О Концепции государственной терминологической работы в Республике Казахстан

Постановление Правительства Республики Казахстан от 21 апреля 2004 года N 444. Утратило силу постановлением Правительства Республики Казахстан от 31 марта 2011 года № 315

Сноска. Утратило силу постановлением Правительства РК от 31.03.2011 № 315.

Правительство Республики Казахстан постановляет:

1. Одобрить прилагаемую Концепцию государственной терминологической работы в Республике Казахстан.

2. Настоящее постановление вступает в силу со дня подписания.

Премьер-Министр
Республики Казахстан

Одобрена
постановлением Правительства
Республики Казахстан
от 21 апреля 2004 года N 444

Концепция
государственной терминологической работы в
Республике Казахстан

1. Введение

Мировое сообщество признало Республику Казахстан как демократическое и светское государство. Основополагающим фактором, определяющим государственность любой страны, является его язык.
В связи с приданием имеющему многовековую историю казахскому языку статуса государственного возросла его общественная значимость. Упорядочение, систематизация и развитие национальной терминологии имеют особое значение в развитии социально-общественной функции государственного языка, расширении сферы его применения.
В цивилизованных государствах, заинтересованных в развитии национального языка, проблемам терминологии как важной составляющей языковой политики придается большое значение. В таких странах, как Германия, Франция, Россия, налажена работа терминологических комитетов, комиссий и общественных институтов. Свою деятельность по координации и организации терминологических работ они осуществляют не только на государственном уровне, но и определяют основные отраслевые научно-методические направления терминологических работ. Особо важное значение при этом придается сохранению национальной специфики, как по форме, так и в содержательном плане.
Казахстан, являясь независимым государством, выступающим в качестве равноправного субъекта международных отношений, в деятельности по организации языкового взаимодействия, языковой структуры, в том числе терминологических работ, должен эффективно использовать наиболее позитивные стороны мирового опыта. Наука независимого государства в сфере развития языка должна соответствовать позитивным сдвигам и прогрессу всей духовно-культурной жизни страны. Настоящее состояние государственного языка, перспективы его развития, требующие расширения сферы функционирования в важных отраслях общественной жизни, тесно взаимосвязаны с уровнем развития национальной терминологии, его упорядочением, системностью, стабильностью и масштабностью сферы его использования.
Анализируя достигнутые результаты и имеющиеся недостатки в области национальной терминологии, руководствуясь основными целями и задачами, актуальными в современный период становления независимого Казахстана, необходимо наметить принципы и направления ее развития, в связи с чем в целях дальнейшего развития, систематизации и координации работы в области терминологии, соответствующей демократическим преобразованиям в нашей стране, возникла необходимость разработки целостной Концепции терминологической работы в Республике Казахстан.
Концепция намечает основные направления в формировании отраслевых и межотраслевых научных терминов, подготовке словарей по отраслям науки, расширении сферы применения казахского языка, его систематизации, создании терминов.

2. Характеристика терминологической ситуации

Развитие казахской терминологии тесно взаимосвязано с развитием национального языка, историей его становления.
Представители просветительской казахской интеллигенции, такие как А. Байтурсынов, X. Досмухамедулы, Е. Омаров, Т. Шонанов, А. Ермеков, Ж. Аймауытов, М. Дулатов, К. Кеменгерулы, Ж. Кудерин, М. Жумабаев, Н. Торекулулы, начиная с первого десятилетия прошлого века, стали создавать первые учебники на казахском языке, переводить некоторые произведения с русского языка. Представители казахской интеллигенции в соответствии с потребностями того исторического периода произвели на научной основе отбор системы терминологических наименований по некоторым отраслям науки.
Важнейшее значение имел труд великого ученого А. Байтурсынова, который внес весомый вклад в становление национальной терминологии, особенно в обеспечении нужд конкретных научных отраслей и отдельных дисциплин.
Неизмеримо велико было влияние трудов вышеназванных ученых в развитии научной формы общественного сознания и его углублении, в расширении масштаба научного познания. Этот же период стал периодом обогащения и развития казахского языка в самых различных отраслях. В языке, таким образом, появились новые наименования и обороты слов терминологического характера.
Главная особенность национальной терминологии 10-30-х годов XX века, периода А. Байтурсынова - это использование исконно казахских слов в качестве термина и максимальное вовлечение ресурсов общенародного языка. Однако данный принцип просуществовал недолго.
Начиная с 1940 годов, вследствие идеологического давления стала широко внедряться практика употребления терминов без перевода, либо сохранения русскоязычной формы без изменения. Среди терминов, особенно образованных начиная с 1960 годов, оказалось ограниченное количество казахских терминов. Тем не менее в период 1940-1990 годов было издано более 150 терминологических словарей. Нельзя отрицать их положительное значение в становлении национальной терминологии.
В советскую эпоху в казахской терминологии русские и иностранные термины употреблялись без критического подхода, были проигнорированы главные принципы казахской терминологии. Насильственно вводилась в правило и узаконивалась установка о том, что термины, заимствованные из русского языка, и международные термины, заимствованные посредством русского языка, должны употребляться без изменения - также, как и в русском языке.
Большинство терминологических словарей, изданных в этот период, были разработаны на основе заимствованных терминов. В результате удельный вес казахских слов в системе терминологии оказался крайне низким. Таким образом, казахская терминология стала утрачивать свою национальную самобытность.
С приобретением суверенитета и приданием казахскому языку статуса государственного проблемам национальной терминологии придается особо важное значение. Открылись новые возможности для возрождения национальной специфики казахской терминологии. К десяткам прежних иноязычных терминов были подобраны удачные казахские эквиваленты. Общее количество словарей по различным отраслям науки, изданных за годы независимости, превысило сотню.
За последние годы стал увеличиваться удельный вес использования государственного языка в официально-деловой сфере, в средствах массовой информации и в учреждениях образования. В связи с активизацией употребления письменной и устной форм казахского языка внимание большинства исследователей сосредоточилось на изучении внутренних возможностей языка. Словообразовательная активность также поднялась на качественно новый уровень.
Значительное количество терминов, применяющихся в практике, создано путем "возрождения" исконных слов в научно-образовательной, учебно-воспитательной, социально-политической сферах.
Однако в последние годы, несмотря на резкий рост активности разработки терминологической системы казахского языка, при создании терминов в национальном оформлении не используются в полной мере внутренние ресурсы казахского языка, достижения лингвистической науки. Предпринимаемые меры являются недостаточными. Главной причиной этого является формирование языковой ситуации за счет взаимодействия двух основных факторов: преувеличения языкового фактора и неучитывания неязыковых (социальных, политических, экономических, психологических, исторических, географических и иных) факторов.

3. Основные задачи развития национальной терминологии

Основными задачами развития национальной терминологии являются:
1) упорядочение казахской терминологии. Эта задача является государственным делом. В случае не проявления государством непосредственной заботы о терминологии, непринятия необходимых мер, отсутствия с его стороны финансирования и идеологической поддержки ставит под сомнение ее выполнение. Поэтому необходимо изменить статус Гостерминкома, пересмотреть его положения, задачи (терминообразование, изменение, упорядочение, систематизация, формирование, опубликование, расширение сферы применения, устойчивое применение, издание отраслевых, терминологических бюллетеней и т.д.), заново пересмотреть его структуру и утвердить в виде официального органа с намеченными новыми направлениями.
Кроме того, необходимо сконцентрировать вокруг данной проблемы все научно-творческие возможности, двуязычных и многоязычных специалистов, плодотворно работающих в области науки и техники, производства и культуры, создать из их числа авторские и творческие коллективы по каждой отрасли.
Гостерминком должен руководить их деятельностью, решать вопросы создания серий отраслевых терминологических словарей, принимать необходимые меры по изготовлению предметных учебников, справочников, прорабатывать вопросы их финансирования и стимулирования авторов;
2) при создании новых отраслевых терминов и наименований, при их изменении и замене в полном объеме использование установившего издавна лексического богатства казахского языка;
3) признание определенной условности применения терминов в языке, сохраняя присущую терминам достоверность в нахождении в языке точного эквивалента все возрастающим изо дня в день количеству появляющихся терминологическим понятиям, а также и в образовании новых терминов-наименований;
4) упорядочение терминов и наименований согласно основным правилам, письменным традициям казахского языка;
5) принятие во внимание опыта родственных тюркских языков;
6) раскрытие терминообразующих возможностей всех видов словообразовательной модели;
7) адаптация без эквивалентных иностранных терминов к звуковой системе национального языка;
8) издание отдельного словаря, содержащего определенный объем международных терминов латинского, греческого, арабского и т.п. происхождения, закрепившихся за конкретными отраслями наук;
9) использование мирового опыта, моделей родственных языков, интернациональных терминов и терминологических наименований, привлекаемых в процессе исследования, адаптирование согласно фономорфологическим особенностям и правилам казахского языка;
10) использование по мере возможности с переводом на казахский язык терминологических наименований, заимствованных из русского языка (вообще из славянских языков), при невозможности перевода, приспособление формальных грамматических признаков к фономорфологическим особенностям казахского языка, с сохранением смысловой части;
11) развитие работ по терминографии;
12) освещение в средствах массовой информации проводимых комплексных мероприятий по отраслям терминологии.

4. Главные направления терминологической работы

Научное обеспечение.
Основными средствами обеспечения данного направления являются:
координация работы по использованию и приведению к единообразию утвержденных терминов и их постоянное усовершенствование;
создание компьютерной терминологической базы;
создание Главной редакции терминологических словарей в целях координации деятельности отдельных лиц, предприятий, организаций, учебных заведений, выпускающих терминологические словари по отраслям науки и культуры, а также для подготовки на основе картотечной базы Института языкознания имени А. Байтурсынова, после соответствующего анализа современных словарей, сборников дву- и многоязычных отраслевых, межотраслевых терминологических словарей;
проведение экспертизы рукописей словарей и справочников, готовящихся к изданию, квалифицированными специалистами и их обсуждение в терминологическом центре при Институте языкознания имени А. Байтурсынова, осуществляющим терминологическое обеспечение данной отрасли, и их одобрение на заседаниях Гостерминкома;
в целях пропаганды утвержденных терминов, обсуждения актуальных проблем терминологии издание четыре раза в год бюллетеней Государственной терминологической комиссии при Правительстве Республики Казахстан и распространение их среди государственных органов и организаций, библиотек и высших учебных заведений;
проведение научных исследований теоретических и практических аспектов актуальных проблем терминологической работы;
терминотворчество, которое должно стать централизованной, научно обоснованной, опирающейся на единые принципы системой деятельности, осуществляемой в плановом порядке на основе специальной программы, утверждаемой Правительством страны.
Нормативная правовая база.
Продуктивность мер по реализации актуальных задач развития национальной терминологии непосредственно связана с их нормативным правовым обеспечением. В связи с этим предусматривается осуществление следующих мероприятий:
1) внесение изменений и дополнений в нормативные правовые акты в части, касающейся правовых основ терминологической работы и использования утвержденных Государственной терминологической комиссией терминов;
2) разработка нормативных правовых актов, регулирующих деятельность служб по систематизации казахской терминологии.
Организационные мероприятия.
Реализация Концепции возможна только при условии оказания поддержки посредством следующих мероприятий:
обеспечения реструктуризации терминотворческой системы, определения статуса и задач Государственной терминологической комиссии с учетом взаимодействия языковых и неязыковых факторов;
одобрения терминов, представленных на утверждение Государственной терминологической комиссии при Правительстве Республики Казахстан, вначале на заседании отраслевых секций либо межотраслевых секций;
активизации работы секций по научным отраслям, привлечения для проведения экспертизы терминов квалифицированных специалистов, усиления их ответственности, материального и морального стимулирования;
проведения конференций, семинаров, симпозиумов, круглых столов.

5. Ожидаемые результаты от реализации Концепции

В результате реализации Концепции ожидаются следующие результаты:
Концепция терминологической работы определит общие направления терминотворчества, терминообразования на государственном языке;
Концепция будет взята за основу при проведении терминологических работ по унификации, систематизации, усовершенствованию, упорядочению, стандартизации терминологии;
на основе Концепции будут издаваться двух- и многоязычные толковые словари отраслевых терминов, в том числе и на электронных носителях;
Государственная терминологическая комиссия при Правительстве Республики Казахстан при рассмотрении, утверждении терминов за основу будет брать настоящую Концепцию.

Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік терминологиялық жұмыс тұжырымдамасы туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 21 сәуірдегі N 444 қаулысы. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 31 наурыздағы № 315 Қаулысымен

Ескерту. Күші жойылды - ҚР Үкіметінің 2011.03.31 № 315 Қаулысымен.

Қазақстан Республикасының Үкiметi қаулы етеді:

1. Қоса берiлiп отырған Қазақстан Республикасындағы мемлекеттiк терминологиялық жұмыс тұжырымдамасы мақұлдансын.

2. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап күшiне енедi.

Қазақстан Pecпубликасының
Премьер-Министрі

Қазақстан Республикасы
Үкiметiнiң
2004 жылғы 21 сәуірдегі
N 444 қаулысымен
мақұлданған

Қазақстан Республикасындағы
мемлекеттiк терминологиялық жұмыс
Тұжырымдамасы

1. Кiріспе

Әлемдiк қауымдастық Қазақстан Республикасын демократиялық және зайырлы мемлекет ретiнде таныды. Кез келген елдiң мемлекеттілiгiн айқындайтын негiз қалаушы фактор оның тiлi болып табылады.
Көп ғасырлық тарихы бар қазақ тiлiне мемлекеттiк мәртебе берiлуiне байланысты оның қоғамдық маңызы арта түстi. Мемлекеттiк тiлдiң әлеуметтiк-қоғамдық функциясын дамытуда, оның қолданылу аясын кеңейтуде ұлттық терминологияны реттеудiң, жүйелеу мен дамытудың ерекше маңызы бар.
Ұлттық тiлдi дамытуға мүдделi өркениеттi мемлекеттерде тіл саясатының маңызды құрамдас бөлiгi ретiнде терминология проблемаларына үлкен мән берiледі. Германия, Франция, Peceй сияқты елдерде терминология комитеттерінің, комиссиялары мен қоғамдық институттарының жұмысы жолға қойылған. Олар өздерiнiң терминологиялық жұмыстарды үйлестiру және ұйымдастыру жөнiндегi қызметін мемлекеттік деңгейде жүзеге асырып қана қоймай, сонымен қатар терминологиялық жұмыстардың негiзгi салалық ғылыми-әдістемелiк бағыттарын да айқындайды. Бұл ретте нысаны жағынан болсын, сол сияқты мазмұны жағынан да ұлттық ерекшелiктi сақтауға айрықша мән берiледi.
Қазақстан тiлдiң өзара iс-қимылын, тiл құрылымын, оның iшiнде терминологиялық жұмыстарды ұйымдастыру жөнiндегi қызметте халықаралық қатынастардың тең құқықты субъектiсi ретiндегi тәуелсiз мемлекет бола отырып, әлемдiк тәжiрибенiң неғұрлым оң үрдiстерiн тиiмдi пайдалануға тиiс. Тәуелсiз мемлекеттің тiлді дамыту саласындағы ғылымы елдiң барлық рухани-мәдени өмiрiнiң оң iлгерiлеуiне және прогресiне сәйкес келуi тиiс. Қоғамдық өмiрдiң маңызды салаларында қолданылу аясын кеңейтудi талап ететiн мемлекеттiк тiлдiң қазiргi жай-күйi, оның даму перспективалары ұлттық терминологияның даму деңгейімен, оны реттеумен, жүйелілігімен, тұрақтылығымен және оның қолданылу аясының ауқымымен өзара тығыз байланысты.
Ұлттық терминология саласындағы қол жеткен нәтижелер мен орын алған кемшiлiктердi талдай отырып, тәуелсiз Қазақстанның қалыптасуының қазiргі кезеңiндегi өзектi негiзгi мақсаттар мен мiндеттердi басшылыққа ала отырып оны дамытудың қағидаттары мен бағыттарын белгiлеу қажет, осыған байланысты елiмiздегi демократиялық өзгерiстерге сәйкес келетiн терминология саласындағы жұмыстарды одан әрi дамыту, жүйелеу мен үйлестiру мақсатында Қазақстан Республикасындағы терминологиялық жұмыстың бiртұтас тұжырымдамасын әзiрлеу қажеттiгi туындап отыр.
Тұжырымдама салалық және салааралық ғылыми терминдердi қалыптастыруға, ғылым салалары бойынша сөздiктер дайындауға, қазақ тiлiнiң қолданылу аясын кеңейтуге, оны бiр жүйеге келтіруге, терминдер жасауға негiзгi бағыттар сiлтейдi.

2. Терминологиялық ахуалдың сипаттамасы

Қазақ терминологиясының дамуы ұлттық тiлдiң дамуымен, оның қалыптасуының тарихымен өзара тығыз байланысты.
А.Байтұрсынов, Х.Досмұхамедұлы, Е.Омаров, Т.Шонанов, Ә.Ермеков, Ж.Аймауытов, М.Дулатов, Қ.Кемеңгерұлы, Ж.Күдерин, М.Жұмабаев, Н.Төреқұлұлы сияқты ағартушы қазақ зиялыларының өкiлдерi өткен ғасырдың бiрiншi он жылдығынан бастап қазақ тiлiнде алғашқы оқулықтарды шығарып, орыс тiлiнен кейбiр шығармаларды аудара бастады. Қазақ зиялыларының өкiлдерi ғылымның кейбiр салалары бойынша сол тарихи кезеңнiң қажеттiлiктерiне сәйкес терминологиялық атаулар жүйесiн iрiктеудi ғылыми негiзде жүргізді.
Ұлттық терминологияның қалыптасуына, әсiресе нақты ғылыми салалар мен жекелеген пәндергe дегeн мұқтаждықты қамтамасыз eтуге елеулi үлес қосқан ұлы ғалым А.Байтұрсыновтың еңбегi айрықша маңызға ие болды.
Қоғамдық сананың ғылыми нысанын дамытуда және оны тереңдетуде, ғылыми танымның ауқымын кеңейтуде жоғарыда аталған ғалымдар еңбектерiнiң ықпалы өлшеусiз мол болды. Тап осы кезең - қазақ тiлiн әртүрлi салаларда байыту мен дамыту кезеңi болды. Осылайша, тiлде терминологиялық сипаттағы жаңа атаулар мен сөз орамдары пайда болды.
XX ғасырдың 10-30 жылдарындағы, А.Байтұрсынов кезеңiндегi ұлттық терминологияның ең басты ерекшелiгі - бұл термин ретiнде қазақтың байырғы сөздерiн кәдеге жарату және жалпы халық тiлiнiң сөз байлығын барынша пайдалану болды. Алайда, бұл қағидаттың ғұмыры қысқа болды.
1940 жылдан бастап идеологиялық қысымның салдарынан терминдердi аудармасыз қолдану не орыс тiлiндегi нысанын өзгерiссiз сақтау практикасы кеңiнен енгізiле бастады. Әсiресе, 1960 жылдардан бастап жасалған терминдердiң iшiнде қазақ терминдерiнiң саны шектеулi болды. Дегенмен, 1940-1990 жылдар кезеңiнде 150-ден астам терминологиялық сөздiк шығарылды. Олардың ұлттық терминологияны қалыптастырудағы оң маңызын терiске шығаруға болмайды.
Кеңес дәуiрiнде қазақ терминологиясында орыс және шетел терминдерi сыни талғамсыз қолданылды, қазақ терминологиясының басты қағидаттары еленбей қалды. Орыс тiлiнен енгiзiлген терминдер және орыс тiлi арқылы келген халықаралық терминдер орыс тiлiндегi сияқты өзгерiссiз қолданылуы тиіс деген ереже күштеп енгізiлді және осы нұсқау заңдастырылды.
Осы кезеңде шығарылған терминологиялық сөздiктердiң көпшiлiгi басқа тiлдерден алынған терминдердiң негiзiнде әзiрленді. Нәтижесiнде терминология жүйесiнде қазақ сөзiнiң үлес салмағы мүлдем аз болды. Осылайша, қазақ терминологиясы өзiнiң ұлттық келбетiн жоғалта бастады.
Егемендiк алуға және қазақ тiлiне мемлекеттiк тiл мәртебесiнiң берiлуiне байланысты ұлттық терминология проблемаларына ерекше мән берiле бастады. Қазақ терминологиясының ұлттық ерекшелiгін жаңғырту үшiн жаңа мүмкiндiктер ашылды. Бұрынғы ондаған шет тiлi терминдерiне сәттi қазақша баламалар таңдалып алынды. Тәуелсiздiк жылдары әртүрлi ғылым салалары бойынша шығарылған сөздiктердiң жалпы саны жүзден асып жығылады.
Соңғы жылдары ресми iс жүргiзу саласында, бұқаралық ақпарат құралдарында және бiлiм беру мекемелерiнде мемлекеттiк тiлдi пайдаланудың үлес салмағы арта бастады. Қазақ тiлiн жазбаша және ауызша нысанда қолданудың жандануына байланысты зерттеушiлердiң басым көпшiлiгінiң назары тілдің iшкi мүмкіндiктерiн зерттеуге аударылды. Coндай-ақ, сөзжасамдық белсендiлiк те жаңа сапалы деңгейге көтерiлдi.
Iс тәжiрибесiнде қолданылып жүрген терминдердiң едәуiр бөлiгi ғылым-бiлiм, оқу-тәрбие, әлеуметтік-саяси салалардағы ежелгi сөздердi "жаңғырту" жолымен жасалды.
Алайда, соңғы жылдары қазақ тiлiнiң терминологиялық жүйесiн әзiрлеу белсендiлiгінiң күрт өсуiне қарамастан, ұлттық нақыштағы терминдердi жасау кезiнде қазақ тiлiнiң iшкi ресурстары, лингвистикалық ғылымның жетiстiктерi барынша толық пайдаланылмай келедi. Қолданылып жатқан шаралар, жеткiлiксiз болуда. Оның басты себептерi: өзара әрекеттесетiн екi негiзгi фактордың - тiлдiк фактордың өсiре бағалануынан және тiлдiк емес (әлеуметтiк, саяси, экономикалық, психологиялық, тарихи, географиялық, өзге де) факторлардың ескерiлмеуiнен тiлдiк ахуалдың қалыптасуы болып табылады.

3. Ұлттық терминологияны дамытудың негiзгi міндеттерi

Ұлттық терминологияны дамытудың негiзгi мiндеттерi мыналар болып табылады:
1) қазақ терминологиясын реттеу. Бұл мiндет - мемлекеттiк iс болып табылады. Терминология туралы мемлекет тiкелей қамқорлық жасамаған, өз тарабынан қажеттi шаралар қабылдамаған, қаржыландыру және идеологиялық қолдау болмаған жағдайда оның орындалуы дүдәмал. Сондықтан Мемтерминкомның мәртебесi өзгертiлiп, оның ережелерi, мiндеттерi (термин жасау, өзгерту, реттеу, жүйелеу, қалыптастыру, жариялау, қолданыс аясын кеңейту, тұрақты қолдану, салалық, терминологиялық бюллетеньдер шығару және т.б.), құрылымы қайтадан қаралып, жаңа бағыттары белгiленген ресми орган ретiнде бекiтiлуi қажет.
Бұдан басқа бүкiл ғылыми-шығармашылық мүмкiндiктi, ғылым мен техника, өндiрiс пен мәдениет салаларында нәтижелi жұмыс iстеп жүрген қостiлдi әрi көптiлдi мамандарды осы проблема төңiрегiне топтастырып, олардан әрбiр сала бойынша авторлық және шығармашылық ұжымдар құру қажет.
Бұлардың қызметiне Мемтерминком басшылық етiп, салалық терминологиялық сөздiктер серияларын жасау мәселелерiн шешуi, пәндер бойынша оқулықтар, анықтамалар дайындау жөнiнде қажеттi шаралар қабылдауы, оларға қаржы бөлу және авторларды ынталандыру мәселелерiн шешуi тиiс;
2) салалық терминдер мен атауларды жаңадан жасауда, оларды өзгерту мен ауыстыруда қазақ тiлiнiң қалыптасқан байырғы лексикалық байлығын сарқа пайдалану;
3) күн санап толассыз туындап жатқан терминологиялық ұғымдарға тiлiмiзден дәл балама табуда да, сондай-ақ жаңа термин-атауларды жасауда да терминге тән нақтылықты сақтай отырып, олардың тiлдегi қолданысында болатын белгiлi бiр шарттылықты мойындау;
4) терминдер мен атауларды қазақ тiлiнiң негiзгi ережелерiне, жазу дәстүрiне сәйкес реттеу;
5) туыстас түркi тiлдерiнiң тәжiрибесiн назарға алу;
6) сөз құрау моделiнiң барлық түрiнiң термин құрайтын мүмкiндiктерiн ашу;
7) баламасыз шетел терминдерiн ұлттық тiлдiң дыбыс жүйесiне бейiмдеу;
8) ғылымның нақты салаларына орныққан шығу тегi латын, грек, apaб және т.c.c. халықаралық терминдердiң белгiлi бiр көлемiн қамтитын жеке сөздiк шығару;
9) зерттеу процесiнде қолданылатын әлемдiк тәжiрибенi, туыстас тiлдердiң, интернационалдық терминдердiң модельдерi мен терминдiк атауларын пайдалану, оларды қазақ тiлiнiң фономорфологиялық ерекшелiктерi мен ережелерiне сәйкес бейiмдеу;
10) орыс тiлiнен (жалпы славян тiлдерiнен) енген терминологиялық атауларды мүмкiндiгiнше қазақ тiлiне аударып пайдалану, аударуға келмейтiндерiн мағына жағынан сақтай отырып, грамматикалық тұлға жағынан қазақ тілiнiң фономорфологиялық ерекшелiктерiне бейiмдеп пайдалану;
11) терминография бойынша жұмыстарды дамыту;
12) терминология салалары бойынша жүргiзiлетiн кешендi iс-шараларды бұқаралық ақпарат құралдарында жария ету.

4. Терминологиялық жұмыстың басты бағыттары

Ғылыми қамтамасыз ету
Бұл бағытты қамтамасыз етудiң негізгі құралдары мыналар болып табылады:
бекiтiлген терминдердi пайдалану әрi бiр iзге түсiру жөнiндегi жұмысты үйлестiру және оларды ұдайы жетiлдiру;
компьютерлiк терминологиялық база жасау;
ғылым мен мәдениеттің салалары бойынша терминологиялық сөздiктер шығаратын жекелеген адамдардың, кәсiпорындардың, ұйымдардың, оқу орындарының қызметiн үйлестiру мақсатында, сондай-ақ А.Байтұрсынов атындағы Тiл бiлiмi институтының картотекалық базасы негiзiнде тиiстi түрде талдаудан кейiн қазiргi заманғы сөздiктердi, салалық, салааралық екi тiлдi және көп тiлдi терминологиялық сөздiктер, жинақтарын әзiрлеу үшiн Терминологиялық сөздіктер бас редакциясын құру;
басып шығаруға дайындалатын сөздiктер мен анықтамалардың қолжазбаларына бiлiктi мамандардың сараптама жүргiзуi және осы саланы терминологиялық қамтамасыз етудi жүзеге асыратын А.Байтұрсынов атындағы Тiл бiлiмi институты жанындағы терминологиялық орталықта оларды талқылау және Мемтерминкомның отырысында мақұлдау;
бекiтiлген терминдердi насихаттау, терминологияның өзектi проблемаларын талқылау мақсатында жылына төрт рет Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң жанындағы Мемлекеттiк терминология комиссиясының бюллетеньдерiн шығару және оларды мемлекеттiк органдар мен ұйымдарға, кiтапханалар мен жоғары оқу орындарына тарату;
терминологиялық жұмыстың өзектi проблемаларының теориялық және практикалық аспектiлерiне ғылыми зерттеулер жүргiзу;
орталықтандырылған, ғылыми негiзделген, ел Үкiметi бекiтетiн арнайы бағдарлама негiзiнде жоспарлы тәртiппен жүзеге асырылатын бiрыңғай қағидаттарға сүйенген, қызмет жүйесiне айналуға тиiстi терминологиялық шығармашылық.

Нормативтiк құқықтық база
Ұлттық терминологияны дамытудағы өзектi мiндеттердi iске асыру жөнiндегi шаралардың нәтижелiлiгi оларды нормативтiк құқықтық қамтамасыз етумен тiкелей байланысты. Осыған байланысты мынадай iс-шараларды жүзеге асыру көзделедi:
1) терминологиялық жұмыстың құқықтық негiздерiне және Мемлекеттiк терминология комиссиясы бекiткен терминдердi пайдалануға қатысты бөлiгiнде нормативтiк құқықтық кесiмдерге өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу;
2) қазақ терминологиясын жүйелендiру жөнiндегі қызметтердiң iс-әрекетiн реттейтiн нормативтiк құқықтық кесiмдер әзiрлеу.

Ұйымдастыру ic-шаралары
Тұжырымдаманы iске асыру оған мынадай iс-шаралар арқылы қолдау көрсетiлген жағдайда ғана мүмкiн болмақ:
термин шығармашылығы жүйесiн қайта құрылымдауды қамтамасыз ету, тiлдiк және тiлдiк емес факторлардың өзара әрекеттесуiн ескере отырып, Мемлекеттік терминология комиссиясының мәртебесiн және мiндеттерiн белгiлеу;
Қазақстан Республикасының Үкiметi жанындағы Мемлекеттiк терминология комиссиясының бекiтуiне ұсынылған терминдердi алдымен салалық секциялардың не салааралық секциялардың отырысында мақұлдау;
салалық ғылымдар бойынша секциялардың жұмысын жандандыру, терминдерге сараптама жүргiзу үшiн бiлiктi мамандарды тарту, олардың жауапкершiлігін күшейту, материалдық және моральдық ынталандыру;
конференциялар, семинарлар, симпозиумдар, дөңгелек үстелдер өткiзу.

5. Тұжырымдаманы іске асырудан күтiлетін нәтиже

Тұжырымдаманы iске асырудан мынадай нәтижелер күтілуде:
Терминологиялық жұмыс тұжырымдамасы мемлекеттiк тiлдегi термин шығармашылығының, терминжасамның жалпы бағыттарын белгiлейдi;
терминологияны бiрiздендіру, жүйелеу, жетiлдiру, реттеу, стандарттау жөнiндегi терминологиялық жұмыстарды жүргiзу кезiнде осы Тұжырымдама негiзге алынады;
Тұжырымдама негiзiнде салалық терминдердiң, соның iшінде электрондық жеткiзгiштердегi екi тiлдi және көп тiлдi түсiндiрме сөздiктерi шығарылады;
Қазақстан Республикасының Үкiметi жанындағы Мемлекеттiк терминология комиссиясы терминдердi қарау, бекiту кезiнде осы Тұжырымдаманы негізге алатын болады.