, если в договоре такой срок не указан, то в трехмесячный срок до окончания срока действия договора.
      3. Негосударственные землепользователи, кроме указанных в пункте 5 настоящей статьи, выкупившие у государства право временного возмездного долгосрочного землепользования, вправе сдавать принадлежащие им земельные участки (или их части) в аренду (субаренду) или во временное безвозмездное пользование, а также отчуждать принадлежащее им право временного землепользования в пределах срока договора аренды земельного участка без согласия собственника земельного участка при условии уведомления территориального органа по управлению земельными ресурсами, если иное не установлено настоящим Кодексом.
      В указанных случаях ответственным по договору аренды земельного участка перед арендодателем становится новый арендатор земельного участка, за исключением передачи арендных прав в залог.
      4. При продаже земельного участка, находящегося в государственной собственности, арендатор данного земельного участка имеет преимущественное право его покупки в порядке, установленном гражданским законодательством для продажи доли в праве общей собственности постороннему лицу, за исключением случаев, когда арендуемый земельный участок приобретается собственниками зданий, строений и сооружений.
      5. Право временного возмездного землепользования для ведения крестьянского (фермерского) хозяйства и товарного сельскохозяйственного производства предоставляется гражданам и негосударственным юридическим лицам Республики Казахстан на срок до 49 лет, а иностранцам и лицам без гражданства на срок до 10 лет.

      Статья 38. Право вторичного землепользования (субаренда)

      1. Вторичное землепользование возникает на основе договора о вторичном землепользовании в случаях, когда первичный землепользователь не производит отчуждение своего права землепользования, а передает другому лицу принадлежащий ему участок (или часть его) во временное землепользование с уведомлением территориального органа по управлению земельными ресурсами.
      Вторичный землепользователь всегда является временным землепользователем без права передачи своих прав другим землепользователям.
      2. При передаче земельного участка во вторичное землепользование первичный и вторичный землепользователи несут перед государством обязанности землепользователя в полном объеме.
      3. Договор о вторичном землепользовании заключается в форме договора аренды или договора о временном безвозмездном пользовании.
      4. Вторичный землепользователь осуществляет хозяйствование на земельном участке, а также реализует другие права и обязанности землепользователя (статьи 64 и 65 настоящего Кодекса) с соблюдением условий, установленных договором о вторичном землепользовании (субаренды).
      5. Сдача принадлежащего на праве временного землепользования физическим и юридическим лицам земельных участков сельскохозяйственного назначения для ведения сельскохозяйственного производства во вторичное землепользование не допускается, кроме случаев предоставления земельных участков в порядке служебного земельного надела в соответствии со статьей 41 настоящего Кодекса.

      Статья 39. Особенности правового положения государственных
                 землепользователей

      1. Государственные землепользователи осуществляют хозяйствование на земельном участке, а также реализуют другие права землепользователя с учетом целевого назначения данного участка и уставных целей деятельности землепользователя.
      2. Государственный землепользователь не вправе отчуждать, а также сдавать в залог принадлежащее ему право землепользования, за исключением случаев, когда это связано с отчуждением в установленном порядке расположенного на земельном участке недвижимого имущества либо его залога.
      3. Право землепользования, принадлежащее государственным землепользователям, не может быть предметом взыскания по требованиям кредиторов, кроме случаев обращения взыскания на право землепользования в связи с обращением взыскания по требованиям кредиторов на здания (строения, сооружения), принадлежащие государственным землепользователям (пункт 3 статьи 78 настоящего Кодекса).
      4. В случае сдачи государственным землепользователем в установленном порядке в аренду принадлежащих ему зданий (строений, сооружений) вместе с ним по правилам, установленным пунктом 3 статьи 52 настоящего Кодекса, передается в аренду земельный участок, который занят указанным имуществом и необходим для его эксплуатации в соответствии с установленными нормами.
      Сдача земельного участка, на котором расположены здания (строения, сооружения), в аренду другому лицу без соответствующей сдачи в аренду самого здания (строения, сооружения) не допускается.
      5. Сдача государственным землепользователем принадлежащего ему земельного участка во временное безвозмездное землепользование не допускается, кроме случаев предоставления земельного участка в порядке служебного надела.

      Статья 40. Переход права землепользования в порядке
                 универсального правопреемства

      1. Переход права землепользования в порядке универсального правопреемства означает возникновение права землепользования у правопреемника при наследовании по закону или при реорганизации юридического лица.
      2. В случае смерти гражданина, которому земельный участок принадлежит на праве долгосрочного временного землепользования, право землепользования наследуется в порядке, предусмотренном гражданским законодательством. Если договором временного землепользования не предусмотрено иное, в таком же порядке наследуется и право временного краткосрочного землепользования.
      3. В случае реорганизации юридического лица принадлежащее ему право землепользования переходит к правопреемнику в соответствии с нормами гражданского законодательства и настоящего Кодекса.

      Статья 41. Служебный земельный надел

      1. Служебный земельный надел является особой разновидностью временного долгосрочного безвозмездного землепользования.
      2. Перечень категорий работников, имеющих право на служебный земельный надел, устанавливается Правительством Республики Казахстан.
      3. Служебный земельный надел выделяется из земель, находящихся в землепользовании государственных юридических лиц, где работают лица, имеющие право на надел.
      4. Служебный земельный надел предоставляется для обслуживания служебного жилого дома, возделывания сельскохозяйственных культур, сенокошения и пастьбы скота.
      5. Служебный земельный надел относится к вторичному временному безвозмездному землепользованию и предоставляется на период работы, в связи с которой он выделен. В случае, когда на служебном земельном наделе произведен посев сельскохозяйственных культур, право пользования служебным земельным наделом уволенным работником прекращается после снятия урожая.
      6. Служебный земельный надел сохраняется:
      1) за работниками, прекратившими трудовые отношения после ухода на пенсию по возрасту или инвалидности;
      2) за семьями работников, призванных на действительную срочную службу в ряды Вооруженных Сил или поступивших на учебу, - на весь срок нахождения этих работников на действительной службе или в учебном заведении;
      3) за семьями работников, погибших в связи с исполнением служебных обязанностей: для нетрудоспособного супруга и престарелых родителей - пожизненно, для детей - до их совершеннолетия.
      7. Право на служебный земельный надел в виде участка для обслуживания служебного жилого дома сохраняется постольку, поскольку в соответствии с жилищным законодательством сохраняется право проживания в служебном жилом помещении.
      8. Предоставление земельного участка в порядке служебного земельного надела осуществляется на основе договора о предоставлении служебного земельного надела, заключаемого между работником и администрацией юридического лица.
      9. Совершение каких-либо сделок в отношении права землепользования служебным земельным наделом не допускается.

Глава 5. Земельный участок как объект права
собственности, права землепользования и иных вещных прав

      Статья 42. Пределы права на земельный участок

      1. Право на земельный участок, если иное не установлено законодательными актами, распространяются на находящиеся в границах этого участка поверхностный почвенный слой, замкнутые водоемы, насаждения.
      Использование собственником земельного участка или землепользователем недр земли, находящихся под почвенным слоем, осуществляется в соответствии с целевым назначением земельного участка и в соответствии с законодательными актами, регулирующими отношения в сфере недропользования. Предоставление права недропользования на добычу общераспространенных полезных ископаемых и подземных вод для собственных нужд производится одновременно с предоставлением земельного участка, под которым находятся общераспространенные полезные ископаемые и подземные воды, в частную собственность или землепользование.
      2. Собственники земельных участков или землепользователи осуществляют принадлежащие им права на земельные участки по своему усмотрению, если иное не установлено настоящим Кодексом и иными законодательными актами.
      Права на землю собственников земельных участков и землепользователей могут быть ограничены по основаниям, установленным настоящим Кодексом и иными законодательными актами.

      Статья 43. Порядок предоставления права на земельный участок

      1. Предоставление права на земельный участок из земель, находящихся в государственной собственности, производится в следующей последовательности:
      1) возбуждение ходатайства о предоставлении соответствующего права на земельный участок;
      2) определение возможности удовлетворения заявленного ходатайства (предварительный выбор земельного участка);
      3) разработка и утверждение землеустроительного проекта;
      4) принятие решения местного исполнительного органа о предоставлении права на земельный участок;
      5) установление границ земельного участка на местности;
      6) изготовление и выдача документов, удостоверяющих право на земельный участок;
      7) государственная регистрация права на земельный участок.
      2. Предоставление земельных участков в собственность или землепользование осуществляется местными исполнительными органами в пределах их компетенции, установленной настоящим Кодексом.
      Решение о предоставлении земельного участка или отказ в предоставлении земельного участка принимается на основании заключения комиссии, создаваемой местными исполнительными органами из числа депутатов местного представительного органа, представителей территориальных органов по управлению земельными ресурсами, архитектуры и градостроительства и органов местного самоуправления (при их наличии). По усмотрению местного исполнительного органа в состав комиссии могут быть включены и другие лица.
      3. Физические и юридические лица, заинтересованные в предоставлении им прав на государственные земельные участки в собственность и (или) землепользование, подают заявление в местный исполнительный орган по месту нахождения земельного участка.
      В заявлении должны быть указаны: цель использования земельного участка; его предполагаемые размеры; местоположение; испрашиваемое право пользования; наличие (отсутствие) другого земельного участка (по земельным участкам, указанным в пункте 2 статьи 50 настоящего Кодекса). В случае разработки полезных ископаемых к ходатайству прилагается копия контракта на недропользование.
      Заявление о предоставлении права на земельный участок рассматривается в срок до трех месяцев с момента его поступления.
      4. Территориальные органы по управлению земельными ресурсами по поручению исполнительного органа определяют (в населенных пунктах совместно с органами архитектуры и градостроительства) возможность использования испрашиваемого земельного участка по заявленному целевому назначению в соответствии с территориальным зонированием.
      5. Особенности предоставления земельных участков в зависимости от целевого назначения, определяются в соответствии со статьями 44 и 45 настоящего Кодекса.
      6. Отказ в предоставлении права на земельный участок, за исключением случаев изъятия земельных участков для государственных надобностей в соответствии со статьей 84 настоящего Кодекса, оформляется решением местного исполнительного органа и должен быть мотивирован, а копия вручена заявителю в семидневный срок после принятия решения.
      7. Решение местного исполнительного органа о предоставлении соответствующих прав на земельные участки принимается на основе землеустроительного проекта с вручением заявителю копии решения о предоставлении права собственности или права землепользования на земельный участок в семидневный срок с момента принятия решения.
      В тех случаях, когда предоставление земельных участков входит в компетенцию вышестоящего исполнительного органа, местный исполнительный орган направляет землеустроительное дело со своим решением вышестоящему органу на утверждение.
      8. Земельные участки и право аренды на земельные участки, находящиеся в государственной собственности, могут быть объектами продажи на аукционе.
      Перечень земельных участков или прав аренды на земельные участки, предлагаемых для продажи на аукционе, определяется местными исполнительными органами и утверждается соответствующим решением местных представительных органов.
      9. Документами, удостоверяющими право на земельный участок, выдаваемыми территориальными органами по управлению земельными ресурсами, являются:
      при частной собственности на земельный участок - акт на право частной собственности на земельный участок;
      при постоянном землепользовании - акт на право постоянного землепользования;
      при временном возмездном землепользовании - акт на право временного возмездного (долгосрочного, краткосрочного) землепользования (аренды);
      при временном безвозмездном землепользовании - акт на право временного безвозмездного землепользования.
      Правоудостоверяющие документы на земельный участок должны содержать идентифицирующие сведения, необходимые для целей ведения земельного и правового кадастров.
      10. Формы документов, удостоверяющих право на земельный участок, утверждаются Правительством Республики Казахстан.
      11. Пользование земельным участком до установления его границ в натуре (на местности) и выдача территориальным органом по управлению земельными ресурсами документов, удостоверяющих право на земельный участок, не допускается, если иное не предусмотрено в решении исполнительного органа о предоставлении земельного участка. Несоблюдение данной нормы квалифицируется как самовольное занятие земельного участка и предусматривает административную ответственность в соответствии с законодательством об административных правонарушениях.
      Совершение сделок по отношению земельных участков, на которые не оформлены правоудостоверяющие документы, не допускается.
      12. Право на земельный участок предоставляется лицам, достигшим совершеннолетия, за исключением случаев оформления прав на земельные участки несовершеннолетним, получившим данные земельные участки в порядке наследования в соответствии с гражданским законодательством. Законные представители несовершеннолетних вправе до достижения наследниками совершеннолетия передать земельные участки в аренду.

      Статья 44. Предоставление земельных участков для
                 строительства объектов

      1. При испрашивании земельного участка для строительства объектов предварительно осуществляется выбор земельного участка по поручению местного исполнительного органа.
      Выбор земельного участка для строительства объекта осуществляется территориальными органами по управлению земельными ресурсами (в населенных пунктах совместно с органами архитектуры и градостроительства) в соответствии с землеустроительными и градостроительными регламентами.
      Результаты выбора земельного участка оформляются актом о выборе земельного участка для строительства, а в необходимых случаях и для установления его охранной или санитарно-защитной зоны. К данному акту прилагаются проекты границ каждого земельного участка в соответствии с возможными вариантами их выбора.
      По наиболее важным объектам местные исполнительные органы (по их усмотрению) создают специальные комиссии по выбору земельных участков для размещения этих объектов.
      2. Акты выбора земельного участка и проекты границ земельного участка представляются в комиссию для рассмотрения и подготовки заключения в соответствии с пунктом 2 статьи 43 настоящего Кодекса.
      3. На основании заключения комиссии подготавливается землеустроительный проект о предоставлении права на землю.
      В составе землеустроительного проекта уточняется площадь предоставляемого земельного участка, его границы и местоположение, смежные собственники земельного участка и землепользователи; определяются делимость и неделимость, а также обременения и сервитуты предоставляемого земельного участка.
      В случае предполагаемого изъятия, в том числе путем выкупа, прилагаются расчеты убытков собственников земельных участков и землепользователей (арендаторов), потерь сельскохозяйственного и лесохозяйственного производства, в зависимости от вида изымаемых угодий.
      4. На основании землеустроительного проекта территориальным органом по управлению земельными ресурсами (в населенных пунктах совместно с органами архитектуры и градостроительства) подготавливается проект решения местного исполнительного органа о предоставлении соответствующего права на землю.
      5. При испрашивании земельного участка для строительства объектов нефтегазотранспортной инфраструктуры, связанных с транспортировкой по магистральным нефтепроводам, последующим хранением и перевалкой нефти и газа на другие виды транспорта, акт выбора земельного участка и землеустроительный проект согласовывается также с уполномоченным государственным органом Республики Казахстан в сфере нефтегазотранспортной инфраструктуры.
      6. Заявитель или его доверенное лицо обеспечивает требуемые для отвода земельного участка согласования самостоятельно.
      В случае, когда на территории, выбранной под размещение объекта строительства, расположены жилые дома, другие здания и сооружения, а также инженерные коммуникации и зеленые насаждения, подлежащие сносу или переносу (в том числе попадающие при отводе земель в санитарно-защитную зону промышленных предприятий), заказчик дополнительно представляет договор, заключенный с каждым из собственников недвижимости, об условиях компенсации убытков собственнику.
      В договоре указываются конкретные условия и сроки отселения, переноса существующих строений, инженерных коммуникаций, зеленых насаждений, обязательства застройщика по возмещению всех убытков, связанных со сносом недвижимости.
      7. Проект решения местного исполнительного органа о предоставлении права на земельный участок должен содержать:
      наименование юридического или физического лица, которому предоставляется право на землю;
      целевое назначение земельного участка;
      площадь земельного участка;
      вид права на землю, обременения, сервитуты;
      выкупную цену земельного участка или права землепользования в случае предоставления участка за плату, сроки и условия заключения договоров купли-продажи земельного участка;
      наименование юридического или физического лица, у которого производится изъятие, в том числе путем выкупа, земель, с указанием размеров изымаемых участков;
      прочие условия.
      8. При предоставлении гражданам земельных участков для индивидуального жилищного строительства к ходатайству прилагаются:
      справка о наличии или отсутствии у гражданина земельных участков, права на которые были предоставлены для индивидуального жилищного строительства (выдается в семидневный срок территориальным органом по управлению земельными ресурсами);
      справка о наличии или отсутствии у гражданина частного домостроения (выдается в семидневный срок органом, осуществляющим регистрацию недвижимости).
      Ходатайство о предоставлении земельного участка для индивидуального жилищного строительства берется на специальный учет и удовлетворяется по мере подготовки площадок для отвода.

      Статья 45. Предоставление земельных участков, не связанных со
                  строительством

      1. На основании заявления лица, заинтересованного в предоставлении земельных участков в собственность или землепользование, находящихся в государственной собственности, территориальный орган по управлению земельными ресурсами, (в населенных пунктах совместно с органами архитектуры и градостроительства) по поручению местного исполнительного органа определяет возможность использования испрашиваемого земельного участка по заявленному целевому назначению, в соответствии с землеустроительными и градостроительными регламентами. Предложения о возможности использования земельного участка предоставляется в комиссию для рассмотрения и подготовки заключения, в соответствии с пунктом 2 статьи 43 настоящего Кодекса.
      2. На основании заключения комиссии подготавливается землеустроительный проект и проект решения местного исполнительного органа о предоставлении соответствующего права на земельный участок.

      Статья 46. Предоставление земельных участков репатриантам
                  (оралманам)

      1. Предоставление земельных участков для ведения личного подсобного хозяйства, садоводства и дачного строительства репатриантам (оралманам) осуществляется на праве временного безвозмездного землепользования из земель сельских населенных пунктов, сельскохозяйственного назначения, иммиграционного земельного фонда, специального земельного фонда и земель запаса.
      2. Предоставление земельных участков для ведения товарного сельскохозяйственного производства репатриантам (оралманам) на праве временного землепользования осуществляется из земель сельскохозяйственного назначения, специального земельного фонда, иммиграционного земельного фонда и земель запаса.
      3. После приобретения гражданства Республики Казахстан предоставленные земельные участки переходят в их частную собственность в порядке и на условиях, установленных настоящим Кодексом.
      4. На земельные участки, предоставляемые репатриантам (оралманам), не распространяются нормы статьи 48 настоящего Кодекса.

      Статья 47. Приобретение прав на земельные участки,
                 которые находятся в государственной собственности

      1. Предоставление земельных участков, находящихся в государственной собственности, в собственность граждан и негосударственных юридических лиц, имеющих право на приобретение земельных участков в частную собственность, осуществляется на возмездной основе.
      Предоставление земельных участков в собственность граждан и негосударственных юридических лиц может осуществляться бесплатно в случаях, предусмотренных настоящим Кодексом и иными законодательными актами Республики Казахстан.
      2. Лица, заинтересованные в покупке земельного участка, подают ходатайство в местный исполнительный орган по месту нахождения земельного участка, которое рассматривается в порядке, определенном в статьях 43-45 настоящего Кодекса, в зависимости от целевого назначения земельного участка.
      3. При намерении выкупа физическим или негосударственным юридическим лицом земельного участка в частную собственность, ранее предоставленного ему в землепользование, данное лицо подает, заявление в местный исполнительный орган.
      К заявлению прилагаются:
      документ, удостоверяющий право на земельный участок, или копия документа, заверенная нотариально;
      свидетельство налогоплательщика;
      справка налогового органа о наличии или об отсутствии задолженности перед бюджетом (земельный налог и (или) плата за пользование земельными участками);
      справка из центра недвижимости об отсутствии обременений на земельный участок, препятствующих заключению сделок;
      копия свидетельства о государственной регистрации юридического лица и иные документы.
      По поручению местного исполнительного органа территориальный орган по управлению земельными ресурсами идентифицирует земельный участок по кадастровой документации, определяет кадастровую (оценочную) стоимость земельного участка и готовит проект решения местного исполнительного органа о предоставлении права частной собственности на земельный участок.
      Решение о предоставлении земельного участка в собственность должно быть принято в месячный срок со дня подачи землепользователем заявления в письменный форме в местный исполнительный орган.
      На основании решения местного исполнительного органа территориальным органом по управлению земельными ресурсами составляется с покупателем договор купли-продажи земельного участка, который подписывается продавцом (местным исполнительным органом).
      4. В случаях, когда покупатель, получивший земельный участок, не исполняет обязанности по его оплате в установленный договором срок, продавец вправе потребовать оплаты переданного земельного участка или возврата его.
      В случаях, когда покупатель не исполняет обязанности по оплате переданного земельного участка в установленный договором срок и иное не предусмотрено договором, подлежит уплате неустойка на просроченную сумму со дня, когда участок должен был быть оплачен до дня оплаты участка покупателем. Размер неустойки исчисляется исходя из официальной ставки рефинансирования Национального Банка Республики Казахстан.
      5. Договор купли-продажи земельного участка и документ об оплате выкупной цены земельного участка являются основанием для выдачи правоудостоверяющего документа на земельный участок.
      При продаже земельного участка в рассрочку в правоудостоверяющем документе на земельный участок, выдаваемый покупателю на основании договора купли-продажи, делается соответствующая запись о запрете на совершение сделок, за исключением передачи участка в залог.

      Статья 48. Приобретение прав на земельные участки,
                 которые находятся в государственной
                 собственности, на торгах (конкурсах,
                 аукционах)

      1. Земельные участки или право аренды земельного участка, находящиеся в государственной собственности и не предоставленные в землепользование, могут быть объектом продажи на торгах (конкурсах, аукционах).
      Перечень земельных участков или право аренды земельного участка, предлагаемых для продажи на торгах (конкурсах, аукционах), определяется местным исполнительным органом и утверждается соответствующим решением местного представительного органа.
      2. Земельный участок, предназначенный для продажи выставляется на торги после:
      определения и установления границ земельного участка на местности;
      определения целевого назначения земельного участка и его кадастровой (оценочной) стоимости;
      определения технических условий подключения объектов строительства к сетям инженерно-технического обеспечения;
      принятия решения о проведении торгов (конкурсов, аукционов);
      публикации сообщения о проведении торгов (конкурсов, аукционов).
      3. В качестве продавца земельного участка или права аренды земельного участка выступает местный исполнительный орган.
      В качестве организатора торгов (конкурсов, аукционов) выступает собственник или действующая на основании договора с ним специализированная организация.
      4. Собственник земельного участка определяет форму проведения торгов (конкурсов, аукционов), начальную цену предмета торгов и сумму задатка.
      5. Порядок организации и проведения торгов (конкурсов, аукционов) по продаже земельного участка или право аренды земельного участка определяется Правительством Республики Казахстан.

      Статья 49. Приобретение прав на земельные участки,
                 которые находятся в государственной
                 собственности, при их продаже в рассрочку

      1. При продаже земельного участка, находящегося в государственной собственности, в рассрочку покупатель должен произвести оплату в сроки, предусмотренные договором купли-продажи.
      2. Когда покупатель не производит в установленный договором срок очередной платеж за проданный в рассрочку земельный участок, продавец, если иное не предусмотрено договором, вправе отказаться от исполнения договора и потребовать возврата проданного земельного участка за исключением случаев, когда сумма платежей, полученных от покупателя, превышает половину выкупной цены земельного участка.
      3. По отношению земельного участка, проданного в рассрочку, запрещается совершать сделки до полной оплаты его выкупной цены. Залог земельного участка, проданного в рассрочку, допускается при оплате не менее пятидесяти процентов от его выкупной цены.
      4. Ограничения по совершению сделок с земельным участком, проданным в рассрочку, отражаются в договоре купли-продажи земельного участка и в правоудостоверяющем документе на земельный участок.
      Документ об оплате выкупной цены земельного участка является основанием для снятия данного ограничения в договоре купли-продажи и в правоудостоверяющем документе на земельный участок.

      Статья 50. Нормы предоставления земельных участков

      1. Размеры земельных участков, предоставляемых гражданам и юридическим лицам для несельскохозяйственных целей, определяются по утвержденным в установленном законодательством порядке нормам отвода земель для этих видов деятельности либо в соответствии с архитектурно-градостроительной и (или) строительной документацией.
      2. Земельные участки предоставляются гражданам Республики Казахстан бесплатно в частную собственность в следующих размерах:
      1) для ведения личного подсобного хозяйства (включая приусадебный и полевой наделы) в сельской местности - 0,25 гектара на неорошаемых и 0,15 гектара на орошаемых землях;
      2) для индивидуального жилищного строительства - 0,10 гектара;
      3) для садоводства, а также дачного строительства - 0,12 гектара.
      Повторное бесплатное предоставление земельных участков для указанных целей не допускается.
      При наличии свободных земель на территории сельских населенных пунктов земельные участки для индивидуального жилищного строительства и ведения личного подсобного хозяйства предоставляются единым массивом в пределах норм земельных участков, предусмотренных для указанных целей.
      3. Предельные (максимальные) размеры земельных участков, перечисленных в пункте 2 настоящей статьи, которые могут находиться в частной собственности, устанавливаются совместными решениями областных (городов республиканского значения и столицы) представительных и исполнительных органов в зависимости от местных условий и особенностей.
      4. Предельные (максимальные) размеры земельных участков сельскохозяйственного назначения для ведения товарного сельскохозяйственного производства, находящихся в частной собственности и временном долгосрочном землепользовании негосударственного юридического лица и аффилированных ему лиц и расположенных на территории одного административного района, устанавливается в размере не более 10% от общей площади каждого вида сельскохозяйственных угодий административного района.
      5. Предельные (максимальные) размеры земельных участков, которые могут находиться в частной собственности и временном долгосрочном землепользовании для ведения крестьянского (фермерского) хозяйства, устанавливаются в размере не более 1% от общей площади каждого вида сельскохозяйственных угодий административного района.
      6. Предельные (максимальные) размеры земельных участков сельскохозяйственного назначения (сельскохозяйственные угодья), для ведения товарного сельскохозяйственного производства, находящихся во временном землепользовании иностранцев и лиц без гражданства и расположенных на территории одного административного района, устанавливаются в размере не более 5% от общей площади каждого вида сельскохозяйственных угодий административного района.
      7. Предельные (максимальные) размеры орошаемых земельных участков сельскохозяйственного назначения (сельскохозяйственные угодья), которые могут находиться в частной собственности и временном долгосрочном землепользовании, устанавливаются в размере 1/5 части площади определенных пунктами 4, 5 и 6 настоящей статьи для соответствующих субъектов земельных правоотношений.
      8. В целях рационального использования земельных участков сельскохозяйственного назначения совместными решениями местных представительных и исполнительных органов могут устанавливаться минимальные размеры земельных участков сельскохозяйственного назначения на орошаемых землях с учетом особенностей использования орошаемых земель.

      Статья 51. Делимые и неделимые земельные участки

      1. Земельный участок может быть делимым и неделимым. Делимым является земельный участок, который без изменения своего целевого назначения и без нарушения противопожарных, санитарных, экологических, строительных и иных обязательных норм и правил может быть разделен на части, каждая из которых после раздела образует самостоятельный земельный участок, в противном случае он является неделимым.
      2. Неделимость земельного участка отражается в документе, удостоверяющем право на земельный участок.
      3. При совершении сделки с частью делимого земельного участка эта часть в установленном порядке должна быть предварительно выделена в самостоятельный земельный участок, кроме случаев, когда предметом сделки является установление сервитута и он может быть определен путем его описания в договоре или нанесением на плане земельного участка сферы распространения устанавливаемого права на часть земельного участка.

      Статья 52. Право на земельный участок и право на расположенные
                  на нем здания (строения, сооружения)

      1. Право собственности либо право хозяйственного ведения или право оперативного управления на здания (строения, сооружения) влечет за собой соответственно, в установленном законодательством порядке, право собственности (статья 23 настоящего Кодекса) либо право постоянного землепользования (статья 34 настоящего Кодекса), или право временного долгосрочного землепользования (статья 37 настоящего Кодекса) на земельный участок, который занят указанными зданиями (строениями, сооружениями), кроме случаев, предусмотренных настоящим Кодексом. Если несколько зданий (строений, сооружений), расположенных на земельном участке, находятся в раздельной (индивидуальной) или общей собственности двух или более лиц, земельный участок переходит в их общую долевую, а в случаях, установленных законодательными актами, в общую совместную собственность (общее землепользование).
      Указанные права неотделимы друг от друга.
      2. При переходе права собственности либо права хозяйственного ведения или права оперативного управления на здания (строения, сооружения) (включая незавершенное строительство) и другое недвижимое имущество к приобретателю переходит право собственности, а в установленных настоящим Кодексом, случаях право постоянного или  временного долгосрочного землепользования на весь земельный участок либо его определенную часть, выделенную при отчуждении здания (строения, сооружения) в самостоятельный земельный участок, или доля в праве общей собственности на земельный участок, в праве общего землепользования, если земельный участок не разделен или в связи с неделимостью не подлежит разделу.
      При разделе земельного участка приобретателю здания (строения, сооружения) выделяется та часть делимого земельного участка, которая занята зданием (строением, сооружением) и необходима для его эксплуатации. По соглашению сторон приобретателю здания (строения, сооружения) может быть передана большая часть земельного участка, чем та, которая необходима для эксплуатации и содержания здания (строения, сооружения).
      Если указанный участок является неделимым либо специально предназначен для обслуживания расположенных на нем зданий (строений, сооружений), являющихся предметом отчуждения, он переходит к приобретателю недвижимости полностью.
      3. Отчуждение права собственности либо права постоянного или права временного землепользования на земельный участок, который занят зданиями (строениями, сооружениями), а также предназначен для их эксплуатации без соответствующего отчуждения указанной недвижимости, а равно отчуждения недвижимости без соответствующего отчуждения земельного участка, который занят указанной недвижимостью, не допускается.
      4. Сдача во временное пользование землепользователем принадлежащих ему зданий (строений, сооружений) влечет сдачу во временное землепользование на тот же срок земельного участка, занятого указанными зданиями (строениями, сооружениями) и предназначенного для их эксплуатации.
      Сдача земельного участка, на котором расположены здания (строения, сооружения), и предназначенного для их эксплуатации, во временное землепользование другому лицу без соответствующей сдачи во временное пользование указанной недвижимости не допускается.
      5. В случае, если землепользователь не вправе отчуждать принадлежащее ему право землепользования другим лицам, он не вправе также отчуждать расположенные на данном участке здания (строения, сооружения), если иное не установлено настоящим Кодексом.
      6. В тех случаях, когда временный землепользователь в порядке, установленном подпунктом 5) пункта 1 статьи 64 настоящего Кодекса, приобретает право собственности на возведенные с разрешения собственника земельного участка и при наличии согласований соответствующих служб на земельном участке здания (строения, сооружения), по истечении срока договора земельный участок подлежит возврату. Соглашением сторон может быть установлен иной порядок реализации прав собственника зданий (строения, сооружения), возведенных на чужом земельном участке.

      Статья 53. Общая собственность на земельный участок
                 или общее землепользование

      1. Земельный участок, находящийся в собственности двух или нескольких лиц, принадлежит им на праве общей собственности.
      2. Общая собственность на земельный участок возникает в случаях, предусмотренных законодательными актами при неделимости участка (статья 51 настоящего Кодекса), а также при добровольном объединении собственниками принадлежащих им земельных участков в один участок.
      3. Земельный участок может находиться в общей собственности с определением доли каждого из собственников (долевая собственность) или без определения долей (совместная собственность).
      4. Право общего землепользования возникает на основаниях, предусмотренных в пунктах 1, 2 и 3 настоящей статьи.
      5. Земельные доли в земельном участке, находящемся в общей долевой собственности или общем долевом землепользовании, являются самостоятельным объектом земельных прав и обязанностей, если законодательными актами не установлено иное.
      6. Порядок пользования земельным участком, находящимся в общей собственности (общем землепользовании), определяется договором между участниками общей собственности (общего землепользования). При недостижении соглашения между ними порядок пользования определяется судом. Соглашение участников или решение суда о порядке пользования земельным участком подлежат регистрации в органе, осуществляющем государственную регистрацию прав на недвижимое имущество.

      Статья 54. Порядок пользования земельным участком
                 сельскохозяйственного назначения,
                 находящимся в общей собственности или
                 общем землепользовании

      1. Порядок пользования земельным участком сельскохозяйственного назначения, находящимся в общей собственности (общем землепользовании), принимается общим собранием участников долевой собственности (долевого землепользования). Уведомление участников долевой собственности (долевого землепользования) о предстоящем собрании производится не менее чем за один месяц до даты его проведения в письменной форме под расписку.
      2. При условии надлежащего уведомления собрание считается правомочным при участии не менее 50% участников долевой собственности (долевого землепользования) или их представителей. Решение принимается простым большинством голосов присутствующих на собрании участников долевой собственности (долевого землепользования) и оформляется протоколом. Протокол подписывается всеми присутствующими участниками долевой собственности (долевого землепользования) или их представителями.

      Статья 55. Сделки с земельными долями на землях
                 сельскохозяйственного назначения,
                 находящимися в общей долевой собственности

      1. При совершении сделок, направленных на отчуждение доли в праве общей долевой собственности, выдел земельного участка в счет земельных долей не требуется.
      2. Продавец земельной доли обязан известить в письменной форме остальных участников долевой собственности о намерении продать свою долю постороннему лицу с указанием цены и других условий, на которых он продает ее.
      Если остальные участники долевой собственности в течение месяца с момента письменного извещения откажутся от покупки или не приобретут продаваемую долю, продавец вправе продать свою долю любому лицу.

      Статья 56. Порядок определения земельной доли в общей
                 долевой собственности или в общем долевом
                 землепользовании

      1. Если размеры земельных долей участников общей долевой собственности (общего долевого землепользования) на участок не могут быть определены на основании законодательства и не установлены соглашением всех ее участников, земельные доли считаются равными.
      2. Соглашением всех участников общей долевой собственности (общего долевого землепользования) может быть установлен порядок определения и изменения их земельных долей в зависимости от вклада каждого из них в приобретение и освоение общего земельного участка.

      Статья 57. Раздел земельного участка, находящегося
                 в общей долевой собственности (общем
                 долевом землепользовании) и выдел из него доли

      1. При недостижении участниками общей долевой собственности (общего долевого землепользования) соглашения о способе и условиях раздела общего земельного участка каждый участник вправе потребовать выдела своей земельной доли из общего земельного участка в натуре (на местности), за исключением случаев, предусмотренных пунктом 2 статьи 62 настоящего Кодекса, и в других случаях, установленных законодательными актами.
      2. Если выдел земельной доли в натуре не допускается законодательными актами или невозможен без несоразмерного ущерба земельному участку и всему, что с ним прочно связано, выделяющийся собственник (землепользователь) имеет право на выплату ему стоимости его земельной доли другими участниками общей долевой собственности (общего землепользования), либо продать ее другому лицу в соответствии с правилами, установленными пунктом 2 статьи 55 настоящего Кодекса, за исключением случая, когда земельная доля находится в составе объекта кондоминиума.

      Статья 58. Раздел земельного участка, находящегося
                 в общей совместной собственности (общем
                 совместном землепользовании)

      1. Раздел земельного участка, находящегося в общей совместной собственности (общем совместном землепользовании), может быть осуществлен при условии предварительного определения земельной доли каждого участника.
      2. При разделе земельного участка, находящегося в общей совместной собственности (общем совместном землепользовании), доля каждого из участников считается равной, если иное не предусмотрено законодательными актами или соглашением участников.
      3. Условия и порядок раздела земельного участка, находящегося в общей совместной собственности (общем совместном землепользовании), определяются в соответствии со статьями 56 и 57 настоящего Кодекса, поскольку иное не вытекает из существа отношений между участниками.

      Статья 59. Недопустимость раздела земельного
                 участка, признанного неделимым

      1. Если в соответствии со статьей 51 настоящего Кодекса земельный участок признан неделимым, его раздел и выдел из него земельной доли в натуре не допускаются.
      2. Выделяющийся участник долевой или совместной собственности (землепользования) в этом случае имеет право на выплату ему стоимости его земельной доли другими участниками общей собственности (общего землепользования) на земельный участок, либо продать ее другому лицу в соответствии с правилами, установленными пунктом 2 статьи 55 настоящего Кодекса, за исключением объектов кондоминиума.

      Статья 60. Общая собственность супругов
                 на земельный участок

      1. Правовой режим права собственности или права землепользования, принадлежащего супругам, определяется в соответствии с нормами, предусмотренными гражданским и брачно-семейным законодательством Республики Казахстан, регулирующими имущественные отношения между супругами.
      2. Земельные участки и земельные доли, принадлежавшие супругам до вступления в брак, а также полученные ими в порядке наследования в дар, находятся в собственности (землепользовании) каждого из них.
      Земельные участки каждого из супругов могут быть признаны их совместной собственностью (совместным землепользованием), если будет установлено, что в течение брака за счет общего имущества супругов были произведены вложения, значительно увеличивающие стоимость этих земельных участков, если иное не предусмотрено договором между супругами.
      3. Порядок определения долей супругов в совместной собственности (совместном землепользовании) при разделе земельного участка устанавливается статьей 58 настоящего Кодекса.

      Статья 61. Право собственности на недвижимость,
                 находящуюся на общем земельном участке

      1. Собственник недвижимости, находящейся на общем земельном участке, имеет право владеть, пользоваться и распоряжаться этой недвижимостью по своему усмотрению, в том числе сносить соответствующие здания (строения, сооружения), если это не противоречит условиям пользования общим земельным участком, установленным законодательным актом или договором.
      2. При переходе права собственности на недвижимость, находящуюся на общем земельном участке, к другому лицу оно, если иное не установлено настоящим Кодексом, приобретает право на земельный участок в том же объеме, что и прежний собственник недвижимости.

      Статья 62. Право на земельный участок при доме,
                 в котором находятся несколько квартир
                 и (или) нежилых помещений, и в других
                 объектах кондоминиума

      1. Земельный участок, необходимый для размещения, эксплуатации, содержания многоквартирного дома или иного объекта кондоминиума, переходит в установленном порядке в общую долевую собственность собственников помещений, находящихся в составе объекта кондоминиума.
      Участники кондоминиума - государственные землепользователи, которым помещения принадлежат на праве хозяйственного ведения или праве оперативного управления, приобретают на земельные участки в установленном порядке право общего постоянного землепользования, если иное не установлено настоящим Кодексом.
      Право на земельный участок участников кондоминиума, которым на территории Республики Казахстан земельные участки не могут принадлежать на праве собственности или на праве постоянного землепользования, определяются в соответствии с пунктом 7 статьи 6 настоящего Кодекса.
      Деление земельного участка, входящего в состав объекта кондоминиума, допускается с письменного согласия всех участников кондоминиума при условии соблюдения санитарно-гигиенических, экологических, противопожарных, строительных и других норм.
      2. Доля каждого собственника помещений (иного правообладателя) в общем имуществе неотделима от раздельной (индивидуальной) собственности (иного вещного права) на принадлежащее ему помещение.
      Размер доли, если иное не установлено соглашением участников кондоминиума, определяется отношением полезной площади жилого и площади нежилого помещения, находящегося в раздельной (индивидуальной) собственности (ином вещном праве), к сумме полезных площадей всех жилых и площадей всех нежилых помещений, находящихся в данном объекте кондоминиума. Такая доля не может быть выделена в натуре (идеальная доля).
      Порядок пользования земельным участком, расположенным вне (за пределами) фундамента здания, определяется соглашением участников кондоминиума с условием соблюдения общественных интересов, санитарно-гигиенических, экологических, противопожарных, градостроительных и других норм.
      3. Земельный участок при здании (строении, сооружении) может быть предоставлен в раздельную собственность участникам кондоминиума в случаях необходимости обеспечения технологических нужд функционирования нежилых помещений при условии, что этот земельный участок будет расположен вне контура здания (строения, сооружения) и его использование не будет противоречить условиям эксплуатации земельного участка, входящего в состав объекта кондоминиума, а также санитарно-гигиеническим, экологическим, противопожарным, строительным и другим нормам.
      4. Переход права собственности на квартиру (помещение) к другому лицу влечет переход к приобретателю квартиры (помещения) соответствующей доли в праве на земельный участок (земельные участки).
      5. Для управления общей собственностью и ее эксплуатации, надлежащего содержания всего дома (здания, строения, сооружения) и придомового земельного участка (земельных участков) участники кондоминиума избирают форму управления объектом кондоминиума в соответствии с законодательством.
      6. Реализация права на земельный участок, находящийся в общей собственности участников кондоминиума (общем землепользовании), а также плата за землю осуществляются в порядке и на условиях, предусмотренных законодательством Республики Казахстан.
      7. В гаражных, дачных и других потребительских кооперативах к правам участников на земельные участки, находящиеся в общей собственности, применяются нормы о кондоминиуме.

      Статья 63. Обращение взыскания на земельный участок,
                 находящийся в частной собственности,
                 и на право землепользования

      1. Земельный участок, находящийся в частной собственности, а также право постоянного и долгосрочного временного землепользования входят в состав имущества физических и юридических лиц, которым они отвечают по своим обязательствам, включая случаи признания банкротом, если иное не установлено законодательством.
      Не может быть обращено взыскание на земли, перечисленные в пункте 2 статьи 26 настоящего Кодекса, а также принадлежащие государственным землепользователям, за исключением случаев, предусмотренных пунктом 3 статьи 39 настоящего Кодекса.
      2. Обращение взыскания на земельный участок и на право постоянного и долгосрочного временного землепользования производится в порядке, установленном гражданским и гражданско-процессуальным законодательством, и регистрируется в органе, осуществляющем государственную регистрацию прав на недвижимое имущество.

Глава 6. Права и обязанности собственников земельных
участков и землепользователей при использовании
земельных участков

      Статья 64. Права собственников земельных участков
                 и землепользователей на использование
                 земельных участков

      1. Собственники земельных участков и землепользователи, если иное не установлено настоящим Кодексом и иными законодательными актами, имеют право:
      1) самостоятельно хозяйствовать на земле, используя ее в целях, вытекающих из назначения земельного участка;
      2) собственности, хозяйственного ведения, оперативного управления на посевы и посадки сельскохозяйственных и иных культур и насаждений, на произведенную сельскохозяйственную и иную продукцию, полученную в результате использования земельного участка, и доходы от ее реализации;
      3) на использование в установленном порядке без намерения последующего совершения сделок для нужд своего хозяйства имеющиеся на земельном участке песок, глину, гравий и другие общераспространенные полезные ископаемые, торф, насаждения, поверхностные и подземные воды, а также эксплуатировать иные полезные свойства земли;
      4) на возмещение убытков в полном объеме при изъятии (выкупе) земельного участка для государственных надобностей;
      5) возводить на праве собственности, хозяйственного ведения, оперативного управления жилые, производственные, бытовые и иные здания (строения, сооружения), не противоречащие целевому назначению земельного участка, с учетом зонирования земель;
      6) проводить оросительные, осушительные и иные мелиоративные работы, строить пруды и иные водоемы в соответствии с установленными строительными, экологическими, санитарно-гигиеническими и иными специальными требованиями.
      2. Полномочия, предусмотренные подпунктами 2), 3), 5) и 6), пункта 1 настоящей статьи, для временных землепользователей могут быть ограничены актом предоставления земельного участка или договором аренды (договором о временном безвозмездном землепользовании).

      Статья 65. Обязанности собственников земельных
                 участков и землепользователей
                 по использованию земельных участков

      1. Собственники земельных участков и землепользователи обязаны:
      1) использовать землю в соответствии с ее целевым назначением, а при временном землепользовании - в соответствии с актом предоставления земельного участка или договором аренды (договором временного безвозмездного землепользования);
      2) применять технологии производства, соответствующие санитарным и экологическим требованиям, не допускать причинение вреда здоровью населения и окружающей среде, ухудшения санитарно-эпидемиологической, радиационной и экологической обстановки в результате осуществляемой ими хозяйственной и иной деятельности;
      3) осуществлять мероприятия по охране земель, предусмотренные статьей 140 настоящего Кодекса;
      4) своевременно вносить земельный налог, плату за пользование земельными участками и другие предусмотренные законодательством и договором платежи;
      5) соблюдать порядок пользования животным миром, лесными, водными и другими природными ресурсами, обеспечивать охрану памятников истории, архитектуры, археологического наследия и других расположенных на земельном участке объектов, охраняемых государством, согласно законодательству;
      6) при осуществлении хозяйственной и иной деятельности на земельном участке соблюдать строительные, экологические, санитарно-гигиенические и иные специальные требования (нормы, правила, нормативы);
      7) своевременно представлять в государственные органы установленные земельным законодательством сведения о состоянии и использовании земель;
      8) не нарушать прав других собственников и землепользователей;
      9) не допускать загрязнение, захламление, деградацию и ухудшение плодородия почв, а также снятия плодородного слоя почвы с целью продажи или передачи ее другим лицам, за исключением случаев, когда такое снятие необходимо для предотвращения безвозвратной утери плодородного слоя;
      10) обеспечивать предоставление сервитутов в порядке, предусмотренном настоящим Кодексом.
      2. Временные землепользователи могут иметь и другие обязанности, предусмотренные договорами о временном землепользовании.
      3. Собственники земельных участков и землепользователи участка несут все обязанности, обременяющие земельный участок (его использование по назначению, предоставление сервитутов, уплата налогов и иных обязательных платежей и другое), если иное не предусмотрено настоящим Кодексом.
      4. Целевое назначение и режим использования земельного участка, сервитута и другие условия использования, установленные на основании нормативных правовых актов, не могут быть самостоятельно изменены собственником земельного участка или землепользователем.

      Статья 66. Права и обязанности собственников земельных
                 участков и землепользователей, которым права
                 на земельный участок в силу настоящего
                 Кодекса не могут принадлежать

      1. В тех случаях, когда по основаниям, предусмотренным законодательными актами, лицо приобретает на земельный участок право, которое оно (лицо) не может иметь в соответствии с нормами, установленными настоящим Кодексом, указанное право подлежит в течение одного года отчуждению по правилам, установленным гражданским законодательством Республики Казахстан, или должно быть в указанный срок переоформлено в право на землю, которое в соответствии с настоящим Кодексом такому субъекту может принадлежать.
      2. При отчуждении земельного участка, находящегося в собственности или в землепользовании, в связи с отчуждением зданий (строений, сооружений) лицу, которому отчуждаемое право на земельный участок не может принадлежать, оно должно быть переоформлено приобретателями в право, которое в соответствии с настоящим Кодексом и иными законодательными актами может принадлежать такому лицу.

Глава 7. Сервитуты

      Статья 67. Основания возникновения сервитута

      1. В случаях, предусмотренных настоящим Кодексом и иными законодательными актами, собственник или землепользователь обязан предоставить заинтересованным физическим и юридическим лицам право ограниченного целевого пользования земельным участком, на который ему принадлежит право собственности или землепользования.
      2. Право ограниченного целевого пользования чужим земельным участком (сервитут) может возникать:
      1) непосредственно из нормативного правового акта;
      2) на основе договора заинтересованного лица с собственником или землепользователем;
      3) на основе акта местного исполнительного органа;
      4) на основании решения суда;
      5) в иных случаях, предусмотренных законодательством.
      3. Если нормативный правовой акт предусматривает установление сервитута на основании договора заинтересованного лица с собственником или землепользователем, отказ последних заключить такой договор или условия договора, предлагаемые собственником или землепользователем, могут быть оспорены в судебном порядке заинтересованным лицом путем предъявления иска к собственнику или землепользователю.
      4. Если нормативный правовой акт предусматривает установление сервитута на основе акта местного исполнительного органа, этот акт может быть обжалован в судебном порядке заинтересованным в установлении сервитута лицом, собственником или землепользователем.

      Статья 68. Право нахождения физического лица на чужих
                 земельных участках и прохода через них

      1. Физические лица имеют право свободно, без каких-либо разрешений находиться на не закрытых для общего доступа земельных участках.
      2. Если земельный участок, находящийся в чьей-либо частной собственности или землепользовании, не огорожен или если частный собственник или землепользователь иным способом не обозначил, что вход на участок без его разрешения не допускается, любое лицо может пройти через этот участок, если это не причиняет вреда частному собственнику или землепользователю.

      Статья 69. Право ограниченного пользования соседним
                 или иным земельным участком

      1. Частный собственник или землепользователь вправе требовать от субъекта права частной собственности или землепользования на соседний земельный участок, а в необходимых случаях - от субъектов права частной собственности или землепользования и на иной участок, предоставления права ограниченного пользования этими участками (частный сервитут).
      2. Право ограниченного пользования соседним или иным земельным участком (частный сервитут) может устанавливаться для обеспечения:
      1) прохода и проезда через соседний или иной земельный участок, если другой путь частного собственника или землепользователя к своему участку невозможен, крайне затруднен или требует несоразмерных расходов;
      2) прокладки и эксплуатации необходимых линий электропередачи, связи, обеспечения водоснабжения, водоотвода, теплоснабжения, мелиорации и других нужд частного собственника или землепользователя, которые не могут быть обеспечены без установления сервитута на соседний или иной участок.
      3. Частный сервитут на соседний или иной участок устанавливается по договору с субъектами права частной собственности или землепользования на эти участки.
      Субъект права ограниченного пользования земельным участком должен возместить частному собственнику или землепользователю все убытки, связанные с сервитутом.
      4. На основании нормативных правовых актов местных исполнительных органов могут устанавливаться публичные сервитуты, в случаях, если это необходимо для обеспечения интересов государства и местного населения, без изъятия земельных участков.
      Публичные сервитуты могут устанавливаться для:
      1) прохода или проезда через земельный участок к объектам общего пользования, кладбищам, погребениям и иным культовым объектам;
      2) использования земельного участка в целях ремонта коммунальных, инженерных, электрических и других линий и сетей, а также объектов транспортной инфраструктуры;
      3) размещения на земельном участке межевых и геодезических знаков и подъездов к ним;
      4) забора воды и водопоя;
      5) прогона скота через земельный участок;
      6) использования земельного участка в целях охоты, ловли рыбы в расположенном на земельном участке замкнутом водоеме, сбора дикорастущих растений в установленные сроки и в установленном порядке;
      7) временного использования земельного участка в целях проведения изыскательских, исследовательских и других работ;
      8) свободного доступа к прибережной полосе;
      9) использования земельного участка для проведения культурно-массовых мероприятий по решению государственных органов;
      10) в иных случаях, связанных с общественными и государственными интересами.
      5. Собственник земельного участка или землепользователь, обремененного частным сервитутом, вправе требовать соразмерную плату от лиц, в интересах которых установлен сервитут, если иное не предусмотрено законодательными актами.
      6. При установлении сервитута по земельным участкам, находящимся в государственной собственности и не предоставленным в землепользование, плата за сервитут поступает в местный бюджет.
      7. Собственник земельного участка или землепользователь, обремененные публичным сервитутом, вправе требовать от органа государственной власти, установившего публичный сервитут соразмерную плату, если установление сервитута приводит к существенным затруднениям в использовании земельного участка.
      В случаях, если установление публичного сервитута приводит к невозможности использования земельного участка, собственник земельного участка или землепользователь вправе требовать изъятия, в том числе путем выкупа, у него данного земельного участка с возмещением органом государственной власти, установившим публичный сервитут, убытков или предоставления равноценного земельного участка с возмещением убытков.

      Статья 70. Скотопрогонные трассы временного
                 (сезонного) пользования

      1. Скотопрогонные трассы временного (сезонного) пользования могут устанавливаться районными (на территории района) или областными (на территории двух и более районов) исполнительными органами по согласованию с частными собственниками или землепользователями, по землям которых пролегает трасса, без изъятия земли у частных собственников или землепользователей.
      2. Владельцы скота несут перед частными собственниками или землепользователями ответственность за убытки, причиняемые при перегоне скота по трассе.

      Статья 71. Использование земельных участков
                 для изыскательских работ

      1. Физические и юридические лица, осуществляющие геологические, геофизические, поисковые, геодезические, почвенные, геоботанические, землеустроительные, археологические и другие изыскательские работы, могут проводить эти работы без изъятия земельных участков у частных собственников или землепользователей.
      2. Разрешение на использование земельных участков для проведения работ, перечисленных в пункте 1 настоящей статьи, с указанием срока его действия выдают районные, городские исполнительные органы, а на пашне, улучшенных сенокосах и пастбищах, на землях, занятых многолетними насаждениями, а также на землях особо охраняемых природных территорий и землях лесного фонда - областные (города республиканского значения, столицы) исполнительные органы.
      3. Сроки проведения, место указанных работ, обязанности по возмещению убытков и приведению земель в состояние, пригодное для их использования по целевому назначению, а также другие условия определяются в договоре, заключенном изыскателем с частным собственником или землепользователем или территориальным органом по управлению земельными ресурсами (на землях запаса, на землях других категорий, на которых отсутствуют собственники земельных участков и землепользователи).
      4. Приведение земельных участков, используемых для изыскательских работ, в состояние, пригодное для использования по прямому назначению, определяется договором между частным собственником или землепользователем и изыскателем с учетом того, что работы по приведению участков в пригодное для использования по назначению состояние должны проводиться в ходе изыскательских работ, а при невозможности этого - не позднее, чем в месячный срок после завершения работ, исключая период промерзания почв.

      Статья 72. Другие сервитуты

      В случаях, предусмотренных законодательными актами или соглашением сторон, могут быть установлены другие сервитуты, кроме указанных в настоящем Кодексе.

      Статья 73. Сохранение сервитута при переходе права на
                  земельный участок

      1. Сервитут сохраняется в случае перехода права собственности на земельный участок или права землепользования земельным участком, обремененным сервитутом, к другому лицу.
      2. Сервитут не может быть самостоятельным предметом сделок, в том числе купли-продажи и залога. Сервитут может переходить к другим лицам лишь вместе с правом, для обеспечения которого установлен сервитут.

      Статья 74. Прекращение сервитута

      1. Действие сервитута прекращается в результате отказа правообладателя, длительного неиспользования (3 года), истечения срока, на который он был установлен, на основании соглашения между сторонами, на основании решения суда и по иным основаниям, предусмотренным законодательными актами.
      2. Публичный сервитут может быть прекращен в случае отсутствия общественных нужд, для которых он был установлен путем принятия решения местного исполнительного органа об отмене сервитута.
      3. В одностороннем порядке действие сервитута прекращается по основаниям, предусмотренным законодательными актами или соглашением сторон.
      4. Сервитут в судебном порядке может быть прекращен по требованию частного собственника или землепользователя в связи с ненадлежащим его использованием правообладателем, а также ввиду отпадения причин, по которым он был установлен.
      5. В случаях, когда сервитут установлен на определенный срок, его действие прекращается по истечении установленного срока, если иное не установлено соглашением сторон. В тех случаях, когда сервитут на основании договора установлен до момента востребования или на неопределенный срок, действие сервитута прекращается по истечении месячного срока с момента требования обладателя недвижимого имущества, обремененного сервитутом, о прекращении сервитута.

      Статья 75. Регистрация сервитута

      1. Государственной регистрации в правовом кадастре подлежат возникновение, изменение и прекращение сервитутов, предоставляющих правообладателю право ограниченного целевого пользования чужим земельным участком, если иное не установлено настоящей статьей и законодательным актом о государственной регистрации прав на недвижимое имущество.
      2. При регистрации сервитута к документам, на основании которых возник сервитут, прилагается план земельного участка с отображением границы сферы действия сервитута, заверенный лицом, предоставляющим такой сервитут. Если сервитут относится ко всему земельному участку, предоставление плана земельного участка не требуется.
      3. Не подлежат государственной регистрации сервитуты, возникающие на основании нормативных правовых актов, а также иные сервитуты, не являющиеся объектами регистрации в соответствии с законодательным актом о государственной регистрации прав на недвижимое имущество.

Глава 8. Залог земельного участка и права
землепользования

      Статья 76. Предмет залога

      1. Предметом залога может быть земельный участок, принадлежащий залогодателю на праве частной собственности или праве землепользования.
      2. К залогу земельного участка и права землепользования применяются правила об ипотеке недвижимости, если иное не установлено законодательством.
      3. В случае обращения заложенного земельного участка или права землепользования в собственность залогодержателя в отношении лиц, которым право на земельный участок не может принадлежать в силу настоящего Кодекса, применяются нормы, установленные статьей 66 настоящего Кодекса.

      Статья 77. Ограничения залога земельного участка и права
                  землепользования

      1. Залог земельного участка и права землепользования не допускается в случаях, когда совершение сделок в отношении земельного участка или права землепользования запрещено (пункт 2 статьи 33 и статья 36 настоящего Кодекса).
      2. Не допускается залог части земельного участка или права землепользования на часть земельного участка, если эта часть не может быть в соответствии с целевым назначением использована в качестве самостоятельного участка.
      Не допускается залог всего делимого земельного участка или его части, или права землепользования на весь земельный участок или его часть без одновременного залога здания (строения, сооружения),  находящегося на предоставляемом в залог земельном участке или на предоставляемой в залог его части.
      Не допускается залог неделимого земельного участка или права землепользования на неделимый земельный участок без одновременного залога находящегося на нем здания (строения, сооружения).
      Залог здания (строения, сооружения) без одновременного залога части делимого земельного участка или права землепользования на часть делимого земельного участка, занятого этим зданием (строением, сооружением) и необходимого для его использования, либо без одновременного залога всего неделимого земельного участка или права землепользования на весь неделимый земельный участок, на котором находится здание (строение, сооружение), не допускается.
      При установлении залога на часть земельного участка должны быть соблюдены требования, предусмотренные пунктом 3 статьи 36 настоящего Кодекса.
      3. Залог права временного долгосрочного землепользования в форме аренды земельного участка допускается на срок действия договора аренды.
      Залог права краткосрочного временного возмездного и временного безвозмездного землепользования не допускается.

      Статья 78. Залог земельного участка или права землепользования
                  земельным участком, на котором имеются здания
                 (строения, сооружения)

      1. Залог здания (строения, сооружения), находящегося на делимом земельном участке, означает, что одновременно передается в залог часть делимого земельного участка или право землепользования на часть делимого земельного участка, которая занята зданием (строением, сооружением) и необходима для его обслуживания, если соглашением сторон в залог не предоставляется большая, чем указанная, часть земельного участка или право землепользования на часть земельного участка либо весь земельный участок, или право землепользования на весь земельный участок.
      Залог здания (строения, сооружения), расположенного на неделимом земельном участке либо на земельном участке, специально предназначенном для обслуживания расположенной на нем недвижимости, означает, что одновременно передается в залог весь земельный участок или право землепользования на весь земельный участок.
      При залоге зданий (строений, сооружений) должна учитываться стоимость соответствующего земельного участка или его делимой части либо право землепользования на земельный участок или его делимую часть.
      2. Если на неделимом земельном участке расположены здания (строения, сооружения), находящиеся в общей собственности (ином общем вещном праве), залог здания (строения, сооружения) означает, что одновременно передается в залог земельный участок, необходимый для расположения, содержания и эксплуатации здания (строения, сооружения). Если предметом залога в указанных случаях является часть здания (строения, сооружения), выделенная в установленном законодательством порядке, или доля в праве на общее имущество, залог одновременно устанавливается на долю в земельном участке, соответствующую площади части здания (строения, сооружения), переданной в залог. Залог помещения, находящегося в объекте кондоминиума, означает, что одновременно предметом залога является доля в общем имуществе и земельном участке, определяемая в соответствии с законодательством, регулирующим отношения между участниками кондоминиума.
      3. Государственные землепользователи вправе передавать в залог принадлежащее им право постоянного землепользования лишь в случае, если они обращают в залог здания (строения, сооружения), расположенные на данном земельном участке, и в той его части, которая занята этим зданием (строением, сооружением) и предназначена для его обслуживания (пункт 2 статьи 39 настоящего Кодекса).

      Статья 79. Порядок залога земельных участков и прав
                  землепользования

      1. Залогодателями могут быть физические и негосударственные юридические лица, имеющие земельные участки на праве частной собственности или на праве временного возмездного долгосрочного землепользования.
      Государственные землепользователи вправе передавать в залог принадлежащее им право постоянного землепользования в порядке и на условиях, установленных настоящим Кодексом.
      2. Залогодержателями могут быть физические и юридические лица.
      3. Залог неделимого земельного участка, находящегося в общей совместной собственности или в общем совместном землепользовании, допускается при наличии письменного согласия всех участников общей собственности или общего землепользования.
      Участник общей долевой собственности на земельный участок или общего долевого землепользования вправе заложить свою долю без согласия других участников общей собственности или общего землепользования.
      4. Лица, имеющие на праве общей собственности земельные участки, могут заложить земельные участки на основании решения общего собрания участников общей собственности.
      Передача в залог земельных участков, выкупаемых у государства в частную собственность в рассрочку, допускается в порядке и на условиях, установленных пунктом 4 статьи 24 настоящего Кодекса.
      5. Для залога земельного участка или права землепользования физические и юридические лица представляют потенциальному залогодержателю:
      документы, удостоверяющие его право на земельный участок (акт на право частной собственности на земельный участок; акт на право временного возмездного землепользования (аренды); акт на право постоянного землепользования (для государственных землепользователей);
      свидетельство о регистрации права на земельный участок;
      письменное согласие участников общей совместной собственности или общего совместного землепользования;
      акт кадастровой (оценочной) стоимости земельного участка или права землепользования;
      акт оценочной стоимости недвижимого имущества, расположенного на земельном участке;
      план границ земельного участка;
      перечень всех известных залогодателю к моменту заключения договора прав третьих лиц на предмет ипотеки (права залога, пользования, аренды, сервитуты, других обременений на земельный участок или на право землепользования);
      другие материалы, необходимые для установления достоверных данных по земельному участку.
      При передаче в залог части земельного участка или права землепользования на него на общем плане земельного участка должна быть отражена та его часть, которая предусмотрена к передаче в залог.
      6. Акт кадастровой (оценочной) стоимости земельного участка или права землепользования, а также план границ земельного участка выдаются территориальными органами по управлению земельными ресурсами, акт оценочной стоимости недвижимого имущества, расположенного на земельном участке, и сведения о наличии (отсутствии) обременении на земельный участок или на право землепользования - органами регистрации права на недвижимое имущество и сделок с ним в установленном порядке.
      7. По достижении двустороннего соглашения о стоимости земельного участка или права землепользования в обеспечение намечаемой суммы основного обязательства составляется договор о залоге земельного участка или права землепользования между залогодателем и залогодержателем в двух экземплярах.
      К договору о залоге земельного участка или права землепользования в обеспечение ипотечного кредита должна прикладываться копия плана границ этого участка.
      8. В договоре об ипотеке не могут предусматриваться передача земельного участка или права землепользования кредитору или третьим лицам, ограничения права залогодателя и (или) третьих лиц по пользованию находящимся в собственности или землепользовании земельным участком, заложенным по договору об ипотеке, в соответствии с его назначением, а также извлекать из этого участка плоды и доходы.
      9. Залогодатель по требованию залогодержателя может подтвердить его право выдачей ипотечного свидетельства, при этом на всех экземплярах договора о залоге делается соответствующая запись о его выдаче.
      Ипотечное свидетельство составляется в одном экземпляре и выдается залогодержателю.
      Форма и содержание договора о залоге земельного участка или права землепользования, а также ипотечного свидетельства на земельный участок или права землепользования должны соответствовать законодательству об ипотеке недвижимого имущества.
      10. Документы, удостоверяющие право на земельный участок, передаются залогодержателю или доверенному лицу, если иное не установлено договором о залоге.
      11. Право ипотеки возникает с момента государственной регистрации договора о залоге и ипотечного свидетельства в органах, регистрирующих права на недвижимое имущество и сделки с ним, по месту расположения земельного участка.
      12. В случае неисполнения должником основного обязательства, залогодержатель вправе удовлетворить свои требования в соответствии с законодательством об ипотеке недвижимого имущества.

      Статья 80. Регистрация залога земельного участка
                 или права землепользования

      Залог земельного участка или права землепользования подлежит государственной регистрации в порядке, установленном для регистрации сделок с недвижимым имуществом.

Глава 9. Прекращение права собственности,
права землепользования и иных вещных прав
на земельный участок

      Статья 81. Основания прекращения права частной
                 собственности на земельный участок
                 или права землепользования

      1. Право частной собственности на земельный участок или право землепользования прекращается при:
      1) отчуждении земельного участка собственником или права - землепользования землепользователем другим лицам;
      2) отказе собственника от права собственности или землепользователя от права землепользования;
      3) утрате права собственности на земельный участок или права землепользования в иных случаях, предусмотренных законодательными актами.
      2. Изъятие, включая выкуп земельного участка у собственника и права землепользования у землепользователя, не допускается, кроме случаев:
      1) обращения взыскания на земельный участок или право землепользования по обязательствам собственника или землепользователя;
      2) изъятия, включая выкуп у частного собственника или землепользователя земельного участка для государственных надобностей;
      3) принудительного изъятия у собственника или землепользователя земельного участка, не используемого по назначению или используемого с нарушением законодательства в случаях, предусмотренных статьями 92 и 93 настоящего Кодекса;
      4) изъятия у собственника или землепользователя земельного участка, подвергшегося радиоактивному загрязнению, с предоставлением равнозначного земельного участка;
      5) конфискации.
      3. Кроме этого, право землепользования может прекращаться по следующим основаниям:
      1) истечение срока, на который был предоставлен участок;
      2) досрочное прекращение договора аренды земельного участка или договора временного безвозмездного землепользования, за исключением случаев, когда земельный участок находится в залоге;
      3) прекращение трудовых отношений, в связи с которыми землепользователю был предоставлен служебный земельный надел (статья 41 настоящего Кодекса).

      Статья 82. Отказ от права частной собственности
                 или права землепользования

      1. Собственник или землепользователь могут отказаться от права собственности на принадлежащий ему земельный участок или от права землепользования, объявив об этом либо совершив другие действия, определенно свидетельствующие об их устранении от принадлежащих им прав на земельный участок без намерения сохранить эти права.
      Отказ от права временного землепользования или от права временного пользования на земельный участок, находящийся в частной собственности, осуществляется в порядке, установленном для прекращения договора аренды или договора о временном безвозмездном землепользовании.
      2. В случае совершения собственником земельного участка или землепользователем действий, определенно свидетельствующих об их отказе от прав собственности или землепользования (отъезд, длительное не использование участка и другое), этот участок принимается органами, ведущими земельный кадастр, с уведомлением органа, осуществляющего государственную регистрацию прав на недвижимое имущество, на учет как бесхозяйное имущество.
      По истечении одного года со дня взятия на учет как бесхозяйное имущество, соответствующий исполнительный орган может обратиться в суд с требованием о признании земельного участка поступившим в государственную собственность. Бесхозяйный земельный участок, не признанный по решению суда поступившим в государственную собственность, может быть вновь принят во владение, пользование и распоряжение оставившим собственником или землепользователем либо приобретен в собственность или землепользование в силу приобретательной давности.
      На время нахождения на учете как бесхозяйное имущество такой участок может быть передан во временное землепользование другому лицу.
      3. При добровольном отказе от права частной собственности на земельный участок или права землепользования основанием для принятия земельного участка на учет как бесхозяйное имущество является нотариально заверенное письменное заявления собственника земельного участка или землепользователя.
      Собственник земельного участка или землепользователь имеет право вновь получить указанный земельный участок в собственность или землепользование в течение одного года со дня его взятия на учет как бесхозяйное имущество.
      По истечении одного года со дня взятия на учет как бесхозяйное имущество соответствующий исполнительный орган может принять решение о признании земельного участка поступившим в государственную собственность.

      Статья 83. Обращение взыскания на земельный участок
                  или на право землепользования по обязательствам
                  собственника или землепользователя

      При обращении взыскания на земельный участок или на право землепользования по обязательствам собственника или землепользователя (статья 63 настоящего Кодекса) право собственности на земельный участок или право землепользования прекращается у собственника или землепользователя с момента возникновения права собственности на изъятый земельный участок или права землепользования у лица, к которому право собственности или право землепользования переходит в порядке, предусмотренном законодательством.
      По просьбе залогодателя суд, при наличии уважительных причин (стихийное бедствие и иные чрезвычайные ситуации), а также в случае залога земель сельскохозяйственного назначения, вправе в решении об обращении взыскания на заложенный земельный участок (право землепользования) отсрочить его реализацию на срок до одного года.

      Статья 84. Изъятие, в том числе путем выкупа, земельного
                  участка для государственных надобностей

      1. Земельный участок может быть изъят для государственных надобностей путем выкупа или предоставления с согласия собственника или землепользователя другого равноценного земельного участка.
      2. Основаниями для изъятия или выкупа земельных участков для государственных надобностей являются:
      1) международное обязательство;
      2) предоставление земель для нужд обороны, особо охраняемых природных территорий, оздоровительного, рекреационного и историко-культурного назначения;
      3) обнаружение под участком месторождения полезных ископаемых (кроме общераспространенных);
      4) строительство дорог, линий электропередачи, связи и магистральных трубопроводов, а также других объектов, имеющих государственное значение, при отсутствии других вариантов возможного размещения этих объектов;
      5) снос аварийного и ветхого жилья, грозящего обвалом (обрушением);
      6) генеральные планы городов и иных населенных пунктов, схемы зонирования территории и иная утвержденная в установленном порядке градостроительная или землеустроительная документация.
      3. Законодательными актами могут предусматриваться другие основания, кроме указанных в пункте 2 настоящей статьи.
      4. Изъятие для государственных надобностей земельного участка, предоставленного во временное землепользование, если предоставленное право не выкуплено у государства землепользователем, осуществляется без выкупа права землепользования. Землепользователям возмещаются убытки в полном объеме, а также по их желанию может быть предоставлен другой земельный участок.

      Статья 85. Выкуп земельного участка

      1. Изъятие земельных участков для государственных надобностей у собственников и негосударственных землепользователей, если право землепользования ими выкуплено, осуществляется в порядке выкупа в соответствии с гражданским законодательством.
      2. Собственник земельного участка или негосударственный землепользователь должны быть не позднее чем за год до предстоящего выкупа участка, письменно уведомлены об этом органом, принявшим решение о выкупе, если иное не предусмотрено законодательными актами Республики Казахстан.
      Выкуп земельного участка до истечения года со дня получения собственником или землепользователем такого уведомления допускается только с согласия собственника или землепользователя, если иное не предусмотрено законодательными актами Республики Казахстан.

      Статья 86. Права собственника или землепользователя
                 земельного участка, подлежащего выкупу для
                 государственных надобностей

      Собственник или землепользователь земельного участка, подлежащего выкупу для государственных надобностей, с момента принятия решения о выкупе до достижения соглашения о цене или принятия судом решения о выкупе участка могут осуществлять принадлежащие им права на земельный участок и производить необходимые затраты, обеспечивающие использование участка в соответствии с его назначением. При этом собственник или землепользователь несут риск отнесения на них затрат и убытков, связанных с новым строительством, расширением или реконструкцией зданий (строений, сооружений) на земельном участке в указанный период.
      Если собственник земельного участка или землепользователь после изъятия части земельного участка не может использовать по прежнему назначению оставшуюся часть, то выкупается весь земельный участок.

      Статья 87. Цена за выкупаемый земельный участок

      1. Цена за земельный участок, выкупаемый для государственных надобностей, сроки и другие условия выкупа определяются соглашением с собственником или землепользователем.
      Цена за земельный участок сельскохозяйственного назначения (без учета убытков), приобретенный собственником у государства, в соответствии с подпунктом 2) пункта 2 статьи 24 настоящего Кодекса, и выкупаемый для государственных надобностей, определяется в размере суммы, уплаченной государству.
      При неполной оплате суммы за земельный участок (без учета убытков), проданный государством в рассрочку, и при выкупе его для государственных надобностей, цена земельного участка определяется в размере выплаченной государству суммы.
      2. При определении цены за выкупаемый земельный участок в нее включаются рыночная стоимость земельного участка или прав на него и находящегося на нем недвижимого имущества, а также все убытки, причиненные собственнику или землепользователю в связи с утратой земельного участка, включая убытки, которые они несут в связи с досрочным прекращением обязательств перед третьими лицами.
      3. По соглашению с собственником или землепользователем им может быть предоставлен взамен земельного участка, выкупаемого для государственных надобностей, другой земельный участок с зачетом стоимости земельного участка или прав на него в цену. В тех случаях, когда изымаемый для государственных надобностей земельный участок или право на него должны были быть выкуплены у государства, но выкуп не был произведен, рыночная стоимость земельного участка в цену не включается, по соглашению с землепользователем ему может быть предоставлен взамен другой земельный участок.

      Статья 88. Выкуп земельного участка по решению суда

      Если собственник или землепользователь не согласны с решением о выкупе у него земельного участка для государственных надобностей либо с ними не достигнуто соглашение о цене за выкупаемый земельный участок или других условиях выкупа, исполнительный орган, принявший решение о выкупе, может предъявить в суд иск о выкупе земельного участка.
      Такой иск может быть предъявлен по истечении года, но не позднее двух лет с момента направления собственнику или землепользователю участка уведомления, указанного в пункте 2 статьи 85 настоящего Кодекса, если иное не предусмотрено законодательными актами Республики Казахстан.

      Статья 89. Изъятие земельного участка у государственного
                  землепользователя для государственных надобностей

      Изъятие земельного участка у государственного землепользователя для государственных надобностей производится на основании одностороннего решения исполнительного органа, осуществляющего изъятие.
      Такое решение может быть обжаловано в вышестоящем органе либо в судебном порядке. Подача жалобы приостанавливает исполнение решения об изъятии.

      Статья 90. Ограничение изъятия земель отдельных категорий

      Изъятие орошаемых сельскохозяйственных угодий, земель опытных полей научно-исследовательских и учебных заведений сельскохозяйственного, биологического и ирригационно-мелиоративного, рыбохозяйственного профиля, лесного и водного фонда допускается только в исключительных случаях, связанных с созданием и расширением особо охраняемых природных территорий, выполнением международных обязательств, обнаружением под участком месторождения ценных полезных ископаемых, строительством дорог, линий электропередачи, линий связи и магистральных трубопроводов, а также объектов, имеющих важное государственное значение, при отсутствии других вариантов возможного их размещения.

      Статья 91. Временное изъятие земельного участка
                 при чрезвычайных ситуациях

      1. В случае стихийных бедствий, режима военного положения, аварий, эпидемий, эпизоотии и при иных чрезвычайных ситуациях, земельный участок в интересах общества по решению местных исполнительных органов может быть временно изъят у собственника или землепользователя с возмещением ему убытков. Оценка, по которой собственнику или землепользователю компенсируются убытки, может быть оспорена в судебном порядке.
      2. При прекращении действия чрезвычайной ситуации земельный участок подлежит возврату собственнику (землепользователю), и при наличии спора он вправе требовать его возврата в судебном порядке.
      3. В случае невозможности возврата земельного участка собственнику или землепользователю возмещается стоимость земельного участка или права землепользования.
      4. Порядок реквизиции имущества, в том числе недвижимого, при временном изъятии земельного участка осуществляется по нормам гражданского законодательства.

      Статья 92. Изъятие у собственника и землепользователя
                 земельного участка, не используемого
                 по назначению

      Земельный участок может быть изъят в порядке, предусмотренном статьей 94 настоящего Кодекса, у собственника и землепользователя в случаях, когда участок, предназначенный для сельскохозяйственного производства либо жилищного и иного строительства, не используется в соответствующих целях в течение одного года, если более длительный срок не предусмотрен законодательством. В этот период не включается время, необходимое для освоения участка, а также время, в течение которого участок не мог быть использован по назначению из-за стихийных бедствий или ввиду иных обстоятельств, исключающих такое использование.

      Статья 93. Изъятие у собственника и землепользователя
                 земельного участка, используемого
                 с нарушением законодательства

      Земельный участок может быть изъят у собственника и землепользователя, если использование участка осуществляется с грубым нарушением правил рационального использования земли, установленных настоящим Кодексом или иным законодательством, в частности, если участок используется не в соответствии с целевым назначением, или его использование приводит к существенному снижению плодородия сельскохозяйственных земель либо значительному ухудшению экологической обстановки, после применения мер взыскания, предусмотренных законодательством об административных правонарушениях.

      Статья 94. Порядок изъятия земельного участка,
                 не используемого по назначению либо
                 используемого с нарушением законодательства

      1. Изъятие земельных участков у собственников и землепользователей, предусмотренное статьями 92 и 93 настоящего Кодекса, производится в судебном порядке по иску территориального органа по управлению земельными ресурсами.
      2. Иск об изъятии земельного участка в случае, предусмотренном статьей 92 настоящего Кодекса, может быть предъявлен только после письменного предупреждения собственника и землепользователя о необходимости использовать участок по назначению, сделанного не менее чем за год до предъявления иска и при условии, что за это время собственник земельного участка либо землепользователь не принял необходимых мер по использованию участка по назначению.
      3. Иск об изъятии земельного участка в случае, предусмотренном статьей 93 настоящего Кодекса, может быть предъявлен только после применения мер взыскания, предусмотренных законодательством об административных правонарушениях и письменного предупреждения собственника или землепользователя о необходимости устранить нарушения законодательства, сделанного не менее чем за три месяца до предъявления иска и при условии, что за этот срок собственником или землепользователем не будут устранены нарушения законодательства при использовании участка.
      Если нарушение законодательства собственником или землепользователем заключалось в использовании участка не по целевому назначению, территориальный орган по управлению земельными ресурсами до предъявления иска об изъятии обязан рассмотреть вопрос об изменении целевого назначения земельного участка по заявке собственника участка или землепользователя. Иск в этом случае может быть предъявлен лишь при отрицательном решении вопроса об изменении целевого назначения участка.
      4. В случае изъятия участка у собственника или землепользователя по решению суда по основаниям, указанным в статьях 92 и 93 настоящего Кодекса, право собственности на земельный участок или право землепользования (по отношению выкупленных у государства прав аренды на земельный участок) продается на публичных торгах в порядке, установленном гражданским процессуальным и исполнительным законодательством.
      Вырученная сумма, за вычетом расходов по изъятию участка, выплачивается бывшему собственнику или землепользователю. При невозможности реализации такого земельного участка или права землепользования на него после проведения не менее трех торгов в течение одного года земельный участок зачисляется по решению суда в специальный земельный фонд.

      Статья 95. Конфискация

      В случаях, предусмотренных законодательными актами, земельный участок может быть безвозмездно изъят у собственника или землепользователя в судебном порядке в виде санкции за совершение преступления или иного правонарушения.
      Не подлежат конфискации необходимые для осужденного и лиц, находящихся на его иждивении, земельные участки, принадлежащие осужденному на праве частной собственности или являющиеся его долей в общей собственности, на которых расположены дом и хозяйственные постройки, а также земельные участки, необходимые для ведения личного подсобного хозяйства, согласно перечню, предусмотренному уголовно-исполнительным законодательством.
      Конфискованные земельные участки возвращаются в государственную собственность. Реализация таких земельных участков либо права землепользования, являющегося объектом конфискации, может быть произведена в порядке, установленном законодательством.

      Статья 96. Оценка земельного участка при прекращении
                 права собственности или землепользования

      При прекращении права собственности или землепользования земельный участок или право землепользования оценивается по рыночной стоимости.

Раздел 3. Категории земель

Глава 10. Земли сельскохозяйственного назначения

      Статья 97. Понятие и состав земель
                 сельскохозяйственного назначения

      1. Землями сельскохозяйственного назначения признаются земли, предоставленные для нужд сельского хозяйства или предназначенные для этих целей.
      2. В составе земель сельскохозяйственного назначения выделяются сельскохозяйственные угодья и земли, занятые внутрихозяйственными дорогами, коммуникациями, замкнутыми водоемами, мелиоративной сетью, постройками и сооружениями, необходимыми для функционирования сельского хозяйства, а также прочие угодья (солонцы, пески, такыры и другие прочие угодья, вкрапленные в массивы сельскохозяйственных угодий).
      3. Сельскохозяйственные угодья подлежат особой охране. Использование этих земель в целях, не связанных с сельскохозяйственным производством, допускается в исключительных случаях (статья 90 настоящего Кодекса).
      4. К сельскохозяйственным угодьям относятся: пашня, залежь, земли, занятые многолетними насаждениями, сенокосы и пастбища.
      Пашня - сельскохозяйственное угодье, систематически обрабатываемое и используемое под посевы сельскохозяйственных культур, включая посевы многолетних трав, а также чистые пары. К пашне не относятся земельные участки сенокосов и пастбищ, занятые посевами предварительных культур (в течение не более трех лет), распаханные с целью коренного улучшения, а также междурядья садов, используемые под посевы.
      Залежь - земельный участок, который ранее находился в составе пашни и более одного года, начиная с осени, не используется для посева сельскохозяйственных культур и не подготовлен под пар.
      Земли, занятые многолетними насаждениями, сельскохозяйственные угодья, используемые под искусственно созданными древесными, кустарниковыми многолетними насаждениями, предназначенными для получения урожая плодово-ягодной, технической и лекарственной продукции, а так же для декоративного оформления территории.
      Естественные сенокосы и пастбища - сельскохозяйственные угодья, систематически используемые под сенокошение и для выпаса животных.
      Сенокосы и пастбища коренного улучшения - участки сенокосов и пастбищ, на которых путем уничтожения дернины и последующего залужения создан новый травостой. Залужение может проводиться без разрушения дернины.
      Обводненные пастбища - пастбища, на территории которых имеются водоисточники (озера, реки, пруды, копани, оросительные или обводнительные каналы, трубчатые или шахтные колодцы), способные обеспечить водой надлежащего качества соответствующее поголовье скота.
      5. Сельскохозяйственные угодья могут быть орошаемые и неорошаемые.
      К орошаемым сельскохозяйственным угодьям относятся земли, пригодные для сельскохозяйственного использования и полива, имеющие постоянную или временную оросительную сеть, связанную с источником орошения, водные ресурсы которого обеспечивают полив этих земель стоком не ниже 75 процентов обеспеченности в оптимальные сроки по проектным или действующим нормативам оросительных норм при существующем коэффициенте полезного действия системы.
      Землями лиманного орошения являются участки, на которых имеются водоудерживающие валы, водорегулирующие дамбы и другие гидротехнические сооружения, обеспечивающие задержание и перераспределение на площади этих участков талых вод и весенних паводков, а также вод, подаваемых из оросительных или обводнительных каналов для влагозарядки почв.
      6. Земли сельскохозяйственного назначения предоставляются:
      1) в частную собственность - гражданам Республики Казахстан для развития личного подсобного хозяйства, садоводства и дачного строительства;
      2) в частную собственность или землепользование - физическим и юридическим лицам Республики Казахстан для ведения крестьянского (фермерского) хозяйства, товарного сельскохозяйственного производства, лесоразведения, научно-исследовательских, опытных и учебных целей, ведения подсобного сельского хозяйства, огородничества и животноводства;
      3) иностранцам и лицам без гражданства во временное землепользование на условиях аренды сроком до 10 лет.
      7. В целях государственного контроля за качеством сельскохозяйственных угодий, передаваемых в землепользование и собственность гражданам и юридическим лицам, составляется паспорт земельных участков сельскохозяйственного назначения на основании доброкачественных данных материалов почвенных, почвенно-мелиоративных, геоботанических обследований и бонитировки почв, за счет средств республиканского бюджета.
      Форма паспорта земельных участков сельскохозяйственного назначения утверждается центральным уполномоченным органом по управлению земельными ресурсами.
      Организацию работ по составлению паспорта земельного участка и его выдачу осуществляют территориальные органы по управлению земельными ресурсами.

      Статья 98. Порядок перевода сельскохозяйственных
                 угодий из одного вида в другой

      1. Необходимость перевода (трансформации) сельскохозяйственных угодий из одного вида в другой обосновывается природными факторами, экономической целесообразностью дальнейшего их использования в составе других земельных угодий.
      2. Основанием проведения работ по переводу сельскохозяйственных угодий из одного вида в другой может являться ходатайство собственника земельного участка или землепользователя, поданное соответствующему местному исполнительному органу по месту расположения земельного участка, а также инициатива местного исполнительного органа.
      3. Финансирование землеустроительных работ по переводу сельскохозяйственных угодий из одного вида в другой, проводимых по решению местного исполнительного органа, осуществляется за счет средств местного бюджета, а по заявкам собственников земельных участков и землепользователей - за счет их средств.
      4. Перевод сельскохозяйственных угодий из одного вида в другой может производиться по земельному участку, группам участков, массивам орошения, землепользованиям.
      Наличие сельскохозяйственных угодий, почвенно-мелиоративное состояние которых требует перевода их в другие виды угодий, предварительно устанавливается на основании изучения имеющихся планово-картографических материалов, проектов землеустройства, мелиоративного строительства, материалов почвенных, почвенно-мелиоративных, геоботанических изысканий, солевых съемок, данных земельного кадастра, инвентаризации земель.
      5. Основанием для перевода более ценных сельскохозяйственных угодий в менее ценные является:
      для пашни - несоответствие агропроизводственных почвенных характеристик земель их фактическому использованию, высокий уровень загрязненности токсичными веществами;
      для многолетних насаждений - предельный возраст насаждений, их изреженность, неудовлетворительный породный состав, неблагоприятные почвенно-мелиоративные характеристики земель;
      для сенокосов - опустынивание земель с выпадением луговой растительности, ухудшение мелиоративного состояния земель;
      для пастбищ - сбитость.
      При переводе орошаемых земель в неорошаемые, помимо учета вышеперечисленных факторов, учитывается потеря связи с источником-орошения, водонеобеспеченность, техническое состояние внутрихозяйственных оросительных систем, а для земель лиманного орошения - прекращение затопления вследствие перераспределения стока или отсутствия водных ресурсов, техническое состояние сооружений.
      При необходимости местные исполнительные органы могут устанавливать и другие показатели перевода ценных сельскохозяйственных угодий в менее ценные: минимальная продуктивность сельскохозяйственных угодий, уровень засоленности, солонцеватости, загрязнения почв и другие критерии, влияющие на качественную характеристику угодий.
      6. Материалы по переводу сельскохозяйственных угодий из одного вида в другой должны содержать:
      пояснительную записку с выводами и предложениями;
      экспликацию земель, намечаемых к переводу из одного вида в другой;
      акт и чертеж полевого обследования, с отображением выявленных сельскохозяйственных угодий, подлежащих к трансформации;
      качественную характеристику земельных участков;
      сведения о техническом состоянии оросительной сети, системы лиманного орошения, обводнительных сооружений, а также стоимости основных фондов.
      7. Материалы по переводу сельскохозяйственных угодий из одного вида в другой передаются в районный орган по управлению земельными ресурсами для обобщения по району, согласования их с районными органами сельского и водного хозяйства.
      8. Районный орган по управлению земельными ресурсами со своим заключением, составленным с учетом предложений органов, перечисленных в пункте 7 настоящей статьи, направляет материалы по переводу:
      менее ценных сельскохозяйственных угодий из одного вида в другой - в районный исполнительный орган для принятия окончательного решения;
      орошаемых земель в неорошаемые, неорошаемой пашни в другие менее ценные виды сельскохозяйственных угодий - в областной орган по управлению земельными ресурсами для согласования с областными органами сельского и водного хозяйства, охраны окружающей среды.
      9. По результатам согласования областной территориальный орган по управлению земельными ресурсами обобщает материалы в целом по области и со своим заключением направляет их:
      по переводу неорошаемой пашни в менее ценные виды сельскохозяйственных угодий - в районный исполнительный орган для принятия окончательного решения;
      по переводу орошаемой пашни в неорошаемые виды угодий - для согласования в центральный уполномоченный орган по управлению земельными ресурсами.
      10. Центральный уполномоченный орган по управлению земельными ресурсами согласовывает представленные материалы по переводу орошаемой пашни в неорошаемые виды угодий с центральными уполномоченными органами по сельскому хозяйству, охране окружающей среды и со своим обобщенным заключением направляет областному исполнительному органу для принятия окончательного решения по данному вопросу.
      11. Решения о переводе менее ценных сельскохозяйственных угодий в более ценные принимают районный (городской) исполнительный орган, с учетом предложений органов, перечисленных в пункте 7 настоящей статьи.

      Статья 99. Использование орошаемых инженерно-подготовленных земель

      1. К орошаемым инженерно-подготовленным землям относятся инженерно спланированные земли, специально подготовленные для возделывания сельскохозяйственных культур, оснащенные оросительной, коллекторно-дренажной системой и сооружениями, на которых установлена научно-обоснованная схема чередования (ротация) сельскохозяйственных культур.
      2. Схему чередования (ротацию) культур на орошаемых инженерно-подготовленных землях утверждает местный исполнительный орган по предложению территориальных органов по управлению земельными ресурсами, сельского и водного хозяйств.
      Земельные участки, связанные с единой схемой чередования (ротацией) культур и оросительной коллекторно-дренажной системой признаются неделимыми. Данное правило распространяется и на земельные участки, распределенные до вступления в силу настоящего Кодекса, из состава орошаемых инженерно-подготовленных земель.
      3. Использование ранее распределенных орошаемых инженерно-подготовленных земель и признанных неделимыми, осуществляется на праве общей (долевой, совместной) собственности (общего (долевого, совместного) землепользования) и выдел доли в натуре не допускается.
      Участник общей долевой собственности, при выходе из состава участников, имеет право на выплату ему стоимости его доли другими участниками общей долевой собственности либо продать ее другому лицу в соответствии с правилами, установленными пунктом 2 статьи 55 настоящего Кодекса.
      4. Собственники земельных участков и землепользователи на орошаемых инженерно-подготовленных землях обязаны соблюдать установленную схему чередования культур, проводить необходимые мелиоративные и восстановительные работы, в том числе содержать в надлежащем порядке имеющиеся на участке оросительные и коллекторно-дренажные системы.
      5. Нарушение требований, установленных пунктом 4 настоящей статьи, влечет за собой меры административного взыскания, предусмотренные законодательством об административных правонарушениях (нерациональное использование земель сельскохозяйственного назначения), а также может служить основанием для изъятия земельного участка в соответствии с нормами статьи 93 настоящего Кодекса.

      Статья 100. Специальный земельный фонд

      1. В целях перераспределения земель между производителями сельскохозяйственной продукции формируется специальный земельный фонд за счет земель сельскохозяйственного назначения и земель запаса. В специальный земельный фонд не включаются участки земель, состояние которых не позволяет выращивать сельскохозяйственную продукцию, соответствующую санитарным нормам и требованиям.
      2. Специальный земельный фонд формируется за счет земельных участков из земель сельскохозяйственного назначения, поступающих в этот фонд:
      1) при добровольном отказе от земельного участка;
      2) при принудительном изъятии земельного участка в соответствии со статьями 92, 93 и 95 настоящего Кодекса;
      3) если нет наследников ни по закону, ни по завещанию, либо ни один из наследников не принял наследство, либо все наследники лишены завещателем наследства, либо наследник отказался от наследства в пользу государства или отказался от наследства без указания в пользу кого он отказывается от наследства.
      3. Включение земельных участков, перечисленных в пункте 2 настоящей статьи в состав специального земельного фонда, производится по решению исполнительного органа района (города).
      4. Включение в состав специального земельного фонда земельных участков, не используемых по назначению или используемых с нарушением законодательства, от государственных землепользователей, осуществляется на основании одностороннего решения районного (городского) исполнительного органа.
      Решение районного (городского) исполнительного органа может быть обжаловано в порядке, предусмотренном в статье 89 настоящего Кодекса.
      5. До передачи этих земельных участков новым собственникам и землепользователям они используются прежними государственными землепользователями в порядке и на условиях, установленных районным (городским) исполнительным органом.
      6. Использование земель специального земельного фонда осуществляется в соответствии со статьей 97 настоящего Кодекса.
      Граждане, вышедшие из состава государственных сельскохозяйственных организаций, земли которых не подлежат разделу и ранее не наделенные правом на условную земельную долю, и проживающие на данной территории, а также репатрианты (оралманы) имеют первоочередное право на получение земельного участка из земель специального земельного фонда для ведения крестьянского (фермерского) хозяйства или иной деятельности, связанной с сельскохозяйственным производством.
      7. Предоставление земельных участков из специального земельного фонда производится в порядке землеустройства, как правило, единым массивом и с учетом создания удобств в использовании земель.
      8. Сведения о наличии земель в специальном земельном фонде являются общедоступными.
      Земли специального земельного фонда учитываются в составе земель запаса, за исключением случаев, предусмотренных пунктом 5 настоящей статьи.

      Статья 101. Земельные участки для ведения
                  крестьянского (фермерского) хозяйства

      1. Для ведения крестьянского (фермерского) хозяйства земельные участки предоставляются гражданам Республики Казахстан на праве частной собственности или на праве временного возмездного землепользования сроком до 49 лет, а для ведения отгонного животноводства (сезонные пастбища) на праве временного безвозмездного землепользования в соответствии с настоящим Кодексом и законодательством о крестьянском (фермерском) хозяйстве.
      Преимущественным правом получения земельного участка для ведения крестьянского (фермерского) хозяйства пользуются граждане, которые будут вести хозяйство на основе личного трудового участия, обладающие специальными сельскохозяйственными знаниями и квалификацией, имеющие практический опыт работы в сельском хозяйстве и проживающие в данном районе, городе, ауле (селе), поселке.
      2. Гражданам, выходящим из состава реорганизуемых государственных сельскохозяйственных организаций, для ведения крестьянского (фермерского) хозяйства предоставляются из земель указанных организаций земельные участки, кадастровая оценка которых должна быть на уровне средней по хозяйству (по угодьям).
      3. Граждане, передавшие принадлежащие им права на земельные участки, в том числе права на условные земельные доли в качестве вклада в уставный капитал хозяйственных товариществ или в качестве взноса в производственные кооперативы, при выходе из состава участников (членов) для организации крестьянского (фермерского) хозяйства имеют право на выдел (раздел) в натуре доли или пая, включая земельный участок, либо по его желанию на выплату стоимости доли или пая.
      Земельный участок, переданный в уставный капитал участником хозяйственного товарищества или членом производственного кооператива только в пользование, возвращается в натуральной форме без вознаграждения.
      Заявление о выходе из состава участников (членов) и о выделе земельного участка подается в сельскохозяйственную организацию.
      Местоположение выделяемого в натуре земельного участка в счет доли или пая для организации крестьянского (фермерского) хозяйства определяется в порядке, предусмотренном в учредительных документах хозяйственных товариществ, производственных кооперативов или соглашением сторон.
      В случае отсутствия порядка выдела (раздела) земельного участка в учредительных документах применяются нормы пункта 4 настоящей статьи.
      4. Гражданам, являющимся участниками долевой собственности (долевого землепользования) и выходящим из состава участников для ведения крестьянского (фермерского) хозяйства, земельные участки предоставляются в соответствии с порядком пользования земельным участком, находящимся в долевой собственности (долевом землепользовании), утвержденным общим собранием участников долевой собственности (долевого землепользования), в соответствии со статьей 54 настоящего Кодекса.
      При отсутствии порядка пользования земельным участком заинтересованный участник долевой собственности (долевого землепользования) обязан известить о намерении выделить земельный участок в счет земельной доли (земельных долей) в письменной форме остальных участников долевой собственности (долевого землепользования) с указанием его предполагаемого местоположения. Вопрос местоположения земельного участка может разрешаться путем проведения согласительных процедур либо на основании решения общего собрания участников общей собственности (общего землепользования) или их представителей. Собрание должно состояться в течение одного месяца с момента уведомления и считается правомочным при участии не менее 50% участников общей собственности (общего землепользования) или их представителей. Решение принимается простым большинством голосов присутствующих на собрании участников долевой собственности (долевого землепользования) или их представителей и оформляется протоколом. Протокол подписывается всеми присутствующими участниками долевой собственности (долевого землепользования) или их представителями.
      В случае, если в течение месяца со дня надлежащего уведомления не поступит возражений от участников долевой собственности (долевого землепользования), предложение о местоположении земельного участка считается согласованным.
      5. Заявление гражданина в местный исполнительный орган и приложенные согласованные материалы о местоположении выделяемого земельного участка являются основанием для предоставления ему права на земельный участок.
      6. За гражданами, получившими земельные участки для ведения крестьянского (фермерского) хозяйства и имеющими жилой дом в ауле (селе), сохраняется приусадебный земельный участок на праве собственности, который не включается в состав земельного участка крестьянского (фермерского) хозяйства.
      7. Гражданам, не являющимся работниками сельскохозяйственных организаций, земельные участки для ведения крестьянского (фермерского) хозяйства предоставляются из земель специального земельного фонда и запаса.

      Статья 102. Земельные участки для личного подсобного
                  хозяйства, садоводства и дачного строительства

      1. Гражданам Республики Казахстан для ведения личного подсобного хозяйства, садоводства и дачного строительства предоставляются в частную собственность земельные участки из земель сельскохозяйственного назначения, сельских населенных пунктов и земель запаса.
      2. Граждане, являющиеся собственниками земельных участков для ведения личного подсобного хозяйства, садоводства и дачного строительства, вправе в общих интересах объединяться в простые товарищества, садоводческие или иные потребительские кооперативы, правовое положение которых определяется законодательными актами.
      3. В тех случаях, когда земельные участки, предназначенные для садоводства или дачного строительства, находятся в раздельной собственности граждан, а земельные участки и другое имущество, предназначенные для удовлетворения общих нужд собственников земельных участков, находятся в их общей долевой собственности, к отношениям между собственниками, связанными общим имуществом, применяются нормы о кондоминиуме.

      Статья 103. Раздел земельного участка приватизируемых
                  государственных сельскохозяйственных организаций

      1. Работники приватизируемых государственных сельскохозяйственных организаций, а также пенсионеры и лица, занятые в производственной и социально-культурной сферах обслуживания данных организаций и проживающие на их территории, имеют право на условную земельную долю.
      2. Разделу на условные земельные доли подлежат сельскохозяйственные угодья реорганизуемых или ликвидируемых государственных сельскохозяйственных организаций в пределах границ их землепользования, за исключением земельных участков:
      1) вошедших в черту населенных пунктов;
      2) включенных в состав специального земельного фонда района;
      3) подвергшихся сверхнормативному радиационному загрязнению или иным образом представляющих угрозу жизни и здоровью населения;
      4) нарушенных при разработке полезных ископаемых и не рекультивированных в состояние, пригодное для использования их по назначению;
      5) отгонного животноводства, находящихся во временном землепользовании.
      3. Размер условной земельной доли рассчитывается:
      1) в гектарах путем деления общей площади сельскохозяйственных угодий, находившихся в землепользовании сельскохозяйственной организации, на число лиц, имеющих право на условную земельную долю;
      2) в балло-гектарах (балл бонитета почвы, умноженный на площадь) путем деления суммы балло-гектаров сельскохозяйственных угодий, находившихся в землепользовании сельскохозяйственной организации, на число лиц, имеющих право на условную земельную долю.
      4. Результаты определения размеров условной земельной доли и список лиц, имеющих право на условную земельную долю, утверждаются решением общего собрания трудового коллектива приватизируемого хозяйства, оформляются протоколом и подлежат утверждению в районном (городском) исполнительным органе.
      5. Право граждан на условную земельную долю удостоверяется свидетельством о праве на условную земельную долю, которое выдается территориальным органом по управлению земельными ресурсами, в течение трех месяцев после утверждения районным (городским) исполнительным органом списка обладателей и размеров условных земельных долей.
      6. Обладатели условных земельных долей в течение одного года с момента получения свидетельства о праве на условную земельную долю обязаны получить в собственность или землепользование земельный участок в счет условных земельных долей в порядке и на условиях, установленных настоящим Кодексом.
      Указанные лица имеют право оформлять земельные участки в раздельную или общую собственность (землепользование).
      7. При выходе гражданина, являющегося обладателем условной земельной доли, из гражданства Республики Казахстан его права на земельную долю считаются прекращенными.

      Статья 104. Скотопрогонные трассы долгосрочного пользования

      1. Для перегона скота сельских товаропроизводителей на сезонные пастбища, к мясокомбинатам и на пункты закупки скота предоставляются земельные участки под скотопрогонные трассы долгосрочного пользования, как правило, по пастбищным угодьям вдоль границ землепользования в размерах, обеспечивающих подножным кормом перегоняемый скот.
      2. Земельные участки под скотопрогонные трассы долгосрочного пользования, предназначенные для перегона скота в пределах одного района, предоставляются районным (городским) исполнительным органом.
      Для перегона скота по территории нескольких районов решение о предоставлении земельных участков под скотопрогонные трассы принимает областной исполнительный орган.
      3. Лица, являющиеся землепользователями скотопрогонных трасс долгосрочного пользования, обязаны сооружать на них необходимое количество колодцев, площадок для водопоя и отдыха скота, строений и сооружений, обеспечивающих соблюдение экологических требований и нормальную эксплуатацию трасс, беспрепятственно допускать перегон скота в согласованные с органами ветеринарного надзора сроки.
      4. Выделение скотопрогонных трасс временного (сезонного) пользования без предоставления земельных участков на праве землепользования производится по правилам сервитута (статья 70 настоящего Кодекса).

      Статья 105. Возмещение потерь сельскохозяйственного
                  производства

      1. Потери сельскохозяйственного производства, вызванные изъятием сельскохозяйственных угодий для использования их в целях, не связанных с ведением сельского хозяйства, подлежат возмещению в доход республиканского бюджета в целях сохранения уровня сельскохозяйственного производства путем восстановления площадей сельскохозяйственных угодий и их качества.
      Эти потери компенсируются помимо возмещения убытков, предусмотренных статьей 166 настоящего Кодекса.
      2. Возмещение потерь сельскохозяйственного производства производится лицами, которым предоставляются сельскохозяйственные угодья из состава всех категорий земель, за исключением земель промышленности, транспорта, связи, обороны и иного несельскохозяйственного назначения, для нужд, не связанных с ведением сельского хозяйства, а также лицами, для которых устанавливаются охранные, санитарные и защитные зоны.
      Потери сельскохозяйственного производства подлежат возмещению также при изменении целевого назначения сельскохозяйственных угодий, находящихся в землепользовании или собственности граждан и юридических лиц.
      Потери сельскохозяйственного производства подлежат возмещению в шестимесячный срок с момента принятия решения о предоставлении права на земельный участок или изменений целевого назначения сельскохозяйственных угодий.
      3. От возмещения потерь освобождаются физические и юридические лица, которым земельные участки предоставляются для:
      1) индивидуального жилищного строительства, строительства школ, детских дошкольных учреждений, лечебных заведений и объектов культурно-бытового назначения в границах населенных пунктов;
      2) строительства мелиоративных систем;
      3) строительства прудовых и озерных рыбных хозяйств, рыбопитомников, нерестово-выростных хозяйств и рыбоводных заводов;
      4) строительства объектов, обеспечивающих охрану окружающей среды, не вызывающих ухудшения состояния прилегающих земельных угодий;
      5) лесомелиорации деградированных угодий, земель, загрязненных химическими и радиоактивными веществами.
      Потери не возмещаются также при предоставлении земельных участков заповедникам, национальным, зоологическим и дендрологическим паркам, ботаническим садам, под объекты историко-культурного назначения, а также в иных случаях, предусмотренных нормативными правовыми актами Правительства Республики Казахстан.

      Статья 106. Порядок возмещения потерь
                  сельскохозяйственного производства

      1. При изъятии сельскохозяйственных угодий для использования их в целях, не связанных с ведением сельского и лесного хозяйства, размеры потерь устанавливаются в составе землеустроительного проекта (землеустроительного дела), который является основанием для принятия местным исполнительным органом решения о предоставлении соответствующего права на земельный участок.
      2. Размеры подлежащих возмещению потерь определяются, исходя из нормативов, которые обеспечивают на осваиваемых землях и улучшаемых угодьях производство сельскохозяйственной продукции, в объеме не менее получаемого на изымаемых угодьях или ранее получаемого до снижения их качества.
      3. Нормативы возмещения потерь сельскохозяйственного производства, вызванных изъятием сельскохозяйственных угодий для использования их в целях, не связанных с ведением сельского хозяйства, устанавливаются Правительством Республики Казахстан.
      4. Потери возмещаются в полном объеме при изъятии сельскохозяйственных угодий во временное пользование с условием рекультивации нарушенных земель под несельскохозяйственные и нелесные угодья.
      В случае нанесения плодородного слоя почвы на малопродуктивные или непродуктивные угодья за счет средств юридического или физического лица, которому предоставляется земельный участок, потери возмещаются с зачетом сумм, затрачиваемых на восстановление угодий, в порядке, определяемом Правительством Республики Казахстан.
      5. Размеры потерь согласовываются с лицом, заинтересованным в предоставлении ему земельного участка, и оформляются актом, который утверждается решением местного исполнительного органа о предоставлении права на земельный участок.
      6. Размеры потерь, вызванных ухудшением качества земель, определяются в процентах от нормативов пропорционально снижению качества угодий (по кадастровой оценке земель) в случаях, не связанных с переводом их из одного вида в другой.
      В случае перевода одних видов угодий в другие, в связи с ухудшением их качества, размер потерь определяется по разнице нормативов для соответствующих видов угодий.
      7. Компенсация потерь, причиненных ухудшением качества земель в результате воздействия, вызванного деятельностью организаций и граждан, производится в судебном порядке по иску территориального органа по управлению земельными ресурсами.

Глава 11. Земли населенных пунктов

      Статья 107. Понятие и состав земель населенных пунктов

      1. Земельные участки, предоставленные для развития городов, поселков, аулов, сел и других поселений, относятся к категории земель населенных пунктов.
      2. Земли населенных пунктов отграничиваются от земель иных административно-территориальных образований городской чертой, поселковой чертой, чертой сельского населенного пункта.
      3. В состав земель населенных пунктов могут входить земли:
      1) жилой застройки, занятые строениями и предназначенные для застройки многоквартирными и многоэтажными жилыми домами, индивидуальными жилыми домами с приусадебными земельными участками;
      2) общественно деловой застройки, занятые и предназначенные для размещения объектов здравоохранения, культуры, торговли, общественного питания, бытового обслуживания, коммерческой деятельности, а также учреждений общеобразовательного, среднего специального и высшего образования, административных, научно-исследовательских учреждений, культовых зданий и иных деловых зданий, строений и сооружений;
      3) производственной застройки, занятые и предназначенные для размещения промышленных, коммунальных и складских объектов, обеспечивающих их функционирование, объектов инженерной и транспортной инфраструктуры, а также для установления санитарно-защитных зон этих объектов;
      4) транспорта, связи, инженерных коммуникаций, занятые и предназначенные для сооружений железнодорожного, автомобильного, речного, морского, воздушного и трубопроводного транспорта, магистралей инженерной инфраструктуры и связи;
      5) особо охраняемых природных территорий, оздоровительного, рекреационного и историко-культурного назначения;
      6) водоемов и акваторий, занятые реками, естественными и искусственными водоемами и акваториями, водоохранными зонами, гидротехническими и другими водохозяйственными сооружениями;
      7) сельскохозяйственного использования;
      8) общего пользования, занятые и предназначенные для занятия площадями, улицами, тротуарами, проездами, дорогами, набережными, парками, скверами, городскими лесами, бульварами, водоемами, пляжами, кладбищами и иными объектами, предназначенными для удовлетворения нужд населения (водопроводы, отопительные трубы, очистные сооружения и другие инженерные системы общего пользования);
      9) резервные и иные, не вовлеченные в градостроительную деятельность, предназначенные для территориального развития населенного пункта и развития личного домашнего (подсобного) хозяйства;
      10) специального назначения, выделяемые для размещения крематориев, скотомогильников, свалки бытовых отходов и иных объектов, использование которых невозможно без установления специальных нормативов и правил;
      11) обороны и иного режима использования.
      4. Отнесение земельных участков к землям общего пользования на землях населенных пунктов, а также исключение из состава земель общего пользования, в связи с изменением их целевого назначения осуществляется местными исполнительными органами в соответствии с их компетенцией.

      Статья 108. Установление и изменение границ (черты)
                   населенных пунктов

      1. Установление и изменение границ (черты) населенных пунктов производится на основе, утвержденной в установленном порядке, градостроительной документации по совместному представлению соответствующих органов землеустройства, архитектуры и градостроительства.
      2. Границы (черта) городов республиканского значения и столицы Республики Казахстан устанавливаются и изменяются Президентом Республики Казахстан по представлению Правительства Республики Казахстан.
      3. Границы (черта) городов областного значения устанавливаются и изменяются совместным решением областных представительных и исполнительных органов по согласованию с Правительством Республики Казахстан.
      4. Границы (черта) городов районного значения устанавливаются и изменяются совместным решением областных представительных и исполнительных органов.
      5. Границы (черта) поселков и аулов (сел) устанавливаются и изменяются совместным решением районных (городских) представительных и исполнительных органов.
      6. Включение земельных участков в черту города, поселка, села не влечет прекращения права собственности или права землепользования на эти участки.

      Статья 109. Использование земель населенных пунктов

      1. Все земли городов, поселков, сельских населенных пунктов используются в соответствии с их генеральными планами, проектами планировки и застройки и проектами земельно-хозяйственного устройства территории.
      В населенных пунктах с числом жителей свыше 5 тысяч человек при отсутствии утвержденных в установленном порядке генеральных планов допускается использование земель с упрощенной схемой генерального плана развития и застройки этого населенного пункта или утвержденной в установленном порядке градостроительной документацией.
      2. Земельные участки из земель общего пользования могут предоставляться гражданам и юридическим лицам во временное землепользование под размещение сооружений облегченного типа (торговые палатки, киоски, рекламные сооружения и другие объекты сервиса) без ущерба для общего пользования. При этом, предоставление участков из состава земель общего пользования, в том числе на обочинах дорог (улиц, проездов), для размещения рынков, платных автостоянок (автопарковок) не допускается.
      Земельные участки из земель общего пользования могут предоставляться в частную собственность только после исключения их из состава земель общего пользования.
      3. Из земель общего пользования, занятых и предназначенных под кладбища, на каждого умершего жителя поселения или лицо без определенного места жительства, умершее в данном поселении, для захоронения бесплатно выделяется земельный участок не менее шести квадратных метров.

      Статья 110. Пригородные зоны

      1. В состав земель пригородных зон могут включаться земли за пределами городской черты, составляющие с городом единую социальную, природную и хозяйственную территорию.
      2. В пригородных зонах осуществляется зонирование территории с выделением зон интенсивного развития пригородного сельскохозяйственного производства, особого градостроительного регулирования (резервных территорий для развития города, размещения и строительства сооружений, необходимых для нормального функционирования инженерной и транспортной инфраструктур), зеленых зон, занятых лесами, лесопарками и другими зелеными насаждениями, выполняющими защитные и санитарно-гигиенические функции и являющимися местом отдыха населения.
      3. Размеры и границы пригородных зон городов устанавливаются и изменяются государственными органами, утверждающими генеральные планы этих городов, по совместному предложению государственных органов землеустройства, архитектуры и градостроительства.
      4. Включение земель в пригородную зону не влечет за собой прекращение права собственности и права землепользования этими землями.
      5. Порядок и режим использования земель, включенных в пригородную зону, определяются органом, установившим пригородную зону.
      Порядок и режим использования земель, включенных в пригородную зону города Астаны и городов республиканского значения, определяются Правительством Республики Казахстан по предложению исполнительных органов указанных городов, согласованных с соответствующими областными исполнительными органами, территории которых включены в пригородную зону.

Глава 12. Земли промышленности, транспорта, связи,
обороны и иного несельскохозяйственного назначения

      Статья 111. Понятие и состав земель промышленности, транспорта,
                   связи и иного несельскохозяйственного назначения

      1. Землями промышленности, транспорта, связи и иного несельскохозяйственного назначения признаются земли, предоставленные в установленном настоящим Кодексом и иными законодательными актами порядке гражданам и юридическим лицам для соответствующего целевого назначения.
      2. Особенности использования земель промышленности, транспорта, связи и иного несельскохозяйственного назначения устанавливаются специальным законодательством.

      Статья 112. Земли промышленности

      1. К землям промышленности относятся земли, предоставленные для размещения и эксплуатации объектов промышленности, в том числе их санитарно-защитные и иные зоны.
      2. Организациям по добыче и разработке полезных ископаемых земельные участки предоставляются после заключения контракта на недропользование, утверждения проекта рекультивации земель и восстановления ранее отработанных земель.
      3. Размеры земельных участков, предоставляемых для указанных целей, определяются в соответствии с утвержденными в установленном порядке нормами или проектно-технической документацией, а отвод земельных участков осуществляется с учетом очередности их освоения.

      Статья 113. Земли транспорта

      1. Землями транспорта признаются земли, предоставленные для обеспечения деятельности и (или) эксплуатации объектов автомобильного, морского, внутреннего водного, железнодорожного, воздушного и иных видов транспорта.
      2. В целях создания условий для развития, строительства и реконструкции объектов автомобильного, морского, внутреннего водного, железнодорожного, воздушного и иных видов транспорта может осуществляться резервирование земель в порядке, предусмотренном законодательством о транспорте.

      Статья 114. Земли железнодорожного транспорта

      1. К землям для нужд железнодорожного транспорта относятся земли, отведенные под:
      1) магистральные пути и технологически связанные с ними строения и сооружения (железнодорожное полотно, мосты, тоннели, виадуки, сигнальное оборудование, служебно-технические здания);
      2) подъездные пути;
      3) железнодорожные станции (вокзалы) со зданиями, сооружениями энергетического, локомотивного, вагонного, путевого и грузового хозяйств, водоснабжения и канализации, защитными и укрепительными насаждениями, служебными и иными объектами, имеющими специальное назначение по обслуживанию железнодорожного транспорта;
      4) полосы отвода и охранных зон железных дорог.
      2. Земельные участки для нужд железнодорожного транспорта предоставляются в соответствии с проектно-технической документацией и генеральными схемами развития железнодорожных путей и железнодорожных станций по нормативам, утверждаемым в установленном порядке.
      3. В целях обеспечения безопасности населения, а также безопасной эксплуатации объектов на земельных участках, примыкающих к полосе отвода земель для нужд железнодорожного транспорта, устанавливаются охранные зоны с особыми условиями землепользования, в пределах которых ограничиваются или запрещаются те виды деятельности, которые несовместимы с целями установления зон.
      4. В охранные зоны железнодорожного транспорта входят: защитные лесные полосы, земельные участки, необходимые для обеспечения сохранности, прочности и устойчивости сооружений, устройств и других объектов транспорта, а также земельные участки, примыкающие к полосе отвода железнодорожного транспорта, расположенные в селеопасных, оползнеопасных зонах и в местах, подверженных другим опасным воздействиям.
      Охранные зоны могут устанавливаться без изъятия земельных участков у собственников земельных участков и землепользователей.

      Статья 115. Земли автомобильного транспорта

      1. К землям для нужд автомобильного транспорта относятся земли, отведенные:
      1) под автомобильные дороги, их конструктивные элементы и дорожные сооружения и технологически связанные с ними строения и сооружения;
      2) для размещения автовокзалов и автостанций, других объектов автомобильного транспорта и объектов дорожного хозяйства, необходимых для эксплуатации, содержания, строительства, реконструкции, ремонта, развития наземных и подземных зданий, строений, сооружений устройств;
      3) для установления полос отвода автомобильных дорог.
      2. Земельные участки под полосу отвода для нужд автомобильного транспорта предоставляются на основе установленных норм, в зависимости от категории дороги и согласно проектной документации.
      3. Для обеспечения безопасности населения и создания условий эксплуатации автомобильных дорог с учетом требований безопасности дорожного движения создаются придорожные полосы в виде прилегающих с обеих сторон к полосам отвода международных и республиканских автомобильных дорог общего пользования земельных участков с установлением особого режима их использования. Указанные земли изъятию у собственников земельных участков и землепользователей не подлежат.
      4. В придорожных полосах и полосах отвода международных и республиканских автомобильных дорог общего пользования запрещается строительство капитальных сооружений, за исключением объектов дорожной службы и объектов дорожного сервиса.

      Статья 116. Земли морского и внутреннего водного транспорта

      К землям для нужд морского и внутреннего водного транспорта относятся земли, отведенные для размещения морских и речных портов, причалов, пристаней, гидротехнических сооружений, других объектов, необходимых для эксплуатации, содержания, строительства, реконструкции, ремонта, развития наземных и подземных зданий, строений, сооружений, устройств и других объектов морского и внутреннего водного транспорта.

      Статья 117. Земли воздушного транспорта

      К землям для нужд воздушного транспорта относятся земли, отведенные для размещения аэропортов, аэродромов, аэровокзалов, взлетно-посадочных полос и других наземных объектов, необходимых для эксплуатации, содержания, строительства, реконструкции, ремонта, развития наземных и подземных зданий, строений, сооружений, устройств и других объектов воздушного транспорта, а также их охранные зоны.
      Охранные зоны могут устанавливаться без изъятия земельных участков у собственников земельных участков и землепользователей.

      Статья 118. Земли трубопроводного транспорта

      К землям для нужд трубопроводного транспорта относятся земли, отведенные для размещения водопроводов, газопроводов, нефтепроводов и объектов, необходимых для эксплуатации, содержания, строительства, реконструкции, ремонта, развития наземных и подземных зданий, строений, сооружений, устройств и других объектов трубопроводного транспорта. К указанным землям также относятся охранные зоны магистральных трубопроводов с особыми условиями использования земельных участков, границы которых определяются на основании строительных норм и правил, правил охраны магистральных трубопроводов и других нормативных документов, утвержденных в установленном порядке.
      Охранные зоны могут устанавливаться без изъятия земельных участков у собственников земельных участков и землепользователей.

      Статья 119. Земли связи и энергетики

      1. К землям для нужд связи, радиовещания, телевидения, информатики относятся земли, отведенные для размещения объектов соответствующих инфраструктур, кабельные, радиорелейные и воздушные линии связи, в том числе подземные, а также их охранные зоны.
      2. К землям энергетики относятся земельные участки, отведенные для:
      1) размещения гидроэлектростанций, атомных станций, тепловых станций и других электростанций, обслуживающих их сооружений и объектов;
      2) размещения воздушных линий электропередачи, наземных сооружений кабельных линий электропередачи, подстанций, распределительных пунктов, других сооружений и объектов энергетики.
      Для обеспечения безопасности населения и создания условий эксплуатации объектов энергетики и связи могут устанавливаться охранные зоны электрических сетей и линий связи, на основании строительных норм и правил, правил охраны электрических сетей и линий связи и других нормативных документов, утвержденных в установленном порядке.

      Статья 120. Земли для нужд обороны

      1. Землями для нужд обороны признаются земельные участки, предоставленные Правительством Республики Казахстан для размещения и постоянной деятельности войсковых частей, военных полигонов, военно-учебных заведений и иных организаций Вооруженных Сил и других войск, их объектов и сооружений, выполняющих задачи в области обороны и безопасности.
      2. При необходимости временного использования земель для проведения учений и других мероприятий, связанных с нуждами обороны, земельные участки у собственников земельных участков и землепользователей не изымаются.
      Использование этих земель осуществляется применительно к порядку, установленному для проведения изыскательских работ, а также для зон с особыми условиями использования.
      Разрешение на использование земельных участков для указанных целей выдает областной исполнительный орган.
      3. В целях обеспечения защиты и охраны Государственной границы Республики Казахстан отводятся земельные участки для обустройства и содержания инженерно-технических сооружений и заграждений, пограничных знаков, пограничных просек, коммуникаций, пунктов пропуска через Государственную границу Республики Казахстан.
      4. Районные исполнительные органы по согласованию с войсковыми частями могут передавать отдельные земельные участки из земель, предоставленных для нужд обороны, во временное землепользование физическим и юридическим лицам для сельскохозяйственного использования.

      Статья 121. Зоны с особыми условиями пользования землей

      1. В целях обеспечения безопасности населения и создания необходимых условий для эксплуатации промышленных, транспортных и иных объектов устанавливаются зоны, в пределах которых ограничиваются или запрещаются те виды деятельности, которые несовместимы с целями установления зон.
      2. К зонам с особыми условиями пользования землей относятся:
      1) санитарно-защитные зоны промышленных предприятий;
      2) селеопасные, оползнеопасные и защитные лесные зоны, примыкающие к полосе отвода железных и автомобильных дорог;
      3) защитные зоны водозаборных сооружений;
      4) приаэродромные полосы;
      5) охранные зоны магистральных трубопроводов, линий связи, радиофикации и электропередачи;
      6) водоохранные зоны и полосы;
      7) территория военных полигонов.
      3. Земли, включенные в зоны с особыми условиями пользования, обозначаются на местности специальными знаками. Указанные земли могут не изыматься у собственников земельных участков и землепользователей, за исключением первого пояса зоны охраны водозаборных сооружений.
      4. Границы указанных зон и режим использования земель в них определяются органом, принявшим решение о предоставлении земель в собственность или землепользование, в соответствии с нормами и проектно-технической документацией.

Глава 13. Земли особо охраняемых природных территорий,
земли оздоровительного, рекреационного
и историко-культурного назначения

      Статья 122. Земли особо охраняемых природных территорий

      1. К землям особо охраняемых природных территорий относятся земли государственных природных заповедников, включая земли биосферных государственных национальных природных парков, государственных природных резерватов, государственных природных парков, государственных памятников природы, государственных заповедных зон, государственных природных заказников, государственных зоологических парков, государственных ботанических садов, государственных дендрологических парков, государственных природных заповедников сепортеров.
      2. Земли особо охраняемых природных территорий находятся в государственной собственности и не подлежат приватизации.
      Изъятие земель особо охраняемых природных территорий для иных нужд не допускается.
      Сельскохозяйственные угодья на землях особо охраняемых природных территорий, используемые для ведения сельскохозяйственного производства, могут быть предоставлены для указанных целей гражданам Республики Казахстан, проживающим в населенных пунктах, находящихся в границах особо охраняемых природных территорий, в порядке, установленном законодательством Республики Казахстан.
      3. Особо охраняемые природные территории могут использоваться для научных, культурно-просветительных, учебных, туристических и рекреационных, ограниченных хозяйственных целях, в порядке и на условиях, предусмотренных законодательством Республики Казахстан.
      Для проведения культурно-просветительных мероприятий на особо охраняемых природных территориях могут создаваться музеи, лектории, экспозиции, демонстрационные участки и другие необходимые объекты.
      Для проведения туризма и рекреации на особо охраняемых природных территориях выделяются специальные участки, которые оборудуются туристическими тропами, смотровыми площадками, бивачными полянами, стоянками для транспорта, кемпингами, палаточными лагерями, гостиницами, мотелями, туристическими базами, объектами общественного питания, торговли и другого культурно-бытового назначения.
      Туристическая и рекреационная деятельность на особо охраняемых природных территориях ограничивается с учетом режимов их охраны и регулируется в соответствии с законодательством Республики Казахстан.
      Использование особо охраняемых природных территорий в ограниченных хозяйственных целях может допускаться исключительно на специально выделенных участках с заказным режимом и регулируемым режимом хозяйственной деятельности.

      Статья 123. Земли охранных и защитных зон особо
                  охраняемых природных территорий

      1. Для обеспечения особой охраны могут устанавливаться охранные и защитные зоны особо охраняемых природных территорий с запрещением в пределах этих зон любой деятельности, отрицательно влияющей на сохранение и воспроизводство объектов государственного природно-заповедного фонда.
      Границы и режимы использования охранных, санитарно-защитных и иных защитных зон особо охраняемых природных территорий определяются местными представительными и исполнительными органами.
      2. Земли охранных, санитарно-защитных и иных защитных зон особо охраняемых природных территорий обозначаются на местности специальными знаками.
      3. Земельные участки в пределах охранных, санитарно-защитных и иных защитных зон особо охраняемых природных территорий используются с соблюдением установленного режима охраны этих зон и могут быть изъяты (выкуплены) для государственных надобностей в соответствии с условиями, установленными настоящим Кодексом.

      Статья 124. Отнесение земель к категории особо
                  охраняемых природных территорий и их
                  резервирование

      Отнесение земель к категории особо охраняемых природных территорий и резервирование земель под особо охраняемые природные территории осуществляется в соответствии с законодательством Республики Казахстан об особо охраняемых природных территориях.

      Статья 125. Земли оздоровительного назначения

      1. К землям оздоровительного назначения относятся курорты, обладающие природными лечебными факторами, а также земельные участки, благоприятные для организации профилактики и лечения.
      2. В целях сохранения благоприятных санитарных и экологических условий для организации профилактики и лечения заболевания человека на землях территорий оздоровительного назначения устанавливаются санитарно-защитные зоны в соответствии с законодательством.
      Границы и режимы использования охранных, санитарно-защитных и иных защитных зон земель оздоровительного назначения определяются местными представительными и исполнительными органами.
      3. Земельные участки в пределах санитарно-защитных зон у собственников земельных участков и землепользователей не изымаются, за исключением случаев, если в соответствии с установленным санитарным режимом предусматривается полное изъятие этих земельных участков из хозяйственного оборота (первый пояс санитарно-защитной зоны). При этом указанные участки изымаются (выкупаются) для государственных надобностей в соответствии с условиями, установленными настоящим Кодексом.
      Использование земельных участков в границах второго и третьего пояса санитарно-защитных зон осуществляется с соблюдением установленного режима охраны этих зон.

      Статья 126. Земли рекреационного назначения

      1. Землями рекреационного назначения признаются земли, предназначенные и используемые для организованного массового отдыха и туризма населения.
      2. В состав земель рекреационного назначения могут входит земельные участки, на которых находятся дома отдыха, пансионаты, кемпинги, объекты физической культуры и спорта, туристические базы, стационарные и палаточные туристско-оздоровительные лагеря, дома рыболова и охотника, лесопарки, туристические тропы, трассы, детские и спортивные лагеря, другие аналогичные объекты. К землям рекреационного назначения относятся также земли пригородных зеленых зон.
      3. Порядок и режим использования земель рекреационного назначения определяются местными представительными и исполнительными органами.
      4. Использование туристических троп и трасс, установленных по соглашению с собственниками земельных участков и землепользователями, может осуществляться на основе сервитутов.
      5. На землях рекреационного назначения запрещается деятельность, не соответствующая их целевому назначению.

      Статья 127. Земли историко-культурного назначения

      1. Землями историко-культурного назначения признаются земельные участки, занятые историко-культурными заповедниками, мемориальными парками, погребениями, археологическими парками (курганы, городища, стоянки), архитектурно-ландшафтными комплексами, наскальными изображениями, сооружениями религиозного культа, полями битв и сражений.
      2. Земельные участки, отнесенные к землям историко-культурного назначения, у собственников земельных участков и землепользователей не изымаются, за исключением случаев, установленных законодательством.
      Местными исполнительными органами на отдельных участках земель историко-культурного назначения, в том числе на объектах культурного наследия, подлежащих исследованию и консервации, может быть ограничена любая хозяйственная деятельность.

Глава 14. Земли лесного фонда

      Статья 128. Понятие и состав земель лесного фонда

      1. Землями лесного фонда признаются земельные участки, покрытые лесом, а также не покрытые лесом, но предоставленные для нужд лесного хозяйства.
      2. Земли лесного фонда состоят из земель государственного и частного лесных фондов.
      3. К землям государственного лесного фонда относятся земли, покрытые лесами естественного происхождения и искусственными лесами, созданными за счет средств государственного бюджета, а также не покрытые лесами земли, предоставленные в постоянное землепользование государственным организациям, ведущим лесное хозяйство.
      4. К землям частного лесного фонда относятся земли, покрытые искусственными лесами, созданными за счет средств физических и негосударственных юридических лиц, и предоставленные им в частную собственность.

      Статья 129. Предоставление земель лесного фонда в
                  землепользование для сельскохозяйственных целей

      Неиспользуемые для нужд лесного хозяйства сельскохозяйственные угодья на землях лесного фонда могут предоставляться физическим и юридическим лицам для сельскохозяйственных целей в соответствии с лесным законодательством.

      Статья 130. Ограничения в переводе земель лесного
                  фонда в другие категории земель

      Перевод земель лесного фонда в земли других категорий для целей, не связанных с ведением лесного хозяйства, осуществляется Правительством Республики Казахстан.

      Статья 131. Возмещение потерь лесохозяйственного
                  производства

      1. Потери лесохозяйственного производства, вызванные изъятием лесных угодий для использования их в целях, не связанных с ведением лесного хозяйства или ухудшением качества земель в результате влияния, вызванного деятельностью физических и юридических лиц, подлежат возмещению в доход республиканского бюджета.
      2. Возмещение потерь лесохозяйственного производства производится лицами, которым предоставляются земельные участки из земель лесного фонда для нужд, не связанных с ведением лесного и сельского хозяйства.
      3. Нормативы возмещения потерь лесохозяйственного производства, вызванных изъятием лесных угодий для использования их в целях, не связанных с ведением лесного и сельского хозяйства, устанавливаются Правительством Республики Казахстан.

Глава 15. Земли водного фонда

      Статья 132. Понятие и состав земель водного фонда

      Землями водного фонда признаются земли, занятые водоемами (реками и приравненными к ним каналами, озерами, водохранилищами, прудами и другими внутренними водоемами, территориальными водами), ледниками, болотами, водохозяйственными сооружениями для регулирования стока, располагаемые на водоисточниках, а также земли, выделенные под водоохранные зоны и полосы этих сооружений и зоны санитарной охраны водозаборных систем питьевого водоснабжения.

      Статья 133. Право собственности на земли водного фонда

      1. Земли водного фонда, занятые водоемами (реками и приравненными к ним каналами, озерами, водохранилищами, внутренними водами, территориальными водами), ледниками, болотами, водохозяйственными сооружениями межгосударственного и республиканского значения, а также земли, выделенные под водоохранные полосы этих сооружений и зоны санитарной охраны водозаборных систем питьевого водоснабжения, находятся в государственной собственности.
      2. Земельные участки из состава земель водного фонда, занятые водохозяйственными сооружениями (оросительные и дренажные системы) межрайонного (областного) и межхозяйственного (районного) значения, а также ирригационные сооружения, обслуживающие земельный участок одного хозяйствующего субъекта, могут находиться в частной собственности граждан и негосударственных юридических лиц Республики Казахстан, в случае приватизации указанных сооружений.
      3. Земельные участки под водохозяйственными сооружениями, перечисленные в пункте 2 настоящей статьи, обслуживающие два или более собственников земельных участков или землепользователей, предоставляются им на праве общей собственности или общего землепользования.

      Статья 134. Выделение земель под водоохранные зоны
                  и полосы по берегам водоемов

      1. По берегам рек, озер, водохранилищ, каналов, внутренних вод, ледников, болот, гидротехнических и других водохозяйственных сооружений по предложению уполномоченных органов управления за использованием и охраной водного фонда местными исполнительными органами выделяются земельные участки под водоохранные зоны и полосы.
      2. Пользование земельными участками, включенными под водоохранные зоны и полосы, осуществляется в соответствии с требованиями водного законодательства.

      Статья 135. Предоставление земельных участков
                  из состава земель водного фонда

      Земельные участки из состава земель водного фонда могут быть предоставлены во временное землепользование местными исполнительными органами по согласованию с уполномоченными органами управления за использованием и охраной водного фонда, физическим и юридическим лицам для нужд сельского, лесного, рыбного, охотничьего хозяйства и других целей, не противоречащих основному целевому назначению земельного участка.

      Статья 136. Порядок использования земель водного фонда

      Использование земель водного фонда осуществляется в порядке и на условиях, установленных настоящим Кодексом и водным законодательством.

Глава 16. Земли запаса

      Статья 137. Состав земель запаса

      1. Землями запаса являются все земли, не предоставленные в собственность или землепользование и находятся в ведении районных исполнительных органов.
      2. Земельные участки, на которых проводились испытания ядерного оружия, переводятся по решению Правительства Республики Казахстан в состав земель запаса, правовой режим указанных земель определяется в соответствии со статьей 143 настоящего Кодекса.

      Статья 138. Предоставление земель запаса

      Земли запаса предоставляются в собственность или землепользование для нужд сельского хозяйства, промышленности и иных целей в порядке и на условиях, установленных настоящим Кодексом, после перевода их в другие категории.

Раздел 4. Охрана земель, государственный контроль,
землеустройство, мониторинг и земельный кадастр

Глава 17. Охрана земель

      Статья 139. Цели и задачи охраны земель

      1. Охрана земель включает систему правовых, организационных, экономических, технологических и других мероприятий, направленных на охрану земли, как части окружающей среды, на рациональное использование земель, предотвращение необоснованного изъятия земель из сельскохозяйственного и лесохозяйственного оборота, а также на восстановление и повышение плодородия почв.
      2. Целями охраны земель являются:
      1) предотвращение деградации и нарушения земель, других неблагоприятных последствий хозяйственной деятельности путем стимулирования экологически безопасных технологий производства и проведения лесомелиоративных, мелиоративных и других мероприятий;
      2) обеспечение улучшения и восстановления земель, подвергшихся деградации или нарушению;
      3) внедрение в практику экологических нормативов оптимального землепользования.

      Статья 140. Охрана земель

      1. Собственники земельных участков и землепользователи обязаны проводить мероприятия, направленные на:
      1) защиту земель от истощения и опустынивания, водной и ветровой эрозии, селей, подтопления, заболачивания, вторичного засоления, иссушения, уплотнения, загрязнения отходами производства и потребления, химическими, биологическими, радиоактивными и другими вредными веществами, от других процессов разрушения;
      2) защиту от заражения сельскохозяйственных земель карантинными вредителями и болезнями растений, от зарастания сорняками, кустарником и мелколесьем, от иных видов ухудшения состояния земель;
      3) рекультивацию нарушенных земель, восстановление их плодородия и других полезных свойств земли и своевременное вовлечение ее в хозяйственный оборот;
      4) снятие, сохранение и использование плодородного слоя почвы при проведении работ, связанных с нарушением земель.
      2. В целях предотвращения деградации земель, восстановления плодородия почв и загрязненных территорий, а также в случаях, когда невозможно восстановить плодородие почв деградированных сельскохозяйственных угодий, земель, загрязненных химическими, биологическими, радиоактивными и другими вредными веществами сверх установленных нормативов их предельно допустимых концентраций и предельно допустимого уровня воздействия, отходами производства и потребления, сточными водами, а также земель, зараженных карантинными вредителями и болезнями растений, предусматривается консервация земель в порядке, устанавливаемом Правительством Республики Казахстан.
      3. В целях повышения заинтересованности собственников земельных участков и землепользователей в рациональном использовании и охране земель может осуществляться экономическое стимулирование охраны и использования земель в порядке, установленном бюджетным законодательством и законодательством о налогах.

      Статья 141. Нормативы предельно допустимых
                  концентраций вредных веществ в почве

      1. Нормативы предельно допустимых концентраций вредных веществ, вредных микроорганизмов и других биологических веществ, загрязняющих почву, устанавливаются для оценки ее состояния в интересах охраны здоровья человека и окружающей среды.
      2. Указанные нормативы утверждаются в порядке, устанавливаемом законодательством Республики Казахстан.

      Статья 142. Экологические, санитарно-гигиенические
                  и иные специальные требования
                  к проектированию и вводу в эксплуатацию
                  зданий (строений, сооружений) и других
                  объектов, влияющих на состояние земель

      1. При размещении, проектировании и вводе в эксплуатацию новых и реконструируемых зданий (строений, сооружений) и других объектов, при внедрении новой техники и технологий, отрицательно влияющих на состояние земель, должны предусматриваться и осуществляться мероприятия по охране земель, обеспечиваться соблюдение экологических, санитарно-гигиенических и других специальных требований (норм, правил, нормативов).
      2. Оценка отрицательного воздействия на состояние земель и эффективность предусмотренных мероприятий по их охране производится по результатам государственной экологической экспертизы, иных государственных экспертиз, без положительного заключения которых запрещается внедрение новой техники и технологий, осуществление программ мелиорации земель, финансирование строительства (реконструкции) зданий (строений, сооружений) и других объектов.

      Статья 143. Земли, подвергшиеся радиоактивному
                  загрязнению и на которых проводились
                  испытания ядерного оружия

      1. Земельные участки, подвергшиеся сверхнормативному радиоактивному загрязнению или иным образом представляющие угрозу жизни и здоровью населения, не могут передаваться в собственность, постоянное или временное землепользование.
      2. Земельные участки, подвергшиеся радиоактивному загрязнению, на которых не обеспечивается получение продукции, соответствующей установленным законодательством санитарным требованиям и нормативам, подлежат исключению из сельскохозяйственного оборота и подлежат консервации. Производство сельскохозяйственной продукции на этих землях и ее реализация запрещаются.
      3. Земельные участки, на которых проводились испытания ядерного оружия, могут быть предоставлены Правительством Республики Казахстан в собственность или в землепользование только после завершения всех мероприятий по ликвидации последствий испытания ядерного оружия и комплексного экологического обследования при наличии положительного заключения государственной экологической экспертизы.
      4. Мероприятия по ликвидации последствий испытаний ядерного оружия на указанных территориях предусматриваются в республиканской и областных программах по охране окружающей среды, по охране и рациональному использованию земельных ресурсов и других специальных программах.
      5. Порядок изъятия и охраны земель, подвергшихся радиоактивному загрязнению, определяется законодательством.

Глава 18. Государственный контроль за использованием
и охраной земель

      Статья 144. Задачи государственного контроля
                  за использованием и охраной земель

      Задачи государственного контроля состоят в обеспечении соблюдения земельного законодательства государственными органами, физическими, юридическими и должностными лицами, выявлении и устранении нарушений законодательства, восстановлении нарушенных прав граждан и юридических лиц, соблюдения правил пользования земельными участками, правильности ведения земельного кадастра и землеустройства и выполнении мероприятий по рациональному использованию и охране земель.

      Статья 145. Организация государственного контроля
                  за использованием и охраной земель

      1. Государственный контроль за использованием и охраной земель осуществляет центральный уполномоченный орган по управлению земельными ресурсами и его территориальные органы, а также иные уполномоченные органы в пределах их компетенции.
      2. Порядок осуществления государственного контроля за использованием и охраной земель устанавливается Правительством Республики Казахстан.

      Статья 146. Должностные лица, осуществляющие
                  государственный контроль за использованием
                  и охраной земель

      1. К должностным лицам, осуществляющим государственный контроль за использованием и охраной земель, относятся:
      1) главный государственный инспектор по использованию и охране земель Республики Казахстан;
      2) главные государственные инспектора по использованию и охране земель соответствующих административно-территориальных единиц;
      3) государственные инспектора по использованию и охране земель.
      2. Руководство государственным контролем за использованием и охраной земель осуществляет главный государственный инспектор по использованию и охране земель Республики Казахстан.
      Главным государственным инспектором по использованию и охране земель Республики Казахстан является руководитель центрального уполномоченного органа по управлению земельными ресурсами.
      Руководители территориальных органов по управлению земельными ресурсами являются главными государственными инспекторами по использованию и охране земель соответствующих административно-территориальных единиц.
      Главные государственные инспектора по использованию и охране земель имеют бланки документов с изображением Государственного герба Республики Казахстан и со своим наименованием.
      Главным государственным инспекторам и государственным инспекторам по использованию и охране земель выдаются в установленном порядке печать и удостоверения.
      3. Указания органа, осуществляющего государственный контроль по вопросам использования и охраны земель в пределах их компетенции, обязательны для всех государственных органов, собственников земельных участков и землепользователей.

      Статья 147. Функции органа, осуществляющего
                  государственный контроль за использованием
                  и охраной земель

      1. Орган, осуществляющий государственный контроль за использованием и охраной земель, организует и проводит государственный контроль за:
      1) соблюдением государственными органами, предприятиями, учреждениями, организациями и гражданами земельного законодательства, установленного режима использования земельных участков в соответствии с их целевым назначением;
      2) недопущением самовольного занятия земельных участков;
      3) соблюдением прав собственников земельных участков и землепользователей;
      4) своевременным и правильным проведением собственниками земельных участков и землепользователями комплекса организационно-хозяйственных, агротехнических, лесомелиоративных и гидротехнических противоэрозионных мероприятий по восстановлению и сохранению плодородия почв;
      5) своевременным предоставлением в государственные органы собственниками земельных участков и землепользователями сведений о наличии, состоянии и использовании земель;
      6) проектированием, размещением и строительством жилых и производственных объектов, оказывающих влияние на состояние земель;
      7) своевременным и качественным выполнением мероприятий по улучшению земель, предотвращению и ликвидации последствий эрозии почвы, засоления, заболачивания, подтопления, опустынивания, иссушения, переуплотнения, захламления, загрязнения и других процессов, вызывающих деградацию земель;
      8) соблюдением установленных сроков рассмотрения заявлений (ходатайств) граждан о предоставлении им земельных участков;
      9) сохранностью межевых знаков;
      10) своевременным возвратом земель, предоставленных местными исполнительными органами во временное землепользование;
      11) рекультивацией нарушенных земель;
      12) снятием, сохранением и использованием плодородного слоя почвы при проведении работ, связанных с нарушением земель;
      13) осуществлением проектов землеустройства и других проектов по использованию и охране земель;
      14) законностью принятых решений местных исполнительных органов в области земельного законодательства.
      2. В функции органа, осуществляющего государственный контроль, входят и иные вопросы, предусмотренные законодательством.

      Статья 148. Права и обязанности должностных лиц
                  органов, осуществляющих государственный
                  контроль за использованием и охраной земель

      1. Должностные лица, осуществляющие государственный контроль за использованием и охраной земель, имеют право:
      1) направлять в соответствующие органы материалы о нарушениях земельного законодательства для решения вопроса о привлечении виновных к ответственности;
      2) составлять протоколы (акты) о нарушениях земельного законодательства;
      3) выносить постановления об административном взыскании за нарушение земельного законодательства;
      4) обращаться в судебные органы по делам о возмещении ущерба в результате нарушения земельного законодательства, по вопросам отмены неправомерных решений, связанных с изъятием и предоставлением земельных участков, а также по делам о взыскании штрафов с физических, юридических и должностных лиц;
      5) приостанавливать исполнение неправомерных решений по вопросам изъятия и предоставления земельных участков до рассмотрения протестов в соответствующих органах (вышестоящем органе исполнительной власти, судебных органах);
      6) при предъявлении служебного удостоверения беспрепятственно посещать организации, обследовать земельные участки, находящиеся в собственности и пользовании, а земельные участки, занятые военными, оборонными и другими специальными объектами - с учетом установленного режима их посещения;
      7) давать собственникам земельных участков и землепользователям обязательные для исполнения предписания по вопросам охраны земель, устранению нарушений земельного законодательства;
      8) приостанавливать промышленное, гражданское и другое строительство, разработку месторождений полезных ископаемых, эксплуатацию объектов, проведение агротехнических, лесомелиоративных, геологоразведочных, поисковых, геодезических и иных работ, если они осуществляются с нарушением земельного законодательства, установленного режима использования земель особо охраняемых территорий и могут привести к уничтожению, загрязнению, заражению или порче плодородного слоя почвы, развитию эрозии, засолению, заболачиванию и другим процессам, снижающим плодородие почв, включая сопредельную территорию, а также если эти работы ведутся по проектам, не прошедшим экспертизу либо получившим отрицательное заключение;
      9) получать от государственных органов утвержденную в установленном порядке статистическую отчетность о состоянии земельного фонда;
      10) приостанавливать строительство жилых и производственных объектов в случае отсутствия документов, удостоверяющих права на землю.
      2. Должностные лица, осуществляющие государственный контроль за использованием и охраной земель, обязаны:
      1) своевременно принимать меры к нарушителям земельного законодательства;
      2) объективно готовить материалы проводимых проверок.
      3. Жалобы на действия (решения) должностных лиц, осуществляющих государственный контроль за использованием и охраной земель, и на послужившую основанием для совершения действий (принятия решений) информацию подаются вышестоящему должностному лицу или в суд.
      4. Должностные и физические лица, препятствующие осуществлению государственного контроля за использованием и охраной земель, применяющие угрозы насилия или насильственные действия по отношению к должностным лицам, осуществляющим государственный контроль за использованием и охраной земель, несут установленную  законодательством ответственность.

Глава 19. Землеустройство, государственный земельный
кадастр и мониторинг земель

      Статья 149. Назначение и содержание землеустройства

      1. Землеустройство является системой мероприятий по обеспечению соблюдения земельного законодательства, направленного на регулирование земельных отношений, организацию рационального использования и охрану земель.
      2. Землеустройство проводится на землях всех категорий, независимо от принадлежности по форме собственности и форм хозяйствования на ней.
      Установленные в результате проведения работ по землеустройству целевое назначение, режим использования земель и их охраны, ограничения и обременения, границы земельных участков, данные о качестве и количестве земель и другие данные, рассмотренные и утвержденные в порядке, предусмотренном законодательством, являются для субъектов земельных правоотношений обязательными для исполнения.
      3. Землеустройство включает и обеспечивает:
      1) разработку республиканских, областных и региональных схем (проектов) землеустройства, зонирования земель и программ использования, улучшения и охраны земельных ресурсов на основе ландшафтно-экологического подхода;
      2) составление проектов межхозяйственного землеустройства по образованию и упорядочению существующих землепользовании, отвод и установление границ земельных участков на местности, изготовление документов на право собственности на земельный участок и на право землепользования;
      3) определение и установление на местности границ (черты) населенных пунктов, составление проектов их земельно-хозяйственного устройства;
      4) установление на местности границ административно-территориальных образований, особо охраняемых природных территорий и других земельных участков с особыми условиями пользования и охраны земель;
      5) разработку проектов землеустройства, рекультивации нарушенных и освоения новых земель, а также других проектов, связанных с использованием и охраной земель;
      6) проведение инвентаризации земель, выявление неиспользуемых, нерационально используемых или используемых не по целевому назначению земель;
      7) проведение топографо-геодезических, картографических, почвенных, геоботанических и других обследовательских и изыскательских работ;
      8) составление тематических карт и атласов состояния и использования земельных ресурсов.

      Статья 150. Проведение землеустройства

      1. Землеустройство проводится по решению исполнительных органов либо по ходатайству заинтересованных собственников земельных участков или землепользователей, а также по инициативе территориальных органов по управлению земельными ресурсами.
      Землеустройство, проводимое по инициативе заинтересованных собственников земельных участков или землепользователей, осуществляется на основании их заявок, подаваемых в соответствующий территориальный орган по управлению земельными ресурсами.
      2. Землеустроительные работы выполняются юридическими лицами и гражданами, получившими в установленном порядке лицензии на производство землеустроительных работ в соответствии с законодательством Республики Казахстан.
      3. Порядок и технология выполнения землеустроительных работ устанавливаются нормативными правовыми актами, утверждаемыми центральным уполномоченным органом по управлению земельными ресурсами, которые обязательны для всех исполнителей землеустроительных работ.
      4. Согласованная в установленном порядке землеустроительная документация утверждается:
      1) уполномоченным органом по управлению земельными ресурсами и его территориальными подразделениями в соответствии с их компетенцией, установленной законодательством;
      2) собственниками земельных участков и землепользователями, и другими заказчиками - проекты внутрихозяйственного землеустройства и проекты, связанные с рациональным использованием земель, сохранением и повышением плодородия почв, разрабатываемые и осуществляемые за их счет, по согласованию с территориальными органами по управлению земельными ресурсами;
      3) соответствующим территориальным органом по управлению земельными ресурсами утверждается землеустроительная документация, связанная с формированием границ земельных участков, установлением их на местности, изготовлением плана земельного участка, а также материалы топографо-геодезических и картографических работ, почвенных, агрохимических, геоботанических и других обследовательских и изыскательских работ по землеустройству, по составлению специальных тематических карт состояния и использования земельных ресурсов.
      5. Изменения в землеустроительную документацию вносятся только с разрешения органа, утвердившего данную документацию.
      6. Исполнение проекта землеустройства включает: перенесение проекта на местность; освоение всех элементов проекта, оформление и выдачу землеустроительных материалов и документов.

      Статья 151. Землеустроительный процесс

      1. Землеустроительный процесс включает следующие стадии:
      возбуждение производства землеустроительного действия;
      подготовительные работы;
      разработку прогнозов, схем, программ и проектов землеустройства;
      рассмотрение, согласование и утверждение землеустроительной документации;
      исполнение проекта землеустройства.
      2. Участниками землеустроительного процесса являются заказчик по проведению землеустройства, разработчик землеустроительной документации, третьи лица, права и законные интересы которых могут быть затронуты при проведении землеустройства, а также государственные органы и другие лица, согласовывающие и утверждающие землеустроительную документацию.
      3. Права участников землеустроительного процесса:
      1) заказчик по проведению землеустройства имеет право:
      участвовать лично или через представителя во всех стадиях землеустроительного процесса;
      знакомиться с материалами землеустроительного производства;
      вносить на рассмотрение свои предложения;
      участвовать в разрешении разногласий, возникших в процессе землеустройства;
      2) разработчик (физическое или юридическое лицо, занимающееся проектными и изыскательскими работами, а также осуществляющее исполнение землеустроительных проектов) имеет право:
      получать необходимую информацию по землеустройству в государственных органах;
      строить отношения с заказчиками на договорных условиях;
      проводить без особого на то разрешения контроль за ходом реализации проектов землеустройства, информировать о его результатах местные исполнительные органы и вносить предложения по улучшению практики использования и охраны земель;
      вносить предложения по совершенствованию или переработке устаревших схем и проектов землеустройства;
      3) третьи лица, права и законные интересы которых могут быть затронуты при проведении землеустройства, имеют право:
      участвовать при обсуждении вопросов землеустройства и получать информацию о ходе и результатах землеустройства, затрагивающую их интересы;
      обжаловать неправомерные действия, затрагивающие их интересы в процессе землеустройства, в соответствии с законодательством.
      4. Обязанности участников землеустроительного процесса:
      1) все участники землеустроительного процесса обязаны:
      соблюдать земельное законодательство Республики Казахстан;
      выполнять требования компетентных государственных органов по вопросам использования и охраны земель;
      обеспечивать соблюдение в землеустроительном процессе прав собственников земельных участков и землепользователей;
      2) исполнительные органы, согласовывающие и утверждающие проектную документацию, обязаны рассмотреть ее в течение месяца;
      3) заказчик по проведению землеустройства обязан:
      определить цель, задачи, содержание, особые условия и сроки проведения землеустройства;
      предоставить необходимые документы и материалы;
      организовать финансирование работ;
      в течение одного месяца принять выполненные работы или выдать мотивированный отказ;
      4) разработчик землеустроительной документации обязан:
      выполнять все работы в соответствии с действующими инструкциями и методическими указаниями, а также договором;
      привести земельные участки, на которых проводились обследовательские, изыскательские и иные работы с нарушением почвенного плодородного слоя, в первоначальное их состояние;
      нести ответственность за достоверность, качество и экологическую безопасность мероприятий, предусмотренных землеустроительной документацией.

      Статья 152. Государственный земельный кадастр

      1. Государственный земельный кадастр представляет собой систему сведений о природном и хозяйственном положении земель Республики Казахстан, местоположении, целевом использовании, размерах и границах земельных участков, их качественной характеристике, об учете землепользования и кадастровой стоимости земельных участков, иных необходимых сведений. В государственный земельный кадастр также включается информация о субъектах прав на земельные участки.
      Составной частью земельного кадастра является мелиоративный кадастр орошаемых земель, представляющий собой систему сведений о мелиоративном состоянии орошаемых земельных участков, оценке их качественных характеристик по природным и ирригационно-хозяйственным условиям, об учете их использования.
      2. Организация проведения земельного кадастра в Республике Казахстан осуществляется центральным уполномоченным органом по управлению земельными ресурсами и его территориальными органами.
      3. Государственный земельный кадастр является составной частью государственной системы кадастров Республики Казахстан и ведется по единой системе на всей территории Республики Казахстан специализированными республиканскими государственными предприятиями по отношению к которым центральный уполномоченный орган по управлению земельными ресурсами является органом государственного управления.
      4. Сведения государственного земельного кадастра являются государственным информационным ресурсом.
      5. Государственный земельный кадастр ведется посредством проведения аэрофототопографических, фотограмметрических, кадастровых съемок, проектно-изыскательских, картографических и оценочных работ, почвенных, геоботанических и других обследований и изысканий, мониторинга земель, количественного и качественного учета земель и других работ, связанных с ведением государственного земельного кадастра.
      6. Данные государственного земельного кадастра являются основой при планировании использования и охраны земель, при проведении землеустройства, оценке хозяйственной деятельности и осуществлении других мероприятий, связанных с использованием и охраной земель, а также для формирования единого государственного реестра земель, ведения правового и других кадастров, определения размера платежей за землю, учета стоимости земельных участков в составе недвижимого имущества и стоимости земли в составе природных ресурсов.
      7. Единицей учета и хранения данных государственного земельного кадастра является земельный участок, выделенный в замкнутых границах, закрепляемый в установленном порядке за субъектами земельных правоотношений.
      8. Государственному кадастровому учету подлежат земельные участки, расположенные на территории Республики Казахстан, независимо от формы собственности на землю, целевого назначения и разрешенного характера использования земельных участков.

      Статья 153. Содержание государственного земельного кадастра

      Государственный земельный кадастр включает следующие виды работ:
      1) формирование кадастрового дела земельного участка;
      2) учет количества и качества земель;
      3) учет собственников земельных участков и землепользователей, а также других субъектов земельных правоотношений;
      4) учет земельных участков для целей государственной регистрации;
      5) государственную кадастровую оценку земель и бонитировку почв;
      6) накопление, обработку и ведение банка данных о земельных участках и их субъектах, а также другой земельно-кадастровой информации на бумажных носителях и в электронном виде;
      7) создание и ведение автоматизированной информационной системы государственного земельного кадастра;
      8) изготовление и ведение земельно-кадастровых карт, в том числе цифровых;
      9) ведение земельно-кадастровой книги и единого государственного реестра земель;
      10) изготовление правоудостоверяющих документов на земельный участок.

      Статья 154. Учет земельных участков для целей регистрации

      1. Учет земельных участков для целей регистрации и находящегося на них недвижимого имущества является необходимым условием, обеспечивающим государственную регистрацию прав собственности и других прав, а также обременение на недвижимое имущество.
      2. Производство работ по учету земельных участков для целей регистрации осуществляется за счет средств заказчиков.

      Статья 155. Кадастровое деление территории
                  Республики Казахстан

      1. Кадастровое деление территории Республики Казахстан осуществляется в целях присвоения земельным участкам кадастровых номеров.
      Единицей кадастрового деления территории Республики Казахстан являются учетные кварталы.
      2. Каждому земельному участку в целях определения местоположения (идентификации) присваиваются кадастровые номера.
      3. Границы учетных кварталов и их коды по согласованию с органами архитектуры и градостроительства, государственной регистрации прав на недвижимое имущество и сделок с ним, определяются территориальными органами по управлению земельными ресурсами и утверждаются соответствующим исполнительным органом, которые в последующем используются в правовом кадастре.
      4. Перечень кодов, присваиваемых областям, городам республиканского значения, районам и городам областного (районного) значения для целей формирования кадастровых номеров земельным участкам устанавливается Правительством Республики Казахстан.

      Статья 156. Земельно-кадастровая документация

      1. Земельно-кадастровая документация на всех уровнях учета включает: базовую, периодически обновляемую и ежегодно составляемую.
      2. К базовой земельно-кадастровой документации относятся:
      1) земельно-кадастровые дела;
      2) земельно-кадастровая книга;
      3) единый государственный реестр земель;
      4) земельно-кадастровые карты.
      3. Структура, состав, содержание и формы земельно-кадастровой документации, а также порядок их ведения устанавливаются центральным уполномоченным органом по управлению земельными ресурсами.

      Статья 157. Порядок ведения государственного
                  земельного кадастра

      1. Государственный земельный кадастр ведется на бумажных носителях и может вестись с использованием электронных систем сбора, обработки и хранения информации.
      2. Порядок ведения государственного земельного кадастра устанавливается законодательством Республики Казахстан.

      Статья 158. Предоставление сведений государственного
                  земельного кадастра и пользование
                  информацией кадастра

      1. Сведения государственного земельного кадастра об определенном земельном участке предоставляются в виде выписок по месту учета данного земельного участка.
      2. Документирование сведений государственного земельного кадастра осуществляется на бумажных и электронных носителях. При наличии расхождений в сведениях, записанных на бумажных носителях, и сведениях, записанных на электронных носителях, приоритет имеют сведения, записанные на бумажных носителях, если иное не установлено законодательством Республики Казахстан.
      3. Сведения кадастра о земельных участках соотносятся с земельно-кадастровыми картами (планами).
      4. Формирование сведений государственного земельного кадастра обеспечивается проведением топографо-геодезических, аэрокосмических, картографических, землеустроительных, инвентаризационных, почвенных, геоботанических, оценочных и иных обследований и изысканий.
      5. Государственные органы, государственные предприятия и должностные лица, осуществляющие ведение государственного земельного кадастра, обязаны обеспечить достоверность сведений, включаемых в земельно-кадастровую документацию.
      6. Сведения земельного кадастра, не содержащие государственных секретов и иных ограничений, являются общедоступными и предоставляются заинтересованным физическим и юридическим лицам на платной основе. Предоставление сведений земельного кадастра в государственные органы осуществляется на бесплатной основе, за счет предусмотренных на эти цели бюджетных средств.

      Статья 159. Мониторинг земель

      1. Мониторинг земель представляет собой систему базовых (исходных), оперативных, периодических наблюдений за качественным и количественным состоянием земельного фонда, проводимых в целях своевременного выявления происходящих изменений, их оценки, прогноза дальнейшего развития и выработки рекомендаций по предупреждению и устранению последствий негативных процессов.
      2. Мониторинг земель является составной частью мониторинга за состоянием окружающей природной среды и одновременно базой для ведения мониторинга других природных сред.
      В соответствии с международными научно-техническими программами Республика Казахстан может принимать участие в работах по глобальному мониторингу земель.
      3. Объектом мониторинга земель являются все земли Республики Казахстан, независимо от форм собственности на землю, целевого назначения и характера использования земель.

      Статья 160. Задачи мониторинга земель

      1. Задачами мониторинга земель являются:
      1) своевременное выявление изменений состояния земель, их оценка, прогноз и выработка рекомендаций по предупреждению и устранению последствий негативных процессов;
      2) информационное обеспечение ведения государственного земельного кадастра, землеустройства, контроля за использованием и охраной земель и иных функций государственного управления земельными ресурсами.
      2. Мониторинг земель имеет подсистемы, соответствующие категориям земель. В зависимости от территориального охвата осуществляется республиканский, региональный либо локальный мониторинг земель.
      3. Источниками информации для мониторинга земель служат результаты систематических наблюдений, съемок, обследований, инвентаризаций, материалы государственного контроля за использованием и охраной земель, архивные данные, другие сведения о качественном состоянии земель.

      Статья 161. Ведение мониторинга земель

      1. Организацию ведения мониторинга земель осуществляет центральный уполномоченный орган по управлению земельными ресурсами.
      2. Реализация межгосударственных и международных программ по мониторингу земель осуществляется в порядке и на условиях, определяемых соглашениями и договорами, заключенными Республикой Казахстан с другими государствами.
      3. Порядок ведения мониторинга земель и пользования его данными определяется Правительством Республики Казахстан.

      Статья 162. Методы получения и использования
                  информации мониторинга земель

      1. Для получения необходимой информации при ведении мониторинга земель применяются методы дистанционного зондирования, наземных съемок и наблюдений, а также фондовые данные.
      2. Техническое обеспечение мониторинга земель осуществляется автоматизированной информационной системой, имеющей пункты сбора, обработки и хранения информации в соответствующих территориальных органах по управлению земельными ресурсами.
      3. Полученные результаты мониторинга земель накапливаются в архивах (фондах) и банках данных автоматизированной информационной системы.
      4. Граждане, предприятия и учреждения, международные организации, иностранные юридические и физические лица пользуются данными мониторинга земель в установленном порядке.

      Статья 163. Финансирование мероприятий по обеспечению
                  осуществления земельных отношений

      1. Землеустройство, проводимое при установлении границ областей, столицы и городов республиканского значения, ведение земельного кадастра и мониторинга земель, составление паспортов земельных участков сельскохозяйственного назначения и иных работ, проводимых по решению Правительства Республики Казахстан, осуществляются за счет средств республиканского бюджета.
      2. Землеустройство, проводимое при установлении границ районов, городов областного, районного значения, аульных (сельских) округов, поселков, аулов (сел), зонирование земель, перевод сельскохозяйственных угодий из одного вида в другой, земельно-хозяйственное устройство населенных пунктов и иные работы, проводимые по решению местных исполнительных органов, осуществляются за счет средств соответствующего местного бюджета.
      3. Землеустройство по заявкам частных собственников земельных участков и землепользователей осуществляется за счет их средств.

Раздел 5. Обеспечение исполнения земельного
законодательства и заключительные положения

Глава 20. Защита права собственности и права
землепользования и возмещение убытков

      Статья 164. Защита права частной собственности
                  и права землепользования

      Право собственности и право землепользования защищаются в порядке, предусмотренном Гражданским кодексо м Республики Казахстан и другими законодательными актами Республики Казахстан.

      Статья 165. Основания возмещения убытков, причиненных
                  собственникам или землепользователям

      Убытки, причиненные собственникам или землепользователям, подлежат возмещению в полном объеме в случаях:
      1) изъятия (выкупа) земель на государственные нужды, влекущего прекращение права собственности или землепользования;
      2) ограничения права собственности или землепользования в связи с установлением особого режима землепользования;
      3) нарушения прав собственников или землепользователей;
      4) ухудшения качества земель в результате строительства и эксплуатации объектов, приводящих к нарушению плодородия почвы, ухудшающих водный режим, выделяющих вредные для сельскохозяйственных культур и насаждений вещества;
      5) изъятия земель, предусмотренных статьей 90 настоящего Кодекса.

      Статья 166. Порядок возмещения убытков

      1. Убытки собственнику или землепользователю возмещаются за счет их причинителя.
      Убытки, причиненные собственнику или землепользователю в результате издания не соответствующего законодательству акта органа государственной власти, иного государственного органа, а также действиями (бездействиями) должностных лиц этих органов подлежат возмещению Республикой Казахстан или соответственно административно-территориальной единицей.
      2. При определении размера компенсации в нее включаются:
      1) рыночная стоимость земельного участка или права землепользования;
      2) рыночная стоимость находящегося на участке недвижимого имущества, включая фруктовые деревья и многолетние насаждения;
      3) стоимость затрат, связанных с освоением земельного участка, его эксплуатацией, проведением защитных мероприятий, повышением плодородия почвы и других затрат с учетом их инфляции;
      4) все убытки, причиненные собственнику или землепользователю изъятием земельного участка, включая убытки, которые они несут в связи с досрочным прекращением своих обязательств перед третьими лицами;
      5) упущенная выгода.
      3. Определение убытков, причиненных собственникам или землепользователям при изъятии земельного участка, а также размер их компенсации устанавливаются соглашением сторон.
      4. При изъятии или временном занятии земельных участков, в результате которого частично или полностью нарушается работа оросительных, осушительных, природоохранных, противоэрозионных и противоселевых объектов и сооружений (систем), убытки могут определяться, исходя из стоимости работ на строительство новых или реконструкцию существующих объектов и сооружений (систем), включая стоимость проектно-изыскательских работ.
      5. Убытки (затраты), вызванные возникшими неудобствами в использовании земли (образование островов при заполнении водохранилищ, нарушение транспортных связей, разобщение территории коммуникациями и другие), могут определяться суммой единовременных затрат на проектно изыскательские работы, строительство дамб, мостов, дорог, подъездов, других сооружений, очистку дна водохранилищ, а также на приобретение лодок, катеров, паромов и иных транспортных средств.
      6. При определении убытков (затрат), необходимых для восстановления ухудшенного качества земель, могут включаться затраты на проведение почвенных, агрохимических и других специальных обследований и изысканий, а также мероприятий, обеспечивающих восстановление качества земель.
      7. При несогласии собственника земельного участка или землепользователя с решением, влекущим прекращение права собственности или землепользования, оно не может быть осуществлено до разрешения спора в судебном порядке. При рассмотрении спора решаются также все вопросы возмещения собственнику или землепользователю причиненных убытков.

      Статья 167. Земельные споры

      Споры, вытекающие из земельных правоотношений, рассматриваются в судебном порядке.

      Статья 168. Ответственность за нарушение земельного
                  законодательства

      Физические и юридические лица, государственные органы и их должностные лица, виновные в нарушении земельного законодательства, несут ответственность в порядке, установленном законодательными актами Республики Казахстан.

Глава 21. Заключительные и переходные положения

      Статья 169. Порядок применения настоящего Кодекса

      Настоящий Кодекс применяется к земельным правоотношениям, возникшим после введения его в действие.
      Принятые до введения в действие настоящего Кодекса нормативные правовые акты, регулирующие земельные отношения, применяются в части, не противоречащей настоящему Кодексу.

      Статья 170. Переходные положения

      1. Граждане и негосударственные юридические лица Республики Казахстан, которым земельные участки предоставлены на праве временного землепользования для ведения крестьянского (фермерского) хозяйства и товарного сельскохозяйственного производства имеют право на выкуп земельного участка в частную собственность, в порядке и на условиях, установленных настоящим Кодексом.
      2. Физические и негосударственные юридические лица, передавшие принадлежащие им на праве землепользования земельные участки во вторичное землепользование (субаренду) для ведения крестьянского (фермерского) хозяйства и товарного сельскохозяйственного производства, обязаны в течение одного года с момента вступления в силу настоящего Кодекса расторгнуть договора о вторичном землепользовании (субаренде).
      При этом указанные лица имеют право самостоятельно заниматься деятельностью по ведению крестьянского (фермерского) хозяйства или товарного сельскохозяйственного производства либо передать право землепользования в качестве вклада или взноса в уставные капиталы хозяйствующих субъектов.
      В случае не реализации арендодателями указанных прав расторжение договоров о вторичном землепользовании (субаренде) и прекращение прав землепользователей (арендодателей) осуществляются в судебном порядке по иску территориальных органов по управлению земельными ресурсами, а земельные участки, переданные во вторичное землепользование, изымаются и зачисляются в специальный земельный фонд района.
      3. Граждане и негосударственные юридические лица Республики Казахстан, ранее выкупившие у государства право постоянного землепользования (право долгосрочного землепользования) земельным участком для ведения крестьянского (фермерского) хозяйства и товарного сельскохозяйственного производства, в соответствии законодательством, действовавшим на момент совершения сделок, с момента введения в действие настоящего Кодекса становятся собственниками земельных участков без взимания дополнительной платы на приобретение права частной собственности в пределах норм земельных участков, установленных настоящим Кодексом.
      Реализация права частной собственности на земельный участок указанными лицами осуществляется в порядке, предусмотренном пунктом 3 статьи 24 настоящего Кодекса.
      4. Обладатели права на условную земельную долю, которые ранее передали принадлежащее им право в аренду, обязаны в течение одного года с момента введения в действие настоящего Кодекса получить во временное общее или раздельное землепользование земельный участок для самостоятельного ведения крестьянского (фермерского) хозяйства или товарного сельскохозяйственного производства либо передать принадлежащее им право на условную земельную долю в качестве вклада в уставный капитал хозяйственного товарищества или в качестве взноса в производственный кооператив. При этом выделение (формирование) земельного участка в счет условных земельных долей, передаваемых в уставный капитал в качестве вклада или взноса, осуществляется в порядке землеустройства.
      С момента возникновения права землепользования прежние договоры (договор аренды права на условную земельную долю и договор аренды (безвозмездного землепользования) земельного участка в счет арендованных долей) теряют силу.
      Указанные лица могут приобрести право частной собственности на земельный участок в порядке и на условиях, установленных настоящим Кодексом.
      5. Обладатели условных земельных долей, передавшие принадлежащие им права в качестве вклада в уставной капитал хозяйственных товариществ или в качестве взноса в производственные кооперативы, при выходе из состава участников (членов) для образования крестьянского (фермерского) хозяйства, имеют право на выдел (раздел) в натуре доли или пая, включая земельный участок. При этом местоположение выделяемого в натуре земельного участка определяется в порядке, предусмотренном в учредительных документах хозяйственных товариществ, производственных кооперативов или соглашением сторон. В случае отсутствия порядка выдела (раздела) земельного участка в учредительных документах могут применяться нормы пункта 3 и 4 статьи 101 настоящего Кодекса.
      6. Если обладатель права на условную земельную долю, передавший принадлежащее ему право в аренду, не реализует право на получение земельного участка в течение срока, установленного пунктом 4 настоящей статьи, его право на условную земельную долю теряет силу, и земельный участок в счет нереализованных условных земельных долей, по решению районного (городского) исполнительного органа, зачисляется в специальный земельный фонд района.
      7. Все споры, связанные с правом на условную земельную долю, рассматриваются в судебном порядке.
      8. Земельные участки сельскохозяйственного назначения, непосредственно примыкающие (3-х километровая зона) к охранной зоне Государственной границы Республики Казахстан предоставляются только гражданам и юридическим лицам Республики Казахстан на праве временного землепользования до их делимитации и демаркации, если иное не установлено законодательством Республики Казахстан о государственной границе.
      9. Документы, удостоверяющие права на земельные участки, предоставленные гражданам и юридическим лицам до введения в действие настоящего Кодекса в соответствии с ранее действовавшим законодательством, сохраняют юридическую силу с учетом изменения прав на земельные участки, установленные земельными законодательствами Республики Казахстан.
      Замена таких документов на документы, удостоверяющие право собственности или право землепользования на земельные участки в соответствии с настоящим Кодексом, осуществляется по желанию правообладателей.
      При государственной регистрации прав на земельные участки или сделок с ними на основании ранее выданных документов, имеющих юридическую силу, восполнение недостающей информации для правового кадастра осуществляется в порядке, установленном центральными исполнительными органами по ведению земельного и правового кадастров по единой для Республики Казахстан методике.

      Президент
      Республики Казахстан

Қазақстан Республикасы Жер кодексінің жобасы туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы 2002 жылғы 27 қараша N 1263

      Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді:
      Қазақстан Республикасы Жер кодексінің жобасы Қазақстан Республикасының Парламенті Мәжілісінің қарауына енгізілсін.

      Қазақстан Республикасының
      Премьер-Министрі

Жоба

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ
ЖЕР КОДЕКСI

1-бөлiм. Негiзгi ережелер

1-тарау. Жалпы ережелер

      1-бап. Қазақстан Республикасының жер қоры

      1. Қазақстан Республикасының жер қоры нысаналы мақсатына сәйкес мынадай санаттарға бөлiнедi:
      1) ауыл шаруашылық мақсатындағы жер;
      2) елдi мекендердің (қалалардың, поселкелер мен ауылдық елдi мекендердің) жерi;
      3) өнеркәсiп, көлiк, байланыс, қорғаныс жерi және өзге де ауыл шаруашылық мақсатына арналмаған жер;
      4) ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерi, сауықтыру мақсатындағы, рекреациялық және тарихи-мәдени мақсаттағы жер;
      5) орман қорының жерi;
      6) су қорының жерi;
      7) босалқы жер.
      2. Осы баптың 1-тармағында аталған жерлер олар үшiн белгiленген нысаналы мақсатына сәйкес пайдаланылады. Жердің құқықтық режимi оның қай санатқа жатқызылуына және жердi (аумақты) аймақтарға бөлуге сәйкес рұқсатты пайдалануынан туындап анықталады.
      3. Қазақстан Республикасының аумағында табиғи жағдайлары бойынша мынадай аймақтар ерекшеленедi:
      1) орманды дала;
      2) дала;
      3) қуаң дала;
      4) шөлейттi;
      5) шөлдi;
      6) тау етегi-шөлдi-дала;
      7) субтропикалық шөлдi;
      8) субтропикалық-тау етегi-шөлдi;
      9) орта азиялық таулы;
      10) оңтүстік-сiбiрлiк таулы.

      2-бап. Жердi санатқа жатқызу, оларды бiр санаттан
             екiншiсiне көшiру

      Жердi осы Кодекстiң 1-бабында аталған санаттарға жатқызуды, сондай-ақ жердi оның нысаналы мақсатының өзгеруiне байланысты бiр санаттан екiншісiне көшiрудi мемлекеттiк органдар осы Кодексте және өзге де заң актілерiнде белгiленген, жер учаскелерiн алып қою және беру жөнiндегi өз құзыретi шегiнде жүргiзедi.

      3-бап. Жерге меншiк

      Қазақстан Республикасында жер мемлекеттiк меншiкте болады. Осы Кодексте белгiленген негiздерде, шарттар мен шектерде жер учаскелерi жеке меншiкте де болуы мүмкiн.

      4-бап. Жер заңдарының принциптерi

      Қазақстан Республикасының жер заңдары:
      1) Қазақстан Республикасы аумағының тұтастығы, қол сұғылмаушылығы және бөлiнбейтіндігі;
      2) жердi табиғи pecypc, Қазақстан Республикасы халқының өмiрi мен қызметінің негiзi ретінде сақтау;
      3) жердi қорғау және ұтымды пайдалану;
      4) экологиялық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету;
      5) жердi нысаналы пайдалану;
      6) ауыл шаруашылығына арналған жердiң басымдығы;
      7) жердің жай-күйi туралы ақпаратпен қамтамасыз ету және оның қолжетімділiгі;
      8) жердi пайдалану мен қорғау жөніндегi iс-шараларды мемлекеттік қолдау;
      9) жерге келтiрiлетiн залалды болғызбау немесе оның зардаптарын жою;
      10) жердi ақы төлеп пайдалану принциптерiне негiзделедi.

      5-бап. Жер заңдарының мiндеттері

      Қазақстан Республикасы жер заңдарының мiндеттерi: жер учаскесiне меншiк құқығы мен жер пайдалану құқығы пайда болуының, өзгертiлуi мен тоқталуының негiздерiн, шарттары мен шектерiн, жер учаскелерінің меншік иелерi мен жер пайдаланушылардың құқықтары мен мiндеттерiн жүзеге асыру тәртiбiн белгiлеу, жердi ұтымды пайдалану мен қорғау, топырақ құнарлылығын ұдайы қалпына келтiрiп отыру, табиғи ортаны сақтау мен жақсарту мақсатында жер қатынастарын реттеу, шаруашылық жүргiзудің барлық нысандарын тең құқықпен дамыту үшiн жағдайлар жасау, жеке және заңды тұлғалар мен мемлекеттің жерге құқықтарын қорғау, жылжымайтын мүлiк нарығын жасау мен дамыту, жер қатынастары саласында заңдылықты нығайту болып табылады.

      6-бап. Жер заңдары

      1. Қазақстан Республикасындағы жер заңдары Қазақстан Республикасының Конституциясына негізделедi және осы Кодекс пен Қазақстан Республикасының осыған сәйкес қабылданған өзге де нормативтік құқықтық актілерiнен тұрады.
      2. Жер қойнауын, суды, атмосфералық ауаны, орман-тоғайды және басқа да өсiмдіктердi, жануарлар дүниесiн, экологиялық, ғылыми және мәдени жағынан ерекше құнды қоршаған орта объектілерiн, ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдалану мен қорғау жөніндегi қатынастар арнаулы заңдармен реттеледi.
      3. Жер қатынастары субъектілерiнің өздерiне тиесілi құқықтарды жүзеге асыруы табиғи pecypc peтіндегi жерге және қоршаған ортаның өзге де объектілерiне, сондай-ақ басқа тұлғалардың құқықтары мен заңды мүдделерiне зиян келтiрмеуге тиiс.
      4. Егер жер, орман, су заңдарында, жер қойнауы, өсiмдiктер мен жан-жануарлар дүниесi, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы, қоршаған ортаны қорғау туралы заңдарда өзгеше көзделмесе, жер учаскелерiн иелену, пайдалану және билiк ету, сондай-ақ олармен мәміле жасау бойынша мүлiктiк қатынастар азаматтық заңдармен реттеледi.
      5. Жеке және заңды тұлғалардың заң актiлерiнде белгiленген құқықтарын мемлекеттiк органдардың актiлерімен шектеуге болмайды.
      6. Егер осы Кодексте немесе басқа да заң актiлерiнде өзгеше көзделмесе, шетелдіктер, азаматтығы жоқ адамдар, сондай-ақ шетелдiк заңды тұлғалар жер құқығы қатынастары жөнiнен Қазақстан Республикасының азаматтарымен және заңды тұлғаларымен бiрдей құқықтарды пайдаланады және сондай міндеттер атқарады.
      7. Басқа мемлекеттердiң Қазақстан Республикасының аумағында жер пайдалану құқығы Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шарттарға сәйкес пайда болады.

      7-бап. Халықаралық шарттар

      Егер Қазақстан Республикасы бекiткен xалықаралық шартта осы Кодекстегіден өзгеше ережелер белгiленсе, аталған шарттың ережелерi қолданылады. Халықаралық шарттан оны қолдану үшiн заң актiсiн шығару талап етiлетiн жағдайларды қоспағанда, Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шарттар жер қатынастарына тікелей қолданылады.

      8-бап. Жердi аймақтарға бөлу

      1. Аймақтарға бөлу - жер аумағын оның нысаналы мақсатын және пайдаланылу режимiн белгiлей отырып анықтау.
      2. Жердi аймақтарға бөлудi аудандық деңгейде және облыстық маңызы бар қалаларда ұйымдастыруды тиiстi аудандар мен облыстық маңызы бар қалалардың атқарушы органдары жүзеге асырады. Жердi аймақтарға бөлу жобасын (схемасын) тиiстi аудандар мен облыстық маңызы бар қалалардың өкiлдi органдары бекiтедi.
      3. Облыстық (Астана және Алматы қалалық) облыстық жер ресурстарын басқару жөнiндегi аумақтық органдар аудандар мен облыстық маңызы бар қалалардың жерiн аймақтарға бөлу жөнiндегi материалдардың негiзiнде (Астана және Алматы қалалық) атқарушы органдарының тапсыруы бойынша қоршаған ортаны қорғау, сәулет және қала құрылысы жөнiндегi жергілiктi органдармен және басқа да мүдделi органдармен бiрлесе отырып, облыстық (қалалық) деңгейде нысаналы мақсат жiктемесi енгiзiлетiн жердi аймақтарға бөлудiң жобаларын (схемаларын) әзiрлеудi ұйымдастырып, қамтамасыз етедi және оларды облыстық (Астана және Алматы қалалық) өкілдi органдардың бекiтуiне енгiзедi.
      4. Аумақты пайдаланудың жердi аймақтарға бөлу кезiнде белгiленген нысаналы режимi осы баптың 2 және 3-тармақтарында көзделген тәртiппен бекiтiледi және жер құқығы қатынастарының субъектiлерi үшiн мiндеттi болып табылады.
      5. Жердi аймақтарға бөлу жергiлiктi атқарушы органдардың шешiмi бойынша жүргiзiледi және жергiлiктi бюджет қаражаты есебiнен жүзеге асырылады.

      9-бап. Жер үшін төленетiн төлемдер

      1. Меншiктегi, тұрақты жер пайдаланудағы немесе бастапқы өтеусiз уақытша жер пайдаланудағы жер учаскелерiне Қазақстан Республикасының салық заңдарына сәйкес жер салығы салынады.
      2. Мемлекет уақытша өтемдi пайдалануға (жалға) берген жер учаскелерi үшiн жер учаскелерiн пайдалану төлемақысы алынады.
      Жер пайдалану төлемақысын есептеу және жергілiктi бюджеттің кiрiсiне төлеу тәртiбi Қазақстан Республикасының салық заңдарына сәйкес белгіленедi.
      Қазақстан Республикасының аумағында басқа мемлекеттерге жер учаскесi жалға берiлген жағдайда жер учаскелерiн пайдалану төлемақысының мөлшерi Қазақстан Республикасы бекiткен халықаралық шарттарда белгiленедi.
      3. Жер учаскелерiн мемлекеттiк меншiктен жеке меншiкке беру өтеулі негiзде сату арқылы жергiлiктi атқарушы органның шешiмi бойынша ақысы бiрден не мерзiмiн ұзарту арқылы төленiп жүргiзiледi, бұған:
      1) Қазақстан Республикасының азаматтарына - кондоминиум объектілерiндегi тұрғын үй-жайлардың меншiк иелерiне мiнсiз үлес ретінде;
      2) Қазақстан Республикасының азаматтарына белгiленген нормалар шегінде өзiндiк (қосалқы) үй шаруашылығын жүргiзу, бағбандық, жеке тұрғын үй және cаяжай құрылыстары үшiн;
      3) осы Кодексте және Қазақстан Республикасының заң актілерінде көзделген өзге де жағдайларда жер учаскесi өтеусiз негiзде берілетiн жағдайлар қосылмайды.
      Жер учаскесiне жеке меншік құқығын өтеулі түрде бepу (сату) (бұдан әрi жер учаскелерi үшiн төлемақы) немесе уақытша өтеулi жер пайдалану құқығын беру төлемақысы (бұдан әрi - жалдау құқығын сату төлемақысы) жер учаскелерi үшiн төлемақының базалық ставкаларына түзету коэффициенттерiн қолдану арқылы шығарылатын кадастрлық (бағалау) құны негiзiнде есептеледi.
      4. Мемлекеттің ауыл шаруашылық мақсатындағы жер учаскелерiн жеке меншiкке сатқаннан түсетiн қаржы Ұлттық қорға аударылады және заңдарда белгiленген тәртiппен пайдаланылады.
      5. Өзiндiк (қосалқы) үй шаруашылығын жүргiзу, бағбандық, жеке тұрғын үй және саяжай құрылысы үшiн тегiн берiлген жер учаскесінің нысаналы мақсаты өзгертiлген жағдайда жер учаскесiнің меншік иесi Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жер учаскесінің кадастрлық (бағалау) құнына тең болатын соманы жергiлiктi бюджеттің кiрiсiне төлеуге міндеттi.
      6. Жер учаскелерi және мемлекеттiк заттай гранттар түрiнде жер пайдалану құқығы инвесторға осы Кодекске және инвестициялар туралы заңдарға сәйкес берiледi.
      Жер учаскесiн заттай грант ретiнде беру туралы атқарушы органның шешімi инвестициялар жөніндегі уәкілетті органның шешiмi негiзiнде қабылданады.
      7. Меншiк иесi жер учаскесiн сатқан немесе жалға берген кезде, мемлекеттiк емес жер пайдаланушы өзіне тиесілі жер пайдалану құқығын басқа тұлғаларға сатқан кезде, сондай-ақ ол жер учаскесiн кейiнгi жер пайдаланушыларға жалға берген кезде, жер учаскелерi үшiн ақы төлеудің мөлшерi, мерзiмi мен нысаны азаматтық заңдарға сәйкес сатып алу-сату немесе мүліктік жалдау шарттарымен белгiленедi.

      10-бап. Жер учаскелерi үшін төлемақының базалық
              ставкалары және жер учаскесінің кадастрлық
              (бағалау) құны

      1. Жер учаскелерi жеке меншiкке берiлген кезде, мемлекет немесе мемлекеттiк жер пайдаланушылар жалға берген кезде олар үшiн төлемақының базалық ставкаларын, сондай-ақ уақытша жалға беру құқығын сату үшiн төлемақы мөлшерiн Қазақстан Республикасының Yкiметi белгiлейдi. Бұл орайда жер учаскесiн пайдалану үшiн төлемақы ставкалары жер салығы ставкасының мөлшерiнен кем белгiленбейдi.
      Жалға беру құқығын сату үшiн төлемақы нақты жер учаскесінің кадастрлық (бағалау) құнына қарай сараланып белгiленедi.
      2. Нақты жер учаскесiнің кадастрлық (бағалау) құнын жер ресурстарын басқару жөнiндегi аумақтық орган мемлекет жеке меншiкке өтеусiз негiзде беретiн жер үшiн төлемақының базалық ставкаларына сәйкес оған түзету (көтеретiн немесе төмендететiн) коэффициенттерiн қолдана отырып белгiлейдi және жер учаскесінің кадастрлық (бағалау) құнын анықтау актiсiмен рәсiмдейдi.
      Астана қаласының, республикалық маңызы бар қалалардың, облыс орталықтарының қала маңындағы аймағында және курорттық аймақта орналасқан елдi мекендерде (поселкелер мен ауылдық елді мекендерде) жеке меншiкке берiлетiн жер учаскелерi үшін төлемақының базалық ставкалары екі есе арттырылады.
      3. Қазақстан Республикасының азаматтарына өзіндiк (қосалқы) үй шаруашылығын жүргiзу, бағбандық және саяжай құрылысы үшiн тегiн берудiң белгiленген нормасынан артық жеке меншікке берiлетiн қосымша жер учаскелерiнiң кадастрлық (бағалау) құны бағаланатын учаскелерге неғұрлым жақын орналасқан селолық елдi мекендердiң жер учаскелерi үшiн төлемақының базалық ставкалары негiзге алына отырып белгiленедi.
      4. Елді мекендер шегiнен тыс орналасқан, үйлерге (құрылыстар мен ғимараттарға) өздерiнiң мақсатына сәйкес қызмет көрсетуге арналған жердi қоса алғанда азаматтарға және мемлекеттiк емес заңды тұлғаларға құрылыс жүргiзуге берiлген (берілетiн) немесе үйлер (құрылыстар, ғимараттар) мен олардың кешендерi салынған жер учаскелерi бойынша кадастрлық (бағалау) құны облыстық маңызы бар қалаларда аталған мақсаттар үшiн берiлген (берiлетiн) жер учаскелерi үшiн төлемақының базалық ставкасының он проценті мөлшерi негізге алына отырып белгіленедi.
      5. Осы баптың 3 және 4-тармақтарында аталған жер учаскелерiнің кадастрлық (бағалау) құнын анықтау кезiнде, осы Кодекстiң 11-бабының 4-тармағының 3) тармақшасына сәйкес қызмет көрсету аумағы орталықтарынан осы учаскелердің қашықтығына түзету коэффициенттерi қолданылады.

      11-бап. Жер учаскелерi үшін төлемақының базалық
              ставкаларына түзету коэффициенттерi

      1. Аудандық маңызы бар қалаларда, поселкелер мен селолық елдi мекендерде түзету коэффициенттерi мен аймақтардың шекаралары - аудандық атқарушы органның ұсынысы бойынша аудандық өкiлдi органның, ал облыстық маңызы бар қалаларда (Астана және Алматы қалаларында) облыстық (Астана және Алматы қалалық) атқарушы органның ұсынысы бойынша облыстық (Астана және Алматы қалалық) өкiлдi органның шешiмiмен бекiтiледi.
      Бұл орайда көтеретiн немесе түсiретiн коэффициенттердiң шектi (ең үлкен) мөлшерi екi еседен аспауы керек.
      2. Мемлекет ауыл шаруашылық өндiрiсiн жүргiзу үшiн берген жер учаскелерінің кадастрлық (бағалау) құнын анықтау кезiнде жер учаскесінің сапалық жай-күйiне, орналасуына, сумен қамтамасыз етілуіне, қызмет көрсету саласының орталықтарынан қашықтығына байланысты түзету (көтеретiн немесе төмендететiн) коэффициенттерi қолданылaды.
      3. Алқаптардың түрi мен топырақтардың үлгiсi бойынша жер учаскесінің сапалық жай-күйi жер-кадастр карталары, топырақ, геоботаника, топырақ-мелиорация және басқа зерттеу материалдары негiзiнде анықталады.
      1) егістiк құрамында пайдаланылатын жер учаскесiнің бағалық құнын белгілеу үшін оның мелиорациялық жай-күйi мен жер қабатының кеңiстiгiне қарай төмендегiдей түзету коэффициенттерi қолданылады:
      Жердiң мелиорациялық жай-күйi:
      жақсы (топырағы тұзды емес және сортаң емес, тасы жоқ, эрозияға ұшырамаған; жер асты суларының тереңдігі: тұщы су - 3 метрден астам; минералды cy - 6 метрден астам) - 1,2;
      қанағаттанарлық (топырағы аздап тұзды, сортаңдау, ұсақ тасты, аздап эрозияға ұшыраған; аздап минералданған жер асты суларының тереңдiгi 3-6 м) - 0,9;
      қанағаттанарлықсыз (топырағы орташа және өте тұзды, орташа және аса сортаң, тасты, орташа және күштi эрозияға ұшыраған; 1 г/л астам минералданған жер асты суларының тереңдігі 3 метрден төмен) - 0,6.
      Жер бетiнiң еңістігі:
      1 градусқа дейiн - 1; 1-ден 3 градусқа дейiн - 0,98; 3-тен 5 градусқа дейiн - 0,96; 5-тен 7 градусқа дейiн - 0,93; 7 градустан жоғары - 0,86.
      2) табиғи жем-шөптiк алқаптар (шабындық, жайылым) құрамында пайдаланылатын жер учаскесінің құнын анықтау үшiн учаскенiң сапалық жай-күйi мен жер қабатының ылдилығына қарай мынадай түзету коэффициенттерi қолданылады:
      жақсартылған шабындықтар мен жайылымдар:
      көп жылдық шөп егiлiп, түбегейлi жақсартылған - 1,2;
      өсiмдiк жамылғысының түр-құрамын өзгертпей беткі қабаты жақсартылған - 1,1;
      шабындық жерiнің жай-күйі:
      жақсы (ласталмаған, бұталар өспеген, ағашы жоқ, тассыз, аймақтық өсiмдiктердiң белгiлерi жақсы байқалатын жер учаскесi) - 1,2;
      қанағаттанарлық (жер учаскесi ласталған, бұталар, ағаш өскен, тасты, өсiмдiк құрамының аймақтық құрылымы бұзылған. Аталған белгiлер аумақтың 40 процентiне дейiнгi алаңынан көрiнедi) - 0,9;
      қанағаттанарлықсыз (ласталған, бұта, ағаш өскен, тасты, өсiмдiк құрамының аймақтық құрылымы бұзылған жер учаскесi.
      Аталған белгiлер аумақтың 40 процентiнен астам алаңынан көрiнедi) - 0,7;
      жер қабатының еңiстiгi:
      3 градусқа дейiн - 1; 3,1 - 6 градус - 0,95; 6,1 - 10 градус - 0,9;
      10,1 - 20 градус - 0,85; 20 градустан жоғары - 0,5.
      жайылым жерінің жай-күйi:
      жақсы (ласталмаған, бұталар (азыққа жарамайтын бұталар), ағаш өспеген, тассыз, аймақтық өсiмдіктердің белгiлерi жақсы байқалатын жер учаскесi) - 1,2;
      қанағаттанарлық (ласталған, бұталар (азыққа жарамайтын бұталар), ағаш өскен, тасты, өсiмдiк қабатының аймақтық құрылымы бұзылған, қатты тапталған жайылымдары бар, жалаңаштанған сор, сортаң топырақты, тақыр жер учаскесi. Аталған белгiлер аумақтың 40 процентiне дейiнгi алаңынан көрiнедi) - 0,9-1;
      қанағаттанарлықсыз (ласталған, бұта (азыққа жарамайтын бұталар), ағаш өскен, тасты, өсiмдiк қабатының аймақтық құрылымы бұзылған, қатты тапталған жайылымдары бар, жалаңаштанған сор, сортаң топырақты, тақыр жер учаскесi. Аталған белгiлер аумақтың 40 процентiнен астам алаңынан байқалады) - 0,6.
      жер қабатының еңістігі:
      12 градусқа дейiн - 1; 13 - 20 градус - 0,8; 20 градустан жоғары - 0,6.
      4. Жep учаскелерінің құнын aнықтау үшін жep учаскесінің суландырылуына, шаруашылық орталығынан қашықтығына, қызмет көрсету саласының орталығынан қашықтығына байланысты мынадай түзету коэффициенттерi қолданылады:
      1) жер учаскесінің суландырылуы (сумен қамтамасыз eтілуі):
      суландырылған - 1,2; суландырылмаған - 0,8.
      2) жер учаскесiнің шаруашылық орталығына қатысты орналасқан жерi, километрмен:
      беске дейiн - 1,2; 5-тен 10-ға дейiн - 1; 10-нан 20-ға дейiн - 0,9; 20-дан 30-ға дейiн - 0,8; 30-дан жоғары - 0,7.
      3) жолдардың сапасына қарай жер учаскесiнің қызмет көрсету орталықтарынан қашықтығы:
_________________________________________________________
  Қашықтығы,     Тас      Қиыршық тас     Жай жолдар
     км          жолдар   төселген
                          жолдар
_________________________________________________________

20-ға дейiн       1,4       1,1             0,7
21-40             1,2       0,9             0,6
41-60             1.0       0,7             0,5
61-80             0,8       0,5
81-100            0,6
100-ден жоғары    0,5

      5. Жер учаскесiнің кадастрлық (бағалау) құнын арттыратын немесе кемiтетiн бiрнеше факторлар болған кезде коэффициенттер көбейтіледi.
      Ауыл шаруашылығы өндiрiсiн жүргiзуге арналған жер учаскесiнің кадастрлық (бағалау) құнын арттырудың немесе кемiтудiң жалпы мөлшерi осы Кодекстiң 10-бабының 1-тармағына сәйкес белгіленген базалық ставкалардың елу процентiнен аспауы керек.

      12-бап. Кодексте пайдаланылатын негiзгi ұғымдар

      Осы Кодексте мынадай ұғымдар пайдаланылады:
      1) жер үшiн жалдау төлемақысы - уақытша өтеулi жер пайдалану үшiн төлемақы;
      2) үлестес тұлға - мемлекеттiк емес заңды тұлғаға қатысты еншiлес болып табылатын немесе тәуелдi акционерлiк қоғам деп танылатын ұйым;
      3) төлемақының базалық ставкасы - мемлекет жер учаскесiне жеке меншік құқығын берген кезде немесе уақытша өтеулi жер пайдалану құқығын сатқан кезде оның кадастрлық (бағалау) құнын анықтауға арналған жер учаскесiнiң нормативтiк бағасы;
      4) уақытша жep пайдаланушылар - жep пайдалану құқығы белгiлi бiр мерзiммен шектелген тұлғалар;
      5) кейiнгi жер пайдаланушылар - бастапқы жер пайдалану мәртебесiн сақтап қалатын пайдаланушылардан кейiнгi жер пайдалану туралы шарт негiзiнде yaқытша жер пайдалану құқығын алған тұлғалар;
      6) мемлекеттiк жер пайдаланушылар - мемлекеттiк республикалық және коммуналдық заңды тұлғалар;
      7) мемлекеттiк заттай гранттар - инвесторға осы Кодексте және инвестициялар туралы заңдарда белгiленген тәртiппен меншікке немесе пайдалануға өтеусiз берiлетiн жер учаскелерi;
      8) жер учаскесiн немесе жер пайдалану құқығын кепiлге салу - мiндеттемелердiң орындалуын қамтамасыз етудiң кепiл шартына негізделген не заң актілерiнің негізіндегі әдісi, оған сәйкес борышкер кепiлмен қамтамасыз етiлген мiндеттеменi орындамаған жағдайда кредитордың (кепiл ұстаушының) кепiлге салынған жер учаскесiнiң немесе жер пайдалану құқығының құнынан, Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексiнде белгiленген қайтарып алуды қоспағанда, осы жер учаскесi немесе жер пайдалану құқығы тиесiлі тұлғаның (кепiл берушінің) басқа кредиторлары алдында қайтарым алуға басым құқығы болады;
      9) жер үлесi - жер учаскесiне құқықтар мен мiндеттерге басқа тұлғалармен бiрге қатысудың осы Кодексте және өзге де заң актiлерiнде белгiленген жағдайлар мен шарттарда бөлiнуi мүмкiн сан жағынан анықталған үлесi;
      10) жер құқығы қатынастары - жер ресурстарын басқаруға, жекелеген субъектілерге жер учаскелерiн бекiтiп беруге, жерге меншiк құқығын және өзге де құқықтарды жүзеге асыруға байланысты жердi пайдалану мен қорғау жөнiндегi құқықтық қатынастар;
      11) жер ресурстары - қоғамның материалдық, мәдени және басқа да қажеттерiн қанағаттандыру үшiн шаруашылық және өзге де қызмет процесiнде пайдаланылатын немесе пайдаланылуы мүмкiн жер;
      12) жер кадастры - жер туралы мәлiметтер жүйесi, мемлекеттік кадастрлардың құрамдас бөлiгi;
      13) жер учаскесi - осы Кодексте белгiленген тәртiппен жер қатынастары субъектiлерiне бекiтiлiп берілетiн, тұйықталған шекара iшiнде бөлiнген жер бөлiгi;
      14) жер - Қазақстан Республикасының егемендiгi белгiленетiн шектегi аумақтық кеңiстiк, табиғи pecypc, жалпыға бiрдей өндiрiс құралы және кез келген еңбек процесiнiң аумақтық негiзi;
      15) иммиграция жер қоры - оралмандарға беру үшiн резервке қалдырылған және арнайы жер қоры құрамына кiретiн жер учаскелерi;
      16) шетелдiк жер пайдаланушылар - шет мемлекет азаматтары, азаматтығы жоқ адамдар, шет мемлекет заңдарына сәйкес құрылған заңды тұлғалар (шетелдiк заңды тұлғалар), шет мемлекеттер, халықаралық бiрлестiктер мен ұйымдар;
      17) жер учаскелерінің нысаналы мақсатының классификаторы - аумақты аймаққа бөлуге сәйкес, учаске аумағын және онда орналасқан үйлер мен ғимараттардың функционалды мақсатының (пайдаланылуы) типi және түрi бойынша жер учаскелерiн мақсатты пайдалану түрлерiн топтастыру;
      18) кондоминиум - жылжымайтын мүлiкке меншіктің ерекше (өзге де құқықтық) нысаны, бұл ретте жылжымайтын мүліктің жекелеген бөліктерi жеке және (немесе) заңды тұлғалардың бөлек (дара) меншігіндe (өзге де құқықта) болады, ал бөлек меншiкке жатпайтын мүлік, оның iшінде жер учаскесi де, оларға ортақ үлестiк меншiк құқығымен (өзге де ортақ құқықпен) тиесiлі болады және бөлек (дара) меншiктегi (өзге де ортақ құқығы) жылжымайтын мүлiк бөлiктерiне құқықтардан ажыратылмайды;
      19) өзiндiк қосалқы үй шаруашылығы - ауылдық жерде және қала маңындағы аймақта орналасқан жер учаскесiндегі өз қажеттерiн қанағаттандыруға арналған қызмет түрi;
      20) ұлттық жер пайдаланушылар - Қазақстан Республикасының азаматтары, Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес құрылған заңды тұлғалар, соның iшiнде шетел қатысатын кәсіпорындар;
      21) мемлекеттiк емес жер пайдаланушылар - азаматтар және (немесе) мемлекеттiк емес заңды тұлғалар;
      22) жер қатынастарының объектiсi - Қазақстан Республикасының аумағы шегіндегi бүкіл жер, онда не орналасқандығына және олардың жекелеген субъектiлерге бекітіліп берілуiнiң құқықтық негiздерiне қарамастан, жекелеген жер учаскелерi, сондай-ақ жер учаскелерi мен жер үлестерiне құқықтар;
      23) меншiк құқығының объектілерi - мемлекеттiк және жеке меншiктегі жер;
      24) бастапқы жер пайдаланушылар - жер пайдалану құқығын осы Кодекстiң 32-бабында көзделген тәртiппен тікелей мемлекеттен не бұл құқықтан айыру тәртiбiмен басқа да бастапқы жер пайдаланушылардан алған тұлғалар;
      25) жер учаскесiн жалға беру құқығын сату төлемақысы - уақытша өтеулі жер пайдалану құқығымен берiлген мемлекеттік меншiктегi жер учаскесi үшін біржолғы төлем;
      26) тұрақты жер пайдаланушылар - жер пайдалану құқығы мерзімсіз сипатта болатын тұлғалар;
      27) топырақ қабаты - жердiң құрғақ үстiңгi қабаты, тек өзiне тән құрылысы, құрамы мен қасиеттерi бар ерекше табиғи құрылым;
      28) жер иелену құқығы - жердi нақты иеленудi жүзеге асырудың заң арқылы қамтамасыз етiлген мүмкіндiгi;
      29) жеке меншiктегi жер учаскесiн уақытша пайдалану құқығы - жер учаскесінің меншiк иесi мен уақытша пайдаланушы (жалға алушы немесе өтеусiз пайдаланушы) арасындағы жер учаскесiн уақытша пайдалану туралы шарт негiзiнде туындайтын, субъектінің жер учаскесiн иелену және пайдалану құқығы;
      30) жер пайдалану құқығы - тұлғаның мемлекеттiк меншiктегi жер учаскесiн өтеулі және (немесе) өтеусiз негiзде мерзiмсiз (жердi тұрақты пайдалану) немесе белгiлi бір мерзiм iшiнде (жердi уақытша пайдалану) иелену және пайдалану құқығы;
      31) жерге билiк ету құқығы - мемлекеттiң Қазақстан Республикасы аумағындағы жердің заңдық тағдырын анықтауға заңмен қамтамасыз етiлген құқығы, сондай-ақ жердің жеке меншік иесінің өз жер учаскесіне қатысты заң актілерінде тыйым салынбаған мәмілелер жасауына құқығы;
      32) жер учаскесiне жеке меншiк құқығы - азаматтардың және мемлекеттік емес заңды тұлғалардың өздерiне тиесiлi жер учаскесiн осы Кодексте белгiленген негiздерде, жағдайлар мен шектерде иелену, пайдалану және оларға билiк ету құқығы;
      33) жер учаскесiне құқық белгiлейтiн құжаттар - осылардың негiзiнде азаматтар мен заңды тұлғалардың жер учаскесiне тиiстi құқықтары (жеке меншік құқығы, жер пайдалану құқығы, сервитуттар және жер учаскесiне өзге де мүліктiк құқықтар) туындайтын құжаттар. Құқық белгілейтін құжаттарға жер учаскесiне құқық беру туралы атқарушы органдардың құқықтық актiлерi, сатып алу-сату шарттары (айырбастау, сыйға тарту немесе жер учаскесiн оқшаулау туралы өзге мәмiлелер) және сот органдарының жер учаскесiне жеке меншiк құқығын, жер пайдалану құқығын және жерге өзге мүлiктік құқықтарды тану туралы шешiмдерi жатады.
      34) жер учаскесiне құқықты куәландыратын құжаттар - жер учаскесінің ұқсастыру сипаттамаларын көрсететiн және жер ресурстарын басқару жөнiндегi аумақтық органдар жер учаскелерінің меншiк иелерi мен жер пайдаланушыларға құқық белгiлеу құжаттарының негiзiнде беретiн құжаттар. Құқықты куәландыратын құжаттарға жер учаскесiне жеке меншiк құқығына арналған акті, тұрақты жер пайдалану құқығына арналған актi және уақытша (өтеулi, өтеусiз) жер пайдалану құқығына арналған актi жатады;
      35) атқарушы органдардың шешiмi - атқарушы органдардың жер учаскесiне құқық беру туралы құқықтық актiлерi;
      36) сервитут - бөтен жер учаскесiн шектеулi мақсатты пайдалану, оның iшінде жаяу өту, көлiкпен өту, қажеттi коммуникацияларды тарту мен пайдалану, аң аулау шаруашылығы және басқа да мұқтаждар үшiн пайдалану құқығы;
      37) арнайы жер қоры - ауыл шаруашылық мақсатындағы алқаптардың, сондай-ақ мақсаты бойынша пайдаланылмай жатқан не заңдарды бұза отырып пайдаланылып жүрген жер учаскелерінің және шартты жер үлестерiнің иелерi мен жер пайдаланушылар бас тартқан жердің есебiнен құрылатын резервтегi жер;
      38) жер құқығы қатынастарының субъектiлерi - жер құқығы қатынастарына қатысушы болып табылатын және соған орай осы құқық қатынасында құқығы бар және мiндет атқаратын жеке және заңды тұлғалар, сондай-ақ мемлекеттер;
      39) шартты жер үлесi - таратылған немесе қайта ұйымдастырылған ұжымшар мүшелерiнің, мемлекеттiк емес болып қайта құрылған мемлекеттiк ауыл шаруашылық ұйымдары қызметкерлерінің, сондай-ақ осы Кодексте аталған өзге де тұлғалардың сандық тұрғыдан анықталған үлесi, оған сәйкес бұдан бұрын аталған ұйымдардың жер пайдалану құрамына енген жер учаскелерiне құқықтар беру жүзеге асырылады немесе осы Кодексте көзделген өзге де құқықтар iске асырылады.

2-тарау. Мемлекеттiк органдардың жер қатынастары
саласындағы құзыретi

      13-бап. Қазақстан Республикасы Yкiметiнің құзыретi

      Жер қатынастарын реттеу саласында Қазақстан Республикасы Үкiметiнің құзыретіне мыналар жатады:
      1) Республиканың жер қорын пайдалану мен қорғау саласындағы негiзгi бағыттарды әзiрлеу;
      2) қоршаған ортаны қорғау жөнiндегi басқа да iс-шаралармен кешендi түрде жердi ұтымды пайдалану топырақ құнарлылығын сақтау мен арттыру, жер ресурстарын қорғау жөніндегi мемлекеттiк бағдарламаларды әзiрлеу;
      3) республикалық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды жасау мен кеңейтуге, халықаралық міндеттемелердi орындауға және жердi қорғаныс қажеттерi үшiн пайдалануға байланысты жағдайларда барлық санаттағы жерден жер учаскелерiн беру және қайтарып алу, соның iшiнде сатып алу жолымен алу;
      4) жер учаскесiне меншiк құқығына және жердi пайдалану құқығына берілетiн құжаттардың нысандарын бекiту;
      5) облыстық өкiлдi және атқарушы органдармен олардың аудандар мен облыстық маңызы бар қалалардың шекараларын өзгерту мәселелерi жөнiндегi ұсыныстарын келiсу, сондай-ақ облыстық маңызы бар қалалар төңiрегiнде қала маңы аймақтарын белгiлеу мен өзгерту;
      6) жердi ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға жатқызу және жердi осы аумақтардың резервiне қалдыру тәртiбiн, республикалық және халықаралық маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың тiзбесiн бекiту;
      7) мемлекеттiк жер кадастры мен жер мониторингін жүргiзу тәртiбiн бекiту;
      8) жердi пайдалану мен қорғауға мемлекеттік бақылау жасауды жүзеге асыру тәртiбiн белгiлеу;
      9) облыстар арасындағы жер қатынастарын peттey;
      10) осы Кодексте және өзге де заң актiлерiнде өз құзыретіне жатқызылған өзге де мәселелер.

      14-бап. Жер ресурстарын басқару жөнiндегi орталық
              уәкiлеттi органның және оның жергiлікті
              жерлердегі органдарының құзыретi

      1. Жер ресурстарын басқару жөнiндегi орталық уәкiлеттi орган мен оның жергiлiктi жерлердегi органдарының құзыретіне мыналар жатады:
      1) жер ресурстарын басқару мен жер қатынастарын реттеу саласында бiрыңғай мемлекеттiк саясат жүргiзу;
      2) жердi пайдалану мен қорғауға мемлекеттiк бақылау жасауды жүзеге асыру;
      3) мемлекеттік жер кадастры мен жер мониторингін жүргiзудi ұйымдастыру;
      4) жерге орналастыруды республикалық деңгейде жүргiзудi ұйымдастыру;
      5) жер қатынастары саласында мемлекет мүдделерiн қорғау;
      6) жердi аймақтарға бөлу негiзiнде оның пайдаланылуын жоспарлау мен оған болжам жасауды ұйымдастыру, жер учаскелерінің шекараларын белгiлеу;
      7) жерге орналастыру жұмыстарын жүргiзуге лицензия беру;
      8) мемлекет жеке меншiкке сататын немесе пайдалануға беретiн нақты жер учаскелерінің бағалау құнын анықтау;
      9) жер учаскесiне құқықты куәландыратын құжаттар беру;
      10) жердi аймақтарға бөлу жөнiндегi жұмысты әдiстемелiк қамтамасыз ету;
      11) жер учаскелерінің бөлiнетіндігі мен бөлiнбейтіндігін анықтау;
      12) пайдаланылмай жатқан жердi және заңдарды бұза отырып пайдаланылып жүрген жердi анықтау;
      13) жер заңдарын бұзушылықты жою жөнiнде шаралар қолдану;
      14) жердi пайдалану мен қорғау мәселелерiне қатысты республикалық, облыстық, аудандық бағдарламаларға, схемалар мен жобаларға сараптама жүргiзу;
      15) егер құрылыс, пайдалы қазбалар кенiштерін қазу, объектілердi пайдалану, геологиялық-барлау және басқа жұмыстар жер заңдарын, жердi пайдаланудың белгiленген режимiн бұза отырып жүзеге асырылса, сондай-ақ бұл жұмыстар сараптамадан өтпеген немесе терiс қорытынды алған жобалар бойынша жүргiзiлсе, оларды тоқтата тұру;
      16) анықталған жер заңдарын бұзушылықты жою жөнінде орындау үшін мiндеттi нұсқамалар беру;
      17) жер заңдары саласындағы әкiмшiлiк құқық бұзушылықтар туралы iстердi қарау;
      18) осы Кодексте және өзге заң актілерiнде өз құзыретiне жатқызылған өзге де мәселелер.
      2. Уәкілеттi орган мен оның жергiлiктi жерлердегi органдары өз қызметiн Қазақстан Республикасының Yкiметi бекiтетiн ережеге сәйкес жүзеге асырады.

      15-бап. Жергiлiктi өкiлді органдар мен жергiлiктi
              өзiн-өзi басқару органдарының құзыретi

      1. Тиiстi аумақтарда жер қатынастарын реттеу саласында жергiлiктi өкілді органдардың құзыретiне мыналар жатады:
      1) басқа да табиғат қорғау iс-шараларымен кешендi түрде жерді ұтымды  пайдалану, топырақ құнарлылығын арттыру жер ресурстарын қорғау жөнiндегi аймақтық бағдарламаларды бекiту;
      2) ауыл шаруашылық алқаптарын қоса алғанда, ауылдық (селолық) атқарушы органдардың қарамағына берiлген елдi мекендер аумағында жер-шаруашылық жағынан жайғастыру жоспарларын бекiту;
      3) жергіліктi бюджеттер құрамында жер ресурстарын қорғау және топырақ құнарлылығын арттыру жөнiндегi шығыстарды бекiту;
      4) жергiлiктi атқарушы органдар мен ұйымдар басшыларының жер ресурстарының пайдаланылуы мен қорғалуының жай-күйі туралы есептерiн тыңдау;
      5) заң актiлерiнде белгiленген құзыретi шегiнде әкiмшiлiк-аумақтық бiрлiктер арасындағы шекараларды белгiлеу туралы шешімдер қабылдау;
      6) осы Кодексте және өзге де заң актiлерiнде өз құзыретiне жатқызылған өзге де мәселелер.
      2. Жергiлiкті өзiн-өзi басқару органдары жер қатынастарын peттey саласында Қазақстан Республикасының заң актілерiнде белгiленген өкілеттiк шегiнде халықтың жергiлiктi маңызы бар мәселелердi шешуге қатысуын қамтамасыз етедi.

      16-бап. Облыстық (республикалық маңызы бар қалалық,
              астаналық) атқарушы органның құзыретi

      1. Жер қатынастарын реттеу саласында облыстық (республикалық маңызы бар қалалық, астаналық) атқарушы органның құзыретіне мыналар жатады:
      1) облыстық (республикалық маңызы бар қаланың, астананың) өкiлдi органның бекiтуiне енгiзу үшін жердi ұтымды пайдалану, топырақ құнарлылығын арттыру, басқа да табиғат қорғау шараларымен кешендi түрде жер ресурстарын қорғау жөнiндегi облыстық (қалалық) бағдарламаларды әзiрлеу және оларды орындау;
      2) жер қойнауын пайдалану, магистральды құбырлар өткiзу, мұнай және газ өңдеу объектiлерiнің құрылысы мақсатында жер учаскелерiн беру және қайтарып алу, соның ішінде сатып алу жолымен алу;
      3) ауданаралық маңызы бар уақытша пайдаланылатын мал айдау жолдарына жер учаскелерiн беру;
      4) осы Кодекстiң 71-бабының 2-тармағына сәйкес iздестiру жұмыстарын жүргiзу үшiн жер учаскелерiн пайдалануға рұқсат беру;
      5) мемлекеттiк ғылыми-зерттеу оқу және басқа да ауыл шаруашылық ғылыми ұйымдары мен олардың тәжiрибе шаруашылықтарына, сондай-ақ мемлекеттік тұқым өсiру шаруашылықтары мен асыл тұқымды мал зауыттарына жер учаскелерiн беру;
      6) ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың барлық түрлерiн құру үшін жерді резервте сақтау;
      7) осы Кодекстің 13-бабының 3) тармақшасында көзделген жағдайларды қоспағанда, жергiлiктi маңызы бар ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды құру мен кеңейтуге байланысты жағдайларда жердiң барлық санаттарынан жер учаскелерiн беру және қайтарып алу, соның iшiнде сатып алу жолымен алу;
      8) осы Кодексте және басқа да заң актілерiнде белгiленген құзыретіне сәйкес аудандар арасындағы жер қатынастарын реттеу;
      9) осы Кодекстің 90-бабында көзделген жағдайларда, орман қоры жерiнен өзге жер учаскелерiн беру және алып қою, соның iшiнде сатып алу жолымен алу;
      10) аудандық, қалалық (облыстық маңызы бар) атқарушы органдардың қызметiн жер ресурстарын пайдалану мен қорғау жағынан үйлестіріп отыру, оған басшылық ету және бақылау жасау;
      11) осы Кодексте және өзге де заң актілерiнде өз құзыретiне жатқызылған өзге де мәселелер.
      2. Жер ресурстарын реттеу саласында республикалық маңызы бар қалалық, астаналық атқарушы органның құзiретiне, сондай-ақ мыналар жатады:
      1) осы Кодекстiң 13-бабында көзделген жағдайларды қоспағанда, жер учаскелерiн жеке меншiкке және жер пайдалануға беру;
      2) осы Кодекстің 13-бабында көзделген жағдайларды қоспағанда, мемлекеттiк қажеттіліктер үшiн жер учаскелерiн қайтарып алу, соның ішінде сатып алу жолымен алу;
      3) тиiстi өкiлеттi орган бекіту үшiн өздерiне әкiмшілік бағыныстағы елдi мекендердің аумағын жер-шаруашылық жағынан жайғастыру жоспарларын әзiрлеу және олардың орындалуын қамтамасыз ету.

      17-бап. Аудандық (қалалардағы ауданнан басқа), қалалық,
              поселкелік, ауылдық және селолық атқарушы
              органдардың құзыретi

      Елдi мекендер жерiн қоспағанда, аудан шекарасының шегiнде жер қатынастарын реттеу саласында аудандық (қалалардағы аудандардан басқа) атқарушы органдардың құзiретiне мыналар жатады:
      1) осы Кодекстiң 13, 16, 18 және 19-баптарында көзделген жағдайларды қоспағанда, жер учаскелерін жеке меншікке және жер пайдалануға беру;
      2) осы Кодекстiң 13, 16 және 18-баптарында көзделген жағдайларды қоспағанда, жерді мемлекеттiк қажеттер үшiн қайтарып алу, соның iшiнде сатып алу жолымен aлу;
      3) жердi ұтымды пайдалану, топырақ құнарлылығын арттыру, басқа да табиғат қорғау шараларымен кешендi түрде жер ресурстарын қорғау жөнiндегi аудандық бағдарламаларды әзiрлеу және тиiстi өкiлдi органның бекiтуiне енгiзу және оларды орындау;
      4) ауылдық (селолық) атқарушы органдардың қарауына берілген ауыл шаруашылық алқаптарын қоса, елдi мекендер аумағында жер-шаруашылық жайғастыру жоспарларын тиiстi өкілдi органның бекiтуi үшін әзiрлеу және оның орындалуын қамтамасыз ету;
      5) осы Кодекстiң 71-бабының 2-тармағына сәйкес iздестiру жұмыстары үшiн жер учаскелерiн пайдалануға рұқсат беру;
      6) арнаулы жер қорын құру;
      7) осы Кодексте және өзге де заң актілерінде өз құзыретіне жатқызылған өзге де мәселелер.

      18-бап. Қалалық атқарушы органның құзыретi

      Қаланың шекарасы (шегi) шебiнде және оның әкiмшілік бағыныстылығына берiлген аумақта жер қатынастарын реттеу саласында облыстық маңызы бар қаланың атқарушы органының құзыретіне мыналар жатады:
      1) осы Кодекстiң 13, 16 және 19-баптарында көзделген жағдайларды қоспағанда, жер учаскелерiн жеке меншiкке және жер пайдалануға беру;
      2) осы Кодекстiң 13 және 16-баптарында көзделген жағдайларды қоспағанда, жердi мемлекеттік қажеттер үшiн қайтарып алу, соның iшінде сатып алу жолымен алу;
      3) жердi ұтымды пайдалану, топырақ құнарлылығын арттыру, басқа да табиғат қорғау шараларымен кешендi түрде жер ресурстарын қорғау жөніндегi қалалық бағдарламаларды әзiрлеу және тиiстi өкілдi органның бекiтуінe енгiзу және олардың орындалуын қамтамасыз ету;
      4) тиiстi өкiлдi органның бекiтуiне енгiзу үшiн өзiне әкiмшiлiк бағыныстағы eлді мекендер аумағында жер-шаруашылық жайғастыру жоспарларын әзiрлеу және олардың орындалуын қамтамасыз ету;
      5) осы Кодекстiң 71-бабының 2-тармағына сәйкес iздестiру жұмыстары үшiн жер учаскелерiн пайдалануға рұқсат беру;
      6) арнаулы жер қорын құру;
      7) осы Кодексте және өзге де заң актілерiнде өз құзыретiне жатқызылған өзге де мәселелер.

      19-бaп. Аудандық маңызы бар қалалардың, поселкелердiң,
              ауылдардың, (селолардың), ауылдық (селолық)
              округтар әкiмдерiнiң құзыреті

      Қала, поселке, ауылдық елдi мекен шекарасы (шегi) шебiнде жер қатынастарын реттеу саласында аудандық маңызы бар қалалар, поселке, ауыл (село), ауылдық (селолық) округтар әкiмдерiнің құзiретіне мыналар жатады:
      1) осы Кодекстiң 13 және 16-баптарында көзделген жағдайларды қоспағанда, жер учаскелерін жеке меншiкке және жер пайдалануға беру;
      2) жердi мемлекеттiк қажеттер үшiн қайтарып aлу соның iшiнде сатып алу жолымен қайтарып алу мәселелерi жөнiнде аудандық (қалалық) әкiмдiкке ұсыныс енгiзу;
      3) осы Кодексте және өзге де заң актiлерiнде өз құзыретiне жатқызылған өзге де мәселелер.

2-бөлiм. Жерге меншік құқығы, жер пайдалану құқығы және жерге өзге де заттық құқықтар

3-тарау. Жерге жеке меншiк құқығы

      20-бап. Жерге меншiк құқығының түрлерi

      1. Қазақстан Республикасында жерге мемлекеттiк және жеке меншiк танылады және тең дәрежеде қорғалады.
      2. Меншiк құқығының субъектілерi:
      Республика аумағында жерге мемлекеттiк меншiк құқығының субъектiсi - Қазақстан Республикасы;
      осы Кодексте белгiленген негiздерде, жағдайлар мен шектерде жер учаскелерiне жеке меншiк құқығының субъектiсi - азаматтар және мемлекеттiк емес заңды тұлғалар.

      21-бап. Меншік құқығының мазмұны

      1. Меншiк иесінің өзiне тиесiлi жер учаскесiн иеленуге, пайдалануға және оған билiк етуге құқығы бар.
      2. Жердiң меншiк иесi ретiндегi мемлекеттiң құқықтарын осы Кодексте және өзге де заң актілерiнде белгіленген өз құзыретiне сәйкес мемлекеттiк басқару органдары жүзеге асырады.
      3. Жер учаскесінің меншiк иесi осы Кодексте және өзге де заң актілерінде көзделген негiздерде, жағдайлар мен шектерде меншiк иесi құқығын жүзеге асыра алады.

      22-бап. Жер учаскесiне құқықтың пайда болуы

      1. Жер учаскесiне меншiк құқығы:
      1) меншік құқығын беру;
      2) меншiк құқығын тапсыру;
      3) меншiк құқығының әмбебап құқықтық мирасқорлық тәртiбiмен (мұраға қалдыру, заңды тұлғаны қайта ұйымдастыру) ауысуы арқылы пайда болады.
      2. Меншiк құқығын беру, басқа бiреуге тапсыру және оның ауысуы жер учаскесiнің нысаналы мақсатын ескере отырып жүзеге асырылуға тиiс.
      3. Жер учаскесiне меншік құқығы:
      1) мемлекеттік органдар актілерiнiң;
      2) азаматтық-құқықтық мәмiлелердiң негiзiнде;
      3) заңдарда көзделген өзге де негiздерде пайда болады.

      23-бап. Азаматтар мен заңды тұлғалардың жер учаскелерiне
              меншiк құқығы

      1. Осы Кодекске сәйкес жеке меншікте бола алмайтын жер учаскелерiн қоспағанда, мемлекеттік меншiктегi жер учаскелерi азаматтар мен мемлекеттiк емес заңды тұлғаларға жеке меншiкке берiлуi мүмкiн.
      2. Шаруа (фермер) қожалығын, өзiндiк (қосалқы) үй шаруашылығын жүргiзу, ағаш өсiру, бағбандық, жеке тұрғын үй және саяжай құрылысы үшiн, сондай-ақ үйлерді (құрылыстарды, ғимараттарды) олардың мақсатына сәйкес күтіп ұстауға арналған жердi қоса алғанда, өндiрiстiк және өндiрiстiк емес үйлердi, оның iшiнде тұрғын үйлер (құрылыстар, ғимараттар) мен олардың кешендерiн салуға берiлген (берілетiн) немесе олар салынған жер учаскелерi Қазақстан Республикасы азаматтарының жеке меншiгiнде болуы мүмкiн.
      Шаруа (фермер) қожалығын, өзiндiк (қосалқы) үй шаруашылығын жүргізу, ағаш өсiру, бағбандық, жеке тұрғын үй және саяжай құрылысы үшін берiлген жер учаскесінің меншiк иесi болып табылатын азамат Қазақстан Республикасының азаматтығынан шыққан жағдайда меншiк құқығы иеліктен алынуға немесе осы Кодекстiң 66-бабының нормаларына сәйкес қайта ресiмделуге тиiс.
      3. Тауарлы ауыл шаруашылық өндiрiсiн жүргiзу, ағаш өсiру үшiн, үйлерді (құрылыстарды, ғимараттарды) олардың мақсатына сәйкес күтiп ұстауға арналған жердi қоса алғанда өндiрiстiк және өндiрiстік eмec, оның ішінде тұрғын үйлер (құрылыстар, ғимараттар) мен олардың кешендерiн салу үшiн берілген (берілетін) немесе олар салынған жер учаскелерi Қазақстан Республикасының мемлекеттiк емес заңды тұлғаларының жеке меншiгiнде болуы мүмкін.
      4. Тауарлы ауыл шаруашылық өндiрiсiн жүргiзуге және ағаш өсiруге арналған жердi қоспағанда, осы баптың 3-тармағында көрсетiлген мақсаттарға берiлген жер учаскелерi шетел азаматтарының, азаматтығы жоқ адамдардың және шетелдiк заңды (мемлекеттік емес) тұлғалардың жеке меншiгінде болуы мүмкiн.

      24-бап. Ауыл шаруашылық мақсатындағы жерге меншiк құқығы

      1. Мемлекеттiк меншiктегi ауыл шаруашылық мақсатындағы жер учаскелерi осы Кодексте белгiленген тәртiп пен шарттарда жеке және заңды тұлғаларға жер пайдалану құқығымен және (немесе) жеке меншiк құқығымен берiлуi мүмкiн.
      Ауыл шаруашылық мақсатындағы жер учаскелерi жеке меншiк құқығымен Қазақстан Республикасының азаматтарына шаруа (фермер) қожалығын жүргiзу үшiн және Қазақстан Республикасының мемлекеттiк емес заңды тұлғаларына тауарлы ауыл шаруашылық өндiрiсiн жүргiзу және ағаш өсiру үшiн беріледi.
      2. Ауыл шаруашылық мақсатындағы жер учаскелерiне жеке меншiк құқығын беру ақы төлеу негiзiнде жүргізiледi.
      Шаруа (фермер) қожалығын және тауарлы ауыл шаруашылық өндiрiсiн жүргiзу үшін жер учаскесiне (жер учаскелерiне) жеке меншiк құқығын алуға мүдделi азаматтар мен мемлекеттік емес заңды тұлғалардың:
      1) жер учаскесiне жеке меншiк құқығын осы Кодекстің 10 және 11-баптарына сәйкес анықталатын жер учаскесінің кадастрлық (бағалау) құнына тең бағамен алуына;
      2) жер учаскесiне жеке меншiк құқығын оның кадастрлық (бағалау) құнынан анықталатын жеңілдетiлген бағамен алуына болады.
      Осы орайда, әкімшілік-аумақтық бiрлiктер бойынша жер учаскелерiне жеңiлдетілген бағаның нақты мөлшерiн Қазақстан Республикасының Yкіметi белгiлейдi.
      3. Жер учаскесiне жеке меншік құқығын сатып алу төлемақысын толық төлеген тұлғаның:
      осы баптың 2-тармағының 1) тармақшасына сәйкес заңдарда тыйым салынбаған жер учаскесiмен мәмілелердің кез келген түрiн жүргізуге құқығы бар;
      осы баптың 2-тармағының 2) тармақшасына сәйкес, жер учаскесіне жеке меншік құқығы мемлекеттік тiркелген кезден 10 жыл өткеннен кейiн, заңдарда тыйым салынбаған жер учаскесiмен мәмiлелердiң кез келген түрiн жүргiзуге құқығы бар. Бұл шектеу жер учаскесін кепілге салуға қолданылмайды.
      4. Осы баптың 2-тармағында көзделген жер учаскелерiн сатып алу сомасын төлеу жер учаскесiн жеке меншiкке алатын тұлғаның жазбаша өтiнiшi бойынша он жылға дейiн мерзiмiн ұзартып төлеу арқылы жүргiзiлуi мүмкiн.
      Жер учаскелерiн мерзiмiн ұзартып төлеу арқылы алған тұлғаларға учаскенің бағасын толық төлегенге дейiн мәміле (сату, жалға немесе өтеусiз пайдалануға беру, шаруашылық жүргiзушi субъектiлердің жарғылық қорына үлес немесе жарна ретiнде бepy) жасауға тыйым салынады. Мерзiмiн ұзартып төлеу арқылы сатылған жер учаскелерiмен мәмiле жасауға, оның бағасы толық төленген жағдайда, он жыл өткен соң құқық берiледi.
      Аталған тұлғалардың жер учаскелерiн кепiлге салуына оның бағасының кемiнде елу процентiн төлеген жағдайда жол берiледi.     Бұл орайда бағасы төленген жер учаскесiнің бөлiгi ғана кепiл нысанасы бола алады.
      5. Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскесiнің меншiк иесi болып табылатын азамат Қазақстан Республикасының азаматтығынан шыққан кезде, жер учаскесi мемлекет меншiгiне қайтарылуға тиiс, не жер учаскесiне құқық 10 жылға жалға беру шартымен уақытша жер пайдалану құқығына бiр жыл iшiнде қайта рәсiмделуге тиiс. Жер учаскесi мемлекет меншiгiне қайтарылған кезде, меншiк иесiне осы учаскенi мемлекеттен сатып алған баға бойынша жер учаскесінің бағасы жер учаскелерiн сатудан түскен қаржы есебiнен төленедi.
      Жергiлiктi атқарушы орган жер учаскесiн сатып алудан бас тартқан жағдайда, осындай учаске оның рұқсатымен Қазақстан Республикасының азаматына сатылуы мүмкiн.

      25-бап. Жеке меншiк құқығын iске асыру

      1. Егер осы Кодексте және өзге де заң актілерiнде өзгеше көзделмесе, жер учаскесінің меншiк иесi жер учаскесiн мемлекеттiк органдар қандай да болсын рұқсатын алмай-ақ, өз қалауы бойынша иелену, пайдалану және оған билiк ету құқығын жүзеге асырады.
      2. Меншiк иесi өзiнiң жер учаскесiнің нысаналы мақсатын өзгертпей, оған қатысты заң актілерiнде тыйым салынбаған кез келген мәмілелердi жасасуға құқылы.
      Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскелерінің меншiк иелерi белгiленген құқықтарды осы Кодекстiң ережелерiн ескере отырып iске асырады.
      Жер учаскесiне меншік құқығы басқа адамға мәміле жасалған кездегi барлық ауыртпалықтарымен қоса беріледi.
      3. Жер учаскесiнің меншiк иесi оның нысаналы мақсатын өзгертпей, жер учаскесiн уақытша пайдалану туралы шарттың негiзiнде оны уақытша пайдалануға беруге құқылы. Жер учаскесiн уақытша пайдалану туралы шарт жалдау шарты (жалға алушымен) немесе өтеусiз пайдалану туралы шарт (өтеусiз пайдаланушымен) нысанында жасалады.

      26-бап. Жерге мемлекеттік меншiк

      1. Мемлекеттiк билiк органдарына, мемлекеттiк ұйымдар мен мекемелерге берiлген, қорғаныс қажеттеріне пайдаланылатын, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар алып жатқан, сауықтыру және тарихи-мәдени мақсаттағы, орман және су қорларының, елдi мекендер жерiндегi жалпы пайдаланылатын, босалқы, оның ішінде арнайы жер қорының жер учаскелерi, поселкелер мен ауылды елдi мекендердегі жайылымдық және шабындықтық алқаптар, сондай-ақ жеке меншікке берілмеген шалғайдағы жайылымдар мен басқа да жерлер мемлекеттiк меншiкте болады.
      2. Мынадай жер учаскелерi:
      қорғаныс және мемлекеттiк қауіпсiздік мақсатындағы, мемлекеттiк меншiктегi қорғаныс өнеркәсiбi, Қазақстан Республикасының Мемлекеттiк шекарасын қорғау және күзету үшiн тұрғызылған инженерлiк-техникалық ғимараттар, коммуникациялар орналасқан, кедендік мақсаттағы;
      ерекше қорғалатын табиғи аумақтар;
      осы Кодекстің 128-бабының 4-тармағында көрсетiлген жер учаскелерін қоспағанда, орман қорының жерi;
      осы Кодекстiң 133-бабының 2-тармағында көрсетілген жер учаскелерін қоспағанда, су қорының жерi;
      магистральдық темiр жол желілерi мен жалпы пайдаланылатын автомобиль жолдары;
      жеке меншiк құқығындағы үйлер мен ғимараттардың және оларға қызмет көрсeтуге қажетті жер учаскелерiн қоспағанда, елдi мекендердегi жалпы пайдаланудағы аумақтар орналасқан жер учаскелерi жеке меншiкте бола алмайды.
      3. Азаматтар және мемлекеттiк емес заңды тұлғалардың бөлек меншiгіне:
      халықтың қажетiне пайдаланылатын және арналған жайылымдық және шабындық алқаптар;
      жалпы пайдаланылатын жолдар, оның ішiнде шаруашылықаралық және мекенаралық маңызы бар, сондай-ақ жалпы пайдаланылатын жер учаскелерiне өтуге арналған жолдар;
      екi немесе одан көп жер учаскелерінің меншiк иелерi немесе жер пайдаланушылар бiрлесiп пайдаланатын суару қондырғылары (суару каналдары, суағарлар, құдықтар, суару пункттерi) орналасқан жер учаскелерi берілмейді.
      4. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды, магистральды темiр жолдарды, жалпы пайдаланылатын автомобиль жолдарын және магистральды құбырларды дамыту үшін, сондай-ақ бекiтiлген сәулет-қала құрылысы және (немесе) құрылыс құжаттамасына сәйкес әкiмшiлiк және әлеуметтiк маңызы бар объектiлер (әуежайлар, әуе айлақтар, вокзалдар, станциялар, жалпы пайдаланылатын жолдар, мемлекеттiк органдардың әкiмшілiк үйлерi, ауруханалар, мектептер, мемлекеттiк тұрғын үй қоры, парктер, бульварлар, гүлзарлар және қоғамдық пайдаланудағы басқа объектілер) құрылысы үшiн белгiленген тәртiппен резервке қойылған жер учаскелерi олардың жобалық игерiлуiне дейiн жер пайдаланушыларға басқа мақсаттар үшiн уақытша пайдалану құқығымен берiлуi мүмкiн.
      5. Егер осы Кодекске сәйкес мемлекеттiк меншiктегі жер учаскелерiнiң жеке меншiкте болуы мүмкiн болса, оларды азаматтар мен мемлекеттiк емес заңды тұлғалардың меншiгiне беруден бас тартуға жол берiлмейдi.

      27-бап. Мемлекеттік меншік құқығын iске асыру

      1. Мемлекеттiк меншіктегі жерден жер учаскелерi:
      1) жеке меншiкке сатылуы немесе өтеусiз берiлуi;
      2) тұрақты немесе уақытша жер пайдалануға берiлуi;
      3) осы Кодексте, өзге де заң актiлерінде немесе халықаралық шарттарда көзделген жағдайларда өзге де құқықтық нысандарда iске асырылуы мүмкiн.

4-тарау. Жер пайдалану құқығы

      28-бап. Жер пайдалану құқығы режимi

      Жер пайдалану құқығы заттық құқық болып табылады. Жер пайдалану құқығына, осы Кодекске немесе заттық құқықтың табиғатына қайшы келмейтіндіктен, меншiк құқығы туралы нормалар қолданылады.

      29-бап. Жер пайдалану құқығының түрлерi

      1. Жер пайдалану құқығы тұрақты немесе уақытша, иелiктен алынатын немесе алынбайтын, ақы төлеп немесе өтеусiз алынатын болуы мүмкiн.
      2. Осы Кодексте және басқа да заң актiлерiнде белгiленген негiздерден басқа реттерде ешкiмдi де жер пайдалану құқығынан айыруға болмайды.

      30-бап. Жер пайдалану құқығының субъектiлерi

      Жер пайдаланушылар:
      1) мемлекеттiк және мемлекеттік емес;
      2) ұлттық және шетелдік;
      3) жеке және заңды тұлғалар;
      4) тұрақты және уақытша;
      5) бастапқы және кейiнгi болып бөлiнедi.

      31-бап. Жер пайдалану құқығының пайда болуы

      1. Жер пайдалану құқығы:
      1) жер пайдалану құқығын бepу;
      2) жер пайдалану құқығын тапсыру;
      3) жер пайдалану құқығының әмбебап құқықтық мирасқорлық тәртiбiмен (мұраға қалдыру, заңды тұлғаны қайта ұйымдастыру) ауысуы арқылы пайда болады.
      2. Жер пайдалану құқығын беру, басқа бiреуге тапсыру және оның ауысуы жер учаскесiнің нысаналы мақсатын ескере отырып жүзеге асырылуға тиiс.
      3. Жер пайдалану құқығы:
      1) мемлекеттiк органдар актілерінің;
      2) азаматтық-құқықтық мәмілелердiң негiзiнде;
      3) заңдарда көзделген өзге де негiздерде пайда болады.

      32-бап. Жер пайдалану құқығын беру

      1. Жер пайдалану құқығын беру тұлғаға жер пайдалану құқығын тiкелей мемлекет беретiнiн бiлдiредi.
      2. Азаматтарға және заңды тұлғаларға жер пайдалану құқығын беру мемлекеттiк органның шешiмiнің негiзiнде оның жер учаскесiне құқық беру туралы құзыретіне сәйкес жүргiзiледi.
      3. Мемлекеттiк емес жер пайдаланушыларға уақытша жер пайдалану құқығын беру кезiнде жергiліктi атқарушы орган жер пайдаланушылармен уақытша жер пайдалану құқығын беретiн шешiм негiзiнде жер учаскесiн жалға беру шарттарын немесе өтеусiз уақытша жер пайдалану шарттарын жасайды.
      4. Егер жер учаскесi жер қойнауын пайдалануға лицензия немесе келiсiм-шарт жасасуды керек ететiн қызметтi жүзеге асыруға немесе іс-қимыл жасауға арналса, осы учаскеге жер пайдалану құқығын беру жер қойнауын пайдалануға тиiстi лицензия алынған немесе келiсiм-шарт жасалғаннан кейiн жүргiзiледi.

      33-бап. Жер пайдалану құқығын тапсыру

      1. Жер пайдалану құқығын тапсыру тұлғаға жер пайдалану құқығын басқа бiр жер пайдаланушы беретiн бiлдiредi.
      Жер пайдалану құқығын тапсыру азаматтық-құқықтық мәмілелер негізінде, сондай-ақ заңдарда көзделген өзге де негiздер бойынша жүргiзiледi.
      Жер пайдалану құқығынан айыру азаматтық-құқықтық мәмiлелер (сатып алу-сату, сыйға тарту, айырбастау және басқалар) негiзiнде жүргiзiледi.
      Жер пайдалану құқығын белгiлi бiр мерзiмге басқа тұлғаға тапсыру жалдау немесе жер учаскесiн уақытша өтеусiз пайдалану шартының негiзінде жүргiзiледi.
      Жер пайдалану құқығын тапсыру мен одан айыруды уақытша өтеулі жер пайдалану құқығын сатып алған тұлғалар ғана жүргiзе алады.
      Жер пайдаланушылардың жер пайдалану құқығынан айыру және оны тапсыру кезiнде өз бетiнше жер учаскесінің нысаналы мақсатын өзгертуге құқығы жоқ.
      2. Жер пайдаланушылардың:
      1) жалпы пайдаланылатын;
      2) қорғаныс мұқтаждарына берiлген;
      3) осы Кодекстің 128-бабының 4-тармағында көрсетiлген жер учаскелерiн қоспағанда, орман қоры;
      4) ерекше қорғалатын табиғи аумақтар, сауықтыру, рекреациялық және тарихи-мәдени мақсаттағы;
      4) қызметтік жер телiмi;
      5) уақытша өтеусiз және уақытша қысқа мерзiмдi өтеулi жер пайдалану құқығымен берiлген жер учаскелерi;
      6) кепiлге салуды қоспағанда, шаруа (фермер) қожалығын және тауарлы ауыл шаруашылық өндiрiсiн жүргiзу үшiн уақытша жер пайдалану құқығымен берiлген жер учаскелерi жерінде, жердi иелiктен алуды қоса алғанда, жер пайдалану құқығына қатысты мәмілелер жасауына жол берiлмейдi.
      3. Жер пайдаланушының өзiне тиесiлі жер учаскесiн басқа тұлғаға (кейiнгi жер пайдаланушыға) уақытша жер пайдалануға беруi, сондай-ақ уақытша жер пайдалану құқығын иелiктен алу осы Кодекстің 37-бабының 3-тармағында және 32-бабының 4-тармағында көзделген норма ережелерiн ескерiп жүргiзiледi.

      34-бап. Тұрақты жер пайдалану құқығы

      1. Жер учаскелерi тұрақты жер пайдалану құқығымен мынадай мемлекеттiк жер пайдаланушыларға:
      1) кондоминиум объектілерiндегi үйлердi (құрылыстарды, ғимараттарды), үй-жайларды шаруашылық жүргiзу немесе оралымды басқару құқығымен иеленетiн заңды тұлғаларға;
      2) ауыл шаруашылық және орман шаруашылығы өндiрiсiн жүзеге асыратын заңды тұлғаларға;
      3) ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жерiнде жер пайдалануды жүзеге асыратын заңды тұлғаларға;
      4) заң актілерiнде көзделген өзге де жағдайларда берiледi.
      2. Тұрақты жер пайдалану құқығы шетелдiк жер пайдаланушыларға тиесілі бола алмайды.

      35-бап. Уақытша жер пайдалану құқығы

      1. Жер учаскесi азаматтарға және заңды тұлғаларға уақытша өтеулi жер пайдалану (жалға бeру) және уақытша өтеусiз жер пайдалану құқығымен берiлуi мүмкін.
      2. Егер осы Кодексте және өзге заң актілерiнде өзгеше белгiленбесе, уақытша өтеусiз жер пайдалану құқығы 5 жылға дейiнгi мерзiмге беріледi.
      Уақытша өтеулi жер пайдалану құқығы қысқа мерзiмдi (5 жылға дейiн) және ұзақ мерзiмдi (5 жылдан 49 жылға дейiн) болуы мүмкiн.
      3. Уақытша жер пайдалану құқығын беру мерзiмдерi жер учаскесiне берiлген құқықты, оның нысаналы мақсатын және аумақты аймақтарға бөлудi ескере отырып белгiленедi.
      4. Осы Кодексте көзделген жағдайларды, сондай-ақ бұзу тәртiбi Шарттың өзiнде белгiленген жағдайларды қоспағанда, атқарушы органдардың уақытша жер пайдалану шарттарын бiр жақты бұзуына жол берiлмейдi.

      36-бап. Уақытша өтеусiз жер пайдалану құқығы

      1. Жер учаскелерi Қазақстан Республикасының азаматтары мен заңды тұлғаларына уақытша өтеусiз жер пайдалану құқығымен:
      шалғайдағы мал шаруашылығы (маусымдық жайылымдар) үшін;
      халықтың малын жаю және шөп шабу үшiн;
      мемлекеттік жер пайдаланушыларға;
      бақша өсiру үшiн;
      қызметтік жер үлесi ретінде;
      жалпы пайдаланылатын жолдары, мемлекеттiк меншiк және әлеуметтiк-мәдени мақсаттағы объектiлерi құрылысы кезеңiне;
      азып-тозған және бүлінген жерлердi қалпына келтiру кезінде;
      заңдарда белгіленген тәртiппен үйлердi (үй-жайларды) және ғимараттарды уақытша өтеусiз пайдалануға берген кезде;
      дiни ғибадат объектілері үшін;
      осы Koдексте және өзге заң актiлерiнде көзделген өзге жағдайларда берiлуi мүмкiн.
      2. Уақытша өтеусiз жер пайдалану мерзiмi қызметтiк жер үлесi, азып-тозған және бүлінген жерлердi беру жағдайларын қоспағанда, бес жылдан аспауға тиiстi.
      Үйлер (үй-жайлар) мен ғимараттарға берiлген жер учаскесiн уақытша өтеусiз жер пайдалану мерзімі үйлерді (үй-жайларды) және ғимараттарды, соның ішінде діни ғибадатхананы, уақытша өтеусiз пайдалану мерзiмiмен анықталады.
      3. Уақытша өтеусiз жер пайдалану құқығындағы жер учаскесiн иелiктен шығаруға, соның iшiнде оларды кейiнгi жер пайдалануға беруге жол берiлмейдi.

      37-бап. Уақытша өтеулi жер пайдалану (жалға беру) құқығы

      1. Жер учаскесiне уақытша өтеулi (қысқа мерзiмдi және ұзақ мерзiмдi) жер пайдалану (жалға беру) құқығы азаматтарға, мемлекеттiк емес заңды тұлғаларға, сондай-ақ халықаралық ұйымдарға берiлуi мүмкiн.
      2. Егер заң актiлерiнде немесе шартта өзгеше белгiленбесе, өз міндеттерiн тиiстi түрде орындаған уақытша өтеулi жер пайдаланушының (жалға алушы) шарт мерзiмi бiткен соң, басқа жағдайлары тең болған кезде, жаңа мерзiмге шарт жасасуға басқа тұлғалар алдында басым құқығы болады. Жалға алушы жалға берушігe осындай шарт жасасу ниетi бар екенiн - шартта көрсетiлген мерзiмде, егер шартта мұндай мерзiм көрсетiлмесе, шарттың қолданылу мерзiмi аяқталардан үш ай бұрын жазбаша түрде хабардар етуге міндеттi.
      3. Мемлекеттен уақытша ұзақ мерзiмдi өтеулі жер пайдалану құқығын сатып алған, осы баптың 5-тармағында көрсетiлгендерден басқа мемлекеттік емес жер пайдаланушылар, егер осы Кодексте өзгеше белгіленбесе, жер ресурстарын басқару жөнiндегi аумақтық органды хабардар ету шартымен, жер учаскесiнің меншік иесінің келісiмiнсiз, жер учаскесiн жалға беру шартының мерзiмi шегiнде, өздерiне тиесiлі жер учаскелерiн (немесе олардың бiр бөлiгiн) жалға (кiшi жалға) немесе өтеусiз уақытша жер пайдалануға беруге, сондай-ақ өздерiне тиесiлi уақытша жер пайдалану құқығын иелігінен шығаруға құқылы.
      Аталған жағдайларда жалға беру құқықтарын кепiлге салуды қоспағанда, жер учаскесін жаңадан жалға алушы жалға берушiнің алдында жер учаскесiн жалға беру шарты бойынша жауапты болады.
      4. Мемлекеттiк меншіктегi жер учаскесiн сату кезiнде, осы жер учаскесiн жалға алушы жалға алынған жер учаскесiн үйлер, құрылыстар мен ғимараттардың меншiк иесi алған жағдайларды қоспағанда, бөтен тұлғаға жалпы меншiк құқығындағы үлесiн сату үшiн, азаматтық заңдармен белгiленген тәртіптe оны сатып алуға басым құқықты иеленедi.
      5. Уақытша өтеудi жер пайдалану құқығы Қазақстан Республикасының азаматтары және мемлекеттiк емес заңды тұлғаларға шаруа (фермер) қожалығын және тауарлы ауыл шаруашылық өндiрiсiн жүргiзу үшiн 49 жылға дейiнгi мерзiмге, ал шетелдiктер мен азаматтығы жоқ тұлғаларға 10 жылға дейiнгi мерзiмге беріледi.

      38-бап. Кейiнгi жер пайдалану (кiшi жалға беpу) құқығы

      1. Кейiнгi жер пайдалану бастапқы жер пайдаланушы өзiнiң жер пайдалану құқығын иелігiнен шығармай, өзiне тиесiлi учаскенi (немесе оның бiр бөлiгiн) жер ресурстарын басқару жөнiндегi аумақтық органға хабарлай отырып, басқа тұлғаға уақытша пайдалануға беретiн жағдайларда кейiнгi жер пайдалану туралы шарттың негiзiнде пайда болады.
      Кейiнгi жер пайдаланушы әрдайым уақытша жер пайдаланушы болып табылады, оның өз құқықтарын басқа жер пайдаланушыларға беруге құқығы болмайды.
      2. Жер учаскесiн кейiнгi жер пайдалануға берген кезде бастапқы және кейiнгi жер пайдаланушылар мемлекет алдындағы жер пайдаланушының мiндеттерiн толық көлемiнде атқара бередi.
      3. Кейiнгi жер пайдалану туралы шарт жалдау шарты немесе өтеусiз уақытша жер пайдалану туралы шарт нысанында жасалады.
      4. Кейiнгi жер пайдаланушы жер учаскесiнде шаруашылық жүргiзудi жүзеге асырады, сондай-ақ кейiнгi жер пайдалану (кiшi жалға aлу) туралы шартта белгiленген талаптарды сақтай отырып, жер пайдаланушының басқа да құқықтары мен мiндеттерiн (осы Кодекстiң 64 және 65-баптары) iске асырады.
      5. Осы Кодекстің 41-бабына сәйкес жер учаскелерiн қызметтiк жер үлесi тәртiбiмен берудi қоспағанда, жеке және заңды тұлғаларға уақытша жер пайдалану құқығымен тиесілi ауыл шаруашылығы өндiрiсiн жүргiзуге арналған ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскелерiн кейiнгi жер пайдалануға беруге жол берiлмейдi.

      39-бап. Мемлекеттiк жер пайдаланушылардың құқықтық
              жағдайының ерекшелiктерi

      1. Мемлекеттiк жер пайдаланушылар жер учаскесiнде шаруашылық жүргiзудi жүзеге асырады, сондай-ақ осы учаскенiң нысаналы мақсаты мен жер пайдаланушы қызметiнiң жарғылық мақсаттарын ескере отырып, жер пайдаланушының басқа да құқықтарын іске асырады.
      2. Мемлекеттiк жер пайдаланушының өзiне тиесілі жер пайдалану құқығын иелігінен шығаруға, сондай-ақ кепiлге салуға құқығы жоқ, бұған жер учаскесiнде орналасқан жылжымайтын мүлікті не оның кепiлін белгiленген тәртіппен иелiктен шығаруға байланысты жағдайлар қосылмайды.
      3. Мемлекеттiк жер пайдаланушыларға тиесiлі үйлерден (құрылыстардан, ғимараттардан) кредиторлардың талап етуi бойынша өндiрiп алуға байланысты жер пайдалану құқығынан өндiрілiп алынатын жағдайларды қоспағанда (осы Кодекстің 78-бабының 3-тармағы), мемлекеттiк жер пайдаланушыларға тиесiлi жер пайдалану құқығы кредиторлардың талап етуi бойынша өндiрiп алу нысанасы бола алмайды.
      4. Мемлекеттiк жер пайдаланушы өзiне тиесiлі үйлердi (құрылыстарды, ғимараттарды) белгiленген тәртіппен жалға берген жағдайда, осы Кодекстің 52-бабының 3-тармағында белгiленген ережелер бойынша, олармен бiрге аталған мүлiк орналасқан және белгiленген нормаларға сәйкес оның пайдалану үшiн қажеттi жер учаскесi де жалға беріледi.
      Yйдiң (құрылыстың, ғимараттың) өзiн тиiсiнше жалға бермейiнше үйлер (құрылыстар, ғимараттар) орналасқан жер учаскесiн басқа тұлғаға жалға беруге болмайды.
      5. Жер учаскесi қызметтiк телiм тәртiбiмен берiлетiн жағдайларды қоспағанда, мемлекеттiк жер пайдаланушының өзiне тиесілі жер учаскесiн өтеусiз уақытша жер пайдалануға беруiне болмайды.

      40-бап. Жер пайдалану құқығының әмбебап құқықтық
              мирасқорлық тәртiбiмен ауысуы

      1. Жер пайдалану құқығының әмбебап құқықтық мирасқорлық тәртiбiмен ауысуы заң бойынша мұраға алған жағдайда немесе заңды тұлға қайта ұйымдастырылған жағдайда құқықтық мирасқорда жер пайдалану құқығының пайда болуын бiлдiредi.
      2. Жер учаскесiне ұзақ мерзiмдi уақытша жер пайдалану құқығы бар азамат қайтыс болған жағдайда жер пайдалану құқығы азаматтық заңдарда көзделген тәртiппен мұраға қалдырылады. Егер уақытша жер пайдалану шартында өзгеше көзделмесе, қысқа мерзімді уақытша жер пайдалану құқығы да осындай тәртiппен мұраға қалдырылады.
      3. Заңды тұлға қайта ұйымдастырылған жағдайда оған тиесiлі жер пайдалану құқығы азаматтық заңдардың нормаларына және осы Кодекске сәйкес құқықтық мирасқорына ауысады.

      41-бап. Қызметтiк жер телiмi

      1. Қызметтiк жер телiмi ұзақ мерзiмдi өтеусiз уақытша жер пайдаланудың ерекше бiр түрi болып табылады.
      2. Қызметтік жер телiмде құқығы бар қызметкерлер санаттарының тiзбесiн Қазақстан Республикасының Үкiметi белгілейдi.
      3. Қызметтiк жер телiмi үлеске құқығы бар адамдар жұмыс iстейтiн мемлекеттiк заңды тұлғалардың жер пайдалануындағы жерден бөлiнедi.
      4. Қызметтiк жер телiмi қызметi тұрғын үйге жасау, ауыл шаруашылық дақылдарын өсiру, шөп шабу және мал жаю үшiн беріледi.
      5. Қызметтiк жер телiмi елеусiз кейiнгi уақытша жер пайдалануға жатады және өзінің бөлінуінe байланысты жұмыс кезеңiне беріледi. Қызметтік жер телiмiне ауыл шаруашылық дақылдары егiлген жағдайда жұмыстан босатылған қызметкердiң қызметтiк жер телiмiн пайдалану құқығы өнiм жинап алынғаннан кейiн тоқтатылады.
      6. Қызметтiк жер телiмi:
      1) жасы немесе мүгедектiгi бойынша зейнеткерлiкке шыққан соң еңбек қатынастарын тоқтатқан қызметкерлерде;
      2) Қарулы Күштер қатарына мiндеттi мерзiмдi қызметке шақырылған немесе оқуға түскен қызметкерлердiң отбасында - бұл қызметкерлердiң мiндеттi қызметте немесе оқу орнында болған бүкiл мерзiмiне;
      3) қызмет мiндеттерiн орындауына байланысты қаза тапқан қызметкерлердiң отбасында: жұмысқа жарамсыз жұбайы мен қартайған ата-аналары үшiн - өмiр бойы, балалары үшiн - олар кәмелетке толғанға дейінгі сақталады.
      7. Тұрғын үй заңдарына сәйкес қызметтiк тұрғын жайда тұру құқығы сақталатындығына қарай, қызметтiк тұрғын үйдi күтіп ұстауға арналған учаске түрiндегi қызметтiк жер телiмiне құқық та сақталады.
      8. Қызметтiк жер телiмi тәртiбiмен жер учаскесiн беру қызметкер мен заңды тұлға әкiмшілiгінің арасында жасалатын қызметтік жер телімiн беру туралы шарт негiзiнде жүзеге асырылады.
      9. Қызметтік жер телiмiн пайдалану құқығына қатысты қандай да болсын мәмiле жасасуға жол берiлмейдi.

5-тарау. Жер учаскесi - меншiк құқығының жер пайдалану құқығының және өзге де заттық құқықтардың объектiсi

      42-бап. Жер учаскесiне құқық шектерi

      1. Заң актілерiнде өзгеше белгiленбесе, жер учаскесiне құқықтар осы учаске шекарасындағы топырақтың үстіңгi қабатына, тұйық су тоғандарына, екпелерге қолданылады.
      Жер учаскесi меншiк иесiнiң немесе жер пайдаланушының топырақ қабаты астында жатқан жер қойнауын пайдалануы жер учаскесiнің нысаналы мақсатына сәйкес және жер қойнауы саласындағы қатынастарды реттейтiн заң актілерiне сәйкес жүзеге асырылады. Кең тараған пайдалы қазбаларды өндiруге және жеке қажеттілікке жер асты суларына жер қойнауын пайдалану құқығын беру қойнауында кең тараған пайдалы қазбалар және жер асты сулары бар жер учаскелерiн жеке меншiкке немесе жер пайдалануға берумен бiр уақытта жүргiзiледi.
      2. Егер осы Кодексте және өзге де заң актiлерiнде өзгеше белгіленбесе, жер учаскесінің меншiк иесi немесе жер пайдаланушы өзiне тиесілі жер учаскесіне құқықтарын өз қалауы бойынша жүзеге асырады.
      Жер учаскесіне меншiк иелерiнің және жер пайдаланушылардың жерге байланысты құқықтары осы Кодексте және өзге де заң актiлерінде белгіленген негiздерде шектелуі мүмкiн.

      43-бап. Жер учаскесіне құқық беру тәртiбi

      1. Мемлекеттiк меншігіндегi жерден жер учаскесiне құқық беру мынадай ретпен жүргiзiледi:
      1) жер учаскесiне тиiстi құқық беру туралы өтiнiш беру;
      2) берiлген өтiнiштi орындау мүмкіндігін анықтау (жер учаскесiн алдын ала таңдап aлу);
      3) жерге орналастыру жобасын әзiрлеу және бекiту;
      4) жер учаскесiне құқық беру туралы жергiлікті атқарушы органның шешiм қабылдауы;
      5) жергiлiктi жердегi жер учаскесінің шекарасын белгiлеу;
      6) жер учаскесiне құқықты куәландыратын құжаттарды дайындау және тапсыру;
      7) жер учаскесiне құқықты мемлекеттік тiркеу.
      2. Жер учаскелерін меншiкке немесе жер пайдалануға берудi өздерінің осы Кодексте белгiленген құзыретi шегiнде жергiлiктi атқарушы органдар жүзеге асырады.
      Жер учаскесiн беру туралы шешiм немесе жер учаскесiн беруден бас тарту жергiлiктi өкiлдi органның депутаттары, жер ресурстарын басқару, сәулет және қала құрылысы жөніндегі аумақтық органдар мен жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының (eгep құрылған болса) өкiлдерi қатарынан жергiлiктi атқарушы органдар құратын комиссияның қорытындысы негiзiнде қабылданады. Жергiлiктi атқарушы органның шешуiне қарай комиссияның құрамына басқа да тұлғалар енгiзiлуi мүмкiн.
      3. Мемлекеттiк жер учаскелерiне меншiк және (немесе) жер пайдалану құқығын алуға мүдделi жеке және заң тұлғалар жер учаскесi орналасқан жердегi жергіліктi атқарушы органға өтініш бередi.
      Өтінiште жер учаскесiн пайдаланудың мақсаты, оның болжамды мөлшерi, орналасқан жерi, сұралатын пайдалану құқығы, басқа жер учаскесiнің (осы Кодекстiң 50-бабының 2-тармағында аталған жер учаскелерi бойынша) болуы (болмауы) көрсетiлуге тиiс. Пайдалы қазбалар өндiрiлетiн жағдайда өтiнішке Жер қойнауын пайдалануға арналған келiсiм-шарттың көшiрмесi қоса тiркеледi.
      Жер учаскесiне құқық беру туралы өтiнiш түскен кезiнен бастап үш айға дейiнгi мерзiмде қаралады.
      4. Жер ресурстарын басқару жөнiндегi аумақтық органдар атқарушы органның тапсыруымен (елдi мекендерде сәулет және қала құрылысы органдарымен бiрлесе отырып) сұралып отырған жер учаскесін аумақтық аймаққа бөлуге сәйкес мәлiмделген нысаналы мақсаты бойынша пайдалану мүмкiндiгiн анықтайды.
      5. Нысаналы мақсатына қарай жер учаскелерін беру ерекшелiктерi осы Кодекстiң 44 және 45-баптарына сәйкес анықталады.
      6. Осы Кодекстің 84-бабына сәйкес жер учаскелерiн мемлекеттiк қажеттер үшiн алып қою жағдайларын қоспағанда, жер учаскесiне құқық беруден бас тарту жергiлiктi атқарушы органның шешiмiмен дәлелдi себептерi көрсетiле отырып ресiмделедi, ал көшiрмесi өтiнiш берушiге шешiм қабылданғаннан кейiн жетi күн мерзiмде тапсырылуға тиiс.
      7. Жергіліктi атқарушы органның жер учаскелерiне тиiстi құқықтар беру туралы шешiмi жерге орналастыру жобасы негiзiнде қабылданып, өтiнiш берушiге шешiм қабылданған кезден бастап жетi күн мерзiмде жер учаскесiне меншiк құқығын немесе жер пайдалану құқығын беру туралы шешiмнің көшiрмесi тапсырылады.
      Жер учаскелерiн беру жоғары тұрған атқарушы органның құзiретiнде болған жағдайларда, жергiлiктi атқарушы орган жерге орналастыру iсiн өз шешiмiмен жоғары тұрған органға бекiтуге жiбередi.
      8. Мемлекеттiк меншiктегi жер учаскелерi мен жер учаскелерiн жалға алу құқығы аукционда сатылатын объектiлер болуы мүмкiн.
      Аукционда сатуға ұсынылатын жер учаскелерінің немесе жер учаскелерiн жалға алу құқықтарының тiзбесiн жергіліктi атқарушы органдар белгiлейдi және ол жергілікті өкiлдi органның тиiстi шешiмiмен бекiтiледi.
      9. Жер ресурстарын басқару жөнiндегi аумақтық органдар беретiн мына құжаттар:
      жер учаскесіне жеке меншiк кезінде - жер учаскесiне жеке меншiк құқығына берілетін акт;
      тұрақты жер пайдалану кезінде - тұрақты жер пайдалану құқығына берiлетiн акт;
      өтеулi уақытша жер пайдалану кезiнде - өтеулi уақытша жер пайдалану (ұзақ мерзiмдi, қысқа мерзiмдi) (жалға aлу) құқығына берілетiн акт;
      өтеусiз уақытша жер пайдалану кезiнде - өтеусiз уақытша жер пайдалану құқығын беретiн жер учаскесiне құқықты куәландыратын құжаттар болып табылады.
      Жер учаскесiне құқықты куәландыратын құжаттарда жер және құқық кадастрларын жүргізу мақсаттары үшiн қажетті бiрiзділік белгiлерi болуға тиiс.
      10. Жер учаскесiне құқықты куәландыратын құжаттардың нысанын Қазақстан Республикасының Үкiметi белгілейді.
      11. Егер атқарушы органның жер учаскесiне құқық беру туралы шешімінде өзгеше көзделмесе, жер учаскесінің нақты (жергiлiктi жердегi) шекарасы белгiленгенге және жер ресурстарын басқару жөнiндегi аумақтық органдар жер учаскесiне құқықты куәландыратын құжаттарды бергенге дейiн осы жер учаскесiн пайдалануға жол берiлмейдi. Осы норманы сақтамау жер учаскесiн өз бетiнше басып алу деп танылады және әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы заңдарға сәйкес әкiмшiлiк жауаптылықты көздейдi.
      Құқықты куәландыратын құжаттары рәсiмделмеген жер учаскелерiне қатысты мәміле жасасуға жол берiлмейдi.
      12. Азаматтық заңдарға сәйкес жер учаскелерiн мұрагерлiкпен алған кәмелетке толмаған тұлғаларға жер учаскелерiне құқықты рәсiмдеу жағдайларын қоспағанда, жер учаскелерiне құқық кәмелетке толған тұлғаларға беріледi. Кәмелетке толмағандардың заңды өкiлдерi бұл жер учаскелерiн мұрагерлер кәмелетке толған мерзiмге дейiн жалға беруге құқылы.

      44-бап. Жер учаскелерiн объектiлер құрылысы үшiн беру

      1. Oбъектiлер құрылысы үшiн жер учаскелерi сұралған кезде, жергiлiктi атқарушы органның тапсырмасы бойынша жер учаскесiн таңдап алу жүргiзiледi.
      Объектілер құрылысы үшiн жер учаскелерiн таңдап алуды жерге орналастыру және қала құрылысы регламенттерiне сәйкес, жер ресурстарын басқару жөнiндегi аумақтық органдар (елдi мекендерде сәулет және қала құрылысы органдарымен бiрлесе отырып) жүргiзедi.
      Жер учаскесiн таңдап алу нәтижелерi құрылыс үшiн, ал қажеттi жағдайларда оның қорғаныш және санитарлық-қорғаныш аймағын орнату үшiн жер учаскесiн таңдап алу туралы актімен рәсiмделедi. Бұл актiге әрбiр жер учаскесiн таңдап алудың ықтимал нұсқаларына сәйкес олардың шекараларының жобасы қоса беріледi.
      Аса маңызды объектiлер бойынша жергiлікті атқарушы органдар (олардың шешуiне қарай) осы объектілердi орналастыру үшiн жер учаскелерiн таңдап алу жөнiндегi арнаулы комиссия құрады.
      2. Осы Кодекстің 43-бабының 2-тармағына сәйкес, жер учаскесiн таңдап алу актiлерi және жер учаскесi шекараларының жобаларын қарау және қорытынды әзiрлеу үшiн комиссияға тапсырылады.
      3. Комиссияның қорытындысы негiзiнде жерге құқық беру туралы жерге орналастыру жобасы әзiрленедi.
      Жерге орналастыру жобасының құрамында берiлетiн жер учаскесiнің көлемi, оның шекарасы және орналасуы, жер учаскесінің межелес меншiк иелерi және жер пайдаланушылар; берiлетiн жер учаскесiнің бөлiнетіндігі және бөлінбейтіндігі, сондай-ақ ауыртпашылықтары мен сервитуттары анықталады.
      Болжанып отырған, соның ішінде сатып алу жолымен алып қою жағдайында, алып қойылатын алқаптардың түрiне байланысты, жер учаскелерi меншiк иелерiн және жер пайдаланушылар (жалға алушылар) залалдарының, ауыл шаруашылық және орман шаруашылығы өндірiсi ысыраптарының есептерi қосымша берiледі.
      4. Жерге орналастыру жобасы негiзiнде жер ресурстарын басқару жөнiндегi аумақтық органдар (елдi мекендерде сәулет және қала құрылысы органдарымен бiрлесе отырып) жерге тиiстi құқықты беру туралы жергiлiктi орган шешiмінің жобасын дайындайды.
      5. Мұнай мен газды магистральды мұнай құбырымен тасымалдауға байланысты, одан кейiн сақтау және көлiктiң басқа түрлерiне тиеудi қоса алғанда, мұнай-газ көлiгi инфрақұрылымы объектiлерiнің құрылысы үшiн жер учаскелерін сұрау кезінде жер учаскесiн таңдап алу актiсi және жерге орналастыру жобасы Қазақстан Республикасының мұнай-газ инфрақұрылымы саласындағы уәкілетті мемлекеттiк органымен келiсіледі.
      6. Өтінуші немесе оның сенiмдi тұлғалары жер учаскесiн бөлiп беруге қажеттi келiсiмдердi өз бетiнше қамтамасыз етедi.
      Құрылыс объектiсiн орналастыруға таңдап алынған аумақта, бұзылуға және көшірiлуге тиiстi (соның iшiнде бөлiп беру кезiнде өнеркәсiп кәсіпорындарының санитариялық-қорғаныш аймағына кiретiн) тұрғын үйлер, басқа да үйлер мен ғимараттар, сондай-ақ инженерлiк коммуникациялар және екпе ағаштар орналасқан жағдайда, тапсырыс берушi меншiк иесiне залалдарды өтеу шарттары туралы меншiк иелерiн әрқайсысымен жасалған шартты қосымша ұсынады.
      Шартта сол кезде бар құрылыстарды, инженерлік коммуникацияларды, екпе ағаштарды көшiрудiң нақты шарттары мен мерзiмдерi, құрылыс жүргiзушінің жылжымайтын мүлiкті бұзуға байланысты барлық залалдарды өтеу туралы мiндеттемелерi көрсетіледі.
      7. Жерге құқық беру туралы жергіліктi атқарушы орган шешiмiнің жобасында:
      жерге құқық берiлетiн заңды немесе жеке тұлғаның атауы;
      жер учаскесінiң нысаналы мақсаты;
      жер учаскесiнiң көлемi;
      жерге құқық түрi, ауыртпалықтар, сервитуттар;
      учаске төлемге берiлетiн жағдайда жер учаскесiнің немесе жер пайдалану құқығының сатып алу бағасы, жер учаскесiн сатып алу-сату шартын жасаудың мерзiмi және шарттары;
      алып қойылатын учаскелердің өлшемдерi көрсетіле отырып, алып қою, соның iшiнде сатып алу жолымен алып қою жүргiзiлетiн заңды немесе жеке тұлғаның атауы;
      өзге де шарттар болуға тиiс.
      8. Азаматтарға жеке тұрғын үй құрылысы үшін жер учаскелерiн беру кезiнде өтiнiшке:
      азаматта жеке тұрғын үй құрылысы үшін құқық берiлген жер учаскесінің бар немесе жоқ екендігі туралы анықтама (жер ресурстарын басқару жөніндегі аумақтық орган 7 күндiк мерзімде бередi);
      азаматта жеке тұрғын үйдiң бар немесе жоқ екендiгi туралы анықтама (жылжымайтын мүлiктi тiркеудi жүргiзетiн орган 7 күндік мерзiмде бередi) қоса тiркеледi.
      Жеке тұрғын үй құрылысы үшiн жер учаскесiн беру туралы өтiнiш арнаулы есепке алынады және бөлiп беруге арналған алаңдардың дайындалуына қарай қанағаттандырылады.

      45-бап. Құрылысқа байланысты емес жер учаскелерiн беру

      1. Мемлекеттiк меншiктегi жер учаскесiн меншiкке немесе жер пайдалануға алуға мүдделi тұлғаның өтiнiшi негiзiнде, жергiлiктi атқарушы органның тапсырмасы бойынша жер ресурстарын басқару жөнiндегi аумақтық орган (елдi мекендерде сәулет және қала құрылысы органдарымен бiрлесе отырып), сұралған жер учаскесiн, жерге орналастыру және қала құрылысы регламенттерiне сәйкес, мәлімделген нысаналы мақсаты бойынша пайдалану мүмкiндiгiн анықтайды. Осы Кодекстiң 43-бабының 2-тармағына сәйкес, жер учаскесiн пайдалану мүмкiндiгi туралы ұсыныстар қарау және қорытынды әзiрлеу үшiн комиссияға тапсырылады.
      2. Комиссияның қорытындысы негiзiнде жерге орналастыру жобасы және жер учаскесiне тиiстi құқық беру туралы жергiлiктi атқарушы орган шешiмінің жобасы әзiрленедi.

      46-бап. Оралмандарға жер учаскелерiн беру

      1. Оралмандарға өзiндiк (қосалқы) үй шаруашылығын жүргiзу, бағбандық және саяжай құрылысы үшiн жер учаскелерiн беру селолық елдi мекендердің жерiнен, ауыл шаруашылық мақсатындағы жерден, көшіп келушілердің жер қорының, арнайы жер қорының жерiнен және босалқы жерден өтеусiз уақытша жер пайдалану құқығымен жүзеге асырылады.
      2. Оралмандарға жердi уақытша пайдалану құқығымен тауарлы ауыл шаруашылық өндiрiсiн жүргiзу үшiн жер учаскелерiн беру ауыл шаруашылық мақсатындағы жерден, арнайы жер қорының, көшiп келушілердің жер қорының жерiнен және босалқы жерден жүзеге асырылады.
      3. Берiлген жер учаскелерi Қазақстан Республикасының азаматтығын алғаннан кейiн осы Кодексте белгiленген тәртiп пен жағдайларда олардың жеке меншiгiне өтедi.
      4. Оралмандарға берiлген жер учаскелерiне осы Кодекстiң 48-бабының нормалары қолданылмайды.

      47-бап. Мемлекеттік меншiктегі жер учаскелерiне құқық
              алу

      1. Мемлекеттiк меншiктегі жер учаскелерiн жеке меншiкке жер учаскелерiн алуға құқығы бар азаматтар мен мемлекеттiк емес заңды тұлғалардың меншiгiне беру өтеулi негізде жүзеге асырылады.
      Жер учаскелерiн азаматтар және мемлекеттік емес заңды тұлғалардың меншігiне беру осы Кодексте және Қазақстан Республикасының өзге де заң актілерiнде көзделген жағдайларда тегiн жүргізілуi мүмкiн.
      2. Жер учаскесiн сатып алуға мүдделi тұлғалар жер учаскесi орналасқан жердегі жергілікті атқарушы органға өтініш бередi, ол өтiнiш жер учаскесінің нысаналы мақсатына қарай, осы Кодекстің 43-45-баптарында белгiленген тәртіппен қаралады.
      3. Жеке немесе мемлекеттiк емес заңды тұлға бұрын өзiне пайдалануға берiлген жер учаскесiн сатып алуға ниет бiлдiрген жағдайда, осы тұлға жергiлiктi атқарушы органға өтiнiш бередi.
      Өтiнiшке:
      жер учаскесiне құқықты куәландыратын құжат немесе құжаттың нотариат куәландырған көшiрмесi;
      салық төлеушiнің куәлігi;
      бюджетке борышының бар немесе жоқ екендiгi (жер салығы және (немесе) жер учаскелерiн пайдаланғаны үшiн төлемақы) туралы салық органының анықтамасы;
      жер учаскесiнің мәміле жасауы кедергi келтiретiн ауыртпалықтарының жоқтығы туралы жылжымайтын мүлiк орталығынан анықтама;
      заңды тұлғаны мемлекеттiк тiркеу туралы куәлiктiң көшiрмесi және өзге құжаттар қоса беріледi.
      Жергiлiкті атқарушы органның тапсыруымен жер ресурстарын басқару жөнiндегi аумақтық орган жер учаскесiн кадастрлық құжат бойынша салыстырады, жер учаскесінің бағалау құнын анықтайды және жер учаскесiне жеке меншiк құқығын беру туралы жергiлiктi aтқарушы органның шешiмінің жобасын дайындайды.
      Жер учаскесiн меншiкке беру туралы шешiм жер пайдаланушы жергiлiктi атқарушы органға жазбаша түрде өтiнiш берген күннен бастап бiр ай мерзiм iшінде қабылдануы керек.
      Жергiлiктi атқарушы органның тапсырмасы бойынша жер ресурстарын басқару жөнiндегi аумақтық орган жер учаскесiн кадастрлық (бағалау) құны бойынша бiрдейлестiредi, жep учаскесiнің кадастрлық (бағалау) құнын белгiлейдi және жер учаскесiне жеке меншiк құқығын беру туралы жергіліктi атқарушы органның шешiмiн әзiрлейдi.
      Жер учаскесiн меншiкке беру туралы шешiм жер пайдаланушы жергiлiктi атқарушы органға жазбаша түрде өтiнiш берген күннен бастап бiр ай мерзiмде қабылдануға тиiс.
      Жергiлікті атқарушы органның шешiмi негiзiнде жер ресурстарын басқару жөнiндегi аумақтық орган сатып алушымен жер учаскесiн сатып алу-сату шартын жасайды, оған сатушы (жергiлiктi атқарушы орган) қол қояды.
      4. Жер учаскесiн алған сатып алушы шартта белгіленген мерзiм iшiнде оған төлем туралы мiндеттеменi орындамаған жағдайда, сатушы берiлген жер учаскесiне ақы төлеудi немесе оны қайтарып берудi талап етуге құқылы.
      Сатып алушы шартта белгiленген мерзiмде берiлген жер учаскесiне төлем жасау туралы мiндеттеменi орындамаған жағдайда және шартта өзгеше көзделмесе, учаскеге төлем жүргiзiлуге тиiстi күннен бастап сатып алушы төлем жүргiзген күнге дейiнгi мерзiмi өткен сомаға тұрақсыздық айыбы төленуге тиiстi. Тұрақсыздық айыбының мөлшерi Қазақстан Республикасы Ұлттық банкiнiң қайта қаржыландыру ставкасы негізге алынып есептеледі.
      5. Жер учаскесiн сатып алу-сату шарты және жер учаскесiне сатып алу бағасын төлеу туралы құжат жер учаскесiне құқықты куәландыратын құжат бepуге негiз болады.
      Жер учаскесiн мерзiмiн ұзартып сату кезiнде сатып алушыға сатып алу-сату шарты негiзге берiлетін жер учаскесіне құқық куәландыратын құжатқа, учаскенi кепiлге салуды қоспағанда, мәмiле жасауға тыйым салынатындығы туралы тиiстi жазба жасалады.

      48-бап. Мемлекеттік меншiктегi жер учаскелерiне құқықты
              саудада (конкурстарда аукциондарда) алу

      1. Мемлекеттік меншiктегі және жер пайдалануға берiлмеген жер учаскелерi немесе жер учаскелерiн жалдау құқығы саудада (конкурстарда, аукциондарда) сату объектiсi бола алады.
      Саудада (конкурс, аукциондарда) сатуға ұсынылатын жер учаскелерінің немесе жер учаскелерін жалдау құқығының тізілімін жергiлiктi атқарушы орган белгiлейдi және тиiстi жергiлiктi өкiлдi органдардың шешiмiмен бекiтiледi.
      2. Сатуға арналған жер учаскесi:
      жергiлікті жердегі жер учаскесінің шекарасы анықталғаннан және бекiтiлгеннен;
      жергілікті жерден жер учаскесінің нысаналы мақсаты және оның кадастрлық (бағалау) құны анықталғаннан;
      құрылыс объектілерiн инженерлік-техникалық қамтамасыз ету желiлерiне қосудың техникалық шарттары белгiленгеннен;
      сауда (конкурс, аукциондар) өткiзу туралы шешiм қабылданғаннан;
      сауда (конкурс, аукциондар) өткiзу туралы хабарлама жарияланғаннан кейiн саудаға шығарылады.
      3. Жергiлiктi атқарушы орган жер учаскесiн немесе жер учаскесін жалдау құқығын сатушы peтіндe өкілдiк етедi.
      Сауда (конкурс, аукциондар) ұйымдастырушы ретiнде меншiк иесi немесе онымен жасалған шарт негізінде әрекет етушi мамандандырылған ұйым өкiлдік етедi.
      4. Жер учаскесінің меншiк иесi сауданы (конкурс, аукциондарды) өткiзу түрiн, сауда нысанасының бастапқы бағасын және кепiлдің сомасын белгiлейдi.
      5. Жер учаскесiн немесе жер учаскесiн жалдау құқығын сату бойынша сауда (конкурс, аукциондарды) өткiзу және ұйымдастыру тәртiбiн Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлейдi.

      49-бап. Мемлекет меншiгiндегi жер учаскелерiн мерзiмiн
              ұзартып сатқан жағдайда оларға құқық алу

      1. Мемлекет меншігiндегi жер учаскелерiн мерзiмiн ұзартып сатқан жағдайда, сатып алушы төлемдi сатып алу-сату шартында белгiленген мерзiмде төлеуге тиiсті.
      2. Сатып алушы төлем мерзiмiн ұзарту арқылы сатқан жер учаскесiне сатып алу-сату шартында белгiленген мерзiмде кезектi төлемдi жүргiзбеген кезде, егер шартта өзгеше көзделмесе, сатушы сатып алушыдан алынған төлем сомасы жер учаскесінің сатып алу бағасының жартысынан асып түскен жағдайды қоспағанда, шарттың орындалуынан бас тартуға және сатылған жер учаскесiн қайтарып алуды талап eтуге құқылы.
      3. Мерзiмiн ұзарту арқылы сатқан жер учаскесiне қатысты оның сатып алу бағасын толық төлегенге дейiн мәмiле жасауға тыйым салынады. Мерзiмiн ұзарту арқылы сатқан жер учаскесiн кепiлге салуға оның сатып алу бағасының елу процентiнен кем емес төлем жүргiзiлгеннен кейiн жол берiледi.
      4. Мерзiмiн ұзарту арқылы сатқан жер учаскесiмен мәмiле жасауға шектеулер жер учаскесiн сатып алу-сату шартында және жер учаскесiне құқықты куәландыратын құжатта көрсетiледi. Жер учаскесiн сатып алу бағасын төлеу туралы құжат сатып алу-сату шартындағы және жер учаскесiне құқықты куәландыратын құжаттағы осы шектеудi алып тастауға негiз болады.

      50-бап. Жер учаскелерiн беру нормалары

      1. Азаматтар мен заңды тұлғаларға ауыл шаруашылығынан басқа мақсаттар үшiн берілетін жер учаскелерінің мөлшерi қызметтің осы түрлерiне жер бөлудiң заңдарда белгiленген тәртiбiмен бекiтiлген нормалар бойынша не сәулет-қала құрылысы және (немесе) құрылыс құжаттамасына сәйкес белгiленедi.
      2. Жер учаскелерi Қазақстан Республикасының азаматтарына жеке меншiкке мынадай мөлшерде тегiн берiледi:
      1) ауылдық жерлерде өзiндiк (қосалқы) үй шаруашылығын (үй маңындағы және егiстiк телiмдердi қоса алғанда) жүргiзу үшiн - суарылмайтын жерде 0,25 гектар және суарылатын жерде 0,15 гектар;
      2) жеке тұрғын үй құрылысы үшiн - 0,10 гектар;
      3) бағбандық, сондай-ақ саяжай құрылысы үшін - 0,12 гектар.
      Жер учаскелерiн аталған мақсаттар үшiн қайталап тегiн беруге жол берiлмейдi.
      Селолық елдi мекендердiң аумағында бос жер болған жағдайда жеке тұрғын үй құрылысы үшiн және өзіндiк (қосалқы) үй шаруашылығын жүргiзу үшiн жер учаскелерiн беру осы аталған мақсаттар үшiн көзделген нормалар шегінде біртұтас болып беріледі.
      3. Осы баптың 2-тармағында аталған, жеке меншiкте болуы мүмкiн жер учаскелерінің шектi (ең үлкен) мөлшерi жергiлікті жағдайлар мен ерекшелiктерге қарай облыстық (республикалық маңызы бар қалалар мен астаналық) өкiлдi және атқарушы органдардың бірлескен шешiмдерiмен белгіленедi.
      4. Тауарлы ауыл шаруашылық өндiрiсiн жүргiзу үшін мемлекеттiк емес заңды тұлғаның және олармен тең құқылы тұлғалардың жеке меншiгiндегi және ұзақ мерзiмді уақытша жер пайдалануындағы және бір әкiмшіліктi ауданның аумағында орналасқан ауыл шаруашылық мақсаттағы жер учаскелерінің шектi (ең үлкен) мөлшерi әкiмшiлiк ауданның ауыл шаруашылық алқаптарының жалпы ауданының 10 процентiнен аспайтын мөлшерде белгiленедi.
      5. Шаруа (фермер) қожалықтарын жүргізу үшін жеке меншiкке және ұзақ мерзiмдi уақытша жер пайдалануда болуы мүмкін жер учаскелерінің шектi (ең үлкен) мөлшерi әкiмшiлiк ауданның ауыл шаруашылық алқаптарының әр түрiнiң жалпы ауданының 1 процентiнен аспайтын мөлшерде белгiленедi.
      6. Тауарлы ауыл шаруашылық өндiрiсiн жүргiзу шетелдiктер және азаматтығы жоқ тұлғалардың уақытша жер пайдаланудағы және бiр әкімшілік ауданның аумағында орналасқан ауыл шаруашылық мақсаттағы (ауыл шаруашылық алқаптары) жер учаскелерінің шектi (ең үлкен) мөлшерi әкiмшiлiк ауданның ауыл шаруашылық алқаптарының әр түрiнің жалпы ауданының 5 процентiнен аспайтын мөлшерде белгiленедi.
      7. Жеке меншiкте және ұзақ мерзiмдi уақытша жер пайдалануда болуы мүмкiн ауыл шаруашылық мақсаттағы суармалы жер учаскелерiнің шектi (ең үлкен) мөлшерi жер құқық қатынастарына тиiстi субъектiлер үшiн осы баптың 4, 5 және 6-тармақтарында белгiленген көлемнiң 1/5 бөлiгi мөлшерiнде белгiленедi.
      8. Ауыл шаруашылық мақсаттағы жер учаскелерiн ұтымды пайдалану мақсатында жергiлiктi өкілеттi және атқарушы органдардың бiрлескен шешiмдерiмен суармалы жерлердi пайдалану ерекшелiктерiн ескеріп, суармалы жерлердегi ауыл шаруашылық мақсаттағы жер учаскелерінің ең аз мөлшерi белгiленуi мүмкiн.

      51-бап. Бөлiнетiн және бөлiнбейтiн жер учаскелерi

      1. Жер учаскесi бөлiнетiн және бөлiнбейтiн болуы мүмкiн. Нысаналы мақсатын өзгертпей және өртке қарсы, санитариялық, экологиялық, құрылыстық және өзге де мiндеттi нормалар мен ережелердi бұзбай, бөлiктерге бөлуге болатын, бөлiнгеннен кейiн әрқайсысы дербес жер учаскесiн құрайтын жер учаскесi бөлiнетiн жер учаскесi болады, ал олай болмаған жағдайда ол бөлiнбейтiн болып табылады.
      2. Жер учаскесінің бөлiнбейтiндігі жер yчаскесіне құқықты куәландыратын құжатта көрсетiледi.
      3. Мәміле нысанасы сервитут болған жағдайда және шартта оны сипаттап көрсету жолымен немесе жер учаскесінің жоспарында жер учаскесінің бiр бөлiгiне белгiленетiн құқықтың қолданылу аясын көрсету арқылы анықталуы мүмкiн жағдайларды қоспағанда, бөлiнетiн жер учаскесінің бiр бөлiгiмен мәміле жасалған кезде бұл бөлiк белгiленген тәртiппен алдын ала дербес жер учаскесіне бөлiнуге тиiс.

      52-бап. Жер учаскесiне құқық және онда орналасқан үйге
             (құрылысқа, ғимаратқа) құқық

      1. Үйге (құрылысқа, ғимаратқа) меншiк құқығы не шаруашылық жүргiзу құқығы немесе оларды оралымды басқару құқығы, осы заңда көзделген жағдайларды қоспағанда, аталған үйлер (құрылыстар, ғимараттар) орналасқан жер учаскесiне заңдарда белгiленген тәртiппен меншiк құқығын (осы Кодекстiң 23-бабы) не тұрақты жер пайдалану құқығын (осы Кодекстің 34-бабы) немесе ұзақ мерзiмдi уақытша жер пайдалану құқығын (осы Кодекстiң 37-бабы) әпередi. Егер жер учаскесiнде орналасқан бiрнеше үйлер (құрылыстар, ғимараттар) екi немесе одан да көп тұлғаның бөлек (дара) немесе ортақ меншiгінде болса, жер учаскесi олардың ортақ үлестiк меншiгiне, ал заң актiлерiнде белгiленген жағдайларда бiрлескен ортақ меншiгiне (ортақтасып жер пайдалануына) ауысады.
      Аталған құқықтарды бiр-бiрiнен ажыратуға болмайды.
      2. Үйлерге (құрылыстарға, ғимараттарға) (аяқталмаған құрылысты қоса алғанда) және басқа да жылжымайтын мүлiкке меншiк құқығы не шаруашылық жүргiзу құқығы немесе оралымды басқару құқығы ауысқан жағдайда бүкіл жер учаскесiне не үй (құрылыс, ғимарат) иеліктен алынған кезде оның дербес жер учаскесi болып бөлiнген белгiлi бiр бөлiгiне меншiк құқығы, ал осы заңда белгiленген жағдайларда, тұрақты немесе ұзақ мерзiмдi уақытша жер пайдалану құқығы, егер жер учаскесi бөлiнбесе немесе бөлуге болмайтындығына байланысты бөлiнбеуге тиiстi болса, жер учаскесiне ортақ меншiк құқығындағы немесе ортақтасып жер пайдалану құқығындағы үлесi сатып алушыға ауысады.
      Жер учаскесiн бөлген кезде үйдi (құрылысты, ғимаратты) сатып алушыға бөлiнетiн жер учаскесінің үй (құрылыс, ғимарат) орналасқан және оны пайдалану үшiн қажеттi бөлiгi бөлiп берiледi. Тараптардың келiсiмi бойынша үйдi (құрылысты, ғимаратты) сатып алушыға жер учаскесінің үйдi (құрылысты, ғимаратты) пайдалану және күтiп ұстау үшiн қажет болатын бөлiктен үлкен бөлiгi берiлуi мүмкін.
      Егер аталған учаске бөлiнбейтiн болса не онда орналасқан, иеліктен шығару нысанасы болып табылатын үйлердi (құрылыстарды, ғимараттарды) әдейi арналған болса, ол жылжымайтын мүлiктi сатып алушыға толық ауысады.
      3. Үйлер (құрылыстар, ғимараттар) орналасқан, сондай-ақ оларды пайдалануға арналған жер учаскесiне меншiк құқығын не тұрақты немесе уақытша жер пайдалану құқығын иелiктен алуға аталған жылжымайтын мүлiктi тиiсiнше иелiктен алмайынша жол берiлмейдi, сондай-ақ аталған жылжымайтын мүлiк орналасқан тиiстi жер учаскесiн иеліктен алмай жылжымайтын мүліктi иеліктен алуға жол берiлмейдi.
      4. Жер пайдаланушының өзiне тиесiлі үйлердi (құрылыстарды, ғимараттарды) уақытша пайдалануға беруi аталған үйлер (құрылыстар, ғимараттар) орналасқан және оларды пайдалануға арналған жер учаскесінің дәл сондай мерзiмге уақытша жер пайдалануға берiлуiне жеткiзедi.
      Үйлер (құрылыстар, ғимараттар) орналасқан және оларды пайдалануға арналған жер учаскесiн басқа тұлғаға уақытша жер пайдалануға беруге аталған жылжымайтын мүлiк тиiсiнше уақытша пайдалануға берілмейiнше рұқсат етiлмейдi.
      5. Жер пайдаланушының өзiне тиесiлі жер пайдалану құқығын басқа тұлғаларға иелiктен шығарып беруге құқығы болмаған жағдайда, егер осы заңда өзгеше белгіленбесе, оның сол учаскеде орналасқан үйдi (құрылысты, ғимаратты) де иеліктен айыруға құқығы жоқ.
      6. Уақытша жер пайдаланушы осы Кодекстiң 64-бабы 1-тармағының 5) тармақшасында белгiленген тәртіппен жер учаскесiне жер учаскесi меншік иесiнің рұқсатымен және тиiстi қызметтердiң келiсімдерi болған жағдайда тұрғызылған үйге (құрылысқа, ғимаратқа) меншiк құқығын сатып алған реттерде жер учаскесi шарт мерзiмi бiткеннен кейiн қайтарылуға тиiс. Тараптардың келiсiмiмен бөтен жер учаскесiне тұрғызылған үйлердiң (құрылыстардың, ғимараттардың) меншiк иесi құқығын iске асырудың өзге де тәртiбi белгiленуi мүмкiн.

      53-бап. Жер учаскесiне ортақ меншiк немесе ортақтасып
              жер пайдалану

      1. Екi немесе бiрнеше тұлғаның меншiгiндегi жер учаскесi оларға ортақ меншік құқығымен тиесiлi болады.
      2. Жер учаскесiне ортақ меншiк заң актiлерiнде көзделген реттерде учаске бөлiнбейтiн болған жағдайда (осы Кодекстiң 51-бабы), сондай-ақ меншік иелерi өздерiне тиесiлі жер учаскелерiн бiр учаскеге ерiктi түрде бiрiктiрген кезде пайда болады.
      3. Жер учаскесi әрбiр меншiк иесiнiң үлесi анықталған (үлестiк меншiк) немесе үлестер анықталмаған (бiрлескен меншік) ортақ меншiкте болуы мүмкiн.
      4. Ортақтасып жер пайдалану құқығы осы баптың 1, 2, 3-тармақтарында көзделген негiздерде пайда болады.
      5. Егер заң актiлерiнде өзгеше белгiленбесе, ортақ үлестiк меншiктегi немесе ортақтасып үлестiк жер пайдаланудағы жер учаскесiндегi жер үлестерi жер құқықтары мен мiндеттерінің дербес объектiсi болып табылады.
      6. Ортақ меншiктегi (ортақтасып жер пайдаланудағы) жер учаскесiн пайдалану тәртiбi ортақ меншiкке (ортақтасып жер пайдалануға) қатысушылар арасындағы шартпен белгiленедi. Олардың арасында келiсiмге қол жеткiзiлмеген жағдайда пайдалану тәртiбiн сот белгiлейдi. Жер учаскесiн пайдалану тәртiбi туралы қатысушылардың келісімі немесе соттың шешімi жылжымайтын мүлiкке құқықтарды мемлекеттiк тiркеудi жүзеге асыратын органда тіркелуге тиiс.

      54-бап. Ортақ меншiктегi немесе ортақ жер пайдаланудағы
              ауыл шаруашылық мақсатындағы жер учаскесін
              пайдалану тәртiбi

      1. Ортақ меншiктегi (ортақтасып жер пайдаланудағы) ауыл шаруашылық мақсатындағы жер учаскесiн пайдалану тәртiбiн үлестiк меншiкке (үлестiк жер пайдалануға) қатысушылардың жалпы жиналысы қабылдайды. Yлестік меншiкке (үлестiк жер пайдалануға) қатысушылардың болатын жиналысы туралы ескерту оның өтетiн күнiнен бiр айдан кешiктiрмей жазбаша түрде қолхат алу арқылы жүргiзiледi.
      2. Хабардар ету дұрыс жүргiзiлген кезде үлестiк меншiкке (үлестiк жер пайдалануға) қатысушылардың немесе олардың өкiлдерінің 50 процентi қатысқан жағдайда жиналыс құқықты деп саналады. Шешiм үлестiк меншiкке (үлестік жер пайдалануға) қатысушылардың жиналысына келгендердің жай көпшілік дауыстарымен қабылданады және хаттамамен рәсiмделедi. Хаттамаға үлестiк меншiкке (үлестiк жер пайдалануға) қатысушылардың немесе олардың өкiлдерiнің келгендердiң барлығы қол қояды.

      55-бап. Ортақ үлестiк меншiктегi ауыл шаруашылық
              мақсатындағы жер үлестерiмен жасалатын мәмілелер

      1. Ортақ үлестiк меншiк құқығындағы үлестi иелiктен шығаруға бағытталған мәмілелердi жасау кезiнде жер үлестерi есебiне жер учаскесiн бөлу қажет етiлмейдi.
      2. Жер үлесiн caтушы үлестiк меншiкке қатысушылардың өзгелерiн оны сату бағасын және өзге де шарттарын көрсетiп өз үлесiн бөтен тұлғаға сатқысы келетiндігі туралы жазбаша түрде хабардар етуге мiндеттi.
      Егер үлестiк меншiкке қатысушылардың өзгелерi жазбаша хабарламадан кейiнгi бiр ай iшiнде сатылатын үлестi сатып алудан бас тартса немесе сатып алмаса, сатушы өз үлесiн кез келген тұлғаға сатуға құқылы.

      56-бап. Ортақ үлестік меншiктегi немесе ортақтасып
              үлестік жер пайдаланудағы жер үлесiн анықтау
              тәртiбi

      1. Егер учаскеге ортақ үлестiк меншiкке (ортақтасып үлестiк жер пайдалануға) қатысушылардың жер үлестерінің мөлшерiн заңдар негізiнде анықтау мүмкiн болмаса және оның барлық қатысушыларының келiсiмiмен белгiленбесе, жер үлестерi тең болып есептеледі.
      2. Ортақ үлестік меншіктің (ортақтасып үлестік жep пайдаланудың) барлық қатысушыларының келiсiмiмен олардың әрқайсысының ортақ жер учаскесін сатып алуға және игеруге қосқан үлесiне қарай олардың жер үлестерiн анықтау мен өзгерту тәртiбi белгіленуi мүмкiн.

      57-бап. Ортақ үлестiк меншiктегi (ортақтасып үлестік жер
              пайдаланудағы) жер учаскесін бөлу және одан
              үлестi бөліп шығару

      1. Ортақ үлестiк меншiктiң (ортақтасып үлестік жер пайдаланудың) қатысушылары ортақ жер учаскесiн бөлудiң әдiсi мен шарттары жөнiнде келiсiмге келе алмаған жағдайда әрбiр қатысушы ортақ жер учаскесiнен өзінің жер үлесiн нақты (орналасқан жерiнде) бөлiп берудi талап етуге құқылы, бұған осы Кодекстің 62-бабының 2-тармағында көзделген жағдайлар мен заң актілерiнде белгіленген басқа да жағдайлар қосылмайды.
      2. Егер жер үлесiн нақты бөлiп беруге заң актiлерiнде жол берiлмесе немесе жер учаскесiне және онымен тығыз байланысты нәрсенiң бәрiне қисынсыз залал келтiрмей жасайтын болса, бөлiнiп шығатын меншiк иесiнiң (жер пайдаланушының) ортақ үлестiк меншiкке (ортақтасып жер пайдалануға) басқа қатысушылардан өзінің жер үлесінің құнын төлетуге, немесе оны осы Кодекстiң 55-бабының 2-тармағында белгiленген ережелерге сәйкес өзге тұлғаға сатуға құқығы бар, бұған жер үлесi кондоминиум объектiсiнің құрамында болатын жағдай қосылмайды.

      58-бап. Ортақ бiрлескен меншiктегі (ортақтаса бiрлесiп
              үлестiк жер пайдаланудағы) жер учаскесiн бөлу

      1. Ортақ бiрлескен меншіктегi (ортақтаса бiрлесiп жер пайдаланудағы) жер учаскесiн бөлудi әрбiр қатысушының жер үлесi алдын ала анықталған жағдайда жүзеге асыруға болады.
      2. Егер заң актілерiнде немесе қатысушылардың келiсiмiнде өзгеше көзделмесе, ортақ бiрлескен меншіктегi (ортақтаса бiрлесiп жер пайдаланудағы) жер учаскесiн бөлу кезiнде әрбiр қатысушының үлесi тең болып есептеледi.
      3. Ортақ бiрлескен меншiктегi (ортақтаса бiрлесiп жер пайдаланудағы) жер учаскесiн бөлудің шарттары мен тәртiбі, қатысушылар арасындағы қатынастардың мәнінен өзгеше туындамайтындықтан, осы Кодекстiң 56 және 57-баптарына сәйкес белгiленедi.

      59-бап. Бөлiнбейтiн деп танылған жер учаскесiн бөлуге
              жол берiлмейтiндігі

      1. Егер жер учаскесi осы Кодекстiң 51-бабына сәйкес бөлiнбейтiн болып танылса, оны бөлуге және одан жер үлесiн нақты бөлiп алуға жол берiлмейдi.
      2. Бұл жағдайда үлестiк немесе бiрлескен меншiктің (жер пайдаланудың) бөлiнiп шығатын қатысушысының, кондоминиум объектiлерiн қоспағанда, жер учаскесiне ортақ меншiктiң (ортақтасып жер пайдаланудың) басқа қатысушыларынан өзiнiң жер үлесiнiң құнын төлетiп алуға не осы Кодекстiң 55-бабының 2-тармағында белгiленген ережелерге сәйкес басқа тұлғаға сатуға құқығы бар.

      60-бап. Жер учаскесiне ерлi-зайыптылардың ортақ меншiгі

      1. Ерлi-зайыптыларға тиесiлi меншiк құқығының немесе жер пайдалану құқығының құқықтық режимi Қазақстан Республикасының азаматтық және ерлi-зайыптылар арасындағы мүлiктiк қатынастарды реттейтiн неке-отбасы заңдарында көзделген нормаларға сәйкес белгiленедi.
      2. Ерлi-зайыптыларға олар некеге тұрғанға дейiн тиесiлі болған, сондай-ақ олардың мұрагерлiк тәртiбiмен, сыйға алған жер учаскелерi мен жер үлестерi олардың әрқайсысының меншігінде (жер пайдалануында) болады.
      Егер некеде тұрған кезiнде ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкi есебiнен осы жер учаскелерінің құнын едәуiр арттыратын еңбек сiңiрiлгенi анықталса және ерлi-зайыптылар арасындағы шартта өзгеше көзделмесе, ерлi-зайыптылардың әрқайсысының жер учаскелерi олардың бiрлескен меншiгi (бiрлесiп жер пайдалануы) болып танылуы мүмкiн.
      3. Жер учаскесiн бөлу кезiнде ерлi-зайыптылардың бiрлескен меншіктегi (бiрлесіп жер пайдаланудағы) үлестерiн анықтау тәртiбi осы Кодекстiң 58-бабында белгiленедi.

      61-бап. Ортақ жер учаскесiндегi жылжымайтын мүлікке
              меншік құқығы

      1. Егер ортақ жер учаскесiн пайдаланудың заң актілерiнде немесе шартта белгiленген талаптарына қайшы келмесе, ортақ жер учаскесiндегi жылжымайтын мүлiк меншiк иесiнiң осы жылжымайтын мүлiктi өз қалауы бойынша иеленуге, пайдалануға және оған билiк етуге, соның iшiнде тиiстi үйлердi (құрылыстарды, ғимараттарды) бұзуға құқығы баp.
      2. Ортақ жер учаскесiндегi жылжымайтын мүлiкке меншік құқығы басқа тұлғаға ауысқан кезде, егер осы заңда өзгеше белгiленбесе, жер учаскесiне ол жылжымайтын мүлiктi бұрынғы меншік иесiнде болған көлемде құқық алады.

      62-бап. Бiрнеше пәтерi және (немесе) кiсi тұрмайтын
              үй-жайлары бар үй және кондоминиумның басқа да
              объектiлерiндегi жер учаскесiне құқық

      1. Көп пәтерлi үйдi немесе кондоминиумның өзге де объектiсiн орналастыру, пайдалану, ұстау үшiн қажетті жер учаскесi белгiленген тәртіппен кондоминиум объектiсi құрамында болатын үй-жайлардың меншiк иелерінің ортақ үлестiк меншiгiне өтедi.
      Егер осы Кодексте өзгеше белгiленбесе, өздерiне үй-жайлар шаруашылық жүргiзу құқығымен немесе оралымды басқару құқығымен тиесiлі болатын кондоминиум қатысушылары - мемлекеттік жер пайдаланушылар жер учаскелерiне белгiленген тәртіппен ортақтасып тұрақты жер пайдалану құқығын алады.
      Қазақстан Республикасының аумағында жер учаскелерi меншiк құқығымен немесе тұрақты жep пайдалану құқығымен тиесiлі бола алмайтын кондоминиум қатысушыларының жер учаскесiне құқықтары осы Кодекстiң 6-бабының 7-тармағына сәйкес анықталады.
      Кондоминиум объектiсінің құрамына кiретiн жер учаскесiн бөлуге кондоминиумға барлық қатысушылардың жазбаша келiсiмiмен санитариялық-гигиеналық, экологиялық, өртке қарсы, құрылыс және басқа да нормалар сақталған жағдайда жол берiледi.
      2. Үй-жайдың әрбiр меншiк иесінің (өзге де құқық иесiнiң) ортақ мүлiктегi үлесi оған тиесiлі бөлек (дара) меншiктегі (өзге де заттық құқықтағы) үй-жайдан бөлiнбейдi. Егер кондоминиум қатысушыларының келiсiмiнде өзгеше белгiленбесе, үлестiң мөлшерi бөлек (дара) меншіктегі (өзге де заттай құқықтағы) тұрғын үй-жайдың пайдалы алаңы мен кiсi тұрмайтын үй-жай алаңының осы кондоминиум объектiсiндегі барлық тұрғын үй-жайдың пайдалы алаңының және барлық кiсi тұрмайтын үй-жай алаңының жиынтығына қатынасы арқылы анықталады. Мұндай үлестi нақты бөлiп беруге болмайды (мiнсiз үлес).
      Үйдiң iргетасынан тыс (шегiнен тыс) орналасқан жер учаскесiн пайдалану тәртiбi кондоминиум қатысушыларының келiсiмiмен, қоғамдық мүдделердi, санитариялық-гигиеналық, экологиялық, өртке қарсы, қала құрылысы және басқа да нормаларды сақтау шартымен белгiленедi.
      3. Үй (құрылыс, ғимарат) жанындағы жер учаскесiн, бұл жер учаскесi үйдiң (құрылыстың, ғимараттың) қаңқасынан тыс орналасқан және оны пайдалану кондоминиум объектiсiнің құрамына кiретiн жер учаскесiн пайдалану талаптарына, сондай-ақ санитариялық-гигиеналық, экологиялық, өртке қарсы, құрылыс және басқа нормаларға қайшы келмейтiн жағдайларда кiсi тұрмайтын үй-жайлардың жұмыс iстеуінің технологиялық қажеттерiн қамтамасыз ету керек болған реттерде кондоминиум қатысушыларының бөлек меншiгiне берiлуi мүмкiн.
      4. Пәтерге (үй-жайға) меншiк құқығының басқа тұлғаға ауысуы жер учаскесiне (жер учаскелерiне) құқықтағы тиiстi үлестiң пәтердi (үй-жайды) сатып алуғa алушыға жеткiзедi.
      5. Ортақ меншіктi басқару және оны пайдалану, бүкiл үйдi (үй-жайды, құрылысты, ғимаратты) және үй жанындағы жер учаскесiн (жер учаскелерiн) тиiсiнше күтiп ұстау үшін кондоминиумға қатысушылар заңдарға сәйкес кондоминиум объектiсiн басқару нысанын таңдап алады.
      6. Кондоминиумға қатысушылардың ортақ меншігіндегі (ортақтасып жер пайдалануындағы) жер учаскесiне құқықты iске асыру, сондай-ақ жер үшін ақы төлеу Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген тәртiп пен жағдайларда жүзеге асырылады.
      7. Гараж, саяжай және басқа тұтыну кооперативтерінде қатысушылардың ортақ меншіктегi жер учаскелерiне құқықтарына кондоминиум туралы нормалар қолданылады.

      63-бап. Жеке меншiктегi жер учаскесінен және жер
              пайдалану құқығынан өндіріп алу

      1. Егер заңдарда өзгеше белгiленбесе, жеке меншiктегi жер учаскесi, сондай-ақ тұрақты және ұзақ мерзiмдi уақытша жер пайдалану құқығы жеке және заңды тұлғалар мүлкiнің құрамына кiредi, банкрот деп танылған жағдайларды қоса алғанда, олар өз мiндеттемелерi бойынша осы мүлiкпен жауап бередi.
      Өндiріп алуды осы Кодекстің 26-бабының 2-тармағында келтiрiлген, сондай-ақ мемлекеттік жер пайдаланушыларға тиесілі жерге қолдануға болмайды, бұған осы Кодекстiң 39-бабының 3-тармағында көзделген жағдайлары қосылмайды.
      2. Жер учаскесi мен тұрақты және ұзақ мерзiмдi уақытша жер пайдалану құқығынан өндiріп алу азаматтық және азаматтық iс жүргiзу заңдарында белгiленген тәртіппен жүргізіліп, ол жылжымайтын мүлiкке құқықтарды мемлекеттік тiркеудi жүзеге асыратын органда тіркеледі.

6-тарау. Жер учаскелерi меншiк иелерiнiң және жер пайдаланушылардың жер учаскелерiн пайдалану кезiндегі құқықтары мен мiндеттерi

      64-бап. Жер учаскелерi меншiк иелерi мен жер
              пайдаланушылардың жер учаскелерiн пайдалану
              кезiндегі құқықтары

      1. Егер осы Кодекс және өзге де заң актiлерiнде өзгеше белгіленбесе, жер учаскелерiнің меншiк иелерi мен жер пайдаланушылардың:
      1) жер учаскесiн оның нысанасынан туындайтын мақсатта пайдалана отырып, жерде дербес шаруашылық жүргізу;
      2) ауыл шаруашылық және өзге де дақылдар егiстерiне және отырғызылған көшеттерге, өндірілген ауыл шаруашылық өнімi мен жер учаскесiн пайдалану нәтижесiнде алынған өзге де өнiмге және оны өткiзуден түскен табысқа меншік, шаруашылық жүргізу, оралымды басқару;
      3) өз шаруашылығының қажеттерi үшін жер учаскесiнде бар құмды, сазды, қиыршық тасты және басқа да жалпы таралған пайдалы қазбаларды, шымтезектi, екпелердi, жерүстi және жерасты суларын кейiннен мәмiлелер жасасу ниетiн көздемей, белгiленген тәртіппен пайдалану, сондай-ақ жердiң өзге де пайдалы қасиеттерiн пайдалану;
      4) жер учаскесi мемлекеттiк қажеттер үшін алып қойылған (сатып алынған) жағдайда келтiрiлген залалды толық көлемiнде өтетіп алу;
      5) жердi аймаққа бөлудi ескерiп, меншiк, шаруашылық жүргiзу, оралымды басқару құқығымен жер учаскесiнiң нысаналы мақсатына қайшы келмейтiн тұрғын үйлер, өндiрiстiк, тұрмыстық және өзге де үйлер (құрылыстар, ғимараттар) салу;
      6) белгіленген құрылыс, экологиялық, санитариялық-гигиеналық және өзге де арнаулы талаптарға сәйкес суландыру, құрғату және өзге де мелиорациялық құрылыстар жүргiзу, тоғандар мен өзге де суаттар жасау құқығы бар.
      2. Уақытша жер пайдаланушылар үшiн осы баптың 1-тармағының 2), 3), 5) және 6) тармақшаларында көзделген өкiлеттiк жер учаскесiн беру актiсiмен немесе жалдау шартымен (өтеусiз уақытша жер пайдалану туралы шартпен) шектелуі мүмкiн.

      65-бап. Жер учаскелері меншiк иелерi мен жер
              пайдаланушылардың жер учаскелерін пайдалану
              кезіндегі міндеттерi

      1. Жер учаскелерінің меншiк иелерi мен жер пайдаланушылар:
      1) жердi оның нысаналы мақсатына сәйкес, ал уақытша жер пайдаланған кезде - жер учаскесiн беру актiсiне немесе жалдау шартына (өтеусiз уақытша жер пайдалану шартына) сәйкес пайдалануға;
      2) тиiстi санитарлық және экологиялық талаптарға сәйкес келетiн өндiрiс технологиясын қолдануға, xалықтың денсаулығы мен қоршаған ортаға зиян келтiрілуінe, өздерi жүзеге асыратын шаруашылық және өзге де қызмет нәтижесінде санитариялық-эпидемиологиялық, радиациялық және экологиялық жағдайдың нашарлатылуына жол бермеуге;
      3) осы Кодекстiң 140-бабында көзделген жер қорғау жөнiндегi шараларды жүзеге асыруға;
      4) жер салығын, жер учаскелерiн пайдалану ақысы мен заңдар мен шартта көзделген басқа да төлемдердi уақтылы төлеуге;
      5) жан-жануар дүниесiн, орман, су ресурстары мен басқа да табиғи ресурстарды пайдалану тәртiбiн сақтауға, жер учаскесiнде орналасқан, заңдарға сәйкес мемлекет қорғайтын тарих, сәулет ескерткіштері, археология мұра мен басқа да объектілердiң қорғалуын қамтамасыз етуге;
      6) жер учаскесiнде шаруашылық және өзге де қызметті жүзеге асырған кезде құрылыс, экологиялық, санитариялық-гигиеналық және өзге де арнаулы талаптардың (нормалардың, ережелердің, нормативтердің) сақталуын қамтамасыз етуге;
      7) жердiң жай-күйі мен пайдаланылуы туралы жер заңдарында белгiленген мәліметтерді мемлекеттік органдарға уақтылы табыс етiп отыруға;
      8) басқа меншiк иелерi мен жер пайдаланушылардың құқықтарын бұзбауға;
      9) топырақтың құнарлығын ластану, қоқыстану, азып-тозу және нашарлау, сондай-ақ топырақтың құнарлы қабатын сыдырып алу оның бiржола жоғалуын болғызбау үшiн қажет болған жағдайларды қоспағанда, басқа тұлғаларға сату немесе беру мақсатымен құнарлы қабатты сыдырып алуға жол бepмeугe;
      10) осы Кодексте көзделген тәртiппен сервитуттар берiлуiн қамтамасыз етуге мiндеттi.
      2. Уақытша жер пайдаланушылардың уақытша жер пайдалану туралы шарттарда көзделген басқа да мiндеттерi болуы мүмкiн.
      3. Жер учаскелерінің меншiк иелерi мен учаскедегi жер пайдаланушыларға, егер осы Кодексте өзгеше көзделмесе, жер учаскесiне ауыртпалықтар артатын барлық мiндеттер (оны мақсаты бойынша пайдалануды, сервитуттар берудi, салықтар мен басқа да мiндеттi төлемдердi төлеудi және басқаларын) жүктейдi.
      4. Жер учаскесiн пайдаланудың нысаналы мақсаты мен режимiн, сервитуттарды және нормативтік құқықтық актiлер негiзiнде белгiленген басқа да пайдалану талаптарын жер учаскесi меншiк иесінің немесе жер пайдаланушының өз бетiмен өзгертуiне болмайды.

      66-бап. Осы Кодекске сәйкес жер учаскесіне құқықтары
              бола алмайтын жер учаскелерінің меншiк иелерi
              мен жер пайдаланушылардың құқықтары мен
              мiндеттерi

      1. Заң актiлерiнде көзделген негiздер бойынша тұлға осы Кодексте белгіленген нормаларға сәйкес ол (тұлға) алуына болмайтын жер учаскесiне құқықты алатын жағдайларда, аталған құқық Қазақстан Республикасының азаматтық заңдарында белгiленген ережелер бойынша бiр жыл iшiнде иеліктен алынуға тиiс немесе аталған мерзiмде осы Кодекске сәйкес жерге сондай субъектінің алуына болатын құқық етiп қайта ресiмделуге тиiс.
      2. Меншiктегi немесе жер пайдаланудағы жер учаскесi иеліктен алынған кезде үйлердiң (құрылыстардың ғимараттардың) иелiктен алынуына байланысты, жер учаскесiне иелiктен айыру құқығы тиесiлі болмайтын тұлғаға ол осы Кодекске және өзге де заң актiлерiне сәйкес алушыларға бұл құқық сондай тұлғаға тиесiлі болатын құқық етiп қайта ресiмделуге тиiс.

7-тарау. Сервитуттар

      67-бап. Сервитуттың пайда болу негіздерi

      1. Осы Кодексте және өзге де заң актілерiнде көзделген жағдайларда меншiк иесi немесе жер пайдаланушы мүдделi жеке және заңды тұлғаларға өздерiне меншiк немесе жер пайдалану құқығымен тиесiлі жер учаскесiн шектеулi нысаналы пайдалану құқығын беруге міндетті.
      2. Бөтен жер учаскесiн шектеулi нысаналы пайдалану құқығы (сервитут):
      1) тiкелей нормативтік құқықтық актіден;
      2) мүдделi тұлғаның меншiк иесiмен немесе жер пайдаланушымен шартының негiзiнде;
      3) жергiлiктi атқарушы органның актiсi негiзiнде;
      4) сот шешiмi негiзiнде;
      5) заң актiлерiнде көзделген өзге де жағдайларда пайда болуы мүмкін.
      3. Егер нормативтік құқықтық актіде мүдделi тұлғаның меншiк иесiмен немесе жер пайдаланушымен шарты негiзiнде сервитут белгіленуі көзделсе, соңғылардың мұндай шарт жасасудан бас тартуына немесе шарттың меншiк иесi немесе жер пайдаланушы қоятын талаптарына мүдделi тұлға меншік иесiне немесе жер пайдаланушыға талап қоюы арқылы сот тәртiбiмен дауласа алады.
      4. Егер нормативтік құқықтық актіде жергiлiктi атқарушы органның актiсi негiзiнде сервитут белгiлеу көзделсе, бұл актiге сервитут белгiлеуге мүдделi тұлға, меншік иесi немесе жер пайдаланушы сот тәртiбiмен шағым бере алады.

      68-бап. Жеке тұлғаның бөтен жер учаскелерiнде
              болу және солар арқылы өту құқығы

      1. Жеке тұлғалардың жалпы жұрт кiруге жабық емес жер учаскелерiнде еркiн, қандай да бiр рұқсатсыз болуға құқығы бар.
      2. Егер бiреудiң жеке меншiгiндегi немесе жер пайдалануындағы жер учаскесi қоршалмаған болса немесе жеке меншiк иесi немесе жер пайдаланушы учаскеге өзiнiң рұқсатынсыз кiруге болмайтынын өзге де әдiспен белгiлеп қоймаса, егер жеке меншiк иесiне немесе жер пайдаланушыға зиян келтiрмейтiн болса, бұл учаске арқылы кез келген адам өте алады.

      69-бап. Көрші немесе өзге де жер учаскесiн шектеулi
              пайдалану құқығы

      1. Жеке меншiк иесi немесе жер пайдаланушы - көршi жер учаскесiне жеке меншiк немесе жер пайдалану құқығының субъектiсiнен, ал қажет болған жағдайда өзге учаскеге де жеке меншiк немесе жер пайдалану құқығының субъектілерiнен осы учаскелердi шектеулi пайдалану құқығын берудi талап етуге құқылы (жеке меншiк сервитут).
      2. Көршi немесе өзге де жер учаскесiн шектеулi пайдалану (жеке меншiк сервитут) құқығы:
      1) егер жеке меншік иесiнiң немесе жер пайдаланушының өз учаскесiне басқа жолмен өтуi мүмкін болмаса, өте қиын болса немесе үлкен шығындарды керек етсе, көршi немесе өзге де жер учаскесi арқылы жаяу және көлiкпен жүрiп өтудi;
      2) қажеттi электр қуаты, байланыс желiлерiн тарту және пайдалану, сумен, суағармен, жылумен жабдықтауды, мелиорацияны және жеке меншiк иесiнің немесе жер пайдаланушының көршi немесе өзге де учаскеге сервитут белгiленбейiнше қамтамасыз етуге болмайтын басқа да мұқтаждарын қамтамасыз ету үшiн белгiленуi мүмкiн.
      3. Көршi немесе өзге де учаскеге жеке меншiк сервитут осы учаскелерге жеке меншiк немесе жер пайдалану құқығы субъектiлерiмен жасалатын шарт бойынша белгiленедi.
      Жер учаскесiн шектеулi құқықпен пайдаланатын субъект жеке меншiк иесiне немесе жер пайдаланушыға сервитутпен байланысты барлық шығынды өтеуi тиiс.
      4. Егер бұл мемлекеттiң және жергiлiктi халықтың мүдделерiн қамтамасыз ету үшiн қажет болған жағдайларда жергіліктi атқарушы органдардың нормативтiк құқықтық актiлерінің негiзiнде жер учаскелерi алынбастан қауымдық сервитут белгiленуi мүмкiн.
      Қауымдық сервитут:
      1) жер учаскесiнен ортақ пайдаланудағы объектiлерге, зираттарға, қорымдарға және өзге дiни ғибадат объектiлерiне жаяу немесе көлікпен өту;
      2) жер учаскесiн коммуналдық, инженерлiк, электрлi және басқа да желiлер мен жүйелердi, сондай-ақ көлiк инфрақұрылымының объектiлерiн жөндеу мақсатында пайдалану;
      3) жер учаскесiнде межелiк және геодезиялық белгiлер мен оларға өту жолдарын орналастыру;
      4) су алу және мал суару;
      5) жер учаскесi арқылы мал айдап өту;
      6) жер учаскесiн белгiленген мерзiм мен белгiленген тәртiпте аң аулау, жер учаскесiнде орналасқан тұйық су қоймасында балық аулау, жабайы өсетiн өсiмдiктер жинау мақсатында пайдалану;
      7) iздестiру, зерттеу және басқа жұмыстарды жүргiзу мақсатында жер учаскесiн уақытша пайдалану;
      8) жағалау белдеуiне ашық өту;
      9) мемлекеттiк органдардың шешiмiмен жер учаскесiн мәдени-көпшiлiк iс-шараларды өткiзуге пайдалану;
      10) қоғамдық және мемлекеттiк мүдделермен байланысты өзге пайдалану үшiн белгiленедi.
      5. Жер учаскесінің жеке меншiк сервитут ауыртпалығын көтерушi меншiк иесi немесе жер пайдаланушы, егер заң актiлерінде өзгеше белгiленбесе, мүддесiне сервитут белгiленген тұлғалардан шамалас төлем талап етуге құқылы.
      6. Мемлекет меншiгiндегi және жер пайдалануға берiлмеген жер учаскесi бойынша сервитут белгіленген кезде, сервитут үшiн төленетiн ақы жергiлiктi бюджетке түседi.
      7. Жер учаскесінің қауымдық сервитут ауыртпалығын көтерушi жеке меншiк иесi немесе жер пайдаланушы, егер сервитутты белгiлеу жер учаскесiн пайдалануда неғұрлым кедергiлерге әкеп соғатын болса, қауымдық сервитут белгiлеген мемлекетi өкілетті органынан шамалас мөлшерден төлем талап етуге құқылы.
      Қауымдық сервитут белгiлеу жер учаскесiн пайдалануға мүмкiндiк бермеуге әкеп соққан жағдайда, жер учаскесiнiң жеке меншiк иесi немесе жер пайдаланушы, қауымдық сервитут белгiлеген мемлекеттік өкiмет органынан өзiнен берiлген жер учаскесiн алып қоюды, соның ішінде сатып алу жолымен, залалды өтеу немесе залалды өтеумен тең бағалы жер учаскесiн берудi талап етуге құқылы.

      70-бап. Уақытша (маусымдық) пайдаланылатын мал айдау
              жолдары

      1. Уақытша (маусымдық) пайдаланылатын мал айдау жолдарын жеке меншiк иелерiнен немесе жер пайдаланушылардан жерді алып қоймай, жерiнен жол өтетiн жеке меншік иелерінен немесе жер пайдаланушылармен келiсе отырып, аудандық (аудан аумағында) немесе облыстық (екi немесе одан көп аудандардың аумағында) атқарушы органдар белгiлей алады.
      2. Мал иелерi малды жолмен айдап өткен кезде келтiрiлген залал үшiн жеке меншiк иелерінің немесе жер пайдаланушылардың алдында жауап бередi.

      71-бап. Жер учаскелерiн iздестiру жұмыстары үшiн
              пайдалану

      1. Геологиялық, геофизикалық, iздеу, геодезиялық, топырақ, геоботаникалық, жерге орналастыру, археологиялық және басқа да iздестiру жұмыстарын жүзеге асыратын жеке және заңды тұлғалар бұл жұмыстарды жеке меншiк иелерiнен немесе жер пайдаланушылардан жер учаскелерiн алмай-ақ жүргiзе алады.
      2. Осы баптың 1-тармағында келтiрiлген жұмыстарды жүргiзу үшiн жер учаскелерiн пайдалануға рұқсат, оның қолданылатын мерзiмiн көрсете отырып - аудандық, қалалық атқарушы органдар, ал егiстiкте, жақсартылған шабындықтар мен жайылымдарда, көп жылдық екпелер бар жерде, сондай-ақ ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жерi мен орман қоры жерiнде облыстық (республикалық маңызы бар қалалар мен астаналық) атқарушы органдар бередi.
      3. Аталған жұмыстарды жүргiзу мерзiмдерi, аталған жұмыстардың орны, залалды өтеу және жердi нысаналы мақсаты бойынша пайдалануға жарамды күйге келтiру жөнiндегi мiндеттер, сондай-ақ басқа да жағдайлар iздестiрушiнің жеке меншiк иесiмен немесе жер пайдаланушымен (босалқы жерлерде, меншiк иелерi мен жер пайдаланушылары жоқ өзге де санаттағы жерлерде) жасасқан шартында белгiленедi.
      4. Іздестiру жұмыстары үшiн пайдаланылатын жер учаскелерiн тiкелей мақсаты бойынша пайдалануға жарамды күйге келтiру жеке меншік иесi немесе жер пайдаланушы және iздестiрушi арасындағы шартта, учаскелердi мақсаты бойынша пайдалануға жарамды күйге келтiру жөніндегi жұмыстар iздестiру жұмыстарының барысында, ал бұл мүмкін болмаған жағдайда - жұмыстар аяқталғаннан кейiн, топырақтың тоңдану кезеңiн қоспағанда, бiр ай мерзiмнен кешiктiрiлмей жүргiзiлуге тиiс екенi ескерiле отырып анықталады.

      72-бап. Басқа да cepвитуттар

      Заң актiлерiнде немесе тараптардың келiсiмiнде көзделген жағдайларда осы Кодексте аталғандардан басқа да сервитуттар белгiленуi мүмкiн.

      73-бап. Жер учаскесiне құқық ауысқан кезде сервитуттың
              сақталуы

      1. Сервитут ауыртпалығы бар жер учаскесiне меншiк құқығы немесе жер учаскесiн пайдалану құқығы басқа тұлғаға ауысқан жағдайда сервитут сақталады.
      2. Сервитут мәмiленiң, оның iшiнде сатып алу-сатудың және кепілге салудың дербес нысанасы бола алмайды. Сервитут басқа тұлғаларға қамтамасыз етiлуі үшiн сервитут белгiленген құқықпен бiрге ғана ауыса алады.

      74-бап. Сервитуттың тоқтатылуы

      1. Сервитуттың қолданылуы құқық иесінің бас тартуы, ұзақ уақыт (3 жыл) пайдаланылмауы, сервитут белгiленген мерзiмнің өтуi нәтижесінде, тараптар арасындағы келiсім негiзінде, сот шешімі негiзiнде және заң актiлерiнде көзделген өзге де негiздер бойынша тоқтатылады.
      2. Қауымдық сервитут сервитуттың жойылуы туралы жергiлiкті атқарушы органның шешiмi жолымен олар үшiн белгiленген қоғамдық қажеттiлiктердің болмауы жағдайында тоқтатылуы мүмкін.
      3. Сервитуттың қолданылуы заң актiлерiнде немесе тараптардың келiсiмiнде көзделген негiздер бойынша бiржақты тәртіппен тоқтатылады.
      4. Сервитут оны құқық иесiнің тиiсiнше пайдаланбауына байланысты жеке меншiк иесінің немесе жер пайдаланушының талап етуi бойынша, сондай-ақ ол белгiленген себептердiң ендiгi жерде болмауы себептi сот тәртiбiмен тоқтатылуы мүмкiн.
      5. Сервитут белгiлi бiр мерзiмге белгiленген жағдайда оның қолданылуы, егер тараптардың келiсiмiнде өзгеше белгiленбесе, белгiленген мерзiм аяқталған соң тоқтатылады. Сервитут шарт негiзінде талап етiлетiн кезге дейiн немесе белгiсiз мерзiмге белгiленген жағдайларда сервитуттың қолданылуы сервитут ауыртпалығы бар жылжымайтын мүлік иесiнің сервитутты тоқтату туралы талап еткен кезiнен бастап бiр ай мерзiм өткен соң тоқтатылады.

      75-бап. Сервитутты тiркеу

      1. Егер осы бапта және жылжымайтын мүлiкке құқықтарды мемлекеттік тiркеу туралы заң актiсiнде өзгеше белгiленбесе, құқық иесiне бөтен жер учаскесiн шектеулi нысаналы пайдалану құқығын беретiн сервитуттардың пайда болуы, өзгертiлуi және тоқтатылуы құқық кадастрында мемлекеттiк тiркелуге тиiс.
      2. Сервитутты тiркеу кезiнде, негiзiнде сервитут пайда болған құжаттарға, осы сервитуттың өкiлеттi тұлғасы куәландырған, сервитуттың жүргiзiлу саласының шекарасы бейнеленген жер учаскесiнiң жоспары қосымша берiледi. Егер сервитут бұл жер учаскесiне қатысты болса, жер учаскесiнiң жоспарын беру талап етiлмейдi.
      3. Нормативтік құқықтық актiлер негiзінде пайда болатын сервитуттар, сондай-ақ жылжымайтын мүлiкке құқықтарды мемлекеттiк тiркеу туралы заң актiсiне сәйкес тiркеу объектілерi болып табылмайтын өзге де сервитуттар мемлекеттiк тiркелуге жатпайды.

8-тарау. Жер учаскесi мен жер пайдалану құқығын кепiлге салу

      76-бап. Кепiлдiң нысаны

      1. Кепiл салушыға жеке меншiк құқығымен немесе жер пайдалану құқығымен тиесiлi жер учаскесi кепiл нысанасы болуы мүмкiн.
      2. Егер заңдарда өзгеше белгiленбесе, жер учаскесiнiң және жер пайдалану құқығының кепiлiне жылжымайтын мүлiк ипотекасы туралы ережелер қолданылады.
      3. Кепiлге салынған жер учаскесi немесе жер пайдалану құқығы кепiл ұстаушының меншiгiне айналған жағдайда, осы Кодекске байланысты жер учаскесiне құқығы бола алмайтын тұлғаларға қатысты осы Кодекстiң 66-бабында белгiленген нормалар қолданылады.

      77-бап. Жер учаскесiн және жер пайдалану құқығын кепiлге
              салуды шектеу

      1. Жер учаскесiне немесе жер пайдалану құқығына қатысты мәмiлелер жасауға тыйым салынған жағдайларда (осы Кодекстің 33-бабының 2-тармағы және 36-бабы) жер учаскесiн және жер пайдалану құқығын кепiлге салуға жол берiлмейдi.
      2. Егер жер учаскесiнiң бiр бөлiгін нысаналы мақсатына сәйкес дербес учаске ретiнде пайдалану мүмкiн болмаса, жер учаскесiнiң бұл бөлiгін немесе оның бiр бөлігіне жер пайдалану құқығын кепiлге салуға жол берiлмейдi.
      Кепiлге салынатын жер учаскесiнде немесе оның кепiлге салынатын бөлiгiнде орналасқан үйдi (құрылысты, ғимаратты) қоса кепiлге салмайынша, бөлiнетiн жер учаскесінің бәрiн немесе бiр бөлiгiн не бүкiл жер учаскесiне немесе оның бiр бөлiгiне жер пайдалану құқығын кепiлге салуға жол берiлмейдi.
      Бөлiнбейтiн жер учаскесiнде орналасқан үйдi (құрылысты, ғимаратты) қоса кепiлге салмайынша бөлiнбейтiн жер учаскесiн немесе оған жер пайдалану құқығын кепiлге салуға жол берiлмейдi.
      Үй (құрылыс, ғимарат) орналасқан және оны пайдалануға қажеттi бөлiнетiн жер учаскесінің бiр бөлiгiн немесе бөлiнетiн жер учаскесiнiң бiр бөлiгiне жер пайдалану құқығын қоса кепiлге салмайынша, не үй (құрылыс, ғимарат) орналасқан бүкiл бөлiнбейтiн жер учаскесiн немесе бүкiл бөлiнбейтiн жер учаскесiне жер пайдалану құқығын қоса кепiлге салмайынша, ол үйдi (құрылысты, ғимаратты) кепiлге салуға жол берілмейдi.
      Жер учаскесiнiң бiр бөлiгiне кепiлдi белгілеген кезде осы Кодекстiң 36-бабының 3-тармағында көзделген талаптар сақталуға тиiс.
      3. Жер учаскесiн жалға беру нысанында ұзақ мерзiмдi уақытша жер пайдалану құқығын жалдау шартының қолданылу мерзiмiне кепiлге салуға болады.
      Қысқа мерзiмдi өтеулi уақытша және өтеусiз уақытша жер пайдалану құқығын кепiлге салуға жол берiлмейдi.

      78-бап. Үйлер (құрылыстар, ғимараттар) бар жер учаскесiн
              немесе сондай жер учаскесiне жер пайдалану
              құқығын кепiлге салу

      1. Бөлiнетiн жер учаскесiне орналасқан үйдi (құрылысты, ғимаратты) кепiлге салу онымен бiрге, егер тараптардың келiсiмiнде жер учаскесінің немесе жер учаскесінің бiр бөлiгiне жер пайдалану құқығының аталғаннан үлкен бөлiгi кепiлге берiлмейтiн болса, үй (құрылыс, ғимарат) орналасқан және оған қызмет көрсетуге қажеттi бөлiнетiн жер учаскесінің бiр бөлiгi немесе бөлiнетiн жep учаскесiнiң бiр бөлiгiне жер пайдалану құқығы, не бүкiл жер учаскесi немесе бүкiл жер учаскесiне жер пайдалану құқығы кепiлге салынатынын бiлдiредi.
      Бөлiнбейтiн жер учаскесiне не өзiнде орналасқан жылжымайтын мүлiкке қызмет көрсетуге әдейi арналған жер учаскесiне орналасқан үйдi (құрылысты, ғимаратты) кепiлге салу сонымен бiрге бүкiл жер учаскесінің немесе бүкiл жер учаскесiне жер пайдалану құқығының кепiлге салынатынын бiлдiредi.
      Үйлер (құрылыстар, ғимараттар) кепiлге салынған жағдайда тиiстi жер учаскесiнің немесе оның бөлiнетiн бөлiгiнің не жер учаскесiне немесе оның бөлiнетiн бөлiгiне жер пайдалану құқығының құны eскерілугe тиiс.
      2. Егер бөлiнбейтiн жер учаскесiнде ортақ меншіктегi (өзге де ортақ заттық құқықтағы) үйлер (құрылыстар, ғимараттар) орналасқан болса, үйлердi (құрылыстарды, ғимараттарды) кепiлге салу сонымен бiрге үйлердi (құрылыстарды, ғимараттарды) орналастыруға, күтуге және пайдалануға қажеттi жер учаскесiнiң кепiлге салынатынын бiлдiредi. Егер аталған жағдайларда кепiл нысанасы заңдарда белгiленген тәртiппен бөлiнген үйдiң (құрылыстың, ғимараттың) бiр бөлiгi немесе ортақ мүлiкке құқықтағы үлес болса, кепiл сонымен бiрге жер учаскесiндегi кепiлге салынған үй (құрылыс, ғимарат) бөлiгiнің алаңына сәйкес келетiн үлеске белгiленедi. Кондоминиум объектiсiнде орналасқан үй-жайды кепілге салу сонымен бiрге кондоминиумға қатысушылар арасындағы қатынастарды реттейтiн заңдарға сәйкес анықталатын ортақ мүлiктегi және жер учаскесiндегi үлестiң де кепiл нысанасы болатынын бiлдіредi.
      3. Мемлекеттiк жер пайдаланушылар белгiлi бiр жер учаскесінде орналасқан үйдi (құрылысты, ғимаратты) және оның осы үй (құрылыс, ғимарат) орналасқан, оған қызмет көрсетуге арналған бөлiгiн кепiлге салатын жағдайда ғана өздерiне тиесілі тұрақты жер пайдалану құқығын кепiлге салуға құқылы (осы Кодекстің 39-бабының 2-тармағы).

      79-бап. Жер учаскесiн және жер пайдалану құқығын
              кепiлге салу тәртiбi

      1. Жеке меншiк құқығында немесе уақытша өтеулi ұзақ мерзiмдi жер пайдалану құқығында жер учаскелерi бар жеке және мемлекеттiк емес заңды тұлғалар кепiлге салушы бола алады.
      Мемлекеттік жер пайдаланушылар осы Кодекспен белгiленген тәртiпте және шарттарда өздерiне тиесілі тұрақты жер пайдалану құқығын кепiлге салуға құқылы.
      2. Жеке және заңды тұлғалар кепiл ұстаушы болуы мүмкiн.
      3. Ортақ бiрлескен меншiктегi немесе ортақ бiрлескен жер пайдаланудағы бөлiнбейтiн жер учаскесiн кепiлге салуға ортақ меншiкке немесе ортақ жер пайдалануға қатысушылардың барлығының жазбаша келiсiмi болған жағдайда жол беріледi.
      Ортақ үлестiк меншiкке немесе ортақ үлестiк жер пайдалануға қатысушы өз үлесiн өзге ортақ меншiкке немесе ортақ жер пайдалануға қатысушылардың келiсiмiнсiз кепiлге салуға құқылы.
      4. Ортақ меншiк құқығында жер учаскелерi бар тұлғалар ортақ меншiкке қатысушылардың жалпы жиналысының шешiмi негiзiнде жер учаскелерiн кепілге сала алады.
      Мемлекеттен бөлiп төлеу арқылы жеке меншiкке сатып алынатын жер учаскелерiн кепiлге салуға осы Кодекстiң 24-бабының 4-тармағында белгiленген тәртiппен шарттарда жол берiледi.
      5. Жер учаскесiн немесе жер пайдалану құқығын кепiлге салу үшiн жеке және заңды тұлғалар ықтимал кепiл ұстаушыға:
      оның жер учаскесiне құқығын куәландыратын құжаттарды (жер учаскесiне жеке меншiк құқығына актiнi, уақытша өтеулi жер пайдалану (жалдау) құқығына актiнi; тұрақты жер пайдалану құқығына актiнi (мемлекеттiк жер пайдаланушылар үшiн);
      жер учаскесiне құқықты тiркеу туралы куәлiктi;
      ортақ бiрлескен меншiкке немесе ортақ бiрлескен жер пайдалануға қатысушылардың жазбаша келiсiмiн;
      жер учаскесiн немесе жер пайдалану құқығын кадастрлық (бағалау) құны актiсiн;
      жер учаскесiнде орналасқан жылжымайтын мүліктің бағалау құны актiсiн;
      жер учаскесi шекараларының жоспарын;
      кепiл салушыға шарт жасасу мерзiмiне дейiн белгiлi болған ипотека нысанасына қатысты үшiншi тұлғалардың барлық құқықтарының тiзбесiн (кепiлге салу, пайдалану, жалдау, сервитут құқықтарын, жер учаскесiне немесе жер пайдалану құқығына басқа да ауыртпалықтарды);
      жер учаскесi бойынша нақты деректердi белгiлеу үшiн қажеттi басқа да материалдарды табыс етедi.
      Жер учаскесiнiң немесе жер пайдалану құқығының бiр бөлiгiн кепiлге салу кезінде жер учаскесiнің жалпы жоспарында оның кепiлге салуға көзделген бөлігі көрсетілуге тиiсті.
      6. Жер учаскесiнiң немесе жер пайдалану құқығының кадастрлық (бағалау) құны актiсiн, сондай-ақ жер учаскесi шекараларының жоспарын - жер ресурстарын басқару жөніндегi аумақтық органдар, жер учаскесінде орналасқан жылжымайтын мүлiктiң бағалау құнының актiсiн және жер учаскесiне немесе жер учаскесінің құқығына ауыртпалықтардың болуы (болмауы) туралы мәлiметтердi белгiленген тәртiпте жылжымайтын мүлiкке құқықты және онымен жасалатын мәмiлелердi тiркеу органдары бередi.
      7. Жер учаскесiнiң немесе жер пайдалану құқығының құны туралы eкі жақты келiсуге қол жеткiзiлген кезде, негiзгi мiндеттеменiң белгiленiп отырған сомасын қамтамасыз ету үшiн кепiлге салушы мен кепiл ұстаушы арасында жер учаскесiн немесе жер пайдалану құқығын кепiлге салу туралы екi данада шарт жасасылады.
      Ипотекалық несиенi қамтамасыз ету үшін жер учаскесiн немесе жер пайдалану құқығын кепiлге салу туралы шартқа осы учаскенің шекаралары жоспарының көшiрмесi қоса берiлуге тиiс.
      8. Ипотека туралы шартта жер учаскесiн немесе жер пайдалану құқығын кредиторға немесе үшiншi тұлғаларға бepу, оның мақсатына сәйкес, ипотека туралы шарт бойынша кепiлге салынған меншiктегi немесе жер пайдаланудағы жер учаскесiн пайдалану бойынша кепiлге салушының және (немесе) үшiншi тұлғалардың құқықтарын шектеу, сондай-ақ бұл учаскеден жемiс және табыс алу кездесуi мүмкiн eмec.
      9. Кепiлге салушы кепiл ұстаушының талабы бойынша оның құқығын ипотекалық куәлiк берумен растауы мүмкiн, бұл орайда кепiлге салу туралы шарттың барлық даналарында оның берiлгендiгi туралы тиiстi жазба жасалады.
      Ипотекалық куәлiк бiр данада жасалып, кепiл ұстаушыға берiледi.
      Жер учаскесiн немесе жер пайдалану құқығын кепiлге салу туралы шарттың, сондай-ақ жер учаскесiне немесе жер пайдалану құқығына ипотекалық куәлiктің нысаны мен мазмұны жылжымайтын мүлiктің ипотекасы туралы заңдарға сәйкес келуге тиiс.
      10. Егер кепiлге салу туралы шартта өзгеше белгiленбесе, жер учаскесiне құқықты куәландыратын құжаттар кепiл ұстаушыға немесе сенiмдi тұлғаға берiледi.
      11. Ипотека құқығы кепiлге салу шартын және ипотекалық куәлiктi жер учаскесi орналасқан жерде жылжымайтын мүлiкке құқықты немесе онымен жасалатын мәміленi тіркейтін органдарда мемлекеттік тiркеу уақытынан бастап пайда болады.
      12. Борышкер негiзгi мiндеттеменi орындамаған жағдайда кепiл ұстаушы жылжымайтын мүлiк ипотекасы туралы заңдарға сәйкес өз талаптарын қанағаттандыруға құқылы.

      80-бап. Жер учаскесiн немесе жер пайдалану
              құқығын кепiлге салуды тiркеу

      Жер учаскесiн немесе жер пайдалану құқығын кепiлге салу жылжымайтын мүлiкпен жасалатын мәмiлелердi тiркеу үшiн белгіленген тәртiппен мемлекеттік тiркелуге тиiс.

9-тарау. Жер учаскесiне меншiк құқығын, жер пайдалану құқығын және өзге де заттық құқықтарды тоқтату

      81-бап. Жер учаскесiне жеке меншiк құқығын немесе жер
              пайдалану құқығын тоқтату негiздерi

      1. Жер учаскесiне жеке меншiк құқығы немесе жер пайдалану құқығы:
      1) жер учаскесiн меншiк иесi немесе жер пайдалану құқығын жер пайдаланушы басқа тұлғаларға иелiктен шығарып берген;
      2) меншiк иесi меншiк құқығынан немесе жер пайдаланушы жер пайдалану құқығынан бас тартқан;
      3) жер учаскесiне меншік құқығынан немесе жер пайдалану құқығынан заң актiлерiнде көзделген өзге де жағдайларда айрылған жағдайларда тоқтатылады.
      2. Меншiк иесiнен жер учаскесiн және жер пайдаланушыдан жер пайдалану құқығын сатып алуды қоса, алып қоюға:
      1) меншік иесiнiң немесе жер пайдаланушының мiндеттемелерi бойынша жер учаскесiнен немесе жер пайдалану құқығынан өндiріп алынған;
      2) жеке меншiк иесiнен немесе жер пайдаланушыдан жер учаскесi мемлекеттiк қажеттер үшiн алып қойылған (сатып алынған);
      3) осы Кодекстің 92 және 93-баптарында көзделген жағдайларда, меншiк иесiнен немесе жер пайдаланушыдан мақсаты бойынша пайдаланылмай отырған немесе заңдарды бұза отырып пайдаланылып жүрген жер учаскесi мәжбүрлеп алып қойылған;
      4) меншiк иесiнен немесе жер пайдаланушыдан радиоактивтi ластануға ұшыраған жер учаскесi тең құнды жер учаскесi беріле отырып алып қойылған;
      5) тәркiленген реттен басқа жағдайларда жол берiлмейдi.
      3. Бұған қоса, жер пайдалану құқығы мынадай негiздер бойынша тоқтатылуы мүмкiн:
      1) учаске берiлген мерзiмнiң өтуi;
      2) жер учаскесi кепiлде тұрған жағдайларды қоспағанда, жер учаскесiн жалға беру шартының немесе өтеусiз уақытша жер пайдалану шартының мерзiмiнен бұрын тоқтатылуы;
      3) соларға байланысты жер пайдаланушыға қызметтiк жер үлесiн беруге негiз болған еңбек қатынастарының тоқтатылуы (осы Кодекстiң 41-бабы).

      82-бап. Жеке меншiк құқығынан немесе жер
              пайдалану құқығынан бас тарту

      1. Меншiк иесi немесе жер пайдаланушы өз әрекеттерi туралы хабарлап, не өздерiне тиесiлі жер учаскесiне құқықтарды сақтауға ниет бiлдiрмей олардан шеттетiлгенiн айқын дәлелдейтiн басқа да iс-әрекеттер жасап, өзiне тиесiлi жер учаскесiне меншiк құқығынан немесе жер пайдалану құқығынан бас тартуы мүмкiн.
      Уақытша жер пайдалану құқығынан немесе жеке меншiктегi жер учаскесiн уақытша пайдалану құқығынан бас тарту жалдау шартын немесе өтеусiз уақытша жер пайдалану туралы шартты тоқтату үшiн белгiленген тәртiппен жүзеге асырылады.
      2. Жер учаскесінің меншiк иесi немесе жер пайдаланушы меншiк немесе жер пайдалану құқықтарынан бас тартқандығын айқын дәлелдейтiн iс-әрекет жасаған жағдайда (басқа жаққа кету, учаскенi ұзақ уақыт бойы пайдаланбау және басқалар), жылжымайтын мүлiкке құқықтарды мемлекеттiк тiркеудi жүзеге асыратын органға хабарлап, бұл учаскенi жер кадастрын жүргiзетiн органдар иесiз мүлiк ретiнде есепке алады.
      Иесiз мүлiк ретiнде есепке алынған күннен бастап бiр жыл өткеннен кейiн тиiстi атқарушы орган жер учаскесiн мемлекеттiк меншiкке түстi деп тану туралы талаппен сотқа жүгiне алады. Сот шешiмi бойынша мемлекеттiк меншiкке түстi деп танылмаған иесiз жер учаскесін қалдырып кеткен меншік иесi немесе жер пайдаланушы иеленуге, пайдалануға және билiк етуге қайта алуы не ол сатып алу мерзімінің өтуi себептi меншiкке немесе жер пайдалануға сатып алынуы мүмкiн.
      Иесiз мүлiк ретінде есепте болған кезiнде мұндай учаске басқа тұлғаға уақытша жер пайдалануға берiлуi мүмкiн.
      3. Жер учаскесiне жеке меншік құқығынан немесе жер пайдалану құқығынан ерiктi түрде бас тартылған кезде, жер учаскесi меншiк иесiнiң немесе жер пайдаланушының нотариалдық куәландырылған жазбаша өтiнiшi жер учаскесiн иесiз мүлiк ретiнде есепке алуға негiз болып табылады.
      Жер учаскесi меншiк иесiнiң немесе жер пайдаланушының аталған жер учаскесiн иесiз мүлiк ретте есепке алынған күннен бастап бiр жыл iшiнде қайтадан меншік немесе жер пайдалануға алуға құқығы бар.
      Иесiз мүлiк ретiнде есепке алынған күннен бастап бiр жыл өткеннен кейiн тиiстi атқарушы орган жер учаскесiн мемлекет меншiгiне түстi деп тану туралы шешiм қабылдай алады.

      83-бап. Меншiк иесiнiң немесе жер пайдаланушының
              мiндеттемелерi бойынша жер учаскесiнен немесе
              жер пайдалану құқығынан өндірiп алу

      Меншiк иесiнің немесе жер пайдаланушының мiндеттемелерi бойынша жер учаскесiнен немесе жер пайдалану құқығынан өндiрiп алу кезiнде (осы Кодекстiң 63-бабы) меншiк иесiнiң немесе жер пайдаланушының жер учаскесiне меншiк құқығы немесе жер пайдалану құқығы заңдарда көзделген тәртіппен меншік құқығы немесе жер пайдалану құқығы ауысатын тұлғада алынған жер учаскесiне меншiк құқығы немесе жер пайдалану құқығы пайда болған кезден бастап тоқтатылады.
      Кепiл салушының сұрауы бойынша сот дәлелдi себептер болған кезде (дүлей зiлзала және өзге де төтенше жағдайлар), сондай-ақ ауыл шаруашылық мақсатындағы жер кепілге берілген жағдайда, кепiлге салынған жер учаскесiнен (жер пайдалану құқығынан) өндiрiп алу туралы шешiмде оның сатылуын бiр жылға дейiнгi мерзiмге ұзартуға құқылы.

      84-бап. Жер учаскесiн мемлекеттiк қажеттер үшiн алу,
              соның iшінде сатып алу жолымен алып қою

      1. Жер учаскесi мемлекеттiк қажеттер үшiн сатып алу немесе жеке меншiк иесiнiң немесе жер пайдаланушының келiсiмiмен тең құнды басқа жер учаскесiн беру арқылы алып қойылуы мүмкiн.
      2. Жер учаскелерiн мемлекеттік қажеттер үшiн алып қоюға немесе сатып алуға:
      1) халықаралық мiндеттемелер;
      2) қорғаныс мұқтажына, ерекше қорғалатын табиғи аумақтарға, сауықтыру, рекреациялық және тарихи-мәдени мақсатқа арнап жер беру;
      3) учаскенің астынан пайдалы қазба кен орындарының (жалпы таралғандарынан басқасы) табылуы;
      4) жол салу, электр, байланыс желiлерi мен магистральды құбыр жолдарын тарту, сондай-ақ осы объектiлердi орналастырудың басқа мүмкiн нұсқалары болмаған кезде, мемлекеттiк маңызы бар басқа да объектiлер салу;
      5) құлау қаупi бар авариялық және ескiрген үйлердi бұзу;
      6) қалалар мен өзге де елдi мекендердiң бас жоспарлары, аумақты аймақтарға бөлу схемалары және белгiленген тәртіппен бекiтiлген өзге де қала құрылысы немесе жерге орналастыру құжаттамасы негiз болып табылады.
      3. Заң актілерiнде осы баптың 2-тармағында көрсетiлгеннен басқа да негiздер көзделуi мүмкiн.
      4. Егер жер пайдаланушы берiлген құқықты мемлекеттен сатып алмаса, уақытша жер пайдалануға берiлген жер учаскесiн мемлекеттiк қажеттерге алып қою жер пайдалану құқығын сатып алусыз жүзеге асырылады. Жер пайдаланушыларға залалдар толық көлемiнде өтеледi, сондай-ақ олардың қалауы бойынша басқа жер учаскесi берiлуi мүмкiн.

      85-бап. Жер учаскесiн сатып алу

      1. Егер олар жер пайдалану құқығын сатып алған болса, мемлекеттiк қажеттер үшін меншік иелерiнен және мемлекеттiк емес жер пайдаланушылардан жер учаскелерiн алып қою азаматтық заңдарға сәйкес сатып алу тәртiбiмен жүзеге асырылады.
      2. Егер Қазақстан Республикасының заң актілерiнде өзгеше көзделмесе, жер учаскесiнің меншiк иесiне немесе мемлекеттік емес жер пайдаланушыға сатып алу туралы шешiм қабылдаған орган бұл жөнiнде учаскенi сатып алудан кемiнде бiр жыл бұрын жазбаша түрде хабарлауға тиiс.
      Егер Қазақстан Республикасының заң актілерiнде өзгеше көзделмесе, меншiк иесi немесе жер пайдаланушы осындай хабар алған күннен бастап бiр жыл өткенге дейiн жер учаскесiн сатып алуға меншiк иесiнiң немесе жер пайдаланушының келiсiмiмен ғана жол берiледi.

      86-бап. Мемлекеттiк қажеттер үшін сатып алынуға
              тиiстi жер учаскесi меншiк иесiнің немесе жер
              пайдаланушысының құқықтары

      Мемлекеттiк қажеттер үшiн сатып алынуға тиiстi жер учаскесiнiң меншiк иесi немесе жер пайдаланушысы сатып алу туралы шешiм қабылданған кезден бастап, учаскенің бағасы туралы келiсiм жасалғанға немесе учаскенi сатып алу туралы сот шешiмi қабылданғанға дейiн жер учаскесiне қатысты өздерiне тиесiлi құқықтарды жүзеге асыруы және учаскенi оның мақсатына сәйкес пайдалануды қамтамасыз ететiн қажеттi шығын шығаруы мүмкiн. Бұл орайда меншiк иесi немесе жер пайдаланушы аталған кезеңде жер учаскесiндегi жаңа құрылысқа, үйлердi (құрылыстарды, ғимараттарды) кеңейтуге немесе қайта құруға байланысты шығындар мен залалды өздеріне алуға тәуекел етедi.
      Егер жер учаскесiнiң меншiк иесi немесе жер пайдаланушы жер учаскесiнiң бiр бөлiгi алып қойылғаннан кейiн қалған бөлiгiн бұрынғы мақсаты бойынша пайдалана алмаса, онда бүкiл жер учаскесi сатып алынады.

      87-бап. Сатып алынатын жер учаскесi үшiн төленетiн баға

      1. Мемлекеттiк қажеттер үшiн сатып алынатын жер учаскесiне төленетiн баға, сатып алудың мерзiмi мен басқа да жағдайлар меншiк иесiмен немесе жер пайдаланушымен келiсiм арқылы белгіленедi.
      Осы Кодекстің 24-бабы 2-тармағының 2) тармақшасына сәйкес, меншiк иесi мемлекеттен сатып алған (залалдарды есептемегенде) және мемлекеттік қажеттер үшін сатып алынатын ауыл шаруашылық мақсатындағы жер учаскесiнің бағасы мемлекетке төленген сома мөлшерiнде белгiленедi.
      Мемлекет ақысын бөліп-бөліп төлеуге сатқан жер учаскесi үшiн сома толық төленбеген кезде және оны мемлекет қажеттерi үшiн сатып алу кезiнде, жер учаскесiнiң бағасы мемлекетке төленген соманың мөлшерiнде белгiленедi.
      2. Сатып алынатын жер учаскесi үшiн төленетiн бағаны анықтау кезiнде оған жер учаскесінің немесе оған құқықтардың және онда орналасқан жылжымайтын мүлiктің нарықтық құны, сондай-ақ үшiншi тұлғалар алдындағы міндеттемелердiң мерзiмiнен бұрын тоқтауына байланысты өздерi шеккен залалды қоса алғанда, жер учаскесiнен айрылуға байланысты меншiк иесiне немесе жер пайдаланушыға келтiрiлген барлық залал қосылады.
      3. Меншiк иесiмен немесе жер пайдаланушымен келiсiм бойынша мемлекеттiк қажеттер үшiн сатып алынатын жер учаскесiнің орнына оларға осы жер учаскесiнің немесе оған құқықтардың құнын бағаға есептей отырып, басқа жер учаскесi берiлуi мүмкiн. Мемлекеттiк қажеттер үшiн алынатын жер учаскесi немесе оған құқық мемлекеттен сатып алынуға тиiстi болып, бiрақ сатып алу жүргiзiлмеген жағдайларда, жер учаскесінің нарықтық құны бағаға қосылмайды, жер пайдаланушымен келiсiм бойынша оның орнына оған басқа жер учаскесi берiлуi мүмкiн.

      88-бап. Жер учаскесін сот шешiмi бойынша сатып алу

      Егер меншiк иесi немесе жер пайдаланушы өздерiнен жер учаскесiн мемлекеттiк қажеттер үшiн сатып алу туралы шешiммен келiспесе не олармен сатып алынатын жер учаскесi үшін төленетін баға немесе сатып алудың басқа да жағдайлары туралы келiсiмге қол жеткiзiлмесе, сатып алу туралы шешiм қабылдаған атқарушы орган сотқа жер учаскесiн сатып алу туралы талап-арыз бере алады.
      Мұндай талап-арыз учаскенiң меншiк иесiне немесе жер пайдаланушысына, егер Қазақстан Республикасының заң актiлерiнде өзгеше көзделмесе, осы Кодекстің 85-бабының 2-тармағында аталған хабарлама жiберiлген кезден бастап бiр жыл өткен соң, бiрақ екi жылдан кешiктiрiлмей берiлуге тиiс.

      89-бап. Мемлекеттік қажеттер үшiн мемлекеттiк
              жер пайдаланушыдан жер учаскесiн алып қою

      Мемлекеттiк қажеттеp үшiн мемлекеттiк жep пайдаланушыдан жер учаскесiн алып қою оны алып қоюды жүзеге асыратын атқарушы органның бiржақты шешiмi негiзiнде жүргiзiледi.
      Мұндай шешiмге жоғары тұрған органға не сот тәртiбiмен шағым жасалуы мүмкiн. Шағым беру алып қою туралы шешiмнiң орындалуын тоқтата тұрады.

      90-бап. Жекелеген санаттағы жердi алып қоюды шектеу

      Суарылатын ауыл шаруашылық алқаптарын, ауыл шаруашылық, биологиялық және ирригациялық-мелиоративтік, балық шаруашылығы профилiндегi ғылыми-зерттеу және оқу орындарының тәжiрибелік егістерiн, орман және су қорының жерiн алып қоюға, оларды орналастырудың басқа мүмкiн варианттары болмаған кезде, ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды құру мен кеңейтуге, халықаралық міндеттемелердi орындауға, учаскенің астынан бағалы пайдалы қазбалар кен орындарының табылуына, жол, электр, байланыс желілерi, байланыс желiлерi мен магистралды құбыр жолдарын, сондай-ақ мемлекеттiк маңызы зор объектiлер салуға байланысты ерекше жағдайларда ғана жол берiледi.

      91-бап. Төтенше жағдайлар кезiнде жер учаскесiн
              уақытша алып қою

      1. Дүлей зiлзалалар, әскери жағдай режимi, авариялар, iндеттер, эпизоотиялар жағдайында және өзге де төтенше жағдайлар кезiнде жер учаскесi жергiлiкті атқарушы органдардың шешiмiмен меншiк иесінен немесе жер пайдаланушыдан олардың шеккен залалы өтеле отырып, қоғам мүдделерiнде уақытша алып қойылуы мүмкiн. Меншiк иесiнiң немесе жер пайдаланушының шеккен залалы өтелетiн баға сот тәртiбiмен даулануы мүмкiн.
      2. Төтенше жағдайдың қолданылуы тоқтатылған кезде жер учаскесi меншiк иесiне (жер пайдаланушыға) қайтарылуға тиiс және дау туындаған жағдайда ол сот тәртiбiмен оның қайтарылуын талап етуге құқылы.
      3. Жер учаскесiн меншiк иесiне немесе жер пайдаланушыға қайтару мүмкiн болмаған жағдайда жер учаскесiнiң немесе жер пайдалану құқығының құны өтеледi.
      4. Жер учаскесi уақытша алып қойылған кезде мүліктi, соның iшiнде жылжымайтын мүліктi реквизициялау тәртiбi азаматтық заңдардың нормалары бойынша жүзеге асырылады.

      92-бап. Меншiк иесiнен және жер пайдаланушыдан мақсаты
              бойынша пайдаланылмай жатқан жер учаскесiн алып
              қою

      Егер заңдарда неғұрлым ұзақ мерзiм көзделмесе ауыл шаруашылық өндірiсiне не тұрғын үй құрылысы мен өзге де құрылысқа арналған учаске бiр жыл iшiнде тиiстi мақсатында пайдаланылмаған жағдайларда жер учаскесi осы Кодекстiң 94-бабында көзделген тәртiппен меншiк иесiнен және жер пайдаланушыдан алып қойылуы мүмкiн. Учаскенi игеру үшiн қажеттi уақыт, сондай-ақ дүлей зiлзалалар салдарынан немесе осылайша пайдалануға мүмкіндiк бермеген өзге де мән-жайларға байланысты учаскенi мақсаты бойынша пайдалану мүмкiн болмаған уақыт бұл кезеңге кiрмейдi.

      93-бап. Заңдарды бұза отырып пайдаланылған жер учаскесiн
              меншiк иесi мен жер пайдаланушыдан алып қою

      Егер учаскенi пайдалану осы Кодексте немесе өзге де заңдарда белгiленген жердi ұтымды пайдалану ережелерiн өрескел бұзу арқылы жүзеге асырылса, атап айтқанда, егер учаске нысаналы мақсатына сәйкес пайдаланылмаса немесе оны пайдалану ауыл шаруашылық жерi құнарлылығының едәуiр төмендеуiне не экологиялық жағдайдың едәуір нашарлауына әкеп соғатын болса, әкiмшілiк құқық бұзушылық туралы заңдарда көзделген жазалау шаралары қолданылғаннан кейiн жер учаскесi меншiк иесi мен жер пайдаланушыдан алып қойылуы мүмкiн.

      94-бап. Мақсаты бойынша пайдаланылмайтын не заңдарды
              бұза отырып пайдаланылатын жер учаскесiн алып
              қою тәртiбi

      1. Меншiк иелерiнен және жер пайдаланушылардан жер учаскесiн осы Кодекстiң 92 және 93-баптарында көзделгендей алып қою жер ресурстарын басқару жөніндегi аумақтық органның талабы бойынша сот тәртiбiмен жүргiзіледi.
      2. Осы Кодекстiң 92-бабында көзделген жағдайда жер учаскесiн алып қою туралы талап меншік иесiне немесе жер пайдаланушыға талап қойылғанға дейiн кемiнде бiр жыл бұрын учаскенi мақсаты бойынша пайдалану қажеттiгі туралы жазбаша ескерту жасалғаннан кейiн және осы уақыт iшiнде жер учаскесiнің меншiк иесi не жер пайдалану учаскенi мақсаты бойынша пайдалану жөнiнде қажеттi шаралар қолданбаған жағдайда ғана берiлуi мүмкiн.
      3. Осы Кодекстің 93-бабында көзделген жағдайда жер учаскесiн алып қою туралы талап әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы заңдарда көзделген жазалау шаралары қолданылып, меншік иесiне немесе жер пайдаланушыға заңдардың бұзылуын жою қажеттігі туралы талап қабылдардан кемiнде үш ай бұрын жазбаша ескерту жасалғаннан кейiн ғана және осы мерзiм iшiнде меншiк иесi немесе жер пайдаланушы учаскенi пайдалану кезiнде заңдардың бұзылуын жоймаған жағдайда берiлуi мүмкiн.
      Егер меншiк иесiнiң немесе жер пайдаланушының заңдарды бұзуы учаскенi нысаналы мақсатта пайдаланбауда болса, алып қою туралы талап бергенге дейiн жер ресурстарын басқару жөнiндегi аумақтық орган учаскенің меншiк иесiнің немесе жер пайдаланушының тапсырысы бойынша жер учаскесiнің нысаналы мақсатын өзгерту туралы мәселенi қарауға мiндеттi. Бұл жағдайда учаскенің нысаналы мақсатын өзгерту туралы мәселе дұрыс шешiлмеген жағдайда ғана талап қойылуы мүмкiн.
      4. Осы Кодекстiң 92 және 93-баптарында аталған негiздер бойынша сот шешiмiмен учаскенi меншiк иесiнен немесе жер пайдаланушыдан алып қойған жағдайда жер учаскесiне меншiк құқығы немесе жер пайдалану құқығы азаматтық iс жүргiзу және атқарушылық заңдарында белгiленген тәртiппен жария саудада сатылады, ал одан түскен сома учаскенi алып қою кезiндегi шығыстар шегерiле отырып, бұрынғы меншiк иесiне немесе жер пайдаланушыға төленедi. Бiр жыл iшiнде кемiнде үш рет саудаға шығарудан кейiн ондай жер учаскелерін немесе оларға жер пайдалану құқықтарын сату мүмкiн болмаған жағдайда жер учаскесi сот шешiмiмен арнаулы жер қорына есептеледi.
      Заң актілерінде көзделген жағдайларда қылмыс, немесе өзге де құқық бұзушылық жасағаны үшiн меншiк иесiнен немесе жер пайдаланушыдан жер учаскесi сот тәртiбiмен санкция түрiнде өтеусiз алып қойылуы мүмкiн.
      Сотталған адам мен оның асырауындағы адамдар үшiн қажеттi, сотталған адамға жеке меншік құқығымен тиесiлі немесе оның ортақ меншiктегi үлесi болып табылатын, үй мен қора-қопсы орналасқан жер учаскелерi, сондай-ақ қылмыстық атқару заңдарында көзделген тiзбеге сәйкес жеке қосалқы үй шаруашылығын жүргiзу үшiн қажеттi жер учаскелерi тәркiленбеуге тиiс.
      Тәркіленген жер учаскелерi мемлекеттiк меншiкке қайтарылады. Мұндай жер учаскелерiн не тәркiлеу объектiсi болып табылатын жер пайдалану құқығын сату заңдарда белгіленген тәртiппен жүргiзiлуi мүмкiн.

      96-бап. Меншiк немесе жер пайдалану құқығы тоқтатылған
              жағдайда жер учаскесiн бағалау

      Меншiк немесе жер пайдалану құқығы тоқтатылған жағдайда жер учаскесi немесе жер пайдалану құқығы нарықтық құны бойынша бағаланады.

3-бөлiм. ЖЕР САНАТТАРЫ 10-тарау. АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҚ МАҚСАТЫНДАҒЫ ЖЕР

      97-бап. Ауыл шаруашылық мақсатындағы жер ұғымы
              мен оның құрамы

      1. Ауыл шаруашылығының мұқтаждары үшiн берiлген немесе осы мақсаттарға арналған жер ауыл шаруашылық мақсатындағы жер деп танылады.
      2. Ауыл шаруашылық мақсатындағы жер құрамында ауыл шаруашылық алқаптары мен ауыл шаруашылығының жұмыс iстеуiне қажеттi ішкі шаруашылық жолдары, коммуникациялар, тұйық суаттар, мелиорациялық жүйе, қора-қопсылар мен ғимараттар орналасқан жер, сондай-ақ басқа да алқаптар (cop, құм, тақыр мен ауыл шаруашылық алқаптарының массивтерiне қосылған басқа да өзге алқаптар) болады.
      3. Ауыл шаруашылық алқаптары айрықша қорғалуға тиiс. Бұл жердi ауыл шаруашылық өндiрiсiне байланысты емес мақсаттарға пайдалануға ерекше жағдайларда жол беріледi (осы Кодекстің 90-бабы).
      4. Ауыл шаруашылық алқаптарына егiстiктер, тыңайған жер, көп жылдық екпелер егiлген жер, шабындықтар мен жайылымдар жатады.
      Егiстiк - әрдайым өңделетiн және көп жылдық шөптердің егiстерiн қоса, ауыл шаруашылық дақылдарының егiстерiне пайдаланылатын ауыл шаруашылық алқабы, сондай-ақ таза күйiнде ұстайтын пар. Алдын ала дақылдардың егістерi егілген (үш жылдан аспайтын уақыт аралығында), түбегейлi жақсарту, сондай-ақ бақтардың қатар аралығын жақсарту мақсатында жыртылған, егiске пайдаланылатын шабындықтар мен жайылымдарының жер учаскелерi егiстiкке жатпайды.
      Тыңайған жер - бұрын егiстiк құрамында болған және күзден бастап бiр жылдан аса ауыл шаруашылық дақылдарын егуге пайдаланымайтын және пар айдауға әзiрленбеген жер учаскесi.
      Көп жылдық екпелер отырғызылған жер - жемiс-жидек, техникалық және дәрi-дәрмек өнімдерi түсімін алуға, сондай-ақ аумақты сәндiк үшiн әшекейлеуге арналған қолдан жасалған көп жылдық ағаш, бұта екпелерiне пайдаланылатын ауыл шаруашылық алқабы.
      Табиғи шабындықтар мен жайылымдар - жүйелi түрде шөп шабуға және жануарларды жаюға пайдаланылатын ауыл шаруашылық алқаптары.
      Түбегейлi жақсартылған шабындықтар мен жайылымдар - қыртысын жою және соңынан шалғындау арқылы жаңа жер оты құрылған шабындық және жайылым учаскелерi. Шалғындау қыртысын жоймай жүргiзiлуi мүмкiн.
      Суландырылған жайылымдар - тиiстi мал басын сапалы сумен қамтамасыз ете алатын су көздерi (көл, өзен, тоған, апан, суару және суландыру арнасы, құбырлы немесе шахталы құдық) бар жайылымдар.
      5. Ауыл шаруашылық алқаптары суармалы және суарылмайтын болуы мүмкiн.
      Суармалы ауыл шаруашылық алқаптарына ауыл шаруашылығында пайдалануға және суаруға жарамды, жүйенiң қазiргi пайдалы әрекет коэффициентiнде жобалы немесе қолданылып жүрген суару нормалары нормативтерi бойынша су қоры осы жердi тиiмдi мерзiм iшiнде қамсыздандырудың 75 процентiнен кем емес ағынмен қамтамасыз ететiн суару көзiмен байланысты тұрақты және уақытша суару жүйесi бар жер жатады.
      Жайылма суару жерлерi ерiген су мен көктемгi тасқын суды, сондай-ақ топырақты ылғалдандыру үшiн суару және суландыру арналарынан берiлетiн суды, осы учаске ауданында ұстау және Үлестiрудi қамтамасыз ететiн су ұстағыш үймелер, ылғал реттегiш бөгеттер және өзге гидротехникалық қондырғылары бар учаскелер.
      6. Ауыл шаруашылық мақсатындағы жер:
      1) жеке меншiкке - Қазақстан Республикасының азаматтарына жеке қосалқы үй шаруашылығын, бағбандықты, caяжай құрылысын дамыту үшiн;
      2) жеке меншiкке немесе жер пайдалануға - Қазақстан Республикасының жеке және заңды тұлғаларына шаруа (фермер) қожалығын жүргiзуге, тауарлы ауыл шаруашылық өндiрiсi, ағаштар өcipу, ғылыми-зерттеу, тәжiрибе жүргiзу және оқыту мақсаттары үшiн, қосалқы ауыл шаруашылығын, бақша және мал шаруашылығын жүргiзу үшiн;
      3) шетелдiктер мен азаматтығы жоқ адамдарға 10 жылға дейiнгi мерзiмге жалдау шартымен уақытша жер пайдалануға берiледi.
      4. Азаматтар мен заңды тұлғаларға жер пайдалануға немесе меншiкке берiлетiн ауыл шаруашылық алқаптарының сапасын мемлекеттiк бақылау мақсатында республикалық бюджет қаражаты есебiнен топырақ, топырақ-мелиоративтi, геоботаникалық және топырақ бонитировкасының сапалы материалдары деректерiнiң негiзiнде ауыл шаруашылық мақсатындағы жер учаскелерiнiң паспорты жасалады.
      Ауыл шаруашылық мақсатындағы жер учаскелерi паспортының нысанын жер ресурстарын басқару жөніндегi орталық уәкiлеттi орган бекiтедi.
      Жер учаскесiнің паспортын жасау жөнiндегi жұмыстарды ұйымдастыру мен оны берудi жер ресурстарын басқару жөнiндегi аумақтық органдар жүзеге асырады.

      98-бап. Ауыл шаруашылық алқаптарын бiр түрден
              екiншiсіне ауыстыру

      1. Ауыл шаруашылық алқаптарын бiр түрден екiншiсiне ауыстыру (трансформациялау) қажеттілiгi табиғи факторларға, оларды басқа жер алқаптарының құрамында пайдаланудың экономикалық орындылығына негізделедi.
      2. Жер учаскесінің меншiк иесi немесе жер пайдаланушы жер учаскесi орналасқан тиiстi жергiлiктi атқарушы органға берген өтiнiш, сондай-ақ жергiлiктi атқарушы органның бастамасы ауыл шаруашылық алқаптарын бiр түрден екіншісiне ауыстыру жөнiндегi жұмыстарды жүргiзуге негiз болуы мүмкін.
      3. Жергiлiктi атқарушы органның шешiмiмен жүргiзiлетiн ауыл шаруашылық алқаптарын бiр түрден екіншiсiне ауыстыру жөнiндегi жерге орналастыру жұмыстарын қаржыландыру - жергілiктi бюджет қаражаты есебiнен, ал жер учаскелерiнiң меншік иелерi мен жер пайдаланушылардың тапсырыстары бойынша олардың өз қаражаттарының есебiнен жүзеге асырылады.
      4. Ауыл шаруашылық алқаптарын бiр түрден екiншiсiне ауыстыру жер учаскесi, учаскелер тобы, суару массивтерi, пайдаланылатын жер бойынша жүргiзiлуi мүмкiн.
      Топырақтық-мелиоративтік күйi оларды басқа алқап түрiне ауыстыруды қажет ететiн ауыл шаруашылық алқаптарының болып-болмауы қолда бар жоспарлау-картографиялық материалдарды, жерге орналастыру, мелиоративтiк құрылыс жобаларын, топырақ, топырақ-мелиоративтiк материалдарды, геоботаникалық iздестiрулердi, тұздануды түсiрудi, жер кадастры, жердi түгендеу мәліметтерiн зерделеу негiзінде алдын ала анықталады.
      5. Едәуiр бағалы ауыл шаруашылық алқаптарын бағасы төмендерiне ауыстыруға:
      егiстiк үшiн - жердiң агроөндiрiстiк топырақ сипаттамасының олардың нақты пайдаланылуына сәйкес келмеуi, улы заттармен ластанудың жоғары деңгейi;
      көп жылдық екпелер үшiн - екпелердің шектi жасы, олардың сиректеуi, қанағаттанарлықсыз тұқым құрамы, жердiң қолайсыз топырақ-мелиоративтiк сипаттамасы;
      шабындықтар үшiн - шалғындық өсiмдiктердің жойылуымен жердiң шөлейттенуi, жердiң мелиоративтiк күйiнің нашарлауы жайылымдар үшiн;
      - тапталынуы негiз болып табылады.
      Суармалы жерлердi суарылмайтындарға ауыстыру кезiнде жоғарыда аталған факторлардан басқа, суару көзiмен байланыстың жоғалуы, сумен қамтамасыз етiлмеу, iшкi шаруашылық суару жүйелерінің техникалық күйi, ал жайылма суару жерлерi үшiн ағынның қайта үлестiрiлуi салдарынан су басудың тоқтауы немесе су ресурстарының болмауы, қондырғылардың техникалық күйi ескеріледi.
      Қажет болған жағдайларда жергіліктi атқарушы органдар бағалы ауыл шаруашылық алқаптарын бағасы төмендерiне аударудың басқа да көрсеткiштерiн: ауыл шаруашылық алқаптарының ең төменгi өнiмдiлiгi, топырақтың тұздану, сортаңдану, ластану деңгейi мен алқаптардың сапалы сипаттамасына әсер ететiн басқа да критерийлердi белгiлейдi.
      6. Ауыл шаруашылық алқаптарын бiр түрден екiншiсiне ауыстыру жөніндегi материалдар:
      қорытындылар мен ұсыныстары бар түсiндiрме жазбаны;
      бiр түрден екiншісiне ауыстыру көзделген жерлердің экспликациясын;
      трансформацияға жататын айқындалған ауыл шаруашылық алқаптары көрсетiлген далалық зерттеу актiсi мен сызбасын;
      жер учаскелерінің сапалық сипаттамасын;
      суару жүйесiнiң, жайылма суару жүйесiнiң, суландыру қондырғыларының техникалық жағдайы, сондай-ақ негiзгi қорлардың бағасы туралы мәлiметтер қамтылуы тиiс.
      7. Ауыл шаруашылық алқаптарын бiр түрден екiншiсiне ауыстыру жөнiндегi материалдар аудан бойынша қорытындылау, оларды аудандық ауыл және су шаруашылығы органдарымен келiсу үшiн жер ресурстарын басқару жөнiндегi аудандық органға жiберiледi.
      8. Жер ресурстарын басқару жөнiндегi аудандық орган өзiнiң осы баптың 7-тармағында санамаланған органдардың ұсыныстарын ескерiп жасалған қорытындысымен бiрге ауыстыру жөнiндегi материалдарды:
      сапасы неғұрлым төмен ауыл шаруашылық алқаптарын бiр түрден екiншісіне - соңғы шешiм қабылдау үшiн аудандық атқарушы органға;
      суармалы жердi суарылмайтынға, суарылмайтын егiстiктi ауыл шаруашылық алаптарының басқа бағасы неғұрлым төменiне - облыстық ауыл және су шаруашылығы, қоршаған ортаны қорғау органдарымен келiсiмге жiбередi.
      9. Келiсiм нәтижелерi бойынша жер ресурстарын басқару жөнiндегi облыстық аумақтық орган материалдарды, тұтастай алғанда, облыс бойынша жинақтайды және өз қорытындысымен бiрге оларды:
      суарылмайтын егiстiктi төмен сапалы ауыл шаруашылық алаптары түрiне - түпкiлiктi шешiм қабылдау үшiн аудандық атқарушы органға;
      суарылатын жердi суарылмайтынға - келiсiм үшiн уәкiлеттi жер ресурстарын басқару жөнiндегi орталық органға жiбередi.
      10. Жер ресурстарын басқару жөнiндегi орталық уәкiлеттi орган суармалы егiстiктi суарылмайтын алап түрлерiне ауыстыру жөнiндегi материалдарды ауыл шаруашылығы, қоршаған ортаны қорғау жөніндегi орталық уәкілетті органдармен келiседi және өзiнің жалпылама қорытындысымен облыстық атқарушы органға осы мәселе бойынша түпкiлiктi шешiм қабылдау үшiн жiбередi.
      11. Осы баптың 7-тармағында санамаланған органдардың ұсыныстарын ескерiп, аудандық (қалалық) атқарушы орган бағалылығы төмендеу ауыл шаруашылығы алыптарын неғұрлым жоғары бағалыға ауыстыру жөнiнде шешiм қабылдайды.

      99-бап. Суармалы инженерлiк-дайындық жерiн пайдалану

      1. Суармалы инженерлiк-дайындық жерге коллекторлық-дренаж жүйесiмен және ғылыми негiзделген ауыл шаруашылық дақылдарын кезектестiру (ротация) орнатылған қондырғылары бар жабдықталған ауыл шаруашылық дақылдарын өсiруге арнайы дайындалған инженерлiк жоспарланған жер жатады.
      2. Суармалы инженерлік-дайындық жерде дақылдарын кезектестiрудi (ротацияны) жер ресурстарын басқару жөнiндегi аумақтық органдардың ұсынысымен жергiлiктi атқарушы орган бекiтедi. Дақылдардың кезектесуiнің (ротациясының) бiркелкi схемасына және коллекторлық-дренаж жүйесiне байланысты жер учаскелерi бөлiнбейтiн болып танылады. Осы ереже суармалы инженерлiк-дайындық жерiнен осы Кодекс күшiне енгенге дейiн үлестiрiлген жер учаскелерiне де қолданылады.
      3. Бұрын үлестiрiлген және бөлiнбейтiн болып танылған суармалы инженерлiк-дайындық жердi пайдалану ортақ (үлестiк, бiрлескен) меншiк (ортақ (үлестiк, бiрлескен) жер пайдалану) құқығында жүзеге асырылады және үлестi жерде бөлуге жол берiлмейдi. Ортақ үлестiк меншiкке қатысушының қатысушылар құрамынан шыққан кезде ортақ үлестiк меншiктің басқа қатысушыларынан өз үлесiнiң құнын төлетуге не осы Кодекстiң 55-бабының 2-тармағында белгiленген ережелерге сәйкес оны басқа тұлғаға сатуға құқығы бар.
      4. Суармалы инженерлiк әзiрленген жердегi жер учаскелерiнiң меншiк иелерi мен жер пайдаланушылар дақылдарды алмастырудың белгiленген схемасын ұстануға, қажетті мелиоративтiк және қалпына келтiру жұмыстарын жүргiзуге соның ішіндe учаскеде бар суландыру және коллекторлық-дренаж жүйелерiн тиiстi жағдайда ұстауға міндетті.
      5. Осы баптың 4-тармағында белгiленген талаптарды бұзу, әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы заңдармен көзделген әкiмшiлiк жазалау шараларына әкеп соғады (ауыл шаруашылығы мақсатындағы жердi оңтайлы пайдаланбау), сондай-ақ осы Кодекстiң 93-бабының нормаларына сәйкес жер учаскесiн алып қоюға негiз болуы мүмкiн.

      100-бап. Арнайы жер қоры

      1. Ауыл шаруашылық өнімдерiн өндiрушiлердің арасында жердi қайта үлестiру мақсатында ауыл шаруашылық мақсатындағы жер есебiнен және босалқы қор есебiнен арнайы жер қоры құрылады. Жай-күйi санитариялық нормалар мен талаптарға сәйкес келетiн ауыл шаруашылық өнімдерін өндiруге келмейтін жер учаскелерi арнайы жер қорына қосылмайды.
      2. Арнайы жер қоры осы қорға түсетiн ауыл шаруашылық мақсатындағы жердегi жер учаскелерi есебiнен:
      1) жер учаскесiнен ерiктi түрде бас тартылған жағдайда;
      2) осы Кодекстiң 92, 93 және 95-баптарына сәйкес жер учаскелерi мәжбүрлеп алып қойылған жағдайда;
      3) егер не заң, не өсиет бойынша мұрагерлер болмаса не бiрде-бiр мұрагер мұраны қабылдамаса, не өсиет қалдырушы барлық мұрагерлердi мұрадан айырса, не мұрагер пайдасына мұрадан бас тартса немесе мұрадан кімнiң пайдасына бас тартатынын атамай мұрадан бас тартса, құрылады.
      3. Осы баптың 2-тармағында санамаланған жер учаскелерiн арнайы жер қорына қосу ауданның (қаланың) атқарушы органының шешiмi бойынша жүргiзiледi.
      4. Арнайы жер қоры құрамына мақсаты бойынша пайдаланылмайтын немесе заңдарды бұза отырып пайдаланылатын жер учаскелерiн қосу аудандық (қалалық) атқарушы органның бiр жақты шешiмi негiзiнде жүзеге асырылады.
      Аудандық (қалалық) атқарушы органның шешiмi осы Кодекстiң 89-бабында көзделген тәртіпте шағымдалуы мүмкiн.
      5. Осы жер учаскелерiн жаңа меншiк иелерi мен жер пайдаланушыларға бергенге дейiн оларды аудандық (қалалық) атқарушы орган белгiлеген тәртiп пен шарттарда бұрынғы мемлекеттiк жер пайдаланушылар пайдаланады.
      6. Арнайы жер қорының жерiн пайдалану осы Кодекстің 97-бабына сәйкес жүзеге асырылады.
      Жерi бөлiнуге жатпайтын мемлекеттік ауыл шаруашылық ұйымдарынан шыққан, бұрын шартты жер үлесi құқығы берiлмеген және осы аумақта тұратын азаматтардың, сондай-ақ репатрианттардың (оралмандардың) шаруа (фермер) қожалығын немесе ауыл шаруашылық өндiрiсiне байланысты өзге де қызметтi жүргiзу үшін арнайы жер қоры жерiнен бiрiншi кезекте жер учаскесiн алуға құқығы бар.
      7. Арнайы жер қорынан жер учаскелерiн беру жерге орналастыру тәртiбінде, әдетте, тұтас массивпен және жердi пайдалануда қолайлы жағдай жасау ескерiле отырып жүргiзiледi.
      8. Арнайы жер қорында жердiң болып-болмауы туралы мәлiметтер баршаға қол жеткiзiмдi болып табылады.
      Арнайы жер қорының жерi осы баптың 5-тармағында көзделген жағдайларды қоспағанда, босалқы қор құрамында есептеледi.

      101-бап. Шаруа (фермер) қожалығын жүргiзуге арналған
               жер учаскелерi

      1. Шаруа (фермер) қожалығын жүргiзу үшiн Қазақстан Республикасының азаматтарына жеке меншiк құқығында немесе 49 жылға дейiнгi мерзiмге уақытша өтеулi жер пайдалану құқығында, ал шалғайдағы мал шаруашылығын жүргiзу үшiн (мезгiлдiк жайылым) уақытша өтеусiз жер пайдалану құқығында, осы Кодекске және шаруа (фермер) қожалығы туралы заңдарға сәйкес жер учаскелерi беріледi.
      Еңбекке жеке қатысу негiзiнде шаруашылық жүргiзетiн, арнаулы ауыл шаруашылық бiлiмi мен бiлiктiлiгi бар, ауыл шаруашылығында iс жүзiндегi жұмыс тәжiрибесi бар және осы ауданда, қалада, ауылда (селода), поселкеде тұратын азаматтар жер учаскесiн шаруа (фермер) қожалығын жүргiзу үшiн алуға басым құқықты пайдаланады.
      2. Қайта ұйымдастырылатын мемлекеттік ауыл шаруашылығы ұйымдарының құрамынан шаруа (фермер) қожалығын жүргiзу үшiн шығатын азаматтарға аталған ұйымдардың жерiнен кадастрлық бағасы шаруашылық бойынша (алқаптар бойынша) орта деңгейде болуға тиiс жер учаскелерi берiледi.
      3. Өздерiне тиесiлі жер учаскелерiне құқықтарын, оның iшiнде шартты жер үлестерiне құқықтарын шаруашылық серiктестiктерінің жарғылық капиталына үлес ретiнде немесе өндiрiстiк кооперативтерге жарна ретiнде берген азаматтардың шаруа (фермер) қожалығын ұйымдастыру үшiн қатысушылар (мүшелер) құрамынан шыққан кезде жер учаскесiн қоса отырып, үлесiн немесе пайын заттай оқшаулап (бөлiп) алуға не өз еркiмен үлесінің немесе пайының құнын төлетiп алуға құқығы бap.
      Шаруашылық серiктестігіне қатысушы немесе өндiрiстiк кооперативтің мүшесi жарғылық капиталға пайдалануға ғана берген жер учаскесi сыйақысыз заттай түрде қайтарылады.
      Қатысушылар (мүшелер) құрамынан шығу туралы және жер учаскесiн бөлiп беру туралы өтiнiш ауыл шаруашылық ұйымына беріледi.
      Шapуa (фермер) қожалығын ұйымдастыру үшiн үлес немесе пай есебiне заттай бөлiнетiн жер учаскесiнiң орналасқан жерi шаруашылық серiктестiктерiнің, өндiрiстiк кооперативтің құрылтай құжаттарында көзделген тәртiпте немесе тараптардың келiсiмiмен белгiленедi.
      Құрылтай құжаттарында жер учаскесiн бөлiп беру (бөлу) тәртiбi болмаған жағдайда осы баптың 4-тармағының нормалары қолданылады.
      4. Үлестiк меншiкке (үлестiк жер пайдалануға) қатысушылар болып табылатын және шаруа (фермер) қожалығын жүргiзу үшiн қатысушылар құрамынан шығатын азаматтарға жер учаскелерi осы Кодекстiң 54-бабына сәйкес үлестiк меншiкке (үлестiк жер пайдалануға) қатысушылардың жалпы жиналысы бекiткен, үлестiк меншiктегi (үлестiк жер пайдаланудағы) жер учаскесiн пайдалану тәртiбiне сәйкес берiледi.
      Жер учаскесiн пайдалану тәртiбi болмаған кезде үлестiк меншiкке (үлестiк жер пайдалануға) мүдделi қатысушы жер үлесi (жер үлестерi) есебiне жер учаскесiн бөлiп алу ниетi туралы, оның болжамды орнын көрсете отырып, қалған үлестiк меншiкке (үлестiк жер пайдалануға) қатысушыларға жазбаша түрде хабар беруге міндеттi. Жер учаскесінің орналасқан жерi мәселесi келісу рәсiмдерiн жүргiзу арқылы не ортақ меншiкке (ортақ жер пайдалануға) қатысушылардың немесе олардың өкiлдерінің жалпы жиналысының шешiмi негiзiнде шешiлуi мүмкiн. Жиналыс хабардар еткен кезден бастап бiр ай iшiнде өтуге тиiс және ортақ меншiкке (ортақ жер пайдалануға) қатысушылардың немесе олардың өкiлдерiн кемiнде 50%-i қатысқан жағдайда құқылы болып саналады. Шешiм жиналысқа қатысқан, үлестiк меншiкке (үлестiк жер пайдалануға) қатысушылардың немесе олардың өкiлдерінің қарапайым көпшiлiк даусымен қабылданады және хаттамамен рәсiмделедi. Хаттамаға қатысқан барлық үлестiк меншiкке (үлестiк жер пайдалануға) қатысушылар немесе олардың өкiлдерi қол қояды.
      Егер тиiстi хабар берiлген күннен бастап бiр ай ішінде үлестiк меншiкке (үлестiк жер пайдалануға) қатысушылардан қарсылықтар келiп түспесе, жер учаскесiнiң орналасқан жерi туралы шешiм келiсiлген болып есептеледі.
      5. Азаматтың жергiлiктi атқарушы органға берген өтiнiшi және бөлiнетiн жер учаскесінің орналасқан жерi туралы қоса берiлген келiсiлген материалдар оған жер учаскесiне құқық беруге негiз болып табылады.
      6. Шаруа (фермер) қожалығын жүргiзу үшiн жер учаскелерiн алған және ауылда (селода) тұрғын үйi бар азаматтардың меншiк құқығында үй жанындағы жер учаскесi сақталады, ол шаруа (фермер) қожалығындағы жер учаскесiнiң құрамына кірмейдi.
      7. Ауыл шаруашылық ұйымдарының қызметкерлерi болып табылмайтын азаматтарға шаруа (фермер) қожалығын жүргiзу үшiн жер учаскелерi арнайы жер қорының жерiнен және босалқы жерден берiледi.

      102-бап. Жеке қосалқы шаруашылыққа, бағбандыққа және
               саяжай құрылысына арналған жер учаскелерi

      1. Қазақстан Республикасының азаматтарына жеке қосалқы шаруашылық жүргiзу, бағбандық және саяжай құрылысы үшiн жеке меншiкке жер учаскелерi ауыл шаруашылық мақсатындағы, елдi мекен жерi мен босалқы жерден берiледi.
      2. Жеке қосалқы шаруашылыққа, бағбандыққа және саяжай құрылысына арналған жер учаскелерiнiң меншiк иесi болып табылатын азаматтар ортақ мүдделер үшiн құқықтық жағдайы заң актiлерiмен анықталатын жай серіктестіктерге, бағбандық немесе өзге де тұтыну кооперативтерiне бiрiгуге құқылы.
      3. Бағбандыққа немесе саяжай құрылысына арналған жер учаскелерi азаматтардың бөлек меншiгінде болып, ал жер учаскелерiнің меншiк иелерiнiң ортақ қажеттерiн қанағаттандыруға арналған жер учаскелерi мен басқа да мүлік олардың ортақ үлестiк меншiгінде болған жағдайда меншік иелерi арасындағы ортақ мүлiкке байланысты қатынастарға кондоминиум туралы нормалар қолданылады.

      103-бап. Жекешелендiрiлетiн мемлекеттiк ауыл
               шаруашылық ұйымдарының жер учаскесiн бөлу

      1. Жекешелендiрiлетiн мемлекеттiк ауыл шаруашылық ұйымдарының жұмыскерлерінің, сондай-ақ зейнеткерлер мен осы ұйымдардың өндiрiсi және әлеуметтік-мәдени қызмет көрсететiн салаларында iстейтiн және олардың аумағында тұратын адамдардың шартты жер үлесiне құқығы бар.
      2. Қайта ұйымдастырылатын немесе таратылатын мемлекеттiк ауыл шаруашылық ұйымдарының өздерi пайдаланатын жер шекарасы шегiндегi ауыл шаруашылық алқаптары шартты жер үлестерiне бөлуге жатады, бұған:
      1) елдi мекендер шегiне кiрген;
      2) ауданның арнайы жер қоры құрамына енгiзiлген;
      3) нормадан тыс радиациялық ластануға ұшыраған немесе халықтың өмiрi мен денсаулығына басқадай қауiп төндiретiн;
      4) пайдалы қазбаларды қазу кезiнде бүлiнген және мақсаты бойынша пайдалану үшiн қайтадан жарамды күйге келтiрiлмеген;
      5) шалғайдағы мал шаруашылығының уақытша жер пайдаланудағы учаскелерi қосылмайды.
      3. Жер үлесiнiң мөлшерi:
      1) ауыл шаруашылық ұйымы пайдаланатын жердегi ауыл шаруашылық алқаптарының жалпы көлемiн шартты жер үлесiне құқығы бар адамдардың санына бөлу арқылы, гектармен;
      2) ауыл шаруашылық ұйымы пайдаланып отырған жердегi ауыл шаруашылық алқаптарының балл-гектар жиынтығын шартты жер үлесiне құқығы бар адамдар санына бөлу арқылы, балл-гектармен (жер көлемiне көбейтiлген топырақ бонитетi баллы) есептеп шығарылады.
      4. Шартты жер үлесі мөлшерін анықтау нәтижелері және шартты жер үлесiне құқығы бар тұлғалардың тiзiмi жекешелендiрiлетiн шаруашылықтың еңбек ұжымының жалпы жиналысының шешiмiмен бекiтiледi және хаттамамен рәсiмделедi және аудандық (қалалық) атқарушы органда бекiтiлуге тиiс.
      5. Азаматтардың шартты жер үлесiне құқығы жер үлестерiн иеленушілердің тiзiмi мен олардың мөлшерiн аудандық (қалалық) атқарушы орган бекiткеннен кейiнгi үш ай iшiнде жер ресурстарын басқару жөнiндегi аумақтық орган беретiн шартты жер үлесiне құқық туралы куәлікпен куәландырылады.
      6. Шартты жер үлестерiн иеленушілер шартты жер үлесiне құқық туралы куәлiктi алған кезден бастап бiр жыл iшінде шартты жер үлестерi есебiнен осы Кодекспен белгiленген тәртiпте және шарттарда меншiкке немесе жер пайдалануға жер учаскесiн алуға мiндеттi.
      Аталған тұлғалардың жер учаскелерiн бөлек немесе ортақ меншiкке (жер пайдалануға) рәсiмдеуге құқығы бар.
      7. Шартты жер үлесiнiң иесi болып табылатын азамат Қазақстан Республикасының азаматтығынан шыққан кезде, оның жер үлесiне құқықтары аяқталған болып саналады.

      104-бап. Ұзақ мерзiмдi пайдаланылатын мал айдау жолдары

      1. Селолық тауар өндірушiлердің малын маусымдық жайылымдарға, ет комбинаттары мен мал сатып алу орындарына айдап апару үшiн ұзақ мерзiмдi пайдаланылатын мал айдау жолдарына, әдетте, жер пайдалану шекарасының бойындағы жайылымдық алқаптардан айдалатын малдың жолдағы азығын қамтамасыз ететiн мөлшерде жер учаскелерi берiледi.
      2. Бiр ауданның шегiнде мал айдауға арналған ұзақ мерзiмдi пайдаланылатын мал айдау жолдарына жер учаскелерiн аудандық (қалалық) атқарушы орган бередi.
      Бiрнеше аудандардың аумағы арқылы мал айдау үшiн мал айдайтын жолдарға жер учаскелерiн беру туралы шешiмді облыстық атқарушы орган қабылдайды.
      3. Ұзақ мерзiмдi пайдаланылатын мал айдайтын жолдардың жер пайдаланушылары болып табылатын тұлғалар қажеттi мөлшерде құдықтар мен мал суаратын және мал дамылдатуға арналған алаңдар, экологиялық талаптардың сақталуын және жолдардың қалыпты пайдаланылуын қамтамасыз ететiн құрылыстар мен ғимараттар салуға, айдалатын малды ветеринариялық қадағалау органдарымен келісілген мерзімде кедергiсiз өткізуге міндеттi.
      4. Жер пайдалану құқығымен жер учаскелерiн бермей уақытша (маусымдық) пайдаланылатын мал айдайтын жолдарды бөлу сервитут ережелерi бойынша жүргiзiледi (осы Кодекстің 70-бабы).

      105-бап. Ауыл шаруашылық өндiрiсi шығындарының
               орнын толтыру

      1. Ауыл шаруашылығын жүргiзуге байланысты емес мақсаттарға пайдалану үшiн ауыл шаруашылық алқаптарын алып қоюдан туындаған ауыл шаруашылық өндірiсінің шығындары ауыл шаруашылық алқаптарының көлемi мен олардың сапасын қалпына келтiру арқылы ауыл шаруашылық өндірісінің деңгейін сақтау мақсатында республикалық бюджет кiрiсiне өтелуге тиiс.
      Бұл шығындар осы Кодекстiң 166-бабында көзделген залалдың орнын толтырудан тыс өтеледi.
      2. Өнеркәсiп, көлiк, байланыс, қорғаныс жерiнен және ауыл шаруашылығына арналмаған өзге де жерден басқа, ауыл шаруашылығын жүргiзуге байланысы жоқ қажеттiлiктер үшiн жерден барлық санаттарының құрамынан ауыл шаруашылығы алқаптары берiлетiн тұлғалар, сондай-ақ өздерi үшiн күзет, санитариялық және қорғаныш аймақтары белгiленетiн тұлғалар ауыл шаруашылық өндiрiсінің шығындарын өтейдi.
      Азаматтар мен заңды тұлғалардың жер пайдалануындағы немесе меншiгіндегi ауыл шаруашылық алаптарының нысаналы мақсаты өзгерген кезде де ауыл шаруашылық өндiрiсiнiң шығындары өтелуге тиiс.
      Ауыл шаруашылық өндiрiсiнің шығындары жер учаскесiне құқық беру туралы шешім қабылданған немесе ауыл шаруашылық алқаптарының нысаналы мақсаты өзгерген кезден бастап алты ай мерзімде өтелуге тиiс.
      3. Жер учаскелерi:
      1) елдi мекендер шегiнде жеке тұрғын үй салу, мектептер, мектепке дейiнгi балалар мекемелерiн, емдеу мекемелерi мен мәдени-тұрмыстық мақсаттағы объектiлер салу;
      2) мелиорациялық жүйелер салу;
      3) тоған және көл балық шаруашылықтарын, балық питомниктерiн, уылдырықты балық өсiретiн шаруашылықтар мен балық-су зауыттарын салу;
      4) қоршаған ортаны қорғауды қамтамасыз ететiн, жапсарлас жатқан жер алқаптарының жағдайын нашарлатпайтын объектiлер салу;
      5) азып-тозған алқаптарға, химиялық және радиоактивтi заттармен ластанған жерге орман мелиорациясы үшін берiлетiн жеке және заңды тұлғалар шығынды өтеуден босатылады.
      Жер учаскелерiн қорықтарға, ұлттық, зоологиялық және дендрологиялық парктерге, ботаникалық бақтарға, тарихи-мәдени мақсаттағы объектiлерге беру кезiнде де, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Yкiметінің нормативтiк құқықтық актiлерiнде көзделген өзге де жағдайларда шығын өтелмейдi.

      106-бап. Ауыл шаруашылық өндiрiсiнiң шығындарын
               өтеу тәртiбi

      1. Ауыл және орман шаруашылығын жүргiзуге қатысы жоқ мақсаттарға пайдалану үшiн ауыл шаруашылық алқаптарын алып қойған кезде шығындардың мөлшерi жергiлiктi атқарушы органның жер учаскесiне тиiстi құқық беру туралы шешiм қабылдауы үшiн негiз болып табылатын жерге орналастыру жобасының (жерге орналастыру iсiнiң) құрамында белгiленедi.
      2. Өтелуге тиiстi шығындардың мөлшерi игерiлетiн жер мен жақсартылатын алқаптарда алып қойылатын жер учаскелерiнен алынатыннан немесе бұрын олардың сапасы төмендегенге дейінгi алынғаннан кем емес көлемде ауыл шаруашылығы өнiмiн өндiрудi қамтамасыз ететiн нормативтерге қарай анықталады.
      3. Ауыл шаруашылығын жүргiзуге байланысты емес мақсаттарға пайдалану үшiн ауыл шаруашылығы алқаптарын алып қоюдан туындаған ауыл шаруашылығы өндiрiсінің шығынын өтеу нормативтерiн Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлейдi.
      4. Ауыл шаруашылығына арналмаған және ормансыз алқаптардағы бұзылған жердi қайта қалпына келтiру шартымен ауыл шаруашылығы алқаптарын уақытша пайдалануға алу кезiнде шығындар толық көлемде өтеледi.
      Жердiң құнарлы қабатын өнiмдiлiгi аз немесе өнiм бермейтiн алқаптарға көшiрген жағдайда жер учаскесi берілген заңды немесе жеке тұлғаның қаражаты есебiнен, алқаптарды қалпына келтiруге жұмсалатын соманы есепке алып, шығындар Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлеген тәртiпте өтеледi.
      5. Шығындардың мөлшерi жер учаскесiн алуға мүдделi тұлғамен келiсiледi және жергiлiктi атқарушы органның жер учаскесiне құқық беру туралы шешiмiмен бекiтiлетiн актiмен рәсiмделедi.
      6. Жер сапасының нашарлануынан туындаған шығындардың мөлшерi оларды бiр түрден екiншiсiне ауыстыруға байланысы жоқ жағдайларда алқаптар сапасының төмендеуiне тең нормативтердiң (жердi кадастрлық бағалау бойынша) процентiмен анықталады.
      Алқаптар сапасының төмендеуiне байланысты оларды бiр түрден екiншi түрге ауыстырған жағдайда шығындар мөлшерi алқаптардың тиiстi түрлерiне арналған нормативтердің айырмашылығы бойынша анықталады.
      7. Ұйымдар мен азаматтардың қызметi ықпалының нәтижесінде жер сапасының нашарлауымен келтiрiлген шығындарды өтеу жер ресурстарын басқару жөнiндегi аумақтық органның талабы бойынша сот тәртiбiмен жүргiзiледi.

11-тарау. Елдi мекендердiң жерi

      107-бап. Елдi мекендер жерi ұғымы мен оның құрамы

      1. Қалаларды, поселкелердi, ауылдарды, селолар мен басқа да қоныстарды дамыту үшiн берiлген жер учаскелерi елдi мекендер жерi санатына жатады.
      2. Елдi мекендердiң жерi өзге әкiмшiлiк-аумақтық құрылымдардың жерiнен қала шегi, поселке шегi, селолық елдi мекен шегi арқылы межеленедi.
      3. Елді мекендер жерiнiң құрамына:
      1) құрылыстар алып жатқан және көп пәтерлi және көп қабатты тұрғын үйлер, үй жанындағы жер учаскелерi бар жеке тұрғын үйлер салуға арналған тұрғын үй құрылысы жерi;
      2) денсаулық сақтау, мәдениет, сауда, қоғамдық тамақтандыру, тұрмыстық қызмет көрсету, коммерциялық қызмет объектiлерi, сондай-ақ жалпы бiлiм беру, арнаулы орта және жоғары бiлiм беру мекемелерi, әкiмшiлiк, ғылыми-зерттеу мекемелерi, ғибадат үйлерi мен өзге де iскерлік үйлер, құрылыстар мен ғимараттар салынған және соларды орналастыруға арналған қоғамдық iскерлiк құрылыс жерi;
      3) өнеркәсiп, коммуналдық және олардың жұмыс iстеуiн қамтамасыз ететiн қойма объектiлерi, инженерлiк және көлiк инфрақұрылымы объектiлерi салынған және соларды орналастыруға арналған, сондай-ақ осы объектiлердің санитариялық-қорғаныш аймақтарын белгiлеуге арналған өндiрiстiк құрылыс жерi;
      4) темiр жол, автомобиль, өзен, теңiз, әуе және құбыр тасымалы жолдары, инженерлiк инфрақұрылым мен байланыс магистралі өтетiн және соларды салуға арналған көлік, байланыс, инженерлiк коммуникациялар жерi;
      5) ерекше қорғалатын табиғи аумақтар, сауықтыру, рекреациялық және тарихи-мәдени мақсаттағы жер;
      6) өзендер, табиғи және жасанды су айдындары мен акваториялары, су қорғау аймақтары, гидротехникалық және басқа да су шаруашылығы құрылыстары орналасқан су айдындары мен акваторияларының жерi;
      7) ауыл шаруашылығына пайдаланылатын жер;
      8) алаңдар, көшелер, тротуарлар, өтпелi орындар, жолдар, жағалаулар, парктер, скверлер, қалалық ормандар, бульварлар, тоғандар, жағажайлар, зираттар және халықтың мұқтаждарын қанағаттандыруға арналған өзге де объекттер (cу жолдары, жылыту құбырлары, тазартқыш қондырғылар және жалпы жұрт пайдаланатын басқа да инженерлiк жүйелер) орналасқан және соларды орналастыруға арналған жалпы пайдаланудағы жер;
      9) қала құрылысы қызметiне тартылмаған, елдi мекендi аумақтық тұрғыдан дамытуға және өзiндiк (қосалқы) үй шаруашылығын дамытуға арналған резервтегі және өзге де жер;
      10) крематорийлердi, мал өлiктерiн көму, тұрмыстық қалдықтар тастау орындарын және арнаулы нормативтер мен ережелер белгiленбейiнше пайдалануға болмайтын өзге де объектiлердi орналастыру үшiн бөлiнетiн арнаулы мақсаттағы жер;
      11) қорғаныс және өзге де пайдалану режимiнiң жерi кiруi мүмкін.
      4. Жер учаскелерiн елдi мекендер жерiндегi жалпы пайдаланудағы жерге жатқызуды, сондай-ақ олардың нысаналы мақсатының өзгеруiне байланысты жалпы пайдаланудағы жердің құрамынан алып тастауды өз құзыретiне сәйкес жергiлiктi атқарушы органдар жүзеге асырады.

      108-бап. Елді мекендердің шекараларын (шектерін)
               белгiлеу және өзгерту

      1. Елдi мекендердiң шекараларын (шектерiн) белгiлеу мен өзгерту тиiстi жерге орналастыру, сәулет және қала құрылысы органдары бiрлесiп жасаған ұсыныс бойынша белгiленген тәртiппен бекiтiлген қала құрылысы құжаттары негiзiнде жүргiзiледi.
      2. Республикалық маңызы бар қалалар мен Қазақстан Республикасы астанасының шекараларын (шектерiн) Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң ұсынуымен Қазақстан Республикасының Президентi белгiлейдi және өзгертедi.
      3. Облыстық маңызы бар қалалардың шекаралары (шектерi) Қазақстан Республикасы Үкiметiмен келiсу арқылы облыстық өкiлдi және атқарушы органдардың бiрлескен шешiмiмен белгiленедi және өзгертiледi.
      4. Аудандық маңызы бар қалалардың шекаралары (шектерi) облыстық өкiлдi және атқарушы органдардың бiрлескен шешiмiмен белгiленедi және өзгертiледi.
      5. Поселкелер мен ауылдардың (селолардың) шекаралары (шектерi) аудандық (қалалық) өкiлдi және атқарушы органдардың бiрлескен шешiмiмен белгiленедi және өзгертiледi.
      6. Жер учаскелерiн қала, поселке, село шегiне қосу осы учаскелерге меншiк құқығын немесе жер пайдалану құқығын тоқтатуға әкеп соқпайды.

      109-бап. Елдi мекендердiң жерiн пайдалану

      1. Қалалардың, поселкелердің, селолық елдi мекендердiң барлық жерi олардың бас жоспарларына, жоспарлау мен құрылыс салу жобаларына және аумақты жер-шаруашылық жайғастыру жобаларына сәйкес пайдаланылады.
      Тұрғындар саны 5 мыңнан асатын елдi мекендерде белгiленген тәртiппен бекiтiлген бас жоспарлар болмаған жағдайда осы елдi мекендi дамыту мен онда құрылыс салудың бас жоспарының оңайлатылған схемасымен немесе белгiленген тәртiппен бекiтілген қала құрылысы құжаттарымен жер пайдалануға жол берiледi.
      2. Жалпы пайдаланудағы жерден жер учаскелерi заңды тұлғалар мен азаматтарға, жалпы пайдалануға нұқсан келтiрiлмей, жеңіл үлгідегі құрылыстарды (caуда шатырлары, дүңгіршіктер, жарнама құрылғылары және басқа да сервис объектілері) орналастыру үшiн уақытша жер пайдалануға берілуі мүмкiн. Бұл орайда базарлар, ақылы автотұрақтар (автопарктер) орналастыру үшiн жол (көше, өтпелi жолдар) жиегiнен қоса алғанда, жалпы пайдаланудағы жер құрамынан учаскелер беруге жол берiлмейдi.
      Жалпы пайдаланудағы жерден жер учаскелерi жеке меншiкке оларды жалпы пайдаланудағы жер құрамынан шығарғаннан кейiн ғана берiлуi мүмкiн.
      3. Зираттар орналасқан және соларға арналған жалпы пайдаланудағы жерден елдi мекеннiң қайтыс болған әрбiр тұрғынды немесе осы елдi мекенде қайтыс болған тұрғылықты жерi белгiсiз адамды жерлеу үшiн кемiнде алты шаршы метр жер учаскесi тегiн беріледi.

      110-бап. Қала маңындағы аймақтар

      1. Қала маңындағы аймақтар жерiнің құрамына қаламен бiртұтас әлеуметтік, табиғи және шаруашылық аумақ құрайтын қала шегiнен тыс жер қосылуы мүмкiн.
      2. Қала маңындағы аймақтарда қала маңындағы ауыл шаруашылық өндiрiсiн интенсивтi дамыту, қала құрылысын ерекше реттеу аймақтарын (қаланы дамытуға, инженерлiк және көлiк инфрақұрылымының қалыпты жұмыс iстеуi үшiн қажеттi ғимараттарды орналастыру мен салуға арналған резервтiк аумақтарды), ормандар, орманды парктер және қорғаныш әрi санитариялық-гигиеналық қызмет атқаратын және халықтың демалыс орны болып табылатын басқа да жасыл екпелер алып жатқан жасыл аймақтарды белгiлей отырып аумақты аймақтандыру жүзеге асырылады.
      3. Қалалардың қала маңындағы аймақтарының ауқымы мен шекараларын жерге орналастыру, сәулет және қала құрылысы мемлекеттiк органдарының бiрлесiп жасаған ұсынысы бойынша осы қалалардың бас жоспарларын бекітетiн мемлекеттiк органдар белгілейді және өзгертеді.
      4. Жердi қала маңындағы аймаққа қосу бұл жерге меншiк құқығы мен оны пайдалану құқығының тоқтатылуына әкеп соқпайды.
      5. Қала маңы аймағына енгiзiлген жердi пайдаланудың тәртiбi мен режимiн қала маңы аймағын белгiлеген орган анықтайды.
      Астана қаласы мен республикалық маңызы бар қалалардың қала маңы аймағына қосылған жердi пайдаланудың тәртiбi мен режимiн аумағы қала маңы аймағына қосылған тиiстi облыстық атқарушы органдармен келiсiлген, аталған қалалардың атқарушы органдарының ұсынысы бойынша Қазақстан Республикасының Үкiметi белгілейдi.

12-тарау. Өнеркәсiп, көлiк, байланыс, қорғаныс жерi және ауыл шаруашылығына арналмаған өзге де жер

      111-бап. Өнеркәсiп, көлiк, байланыс жерi және ауыл
               шаруашылығына арналмаған өзге де жер ұғымы
               және оның құрамы

      1. Осы Кодексте және өзге де заң актілерiнде белгiленген тәртiппен тиiстi нысаналы мақсат үшiн азаматтар мен заңды тұлғаларға берiлген жер өнеркәсіп, көлiк, байланыс жерi және ауыл шаруашылығына арналмаған өзге де жер деп танылады.
      2. Өнеркәсiп, көлiк, байланыс жерiн және ауыл шаруашылығына арналмаған өзге де жердi пайдалану ерекшелiктерi арнаулы заңдармен белгіленедi.

      112-бап. Өнеркәсiп жерi

      1. Өнеркәсiп жерiне өнеркәсiп объектілерiн орналастыру мен пайдалану үшiн берiлген жер, оның ішінде олардың санитариялық-қорғаныш және өзге де аймақтары жатады.
      2. Пайдалы қазбаларды өндiру ұйымдарына жер учаскелерi жер қойнауын пайдалануға келiсiм-шарт жасасқаннан, жердi баптау мен бұрын пайдаланылған жердi қалпына келтiру жобасы бекiтiлгеннен кейiн берiледi.
      3. Аталған мақсаттарға берiлетiн жер учаскелерiнiң мөлшерi белгiленген тәртiпте бекiтiлген нормаларға немесе жобалау-техникалық құжаттамаларға сәйкес белгіленедi, ал жер учаскелерiн бөлiп беру оларды игеру кезектілiгi ескерiле отырып жүргiзiледi.

      113-бап. Көлiк жерi

      1. Автомобиль, теңiз, iшкi су, темiр жол, әуе объектiлерiнің және өзге де көлік түрiнің қызметін қамтамасыз eтуге және (немесе) оларды пайдалану үшін берiлген жер көлiк жерi болып танылады.
      2. Автомобиль, теңiз, iшкi су, темiр жол, әуе объектiлерiн және өзге де көлiк түрiн дамыту, салу және қайта құру үшiн жағдай жасау мақсатында көлiк туралы заңдарда көзделген тәртiппен жердi резервте сақтау жүзуге асырылуы мүмкiн.

      114-бап. Темiр жол көлiгi жерi

      1. Темiр жол көлiгi қажеттерiне арналған жерге:
      1) магистраль жолдары мен солармен технологиялық байланыстағы құрылыстар мен ғимараттарға (темiр жол белдеуi, көпiрлер, туннельдер, виадуктер, дабыл жабдықтары, қызметтік-техникалық үйлер);
      2) кiрме жолдарға;
      3) энергетикалық, локомотивтiк, вагондық, жол және жүк шаруашылығы, сумен жабдықтау және арна жүргiзу үйлерi, ғимараттары, қорғаныш және бекіту екпелерi, қызметтiк және темiр жол көлiгiне қызмет көрсету жөнінде арнаулы мақсаттағы өзге де объектiлерi бар темiр жол станцияларына (вокзалдар);
      4) темiр жол жерiне бөлiнген алаптар мен қорғаныш аймақтарына бөлiнген жер жатады.
      2. Темiр жол көлiгi қажеттiгiне арналған жер учаскелерi жобалау-техникалық құжаттамасына және темiр жол жолдары мен темiр жол станцияларын дамытудың бас схемаларына сәйкес, белгiленген тәртiпте бекiтiлетiн нормативтер бойынша берiледi.
      3. Тұрғындардың қауiпсiздiгi қамтамасыз ету, сондай-ақ темiр жол көлiгi қажеттiлiгiне арналған бөлiнген жер алабына жанасқан жер учаскелерiндегi объектiлердi қауiпсiз пайдалану мақсатында аймақтарды белгiлеу мақсаттарымен сыйыспайтын қызмет түрлерi шектелетiн немесе оларға тыйым салынатын шегінде жер пайдаланудың ерекше шарттарымен қорғаныш аймақтары белгiленедi.
      4. Темiр жол көлiгiнің қорғаныш аймақтарына: қорғаныш орман алаптары, ғимараттардың, қондырғылар мен басқа да көлiк объектiлерiнің сақталушылығын, төзiмдiлiгi мен орнықтылығын қамтамасыз ету үшiн қажетті жер учаскелерi, сондай-ақ темiр жол көлiгi жерiнен бөлiнетiн алаптарға жанасқан, сел қаупi, көшкiн қаупi бар аймақтарда және басқа да қауiптi ықпалдарға бейiмдi жерлерде орналасқан жер учаскелерi кіредi.
      Қорғаныш аймақтары жер учаскелерiн жер учаскелерiнiң меншiк иелерi мен жер пайдаланушылардан алмай белгiленуi мүмкiн.

      115-бап. Автомобиль көлiгi жерi

      1. Автомобиль көлiгi қажеттерiне арналған жерге:
      1) автомобиль жолдарына, олардың конструкциялық элементтеріне және жол ғимараттары мен олармен технологиялық байланысқан құрылыстар және ғимараттарға;
      2) автовокзалдар мен автостанцияларды, автомобиль көлiгiнiң басқа объектілерiн және жер бетi мен жер асты үйлерiн, құрылыстарын, ғимараттарын, қондырғыларын пайдалану, ұстау, cалу, қайта құру, жөндеу, дамыту үшін қажетті жол шаруашылығы объектiлерiн орналастыру үшiн;
      3) автомобиль жолдарына бөлiнетiн алаптар белгілеу үшiн бөлiнген жер жатады.
      2. Автомобиль көлiгi қажеттi үшiн бөлiнетiн алаптарға арналған жер учаскелерi белгiленген нормалардың негiзiнде жолдың санатына қарай және жобалау құжаттамаларына сәйкес беріледi.
      3. Тұрғындардың қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету және автомобиль жолдарын пайдалануға жағдай жасау үшiн жол қозғалысы қауіпсiздiгі талаптары ескеріле отырып, оларды пайдаланудың ерекше режимiн белгiлеп, ортақ пайдаланудағы жер учаскелерiнiң халықаралық және республикалық автомобиль жолдарына бөлiнетiн алаптарға екi жағынан жанасатын түрде жол бойындағы алаптар құрылады.
      4. Жол бойындағы алаптарда және ортақ пайдаланудағы халықаралық және республикалық автомобиль жолдарының бөлiнген алаптарында жол қызметi объектiлерi мен жол сервисi объектiлерiнен басқа, күрделi ғимараттар құрылысына тыйым салынады.

      116-бап. Теңiз және iшкi су көлiгi жерi

      Теңiз және iшкi су көлiгi қажеттерiне арналған жерге теңiз және өзен порттарын, причалдар, пристаньдар, гидротехникалық ғимараттар, жер бетi және жер асты үйлерiн, құрылыстарын, ғимараттарын, қондырғыларын пайдалану, ұстау, салу қайта құру, жөндеу, дамыту үшiн қажеттi басқа объектiлердi және теңiз және iшкi су көлiгiнің басқа да объектiлерiн орналастыру үшiн бөлiнiп берілген жер жатады.

      117-бап. Әуе көлiгi жерi

      Әуе көлiгi қажеттерiне арналған жерге әуежайлар, әуеайлақтар, әуе вокзалдарын, ұшып көтерiлу-қону алаптарын және жер бетi және жер асты үйлерiн, құрылыстарын, ғимараттарын, қондырғыларын пайдалану, ұстау салу, қайта құру, жөндеу, дамыту үшiн қажеттi басқа да жер үстiндегi объектілердi және әуе көлiгiнің басқа да объектiлерiн орналастыру үшiн бөлiнiп берiлген жер, сондай-ақ олардың қорғаныш аймақтары жатады.
      Қорғаныш аймақтары жер учаскелерінің меншiк иелерi мен жер пайдаланушылардан жер учаскелерiн алмай белгiленуi мүмкiн.

      118-бап. Құбыр тасымалы көлiгi жерi

      Құбыр тасымалы көлiгi қажеттерiне арналған жерге су құбырын, газ құбырын, мұнай құбырын және жер бетi және жер үйлерiн құрылыстарын арақтарын, қондырғыларын пайдалану, ұстау, салу, қайта құру, жөндеу, дамыту үшiн қажеттi объектiлердi және құбыр жүргiзу көлiгiнің басқа да объектiлерiн орналастыру үшiн бөлiнiп берiлген жер жатады. Қорғаныш аймақтары жер учаскелерiнің меншiк иелерi мен жер пайдаланушылардан жер учаскелерiн алмай белгiленуi мүмкiн.

      119-бап. Байланыс және энергетика жерi

      1. Байланыс, радиохабарларын тарату, теледидар, ақпаратнама қажеттерiне арналған жерге тиiстi инфрақұрылымдардың объектiлерiн орналастыру үшiн бөлiнiп берiлген жер, кабельдік, радиорелейлiк және байланыстың әуе желiлерi, соның iшiнде жер астындағы желiлер, сондай-ақ олардың қорғаныш аймақтары жатады.
      2. Энергетика жерiне:
      1) гидроэлектрстанцияларын, атом станцияларын, жылу станциялары мен олардың ғимараттары мен объектілерiне қызмет көрсететiн басқа да электрстанцияларын орналастыру;
      2) электр қуатын берудiң әуе желiлерiн, электр қуатын берудiң кабельдiк желiлерінің жер бетi ғимараттарын, кiшi станцияларды, үлестiру пункттерiн, энергетиканың басқа да ғимараттары мен объектiлерiн орналастыру үшiн бөлiнiп берiлген жер учаскелерi жатады.
      Тұрғындардың қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету және энергетика мен байланыс объектiлерiн пайдалануға жағдай жасау үшiн, белгiленген тәртiпте бекiтiлген құрылыс нормалары мен ережелерi, электр желiлерi мен байланыс желiсiн қорғау ережелерi және басқа да нормативтiк құжаттардың негiзiнде электр желiлерi мен байланыс желiсiнiң қорғаныш аймақтары белгiленуi мүмкiн.

      120-бап. Қорғаныс қажеттерiне арналған жер

      1. Қарулы Күштердің және қорғаныс саласындағы мiндеттердi атқаратын басқа да әскерлердің әскер бөлiмдерiн, әскери полигондарды, әскери-оқу орындары мен өзге де ұйымдарын және олардың объектiлерi мен ғимараттарын орналастыру мен олардың тұрақты қызметi үшiн Қазақстан Республикасының Yкiметi берген жер учаскелерi қорғаныс қажеттеріне арналған жер деп танылады.
      2. Қорғаныс қажеттерiне байланысты жаттығулар мен басқа да шаралар жүргiзу үшiн жердi уақытша пайдалану қажет болған жағдайда жер учаскелерiнің меншiк иелерiнен және жер пайдаланушылардан алып қойылмайды.
      Осы жердi пайдалану iздестiру жұмыстарын жүргiзу үшін, сондай-ақ ерекше шарттармен пайдаланылатын аймақтар үшiн белгiленген тәртiпке қарай жүзеге асырылады.
      Жер учаскелерiн аталған мақсаттарда пайдалануға рұқсатты облыстық атқарушы орган бередi.
      3. Қазақстан Республикасының Мемлекеттiк шекарасын күзету және қорғауды қамтамасыз ету мақсатында инженерлiк-техникалық ғимараттар мен қоршауларды, шекаралық белгiлердi, шекаралық орман жолдарын, коммуникацияларды, Қазақстан Республикасының Мемлекеттiк шекарасы арқылы өту пункттерiн жайластыру мен ұстау үшiн жер учаскелерi беріледi.
      4. Аудандық атқарушы органдар әскери бөлiмдермен келiсе отырып, қорғаныс қажеттерiне берiлген жерден ауыл шаруашылығына пайдалану үшiн жеке және заңды тұлғаларға жекелеген жер учаскелерін уақытша жер пайдалануға бере алады.

      121-бап. Жердi ерекше шарттармен пайдалану аймақтары

      1. Халықтың қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету және өнеркәсiп, көлiк объектiлерi мен өзге де объектiлердi пайдалану үшiн қажеттi жағдайлар жасау мақсатында аймақтар белгiленiп, олардың шегiнде аймақтардың белгiлеу мақсатымен сыйыспайтын қызмет түрлерiне шек қойылады немесе тыйым салынады.
      2. Жердi ерекше шарттармен пайдалану аймақтарына:
      1) өнеркәсiп орындарының санитариялық-қорғаныш аймақтары;
      2) темiр жол мен автомобиль жолдары бойына жанасып жатқан сел қаупi, көшкiн қаупi бар және қорғаныштық орман аймақтары;
      3) су тартқы құрылғылардың қорғаныш аймақтары;
      4) аэродром маңындағы өңiрлер;
      5) магистральды құбыр жолдарының, байланыс, радио және электр желілерiнің күзет аймақтары;
      6) су күзету аймақтары мен өңiрлерi;
      7) әскери полигондардьң аумақтары жатады.
      3. Ерекше жағдайларда пайдаланылатын аймақтарға енгiзiлген жер сол жерлерде арнаулы белгiлермен көрсетiледi. Су тартқы құрылғыларды күзету аймағының бiрiншi белдеуiн қоспағанда, аталған жерлер жер учаскелерiнің меншік иелерi мен жер пайдаланушылардан алынбауы мүмкiн.
      4. Аталған аймақтардың шекаралары мен олардағы жерді пайдалану режимiн нормаларға және жобалау-техникалық құжаттарға сәйкес жердi меншiкке немесе жер пайдалануға беру туралы шешiм қабылдаған орган белгiлейдi.

13-тарау. ЕРЕКШЕ ҚОРҒАЛАТЫН ТАБИҒИ АУМАҚТАРДЫҢ ЖЕРI, САУЫҚТЫРУ, РЕКРЕАЦИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ТАРИХИ-МӘДЕНИ МАҚСАТТАҒЫI ЖЕР

      122-бап. Ерекше қорғалатыН табиғи аумақтардың жерi

      1. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерiне биосфералық қорықтарды қоса, мемлекеттiк табиғи қорықтардың, мемлекеттiк ұлттық табиғи парктердiң, мемлекеттiк табиғи резерваттардың, мемлекеттiк табиғи парктердiң, мемлекеттiк табиғат ескерткiштерiнің, мемлекеттік қорық аймақтарының, мемлекеттiк табиғи кiшi қорықтардың, мемлекеттiк зоологиялық парктердiң, мемлекеттiк ботаникалық бақтардың, мемлекеттiк дендрологиялық парктердің, мемлекеттiк табиғи қорық-сепортерлердің жерi жатады.
      2. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерi мемлекет меншiгiнде болады және жекешелендiруге жатпайды.
      Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерiн өзге қажеттерге алып қоюға жол берiлмейдi.
      Ауыл шаруашылығы өндiрiсiн жүргiзу үшiн пайдаланылатын, ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерiндегi ауыл шаруашылық алқаптары аталған мақсаттар үшiн, Қазақстан Республикасының заңдарымен белгiленген тәртiпте, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар шекараларындағы елдi мекендерде тұратын Қазақстан Республикасының азаматтарына берiлуi мүмкiн.
      3. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтар ғылыми, мәдени-ағарту, оқу, туристiк және рекрациялық, шектеулi шаруашылық мақсаттары үшiн Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленген тәртiп пен шарттарда пайдаланылуы мүмкiн.
      Мәдени-ағартушылық шаралар жүргiзу үшiн ерекше қорғалатын табиғи аумақтарда мұражайлар, лекторийлер, экспозициялар, демонстрациялық учаскелер мен басқа да қажеттi объектілер құрылуы мүмкін.
      Туризм және рекреация жүргiзу үшiн ерекше қорғалатын табиғи аумақтарда туристiк соқпақтармен, көрсету алаңдарымен, бивак алаңдары, көлiк тұрақтарымен, кемпингтермен, палаткалық лагерлермен, қонақ үйлерiмен, мотельдермен, туристік базалармен, қоғамдық тамақтану, сауда және басқа да мәдени-тұрмыстық мақсаттағы объектiлермен жабдықталған арнайы учаскелер бөлiнедi.
      Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарда туристiк және рекреациялық қызмет оларды қорғау режимi ескеріле отырып шектеледi және Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес реттеледi.
      Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды шектеулi шаруашылық мақсаттарында пайдалануға тапсырыс режимiмен және шаруашылық қызметтің реттелетiн режимiмен арнайы бөлiнген учаскелерде ғана жол берiледi.

      123-бап. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың күзет
               және қорғаныш аумақтары жерi

      1. Ерекше қорғауды қамтамасыз ету үшiн осы аймақтар шегiнде мемлекеттiк табиғи-қорық қорының объектiлерiн сақтау мен молайтуға терiс әсер ететiн кез келген қызметке тыйым салынып, ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың күзет және қорғау аймақтары белгiленуi мүмкiн.
      Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың күзет, санитариялық-қорғаныш және өзге де қорғаныш аймақтарының шекарасы мен оларды пайдалану режимiн жергiлiктi өкілеттi және атқарушы органдар белгілейдi.
      2. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың күзет, санитариялық-қорғаныш және өзге де қорғаныш аймақтарының жерi арнаулы белгiлермен көрсетiледi.
      3. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың күзет, санитариялық-қорғаныш және өзге де қорғаныш аймақтары шегіндегi жер учаскелерi осы аймақтарды күзетудің белгiленген режимiн сақтай отырып пайдаланылады және осы Кодексте белгiленген талаптарға сәйкес мемлекеттік қажеттер үшiн алып қойылуы (сатып алынуы) мүмкiн.

      124-бап. Жердi ерекше қорғалатын табиғи аумақтар
               санатына жатқызу және оны резервте қалдыру

      Жердi ерекше қорғалатын табиғи аумақтар санатына жатқызу және жердi ерекше қорғалатын табиғи аумақтар үшiн резервте қалдыру Қазақстан Республикасының ерекше қорғалатын табиғи аумақтар туралы заңдарына сәйкес жүзеге асырылады.

      125-бап. Сауықтыру мақсатындағы жер

      1. Сауықтыру мақсатындағы жерге табиғи шипалы факторлары бар курорттар, сондай-ақ аурудың алдын алу мен емдеудi ұйымдастыру үшiн қолайлы жер учаскелерi жатады.
      2. Адам ауруының алдын алу және оны емдеудi ұйымдастыру yшiн қолайлы санитарлық және экологиялық жағдайды сақтау мақсатында сауықтыру мақсатындағы аумақтар жерінде заңдарға сәйкес санитариялық-қорғаныш аймақтары белгiленедi.
      Сауықтыру мақсатындағы жердің күзет, санитариялық-қорғаныш және өзге де қорғаныш аймақтарының шекарасы мен оны пайдалану режимiн жергiлiктi өкiлдi және атқарушы органдар анықтайды.
      3. Белгiленген санитариялық режимге сәйкес осы жер учаскелерiн шаруашылық айналымынан толық алып қою (санитариялық-қорғаныш аймақтарының бiрiншi белдеуi) көзделетiн жағдайлардан басқа санитариялық-қорғаныш аймақтары шегiндегi жер учаскелерi жер учаскелерiнің меншiк иелерi мен жер пайдаланушылардан алып қойылмайды. Бұл орайда аталған учаскелер осы Кодексте белгiленген шарттарға сәйкес мемлекеттiк қажеттер үшiн алып қойылады (сатып алынады).
      Жер учаскелерiн санитариялық-қорғаныш аймақтарының екiншi және үшiншi белдеулерi шекараларында пайдалану осы да нормативтік құжаттардың негізінде электр желілері мен байланыс желісінің қорғаныш аймақтары белгіленуі мүмкін.

      126-бап. Рекреациялық мақсаттағы жер

      1. Халықтың ұйымдасқан түрде жаппай демалысы мен туризмiне арналған және сол үшiн пайдаланылатын жер рекреациялық мақсаттағы жер деп танылады.
      2. Рекреациялық мақсаттағы жер құрамына демалыс үйлерi, пансионаттар, кемпингтер, дене шынықтыру және спорт объектiлерi, туристiк базалар, стационарлық және палаткалық туристiк-сауықтандыру лагерлерi, балық аулаушы және аңшы үйлерi, орман парктерi, туристiк соқпақтар, трассалар, бала және спорт лагерлерi, осы сияқты басқа да объектiлер орналасқан жер учаскелерi кiруi мүмкiн. Рекреациялық мақсаттағы жерге қала маңындағы жасыл аймақ жерлерi де жатады.
      3. Рекреациялық мақсаттағы жердi пайдалану тәртiбi мен режимiн жергiлiктi өкiлдi және атқарушы органдар анықтайды.
      4. Жер учаскелерiнің меншiк иелерiмен және жер пайдаланушылармен келiсiм бойынша белгiленген туристiк соқпақтар мен трассаларды пайдалану сервитут негiзiнде жүзеге асырылуы мүмкін.
      5. Рекреациялық мақсаттағы жерде олардың нысаналы мақсатына сәйкес келмейтiн қызметке тыйым салынады.

      127-бап. Тарихи-мәдени мақсаттағы жер

      1. Тарихи-мәдени қорықтар, мемориалдық парктер, қорымдар, археологиялық парктер (қорғандар, қала орындары, тұрақтар), сәулет-ландшафт кешендерi, жартастағы кескiндер, дiни ғибадат ғимараттары, шайқас және ұрыс алаңдары алып жатқан жер учаскелерi тарихи-мәдени мақсаттағы жер деп танылады.
      2. Тарихи-мәдени мақсаттағы жерге жатқызылған жер учаскелерi заңдармен белгiленген жағдайларды қоспағанда, жер учаскелерінің меншiк иелерi мен жер пайдаланушылардан алып қойылмайды.
      Жергiлiктi атқарушы органдар тарихи-мәдени мақсаттағы жердiң жекелеген учаскелерiнде, соның iшiнде зерттеуге және консервациялауға жататын мәдени мұра объектiлерiнде кез келген шаруашылық қызметiне шектеу қояды.  

14-тарау. ОРМАН ҚОРЫНЫҢ ЖЕРI

      128-бап. Орман қорының жерi ұғымы мен оның құрамы

      1. Орманы бар, сондай-ақ ормансыз, бiрақ орман шаруашылығының мұқтаждарына берiлген жер учаскелерi орман қорының жерi деп танылады.
      2. Орман қорының жерi мемлекеттiк және жеке орман қоры жерiнен тұрады.
      3. Табиғи орманы бар және мемлекеттiк қаражат есебiнен құрылған жасанды орманы бар жер, сондай-ақ орман шаруашылығын жүргiзетiн мемлекеттiк ұйымдардың тұрақты жер пайдалануына берiлген ормансыз жер мемлекеттiк орман қорының жерiне жатады.
      4. Жеке және мемлекеттік емес заңды тұлғалар қаражатының есебiнен құрылған және олардың жеке меншігіне берiлген жасанды орманы бар жер жеке орман қоры жерiне жатады.

      129-бап. Орман қорының жерiн ауыл шаруашылық
               мақсаттары үшiн жер пайдалануға беру

      Орман қоры жерiнде орман шаруашылығының мұқтаждарына пайдаланылмайтын ауыл шаруашылық алқаптары орман заңдарына сәйкес жеке және заңды тұлғаларға ауыл шаруашылық мақсаттары үшін берiлуі мүмкін.

      130-бап. Орман қоры жерiн жердiң басқа
               санаттарына ауыстырудағы шектеулер

      Орман қоры жерiн орман шаруашылығын жүргiзуге байланысты емес мақсаттар үшiн жердiң басқа санаттарына ауыстыруды Қазақстан Республикасының Үкiметi жүзеге асырады.

      131-бап. Орман шаруашылығы өндiрiсi шығындарын өтеу

      1. Орман шаруашылығын жүргiзуге байланысты емес мақсаттарға орман алқаптарын пайдалану үшін алып қоюдан немесе жеке және заңды тұлғалардың қызметi салдарынан жер сапасының нашарлауынан туындаған орман шаруашылығы өндiрiсiнiң шығындары республикалық бюджет кiрiсiне өтелуге тиiс.
      2. Орман шаруашылығы өндірісінің шығынын өтеудi орман шаруашылығын жүргiзуге байланысты емес мұқтаждар үшiн орман қоры жерiнен жер учаскелерi берiлетiн тұлғалар жүргiзедi.
      3. Орман алаптарын орман және ауыл шаруашылығын жүргiзуге байланысты емес мақсаттарда пайдалану үшiн алып қоюдан туындаған орман шаруашылығы өндiрiсiнің шығындарын өтеудiң нормативтерiн Қазақстан Республикасының Үкіметі белгiлейдi.

15-тарау. СУ ҚОРЫНЫҢ ЖЕРI

      132-бап. Су қорының жерi ұғымы мен оның құрамы

      Су айдындары (өзендер және соларға теңестiрiлген арналар, көлдер, су қоймалары, тоғандар мен басқа да iшкi сулар, аумақтық сулар), мұздақтар, батпақтар, су көздерiнде орналасқан  ағысты реттегіш су шаруашылығы құрылыстары бар жер, сондай-ақ су қорғау аймақтары мен осы құрылыстардың алаптарына және ауыз сумен қамтамасыз етудiң су алу жүйелерiн санитариялық қорғау аймақтарына бөлiнген жер еу қорының жерi деп танылады.

      133-бап. Су қоры жерiне меншiк құқығы

      1. Су айдындары (өзендер және соларға теңестiрілген арналар, көлдер, су қоймалары, iшкi сулар, аумақтық сулар), мұздақтар, батпақтар, мемлекетаралық және республикалық маңызы бар су шаруашылығы құрылыстары бар су қорының жерi, сондай-ақ осы құрылыстардың су қорғау алаптарына және ауыз сумен қамтамасыз етудiң еу алу жүйелерiн санитарияльқ қорғау аймақтарына бөлiнген жер мемлекет меншiгiнде болады.
      2. Ауданаралық (облыстық) және шаруашылықаралық (аудандық) маңызы бар су шаруашылығы құрылыстары алып жатқан су қоры жерiне құрамындағы жер учаскелерi, бiр шаруашылық жүргiзушi субъектiнің жер учаскесiне қызмет ететiн ирригациялық құрылыстар, аталған қондырғылар жекешелендiрiлген жағдайда, Қазақстан Республикасының азаматтары мен мемлекeттік емес заңды тұлғаларының жеке меншiгiнде болуы мүмкін.
      3. Осы баптың 2-тармағында санамаланған екi немесе одан да көп жер учаскелерiнің меншiк иелерi мен жер пайдаланушыларға қызмет көрсететiн су шаруашылығы құрылыстарының жер учаскелері оларға ортақ меншiк немесе ортақ жер пайдалану құқығында берiледi.

      134-бап. Су айдындары жағалауын бойлай су қорғау
               аймақтары мен белдеулерiне жер бөлу

      1. Жергіліктi атқарушы органдар өзендер, көлдер, су қоймалары, арналар, ішкi сулар, мұздақтар, батпақтар, гидротехникалық және басқа да су шаруашылығы қондырғылары жағалауын бойлай, су қорын пайдалану мен қорғауды басқарудың уәкілетті органдары ұсынысымен су қорғау аймақтары мен белдеулерiне жер учаскелерiн бөледi.
      2. Су қорғау аймақтары мен белдеулерiне қосылған жер учаскелерiн пайдалану су заңдарының талаптарына сәйкес жүзеге асырылады.

      135-бап. Су қоры жерiнің құрамындағы жер учаскесiн беру

      Жергiлiктi атқарушы органдар су қорын пайдалану мен қорғауды басқарудың уәкiлетті органдарымен жасалған келiсім бойынша су қоры жерiнің құрамындағы жер учаскелерiн ауыл шаруашылығының, орман, балық, аңшылық шаруашылықтарының мұқтаждары үшiн және жер учаскесiнiң негiзгi нысаналы мақсатына қайшы келмейтiн басқа да мақсаттар үшiн жеке және заңды тұлғалардың уақытша жер пайдалануына беруi мүмкiн.

      136-бап. Су қорының жерiн пайдалану тәртiбi

      Су қорының жерiн пайдалану осы Кодексте және су заңдарында белгiленген тәртiп пен жағдайларда жүзеге асырылады.

16-тарау. Босалқы жер

      137-бап. Босалқы жер құрамы

      1. Меншiкке немесе жер пайдалануға берiлмеген және аудандық атқарушы органдардың қарамағындағы барлық жер босалқы жер болып табылады.
      2. Ядролық қару сынағы жүргiзiлген жер учаскелерi Қазақстан Республикасы Үкiметiнің шешiмiмен босалқы жер құрамына көшiрiледi және аталған жердiң құқықтық режимi осы Кодекстiң 143-бабына сәйкес анықталады.

      138-бап. Босалқы жердi беру

      Босалқы жер осы Кодексте белгіленген тәртіппен жағдайларда, оны басқа санаттарға ауыстырғаннан кейiн, ауыл шаруашылығының, өнеркәсіптің мұқтаждары үшiн және өзге де мақсаттар үшiн меншiкке немесе жер пайдалануға берiледi.

4-бөлiм. Жердi қорғау, мемлекеттік бақылау, жерге орналастыру, мониторинг және жер кадастры 17-тарау. Жердi қорғау

      139-бап. Жердi қорғаудың мақсаттары мен мiндеттерi

      1. Жердi қорғау жердi қоршаған ортаның бiр бөлiгi ретiнде қорғауға жердi ұтымды пайдалануға, жердi ауыл шаруашылығы мен орман шаруашылығы айналымынан негiзсiз алып қоюды болғызбауға, сондай-ақ топырақтың, құнарлылығын қалпына келтiру мен арттыруға бағытталған құқықтық, ұйымдық, экономикалық, технологиялық және басқа iс-шаралар жүйесiн қамтиды.
      2. Жердi қорғау мақсаттары:
      1) өндiрiстің экологиялық қауiпсiз технологияларын ынталандыру және орман мелиорациялау, мелиорациялау және басқа да iс-шараларын жүргiзу арқылы жердің азып-тозуы мен бүлiнуi, шаруашылық қызметтің басқа да қолайсыз зардаптарын болғызбау;
      2) азып-тозған немесе бүлiнген жердi жақсарту мен қалпына келтiрудi қамтамасыз ету;
      3) жердi оңтайлы пайдаланудың экологиялық нормативтерiн тәжiрибеге енгiзу болып табылады.

      140-бап. Жердi қорғау

      1. Жер учаскелерiнiң меншiк иелерi мен жер пайдаланушылар:
      1) жердi тозудан және шөлейттенуден, су және жел эрозиясынан, селден, су басудан, батпақтанудан, қайталап сортаңданудан, құрғап кетуден, тапталудан, өндiрiс пен тұтыну қалдықтарымен, химиялық, биологиялық, радиоактивтi және басқада зиянды заттармен ластанудан, басқа да бүлiну процестерiнен қорғауға;
      2) ауыл шаруашылық жерiн карантиндік зиянкестер мен өсiмдiктер ауруларын жұқтырудан, арамшөп, бұта мен шiлiк басып кетуден, жердiң жай-күйi нашарлауының өзге де түрлерiнен қорғауға;
      3) бүлiнген жердiң жаңғыртылуына, оның құнарлылығын және жердің басқа да пайдалы қасиеттерiн қалпына келтiру мен оны шаруашылық айналымына уақтылы тартуға;
      4) жердiң бүлiнуiне байланысты жұмыстар жүргiзген кезде топырақтың құнарлы қабатын алуға, сақтауға және пайдалануға бағытталған iс-шаралар жүргiзуге мiндеттi.
      2. Жердің азып-тозуын, топырақтың және ластанған аумақтардың құнарлылығын қалпына келтiру мақсатында, сондай-ақ азып-тозған шаруашылық алқаптарының топырақтың, химиялық, биологиялық, радиоактивтi және басқа да зиянды заттармен жол беруге болатын шектi шоғырлану және жол беруге болатын шектi радиациялық әсер деңгейi нормативтерiнен тыс ластанған, өндiрiс және тұтыну қалдықтарымен, сарқынды сулармен ластанған жердің, сондай-ақ карантиндік зиянкестер мен өсімдік аурулары жұққан жердің құнарлылығын қалпына келтiру мүмкiн болмаған жағдайларда Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлейтiн тәртiппен жердi консервациялау көзделеді.
      3. Жер учаскелерінің меншiк иелерi мен жер пайдаланушылардың жердi ұтымды пайдалану мен қорғауға мүдделілігiн арттыру мақсатында бюджет заңдары мен салық туралы заңдармен белгiленген тәртiпте жердi қорғау мен пайдалануға экономикалық ынталандыру жүзеге асырылуы мүмкiн.

      141-бап. Топырақта зиянды заттардың жол беруге болатын
               шектi шоғырлану нормативтерi

      1. Топырақта зиянды заттардың, зиянды микроорганизмдер мен топырақты ластайтын басқа да биологиялық заттардың жол беруге болатын шектi шоғырлану нормативтерi адамның денсаулығы мен қоршаған ортаны қорғау мүдделерiнде оның жай-күйiн бағалау үшiн белгiленедi.
      2. Аталған нормативтер Қазақстан Республикасының заңдарында белгiленетiн тәртiппен бекiтiледi.

      142-бап. Жердiң жай-күйiне әсер ететiн, үйлердi
               (құрылыстарды, ғимараттарды) және басқа да
               объектiлерді жобалау мен пайдалануға беруге
               қойылатын экологиялық, санитариялық-гигиеналық
               және өзге де арнайы талаптар

      1. Жердiң жай-күйiне терiс ықпал ететiн жаңа және қайта құрылатын үйлердi (құрылыстардң, ғимараттарды) және басқа да объектiлердi орналастыру, жобалау мен пайдалануға беру кезiнде жаңа техника мен технологияларды енгiзу кезінде жерді қорғау жөнiнде iс-шаралар көзделуге және жүзеге асырылуға, экологиялық, санитариялық-гигиеналық және басқа да арнайы талаптардың (нормалардың, ережелердің, нормативтердің) сақталуы қамтамасыз етілуге тиiс.
      2. Жердің жай-күйiне жасалатын терiс әсердi бағалау және оларды қорғау жөнінде көзделген iс-шаралардың тиімділігі мемлекетi экологиялық сараптаманын, өзге де мемлекетi сараптамалардың нәтижелерi бойынша жүргiзiледi, олардың оң қорытындысы болмайынша жаңа техника мен технологияларды енгiзуге, жердi мелиорациялау бағдарламаларын жүзеге асыруға, үйлер (құрылыстар, ғимараттар) және басқа да объектiлер салуды (реконструкциялауды) қаржыландыруға тыйым салынады.

      143-бап. Радиоактивтi ластануға ұшыраған және ядролық
               қару сынағы өткiзген жер

      1. Нормативтен тыс радиоактивтi ластануға ұшыраған немесе халықтың өмiрi мен денсаулығына өзге де түрде қатер төндiретiн жер учаскелерi меншiкке, тұрақты немесе уақытша жер пайдалануға берiлмейдi.
      2. Заңдарда белгiленген санитариялық талаптар мен нормативтерге сәйкес келетiн өнiм алу қамтамасыз етілмейтін, радиоактивтi ластануға ұшыраған жер учаскелерi ауыл шаруашылық айналымынан алынуға және консервациялануға тиiс. Бұл жерде ауыл шаруашылық өнімдерін өндiруге және оны өткізуге тыйым салынады.
      3. Қазақстан Республикасының Үкiметi ядролық қару сынағы өткізілген жер учаскелерiн ядролық қару сынағының зардаптарын жою жөнiндегi барлық iс-шаралар аяқталып, кешендi экологиялық тексеру жүргiзiлгеннен кейiн, мемлекеттiк экологиялық сараптаманың оң қорытындысы болған жағдайда ғана меншiкке немесе жер пайдалануға беруi мүмкiн.
      4. Аталған аумақтардағы ядролық қару сынақтарының зардаптарын жою жөніндегi iс-шаралар қоршаған ортаны қорғау жөнiндегi, жер ресурстарын қорғау мен ұтымды пайдалану жөнiндегi республикалық және облыстық бағдарламалар мен басқа да арнаулы бағдарламаларда көзделедi.
      5. Радиоактивтi ластануға ұшыраған жердi алып қою мен күзету тәртiбi заңдармен белгіленедi.

18-тарау. Жердi пайдалануды және қорғауды мемлекеттiк бақылау

      144-бап. Жердi пайдалануды және қорғауды мемлекеттiк
               бақылау мiндеттерi

      Мемлекеттiк бақылаудың мiндеттерi мемлекеттiк органдардың, жеке, заңды тұлғалардың және лауазымды адамдардың жер заңдарының сақталуын қамтамасыз ету, заңдардың бұзылуын анықтау және жою, азаматтар мен заңды тұлғалардың бұзылған құқықтарын орнына келтiру, жер учаскелерiн пайдалану тәртiбiн сақтау, жер кадастры мен жерге орналастырудың дұрыс жүргiзiлуiн және жердi ұтымды пайдалану мен қорғау жөніндегi iс-шараларды орындау болып табылады.

      145-бап. Жердi пайдалану мен қорғауды мемлекеттiк
               бақылауды ұйымдастыру

      1. Жердi пайдалану мен қорғауды мемлекеттiк бақылауды жер ресурстарын басқару жөніндегі орталық уәкілеттi орган және оның аумақтық органдары, сондай-ақ өз құзыретi шегiнде өзге де уәкiлеттi органдар жүзеге асырады.
      2. Жердi пайдалану мен қорғауды мемлекеттiк бақылауды жүзеге асыру тәртiбiн Қазақстан Республикасының Yкiметi белгілейдi.

      146-бап. Жердi пайдалану мен қорғауды мемлекеттiк
               бақылауды жүзеге асыратын лауазымды адамдар

      1. Жердi пайдалану мен қорғауды мемлекеттiк бақылауды жүзеге асыратын лауазымды адамдарға:
      1) Қазақстан Республикасының жердi пайдалану мен қорғау жөнiндегi бас мемлекеттік инспекторы;
      2) тиiстi әкiмшілік-аумақтық бiрлiктердiң жерiн пайдалану мен қорғау жөнiндегi бас мемлекеттiк инспекторлар;
      3) жердi пайдалану мен қорғау жөнiндегi мемлекеттік инспекторлар жатады.
      2. Жердi пайдалану мен қорғауды мемлекеттiк басқаруды Қазақстан Республикасының Жердi пайдалану мен қорғау жөнiндегi бас мемлекеттiк инспекторы жүзеге асырады.
      Жер ресурстарын басқару жөнiндегi орталық уәкiлеттi органның басшысы Қазақстан Республикасының Жердi пайдалану мен қорғау жөнiндегi бас мемлекеттiк инспекторы болып табылады.
      Жер ресурстарын басқару жөнiндегi аумақтық органдардың басшылары тиiстi әкiмшілік-аумақтық құрылымдардың Жердi пайдалану мен қорғау жөнiндегi бас мемлекеттiк инспекторлары болып табылады.
      Жердi пайдалану мен қорғау жөнiндегi бас мемлекеттiк инспекторларында Қазақстан Республикасының елтаңбасы бейнеленген және өзінің атауы бар құжаттардың бланкiлерi болады.
      Жердi пайдалану мен қорғау жөнiндегi бас мемлекеттiк инспекторларға және мемлекеттiк инспекторларға белгiленген тәртiпте мөр және куәлiк берiледi.
      3. Жердi пайдалану мен қорғау мәселелерi жөнiндегi мемлекеттік бақылауды жүзеге асыратын органның өз құзыретi шегiндегi нұсқаулары барлық мемлекеттiк органдар, жер учаскелерiнің меншiк иелерi мен жер пайдаланушылар үшiн мiндеттi.

      147-бап. Жерді пайдалану мен қорғауды мемлекеттік
               бақылауды жүзеге асыратын органның функциялары

      1. Жердi пайдалану мен қорғауды мемлекеттiк бақылауды жүзеге асыратын орган:
      1) мемлекеттiк органдардың, кәсiпорындардың, мекемелердiң, ұйымдар мен азаматтардың жер заңдарын, жер учаскелерiнің нысаналы мақсатына сәйкес пайдаланудың белгiленген режимiн сақтауды;
      2) жер учаскелерiн өз бетiнше алуға жол бермеудi;
      3) жер учаскелерiнiң меншiк иелерiмен жер пайдаланушылардың құқықтарын сақтауды;
      4) жер учаскелерiнiнiң меншiк иелерi мен жер пайдаланушылардың топырақтың құнарлығын қалпына келтiру мен сақтау жөнiндегi ұйымдық-шаруашылық, агротехникалық, орман мелиорациялық және гидротехникалық эрозияға қарсы iс-шаралар кешенiн уақытылы және дұрыс жүргiзудi;
      5) жер учаскелерінің меншiк иелерi мен жер пайдаланушылардың жердiң болып-болмауы, жай-күйi мен пайдаланылуы туралы мәлiметтердi мемлекеттiк органдарға уақытылы беруді;
      6) жердiң жай-күйiне әсер ететiн тұрғын-үй және өндiрiстiк объектiлердi жобалауды, орналастыру мен салуды;
      7) жердi жақсарту, топырақ эрозиясының, тұздану, батпақтану су бacу, шөлейттену, құрғақтану, тығыздалу, қоқыстану, ластану салдарын және жердiң бүлінуін туғызатын басқа да процестердi болдырмау және жою жөнiндегi iс-шараларды уақтылы және сапалы орындауды;
      8) азаматтардың өздерiне жер учаскелерiнің берiлуi туралы арыздарын (өтiнiштерiн) қараудың белгiленген мерзiмiн сақтауды;
      9) межелiк белгiлердiң сақталуын;
      10) жергiлiктi атқарушы органдар уақытша пайдалануға берген жердiң уақтылы қайтарылуын;
      11) бұзылған жердi қалпына келтiрудi;
      12) жердiң бұзылуына байланысты жұмыстарды жүргiзу кезiнде топырақтың құнарлы қабатын алуды, сақтауды және пайдалануды;
      13) жердi пайдалану мен қорғау жөнiндегi жерге орналастыру жобаларын және басқа да жобаларды жүзеге асыруды;
      14) жергiлiктi атқарушы органдардың жер заңдары саласында қабылдаған шешімдерiнің заңдылығын мемлекеттiк бақылауды ұйымдастырады және жүргiзедi.
      2. Мемлекеттiк бақылауды жүзеге асыратын органның функцияларына заңдармен көзделген өзге де мәселелер кiредi.

      148-бап. Жердi пайдалану мен қорғауды мемлекеттiк
               бақылауды жүзеге асыратын органдар лауазымды
               адамдарының құқықтары мен мiндеттерi

      1. Жердi пайдалану мен қорғауды мемлекеттiк бақылауды жүзеге асыратын лауазымды адамдардың:
      1) кiнәлiлердi жауапқа тарту туралы мәселенi шешу үшiн жер заңдарының бұзылуы туралы материалдарды тиiстi органдарға жіберуге;
      2) жер заңдарының бұзылуы туралы хаттамалар (актiлер) жасауға;
      3) жер заңдарын бұзғалы үшiн әкiмшiлiк жаза туралы қаулы шығаруға;
      4) жер заңдарын бұзу нәтижесiнде келтiрiлген залалды өтеу туралы iстер бойынша, жер учаскелерiн алып қою және берумен байланысты заңсыз шешiмдердің күшiн жою мәселелерi бойынша, сондай-ақ жеке, заңды және лауазымды тұлғалардан айыппұл өндiрiп алу туралы iстер бойынша сот органдарына жүгінуге;
      5) қарсылықтар тиiстi органдарда (атқарушы биліктiң жоғары органында, сот органдарында) қаралғанға дейiн, жер учаскелерiн алып қою және беру мәселелерi жөнiндегi заңсыз шешiмдердiң орындалуын тоқтата тұруға;
      6) қызметтiк куәлiгiн көрсетіп ұйымдарға кедергiсiз кiруге меншiктегi және пайдаланудағы жер учаскелерiн тексеруге, ал әскери, қорғаныс және басқа арнаулы объектiлер алып жатқан жер учаскелерiн оларға кiруi белгіленген режимi есепке алып тексеруге;
      7) жер учаскелерінің меншiк иелерi мен жер пайдаланушыларға жердi қорғау жер заңдарының бұзылуын жою мәселелерi жөнінде орындауға міндеттi ұйғарымдар беруге;
      8) өндiрiстiк, азаматтық және басқа да құрылыстарды, пайдалы қазба кен орындарын өңдеудi, объектілерді пайдалануды агротехникалық, орман мелиоративтік, геологиялық барлау iздестiру, геодезиялық және өзге де жұмыстарды, егер олар жер заңдарын, ерекше қорғалатын табиғат жерiн пайдаланудың белгiленген режимiн бұзып жүзеге асырылса және топырақтың құнарлы қабатының жойылуына, ластануына немесе бүлiнуiне залалдануына, эрозияның дамуына, тұздануға, батпақтануға және шектес аумақтарды қоса алғанда, топырақ құнарлығын төмендететiн басқа да процестерге әкелiп соқтыруы мүмкiн болса, сондай-ақ егер бұл жұмыстар экологиялық сараптамадан өтпеген не терiс қорытынды алған жобалар бойынша жүзеге асырылса, оларды тоқтата тұруға;
      9) мемлекеттiк органдардан белгiленген тәртiпте бекiтiлген, жер қорының жай-күйi туралы статистикалық есептi алуға;
      10) жерге құқықты куәландыратын құжаттар болмаған жағдайда, тұрғын-үй және өндiрiстiк объектiлердiң салынуын тоқтата тұруға құқығы бар.
      2. Жердi пайдалану мен қорғауды мемлекеттік бақылауды жүзеге асыратын лауазымды адамдар:
      1) жер заңдарын бұзушыларға уақытылы шара қолдануға;
      2) өткiзiлетiн тексерулердің материалдарын объективтi дайындауға мiндеттi.
      3. Жердi пайдалану мен қорғауды мемлекеттiк бақылауды жүзеге асыратын лауазымды адамдардың әрекеттерiне (шешiмдерiне) және әрекеттің жасалуына (шешімнің қабылдануына) негiз болған ақпаратқа жоғары тұрған лауазым адамға немесе сотқа шағым берiледi.
      4) Жердi пайдалану мен қорғауды мемлекеттік бақылауды жүзеге асыруға кедергi жасайтын, жердi пайдалану мен қорғауды мемлекеттiк бақылауды жүзеге асыратын лауазымды адамдарға қатысты күш қолдану қаупін немесе күш қолдану әрекеттерін пайдаланушы лауазымды және жеке адамдар заңдармен белгiленген жауапкершiлiкке тартылады.

19-тарау. Жерге орналастыру, мемлекеттiк жер кадастры және жер мониторингі

      149-бап. Жерге орналастырудың мақсаты мен мазмұны

      1. Жерге орналастыру жер қатынастарын peттeуге, жердi ұтымды пайдалану мен қорғауды ұйымдастыруға бағытталған жер заңдарының сақталуын қамтамасыз ету жөнiндегi iс-шаралар жүйесi болып табылады.
      2. Жерге орналастыру меншiк нысанына тиесiлiгiне және онда шаруашылық ету нысанына қарамастан барлық санаттағы жерде жүргiзiледi.
      Жерге орналастыру жөнiндегi жұмыстарды жүргiзу нәтижесiнде заңдармен көзделген тәртіпте қаралған және бекiтiлген белгiленген нысаналы мақсаты, жердi пайдалану мен оны қорғау режимi, шектеулер мен ауыртпалықтар, жер учаскелерінің шекаралары, жердiң сапасы мен саны туралы деректер және басқа да деректер жер құқық қатынастары субъектілерінің орындауына мiндеттi болып табылады.
      3. Жерге орналастыру:
      1) ландшафтық-экологиялық көзқарас негiзде жерге орналастырудың, жердi аймақтарға бөлудiң республикалық, облыстық және аймақтық схемаларын (жобаларын) және жер ресурстарын пайдалану, жақсарту және қорғау бағдарламаларын әзiрлеудi;
      2) қолданылып жүрген жер пайдалану iсiн жолға қою мен ретке келтiру жөніндегi шаруашылықаралық жерге орналастыру жобаларын жасауды, орналасқан жерiнде жер учаскелерiнiң шекарасын бөлу мен олардың шекараларын белгiлеудi, жер учаскесiне меншiк құқығына және жер пайдалану құқығына құжаттар жасауды;
      3) орналасқан жерiнде елдi мекендердің шекараларын (шегiн) анықтау мен белгiлеудi, олардың жер-шаруашылық құрылысының жобаларын жасауды;
      4) орналасқан жерiнде әкiмшілік-аумақтық құрылымдардың, ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың және жердi пайдалану мен қорғаудың ерекше жағдайлары бар басқа да жер учаскелерiнің шекараларын белгілеуді;
      5) жерге орналастыру, бүлiнген жерлердi жаңғырту мен жаңа жердi игеру жобаларын, сондай-ақ жердi пайдалану мен қорғауға байланысты басқа да жобалар әзiрлеудi;
      6) жердi есепке алу iсiн жүргiзудi, пайдаланылмай жатқан, ұтымды пайдаланылмай жүрген немесе нысаналы мақсаты бойынша пайдаланылмай отырған жердi анықтауды;
      7) топографиялық-геодезиялық, картографиялық, топырақтық, геоботаникалық және басқа да зерттеу мен iздестiру жұмыстарын жүргiзудi;
      8) жер ресурстарының жай-күйi мен пайдаланылуының тақырыптық карталары мен атластарын жасауды қамтиды және қамтамасыз етедi.

      150-бап. Жерге орналастыруды жүргiзу

      1. Жерге орналастыру атқарушы органдардың шешiмi бойынша не жер учаскелерiнің мүдделi меншiк иелерiнің немесе жер пайдаланушылардың өтiнiшi бойынша, сондай-ақ жер ресурстарын басқару жөнiндегi аумақтық органдардың бастамасы бойынша жүргiзiледi.
      Жер учаскелерiнiң мүдделi меншiк иелерi мен жер пайдаланушылардың бастамасы бойынша жүргiзiлетiн жерге орналастыру олардың жер ресурстарын басқару жөнiндегi аумақтық органға берген өтiнiштерi негiзiнде жүзеге асырылады.
      2. Жерге орналастыру жұмыстарын Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жерге орналастыру жұмыстарын орындауға белгiленген тәртiпте лицензия алған заңды тұлғалар мен азаматтар орындайды.
      3. Жерге орналастыру жұмыстарын орындау тәртiбi мен технологиясы жерге орналастыру жұмыстарын орындаушылардың барлығына мiндеттi, жер ресурстарын басқару жөнiндегi орталық уәкiлеттi орган бекiтетiн нормативтік-құқықтық актiлермен белгiленедi.
      4. Белгiленген тәртiпте келiсiлген жерге орналастыру құжаттамаларын:
      1) заңдармен белгiленген құзыретiне сәйкес жер ресурстарын басқару жөнiндегi уәкiлеттi орган және оның аумақтық бөлiмшелерi;
      2) жер учаскелерiнiң меншiк иелерi мен жер пайдаланушылар және басқа да тапсырушылар - iшкi шаруашылық жерге орналастыру жобаларын және жердi ұтымды пайдалануға, топырақтың құнарлығын сақтау мен арттыруға байланысты, жер ресурстарын басқару жөнiндегi аумақтық органдармен келiсiм бойынша, олардың өз есебiнен әзiрленетiн және жүзеге асырылатын жобаларды;
      3) жер учаскелерiнiң шекараларын қалыптастыруға, оларды жердiң үстiнде анықтауға, жер учаскесiнiң жоспарын дайындауға байланысты жерге орналастыру құжаттамасын, сондай-ақ топографиялық-геодезиялық және картографиялық жұмыстардың, топырақтық, агрохимиялық, геоботаникалық және жерге орналастыру жөнiндегi басқа да зерттеу мен iздестiру жұмыстарының материалдарын, жер ресурстарының жай-күйi мен пайдаланылуының арнайы тақырыптық карталарын құрастыру жөнiндегi материалдарды жер ресурстарын басқару жөнiндегi аумақтық орган бекiтедi.
      5. Жepге орналастыру құжаттамаларына өзгерiстер бұл құжаттаманы бекiткен органның рұқсатымен ғана енгiзiледi.
      6. Жерге орналастыру жобасын орындау: жобаны жер бетiне көшiрудi; жобаның барлық элементтерiн игерудi; жерге орналастыру материалдары мен құжаттарын рәсiмдеу мен берудi қамтиды.

      151-бап. Жерге орналастыру процесі

      1. Жерге орналастыру процесi мынадай кезеңдердi қамтиды:
      жерге орналастыру әрекетiн жүргiзудi қозғау;
      дайындық жұмыстары;
      жерге орналастыру болжамдарын, схемаларын, бағдарламаларын және жобаларын әзiрлеу;
      жерге орналастыру құжаттамаларын қарау, келiсу және бекiту;
      жерге орналастыру жобасын орындау.
      2. Жерге орналастыру процесiне қатысушылар жерге орналастыруды өткiзу бойынша тапсырыс берушi, жерге орналастыру құжаттамасын әзiрлеушi, жерге орналастыруды өткiзу кезiнде құқықтары мен заңды мүдделерi қозғалуы мүмкiн үшiншi тұлғалар, сондай-ақ жерге орналастыру құжаттамасын келiсетiн және бекiтетiн мемлекеттiк органдар мен басқа да тұлғалар болып табылады.
      3. Жерге орналастыру процесiне қатысушылардың құқықтары:
      1) жерге орналастыруды жүргiзу жөнiндегi тапсырыс берушiнiң:
      жеке өзi немесе өкiлi арқылы жерге орналастырудың барлық процестерiне қатысуға;
      жерге орналастыру өндiрiсiнiң материалдарымен танысуға;
      өз ұсыныстарын қарауға енгiзуге;
      жерге орналастыру процесiнде пайда болған келiспеушiлiктердi шешуге қатысуға құқығы бар.
      2) әзiрлеушiнiң (жобалау және iздестiру жұмыстарымен айналысатын, сондай-ақ жерге орналастыру жобаларын орындауды жүзеге асыратын жеке немесе заңды тұлға):
      мемлекеттiк органдардан жерге орналастыру туралы қажеттi ақпарат алуға;
      тапсырыс берушiмен келiсiм шарттарында қатынас құруға;
      арнайы рұқсатсыз жерге орналастыру жобаларын жүзеге асыруға бақылау жасауға, жергiлiктi атқарушы органдарға оның нәтижелерi туралы ақпарат беруге және жердi пайдалану мен қорғауды тәжiрибесiн жақсарту жөнiнде ұсыныс жасауға;
      жерге орналастырудың ескiрген схемалары мен жобаларын жетiлдiру мен қайта әзiрлеу туралы ұсыныстар енгiзуге құқығы бар.
      3) жерге орналастыру кезiнде құқықтары мен заңды мүдделерi қозғалуы мүмкiн үшiншi тұлғалардың:
      жерге орналастыру мәселелерiн талқылауға қатысуға және өз мүдделерiн қозғайтын, жерге орналастырудың барысы мен нәтижелерi туралы ақпарат алуға;
      жерге орналастыру процесiнде өздерiнiң мүдделерiн қозғайтын заңсыз әрекеттерге заңға сәйкес шағымдануға құқығы бар.
      4. Жерге орналастыру процесiне қатысушылардың мiндеттерi:
      1) жерге орналастыру процесiнiң барлық қатысушылары:
      Қазақстан Республикасының жер заңдарын ұстануға;
      құзыреттi мемлекеттiк органдардың жердi пайдалану мен қорғау мәселелерi жөнiндегi талаптарын орындауға;
      жерге орналастыру процесiнде жер учаскелерiнiң меншiк иелерi мен жер пайдаланушылар құқықтарының сақталуын қамтамасыз етуге мiндеттi.
      2) жобалау құжаттамасын келiсетiн және бекiтетiн атқарушы органдар оны бiр ай iшiнде қарауға мiндеттi.
      3) жерге орналастыруға тапсырыс берушi:
      жерге орналастырудың мақсатын, мiндеттерiн, мазмұнын, ерекше жағдайлары мен мерзiмдерiн анықтауға;
      қажеттi материалдар мен құжаттарды тапсыруға;
      жұмысты қаржыландыруды ұйымдастыруға;
      бiр ай iшiнде орындалған жұмыстарды қабылдауға немесе дәлелдi түрде бас тартуға мiндеттi.
      4) жерге орналастыру құжаттамасын әзiрлеушi:
      қолданылып жүрген нұсқаулықтар мен әдiстемелiк нұсқауларға, сондай-ақ шарттарға сәйкес барлық жұмыстарды орындауға;
      топырақтың құнарлы қабатын бұза отырып зерттеу, iздестiру және өзге жұмыстар жүргiзiлген жер учаскелерiн бастапқы қалпына келтiруге;
      жерге орналастыру құжаттамасында көзделген iс-шаралардың дұрыстығы, сапасы және экологиялық қауіпсiздiгi үшін жауап беруге мiндеттi.

      152-бап. Мемлекеттiк жер кадастры

      1. Мемлекеттiк жер кадастры Қазақстан Республикасы жерiнiң табиғи және шаруашылық жағдайы, жер учаскелерiнiң орналасқан жерi, нысаналы пайдаланылуы, көлемi мен шекарасы, олардың сапалық сипаттамасы туралы, жер пайдаланудың есепке алынуы мен жер учаскелерiн кадастрлық құны туралы мәлiметтердiң, өзге де қажеттi мәлiметтердiң жүйесi болып табылады. Мемлекеттiк жер кадастрына жер учаскелерiне құқық субъектiлерi туралы ақпарат енгiзiледi.
      Жер кадастрының құрамдас бөлiгi суармалы жер учаскелерiнiң мелиорациялық жай-күйi, олардың табиғи және ирригациялық-шаруашылық жағдайлары жөнiндегi сапалық сипаттамалары бағалау туралы, оларды пайдаланудың есебi туралы мәлiметтер жүйесiн құрайтын суармалы жердiң мелиорациялық кадастры болып табылады.
      2. Қазақстан Республикасында жер кадастрын жүргiзудi ұйымдастыруды жер ресурстарын басқару жөнiндегi орталық уәкiлеттi орган мен оның аумақтық органдары жүзеге асырады.
      3. Мемлекеттiк жер кадастры Қазақстан Республикасының мемлекеттiк кадастрлар жүйесiнiң құрамдас бөлiгi болып табылады және бiр жүйе бойынша Республиканың барлық аумағында жер ресурстарын басқару жөнiндегi орталық уәкiлеттi орган мемлекеттiк басқару органы болып табылатын, мамандандырылған республикалық мемлекеттiк кәсiпорындар жүргiзедi.
      4. Мемлекеттiк жер кадастрының деректерi мемлекеттiк ақпараттық pecypc болып табылады.
      5. Мемлекеттiк жер кадастры аэрофототопографиялық, фотограмметриялық, кадастрлық суретке түсiрудi, жобалау-iздестiру, картографиялық және бағалау жұмыстарын, топырақ, геоботаникалық және басқа да зерттеулердi және iздестiрулердi, жер мониторингiн, жердi сандық және сапалық есепке алуды және мемлекеттiк жер кадастрын жүргiзуге байланысты басқа да жұмыстар iстеу арқылы жасалады.
      6. Мемлекеттiк жер кадастрының деректерi жердi пайдалану мен қорғауды жоспарлаған кезде, жерге орналастыруды жүргiзген, шаруашылық қызметтi бағалаған кезде және жердi пайдалану мен қорғауға байланысты басқа да шараларды жүзеге асырған кезде, сондай-ақ бiркелкi мемлекеттiк жер тiзiлiмiн қалыптастыру, құқықтық және басқа да кадастрларды жүргiзу үшiн, жер үшiн төлем мөлшерiн анықтау, жылжымайтын мүлiк құрамында жер учаскесiнiң құнын және табиғи ресурстар құрамындағы жердiң құнын eceпке алу үшiн негiз болып табылады.
      7. Тұйық шекаралармен бөлiнген, белгiленген тәртiпте жер құқық қатынастары субъектiлерiне бекiтiлген жер учаскелерi мемлекеттiк жер кадастрының деректерiне есеп жүргiзу мен оларды сақтаудың бiрлiгi болып табылады.
      8. Жерге меншiк түрiне, жер учаскелерiнiң нысаналы мақсатына және оларды пайдаланудың рұқсат етiлген сипаттамасына қарамастан, Қазақстан Республикасының аумағында орналасқан барлық жер учаскелерi мемлекеттiк кадастрлық есепке алуға жатады.

      153-бап. Мемлекеттiк жер кадастрының мазмұны

      Мемлекеттiк жер кадастры мынадай жұмыс түрлерiн:
      1) жер учаскесiнiң кадастрлық iсiн жасауды;
      2) жердiң саны мен сапасын есепке алуды;
      3) жер учаскелерiнiң меншiк иелерi мен жер пайдаланушыларды, сондай-ақ жерге құқықтық қатынастардың басқа да субъектiлерiн есепке алуды;
      4) мемлекеттiк тiркеу мақсатында жер учаскелерiн есепке алуды;
      5) жердi мемлекеттiк кадастрлық бағалау мен топырақты бонитировкалауды;
      6) жер учаскелерi мен олардың субъектiлерi туралы деректер банкiн және басқа да жер-кадастрлық ақпаратты қағаз жүзiнде және электрондық түрде жинақтауды, өңдеу мен жүргiзудi;
      7) мемлекеттiк жер кадастрының автоматтандырылған ақпараттық жүйесiн құру мен жүргiзудi;
      8) жер-кадастрлық карталарды, соның iшiнде цифрлық карталарды әзiрлеу мен жүргізудi;
      9) жер-кадастрлық кiтабi мен бiрыңғай мемлекеттiк жер тізілімін жүргізуді;
      10) жер учаскесiне құқықты куәландыратын құжаттарды әзiрлеудi қамтиды.

      154-бап. Тiркеу мақсаты үшiн жер учаскелерiн есепке алу

      1. Тiркеу мақсаты үшiн жер учаскелерiн және ондағы жылжымайтын мүлiктi есепке алу меншiк құқығы мен басқа да құқықтарды, сондай-ақ жылжымайтын мүлiкке ауыртпалықты мемлекеттiк тiркеудi қамтамасыз ететiн қажеттi шарт болып табылады.
      2. Тiркеу мақсаты үшiн жер учаскелерiн есепке алу жұмыстары тапсырыс берушiнiң қаражаты есебiнен атқарылады.

      155-бап. Қазақстан Республикасының аумағын
               кадастрлық бөлу

      1. Қазақстан Республикасының аумағын кадастрлық бөлу жер учаскелерiне кадастрлық нөмiр беру мақсатында жүргiзiледi.
      Қазақстан Республикасының аумағын кадастрлық бөлудiң бiрлiгi есептiк кварталдар болып табылады.
      2. Орнын анықтау (ұқсату) мақсатында әрбiр жер учаскесiне кадастрлық нөмiр берiледi.
      3. Кейiннен құқықтық кадастрда пайдаланылатын, есептiк кварталдардың шекаралары мен кодтары сәулет және қала құрылысы, жылжымайтын мүлiкке құқықтарды және олармен жасалатын мәмiлелердi мемлекеттiк тiркеу органдарымен келiсiм бойынша жер ресурстарын басқару жөнiндегi аумақтық органдар анықтайды және тиiстi атқарушы органдар бекiтедi.
      4. Жер учаскелерiне кадастрлық нөмiрлер беру мақсатында облыстарға, республикалық маңызы бар қалаларға, аудандарға және облыстық (аудандық) маңызы бар қалаларға берiлетiн кодтардың тiзбесiн Қазақстан Республикасының Үкiметi белгiлейдi.

      156-бап. Жер-кадастрлық құжаттама

      1. Жер-кадастрлық құжаттама есепке алудың барлық деңгейлерiнде: базалық, тұрақты жаңартылатын және жыл сайын құрылатын құжаттаманы қамтиды.
      2. Базалық жер-кадастры құжаттамасына:
      1) жер-кадастрлық iстер;
      2) жер-кадастрлық кiтап;
      3) жердiң бiрыңғай жер тiзiлiмi;
      4) жер-кадастрлық карталар жатады.
      3. Жер-кадастрлық құжаттаманың құрылымын, құрамын, мазмұны мен нысандарын, сондай-ақ оларды жүргiзу тәртiбiн жер ресурстарын басқару жөнiндегi орталық уәкiлеттi орган бекiтедi.

      157-бап. Мемлекеттiк жер кадастрын жүргiзу тәртiбi

      1. Мемлекеттiк жер кадастры қағаз бетiнде жүргiзiледi және ақпаратты жинақтаудың, өңдеу мен сақтаудың электрондық жүйелерiн пайдалану арқылы жүргiзiлуi мүмкiн.
      2. Мемлекеттiк жер кадастрын жүргiзу тәртiбi Қазақстан Республикасының заңдарымен белгiленедi.

      158-бап. Мемлекеттiк жер кадастрының мәлiметтерiн
               беру және кадастр ақпаратын пайдалану

      1. Белгiлi бiр жер учаскесi туралы мемлекеттiк жер кадастрының мәлiметтерi осы жер учаскесi есепке алынған жерде көшiрме түрiнде берiледi.
      2. Мемлекеттiк жер кадастрының мәлiметтерiн құжаттау қағаз бетiнде және электронды сақтағыштарда жүзеге асырылады. Егер Қазақстан Республикасының заңдарында өзгеше белгiленбесе, қағаз бетiне жазылған мәлiметтер мен электронды сақтағышта жазылған мәлiметтер арасында ауытқу болған жағдайда, қағаз бетiндегi мәлiметтер басым болады.
      3. Жер учаскелерi туралы мәлiметтер жер-кадастрлық карталармен (пландармен) ара қатыста болады.
      4. Мемлекеттiк жер кадастрының мәлiметтерiн құру топографиялық-геодезиялық, аэроғарыштық, картографиялық, жерге орналастырушылық, түгендеушiлiк, топырақтық, геоботаникалық, бағалаулық және өзге де зерттеулер мен iздестiрулер жүргiзумен қамтамасыз етiледi.
      5. Мемлекеттiк жер кадастрын жүргiзудi қамтамасыз ететiн мемлекеттiк органдар, мемлекеттiк кәсiпорындар мен лауазымды адамдар жер-кадастрлық құжаттамаға енгiзiлетiн мәлiметтердiң анықтығын қамтамасыз етуге мiндеттi.
      6. Жер кадастрының мемлекеттiк құпиясы мен өзге шектеуi жоқ мәлiметтерi баршаға қол жетiмдi болып табылады және ақылы негiзде мүдделi жеке және заңды тұлғаларға берiледi. Жер кадастрының мәлiметтерiн мемлекеттiк органдарға осы мақсаттарға көзделген бюджет қаражаты есебiнен ақысыз негiзде жүзеге асырылады.

      159-бап. Жер мониторингi

      1. Жер мониторингi болып жатқан өзгерiстердi уақтылы анықтау, оларды бағалау, одан әрi дамуын болжау және келеңсiз процестердiң алдын алу мен жою жөнiнде ұсыныстар әзiрлеу мақсатында жүргiзiлетiн, жер қорының сапалық және сандық жай-күйiн базалық (бастапқы), жедел, мерзiмдi байқау жүйесiн бiлдiредi.
      2. Жер мониторингi қоршаған табиғи ортаның жай-күйiне мониторинггiң құрамдас бөлiгi және онымен бiр уақытта басқа да табиғи құрамдас бөлігі және онымен бір уақытта басқа да табиғи орталарға мониторинг жүргізуге арналған база болып табылады.
      Халықаралық ғылыми-техникалық бағдарламаларға сәйкес Қазақстан Республикасы ғаламдық жер мониторингi жұмыстарына қатысуы мүмкiн.
      3. Жерге меншiк нысандарына, оның мақсатты арналуына және жердi пайдалану сипатына қарамастан Қазақстан Республикасының барлық жерi жер мониторингiнiң объектiсi болып табылады.

      160-бап. Жер мониторингінiң мiндеттерi

      1. Жер мониторингінің мiндеттерi:
      1) жердiң жай-күйінің өзгерiстерiн уақтылы анықтау, оларды бағалау, болжам жасау және келеңсiз процестері салдарынан алдын алу мен оларды жою жөнiнде ұсыныстар әзiрлеу;
      2) мемлекеттiк жер кадастрын жүргiзудi, жерге орналастыруды, жердi пайдалану мен қорғауды бақылауды және жер ресурстарын мемлекеттік басқарудың өзге де функцияларын ақпараттық қамтамасыз ету болып табылады.
      2. Жер мониторингiнiң жердің санаттарына сәйкес келетiн iшкi жүйелерi болады. Аумақтық ауқымына қарай республикалық, аймақтық және жергілікті жер мониторингi жүзеге асырылады.
      3. Жер мониторингiн жүргiзуге арналған ақпарат көздерi жердi жүйелi түрде байқаудың, суретке түсiрудiң, зерттеудiң, түгендеудiң нәтижелерi, жердi пайдалану мен қорғауды мемлекеттiк бақылау материалдары, мұрағат деректерi, жердiң сапалық жай-күйi туралы басқа да мәлiметтер болып табылады.

      161-бап. Жер мониторингiн жүргізу

      1. Жер мониторингiн жүргiзудi ұйымдастыруды жер ресурстарын басқару жөнiндегi орталық өкiлеттi орган жүзеге асырады.
      2. Жер мониторингiн жүргiзу бойынша мемлекетаралық және халықаралық бағдарламаларды жүзеге асыру Қазақстан Республикасының өзге мемлекеттермен жасасқан келiсiмдерi мен шарттарында анықталатын тәртiппен шарттарда жүзеге асырылады.
      3. Жер мониторингiн жүргiзу және оның мәлiметтерін пайдалану тәртiбi Қазақстан Республикасының Yкiметiмен анықталады.

      162-бап. Жер мониторингi жөнiндегi ақпаратты алу және
               пайдалану әдістерi

      1. Жер мониторингі жөнiндегi ақпаратты алу үшін қашықтықтан тексеріп-байқау, жер үстiндегi суретке түсiру және байқау, қорлық деректер қолданылады.
      2. Жер мониторингiн техникалық қамтамасыз ету ақпаратты жинақтау өңдеу және сақтау пункттері бар сәйкес жер ресурстарын басқару жөніндегi аумақтық органдарда жүзеге асырылады.
      3. Жер мониторингiнiң алынған нәтижелерi автоматтандарылған ақпараттық жүйенiң мұрағаттары (қорлары) мен деректер банкiнде жинақталады.
      4. Азаматтар, кәсіпорындар мен мекемелер, халықаралық ұйымдар, шетелдiк заңды және жеке тұлғалар жер мониторингi мәлiметтерiн белгiленген тәртiппен пайдаланады.

      163-бап. Жер қатынастарын жүзеге асыруды қамтамасыз
               ету жөнiндегi шараларды қаржыландыру

      1. Облыстардың, астананың және республикалық маңызы бар қалалардың шекарасын орнату кезiнде жүргiзiлетiн жерге орналастыру, жер кадастрын және жер мониторингiн жүргiзу, ауыл шаруашылық мақсатындағы жер учаскелерiнiң паспорттарын құрастыру және Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң шешiмi бойынша жүргiзiлетiн өзге де жұмыстар республикалық бюджет қаражаты есебiнен жүзеге асырылады.
      2. Аудандардың, облыстық, аудандық маңызы бар қалалардың, ауылдық (селолық) округтердiң, поселкелердiң, ауылдардың (селолардың) шекарасын орнату кезiнде жүргiзiлетiн жерге орналастыру, жердi аймақтарға бөлу, ауыл шаруашылық алаптарын бiр түрден екiншi түрге ауыстыру, елдi мекендердi жер-шаруашылық орналастыру және жергiлiктi атқарушы органдардың шешiмi бойынша жүргiзiлетiн өзге де жұмыстар тиiстi жергiлiктi бюджет қаражаты есебiнен жүзеге асырылады.
      3. Жер учаскелерiнiң жеке меншiк иелері мен жер пайдаланушылардың өтiнiмдерi бойынша жерге орналастыру олардың қаражаты есебiнен жүзеге асырылады.

5-бөлiм. Жер заңдарының орындалуын қамтамасыз ету және қорытынды ережелер 20-тарау. Меншiк құқығы мен жер пайдалану құқығын қорғау және келтiрілген залалды өтеу

      164-бап. Жеке меншiк құқығы мен жер пайдалану құқығын
               қорғау

      Меншiк құқығы мен жер пайдалану құқығы Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексiнде және Қазақстан Республикасының басқа да заң актiлерiнде көзделген тәртiппен қорғалады.

      165-бап. Меншiк иелерiне немесе жер пайдаланушыларға
               келтiрген залалды өтеу негіздерi

      Меншiк иелерiне немесе жер пайдаланушыларға келтiрiлген залал:
      1) жер мемлекеттiк қажеттерге меншiк немесе жер пайдалану құқығының тоқтатылуына әкеп соғатындай етiп алып қойылған (сатып алынған);
      2) жер пайдаланудың ерекше режимi белгiленуiне байланысты меншiк немесе жер пайдалану құқығы шектелген;
      3) меншiк иелерiнің немесе жер пайдаланушылардың құқығы бұзылған;
      4) топырақ құнарлылығының бүлiнуiне әкеп соғатын, су режимi нашарлататын, ауыл шаруашылық дақылдары мен екпелерiне зиянды заттар бөлiп шығаратын объектiлердi салу мен пайдалану салдарынан жер сапасы нашарлаған;
      5) осы Кодекстiң 90-бабында көзделген жер алып қойылған жағдайларда толық көлемде өтелуге тиiс.

      166-бап. Залалды өтеу тәртiбi

      1. Меншiк иесiне немесе жер пайдаланушыға келтiрiлген залал оны келтiрушiнiң есебiнен өтеледi.
      Мемлекеттiк билiк органының, өзге мемлекеттiк органның заңға сәйкес емес актiсiн жариялау, сондай-ақ осы органдардың лауазымды тұлғаларының әрекеттерi (әрекетсiздiгi) нәтижесiнде меншiк иесiне немесе жер пайдаланушыға келтiрген залалды Қазақстан Республикасы немесе тиiстi әкімшілiк-аумақтық бiрлiк өтеуге тиiс.
      2. Өтем мөлшерiн анықтау кезiнде оған:
      1) жер учаскесінің немесе жер пайдалану құқығының нарықтық құны;
      2) жемiс ағаштары мен көпжылдық екпелердi қоса алғанда, учаскедегi жылжымайтын мүлiктiң нарықтық құны;
      3) жер учаскесiн игеруге, оны пайдалануға, қорғаныш шараларын жүргiзуге, топырақ құнарлылығын арттыруға байланысты шығындардың және олардың құнсыздануын ескергендегi басқа да шығындардың құны;
      4) үшiншi тұлғалар алдындағы өз мiндеттемелерiн мерзiмiнен бұрын тоқтатуына байланысты өздерiне келтiрiлген залалды қоса алғанда, жер учаскесiнiң алып қойылуы арқылы меншiк иесiне немесе жер пайдаланушыға келтiрiлген барлық залал;
      5) алынбай қалған пайда қосылады.
      3. Жер учаскесiн алып қою кезінде меншiк иелерiне немесе жер пайдаланушыларға келтiрген залалды, сондай-ақ олардың өтем мөлшерiн анықтау тараптардың келiсiмiмен белгiленедi.
      4. Нәтижесiнде суару, құрғату, табиғат қорғау эрозияға және тасқынға қарсы объектілер мен ғимараттардың (жүйелердiң) жұмысы жартылай немесе толығымен бұзылатын жер учаскелерiн алу немесе уақытша пайдалану кезінде залал объектiлер мен ғимараттарды (жүйелердi) жаңадан салуға немесе жұмыс iстеп тұрғандарын қайта жаңартуға, жобалау-зерттеу жұмыстарының бағасын қоса алғанда, жасалатын жұмыстың құнына сүйене отырып анықталады.
      5. Жердi пайдалану кезiндегi қолайсыздықтардан (cy қоймасын толтыру кезiнде аралдардың пайда болуы, көлiк байланысының бұзылуы, аумақты коммуникациялармен бөлектеу және басқа) болған залалдар (шығындар) жобалау-iздестiру жұмыстарына, бөгеттер, көпiрлер, жолдар, кiру жолдарын, басқа да ғимараттар салуға, су қоймаларының түбiн тазартуға, сондай-ақ қайықтар, катерлер, паромдар мен басқа көлік құралдарын сатып алуға кеткен бiр жолғы шығынның сомасымен анықталуы мүмкiн.
      6. Жердiң нашарланған сапасын қалпына келтiру үшiн қажетті залалдарды (шығындарды) анықтау кезiнде топырақты, агрохимиялық және басқа арнайы тексерулер мен зерттеулердi, сондай-ақ жердің сапасын қалпына келтіруді қамтамасыз ететiн шараларды жүргiзуге шығын енгiзiлуi мүмкiн.
      7. Меншiк немесе жердi пайдалану құқықтарының тоқтатылуына алып келетiн шешiммен жер учаскесiнің меншік иесi немесе жер пайдаланушы келiспеген жағдайда ол сот тәртiбiмен дау шешiлгенге дейiн жүзеге асырыла алмайды. Дауды қарау барысында меншiк иесiне немесе жер пайдаланушыға келтiрiлген шығындарды өтеудің барлық мәселелерi де шешiледi.

      167-бап. Жер даулары

      Жер жөнiндегi құқықтық қатынастардан туындайтын даулар сот тәртiбiмен қаралады.

      168-бап. Жер заңдарын бұзғандық үшiн жауапкершiлiк

      Жер заңдарының бұзылуына кiнәлi жеке және заңды тұлғалар, мемлекеттiк органдар мен олардың лауазымды адамдары Қазақстан Республикасының заң актілерiнде белгіленген тәртіппен жауапты болады.

21-тарау. Қорытынды және өтпелi ережелер

      169-бап. Осы Кодекстiң қолданылу тәртiбi

      Осы Кодекс қолданысқа енгiзiлгеннен кейiн пайда болған жер жөнiндегi құқықтық қатынастарға қолданылады.
      Осы Кодекс қолданысқа енгiзiлгенге дейiн қабылданған, жер қатынастарын реттейтiн нормативтiк құқықтық актiлер осы Кодекске қайшы келмейтiн бөлiгiнде қолданылады.

      170-бап. Өтпелi ережелер

      1. Шаруа (фермер) қожалығын және тауарлы ауыл шаруашылық өндiрiсiн жүргiзу үшiн жер учаскелерi уақытша жер пайдалану құқығымен берiлген азаматтар және Қазақстан Республикасының мемлекеттiк емес заңды тұлғалары осы Кодексте белгіленген тәртіппен шарттарда жер учаскелерін сатып алуға құқылы.
      2. Шаруа (фермер) қожалығын және тауарлы ауыл шаруашылық өндiрiсiн жүргiзу үшiн өздерiне жер пайдалану құқығында тиесiлі жер учаскелерiн кейiнгi жер пайдалануға (субарендаға) берген жеке және мемлекеттік емес заңды тұлғалар осы Кодекс күшінe енген кезден бастап бiр жыл ішінде кейiнгi жер пайдалану (субаренда) туралы шартты бұзуға мiндеттi.
      Бұл жағдайда аталған тұлғалар өз бетiнше шаруа (фермер) қожалығын және тауарлы ауыл шаруашылық өндiрiсiн жүргiзу жөнiндегi қызметпен айналысуға, не жер пайдалану құқығын жарғы немесе жарна ретiнде шаруашылық жүргiзушi субъектiлердің жарғылық қорына беруге құқылы.
      Жалға берушілер аталған құқықтарын iске асыра алмаған жағдайда, кейiнгi жер пайдалану (субаренда) туралы шарттарды бұзу және жер пайдаланушылар (жалға берушілep) құқықтарының тоқтатылуы жер ресурстарын басқару жөнiндегi аумақтық органдардың өтiнiшi бойынша сот тәртiбiмен жүзеге асырылады, ал кейiнгі жер пайдалануға берiлген жер учаскелерi алып қойылады және ауданның арнайы жер қорына енгізіледi.
      3. Мәмiлелер жасалған кезде қолданыста болған заңдарға сәйкес шаруа (фермер) қожалығын және тауарлы ауыл шаруашылық өндiрiсiн жүргiзу үшiн бұрын мемлекеттен жер учаскелерiне тұрақты жер пайдалану құқығын (ұзақ мерзiмдi жер пайдалану құқығын) сатып алған азаматтар және Қазақстан Республикасының мемлекеттiк емес заңды тұлғалары осы Кодекс күшiне енген кезден бастап осы Кодексте белгiленген жер учаскелерi нормаларының шегiнде жеке меншік құқығын сатып алуға қосымша ақы алынбай жер учаскесiнің иесiне айналады.
      Аталған тұлғалардың жер учаскелерiне жеке меншiк құқығын iске асыруы осы Кодекстің 24-бабының 3-тармағында көзделген тәртіппен жүзеге асырылады.
      4. Бұрын өздерiне тиесілi құқығын жалға берген шартты жер үлесi құқығының иелерi осы Кодекс күшiне енгiзiлген кезден бастап бiр жыл iшiнде шаруа (фермер) қожалығын немесе тауарлы ауыл шаруашылық өндiрiсiн жүргiзу үшiн жер учаскесiн уақытша ортақтасып немесе бөлек жер пайдалануға алуға, не өздерiне тиесiлi шартты жер үлесi құқығын шаруашылық серiктестiктерiнiң жарғылық қорына салым ретiнде немесе өндiрiстiк кооперативке жарна ретiнде беруге міндетті. Бұл жағдайда жер учаскесін жарғылық қорға жарғы немесе жарна ретiнде берiлетiн шартты жер үлестерi есебiнен бөлу (құру) жерге орналастыру тәртiбiмен жүзеге асырылады.
      Жер пайдалану құқығы пайда болған кезден бастап бұрынғы шарттар (шартты жер үлесiне құқықты жалдау шарты және жер учаскесiн жалданған үлестер есебiне дау шарты (өтеусiз жер пайдалану) күшiн жояды.
      Аталған тұлғалар жер учаскесiне жеке меншiк құқығын осы Кодексте белгiленген тәртіппен шарттарда ала алады.
      5. Өздерiне тиесiлі құқығын шаруашылық серiктестiктерінің жарғылық қорына жарғы ретiнде немесе өндiрiстiк кооперативке жарна ретiнде берген шартты жер үлесi иелерi шаруа (фермер) қожалығын құру үшін қатысушылар (мүшелер) қатарынан шыққан кезде, үлестi немесе пайды, жер учаскесiн қоса, жер бетiнде бөлiп алуға (бөлуге) құқығы бар. Бұл жағдайда жер бетiнде бөлiнетiн жер учаскесінің орны шаруашылық серiктестiктердің, өндiрiстiк кооперативтердiң құрылтай құжаттарында көзделген тәртiппен немесе тараптардың келiсiмiмен анықталады. Құрылтай құжаттарында жер учаскелерiн жер бетiнде бөлiп алу (бөлу) тәртiбi болмаған жағдайда осы Кодекстiң 101-бабының 3 және 4-тармақтары қолданылуы мүмкiн.
      6. Егер өзiне тиесiлі құқықты жалға берген шартты жер үлесiне құқықтың иесi осы баптың 4-тармағында белгiленген мерзiм iшiнде жер учаскесiн алу құқығын iске асырмаса, оның шартты жер үлесiне құқығы күшiн жояды және аудандық (қалалық) атқарушы органның жер учаскесi таратылмаған шартты жер үлестерi есебiнен шешiмiмен ауданның арнайы жер қорына енгiзiледi.
      7. Шартты жер үлесiнiң құқығына байланысты барлық даулар сот тәртiбiмен қаралады.
      8. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік шекарасының қорғаныш аймағына жанасып жатқан (3 шақырымдық аймақ) ауыл шаруашылық мақсатындағы жер учаскелерi, егер Қазақстан Республикасының мемлекеттiк шекарасы туралы заңында өзгеше көзделмесе Қазақстан Республикасының азаматтары мен заңды тұлғаларына ғана, оларды делимитациялау және демаркациялауға дейiн, уақытша жер пайдалану құқығында берiледi.
      9. Осы Кодекс күшіне енгізілгенге дейін азаматтар мен заңды тұлғаларға бұрын қолданылып келген заңдарға сәйкес берілген жер учаскелеріне құқықты куәландыратын құжаттар Қазақстан Республикасының жер заңдарымен белгіленген жер учаскелеріне құқықтардың өзгерілуі есепке алына отырып, заңды күшін сақтап қалады.
      Осы Кодекске сәйкес мұндай құжаттарды жер учаскелеріне меншік құқығын немесе жер пайдалану құқығын куәландыратын құжаттармен ауыстыру құқық иелерінің қалауы бойынша жүзеге асырылады.
      Жер учаскелеріне құқықтарды немесе олармен жасалған мәмілелерді бұрын берілген заң күші бар құжаттар негізінде мемлекеттік тіркеу кезінде құқық кадастры үшін жетіспейтін ақпараттың орнын толтыру Қазақстан Республикасы үшін бірыңғай әдістеме бойынша жер және құқық кадастрларын жүргізу жөніндегі орталық атқарушы органдар белгіленген тәртіппен жүзеге асырылады.

      Қазақстан Республикасының
      Президенті