ИПС "Әділет"

Проект

Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:
внести на рассмотрение Президента Республики Казахстан проект Указа Президента Республики Казахстан "О Стратегическом плане устойчивого развития города Астаны до 2030 года".

Премьер-Министр
Республики Казахстан

Указ
Президента Республики Казахстан

О Стратегическом плане устойчивого развития
города Астаны до 2030 года

В соответствии с подпунктом 2) статьи 19 Конституционного закона Республики Казахстан от 26 декабря 1995 года "О Президенте Республики Казахстан", в целях устойчивого развития города Астаны, обеспечения конкурентоспособности экономики, формирования инфраструктуры жизнедеятельности города Астаны, отвечающей международным принципам устойчивого развития, а также обеспечения благоприятной окружающей среды ПОСТАНОВЛЯЮ:

1. Утвердить прилагаемый Стратегический план устойчивого развития города Астаны до 2030 года (далее - Стратегический план).

2. Правительству Республики Казахстан в месячный срок разработать и утвердить план мероприятий по реализации Стратегического плана.

3. Центральным и местным исполнительным органам, а также государственным органам, непосредственно подчиненным и подотчетным Президенту Республики Казахстан, принять меры по реализации Стратегического плана.

      4. Акиму города Астаны:
      1) в установленном законодательством порядке обеспечить координацию выполнения Стратегического плана;
      2) один раз в полугодие не позднее 25 числа месяца, следующего за отчетным периодом, представлять в Администрацию Президента Республики Казахстан и Правительство Республики Казахстан информацию о ходе реализации Стратегического плана.

5. Контроль за реализацией настоящего Указа возложить на Администрацию Президента Республики Казахстан.

6. Настоящий Указ вводится в действие со дня подписания.

Президент
Республики Казахстан

Утвержден
Указом Президента
Республики Казахстан
от "__"_________2006 г. N____

Стратегический план устойчивого развития
города Астаны до 2030 года

Содержание

      Введение
      1. Понятие устойчивого развития
      2. Миссия и видение города Астаны
      3. Прогресс в развитии города Астаны в 1998-2005 годах
      4. Стратегические цели устойчивого развития города Астаны
§   1. Обеспечение устойчивого экономического развития
§   2. Поддержание благоприятной окружающей среды и устойчиво
функционирующей инфраструктуры
      1. Городское планирование и дизайн
      2. Экологическая инфраструктура
      3. Инженерная инфраструктура
      4. Транспортная инфраструктура
§   3. Формирование социально-устойчивого общества
      1. Формирование динамично развивающегося общества
      2. Социальное развитие и вовлеченность общества в городскую жизнедеятельность
§   4. Совершенствование системы городского управления
      5. Оценка показателей устойчивого развития города Астаны

Заключение
Приложения
Приложение 1. Стратегическая карта устойчивого развития города Астаны
Приложение 2. Анализ основных аспектов устойчивого развития столицы
Приложение 3. Выбор перспективных кластеров в городе Астане
Приложение 4. Результаты социологического опроса населения города Астаны

Введение

      В 2005 году завершилась реализация Государственной программы социально-экономического развития Астаны "Расцвет Астаны - расцвет Казахстана", которая оказала положительное влияние на развитие города как новой столицы суверенного Казахстана, его экономики и дала соответствующий импульс развитию всех регионов страны.
      Разработан проект Государственной программы социально-экономического развития города Астаны на 2006-2010 годы, которая направлена на дальнейшее развитие столицы, в частности, на формирование современной инфраструктуры города, реконструкцию объектов жизнедеятельности и улучшение экологии в соответствии с мировыми стандартами. Большое внимание уделено вопросам развития экономики города с учетом повышения интеграционной роли столицы в масштабах страны.
      В настоящее время по г. Астане реализуется 33 региональные программы по различным направлениям социально-экономического развития города. В рамках Государственной программы социально-экономического развития города Астаны на 2006-2010 годы будет разработан ряд программ, направленных на рост экономики города и качественное обслуживание всех мероприятий, проводимых центральными органами государственного управления по реализации их функций.
      Столица каждого государства является своего рода его "визитной карточкой". Особый статус Астаны требует решения множества задач, связанных со становлением ее как столицы государства, утверждающего себя в качестве экономического и финансового центра в центральноазиатском регионе.
      Кратко- и среднесрочные, не достаточно взаимосвязанные планы развития отдельных сфер деятельности города не всегда бывают эффективными, так как не учитывают фактор системного развития. В настоящее время имеется реальная возможность закрепить стабильное развитие Астаны, обеспечить всемирную известность столицы благодаря высокому качеству жизни и окружающей среды, характерным особенностям, уровню экономической, социальной и культурной жизни ее жителей и гостей, прекрасной архитектуре и грамотной организации городского пространства. Таким образом, необходима разработка комплексной Стратегии повышения конкурентоспособности города. Развитие Астаны как столицы должно ориентироваться на стратегические долгосрочные цели.
      Данный Стратегический план устойчивого развития города Астаны до 2030 года (далее - Стратегический план) определяет основные направления деятельности по становлению и устойчивому развитию Астаны как столицы государства.
      Стратегический план определяет направления развития экономики, инженерной и социальной инфраструктуры, других аспектов развития города в контексте устойчивости.
      Развитие города будет происходить с учетом следующих основных принципов:
       Нацеленность на обеспечение условий для конкурентоспособности города. Данная задача происходит от общегосударственной долгосрочной стратегии по становлению Казахстана в качестве регионального лидера в области экономического развития. Это предполагает соответствующий уровень развития города Астаны, как столицы государства.
      Стратегический план сконцентрирован на ключевых, перспективных направлениях развития, выявленных на основе анализа потенциала, сильных и слабых сторон, географического, социально-экономического, экологического положения города.
       Сотрудничество и партнерство при разработке мероприятий по развитию экономики, социальной сферы и инфраструктуры города. Это предполагает гармонизацию общегосударственных и муниципальных целей и задач развития, интересов жителей и гостей столицы.
       Формирование долгосрочного видения и поэтапного решения задач по повышению устойчивого развития города. В Стратегическом плане развития Астаны определены долгосрочные цели и перспективные направления развития основных сфер жизнедеятельности города.
      Реализацию Стратегического плана предполагается построить на принципах ранжирования и поэтапного решения стратегических задач развития. Главным механизмом реализации Стратегического плана определены среднесрочные программы развития города Астаны.
      Детализация мероприятий и их финансовое обеспечение в конкретном году будут обеспечиваться в рамках среднесрочных планов социально-экономического развития и фискальной политики Правительства Республики Казахстан и города Астаны. Финансирование бюджетных программ будет обеспечиваться, соответственно, из республиканского бюджета и бюджета города Астаны.
      Механизм реализации Стратегического плана будет направлен на формирование системы мониторинга и контроля исполнения плана, формализацию стратегических целей и задач, оценку соответствия отдельных программ, проектов, мероприятий принципам и факторам устойчивости и Стратегическому плану устойчивого развития города Астаны до 2030 года.

1. Понятие устойчивого развития

       Во второй половине XX века началось движение городов мира к устойчивому развитию. Термин "устойчивое развитие" имеет длительную историю, восходящую к Декларации первой Конференции ООН по окружающей среде (Стокгольм, 1972) и работам Римского клуба начала семидесятых годов прошлого века, когда была осознана связь между проблемами окружающей среды, экономическим и социальным развитием.
      Устойчивое развитие города должно обеспечить создание красивого, здорового, любимого жителями города, обеспечивающего полное удовлетворение их потребностей.
      Общепризнанные в мировом сообществе принципы устойчивого развития предполагают, что экономика в равной степени должна ориентироваться как на удовлетворение потребностей настоящего времени, так и на сохранение способности будущих поколений удовлетворять свои потребности.
      Устойчивое развитие города - это сбалансированное стабильное социально-экономическое и экологическое развитие, основанное на рациональном использовании городского ресурсного потенциала, включая геолого-географические особенности городской территории, потенциальные возможности населения, экономики, инфраструктуры, не превышающее предельно допустимых нагрузок на окружающую среду и городские экосистемы.
      Особое значение городов, как центров реализации принципов устойчивого развития, было подчеркнуто на Европейской конференции по устойчивому развитию больших и малых городов в Аалборге в 1994 году, где была принята "Хартия городов Европы за устойчивое развитие (Аалборгская хартия)". В этом документе отмечается, что "поскольку ни один город не похож на другой, все мы должны найти свои собственные пути к устойчивому развитию. Во всех направлениях местной политики следует основываться на общих принципах устойчивости и, учитывая сильные стороны каждого конкретного города, разрабатывать местные стратегии устойчивого развития" ¹ .
__________________
¹ Хартия городов Европы за устойчивое развитие (Аалборгская хартия), принята Европейской конференцией по устойчивому развитию больших и малых городов в Аалборге (Ольборге), Дания, 27 мая 1994 года.
_______________

      С точки зрения человеческого развития понятие устойчивости - это, прежде всего, философия, образ мышления, образ жизни. Во многих странах ребенок с первых лет жизни наблюдает действие принципов устойчивости - сортировка отходов на кухне и в саду для их вторичного использования; выключение осветительных и других приборов в целях экономии воды и электричества и т.д. В результате, устойчивый образ мышления в значительной степени сопровождает человека на протяжении всей его жизни. Таким образом, устойчивость привносится как снизу вверх - населением, так сверху вниз - государством.
      Социально-экономические процессы, структура промышленного производства и специализация имеют четко выраженный региональный характер и на них оказывают существенное влияние территориальные различия климатических условий, неравномерность распределения природных ресурсов, сложившаяся система расселения населения, традиции хозяйственного уклада. В связи с этим возникает необходимость особого рассмотрения проблем перехода к устойчивому развитию отдельных регионов: областей, городов, районов. Стратегия устойчивого развития должна быть реализована на конкретных территориях, ибо каждая из таких территорий имеет свои отличительные особенности - свой набор, масштаб и характер проблем устойчивого развития, подход к их решению, набор инструментов, используемых для реализации таких подходов.
      В условиях Казахстана - огромная территория, наличие регионов с разными природно-географическими, природно-ресурсными, экологическими, социально-историческими и другими условиями, оказывающими существенное воздействие на их социально-экономическое развитие, важное значение имеет вопрос территориального развития. Устойчивое развитие Казахстана в целом возможно лишь при устойчивом развитии всех его регионов.
      Астана - это не просто один из городов Казахстана, это новая столица, которая находится, по-существу, на начальном этапе процесса своего становления. В этом заключается основное отличие Стратегического плана устойчивого развития Астаны от аналогичных планов развития столиц других стран мира. И это же является ее сравнительным преимуществом перед другими столичными городами, поскольку она строится и будет переходить к устойчивому развитию с учетом современных тенденций в градостроительстве, развитии экономики и социальной сферы, охране окружающей среды, в особенности, в развитии и размещении объектов производственной и эколого-инженерной инфраструктуры.
      Главной стратегической целью устойчивого развития города Астаны является повышение уровня и качества жизни населения путем наилучшего использования внешних и внутренних факторов, обеспечения динамичного развития экономической и социальной сферы при сохранении воспроизводственного потенциала природного комплекса и оздоровлении окружающей среды в зоне города.
      К внешним факторам относятся географическое и геополитическое положение, климат, экономическая политика и макроэкономическая ситуация в стране, тенденции развития мировой и казахстанской экономики, мировая экономическая конъюнктура. К внутренним - состояние ресурсов, включая население и его экономически активную часть, уровень образования и квалификации трудовых ресурсов, развитие инфраструктуры и др.
      Астана расположена в центре страны, является географически удачно расположенным транспортным узлом железнодорожных и автомобильных сетей. В перспективе есть реальная возможность значительного улучшения ее места и в международном воздушном транспорте.
      Выгодное геополитическое положение столицы предопределено заметным местом, которое сегодня занимает Казахстан в Центральной Азии и мировом сообществе по двум факторам:
      во-первых, это значительные запасы сырьевых ресурсов;
      во-вторых, продвинутость Казахстана в политической, экономической и социальной сферах по сравнению со своими соседями, что делает его бесспорным лидером и надежным партнером в регионе.
      В Стратегическом плане под устойчивым развитием города Астаны понимается постоянное улучшение качества жизни населения. Понятие качества жизни определяется, прежде всего, наличием работы и соответствующей оплаты труда, гарантированным государством минимальным пакетом услуг здравоохранения, образования и социального обеспечения, качеством окружающей среды и инженерной инфраструктуры, общественной безопасностью, политической стабильностью.
      Приоритет в достижении устойчивого развития города отдается человеку - обеспечению достойных условий его жизнедеятельности и развития личности.

2. Миссия и видение города Астаны

"Столица - это синтез всех общественных отношений, которые задают тон во всех регионах страны и, словно эхом, отдаются на работоспособности сердца государства" ² .
____________________
² Назарбаев Н. "В сердце Евразии", 2005, стр. 179.
____________________

Генеральный план развития города Астаны до 2030 года, одобренный Правительством Республики Казахстан в 2001 году, определяет Астану как правительственный, административный, коммерческий и деловой центр, а также национальный центр научно-исследовательских разработок и новых технологий.
В Стратегическом плане развития города Астаны до 2010 года ³ миссия города сформулирована как "Развитие столицы через дальнейшее развитие всех регионов к процветанию всего Казахстана. Служить административно-деловым, политическим, ярко выраженным культурным и научным центром страны".
_______________________
³ Одобрен решением маслихата города Астаны N 144/28 от 20 января 2002 года.
_______________________

      Таким образом, стремление города к развитию диверсифицированной экономики, внедрению информационных технологий, инновационных разработок подразумевает высокие темпы роста всех секторов экономики: промышленности, строительства, розничной и оптовой торговли, транспорта и коммуникаций, других видов услуг.
      Учитывая изложенное, миссия Астаны заключается в том, чтобы стать образцовой устойчивой столицей на евразийском пространстве, служить основой для обеспечения устойчивого развития Республики Казахстан.
      Видение Астаны: столица Республики Казахстан - город с конкурентоспособной экономикой, привлекательный для жителей, граждан страны и туристов, предпринимателей, город с благоприятной для жизни окружающей средой.
      Чтобы обеспечить столице высокую конкурентоспособность, лидирующее положение среди городов Казахстана и Центральной Азии, она должна иметь особую привлекательность для жителей, инвесторов, деловых людей, гостей Астаны. Для этого город должен иметь:
      динамично развивающуюся диверсифицированную экономику с конкурентоспособной продукцией;
      высокоразвитую производственную, эколого-инженерную, социальную и научно-техническую инфраструктуру;
      качественную окружающую среду, питьевую воду;
      безопасные условия проживания;
      политическую стабильность;
      открытость;
      мировой уровень культуры, образования и медицинского обслуживания населения;
      уникальный архитектурный облик, объекты досуга и развлечений;
      разнообразные услуги и качественное обслуживание на уровне международных стандартов;
      доступное качественное жилье, развитый рынок недвижимости;
      современную, удобную дорожно-транспортную сеть;
      качественные трудовые ресурсы;
      эффективно работающие институты городского управления;
      высокий уровень дерегулированности и привлекательный хозяйственный климат в городе без искусственных барьеров, препятствующих привлечению инвесторов, притоку деловых людей, туристов и гостей города;
      тесную интегрированность экономики, социальной и экологической сфер города в соответствующие казахстанские и мировые системы.

3. Прогресс в развитии города Астаны в 1998-2005 годах

Обретение городом Астана статуса столицы открыло перспективы развития его экономики. В 2005 году валовой региональный продукт города (далее - ВРП) оценивается в 442 млрд. тенге и его доля в республиканском объеме составит 6,5 %, против 1,9 % в 1998 году.

Рисунок 1

Динамика ВРП г. Астаны за 1998-2005 годы (в млрд. тенге)
и доли города в республиканском объеме ВРП (в %)

См. бумажный вариант
Источник: Агентство Республики Казахстан по статистике:
оценка 2005 года - Центр устойчивого развития столицы

      Структура экономики города соответствует динамике развития отраслей и видов деятельности, ее основу составляют строительство, торговля, транспорт и связь. В 2004- 2005 гг. доля каждой из данных отраслей в структуре ВРП колебалась в коридоре 18-20 %. В составе ВРП города велика доля прочих услуг - около 40 %. Это свидетельствует о бурном росте рыночных отношений, среди которых наиболее высокими темпами развиваются гостиничный бизнес, торговля недвижимостью, автотранспортом и финансовые услуги, включая ипотечное кредитование на приобретение жилья.
      Доля промышленности в ВРП города в 2004-2005 гг. занимала около 7 %. В структуре же самой промышленности преобладает производство продуктов питания 20,1 %, производство и распределение тепло- и электроэнергии, газа и воды - 22,5 % и выпуск товаров промежуточного потребления - 37,5 %, прежде всего, это строительные материалы и конструкции. На отрасли, производящие продукцию конечного потребления, основу которой составляют продукция сельскохозяйственного машиностроения, гидронасосы, мебель и швейные изделия, приходится 19,9 %.
      ВРП на душу населения в 2004 году по городу Астане достиг 4610 долл. США, что в 1,9 раза выше среднереспубликанского уровня. Высокий уровень доходов населения является хорошей предпосылкой для развития производства товаров и услуг, которые в настоящее время в большей степени обеспечиваются за счет импорта и завоза товаров из других регионов страны. Более подробная информация о состоянии экономики города приведена в приложении 2.
      Развитие города как столицы Казахстана в общегосударственных стратегических документах Президента Республики Казахстан определено одним из долгосрочных приоритетов развития экономики. Приток инвестиций в развитие города составляет около 1 млрд. долл. США в год. Основным источником финансирования инвестиций являются собственные средства предприятий, организаций и населения, а также средства республиканского и местного бюджетов.
      Создание свободной экономической зоны "Астана - левый берег" оказало стимулирующее воздействие на приток инвестиций в развитие города. Облик нового административного центра города отличается продуманностью архитектурных замыслов и очерчивает перспективные контуры деловой части Астаны.
      Заметно обновилась историческая часть города, однако, работа по преобразованию жилищного фонда и инфраструктуры до уровня столиц развитых стран находится в самом начале.
      Строительство города осуществляется быстрыми темпами. За последние годы построен новый центр, демонстрирующий столичный статус города. Обширные работы проводятся по дальнейшему развитию и реконструкции северной части города. Все это положительно влияет на развитие Астаны как оживленного и привлекательного города. Кроме того, осуществляется строительство образовательных и медицинских учреждений, расширение и улучшение инженерной инфраструктуры города - систем электро-, тепло-, водоснабжения, канализации и телекоммуникации. Активно ведутся работы по озеленению городской территории.
      Вместе с тем, наблюдается неравномерная застройка и развитие разных районов столицы. Старый и новый центры города наиболее привлекательны для инвестиций в строительство дорогого жилья, а также объекты торгово-развлекательной инфраструктуры, сервиса и услуг, тогда как районы, в которых расположены старые постройки, в связи с низкой покупательской способностью жителей, не перспективны для инвестиций в сферу услуг. В целях предотвращения их превращения в депрессивные районы с тяжелой социальной обстановкой, необходимо определить условия обеспечения привлекательности этих районов для инвестиций, комплексного развития территорий.
      Одной из немаловажных проблем в городе является наличие аварийных и ветхих построек. Снос построек производится как за счет средств местного бюджета, так и негосударственных застройщиков. За период с 2002 по 2004 годы в рамках Программы сноса аварийных и ветхих жилых домов в городе Астане на 2002-2005 годы снесено 16 домостроений ⁴ .
______________________
⁴ Данные Департамента жилья города Астаны
______________________
      В настоящее время существует ряд проблем, вызванных игнорированием рядом застройщиков города экологических и климатических условий, желанием получить максимальную прибыль в краткосрочном периоде, использованием некачественных строительных материалов и устаревших технологий, возведением отдельно стоящих жилых многоэтажных домов, не обустроенных детскими площадками, специальными местами для парковок и т.д. На строительных площадках иногда наблюдается вырубка деревьев и зеленых насаждений.
      Вместе с тем, большое значение придается развитию "спальных" районов с точки зрения их устойчивого обеспечения энергоресурсами и питьевой водой, объектами образования, здравоохранения, торговли и сервиса, культурно-оздоровительными сооружениями.
      Экономика города в настоящее время ориентирована на производство товаров промежуточного потребления, обеспечение населения основными видами продовольствия, возведение новых административных, жилых, торговых, гостиничных и развлекательных объектов, реконструкцию морально и физически изношенных коммуникаций, строительство дорог, мостов и транспортных развязок. Очевидно, что сложившаяся в последние годы структура экономики отвечает поставленным задачам, однако, в долгосрочной перспективе она должна коренным образом измениться в сторону увеличения доли сервисно-технологических услуг, производства наукоемких и высокотехнологичных товаров.

4. Стратегические цели устойчивого развития города Астаны

      Подход, основанный на принципах устойчивости, ориентирован на интеграцию и координацию интересов государственной власти и населения по вопросам социальной, экономической и экологической политики, он также включает организацию диалога между правительством, органами местного управления, частным бизнесом, финансовыми институтами и гражданским обществом.
      Для достижения видения столицы определены четыре взаимосвязанные стратегические цели:
      обеспечение устойчивого экономического развития города;
      поддержание благоприятной окружающей среды и устойчиво функционирующей инфраструктуры;
      формирование социально-устойчивого общества города;
      совершенствование системы городского управления.
      Достижение городом каждой стратегической цели возможно посредством решения соответствующих стратегических задач (приложение 1).

1. Стратегическая цель 1.
Обеспечение устойчивого экономического развития

      Реализация данной стратегической цели связана с усилением политики государства в отношении обеспечения репутации Астаны не только как административного центра страны, но и как города с диверсифицированной экономикой, высокой долей конкурентоспособного частного сектора.
      Основой улучшения качества жизни должны стать конкурентоспособная экономика, повышение производительности труда, расширение рынков сбыта, производство новых видов товаров, работ и услуг, что позволит сохранять высокий уровень занятости населения.
      Конкурентоспособность города - это экономическая категория, характеризующая способность территории достигать высокого и постоянно растущего уровня жизни за счет повышения производительности как действующими, так и новыми предприятиями - создателями добавленной стоимости.
      Среди основных факторов конкурентоспособности выделяются:
      структурные факторы: эффективная инфраструктура, достаточное предложение основных городских услуг, высокое качество условий жизни, профессиональные трудовые ресурсы и эффективная городская политика;
      функциональные факторы (функции, которые город может выполнять): существует ли возможность городу стать местом размещения межрегионального и международного бизнеса, центром инновационной деятельности, важным узлом в информационной (коммуникационной) сети, международным центром культуры.
      В эпоху "новой экономики" основой устойчивого долговременного конкурентного преимущества служат именно структурные специализированные факторы. Как бизнес, так и население становятся все более мобильными, свободными в выборе своего места размещения и жительства. В связи с этим снижается роль факторов, присущих тому или иному месту расположения (природных ресурсов, географического положения), и возрастает роль факторов, которые могут быть созданы самим городом.
      Согласно М. Портеру, основные стратегические характеристики, которые обеспечивают конкурентоспособность, это:
      нахождение рыночной ниши, которая должна быть четко специфицирована, описана и соответствовать как спросу, так и реальным возможностям города;
      забота о качестве, что применительно к городу означает, прежде всего, качество коммунальных услуг, условий жизни и экономической инфраструктуры города;
      инновации во всех сферах городского управления;
      быстрота реакции местных властей на изменения окружающей среды, запросы населения и предпринимателей;
      партнерство с другими городами как внутри страны, так и за рубежом играет важную роль в процессе адаптации и конструктивного использования опыта, городского управления;
      квалификация сотрудников органов городской власти, специалистов, задействованных в сервисных организациях города различной формы собственности;
      вовлечение в "новую экономику", экономику знаний.
      Применительно к первой стратегической цели устойчивого развития Астаны данные факторы означают следующее.
       Своя ниша на рынке. В Стратегическом плане сформулирована миссия Астаны - стать образцовой устойчивой столицей на евразийском пространстве. Астана должна стать региональным центром, инициатором интегрирующих процессов в Центральной Азии. Это и будет являться "нишей" Астаны, занятие которой предполагают сформировавшиеся геополитические реалии.
      Учитывая значительный прогресс Казахстана в социально-экономическом развитии, новая столица страны - лидера региона имеет все основания для того, чтобы по праву претендовать на роль столицы центральноазиатского пространства.
       Забота о качестве. Задача поддержания в Астане высочайшего качества жизни, экологии и коммунального обслуживания - является приоритетной. В Стратегическом плане устойчивого развития столицы на это нацелены такие стратегические цели как "Поддержание благоприятной окружающей среды и устойчиво функционирующей инфраструктуры" и "Формирование социально-устойчивого общества города".
       Инновации. Астана должна стать городом инноваций. Как новая столица, Астана является и должна оставаться примером инновационной архитектуры, инновационных подходов к городскому планированию, созданию экологической среды, развитию научно-образовательной сферы, городскому управлению.
       Быстрота реакции. Установив долгосрочные стратегические цели, акимат не перестанет динамично отслеживать текущее развитие ситуации как в экономическом, так в социальном и экологическом развитии столицы, других городов Казахстана и мира. Существенную роль в этом призваны играть различные формы регулярного взаимодействия с жителями города - встречи с жителями, круглые столы, опросы. Реализация такого инструмента системы стратегического управления как оценка деятельности местных исполнительных органов, регулярная отчетность по ключевым показателям стратегического развития также обеспечат обратную связь с жителями.
       Партнерство и международные связи. Обеспечение миссии Астаны как образцового устойчивого города на евразийском пространстве невозможно в отрыве от сотрудничества с другими регионами страны и мировыми столицами. При этом такое партнерство будет носить как операционный, так и стратегический характер, что позволит Астане существенно ускорить свою динамику, переняв ценный опыт урбанистического развития.
       Квалификация персонала. Реализация в органах управления Астаны принципа "обучающейся организации" на основе Стратегического плана и стратегических целей, с созданием системы постоянного обучения, стажировками в лучших учебных заведениях позволит Астане наиболее эффективно реализовать этот фактор конкурентоспособности. Такая политика акимата приведет к сохранению лучших сотрудников и привлечению талантливых новых специалистов.
       Вовлеченность в "новую экономику", экономику знаний. В направлении развития "новой экономики" Астана будет ориентироваться на успешный международный опыт. Такая стратегическая задача как "Создание условий для инновационной и научно-технической деятельности" нацелена на реализацию этого фактора конкурентоспособности.

1.1. Анализ сильных и слабых сторон, возможностей и
ограничивающих факторов экономического развития города Астаны

Сильные и слабые стороны, возможности и ограничивающие факторы экономического развития города Астаны (SWOC-анализ) определены на основе анализа результатов действующих программ развития столицы, соответствующих планов мероприятий, статистической информации, обсуждений с представителями деловых кругов и других данных.

Таблица 1

         Экономическое развитие города Астаны:
         сильные и слабые стороны, возможности
              и ограничивающие факторы

Сильные стороны	Слабые стороны
Достаточно сильная экономическая база, сформированная за годы функционирования города как столицы	Значительная изношенность инженерной и транспортной инфраструктуры, особенно в старой части города, включая телекоммуникации
Структура экономики города соответствует задачам по новому строительству и коренному обновлению зданий и коммуникационных сооружений столицы	Недостаточно диверсифицированная экономика, в частности сильная зависимость от строительной деятельности
Развивающаяся быстрыми темпами строительная отрасль	Ограниченность бюджетных средств, необходимых для реализации программ развития столицы
Относительно безопасное для здоровья человека состояние окружающей среды	Относительно слабая промышленная база, с высоким уровнем изношенности производственных фондов
	Нехватка высококвалифицированных кадров в области инновационного менеджмента, устойчивого развития
	Экономически необоснованное ценообразование на коммунальные услуги
	Малочисленность предприятий по переработке сельхозпродукции и пищевой промышленности, работающих по международным стандартам качества (ИСО серии 9000, 14000, 22000 и ХАССП)
	Высокая стоимость земли по сравнению с другими регионами Казахстана, что сдерживает ее продуктивное использование
Возможности	Ограничивающие факторы
Совершенствование государственного управления	Недостаточно эффективная система городского управления и предоставления государственных услуг, включая бюрократический стиль управления в государственных органах и принятие решений по принципу "сверху вниз"
Развитие малого и среднего бизнеса	Отсутствие реальной и эффективной поддержки инновационного предпринимательства
Рост производства и переработки сельскохозяйственной продукции для удовлетворения спроса столицы и прилегающих территорий	Декларативный характер и слабая поддержка малого предпринимательства, наличие барьеров разрешительной системы
Высокие стандарты высшего образования, способствующие развитию более высокотехнологичных видов деятельности	Нехватка квалифицированных рабочих в большинстве секторов экономики, включая промышленность. Большой приток приезжих из сельской местности без определенного места жительства и работы
Расширение статуса СЭЗ на другие районы, которые предполагается развить как зоны промышленного производства, технологий, экспортной торговли	Отсутствие крупных рынков сбыта потребительских товаров Конкуренция со стороны производителей пищевой и промышленной продукции других регионов республики и сопредельных стран

Таблица 1а

             Сильные и слабые стороны, возможности
        и ограничивающие факторы развития фискальной
                 политики города Астаны

Сильные стороны	Слабые стороны
Рост расходов бюджета столицы в расчете на душу населения	Высокая степень зависимости от поступлений из республиканского бюджета
Высокая доля капитальных затрат в экономической структуре бюджета столицы	Низкий темп роста доходов местного бюджета в расчете на душу населения
	Ограниченность средств местного бюджета, необходимых для реализации программ развития столицы, а также для финансирования текущих расходов с учетом растущей численности населения города
Возможности	Ограничивающие факторы
Предоставление особых условий формирования бюджета столицы	Основные принципы планирования и исполнения местных бюджетов, а также формирования межбюджетных отношений с республиканским бюджетом определены в Бюджетном кодексе и являются едиными для всей территории Республики Казахстан
Рост доходов местного бюджета Астаны в связи с быстрым ростом экономики и численности населения столицы	Процесс инвестиционного планирования является чрезмерно централизованным

Бокс 1. Международный опыт развития кластеров
    В настоящее время в Оттаве успешно функционируют следующие кластеры высоких технологий:
    радиосвязи
    телекоммуникаций
    программного обеспечения
    полупроводников
    стекловолоконной оптики
    профессиональных (консалтинговых) услуг
    биотехнологий.
    Основой для развития кластеров послужило создание после второй мировой войны государственных   научных лабораторий и институтов, в том числе Национального Комитета по НИОКР (НК), Института оборонных исследований (ИОИ), Центра телекоммуникационных исследований (ЦТИ).
     Огромную поддержку развитию кластеров оказало государство. В середине 90-х годов прошлого века 30 % государственного финансирования, выделяемого федеральным правительством на проведение НИОКР, осваивалось в Оттаве. НК и ЦТИ поддерживали разработки новых технологий местных компаний в телекоммуникациях, микроэлектронике, позже - в стеклооптике, предоставляя им средства, необходимое оборудование на начальной стадии НИОКР. Были установлены связи между государственными НИИ, образовательными институтами и местным бизнесом.
     Коммерческие возможности в этой области привлекли в регион множество иностранных корпораций, таких как Алкател, Каденс, Нокиа и Сименс. Эти и другие компании со всего мира осуществляли значительные капиталовложения в НИОКР региона, активно стремились к сотрудничеству с местными высококвалифицированными кадрами.
     К концу 2000 года более 1000 компаний, занимающихся технологическими разработками, дислоцировались в Оттаве, имея в штате около 75000 человек.
     Три университета и два технических колледжа Оттавы выпускают растущее число инженеров и других технических специалистов, большинство из которых находят работу в растущих кластерах. Рабочая сила Оттавы считается самой образованной в Канаде. Среди населения от 25 до 64 лет около 30 % имеет университетское образование, по сравнению со среднестрановым показателем - 17 %. В 2000 году 7 % населения города состояло из ученых и инженеров, тогда как страновой показатель был равен 3 %.
     Существенную поддержку в развитии компаний и фирм, НИОКР оказали налоговые льготы, предоставляемые на научные исследования и эксперименты.
     В городе Кобе (Япония) в целях образования промышленного кластера передовой медицины в конце 90-х годов прошлого века построен центр медицинской промышленности, занимающийся исследованиями, разработкой, коммерциализацией НИОКР и подготовкой специалистов. Центр включает в себя Институт биомедицинских исследований и разработок, Центр трансляционных исследований и разработок в области информатики, Биомедицинский акселератор для коммерциализации деятельности, а также Учебно-деловой центр Кобе. Кроме того, создан Международный бизнес-центр Кобе, оказывающий содействие зарубежным компаниям и научно-исследовательским институтам по размещению их учреждений в городе. Власти города постоянно ведут переговоры с отечественными и иностранными медицинскими компаниями о переносе их деятельности в Кобе, приглашают к сотрудничеству иностранных исследователей.
     Для обеспечения соответствующих условий власти города пересмотрели правила, касающиеся максимальной продолжительности проживания иностранных ученых, и порядок иммиграции.
     На январь 2004 года в город передислоцировались 52 медицинские фирмы и научно-исследовательских института, 13 из которых - зарубежные компании.
     Министерство образования, культуры, спорта, науки и техники Японии способствует развитию кластера передовой медицины в городе Кобе и поддерживает инициативы властей города. Так, город официально признан "Особой зоной структурной реформы", сфокусированной на отраслях передовой медицины.
     Наряду с этим, ведется активная работа по обмену опытом и специалистами с европейскими и американскими компаниями, проводятся совместные международные исследования.
     Одним из основных составляющих успешного развития кластерного подхода в городе является непосредственное участие в работе кластера передовой медицины предприятий малого и среднего бизнеса, выпускающих продукцию для медицинской промышленности, начиная с бинтов до медицинского оборудования, а также осуществляющих транспортировку продукции.

Бокс 2. Международный опыт обеспечения финансовой устойчивости столиц

    В международной практике существуют следующие основные способы обеспечения финансовой устойчивости столиц, применяемые как самостоятельно, так и в комплексе.
    1. Субсидирование расходов на осуществление столичных функций из бюджета (бюджетов) более высокого уровня. Данные средства включают в себя выплаты общего характера и гранты на определенные цели, главным образом, на поддержку общественной безопасности и инфраструктуры города, а также проведение культурных мероприятий. В различных странах доля субвенций на выполнение столичных функций в общем объеме поступлений бюджетов столиц варьируется от 3 до 80 %. В частности, субсидии на выполнение столичных функций являются значительной статьей поступлений бюджетов Берлина, Бразилиа, Варшавы, Канберры, Каракаса, Киева, Лондона, Мехико.
     2. Предоставление местным органам управления    столичных городов исключительного права увеличивать доходы местного бюджета путем изменения ставок и (или) введения дополнительных налоговых и других обязательных платежей в бюджет. Такая практика существует в Австралии, Великобритании, Италии, Мексике, Франции и ряде других государств.
     3. Установление особых условий формирования бюджетов столичных городов, при которых в бюджет столицы поступают доходы, являющиеся в общем случае статьями поступлений вышестоящего бюджета. Такой подход действует, например, в Болгарии, Мексике, на Украине. Например, в бюджет города София зачисляются поступления индивидуального подоходного налога и корпоративного налога на прибыль, взимаемые с физических и юридических лиц, проживающих и функционирующих на территории города; доходы бюджета Киева, в соответствии с Законом Украины "О статусе столицы Украины - городе-герое Киеве", формируются, в том числе, за счет поступлений от налога на прибыль, налога на доходы физических лиц, НДС, платы за землю.

1.2. Стратегические задачи по устойчивому
экономическому развитию города Астаны

      Для достижения стратегической цели "Обеспечение устойчивого экономического развития города" необходимо решить следующие стратегические задачи:
      создание условий для инновационной и научно-технической деятельности;
      развитие конкуренции и создание благоприятного инвестиционного климата;
      обеспечение населения доступными коммунальными услугами высокого качества;
      разработка фискальной политики, направленной на обеспечение долгосрочной финансовой устойчивости города.
      Анализ основных аспектов развития столицы с точки зрения обеспечения долгосрочной устойчивости города приведен в приложении 2.

Создание условий для инновационной и научно-технической деятельности

      Современная мировая тенденция экономического развития состоит в переходе стран от индустриального к постиндустриальному типу развития, базирующемуся на интеллектуальных ресурсах, наукоемких и высоких технологиях. Возможности города в поиске конкурентных преимуществ заключаются, прежде всего, в диверсификации экономики, использовании интеллектуальных ресурсов.
      Инновационный путь развития экономики можно использовать как модернизируя уже функционирующие в городе и прилегающих территориях предприятия, так и создавая основу для формирования новых высокотехнологичных, наукоемких отраслей с высокой добавленной стоимостью.
      С точки зрения развития инноваций, основной интерес из функционирующих в городе отраслей представляют пищевая промышленность или производство продовольственных товаров и напитков, а также производство неметаллических минеральных продуктов и строительных материалов. Акиматом будет организована работа по объединению предприятий каждой из этих сфер, родственных и поддерживающих отраслей с другими вовлеченными институтами - университетами, научными центрами, технопарками.
      Целью местных органов власти в сфере поддержки кластерного развития является получение городом максимальной выгоды от создания благоприятных условий по двум направлениям: снижения издержек компаний за счет кооперации и сотрудничества и улучшения качества жизни.
      Функционирование в городе государственных и частных НИИ, проектно-конструкторских организаций, высших учебных заведений и предприятий, занимающихся научно-технической деятельностью, государственных институтов развития, финансирующих инициативы частного сектора в несырьевом секторе экономики, создает основания для формирования в Астане кластеров научных (высоких) технологий, прежде всего, информационных технологий и образования, а также биотехнологий.
      Основные мероприятия акимата будут направлены на создание кластера научных технологий, который обеспечит Астане статус национального центра устойчивого производства, технологий, образования и наукоемкой деятельности.
      Чтобы добиться успехов в развитии наукоемкой продукции и внедрении инноваций необходимо, прежде всего, накопить человеческий капитал, сделать образование и науку высшим приоритетом экономики, сформировать национальную инновационную систему.
      Целесообразно создание за городом города-спутника типа наукограда с размещением крупного современного технопарка ⁵ с техническим университетом, исследовательским центром и многочисленными малыми инновационными предприятиями, сгруппированными в несколько кластеров информационных и телекоммуникационных технологий, высокотехнологичных и наукоемких производств.
____________________
⁵ Технопарк - это объект территориально интегрированной системы науки, образования и производства в целях оперативного внедрения научно-технических разработок, это крупные объединения научных, конструкторских и производственных подразделении в условиях хорошо оснащенной информационной и экспериментальной базы и высокая концентрация квалифицированных кадров
_____________________

      Поставщиком кадров в области высоких технологий могут стать ВУЗы города, КБТУ или его филиал в технопарке. Он же может создать в технопарке несколько специализированных исследовательских центров в области нефтехимии. Кроме того, Астана как столица притягивает высококвалифицированные молодые кадры, обученные в передовых и престижных учебных заведениях развитых стран мира.
      Одним из перспективных направлений работы акимата является формирование условий для создания медицинского кластера. В городе будет построен медицинский городок, включающий сеть клинических центров по разным направлениям, научно-исследовательские институты.
      Создание туристского кластера может стать перспективным, учитывая возможности использования доступа к Щучинско - Боровской курортной зоне, заповеднику "Коргалжино", развитие орнитологического, флористического, культурно-познавательного и делового туризма, привлечение интереса туристов к условиям "кочевого быта", интурохоты, рыбалки и другим объектам туризма в столице и Акмолинской области.
      Будет продолжена также работа по формированию кластера "Строительные материалы". В 2005 году выделен земельный участок площадью 480 га под создание индустриального парка в рамках реализации пилотного проекта создания кластера по производству строительных материалов в Астане.
      В Астане будет инициировано создание предприятий, перерабатывающих производственные и бытовые отходы. Переход к устойчивому развитию, направленному на комплексное решение социально-экономических и экологических проблем, диктует необходимость принятия в городе мер по достижению природного геохимического кругооборота. В перспективе предприятия должны стать преимущественно безотходными. Для этого все производственные системы города будут постепенно ориентированы на такой режим, когда отходы одного производства служат сырьем для другого.
      В этом случае экологические проблемы города будут решаться более экономичными способами, вместо дорогостоящих, но не дающих должной отдачи очистных сооружений, будут создаваться промышленные производства, пользующиеся отходами других производств и потребления. Акимат будет стимулировать создание предприятий по переработке различных видов отходов, что также будет способствовать увеличению числа рабочих мест.
      Важнейшим развивающимся сектором малого бизнеса в Астане будет оставаться сложившийся в городе сектор услуг.
      Для возникновения и становления указанных кластеров со стороны властей города будут предприняты меры по:
      организации изучения предпринимателями столицы преимуществ кластерного развития, способов и механизмов становления и развития кластеров, взаимодействия участников для получения конкурентных преимуществ, организации специального обучения предпринимателей по формированию кластеров,
      устранению препятствий для роста и совершенствования существующих и возникающих кластеров: развитие инфраструктуры, снятие законодательных ограничений, оказание помощи в улучшении системы образования и переподготовки соответствующих кадров путем создания бизнес-школ, организации семинаров, круглых столов и других мероприятий.
      В будущем Астана должна стать "центром технологического прогресса и вершиной цивилизации казахстанского общества; столицей информационного общества" ⁶ , то есть инновационным центром страны. В столице, при создании соответствующих условий, могут возникать новые высокотехнологичные и наукоемкие кластеры в области альтернативной энергетики и энергосбережения, биотехнологии и медицины, информационных, телекоммуникационных и электронных технологий.
__________________________
⁶ Назарбаев Н. "В сердце Евразии", 2005, стр. 179.
__________________________
      Акимат города наладит взаимодействие и сотрудничество с учеными и специалистами ВУЗов технического профиля. Будут организованы семинары, круглые столы для организации более тесного сотрудничества с министерствами транспорта и коммуникаций, образования и науки, национальными компаниями, которые могут оказать содействие в налаживании связей между акиматом города и иностранными предпринимателями и компаниями Германии, Японии, Финляндии, России, КНР и других стран, занимающимися производством наукоемкой продукции.
      Акиматом будут организованы переговоры с зарубежными партнерами о возможностях совместного создания наукограда с технопарком, крупными отечественными и иностранными компаниями, работающими в Казахстане, при активном участии местных предпринимателей.
      Учитывая, что острой проблемой развития частного бизнеса, особенно в производственной сфере, является кадровая проблема - ощущается нехватка высокопрофессиональных управленцев, инженеров и других специалистов производственно-технического характера, в городе будут созданы бизнес-школы, работающие по специальным программам бизнес - образования, способные подготовить кадры для инновационной среды, в том числе технических специалистов, владеющих современным инструментарием для организации производства и проведения успешной работы по продвижению инноваций в производство, созданию кластеров.

Развитие конкуренции и создание благоприятного
инвестиционного климата

      Развитие конкурентной среды и создание равных конкурентных условий будут достигаться путем реализации следующих основных мероприятий:
      пресечения и недопущения актов и действий местных властей, ограничивающих конкуренцию, достижения ликвидации аналогичных актов и действий центральных органов власти;
      выявления и пресечения злоупотреблений хозяйствующими субъектами, имеющими доминирующее положение на товарных рынках, направленных на ограничение конкуренции; пресечения недобросовестной конкуренции;
      обеспечения проведения прозрачных тендеров на размещение заказов на поставку товаров, выполнение работ и оказание услуг для нужд городских властей;
      дерегулирования, устранения совместно с республиканскими органами, маслихатом города излишних административных барьеров, в том числе барьеров входа на рынок - регистрация предприятия, лицензирование деятельности, согласование проектной документации, сертификация, идентификация и маркировка, регистрация товарных знаков и доменных имен, деятельность надзорных органов и др., упрощения процедуры регистрации и организации бизнеса;
      борьбы с бюрократическим произволом и коррупцией;
      продолжения работы по устранению барьеров для движения товаров, услуг, рабочей силы в городе.
      Городским акиматом будут созданы стимулы предприятиям, производящим высокотехнологичную и наукоемкую продукцию с высокой добавленной стоимостью и поставляющим основную часть своей продукции на экспорт или в другие регионы страны, а также создающим новые рабочие места и повышающим при этом производительность труда.
      Основными стимулирующими мерами будут являться:
      создание в городе нескольких бизнес - инкубаторов с общими выставочными и торговыми залами, арендуемых малыми предприятиями на льготных условиях;
      предоставление на льготных условиях для малого инновационного бизнеса услуг инфраструктуры технопарка, технологических центров, если они размещены на их территории;
      финансирование НИОКР за счет средств институтов развития, долевое участие в их финансировании;
      оказание помощи предприятиям, производящим экспортоориентированную продукцию, особенно высокотехнологичную, в получении гарантий на кредиты под экспортные контракты и страхование экспорта, оказание помощи в продвижении экспортных товаров на внешние рынки;
      субсидирование процентных ставок по кредитам, полученным предприятиями, производящими экспортоориентированную высокотехнологичную готовую продукцию, в том числе малыми инновационными предприятиями, в соответствии с политикой, определенной Стратегией индустриально-инновационного развития Республики Казахстан;
      субсидирование части затрат предприятий обрабатывающего сектора по внедрению и сертификации систем менеджмента качества, соответствующих требованиям международных стандартов ИСО и ХАССП;
      упрощение и содействие улучшению доступа малых предприятий к производственным и офисным площадям, развитие конкурентного рынка недвижимости в городе, предоставление земельных участков для размещения производства на льготных условиях.
      Будут приняты также специальные меры по созданию в городе благоприятного делового и инвестиционного климата. Это - создание партнерских отношений между властью города и бизнесом, руководствуясь принципом - бизнес создает богатство в городе, он создает рабочие места и обеспечивает доходами население, обеспечивает поступление налогов в бюджет, а власть помогает ему.
      Основой развития деловых связей и привлечения инвестиций станет реализация предложенных мер по созданию благоприятного инвестиционного климата в городе, привлечение транснациональных компаний для создания предприятий по производству высокотехнологичных товаров, улучшение городской среды.
      Будут приняты меры по:
      обеспечению открытости города и активной работе с международными рейтинговыми агентствами;
      организации и проведению в столице регулярных международных выставок, конференций;
      представлению Астаны как привлекательного места для ведения бизнеса и жизни людей;
      оказанию консультативной поддержки предприятиям Астаны по налаживанию международных связей;
      проведению консультаций по переходу предприятий на работу по международным стандартам качества, с применением информационных технологий.
      Мероприятия, направленные на решение комплекса стратегических задач устойчивого развития, описаны в соответствующих разделах Стратегического плана.

Обеспечение населения доступными коммунальными
услугами высокого качества

      Каждый год из местного бюджета направляется 250-300 млн. долл. США на поддержку и развитие инфраструктуры города. В соответствии с принципами устойчивости будет усилена оценка проектов с точки зрения экономических и социальных результатов, требований городского сообщества.
      Для обеспечения полного охвата населения коммунальными услугами соответствующего качества будет осуществляться реализация мероприятий, предусмотренных Государственной программой социально-экономического развития города Астаны на 2006-2010 годы. Бесперебойное и достаточное водоснабжение и водоотведение, тепло-, электро- и газоснабжение города будут обеспечены за счет:
      ремонта и поэтапной реконструкции действующих коммунальных систем;
      строительства новых инфраструктурных объектов;
      повышения качества управления деятельностью инженерной инфраструктуры.
      В среднесрочной перспективе предусматривается расширение и реконструкция действующих ТЭЦ-1 и ТЭЦ-2, строительство ТЭЦ-3, реконструкция действующих и строительство новых тепловых магистралей, электрических сетей и сетей газопроводов.
      Будут завершены работы по подключению неканализованной части города к системе канализации города с учетом степени воздействия на водные ресурсы.
      Будет разработана долгосрочная концепция управления коммунальными системами Астаны, предусматривающая повышение качества управленческой деятельности, расширение и модернизацию городских коммунальных сетей, повышение уровня их надежности.
      Также будет разработана Программа энергосбережения города, направленная на обеспечение рационального использования топливно-энергетических ресурсов на предприятиях, в жилищно-коммунальной сфере.
      Эти меры позволят не только расширить охват населения коммунальными услугами соответствующего качества, повысить устойчивость города с точки зрения водо-, электро- и теплопотребления, но и улучшить имидж Астаны как города, имеющего высокое качество жизни.
      Жилищно-коммунальное хозяйство, энергетическое оборудование, водоснабжение и канализация, являясь техническими системами, будут обслуживаться, ремонтироваться и заменяться в соответствии с техническими нормами и данными износа. Программы реконструкции жилищного фонда города, помимо восстановления жилой среды, укрепления стен и оснований зданий, ремонта или замены коммунального оборудования, будут включать меры по экономии ресурсов и энергосбережению.
      Для повышения качества коммунальных услуг, оказываемых компаниями населению города, будут проводиться ежемесячные мониторинги оценки деятельности компаний по системе индикаторов устойчивого развития районов, спальных зон, дворов с привлечением НПО и общественности.
      Предусматривается разработка плана по улучшению системы поверхностного стока города, предусматривающего охват 30 % территории столицы к 2010 году, 70 % - к 2020 году и 100 % - к 2030 году.
      В долгосрочной перспективе темпы развития инженерной инфраструктуры будут опережать темпы развития экономики города, что повысит инвестиционный рейтинг города, будет способствовать привлечению частных инвестиций в создание объектов инженерной и транспортной инфраструктуры.
      Все проекты и новые технологии, в которых предусматривается производство и потребление ресурсов, будут оцениваться на соответствие принципам устойчивого развития, предусматривающим, что:
      темпы потребления возобновляемых ресурсов (вода) не должны превышать темпы их восстановления;
      темпы потребления невозобновляемых ресурсов не должны превышать темпы их замены на возобновляемые, в том числе искусственно созданные;
      производство и реализация конечных продуктов должны проектироваться и осуществляться с минимальным расходом веществ, материалов и энергии на всех этапах производственного цикла, по возможности, максимально замкнутого, а, следовательно, с наименьшим воздействием на человека и природные экосистемы;
      для загрязняющих веществ интенсивность их выбросов не должна превышать темпы усвоения и переработки этих веществ или потери ими вредных свойств.
      Для оценки проектов с точки зрения устойчивости в нормативные акты, регулирующие функции государственных органов акимата, выдающих разрешительные документы, будут включены положения, обязывающие их анализировать соответствие проектов индикаторам устойчивого развития. Внедрение индикаторов устойчивого развития в процессы разработки проектов, краткосрочного и долгосрочного планирования, а также в практику городской статистики позволит внедрить сбалансированный с точки зрения природоохранных, экономических и социальных целей подход при разработке планов и программ развития города.

Разработка фискальной политики, направленной на обеспечение
долгосрочной финансовой устойчивости города

      Реализация данной стратегической задачи обусловлена необходимостью обеспечения долгосрочной финансовой устойчивости развития Астаны. Высокие темпы становления столицы требуют стабильных источников доходов, основная часть которых в настоящее время выделяется из республиканского бюджета.
      Финансовая устойчивость столицы будет обеспечиваться за счет:
      снижения зависимости от республиканского бюджета и, соответственно, повышения самостоятельности бюджета города в части разработки и реализации долгосрочных проектов, требующих бюджетного финансирования;
      определения на долгосрочный период уровня трансфертов, передаваемых из республиканского бюджета бюджету столицы/бюджетных изъятий из бюджета столицы в республиканский бюджет;
      повышения эффективности бюджетных программ, а также прозрачности процессов планирования и исполнения бюджета города, в том числе путем обучения специалистов методам оценки бюджетных программ, финансового программирования, экономического и бюджетного прогнозирования.
      Экономический успех Астаны будет устойчивым, если город станет конкурентоспособным на региональном и мировом рынках. Решающими факторами являются развитие наукоемкой промышленности и внедрение инноваций, производство пищевых продуктов, развитие туризма. Для устойчивого развития экономическая политика должна гарантировать:
      улучшение продуктивности и конкурентоспособности через повышение квалификации рабочей силы; инвестиции в человеческое развитие, научно-исследовательские разработки;
      повышение конкурентоспособности через низкий уровень налогообложения и соответствующую нормативно-правовую базу;
      совершенствование государственного управления;
      создание кластера научных (высоких) технологий, который будет способствовать развитию в Астане устойчивого производства, технологий и наукоемкой деятельности;
      развитие новых сфер культуры и туризма.

2. Стратегическая цель 2 .

Поддержание благоприятной окружающей среды и
устойчиво функционирующей инфраструктуры

Качественное городское планирование является необходимым условием долгосрочной устойчивости города. Основной задачей городского планирования и дизайна на пути к устойчивому развитию столицы является установление связи между экологическими, экономическими и социальными аспектами городской жизнедеятельности и выражение данной связи в архитектурных, строительных формах.
Устойчивое функционирование инфраструктуры предполагает стопроцентный охват коммунальными услугами соответствующего качества населения и предприятий города, безопасность для экологии и окружающей среды, использование возобновляемых источников энергии.

1. Городское планирование и дизайн

1.1. Анализ сильных и слабых сторон, возможностей и
ограничивающих факторов развития городского планирования
и дизайна в городе Астане

SWOC-анализ осуществлен на основе данных местных исполнительных органов, региональных программ, анализа текущей ситуации, результатов социологического опроса населения города.

Таблица 2

      Сильные и слабые стороны, возможности и ограничивающие
        факторы развития городского планирования и дизайна
                          в городе Астане

Сильные стороны	Слабые стороны
Наличие свободных территорий для дальнейшего городского развития и расширения границ города	Структура улиц не способствует пешеходному движению, не безопасна для прогулок детей, пожилых людей и инвалидов
Выгодное географическое расположение столицы в центральной части государства, на месте пересечения важных транспортных соединений	Планировка отдельных зданий не адаптирована к суровым климатическим условиям, в частности к сильным местным ветрам
Разнообразие архитектурных стилей, привлечение всемирно известных архитекторов	Высокий уровень грунтовых вод и высокое содержание солей в подземных водах
	Недостаток доступного социального жилья
	Низкое качество и несоответствие строительным нормам и стандартам некоторых типов нового жилья
Возможности	Ограничивающие факторы
Придание архитектуре города самобытности и своеобразия с помощью культурного и исторического наследия Казахстана	Активная застройка новых крупномасштабных объектов ведет к сносу пригодных для жилья старых районов, отсутствуют действенные меры по реабилитации ветхого жилья
Создание многофункциональных районов будет способствовать повышению привлекательности и жизнеспособности города	Отсутствие механизмов привлечения жителей к процессу планирования и улучшения районов их проживания
Развитие полицентричности города (создание локальных местных районных центров, где расположены основные службы обслуживания населения, объекты досуга)

Бокс 3. Международный опыт устойчивого городского планирования
    В настоящее время в развитых странах применяются подходы к городскому развитию, ориентированные на создание качественного городского пространства, достижение экологического баланса и создание архитектуры, соразмерной человеку. Один из новых подходов основан на использовании "нестатичных планов" - планов, предусматривающих возможности изменений и решения новых задач.
     Как показала мировая практика, наиболее оптимальный и испытанный формат градостроительного планирования предполагает наличие:
    генерального плана на долгосрочную перспективу, с указанием основных целей и принципов развития городского пространства, включая экономические, инфраструктурные, социальные аспекты и вопросы развития окружающей среды;
    местных планов для отдельных жилых районов, разработанных с учетом интересов проживающего в них населения;
    планов строительства отдельных зданий и сооружений, подлежащих обязательному предварительному утверждению уполномоченными органами по градостроительству и архитектуре.
     В Великобритании, Канаде и других странах в качестве новых инструментов городского планирования разработаны:
    краткие инструкции по проектированию и строительству;
    руководства по городскому проектированию;
    планировочное кодирование схем районов.
    Цель применения данных инструментов - оптимизация и повышение качества местных планов, разработанных для отдельных территорий, обеспечение гармонии между всеми частями города, улицами.
     Степень комфорта какого-либо места зависит от особенностей его планирования и социальных характеристик. Поэтому в настоящее время усилия городских планировщиков и дизайнеров во многих городах направлены на обеспечение соразмерного человеку масштаба зданий, улиц, открытых территорий города; зданий и сооружений, использование качественной ландшафтной архитектуры, способствующей благоприятному зрительному восприятию местности.

1.2. Стратегические задачи по устойчивому городскому планированию
и дизайну в городе Астане

При планировании и дизайне городского развития необходимо учитывать экологические, экономические, социальные и культурные аспекты устойчивости.
Поддержание соответствующего имиджа столицы государства, достижение стратегической цели "Поддержание благоприятной окружающей среды и устойчиво функционирующей инфраструктуры" требует решения стратегической задачи: использование новых подходов к градостроительному планированию, придание городу самобытности и индивидуальности.

Использование новых подходов к градостроительному планированию,
придание городу самобытности и индивидуальности

      Планирование и дизайн города, прежде всего, должны соответствовать природным условиям. Приоритетное значение при организации городского пространства имеют вопросы защиты природных ресурсов, организации сбора и удаления отходов, экономии энергии, учета климатических особенностей. Эти аспекты должны приниматься во внимание при выборе городской структуры (кварталы и улицы), месторасположения объектов, схем движения транспорта, системы коммунальных услуг.
      Эффективное использование водных, земельных ресурсов, а также развитие торговли и промышленности должны являться основой для определения использования земли и транспортных планов. Оживление уличной жизни, в частности посредством розничной торговли - другая функция городского планирования, обеспечивающая связь с экономической устойчивостью.
      Также, одной из задач городского дизайна является обеспечение оптимального месторасположения объектов социального и коммунального обслуживания на приемлемом для ходьбы расстоянии.
      Как правило, историческое и культурное своеобразие оценивается по состоянию городских архитектурных форм. Таким образом, поддержание местной культуры и разнообразия, также является одной из основных задач городского планирования и дизайна.
      Предлагается внедрить подход к градостроительному планированию, широко используемый в международной практике, состоящий из трех элементов:
      планирование архитектурного облика всего города;
      планирование застройки каждого района в городе;
      проектирование отдельных зданий и сооружений, различных комплексов.
      Реализация данной задачи предполагает корректировку Генерального плана развития Астаны до 2030 года, при этом сохраняя его основные черты, с учетом прогноза численности населения, уровня занятости и развития рынка жилья, а также разработку планов развития районов, требующих перестройки и реконструкции объектов (например, планируемого индустриального парка, района центрального рынка и др.).
      Наряду с этим, будут более детально изучены современные подходы к городскому планированию, проведен анализ возможностей применения их в Астане.
      Важной составляющей успешного решения данной стратегической задачи является привлечение общественности в процесс городского планирования и внесения корректировок применяемых принципов городского планирования.
      Для выявления объема работ по улучшению состояния жилищного фонда будет проведен анализ состояния жилищного фонда Астаны и разработана долгосрочная программа по поддержанию в надлежащем состоянии всех зданий и сооружений, построенных и воздвигаемых в Астане, интеграции коммерческих целей и задач жилищного строительства.
      Для придания жилищному фонду города большей устойчивости будут пересмотрены градостроительные нормативы и строительные нормы и правила на соответствие их международным стандартам, которые позволят установить необходимые требования к параметрам строящихся объектов, например, размеру участка, ширине улиц и "красной" линии, расстоянию между строящимися зданиями и т.д. В этих нормах также будут указаны критерии устойчивости (например, дневное освещение и доступ к солнечной энергии).
      При капитальном ремонте существующих домов будут предусматриваться снижение тепловых потерь через наружные стены и оконные проемы, совершенствование систем вентиляции, замена сетей и прочие меры. Вместе с тем, необходимо, по возможности, добиваться расширения полезной и вспомогательной площадей в квартирах горожан посредством надстройки новых этажей или мансард, модернизации жилых помещений за счет замены инженерных сетей и сантехнического оборудования в домах, пристройки лоджий, лифтов, мусоропроводов, благоустройства дворовых территорий.
      Также будет реализован пилотный проект по созданию "многофункционального" района с применением принципов устойчивости, таких как выверенные по размеру кварталы, сочетание деловых, обслуживающих и жилых объектов различного типа и вида собственности, взаимосвязанное функционирование пешеходной, велосипедной и автомобильной систем, обеспечение связи с узлами общественного транспорта, высокая плотность застройки и др.
      Важнейшими стратегическими инициативами для данной задачи являются:
      корректировка нормативных актов, устанавливающих стандарты жилищных условий в Астане, в зависимости от изменений потребительских предпочтений и новых технологий, предусматривающих различные потребительские свойства жилья, его качество, внешнюю среду дома (инженерную инфраструктуру, благоустройство и озеленение территории, наличие или отсутствие вблизи дома гаражей и автостоянок и др.);
      совершенствование механизмов долгосрочного ипотечного кредитования приобретения жилья и кредитования застройщиков жилья;
      разработка и реализация программы реконструкции жилых зданий массовой застройки первых типовых серий;
      формирование жилищного фонда социального использования для категорий населения, имеющих право на получение жилья по договору социального найма.

2. Экологическая инфраструктура

      Экологическая безопасность обеспечивается соблюдением следующих принципов:
      охрана окружающей среды должна обеспечить справедливое удовлетворение потребностей настоящего и будущих поколений;
      люди имеют право на здоровую и плодотворную жизнь в гармонии с природой;
      международное сотрудничество в целях сохранения, защиты и восстановления здорового состояния и целостности экосистемы региона.

2.1. Анализ сильных и слабых сторон, возможностей и
ограничивающих факторов развития экологической
инфраструктуры города Астаны

Представленный в таблице анализ проведен на основе статистических данных, информации, представленной местными исполнительными органами и организациями города Астаны, результатов обсуждений с общественностью столицы.

Таблица 3

Сильные и слабые стороны, возможности и ограничивающие
факторы развития экологической инфраструктуры города Астаны

Сильные стороны	Слабые стороны
Плоскоравнинный рельеф, препятствующий развитию экзогенных процессов - оползней, глубокой эрозии	Засоленность почв и связанные с этим сложности в проведении озеленительных мероприятий
Низкий естественный радиационный фон, не превышающий нормативные значения	Загрязненность реки Сары-Булак, канализующей значительную часть поверхностного стока города
Отсутствие вредных производств и сырьевых предприятий	Ограниченный породный состав зеленых насаждений, подходящих для почвы Астаны
Интенсивное озеленение, рост защитных насаждений в последние годы	Несогласованность градостроительного проектирования отдельных зданий с экологическими нормативами в частности по внутридворовому озеленению
Наличие квалифицированных кадров - экологов, в сфере санитарно- эпидемиологического контроля	Низкий уровень природоохранного оснащения промышленных производств
Наличие различных отечественных проектов по переработке отходов (например, ученых Евразийского национального университета им. Л.Н. Гумилева)	Отсутствие практики по применению возобновляемых и нетрадиционных источников энергии
	Недостаточная информированность населения об экологической ситуации
	Отсутствие системы по управлению отходами, в том числе завода по их переработке
	Отсутствие программы по разделению отходов, подлежащих и не подлежащих переработке, которая бы позволила сократить объем вывозимых отходов на мусорную свалку
	Отсутствие специально отведенного места для опасных отходов
	Ограниченность срока действия полигона отходов, наличие несанкционированных свалок
Возможности	Ограничивающие факторы
Активное привлечение населения к работе в общественных и государственных природоохранных предприятиях, учреждениях и организациях	Загрязнение атмосферного воздуха из-за увеличения количества автотранспорта
Использование новейших технологий при решении экологических проблем	Увеличение территории мусорной свалки, что неблагоприятно скажется на внешнем облике и санитарно- эпидемиологической обстановке столицы
Развитие экологического воспитания и образования	Неудовлетворительный уровень поддержания чистоты улиц и мест общественного пользования, небрежное отношение к содержанию и техническому обслуживанию зданий и сооружений
Переработка отходов, позволяющая извлекать органические материалы, которые могут быть использованы в дальнейшем. Реализация проектов отечественных специалистов
Изучение возможности комбинирования сточных вод с органическим разделением твердых отходов для выработки энергии
Создание новых рабочих мест в сфере переработки отходов
Просвещение населения по вопросам повторной переработки отходов

Бокс 4. Международный опыт обеспечения устойчивой экологии
    В международной практике применяется понятие "городского стресса", под которым понимается совокупность факторов, обусловливающих ухудшение качества окружающей среды в городах. Основными факторами, способствующими возникновению городского стресса, являются:
    структура города, рост плотности городского населения и, соответственно, высокая концентрация людей и инфраструктуры;
    связанный с этим процесс перемещения отдельных видов городской деятельности от центра к окраинам, удаленным от линий общественного транспорта, что создает повышенную потребность в личном транспорте;
    мобильность и образ жизни жителей города.
    Качество здоровья в городах определяется взаимодействием целого ряда факторов, его улучшения можно добиться только за счет более устойчивого планирования городского хозяйства и инфраструктуры. Международный опыт свидетельствует о необходимости интеграции вопросов охраны окружающей среды с планированием экономических и социальных аспектов городского развития. В мировой практике руководствуются следующими принципами работы:
    минимизация потребления воды, энергии и материалов за счет рационального распределения, совершенствования технологий, применения возобновляемых источников энергии;
    концентрация объектов городской инфраструктуры по принципу оптимального расположения и доступа к местам пользования, близости транспортных путей, а также с учетом расположения зеленых территорий;
     развитие и пропаганда общественного транспорта, создание пешеходных и велосипедных дорожек, повышение степени безопасности пешеходов.
     Для решения экологических проблем в развитых странах и крупных городах мира применяются, как правило, экономические инструменты.
     Например, ряд стран Европы при поддержке Комиссии по охране окружающей ЕС среды приступил к реализации программ экологического реформирования. В частности, предполагается перенос центра тяжести налоговой нагрузки с налогов на труд (подоходный налог, отчисления в фонды социального обеспечения) на экологически вредные виды деятельности и продукции (использование энергии, управление отходами).
     Одним из примеров является британский налог на захоронение отходов на полигонах, введенный в 1996 году. Одновременно с его введением ставка отчислений в фонд социального обеспечения сократилась на 0,2 %.
    В настоящее время Комиссия ЕС разрабатывает новую директиву по электрическим и электронным отходам, которая будет предусматривать создание системы обязательной приемки отработанной продукции для сбора, переработки, восстановления материалов и захоронения таких отходов.
    Для содействия в выполнении основной задачи в области обращения с отходами (сокращения объема отходов и перехода с захоронения бытовых отходов на их переработку, вторичное использование или применение для получения энергии) в большинстве стран Европы был введен специальный налог на отходы. К различным типам отходов применяется различный уровень налогов; дифференциация ставок производится в зависимости от формы удаления отходов (Дания, Фландрия).
    Одной из форм финансовой помощи, применяемой в мировой практике загрязнителям окружающей среды или пользователям природных ресурсов, является государственное субсидирование. Однако субсидирование должно применяться только в случаях, когда полученный эффект будет выше расходов государства. Например, субсидии:
    позволяют преодолеть барьеры в промышленном освоении новых технологий;
    способствует внедрению возобновляемых источников энергии.
    Одну из основных проблем - удаление отходов - во многих крупных городах решают посредством принципа "ответственности производителя", в соответствии с которым производитель несет ответственность за экологически безопасное удаление упаковки и отходов потребления выпущенной продукции. Например, в Германии промышленные предприятия несут обязательную ответственность за удаление отходов упаковки. Власти французских городов несут ответственность за сбор отходов, на промышленные предприятия возложена обязанность по переработке отдельных видов вторичного сырья. В Великобритании расходы на ликвидацию упаковочных материалов распределены между всеми звеньями производственно-торговой цепочки следующим образом: розничная торговля - 47 % расходов, фасовочные предприятия - 36 %, перерабатывающие фирмы - 11 %, производители сырья - 6 %.

2.2. Стратегические задачи по обеспечению устойчивой
экологической инфраструктуры города Астаны

Важнейшим элементом городской среды должна стать экологическая инфраструктура города, включающая систему озеленения, зоны и территории, благоприятные для жизнедеятельности людей. Развитие экологической инфраструктуры обеспечивается путем объемно-планировочной организации городских селитебных образований, создаваемых с учетом коррекции метеорологических условий внешней среды, архитектурно-градостроительного дизайна и природно-ландшафтного каркаса города.
Учитывая текущую экологическую ситуацию в городе, стратегической задачей развития Астаны является минимизация и переработка отходов.

Минимизация и переработка отходов

      В Астане будет внедрена система управления отходами, предусматривающая следующие этапы: сокращение объема отходов, переработку, повторное использование и утилизацию.
      Программа утилизации отходов, предусматривающая поддержку инициатив по сокращению объема отходов, их повторному использованию, переработке и захоронению, стимулирование эффективного использования ресурсов обеспечит повышение конкурентоспособности экономики города при смягчении негативных последствий для окружающей среды. Результатом внедрения программы должно стать сокращение объемов отходов, вывозимых на мусорную свалку, примерно на 15 % к 2010 году и на 80 % к 2030 году.
      Для стабилизации и постоянного улучшения природоохранной деятельности и стратегического обеспечения экологической безопасности города необходимо:
      создать условия для изменения менталитета жителей и руководителей предприятий города в области охраны природы и природопользования, снижения отдельных показателей загрязнений, управления состоянием окружающей среды и среды обитания с использованием информационно-аналитических систем социального, экономического, экологического и гигиенического мониторинга;
      обновлять городские комплексные программы мер по экологической безопасности транспортных средств, в том числе разработать нормативные правовые акты для поэтапного введения на территории города запрета использования автотранспорта, не отвечающего экологическим требованиям, внедрения катализаторов, использования нейтрализаторов отработанных автомобильных газов, создания схемы упорядочения транспортных потоков с учетом экологической обстановки в городе;
      стимулировать реорганизацию производственной сферы на основе наукоемких и ресурсосберегающих технологий, размещение новых производств в соответствии с требованиями экологической безопасности;
      обеспечить эффективную санитарную защиту городских водозаборов, развить дублирующие системы водообеспечения из артезианских скважин, провести поэтапную реконструкцию водозаборов города;
      сохранять, расширять воспроизводство и улучшать качество прилегающих к городу территорий, как единого массива и основы природного каркаса города, организовать мониторинг, зонирование территорий с выделением и оборудованием зон рекреации и зон покоя;
      добиваться активного выхода предприятий на рынок квот на выбросы;
      обеспечить обустройство сооружений по предотвращению подтопления левобережья города;
      разработать план мероприятий, направленных на улучшение состояния поверхностных водных ресурсов и эстетического вида набережной р. Есиль;
      обеспечить установку водоохранных зон и полос на реках города Астаны с целью предотвращения загрязнения, засорения и истощения реки Есиль и его притоков, сохранения среды обитания объектов животного и растительного мира водоемов, а также соблюдения специального режима хозяйственного пользования в водоохранной зоне или полосе (установка запрещающих знаков мойки автомашин, а также знаков, не допускающих устройства стоянок, пляжей и т.д.);
      создать центр экологического просвещения населения.
      Решение данной задачи предполагает дальнейшее увеличение площади зеленых насаждений и парковых зон внутри города, предусмотренное Государственной программой социально-экономического развития города Астаны на 2006-2010 годы и Комплексной схемой озеленения города Астаны до 2030 года.
      Акимат будет поддерживать через систему мониторинга и различных поощрений внедрение на предприятиях города стратегии "более чистого производства", направленной на устранение токсичного сырья, снижение объема и токсичности всех видов выбросов и отходов до завершения процесса производства. По оценкам экспертов, результатами применения предприятиями стратегии "более чистого производства" станут:
      сокращение потребления сырья, электроэнергии, воды;
      снижение отходов;
      экономия средств предприятия;
      улучшение экологической ситуации в районах города.
      В основе более чистого производства лежит совершенствование технологий, повышение знаний и квалификации.
      Также будет разработан механизм совершенствования городского планирования и финансирования природоохранных мероприятий в Астане с учетом методологий, применяемых международными финансовыми организациями.

3. Инженерная инфраструктура

3.1. Анализ сильных и слабых сторон, возможностей и
ограничивающих факторов развития инженерной инфраструктуры
города Астаны

Анализ сильных и слабых сторон, возможностей и ограничивающих факторов развития инженерной инфраструктуры, проведенный на основе информации предприятий города и статистических данных, приведен в таблице 4.

Таблица 4

    Сильные и слабые стороны, возможности и
      ограничивающие факторы развития инженерной
      инфраструктуры города Астаны

Сильные стороны	Слабые стороны
Высокий процент охвата районов города системой водоснабжения и канализации	Высокий уровень технических потерь коммунальных услуг
Высокий процент охвата потребителей услугами комбинированной централизованной системы тепло- и электроснабжения (более 90 %)	Высокая степень износа городских водоканализационных систем, электро- и теплосетей, газораспределительного оборудования. Недостаточный объем инвестиций, направляемых на их обновление и реконструкцию
Вложение инвестиций в развитие и обновление тепло-энергетического комплекса как за счет средств предприятий, так и средств государственного бюджета	Ограниченность генерирующих мощностей ТЭЦ-1 и ТЭЦ-2 и пропускной способности тепловых и электрических сетей при быстрых темпах роста потребности города в энергии
Отсутствие серьезных перебоев в снабжении тепловой и электрической энергией, емкостным сжиженным газом	Недостаточное развитие системы центрального тепло- и электроснабжения, инженерных коммуникаций в новых районах города
Достаточно развитая сеть газораспределительных установок и газопроводов (протяженность 126 км)	Агрессивность грунтов и высокий уровень грунтовых вод значительно сокращает срок службы подземных трубопроводов
Наличие действующих программ развития системы централизованного теплоснабжения ливневой канализации	Расположение трубопроводов в сложных почвенных условиях и над поверхностью земли, что не украшает город
Наличие квалифицированных инженерных кадров	Ограниченная мощность накопителя сточных вод Талдыколь
Перспектива устойчивого роста потребления газа при наличии у поставщиков соответствующих технических возможностей	Отсутствие условий для переработки и повторного использования воды
Стабильное увеличение оснащенности потребителей приборами учета коммунальных услуг и переход населения на разумное их потребление	Недостаточная мощность системы ливневой канализации
	Отсутствие газопровода, обеспечивающего транспортировку и поставку природного газа в город
	Высокая стоимость сжиженного газа по сравнению со стоимостью природного газа
	Использование в многоквартирных домах отдельными потребителями сжиженного баллонного газа, что не соответствует требованиям пожарной безопасности
Возможности	Ограничивающие факторы
Повышение качества воздуха посредством использования районных систем теплоснабжения, перехода к современным методам отопления и использованию высококачественных видов топлива	Техническое состояние тепловых и электрических сетей, высокий уровень изношенности оборудования, низкий уровень тарифов, не обеспечивающий возможности полноценного обновления основных средств, отрицательно влияет на надежность энергосистемы города, что может повлечь за собой увеличение количества аварий в тепловых и электрических сетях города
Повышение качества и усовершенствование системы водоснабжения и канализации	Быстрый рост города превышает мощности водораспределительной системы
Сокращение энерго- потребления за счет утепления панельных домов, изоляции, более эффективного освещения и улучшения технического состояния старых зданий. Повышение производительности (мощности) телекоммуникационной инфраструктуры	Дальнейший рост водопотребления, в условиях отсутствия эффективной программы водосбережения, сохранение либо увеличение сверхнормативных потерь воды, низкий уровень оснащенности потребителей приборами учета могут привести к дефициту водообеспечения и перебоям с водоснабжением столицы
Переход на более чистые источники энергии, обогащенный уголь, газ	Ухудшение санитарно- эпидемиологической и экологической обстановки в районах города, не охваченных центральным водоснабжением и канализацией и не обеспеченных водоочистными установками
Использование возобновляемых источников энергии для обеспечения работы насосных станций	Отставание темпов развития инженерной инфраструктуры от темпов строительства
Возможность производства энергии за счет отходов и расширения мощностей по получению энергии путем обработки сточных вод, биомассы из зерновых, использования дождевой воды для ирригаци и наполнения туалетов	Потенциальная опасность возникновения чрезвычайных ситуаций, связанных с утечками сжиженного газа из действующего газораспре- делительного оборудования вследствие его изношенности
Возможность диверсификации и децентрализации системы энергоснабжения	Снижение рентабельности предприятий системы энергоснабжения в результате внедрения децентрализованных систем
Разработка методики определения фактических экономических издержек, связанных с производством тепло- и электроэнергии, водоснабжением, канализацией
Возможность газификации города (транспортировки природного газа до города, при переоборудовании существующего, но не функционирующего нефте- провода под газопровод)
В случае полного или частичного перехода от производства тепловой и электрической энергии к использованию сжиженного либо природного газа заметно улучшится экологическая обстановка в городе

Бокс 5. Международный опыт

     Анализ международного опыта по развитию городской инфраструктуры свидетельствует, что в развитых странах активно осуществляется переход на экологически чистые технологии производства, использование возобновляемых ресурсов, сокращение спроса и потребления энергии, воды, дизайн зданий и сооружений, предусматривающий возможности максимального получения солнечной энергии и дневного света.
    В таких европейских странах как Великобритания, Германия, Франция, Нидерланды, Швеции разработаны и внедряются в жизнь программы децентрализации источников энергии. Например, в Цюрихе с 1997 года функционирует биржа солнечной энергии. Клиенты электростанции Цюриха смогли абонировать солнечную энергию вместо электрической. Благодаря большому спросу со стороны населения стало возможным в первые 2 года с начала старта этой биржи подключить 16 новых солнечных установок с годовой мощностью до 365 тыс. квт. ч. Цюрихская электростанция берет на себя роль активного посредника между поставщиками и клиентами. Она закупает солнечную энергию и продает ее клиентам без дополнительной наценки по смешанной цене всех поставок. Поставщики солнечной энергии строят свои установки и используют их в черте города на уже застроенных площадях по собственному усмотрению. Электростанция гарантирует сбыт солнечной энергии по твердым ценам сроком на 20 лет.
     В Великобритании и Канаде уже сегодня более 10 % энергии производится за счет возобновляемых ресурсов и использования новых технологий.

3.2. Стратегические задачи по обеспечению
устойчивой инженерной инфраструктуры города Астаны

      Для формирования инженерной инфраструктуры города, отвечающей мировым стандартам и адекватной росту населения и экономики столицы, обеспечивающей высокое качество жизни населения, сформулирована следующая стратегическая задача, которую необходимо решить в долгосрочной перспективе: использование коммунальными системами новых технологий и возобновляемых ресурсов.
       Использование коммунальными системами новых технологий и возобновляемых ресурсов
      Устойчивое развитие города, основанное на принципе минимального воздействия на экосистему города, предусматривает, с одной стороны, использование новых технологий, обеспечивающих экономичное расходование воды, тепла и электроэнергии, и, с другой стороны, формирование у жителей "устойчивого" образа мышления, соответствующих привычек (например, сортировка в доме отходов для их вторичного использования; выключение осветительных и других приборов в целях экономии воды и электричества и т.д.).
      Будет стимулироваться внедрение новых технологий для достижения качества переработанной и очищенной воды через принятие технических регламентов, определяющих параметры безопасности воды в соответствии с международными нормами, и других мер по бесперебойному водоснабжению в обычном режиме и во время кризисных ситуаций.
      Будет внедряться методология тарифообразования на коммунальные услуги, способствующая экономному расходованию воды и тепла. Это позволит сократить, по оценке, потребление воды населением города с 220-240 литров в день на человека в 2005 году на 50 % к 2030 году.
      Перспективный подход к системе канализации основывается на раздельном сливе загрязненной и незагрязненной воды, с последующей очисткой загрязненной воды и экологически приемлемом использовании незагрязненной воды во всех районах города. Для повышения качества водоканализационной системы города будут внедрены современные технологии по оборотному водоснабжению и очистке в соответствии с международными нормативами. По оценке экспертов, к 2030 году около 30 % сточных вод может использоваться для выработки энергии способом метанового брожения или подобного экологически приемлемого процесса. Эти меры позволят не только подключить к канализационной системе весь город, но и стать Астане передовым экологически чистым городом с высоким качеством жизни.
      Устойчивое развитие города предполагает повышение эффективности и надежности электро- и теплоснабжения, оптимальное управление издержками на всех стадиях от производства до сбыта энергии и тепла, создание экономических стимулов для снижения потерь тепловой и электрической энергии и качества оказания услуг. Тенденция застройки Астаны зданиями повышенной этажности, прогнозируемый рост потребности города в тепло- и электроэнергии создают объективные предпосылки для дальнейшего развития сложившейся системы централизованного теплоснабжения на базе комбинированной выработки электрической и тепловой энергии на ТЭЦ, а также использования альтернативных источников энергии.
      Будут изучены возможности многовариантных схем доставки потребителям города как природного газа, так и сжиженного газа, что позволит перевести городские ТЭЦ и котельные со сжигания высокозольного угля на природный газ и значительно снизить ежегодные выбросы углекислого газа (примерно на 1,2 млн. т).
      Рациональное использование воды, источников энергии и тепла предполагается за счет:
      внедрения новых технологий;
      оптимального управления издержками на всех стадиях от производства до сбыта воды, энергии и тепла;
      создания экономических стимулов для снижения потерь тепловой и электрической энергии и повышения качества оказания услуг; установления приборов учета у потребителей;
      внедрения автоматизированной системы коммерческого учета электроэнергии и других ресурсов.
      Будут изучены возможности проектирования и строительства зданий, в энергоснабжении которых применяются устройства, использующие энергию ветра и солнца, на базе технологий, разработанных за рубежом, оптимального сочетания существующих централизованных систем энергоснабжения с новыми системами. В целях пропаганды и информирования населения будут организованы специальные демонстрационные проекты. Например, демонстрация нагрева воды за счет ветротурбин, произведенных по новым технологиям с использованием местных материалов, тепловых батарей, вырабатывающих электричество, тепло и чистую воду.
      Стратегическим направлением в работе акимата города по управлению инженерной инфраструктурой станет стимулирование проведения политики ресурсосбережения, которая состоит в том, чтобы сделать работу по ресурсосбережению привлекательной и экономически выгодной для производителей и потребителей.
      Для оценки деятельности компаний, оказывающих услуги инженерной инфраструктуры, будет осуществляться мониторинг и контроль качества реализации мероприятий по системе индикаторов устойчивого развития с привлечением НПО и общественности.

4. Транспортная инфраструктура

      Транспорт затрагивает все аспекты городского развития, включая качество окружающей среды, социальные вопросы, доступность услуг. Транспортная устойчивость предполагает:
      минимизацию количества топлива, потребляемого транспортным сектором, и сокращение объема выбросов углекислого газа в атмосферу;
      планирование городских районов, направленное на минимизацию потребности в использовании частного автотранспорта;
      наличие транспорта, обслуживающего отдельные категории населения, которые не могут позволить себе иметь собственный автотранспорт (пенсионеры, люди с ограниченными возможностями, население с низким уровнем дохода и др.);
      стимулирование использования экологически чистого транспорта, обеспечивающего уровень вредных выбросов в пределах, не наносящих вред здоровью людей и окружающей среде.

4.1. Анализ сильных и слабых сторон, возможностей и
ограничивающих факторов развития транспортной системы города Астаны

Результаты SWOC-анализа сформулированы на основе данных опроса, органов по статистике, обсуждений со специалистами и информации государственных органов.

Таблица 5

Сильные и слабые стороны, возможности и ограничивающие
факторы развития транспортной системы города Астаны

Сильные стороны	Слабые стороны
Относительно высокая плотность и компактная застройка старой части города	Изношенность значительной части пассажирского транспорта
Проведение работ по модернизации системы общественного транспорта	Низкий технический уровень автомобильных дорог, не отвечающих международным требованиям
Сравнительно низкая стоимость проезда в общественном транспорте	Загрязнение воздуха выхлопными газами, высокий уровень шума от автотранспорта
Наличие возможности вложения государственных инвестиций в развитие транспортной системы	Слабая маршрутизация общественного транспорта, переполненность автобусов в часы пик
Наличие в старой части города красивых, облагороженных зелеными насаждениями улиц, располагающих к пешим прогулкам	Слабая осведомленность специалистов - транспортников в вопросах устойчивого транспортного развития
Концентрация новых мест трудоустройства в доступном для общественного транспорта центре города	Некомфортные условия для прогулок в районах новостроек (отсутствие зеленых насаждений, незащищенные от ветра территории)
Возможности	Ограничивающие факторы
Выделение дорожных полос для движения общественного транспорта с целью предупреждения дорожных пробок	Темпы экономического роста и увеличения численности населения опережают мероприятия по планированию и обеспечению соответствующей инфраструктуры
Высококачественный и эффективный общественный транспорт, оптимизация маршрутной сети, внедрение альтернативных видов общественного транспорта	Рост количества частных автомобилей, транспортных "пробок", отсутствие территорий для парковок и, как следствие, нерациональное распределение земли
Внедрение современных технических средств регулирования дорожного движения, позволяющих сократить задержки транспорта на перекрестках	Недостаточно эффективное использование бюджетных средств, инвестируемых в строительство магистралей

Бокс 6. Международный опыт
    Анализ лучшей международной практики показал, что в большинстве крупных городов мира наблюдается нехватка городской территории для движения и парковки легковых автомобилей и существует проблема обеспечения системы эффективного вещественного транспорта. На один пассажиро-километр автомобилю требуется примерно в 7 раз больше пространства по сравнению с общественным транспортом и пешеходной ходьбой.
    В западно европейских городах расстояние, пройденное "устойчивыми" способами передвижения (ходьба, велосипедная езда, общественный транспорт), сопоставимо с размерами самих городов. Чем больше город, тем проблематичнее добраться до его центра на личном автотранспорте и меньше шансов найти свободное место для стоянки.
     Снижение роли личного автотранспорта наблюдается в тех городах, где обеспечены высокоэффективные виды альтернативного транспорта, ограничено количество парковок и устройство автодорог изначально не приспособлено к интенсивному транспортному движению. К подобным, сопоставимым по площади с Астаной, городам можно отнести Цюрих (Швейцария), Стокгольм (Швеция), Болонья (Италия) и Амстердам (Нидерланды). Этим городам удалось на собственном примере продемонстрировать, что интенсивность дорожного движения поддается управлению и контролю.
    В мировой практике используется три основных способа ограничения движения:
    ограничение, при котором регулируется интенсивность движения физическими мерами (закрытие дорог, запрещение стоянок);
    использование мер, ограничивающих, но не запрещающих движение транспорта (введение платы за парковку, взимание пошлин за проезд, выделение дорожных полос для движения автобусов);
    использование мер, направленных на снижение спроса на личный автотранспорт (посредством взимания сборов с владельцев транспортных средств, а также инвестирования в эффективный общественный транспорт).
    Планирование, ориентирующееся на потребности автотранспорта, предусматривает использование значительных земельных ресурсов и расширение территорий, а также высокие строительные и эксплуатационные издержки, связанные с обеспечением соответствующей инфраструктуры. Перепланировка городских районов и улиц, которые изначально предназначались только для автомобильного движения, в целях введения движения высококачественного общественного транспорта - более дорогостоящее и не достаточно эффективное мероприятие решения проблемы управления интенсивностью трафика по сравнению с применением основных способов ограничения автомобильного движения (например, города штата Калифорния (США)).

4.2. Стратегические задачи по обеспечению
эффективной транспортной инфраструктуры города Астаны

Достижение стратегической цели устойчивого развития города "Поддержание благоприятной окружающей среды и устойчиво функционирующей инфраструктуры" будет обеспечиваться решением стратегической задачи: развитие общественного транспорта и пешеходного движения.

Развитие общественного транспорта и пешеходного движения

      Решению данной задачи будет способствовать реализация ряда мероприятий, предусмотренных в Государственной программе социально-экономического развития города Астаны на 2006-2010 годы. В частности, внедрение и развитие альтернативных видов внутригородского пассажирского транспорта, а именно строительство системы рельсового общественного транспорта облегченного типа.
      Вместе с тем, следует отметить, что после достижения целей Государственной программы в части строительства транспортных развязок и других сооружений, приоритетное значение будет иметь инвестирование в повышение качества услуг общественного транспорта, в том числе приобретение новых типов автобусов, троллейбусов, оснащенных устройствами, необходимыми для передвижения людей с ограниченными возможностями, граждан пожилого возраста.
      За счет усиления требований безопасности жизни горожан, экологичности транспорта, облегчения передвижения пожилых людей и инвалидов, а также стандартов повышения качества оказываемых услуг будут стимулироваться обновление и модернизация общественного транспорта, автопарков и маршрутов общественного транспорта с целью повышения надежности, безопасности движения, сокращения энергопотребления и негативного экологического воздействия.
      Акиматом будут приняты меры по популяризации общественного транспорта с использованием современных технологий и знаний, по строительству новой сети гаражей в соответствии с запросами и средствами жителей, снижению наземных стоянок.
      Поскольку городской общественный транспорт является важным фактором устойчивости городского развития, будет разработана программа транспортной системы города на 2010-2030 годы, предусматривающая сбалансированное развитие общественного и индивидуального транспорта, оптимизацию маршрутной сети с учетом реальных пассажиропотоков, увеличение количества подвижного состава всех видов общественного транспорта, повышение пропускной способности дорожной сети и приведение ее в соответствие с современными требованиями, а также меры по снижению вредных воздействий транспорта на окружающую среду. Для создания условий качественного развития транспортной инфраструктуры города будет обеспечено:
      ускоренное развитие улично-дорожной сети в городе, строительство магистралей общегородского и районного значения, а также реконструкция существующих магистралей с доведением их до современных требований дорожного движения;
      объединение улично-дорожной сети города и его пригородной зоны, развивая сложившуюся сеть основных магистралей, создавая дублирующие магистрали и повышая их классность;
      создание современной системы мониторинга состояния дорожно-транспортной сети города;
      развитие инженерного оборудования дорожной сети города, создание транспортных развязок на разных уровнях, путепроводов через железнодорожные пути, подземных пешеходных переходов;
      создание системы оптимального взаимодействия муниципального и частного общественного транспорта.
      Пешеходное движение сосредоточено, в основном, в местах пересечения дорог, транспортных терминалов, высокой концентрации рабочих мест, мест общественного пользования и исторических достопримечательностей. В таких местах и в отдаленных жилых районах столицы будут созданы пешеходные зоны, которые могут предложить населению и туристам удобное и полное использование всей территории. Будет организовано строительство велосипедных дорожек в Астане, что будет способствовать решению проблемы поездок до школы и работы и обратно в большинстве жилых районов.
      Стимулирование пешей ходьбы и велосипедной езды предполагается за счет:
      строительства тротуаров с учетом оптимальности их расположения от одного пункта назначения до другого;
      обеспечения качественного покрытия пешеходных дорожек и освещения улиц;
      высококачественных указателей "пешеходных переходов" на дорогах;
      приоритета - за пешеходами на определенных участках или важных перекрестках;
      жесткого скоростного ограничения на определенных участках дорог.
      Для создания сбалансированных и интегрированных групп жилых домов, включающих несколько видов владения недвижимостью, стимулирующих пешеходное движение, городская форма планирования должна соответствовать следующим критериям:
      компактные районы, обеспечивающие возможность пешеходной ходьбы и эффективную деятельность общественного транспорта;
      организация торговых точек, предприятий и офисов в пределах города.

§ 3. Стратегическая цель 3.

Формирование социально-устойчивого общества

1. Формирование динамично-развивающегося общества

Устойчивое развитие города предполагает создание условий для формирования динамично-развивающегося общества, в котором каждый обладает возможностью трудоустройства, правом на соответствующее жилье, образование, медицинское обслуживание и проведение досуга.

1.1. Анализ сильных и слабых сторон, возможностей и
ограничивающих факторов формирования динамично-
развивающегося общества города Астаны

SWOC-анализ осуществлен на основе социологического опроса (приложение 4), данных Агентства Республики Казахстан по статистике, местных исполнительных органов, региональных программных документов, обсуждений с общественностью и деловыми кругами города Астаны.

Таблица 6

Динамично-развивающееся общество города Астаны:
сильные и слабые стороны, возможности
и ограничивающие факторы

Сильные стороны	Слабые стороны
Ежегодное увеличение денежных средств, выделяемых на развитие системы образования и здравоохранения, строительство, материально-техническое оснащение учреждений здравоохранения и образования	Дефицит государственных лечебно-профилактических организаций, государственных учреждений дошкольного и общего образования, недостаточная материально-техническая оснащенность данных организаций
Более высокий уровень жизни населения столицы по сравнению с другими регионами республики	Рост уровня общей заболеваемости населения, а также заболеваемости наркологическими расстройствами, в том числе среди детей
Поддержка и совершенствование работы действующих объектов культуры и спорта, расширение сети объектов досуга	Высокий уровень материнской и младенческой смертности, слабое репродуктивное здоровье женщин
Рост населения трудоспособного возраста и снижение эмиграции	Низкий уровень заработной платы работников социальной сферы
Проведение международных фестивалей, конкурсов и выставок, способствующих увеличению притока туристов в город	Дефицит жилья для граждан со средним и низким достатком
	Недоступность для значительной части населения услуг социально-культурной сферы в связи с их высокой стоимостью
	Недостаток учреждений внешкольного образования и досуга для детей
	Слабое развитие туризма, имеющего большое экономическое значение для города, недостаточная материально-техническая база туристской отрасли
Возможности	Ограничивающие факторы
Расширение сети медицинских и образовательных учреждений, оснащение государственных лечебно-профилактических учреждений города современной медицинской техникой и оборудованием	Рост заболеваемости населения вследствие сохранения неблагоприятного воздействия окружающей среды, непрофессионального оказания медицинской помощи
Повышение уровня профессиональной подготовки медицинских и педагогических работников, привлечение опытных и высококвалифицированных специалистов в столицу	Сокращение числа высококвалифицированных специалистов и снижение качества их труда при сохранении низкой заработной платы в сферах культуры, здравоохранения и образования
Расширение сети и развитие учебно- материальной базы учебных заведений профессионально- технического образования и подготовка квалифицированных кадров с участием работодателей
Повышение качества образования, развитие научно-технической базы, позволяющей развивать наукоемкие и высокотехнологичные производства

Бокс 7. Международный опыт
    Вопросы обеспечения культурного развития, досуга, спортивных мероприятий являются актуальными для многих городов мира. Например, одним из приоритетных направлений развития Оттавы, определенных Стратегией управления ростом Оттавы до 2020 года, является формирование здорового и активного общества, в котором каждый человек имеет доступ к социальным услугам, услугам здравоохранения, возможность участвовать в культурных и спортивных мероприятиях. В Оттаве проведение большинства культурных мероприятий обеспечивается усилиями государственных органов управления при активном участии и поддержке местных сообществ.
    Одним из успешных примеров решения проблемы повышения качества школьного образования является опыт США. 8 января 2002 года в стране принят закон "Не оставляя в стороне ни одного ребенка", в соответствии с которым были пересмотрены многочисленные, не достаточно эффективные государственные программы модернизации системы образования США. Данный закон определил четыре приоритета: усиление ответственности школ за успеваемость учащихся (школы, в которых успеваемость возрастает, соответствующим образом вознаграждаются, с этой целью создан государственный фонд в объеме 500 млн. долларов), материально-техническое оснащение школ и повышение квалификации учителей, самостоятельность школ и более гибкое финансирование на местном уровне. В результате реализации закона в значительной части школ повысилась успеваемость учащихся, в том числе детей из малообеспеченных семей, а также увеличилась доля детей, поступивших в колледжи без прохождения дополнительной специальной подготовки.
    Как показал анализ международного опыта, в столицах развитых стран разрабатываются и реализуются специальные программы, направленные на обеспечение широкого выбора доступного жилья для разных слоев населения. Они включают в себя, в том числе мероприятия, способствующие эффективному функционированию рынков земельной собственности, строительства и финансов.
Одними из широко применяемых в мире вариантов решения проблемы доступного жилья на среднесрочную перспективу являются благоустройство и реконструкция старого жилищного фонда. Также мировая практика свидетельствует, что аренда жилых помещений различного класса на длительный срок без права ее изъятия у собственника на рынке недвижимости успешно конкурирует с куплей-продажей и удовлетворяет до 60 % потребности в жилье. В настоящее время в Швеции доля арендного жилья в общем жилом фонде составляет 57 %, Нидерландах - 55 %, Германии - 60 %, Дании - 44 %, США - 34 %, при этом, на одного жителя приходится до 46 кв.м. жилой площади. Арендный сектор во всех странах создавался за счет частных инвестиций, средств общественных объединений. Основная задача государственных органов заключалась в выделении земельных участков на льготной основе при определении целевого назначения их использования.

1.2. Стратегические задачи по формированию динамично-
развивающегося общества города Астаны

      Астана ставит своей целью обеспечение высокого уровня жизни населения города и гостей столицы, создание привлекательного и гармоничного общества. Качество жизни в столице будет являться отличительным признаком не только города, но и страны в целом. При этом Астана стремится достигнуть качественного роста, не ставя под угрозу экологию, самобытные рекреационные ресурсы. Поддержание жизнедеятельности жилых зон, высокое качество услуг здравоохранения и образования, наличие оживленного центра и богатых культурных ценностей одинаково важны для достижения конкурентоспособности города на внутреннем и внешнем рынках.
      Для того чтобы Астана стала динамично развивающимся, передовым городом, необходимо, прежде всего, придание политике государства в области здравоохранения, образования, культуры, туризма и спорта большей последовательности и агрессивности на основе следующих принципов:
      обеспечение равного доступа к образованию, здравоохранению, повышение статуса учителей и врачей;
      сохранение высокой толерантности жителей города, идентичности и уникального своеобразия местных сообществ и отличительных особенностей народов, проживающих в Астане;
      поддержание развития Астаны как творческого, доброжелательного города с многонациональным и поликультурным обликом посредством формирования и развития местных традиций, достоинств и потенциала населения;
      улучшение городской системы социализации детей, подростков и молодежи.
      В целом, устойчивое развитие города, как передового центра с развитой индустрией развлечений предполагает создание динамично-развивающегося общества, в котором каждый обладает возможностью трудоустройства, правом на соответствующее жилье, образование, медицинское обслуживание и проведение досуга. Эти цели будут достигаться в результате:
      повышения доступности и качества услуг образования и здравоохранения;
      развития объектов досуга и культуры, туризма, спорта, формирования здорового и активного общества;
      обеспечения широкого выбора доступного жилья.

Повышение доступности и качества услуг
образования и здравоохранения

Задача сохранения и укрепления здоровья населения города за счет расширения доступа к качественным услугам здравоохранения имеет высший стратегический приоритет при переходе к устойчивому развитию. По определению ВОЗ и Оттавской хартии по развитию здоровья, здоровье - это состояние полного физического, духовного, социального благополучия, а не только отсутствие болезней и физических дефектов ⁷ .
_________________________
⁷ Оттавская хартия по развитию здоровья, Оттава, 21 ноября 1986 г.
_________________________

      В соответствии с позитивной концепцией ВОЗ к числу составляющих здоровья населения относятся многие факторы, поддерживающие динамическое равновесие между здоровьем людей и окружающим миром. При этом ведущим фактором здоровья и, соответственно, патологии является образ жизни.
      В соответствии с этими принципами будет разработана Программа формирования активного и здорового образа жизни в Астане. Основные стратегические направления будут связаны с созданием условий для всемерного развития физической культуры и спорта, проведением социальной политики по улучшению санитарно-гигиенической и эпидемиологической ситуации в городе, созданием адекватной системы воспроизводства здоровья новых поколений, материальной и социальной поддержки молодых семей, созданием условий, препятствующих росту заболеваний социального характера, совершенствованием подготовки медицинских кадров на всех уровнях и по всем аспектам. Усилия будут направлены также на повышение качества оказания медицинской помощи населению, особенно социально уязвимым, социально незащищенным группам. Акимат будет содействовать комплектации полного набора медицинских услуг в государственных объектах здравоохранения, обеспечению населения недостающими услугами.
      С целью раннего выявления заболеваний у населения акимат совместно с работодателями будет оказывать содействие в проведении ежегодных профилактических осмотров населения и совершенствовании диспансерного наблюдения. Для стимулирования роста средней продолжительности жизни населения будут созданы специальные высокотехнологичные центры, в том числе в области кардиохирургии.
      Будет создан городской фонд "Многодетная семья", поддерживающий систему социального патронажа многодетных семей, развитие центров и клубов молодой семьи, центров планирования семьи и репродукции, а также социальных служб для молодежи, работающих в направлении воспитания ответственного родительства и сохранения репродуктивного здоровья.
      Для поддержания благоприятной санитарно-эпидемиологической обстановки, организации систематической медицинской помощи жителям, укрепления и развития системы практического здравоохранения в городе будут разработаны программы многоуровневой стандартизации деятельности лечебно-профилактических учреждений и их отношений с пациентами, в том числе стандартных требований к кадрам, технологии, оснащению, внедрены протоколы диагностики и лечения заболеваний. В целях повышения качества медицинской помощи населению города надлежащее развитие получит система внутрибольничного менеджмента и аудита медицинских услуг.
      Качество жизни и жизненный потенциал населения во многом определяются уровнем образования и культуры жителей города, их мировоззренческой ориентацией и духовным развитием, имеющейся возможностью систематически получать и использовать необходимую информацию. Эти факторы определяют степень включенности городского сообщества в региональные, национальные и мировые общечеловеческие процессы прогрессивного развития. Образование, в процессе которого обретаются знания, отвечающие современным потребностям, общая культура и наиболее распространенные среди жителей нравственные установки, информационный потенциал территории служат критериями качества духовной и интеллектуальной жизни в городе. Поэтому формирование перспективной системы образования и воспитания в городе, культурная и информационная политика являются важнейшими стратегическими задачами в общей стратегии устойчивого развития Астаны.
      Учитывая, что главный стратегический ресурс в устойчивом развитии города - дети, подростки, молодежь, будущее города может быть обеспечено только через их воспитание и образование, особенно через дошкольную и школьную системы. Стратегия устойчивого развития города подразумевает, что образование и интеллектуальный рост населения должны существенно повысить способности каждого человека к самообеспечению, расширению доступа к новым технологиям и культурным ценностям. Существующая система образования лишь частично способствует гармоничному развитию личности в направлении идеологии устойчивого развития, только отчасти вырабатывает у учащихся стремление к интеллектуальному росту и освоению достижений культуры, созданных человеческой цивилизацией.
      Строительство дошкольных учреждений позволит увеличить охват детей в возрасте от 1 до 7 лет, воспитывающихся в дошкольных организациях, с 40,6 % в 2004 году до 60 % - в 2010 году и 95 % - в 2030 году. Эти дошкольные организации также будут обеспечивать предшкольную подготовку 5-6 летних детей.
      Предусматривается строительство к 2012 году в Астане "Детского городка" на 500 детей для обеспечения досуга детей и юношества, в деятельности которого будут сочетаться как элементы развлечений, так и образования.
      В системе школьного образования будут решены проблемы дефицита учебных мест, ликвидированы к 2010 году 3-4-х сменные занятия, к 2020 году - 2-х сменные занятия. Будет расширена и улучшена система профильного обучения детей в старших классах, созданы условия для расширения системы подготовки квалифицированных рабочих и специалистов со средним профессиональным образованием для формирующихся кластеров различных направлений. Организациями всех форм собственности будут приняты меры по развитию системы внутрипроизводственного обучения персонала в организациях, включая местных граждан (в том числе безработных) на базе собственных учебных центров.
      Основной путь воспитания у населения, прежде всего у детей, подростков и молодежи, стремления к интеллектуальному развитию и освоению достижений отечественной и мировой культуры, это - формирование единого и доступного каждому жителю образовательного пространства города, обеспеченного технологическими, материально-техническими и финансовыми ресурсами, создающего горожанам условия для получения современного образования в соответствии с их потребностями.
      Среди принципов устойчивого развития, провозглашенных ООН, особое место занимает принцип непрерывного образования граждан в течение всей их жизни. Непрерывное образование и, прежде всего, образование взрослых, служит средством систематической актуализации накапливаемых в мире знаний, обеспечивает рост человеческого капитала в городском сообществе, позволяет людям максимально и наиболее эффективно реализовать себя в процессе жизнедеятельности. Акиматом будет разработана и пропагандироваться концепция непрерывного образования, прививающая горожанам вкус к приобретению знаний как способу жизни, воспитание постоянного стремления к приобретению новых знаний, овладение методологической и рефлексивной культурой, формирование таких личностных качеств, которые помогают каждому нормальному человеку в процессе обучения или самообучения самостоятельно выстраивать траекторию своего интеллектуального развития на протяжении всей жизни.

Развитие объектов досуга и культуры, туризма, спорта,
формирование здорового и активного общества

       Привлекательность столицы в плане культуры и возможностей отдыха обеспечивает прочное основание для устойчивого развития города. Особую роль в таком работающем городе как Астана играют культура, искусство, творчество и спорт. Акимат города будет содействовать дальнейшему развитию всех видов творчества и спорта, в том числе активизации партнерства между представителями творческого сообщества и предпринимательского сектора.
      Переход к устойчивому развитию предполагает достижение соответствующего духовным традициям жизни казахстанцев уровня культуры. Поэтому важной стратегической задачей являются сохранение традиций культуры для будущих поколений и преумножение культурных ценностей города. Для этого будут систематически организовываться кампании по восстановлению исторических, культурных и нравственных традиций города, мобилизованы ученые на создание серии монографий по истории культуры города, ежегодно проводиться конкурсы среди школьников и молодежи на лучшее исследование по истории культуры города.
      Для проведения различных международных встреч, конференций, фестивалей, спортивных соревнований и кубков будет продолжено создание соответствующей инфраструктуры, включая места для проведения мероприятий и гостиничное обслуживание, соответствующие и поддерживающие статус Астаны как столицы и динамичного центра для туризма и развлечений. Акимат при сотрудничестве с государственными уполномоченными и общественными организациями, общественно-культурными заведениями и другими заинтересованными сторонами будет развивать маркетинговую стратегию для новых привлекательных в плане туризма объектов, продуктов и услуг, как например, новые национальные и местные музеи, реализовывать инициативы и стратегии, касающиеся сельского туризма, эко-туризма, спортивного туризма, используя близлежащее расположение курортной зоны Боровое и государственного природного заповедника "Коргалжино". Будет сформирована инфраструктура экологического туризма.
      Астана будет развиваться как город с континентальным пересечением коммуникационных маршрутов и информационного потока между Европой и Азией, Востоком и Западом, как город - благоприятный для размещения головных офисов международных организаций и место для проведения крупных мировых форумов.
      В Стратегическом плане сфера культуры рассматривается не только как производитель и хранительница культурных ценностей, но и как важный сектор городской экономики, обеспечивающий, в свою очередь, рост образования, занятости и развития наукоемких отраслей. Поэтому для усиления социальной роли культуры, обогащения на ее основе духовной и интеллектуальной жизни населения, использования ресурсов культуры в программах устойчивого развития города будут предусмотрены меры по следующим направлениям:
      в сфере трудовой и технологической культуры - разработка и реализация городской программы систематического трудового воспитания молодых поколений в учебных заведениях, на производстве, привития им культуры деловых межличностных отношений, включения в школьные общеобразовательные программы технологического образования, внедрения на предприятиях и организациях города основных элементов корпоративной культуры;
      в сфере экономической и организационной культуры - повышение культуры потребления у жителей города за счет постоянной пропаганды режима экономии, разработки и использования экономических механизмов, направленных на побуждение и воспитание стремления экономить ресурсы, поддерживать деловой стиль в общении с партнерами;
      в сфере культуры обслуживания населения и гостей города - разработка нормативных правовых актов по повышению культуры сервиса в городе, создание условий для повышения конкуренции среди организаций, оказывающих услуги населению и гостям города, в том числе путем систематического проведения городских конкурсов;
      в сфере экологической культуры - развитие в городе системы экологического образования и воспитания, начиная от детских учреждений и начальной школы до высшей школы, экологического просвещения через средства массовой информации, обеспечения прав граждан на достоверную информацию о состоянии окружающей среды, формирования нравственного отношения человека к окружающей среде путем создания экономических механизмов, обеспечивающих соблюдение стандартов, правил и нормативов, установленных в сфере охраны окружающей природной среды, природопользования и обеспечения экологической безопасности.
      Для пропаганды здорового и активного образа жизни будут организованы и поддержаны спортивные и физкультурные движения в Астане за счет следующих мер:
      расширения массовых спортивных мероприятий - кроссов, марафонов, лыжных состязаний;
      формирования в городе рациональной системы физкультурно-оздоровительных комплексов на дворовых территориях, реконструкции существующих и строительства новых спортивных площадок (в том числе футбольных, баскетбольных и волейбольных), кортов для тенниса и бадминтона, хоккейных коробок, беговых дорожек, сооружения из быстровозводимых металлических и прочих конструкций универсальных спортивных снарядов для детей и взрослых;
      развития и поддержки спортивных школ;
      создания в Астане высокоразвитой индустрии услуг физической культуры и спорта, физической рекреации и реабилитации различных групп населения.
      Для повышения эффективности развлекательных и спортивных мероприятий акимат города будет поддерживать культурные и социальные мероприятия, инициированные представителями этнических меньшинств посредством распределения грантовой помощи.

Обеспечение широкого выбора доступного жилья

      В основе жилищной политики Стратегического плана Астаны лежит принцип, согласно которому каждый человек ответственен за поиск собственного жилья, соответствующего его нуждам и запросам его семьи. Однако местные власти также несут ответственность за предоставление при определенных условиях арендуемого жилья тем, кто не по своей воле не способен самостоятельно обеспечить себя жильем.
      Доступность, разнообразие и качество жилья - это ключевые вопросы экономической политики, в соответствии с которой государственный контроль за соответствием жилого фонда государственным техническим нормативам и мониторинг будет осуществляться по следующим основным направлениям:
      планирование альтернативных видов жилья - разнообразных по типу, размеру и стоимости;
      сохранение, ремонт и реконструкция старых жилых зданий и кварталов - инвестирование в существующие активы, включая проведение работ по озеленению;
      организация государственных консультаций, мониторинг издержек жилищного строительства и стандартов качества;
      учет доли понесенных застройщиками издержек по обеспечению физической или социальной инфраструктуры города;
      изучение прогрессивных методов строительства и реконструкции с учетом местных условий.
      В основе решения стратегической задачи устойчивого жилищного развития должны быть не только количественное расширение жилищного фонда, но и принципы создания качественной городской среды. Реконструкция старого и строительство нового жилого фонда расширит выбор доступного жилья разного качества для различных групп населения города.
      Качественная городская среда представляет собой комбинирование разнообразных видов жилищных объектов, отличающихся по форме, размеру и типу собственности; открытые, четко выстроенные улицы и площади; наличие инфраструктуры, достаточной для поддержания должного уровня социально-бытового обслуживания; масштаб, соразмерный человеку, своеобразие и оригинальность; развитый общественный транспорт. Местными исполнительными органами   столицы будут предприняты меры по обеспечению в Астане качественной городской среды с учетом спроса на жилье, при этом, приоритетное значение будут иметь вопросы оснащенности жилых зданий приспособлениями, облегчающими доступ людям с ограниченными физическими возможностями, пожилого возраста.
      Для обеспечения населения города широким выбором доступного жилья разного качества будет предусмотрено:
      строительство коммунального жилья и общежитий для социально защищаемых слоев населения, приватизация которых будет возможна в соответствии с законодательством;
      создание условий для развития конкуренции на рынке жилья; организация работ по ремонту или реконструкции существующего жилищного фонда (дома и жилые застройки);
      разработка и реализация пилотных проектов развития и облагораживания территорий.
      Для повышения участия населения в общественной жизни столицы акимат будет стимулировать такие виды деятельности, которые поддерживают ощущение родства, преимущественно у детей и молодежи, с родным городом, приобщают к уходу за жилыми районами, общественными местами и озелененными территориями.

2. Социальное развитие и вовлеченность общества
в городскую жизнедеятельность

Устойчивое развитие города предусматривает создание и поддержание широкого спектра нематериальных благ, таких как гарантии личной безопасности, большое число степеней свободы во всех областях - от выбора профессии и места жительства до религиозного и национального самосознания и его реализации и, безусловно, комфортную окружающую среду. Поэтому Астана как город, соответствующий принципам устойчивости, будет обеспечивать право каждого человека, социальной или этнической группы на развитие того жизненного уклада, той культурной традиции, которые им желанны. Так как устойчивое развитие города невозможно без психологического комфорта его членов, без их гармонии с миром и собой, многие из стоящих задач будут решены не только законодательными, экономическими, административными мерами, но и на основе воли людей, сформированной на их нравственном чувстве, осознании потребностей устойчивого развития. Город будет пропагандировать формирование и утверждение новой идеологии устойчивого социально-экономического и экологического развития общества.
Исходя из идеологии устойчивого социально-экономического и экологического развития общества цель устойчивого развития Астаны заключается в создании города, привлекательного для проживания, и общества, которое поддерживает социально уязвимое население. Для достижения этой цели требуется участие всех уровней власти, эффективное оказание государственных услуг и предоставление местным жителям возможности принимать участие в принятии решений, затрагивающих их интересы.

2.1. Анализ сильных и слабых сторон, возможностей и
ограничивающих факторов социального развития города Астаны

Для проведения анализа использованы данные социологического опроса жителей и гостей города Астаны, статистики, результаты реализации региональных программ в социальной сфере, а также результаты заседаний круглых столов, проведенных в рамках общественного обсуждения проекта Стратегического плана.

Таблица 7

        Сильные и слабые стороны, возможности и
           ограничивающие факторы социального
              развития города Астаны

Сильные стороны	Слабые стороны
Относительно высокий жизненный уровень населения по сравнению с другими регионами республики	Низкий уровень участия общественности в принятии решений городскими властями
Относительно низкий уровень преступности и социальная стабильность	Малоэффективные меры по поддержке и интеграции в общество людей с ограниченными возможностями
	Недостаточный уровень оказания государственной помощи социально уязвимым слоям населения
Возможности	Ограничивающие факторы
Активное вовлечение общественности в городскую жизнедеятельность	Низкий уровень заработной платы работников социальной сферы и государственных служащих
Обеспечение возможностей трудоустройства людей с ограниченными возможностями	Низкий уровень гражданской ответственности за содержание и поддержание должного состояния окружающей среды
Разработка прогноза потребности в рабочих и специалистах по укрупненным группам профессий и специальностей в целях достижения баланса спроса и предложений рабочей силы на рынке труда города	Сокращение числа квалифицированных социальных работников и снижение качества их труда при сохранении низкой заработной платы

Бокс 8. Международный опыт
Анализ международного опыта показал, что имущественная дифференциация населения городов приводит к сосредоточению малообеспеченных слоев населения в определенных районах, что ведет к снижению активности частного сектора, возможности трудоустройства, уменьшению уровня школьного образования, повышению преступности и обострению социального неравенства в данных частях городов. Это негативно отражается на развитии городов, в целом.
В конце прошлого века в ряде развитых стран, таких как Великобритания, США, были разработаны целевые программы, направленные в том числе на повышение эффективности сервисного обслуживания, создание рабочих мест, обеспечение равного доступа к услугам и благоприятных условий проживания для всех слоев населения. Реализация данных программ при непосредственном участии органов государственного управления, широком привлечении общественности позволила значительно улучшить ситуацию в городах.

2.2. Стратегические задачи по формированию
социально-устойчивого общества города Астаны

Для достижения стратегической цели "Формирование социально-устойчивого общества" определена следующая стратегическая задача: вовлечение общественности в городскую жизнедеятельность.

Вовлечение общественности в городскую жизнедеятельность

       Особое значение для городского сообщества в контексте устойчивости имеет социальное партнерство, в том числе и в рамках разработки и реализации Стратегического плана устойчивого развития города. Стратегический план, по существу, представляет собой договор общественного согласия, инструмент организации взаимодействия местных исполнительных органов, бизнеса и общественности. В нем учтены интересы различных групп населения города, которые согласовываются и интегрируются в общие интересы городского сообщества.
      От того, насколько зрелым является городское сообщество с точки зрения гражданской активности и ответственности, насколько устойчиво будет общественное согласие, в том числе в рамках стратегического партнерства, настолько возможны и позитивные изменения в улучшении качества жизни и повышении жизненного потенциала, а, следовательно, и успешность реализации Стратегического плана устойчивого развития города. Следует отметить, что по результатам социологического исследования населения Астаны, проведенного в 2005 году Центром устойчивого развития столицы совместно с Евразийским национальным университетом им. Л.Н. Гумилева, 29,1 % опрошенных респондентов считают необходимым расширить участие жителей в решении городских проблем, при этом 44,2 % - готовы лично участвовать в обсуждении вопросов городского развития и управления (приложение 4). В этой связи будет разработана Программа вовлечения общественности в городскую жизнедеятельность, направленная на обсуждение с населением, общественными объединениями, деловыми кругами проектов и программ развития Астаны.
      Социальная работа местных органов будет организована таким образом, чтобы стимулировать широкое участие жителей в решении проблем города на основе взаимопомощи и кооперации. Акимат, прежде всего, должен будет выступать в качестве организатора и менеджера, стимулирующего общественную самоорганизацию, координирующего действия различных общественных объединений. Будут разработаны механизмы взаимодействия между местными исполнительными органами, социальными работниками государственных учреждений и общественными объединениями, схема финансирования социальных услуг, основанная на возможности их полной или частичной оплаты получателями услуг, привлечения благотворительной помощи.
      В целях организации комплексного обслуживания одиноких гражданах пожилого возраста будет построен специализированный муниципальный "социальный" дом, предусматривающий единую систему обслуживания пожилых людей. Дом будет оснащен специальными приспособлениями, в том числе лестницами, лестничными площадками, лифтами, максимально приспособленными для проживания пожилых людей, инвалидов с поражениями опорно-двигательного аппарата. Будут предусмотрены встроенные нежилые помещения - столовая, медицинский кабинет, зал лечебной физкультуры и парикмахерская, то есть пожилые люди смогут, не выходя из дома, получить все необходимые услуги.
      Также будет создан городской Центр социального обслуживания, объединяющий в себе отделения по социальной помощи на дому, медико-социальной помощи, организации досуга пожилых людей и людей с ограниченными возможностями.
      Эффективная реализация данных инициатив требует активного участия общественных объединений, ассоциаций, молодежи города.
      Будет проводиться работа по пропаганде добровольческой деятельности среди молодежи по оказанию помощи социально незащищенным, уязвимым слоям населения города.

4. Стратегическая цель 4.
Совершенствование системы городского управления

Система государственного управления играет важнейшую роль в обеспечении устойчивого развития города. Успех в реализации тех или иных решений напрямую зависит от понимания государственными служащими, специалистами государственных учреждений и предприятий целей и задач устойчивого развития.

1.1. Анализ сильных и слабых сторон, возможностей и
ограничивающих факторов развития системы
городского управления в городе Астане

SWOC-анализ проведен на основе изучения различных нормативных правовых актов, регулирующих деятельность местных исполнительных органов столицы, программных документов города Астаны, результатов социологического опроса населения и предложений государственных служащих.

Таблица 8

      Сильные и слабые стороны, возможности и
      ограничивающие факторы развития системы
      городского управления в городе Астане

Сильные стороны	Слабые стороны
Сильная экономическая база	Высокий уровень централизации, принятия решений и планирование "сверху вниз"
Сформированное Главой государства видение столицы	Неравномерное развитие районов города, секторов экономики
Наличие законодательного акта о статусе столицы, определяющего правовой статус, организационно- политические основы функционирования г. Астаны	Стремление к детальному планированию
Широкие полномочия акимата по регулированию земельных отношений на территории города	Слабое использование информационных систем в процессе анализа и подготовки информации, необходимой для принятия решений
Возможности	Ограничивающие факторы
Децентрализация полномочий органов государственного управления	Трудности при делегировании (передач полномочий) центральными исполнительными органами местным органам государственного управления
Обучение государственных служащих, изучение международного опыта других стран и городов	Низкий уровень оплаты труда государственных служащих
Развитие системы образования, вовлечение общественности в городскую жизнедеятельность	Отсутствие у большинства государственных служащих теоретического и практического опыта применения современных методов планирования и урбанистики
Улучшение качества государственных услуг, предоставляемых населению	Неполная достоверность статистических данных, их неэффективное использование
Внедрение методики и системы показателей оценки деятельности местных исполнительных органов	Низкий уровень сотрудничества между городскими властями, предпринимателями и обществом в целом приводит к общей пассивности и слабому участию общественности в процессе принятия решений

Бокс 9. Международный опыт
    Как показывает международный опыт, только менее 10 % всех разработанных стратегических документов успешно реализуется на практике. Основными проблемами, с которыми сталкиваются государственные органы управления в процессе реализации стратегических документов, являются:
    низкий уровень осведомленности и понимания стратегических целей и задач сотрудниками;
    отсутствие взаимосвязи между процессами разработки бюджета государственных органов и достижением стратегических целей и задач;
    ограниченные возможности мотивации и материального поощрения сотрудников государственных органов;
    недостаточный уровень участия руководства в обсуждении стратегических документов.
    Во многих странах для достижения поставленных стратегических целей и задач внедряются механизмы стратегического управления как на уровне отдельных городов, так и государственных органов. Анализ деятельности государственных органов в развитых странах мира показал, что существуют эффективные специальные методы, позволяющие не только формализовать стратегию, но и устанавливать конкретные долгосрочные целевые показатели для каждого уровня управления. Данные ключевые показатели деятельности не только нацеливают на достижение соответствующих стратегических целей и задач, но по ним можно также оценивать деятельность государственных органов.
    Например, в США в 1993 году был принят Федеральный закон "Об оценке результатов деятельности государственных учреждений", в соответствии с которым организации, финансируемые из федерального бюджета, обязаны внедрить систему отчетности, основанную на оценке результатов деятельности, а также разработать цели и оценивать свой успех в их достижении. В результате принятия этого   закона государственные организации впервые вынуждены были связывать свои расходы с целями деятельности.
    Современные системы управления в органах государственной власти, основанные на оценке конечных результатов их деятельности, успешно внедрены в ряде государственных органов Канады, Швеции, Австралии и других развитых стран.
    Устойчивое городское руководство отличается тесным межуровневым взаимодействием и взаимосвязью с широкой общественностью, которой оно управляет и интересам которой служит. В развитых странах органами городского управления принимаются меры по:
    привлечению общественности к обсуждению вопросов городского и местного планирования, в том числе путем: информирования жителей о предстоящих планах и предложениях, мониторинга населением реализации решений городских органов управления;
    содействию государственных органов развитию предпринимательства, частной инициативы путем: оказания консультаций предпринимателям, реализации планов с использованием предложений жителей города, принятия во внимание пожеланий населения;
    обеспечению партнерства государственных органов с общественными объединениями, неправительственными организациями, ассоциациями предпринимателей по реализации совместных проектов, обмену информацией и опытом.

1.2. Стратегические задачи по развитию системы
городского управления в городе Астане

       Реализация стратегической цели "Совершенствование системы городского управления" будет обеспечена в результате решения следующих стратегических задач:
      совершенствование системы стратегического управления городом;
      повышение квалификации и обучение государственных служащих местных исполнительных органов новым знаниям и навыкам по устойчивому развитию, системе стратегического управления;
      повышение качества государственных услуг, предоставляемых населению и юридическим лицам.

Совершенствование системы стратегического управления городом

       Для достижения стратегических целей развития столицы требуются дальнейшее совершенствование методов управления деятельностью местных государственных органов столицы и, прежде всего, ориентация системы управления на стратегические цели и задачи.
      Для этого в местных исполнительных органах столицы будет внедрена система мониторинга и контроля реализации стратегических целей и задач, а также оценки деятельности местных исполнительных органов на соответствие стратегическим целям.
      Внедрение системы стратегического управления будет способствовать улучшению координации действий государственных органов и учреждений, направленных на достижение общих целей, принятию эффективных решений. Создание и внедрение системы будет нацелено на формализацию Стратегического плана, доведение стратегических целей и задач до каждого сотрудника местных исполнительных органов. Система позволит обеспечить мониторинг и обратную связь с населением, потребителями государственных услуг.
      Результаты работы государственных органов будут качественно и количественно измеряемы, что в свою очередь, позволит значительно повысить качество предоставляемых государственных услуг населению города.
      Для обеспечения активного участия граждан и их объединений в местном государственном управлении на регулярной основе будут проводиться общественные слушания, круглые столы, результаты которых будут учитываться городскими органами управления при принятии социально значимых решений. Проведение данных мероприятий будет содействовать реализации принципов прозрачности и открытости деятельности государственных органов.
      Внедрение системы стратегического управления позволит разработать эффективные методы реализации стратегических задач, установить показатели оценки деятельности государственных органов и достижения стратегических целей и задач.

Повышение квалификации и обучение государственных служащих
местных исполнительных органов новым знаниям и
навыкам по устойчивому развитию,
системе стратегического управления

      Успешное выполнение государственными органами поставленных перед ними задач в определенном периоде само по себе не гарантирует достижение таких же результатов в будущем. Так же, как и сотрудникам частных компаний, государственным служащим необходимо постоянно совершенствовать свои профессиональные навыки. Основной целью в рамках данной задачи должно быть достижение того, чтобы государственные служащие и сотрудники местных исполнительных органов, руководители государственных учреждений в профессионально-квалификационном и деловом отношениях соответствовали задачам работы этих органов и учреждений.
      Повышение квалификации государственных служащих местных исполнительных органов должно осуществляться на постоянной основе. В этой связи местными органами государственного управления будут регулярно организовываться семинары, курсы повышения квалификации государственных служащих с привлечением опытных отечественных и зарубежных специалистов. Будут проводиться интенсивные тренинговые программы для развития навыков по устойчивому развитию, системе стратегического управления, изучения соответствующего международного опыта.
      Задача обучения и повышения квалификации является одной из ключевых составляющих системы стратегического управления, поскольку от качества обучения государственных служащих зависит и качество разработанных программ для выполнения поставленных перед той или иной государственной структурой задач и, соответственно, качество удовлетворения потребностей всего общества.
      Руководитель любого уровня наряду с конкретными знаниями, методами, средствами обеспечения его управленческой деятельности должен обладать широким методологическим кругозором, соответствующими знаниями и глубоким пониманием методов решения проблем устойчивого развития региона и государства. От способностей руководителей и специалистов акимата обеспечивать устойчивость подведомственных им процессов зависит не только стабильность жизни всех сфер городского общества, но также уровень жизни и психологическое состояние каждого гражданина. Решение проблем устойчивого развития должно рассматриваться как ядро сферы управления и стержень любой организаторской и управленческой деятельности.
      Таким образом, существует необходимость теоретической и практической подготовки государственных служащих местных исполнительных органов всех звеньев и уровней по проблемам стратегического и устойчивого развития на систематической основе.

Повышение качества государственных услуг,
предоставляемых населению и юридическим лицам

      Удовлетворенность населения качеством услуг, предоставляемых государственными органами, учреждениями и предприятиями, является одним из самых важных показателей устойчивого развития города. Для обеспечения высокого уровня качества государственных услуг, соответствующего международным стандартам, необходимо совершенствование механизма их предоставления.
      В городе в 2005 году реализован пилотный проект по созданию центра обслуживания населения по принципу "одного окна". Однако наряду с этим, необходимо внедрение обязательного государственного стандарта по каждому виду государственных услуг, предоставляемых населению. Разработка и внедрение стандарта, регламентирующего сроки рассмотрения документов, объем внутреннего документооборота, скорость обслуживания и т.д., позволит унифицировать действия служащих государственных органов, учреждений и предприятий, обслуживающих население.
      Одним из способов, направленных на повышение качества государственных услуг, является четкое нормирование текущих и капитальных расходов, в том числе путем разработки правил оснащения государственных организаций оборудованием, его применения и обновления, порядка проведения инженерно-технической оценки состояния зданий. Это будет способствовать эффективному распределению, целевому использованию и оптимизации бюджетных средств, затрачиваемых на предоставление услуг жителям города.
      Важным направлением в деятельности местных исполнительных органов для решения данной стратегической задачи будет являться внедрение информационно-коммуникационных технологий, позволяющих оказывать услуги в онлайновом режиме (например, постановка на учет в центре занятости, оформление заявки на обслуживание на дому и др.).

5. Оценка показателей устойчивого развития города Астаны

      Достижение целей Стратегического плана устойчивого развития Астаны приведет к формированию в городе диверсифицированной и конкурентной инновационной экономики, динамично развивающейся высокими темпами.
      Методический подход при проведении вариантных расчетов параметров развития Астаны основан на модели Всемирного банка, предназначенной для долгосрочного экономического прогнозирования.
      Результаты расчетов по консервативному варианту приведены в таблице 9. По прогнозным расчетам, к 2030 году объем ВРП увеличится по сравнению с 2005 годом более чем в 20 раз, промышленного производства - почти в 25 раз, ВРП на душу населения превысит 60 тыс. долл. США.
      Эти результаты будут сопровождаться улучшением структуры промышленного производства города - удельный вес обрабатывающего сектора в нем достигнет - 85 %, но главное то, что совсем иным станет качество его роста: преобладающее место будут занимать высокотехнологичные и наукоемкие продукты с высокой добавленной стоимостью, конкурентоспособные на казахстанском и мировом рынках. Город действительно превратится в инновационный центр с экологически чистым производством.

Таблица 9

Показатели устойчивого развития
города Астаны до 2030 года

N п/п	Показатели	2004,факт	2005, оценка	2010	2015	2020	2025	2030
1	2	3	4	5	6	7	8	9
1	ВРП, млрд. долл. США	2,4	3,4	5,9	8,6	18,5	35,5	70,9
2	Структура ВРП, %
	Всего	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0
	Сельское хозяйство	0,2	0,2	0,1	0,1	0,1	0,5	1,0
	Промышлен- ность	7,1	5,7	5,6	7,4	7,1	7,3	7,0
	Строительство	17,6	14,0	14,7	16,4	15,8	16,2	14,5
	Торговля	18,2	16,5	17,0	14,6	13,8	13,2	11,5
	Транспорт и связь	19,7	24,7	26,0	29,0	29,3	32,8	35,5
	Прочие услуги	37,2	38,9	36,5	32,5	33,9	29,9	30,5
3	Выпуск промышленной продукции, млрд. долл. США	0,4	0,4	1,2	1,5	3,0	5,8	10,8
4	Структура промышленногопроизводства, %
	Всего	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0
	Обрабатываю- щая	77,7	77,5	80,8	83,9	84,4	84,3	84,7
	производство продуктов питания и напитков	20,1	20,1	18,3	16,6	14,8	13,6	12,4
	производство товаров промежуточ- ного исполь- зования (строительныематериалы, конструкции, металло- продукция, химическая промышлен- ность и др.)	37,4	37,5	44,6	47,1	47,1	45,4	45,4
	традиционно производимые товары конечного использования(мебель, швейные изделия, продукция машино- строения)	20,3	19,9	17,9	19,2	20,7	21,9	23,0
	новые виды товаров конечного использования(на основе инновационныхи наукоемких технологий)	0	0	0	1,0	1,9	3,4	4,0
	Производство и распреде- ление элек- троэнергии, газа и воды	22,3	22,5	19,2	16,1	15,6	15,7	15,3
3	Валовая добавленная стоимость (ВДС) промыш- ленности, млрд. долл. США	0,2	0,2	0,5	0,6	1,3	2,6	4,9
4	Промежуточное потребление, млрд. долл. США	0,2	0,3	0,4	0,7	1,1	1,5	2,1
5	Промежуточное потребление, в % от вы- пуска про- мышленной продукции	58	58	58	57	56	56	55
6	Численность населения, тыс.чел. ⁸	529,3	541,3	630,8	729,7	831,3	922,5	1015

Долгосрочный прогноз показателей развития города осуществлен по укрупненным группам отраслей и видов деятельности.
________________________
⁸ Консервативный вариант прогнозов, разработанных научно-исследовательской группой КИМЭП
________________________

Группа 1 - продовольственные товары и напитки

Данный вид деятельности характерен для всех столиц, так как обеспечивает продовольственные потребности населения, сети ресторанов и кафе, гостиниц. В связи с прогнозируемым увеличением численности населения города, данный вид деятельности должен стать одним из главных в структуре промышленного производства.

Группа 2 - производство непродовольственных товаров
промежуточного использования

В этой укрупненной группе товаров сгруппированы существующие и прогнозируемые на долгосрочную перспективу производства. В настоящее время основу этой группы составляют строительные материалы и конструкции, используемые при строительстве объектов города, а также металлургическое производство, обеспечивающее работу предприятий машиностроения и других видов деятельности. В эту же группу также вошли химическая промышленность, производство изделий из пластмасс, резины, дерева и прочие отрасли промышленности. Данная группа видов деятельности будет обеспечивать материалами, конструкциями, полуфабрикатами и комплектующими изделиями работу всех отраслей экономики города. Вследствие этого удельный вес данной группы отраслей будет высоким.

Группа 3 - традиционно производимые в г. Астане
товары конечного использования (мебель,
швейные изделия, продукция машиностроения)

Данная группа видов деятельности сформирована для того, чтобы оценить, как будут развиваться сформировавшиеся в настоящее время виды деятельности. Все эти виды деятельности достаточно гармонично вписываются в перечень отраслей, которые возможно развивать в городе со статусом столицы как с точки зрения спроса и предложения товаров, так и с точки зрения экологии, образования и квалификации жителей столичного города. Производство мебели и пошив качественных товаров массового потребления в Астане будет присутствовать всегда.

Группа 4 - новые виды товаров
конечного использования (на основе
инновационных и наукоемких технологий)

С учетом приоритетов стратегического развития города Астаны как центра науки и образования, а также его притягательности для молодых людей, данные виды деятельности должны стать в долгосрочной перспективе основой промышленного потенциала города. Развитие космической науки, биотехнологий и других прогрессивных направлений науки и техники будет концентрироваться в Астане.
В связи с тем, что для организации наукоемких производств требуется определенный период, связанный с развитием человеческих ресурсов и научных исследований, при прогнозировании развития этой группы видов деятельности, предусмотрен временной лаг, для начала производства таких товаров.

Производство и распределение электроэнергии,
газа и воды, как обеспечивающей отрасли,
будет развиваться темпами, адекватными росту ВРП,
но с учетом развития энергосберегающих технологий.

      Производство услуг будет главной составляющей перспективной структуры экономики города. По расчетам, до 2020 года доля производства товаров будет возрастать, однако, затем доля услуг будет расти более высокими темпами. Это обосновывается тем, что для роста услуг необходимо будет обеспечить производственную базу, основу которой составляет промышленность.
      Однако достижение устойчивого развития города - длительный процесс.
      Необходимо осуществлять постоянный контроль за ходом реализации мероприятий, направленных на достижение стратегических целей устойчивого развития, проводить оценку эффективности используемых средств, степени достижения поставленных целей. Это предполагает наличие соответствующих показателей - индикаторов устойчивого развития ⁹ .
      Международными институтами и специалистами в сфере устойчивого развития продолжается работа по определению индикаторов устойчивого развития как для стран в целом, так и отдельных населенных пунктов по трем группам: экономические, социальные и экологические.
      В этой связи, для города Астаны представляется возможным использование ряда агрегированных индикаторов устойчивого развития: интегрированный индекс человеческого развития (продолжительность жизни, грамотность, валовой региональный продукт на душу населения), индекс загрязнения атмосферы, использование возобновляемых ресурсов, охват населения коммунальными услугами, обращение с отходами и др. Наличие индикаторов устойчивого развития позволит совместно с разработкой и внедрением системы стратегического управления проводить оценку деятельности государственных органов, направленной на достижение соответствующих стратегических задач.
      Перечень ряда важнейших индикаторов устойчивого развития и их целевые значения для города Астаны приведены в таблице 10.
_____________________________
⁹ Решение конференции ООН по окружающей среде и развитию в Рио-де-Жанейро в 1992г.
_____________________________

Таблица 10

Индикаторы устойчивого развития
г. Астаны и их целевые значения

	Показатели	Ед. измерения	2004 (факт)	2005 (оценка)	2010
1	2	3	4	5	6
Экологические индикаторы
1	Выбросы загрязняющих веществ в атмосферу, в том числе:	тыс. тонн	93,7* ¹	98,3* ¹	93,5
	от стационарных источников загрязнения	тыс. тонн	51,6* ¹	54,2* ¹	51,5
	от передвиж- ных источни- ков загряз- нения (авто- транспорт)	тыс. тонн	42,1* ¹	44,1* ¹	42,0
2	Число легко- вых автомо- билей на 1000 жителей	штук	142,7*	150,1	189,1
3	Уровень атмосферного загрязнения (ИЗА ₅ )	индекс	3,1* ¹	3,6* ¹	2,8
4	Накопление производстве- нных отходов	тыс. куб.м	62,29* ¹	60,05* ¹	54,05
5	Накопление твердых бытовых отходов	тыс. куб.м	616,65* ¹	751,94* ¹	676,7
6	Уровень водоемкости ВРП	куб. м/млн. тенге	136,0* ⁵	102,9* ⁵	80,8* ⁵
7	Оборотное и последова- тельное водоснабжение	млн.куб. м	135,0* ¹	140,75* ¹	147,8
8	Площадь зеленых насаждений внутри города в расчете на одного жителя	кв. м/чел.	9,8* ⁶	10,5* ⁶	13,0
9	Суточное во- допотребление на одного человека в жилых домах и общежитиях с низкой степенью благоустрой- ства	литров	35* ⁸	35* ⁸	40
	с высокой степенью благоустрой- ства	литров	360* ⁸	360* ⁸	300
10	Расходы на природоохран- ные меропри- ятия к ВРП	%	0,04* ⁵	0,03* ⁵	0,03* ⁵
11	Объем перерабатыва- емых отходов	%	0	0	10
12	Внедрение системы по- верхностного стока, охват территории города	%	0	0	20
Экономические индикаторы
13	ВРП на душу населения	тыс. долларов США	4,6	6,3	9,4
Социальные индикаторы
14	Средняя продолжитель- ность жизни при рождении	лет	70,8*	71,5	71,8
15	Младенческая смертность на 1000 родившихся	случаев	11,7**	14,0* ¹¹	11,4
16	Численность врачей на 10000 жителей* ¹³	человек	58,0	58,6	61,2
17	Уровень вакцинации детей* ¹⁴	%	98,5	98,9	99,0
18	Уровень безработицы	%	8,3**	8,0* ¹¹	6,9
19	Доля населе- ния,имеющая доходы ниже: величины прожиточного минимума стоимости продоволь- ственной корзины	%	1,1*	1,4*	0,9
19		%	0,8*	0,8*	0,6*
20	Индекс Джинни по 20 % группам населения		0,301*	0,300* ²	0,250
21	Уровень преступности, на 10000 жителей	случаев	83,5*	83,5*	70,0
22	Уровень грамотности населения (среднее образование)	%	99,7*	99,7*	100,0
23	Расходы на образование в ВРП	%	1,8* ¹⁵	1,9* ¹⁵	2,5
24	Индекс человеческого развития		0,842*	0,859*	0,876
25	Охват населения услугами: центрального водоснабжения	%	94,3* ¹⁷	96,4* ¹⁷	97,3
	канализации	%	72* ¹⁷	76* ¹⁷	82

продолжение таблицы

N	2015	2020	2025	2030
1	7	8	9	10
Экологические индикаторы
1	86,8	80,4	74,3	68,4* ²
	47,8	44,4	41,3	38,4* ²
	39,0	36,0	33,0	30,0* ²
2	238,3	270,0	300,3	350,0* ³
3	2,5	2,0	1,0	0,9* ⁴
4	45,9	34,4	17,2	3,4* ²
5	575,2	431,4	215,7	43,1* ²
6	62,3	48,0	37,0	28,5* ²
7	155,2	163,0	171,0	179,6* ²
8	15,0	17,0	18,5	19,2* ⁷
9	43	45	48	50* ⁹
	250	200	180	150* ⁹
10	0,3	0,7	1,1	1,5* ⁹
11	15	25	50	80* ²
12	50	70	80	100* ²
Экономические индикаторы
13	11,8	22,2	38,5	69,8
Социальные индикаторы
14	75,0	77,0	78,1	79,1* ¹⁰
15	8,0	5,6	4,0	3,3* ¹²
16	64,2	67,1	70,3	73,4
17	99,0	99,0	99,0	99,0
18	6,0	5,5	4,7	4,0* ²
19	0,8	0,7	0,6	0,5* ²
	0,4	0,2	0,0	0,0* ²
20	0,200	0,150	0,100	0,100* ²
21	60,0	45,0	35,0	25,0* ²
22	100,0	100,0	100,0	100,0* ²
23	3,0	3,5	4,0	5,0* ¹⁶
24	0,908	0,920	0,945	0,956* ²
25	98,0	98,7	99,4	100,0* ²
	88	92	98	100,0* ²

*)   Агентство Республики Казахстан по статистике
**) Управление статистики г. Астаны
*1) Управление по реализации природоохранных программ г. Астаны
* ²⁾ Прогноз ЦУРС
* ³⁾ Генеральный план развития г. Астаны
* ⁴⁾ Согласно критериям качества атмосферного воздуха,
     представленным Центром мониторинга загрязнения ОС,
     РГП "Казгидромет" в 2003 году
* ⁵⁾ Расчеты ЦУРС на основании данных Управления по реализации
     природоохранных программ г. Астаны
* ⁶⁾ ГКП "Зеленстрой"
* ⁷⁾ В соответствии с Комплексной схемой озеленения города
     Астаны до 2030 года
* ⁸⁾ ГКП "Астана су арнасы"
* ⁹⁾ Многие международные агентства и эксперты предлагают считать
     50 л на человека в день достаточным для удовлетворения
     питьевых потребностей, санитарно-гигиенических целей, мытья
     и приготовления пищи. Расход воды в сутки на человека
     в большинстве стран Европы, являющихся сторонниками экономного
     использования водных ресурсов, составляет 110-150 литров
* ¹⁰⁾ Средняя продолжительность жизни в Норвегии, которая стоит
     на 1 месте в рейтинге стран мира по уровню и продолжительности
     жизни, ООН, 2002 г.
* ¹¹⁾ Расчеты ЦУРС на основании данных Управления статистики
     г. Астаны
* ¹²⁾ Наименьший показатель младенческой смертности в мире
     по данным ЮНИСЕФ по итогам 2002 года в Швеции и Японии
* ¹³⁾ Департамент здравоохранения города Астаны
* ¹⁴⁾ Департамент санитарно-эпидемиологического надзора
     города Астаны. Рекомендованный Всемирной организацией
     здравоохранения и Министерством здравоохранения Республики
     Казахстан плановый уровень вакцинации детей составляет
     не менее 95 % (приказ МЗ РК от 26.06.95 г. N 270)
* ¹⁵⁾ Департамент образования города Астаны
* ¹⁶⁾ в ходе Дакарской конференции по вопросам образования
     рекомендовано странам с переходной экономикой направлять
     на развитие системы образования 6-7 % бюджетных средств страны
* ¹⁷⁾ Департамент санитарно-эпидемиологического надзора
     города Астаны
ж   Государственная программа социально-экономического развития
     г. Астаны на 2006-2010 годы

Заключение

      Для обеспечения эффективной реализации Стратегического плана устойчивого развития города Астаны определены стратегические цели и задачи, степень решения которых будет характеризовать эффективность работы государственных органов.
      В тоже время для каждой стратегической задачи будут разработаны соответствующие программы и (или) планы, включающие стратегические инициативы (мероприятия), направленные на достижение стратегических целей развития столицы.
      При разработке стратегических инициатив будут соблюдаться следующие основные принципы стратегического управления:
      принцип соответствия Стратегическому плану развития. Все стратегические инициативы должны соответствовать Стратегическому плану развития Астаны и быть направлены на решение соответствующих стратегических задач;
      принцип устойчивости. Все стратегические инициативы, включаемые в кратко- и среднесрочные программы и планы развития города должны основываться на принципах устойчивости, использовании комплексного подхода с учетом четырех аспектов: экологии, экономики, социального и общественного развития;
      принцип количественной и качественной оценки. Стратегические инициативы должны иметь измеримые количественные и качественные показатели, которые в последующем будут служить основой оценки эффективности их реализации;
      принцип анализа сильных и слабых сторон. Стратегические инициативы должны базироваться на анализе соответствующих сильных и слабых сторон, учитывать имеющиеся регулятивные (законодательные, нормативные), ресурсные и временные ограничения;
      принцип централизации. Координация разработки стратегических инициатив должна осуществляться на централизованной основе для всех структурных подразделений акимата. Это позволит обеспечить скоординированность стратегических целей и последовательность в работе всех уровней управления городом;
      принцип взаимосвязи. Все стратегические инициативы должны быть согласованы между собой и не быть взаимоисключающими. В случае появления таких противоречий окончательное решение должно приниматься акимом столицы с учетом приоритетов стратегического развития.
      После утверждения Стратегического плана будет разработан план стратегических инициатив, направленный на решение стратегических задач.
      Реализация Стратегического плана обеспечит устойчивое развитие города в долгосрочном периоде, достижение видения и выполнение миссии Астаны.
      Реализация стратегических целей и задач позволит достичь, по оценкам, следующих показателей устойчивого развития столицы к 2030 году:
      рост ВРП по сравнению с 2005 годом - более чем в 20 раз;
      увеличение объема промышленного производства - почти в 25 раз;
      снижение уровня безработицы - до 4 %;
      снижение объема вывозимых на свалку отходов - до 20 % от общего объема;
      снижение случаев младенческой смертности на 1000 родившихся - почти в 3 раза.

Приложение 1
к Стратегическому плану
устойчивого развития
г. Астаны до 2030 года

Стратегическая карта
устойчивого развития города Астаны

См. бумажный вариант

Приложение 2
к Стратегическому плану
устойчивого развития
г. Астаны до 2030 года

Анализ основных аспектов
устойчивого развития столицы

      С точки зрения обеспечения долгосрочной устойчивости столицы выделяются следующие основные аспекты:
      анализ моделей экономического развития успешных мировых столиц, сопоставимых с Астаной;
      факторы конкурентоспособности Астаны в сравнении с другими столицами государств Центральной Азии;
      факторы конкурентоспособности столицы в сравнении с другими крупными городами Казахстана;
      международный опыт формирования бюджетов столичных городов;
      анализ динамики и текущего положения Астаны.

1.1. Анализ моделей экономического
развития ряда мировых столиц

С конца XIX века 16 стран, в том числе Казахстан, перенесли свои столицы во вновь создаваемые или ранее функционировавшие города (таблица 1).

Таблица 1

Новые столицы государств

N№	Страна, новая столица	Год пе- ре- но- са сто- лицы	Бывшая столица	№N	Страна, новая столица	Год пере- носа столи- цы	Бывшая столица
1	США, Вашингтон	1800	Филадельфия	9	Малави, Лилонгве	1965	Зомба
2	Канада, Оттава	1875	Торонто	10	Белиз, Бельмопан	1970	Белиз - Сити
3	Австралия, Канберра	1927	Сидней	11	Танзания, Додома	1973	Дар Эс Салам
4	Пакистан, Исламабад	1959	Карачи	12	Кот-д' Ивуар, Ямусукро	1983	Абиджан
5	Бразилия, Бразилиа	1960	Рио-де- Жанейро	13	Германия, Берлин	1990	Бонн
6	Мавритания, Нуакшот	1960	Сент-Луис (Сенегал)	14	Нигерия, Абуджа	1991	Лагос
7	Ботсвана, Габеронес	1961	Мафекинг	15	Казахстан,Астана	1997	Алматы
8	Ливия, Триполи	1963	Бенгази	16	Малайзия, Путраджайя	2000	Куала- Лумпур

Одним из критериев оценки сопоставления уровня развития "новых" столиц является положение государства в мировом рейтинге конкурентоспособности стран, проводимом ежегодно Всемирным экономическим форумом.

Таблица 2

Основные экономические характеристики стран

Новая столица	Положение страны в мировом рей- тинге конкуренто- способности экономики, 2005 год	ВВП страны по паритету покупатель- ной способ- ности, 2004 год, млрд. долл. США	ВВП страны по ППС на душу населе- ния, 2004 год, долл. США
Вашингтон	США (2)	11 750, 0	40 100
Оттава	Канада (14)	1 023, 0	31 500
Канберра	Австралия (10)	611, 7	30 700
Исламабад	Пакистан (83)	347, 3	2 200
Бразилиа	Бразилия (65)	1 492, 0	8 100
Берлин	Германия (15)	2 362, 0	28 700
Астана	Казахстан (61)	118, 4	7 800
Путраджайя	Малайзия (24)	229, 3	9 700

Источник: Всемирный экономический форум
Центральное информационное агентство США

Расстояние между "новой" столицей и финансово-деловым центром страны также является важным критерием сопоставления (таблица 3). Города, близко расположенные к исторически устоявшимся финансово-деловым центрам, развиваются иначе, чем те, которые значительно удалены от них. Анализ показал, что, находясь на расстоянии до 1000 км от финансового центра, "новые" столицы могут выступать не конкурентами, а "продолжением" и "дополнением" этого центра. В случае же удаления новой столицы от финансового центра более чем на 1000 км необходимо рассматривать развитие новой столицы как города, функционирующего полностью самостоятельно.

Таблица 3

Расстояние между "новыми" столицами
и финансово-деловыми центрами

Новая столица	Расстояние между столицей и финансовым центром страны
Вашингтон	Вашингтон - Нью-Йорк - 300 км
Оттава	Оттава - Торонто - 450 км
Канберра	Канберра - Сидней - 286 км
Исламабад	Исламабад - Карачи - 1100 км
Бразилиа	Бразилиа - Сан-Пауло - 1160 км
Берлин	Берлин - Франкфурт на Майне - 558 км
Астана	Астана - Алматы - 1318 км
Пуатраджайя	Пуатраджайя - Куала-Лумпур - 32 км

При анализе учитывались и другие критерии развития столиц - численность населения, объем валового регионального продукта (далее - ВРП) столицы на душу населения, уровень безработицы, доля населения, занятого в органах государственного управления (таблица 4).

                                                    Таблица 4
               Основные социально-экономические
                  показатели развития столиц

Новая столица	Население новой столицы, на конец 2003 года, тыс. человек	ВРП столицы на душу населения, 2003 год, долл. США	Доля населения, занятого в органах гос. управления, 2003 год, в %	Уровень безработицы в столице, 2003 год, в %
Вашингтон	553, 5	32 750,0	34,2	6,6
Оттава	774, 1	32 373,0	19,6	6,9
Канберра	323,4	46 458,6	24	4,1
Исламабад	901,1	1 884,0	32,3	15,7
Бразилиа	2145,8	3 989,6	48	4,0
Берлин	3472,0	21 789,0	22,3	6,0
Астана	529,4	3 369,4	22	8,4
Путраджайя	40,0	8 092,0

      Анализ показал, что Астана по ряду параметров развития сопоставима со столицей Бразилии - Бразилиа как в части исторических предпосылок становления и создания современного архитектурного облика, так и направлений и темпов экономического развития.
      Основными отличительными особенностями Бразилии и Астаны являются:
      прежние столицы были развитыми городами, финансово-экономическими центрами своих стран;
      новые столицы расположены на значительном расстоянии от прежних столиц (Бразилиа - Сан-Паулу - 1160 км, Астана - Алматы - 1318 км);
      участие в разработке генеральных планов застройки столиц всемирно известных архитекторов (Лусиа Коста, Кисе Курокава);
      рост численности населения столиц происходил, главным образом, за счет переезда государственных служащих и прибытия трудовых мигрантов из других регионов стран;
      близкое положение государств в рейтинге мировой конкурентоспособности 2005 года (Бразилия - 65, Казахстан - 61);
      относительно равный объем валового регионального продукта столиц на душу населения (Бразилиа - 3 989,6 долларов США, Астана - 3 369,4 долларов США);
      высокий уровень занятости населения в сфере государственного управления.
      Основными причинами строительства новой столицы Бразилии явились:
      - месторасположение бывшей столицы - Рио-де-Жанейро на побережье океана (угроза природных катаклизмов);
      - необходимость стимулирования экономического развития центра страны;
      - возможность формирования у граждан страны сильного чувства национального единства.
      21 апреля 1960 года Бразилиа была официально провозглашена столицей Бразилии. Участок, на котором находится новая столица, был объявлен особой территориальной единицей Бразилии - Федеральным столичным округом.
      За период с 1960 по 2004 годы численность населения столицы Бразилии увеличилась со 140,2 тыс. человек до 2 233,6 тыс. человек (соответственно, доля населения столицы в общей численности страны возросла с 0,2 % до 1,2 %). Первоначально основную часть жителей новой столицы составляли государственные служащие и их семьи, переехавшие из бывшей столицы. Дальнейшее развитие Бразилиа повлекло за собой рост трудовых мигрантов из других регионов страны, образовавших вокруг города пригородные поселения. В настоящее время ежегодный прирост населения в Федеральном столичном округе составляет, в среднем, около 5,0 тыс. человек.
      Федеральный округ Бразилиа разделен на центральный столичный город, практически полностью ориентированный на выполнение функций государственного управления (министерства, ведомства, дипломатические представительства иностранных государств, офисы международных финансовых организаций), и города-спутники, расположенные в 50-300 км от Бразилиа, которые обслуживают столичный город и развивают промышленность местного значения. Бразилиа является примером подтверждения гипотезы о том, что ориентированный, преимущественно, на государственный сектор город может иметь стратегию устойчивого развития
      Основными характеристиками развития Бразилиа являются:
      в экономике Бразилиа доминирует оказание услуг: государственные, коммуникации, финансовые, юридические и услуги развлекательных учреждений. Так, в 2002 году в структуре ВРП столицы доля сельского хозяйства составила - 0,7 % от общего объема, промышленности - 6,3 %, услуг - 93 %;
      формирование значительной части поступлений бюджета столицы за счет средств, выделяемых центральным правительством (в соответствии со статьей 21 Конституции Бразилии);
      рост населения города с практически нулевой отметки в конце 1960-х годов до 2 282 тыс. человек в 2004 году;
      низкий уровень безработицы (по итогам 2003 года - около 4 %);
      удобная развязка транспортных коммуникаций, отсутствие пересекающихся автострад, регулирование движения транспорта системой разъездов и эстакад;
      расположение промышленных предприятий в городах - спутниках во избежание стихийного заселения столицы трудовыми мигрантами;
      успешная реализация моделей устойчивого городского планирования: в 1987 году Международный совет по вопросам памятников и достопримечательных мест (ЮНЕСКО) включил город в "Перечень объектов всемирного наследия", подлежащих охране, размеры площадей зеленого пространства на человека признаны в 1987 году ЮНЕСКО идеальными (25 кв. м на душу населения).

Таблица 5

Валовой региональный продукт
города Бразилиа в 1994-2004 годах

	ВРП, млн. долл. США	Численность населения, чел.	ВРП на душу населения, долл. США	Доля ВРП столицы в общем объеме ВВП страны, %
1994	8473	1737156	4877,5	1,94
1995	15566	1784047	8724,7	2,05
1996	17228	1830606	9411,5	2,12
1997	17930	1877015	9552,7	2,27
1998	20786	1923619	10805,5	2,75
1999	12288	2010527	6111,8	2,26
2000	13964	2051146	6808,2	2,48
2001	10207	2101818	4856,0	2,00
2002	6901	2145839	3216,0	2,00
2003	8737	2189789	3989,6	2,00
2004	8455	2233613	3785,3	2,00
2004	8455	2 233 613	3785,3	2,00

Источник: Агентство по национальной статистике и географии Бразилии

ВРП на душу населения в столичном округе более чем в 2 раза выше соответствующего показателя в среднем по стране. Доля ВРП столицы в валовом продукте страны на протяжении ряда лет практически находится на одном уровне и составляет 2 %.

Таблица 6

Структура валовой добавленной стоимости
произведенной продукции в Бразилиа

Виды экономической деятельности	1990	1995	2000
Сельское, лесное и рыбное хозяйство, животноводство	0,27	0,53	0,47
Добывающая промышленность	0,49	0,01	0,02
Обрабатывающая промышленность	1,37	2,15	2,90
Электро-, газо- и водоснабжение	0,30	0,77	0,74
Строительство	1,68	4,44	3,98
Торговля, ремонт автомобилей, бытовых изделий и предметов личного пользования	3,64	3,43	2,20
Гостиницы и рестораны	0,85	1,54	0,92
Транспорт и хранение грузов	0,70	1,55	1,84
Связь	0,73	3,82	3,89
Финансовая деятельность	68,60	34,08	28,81
Операции с недвижимым имуществом, аренда и предоставление услуг потребителям	3,31	8,62	10,50
Государственное управление, оборона и социальное обеспечение	17,34	35,93	40,49
Образование, здравоохранение и предоставление социальных услуг	0,98	2,51	2,45
Предоставление других социальных и персональных услуг	0,07	0,20	0,24
Предоставление коммунальных услуг	0,15	0,40	0,42
Итого	100,00	100,00	100,00

Источник: Агентство по национальной статистике и географии Бразилии

      Одной из основных задач, которые поставило перед собой местное правительство "новой" столицы в первые годы, явились установление и налаживание связей с предпринимателями, успешно работающими в промышленном секторе и имеющими потенциал дальнейшего роста. Основной приоритет в государственной поддержке (предоставление кредитов, гарантирование государством займов) отдавался предприятиям, налаживающим экологически чистое производство потребительских товаров. В связи с этим, в столице развиты, главным образом, легкая, фармацевтическая промышленность, сборка компьютеров, производство электронных комплектующих, производство мебели и других изделий из дерева, ювелирное дело, обработка драгоценных камней. Доля промышленности в структуре ВРП столицы постепенно растет (с 3,5 % в 1985 году до 6 % в 2002 году).
      В настоящее время в столице основные усилия центральных и местных органов власти направлены на повышение деловой активности в городе, в первую очередь, за счет развития малого бизнеса.
      В частном секторе широко развиваются мелкое ремесленничество, рестораны, такси, магазины, кинотеатры. Этому способствует предоставление местными органами власти кредитов на льготных условиях, реализация государственных программ по обучению предпринимательским навыкам и повышению квалификации работников частных предприятий.
      Приоритетным направлением экономического развития в Бразилиа является внедрение высоких технологий, прежде всего, в аграрном секторе. Местные органы управления активно сотрудничают с предпринимателями, производящими товары и услуги с высокой добавленной стоимостью. При организационной поддержке местных властей в столице организуется проведение международных выставок, конференций, выезды делегаций предпринимателей за рубеж в целях налаживания международных связей, обмена опытом между странами.
      Финансирование и внедрение наукоемких производств в Бразилиа осуществляются по цепочке "правительство - университет - предприятие". Предусмотрены государственные гранты для проведения начальных этапов научных исследований.
      Несмотря на основное предназначение Бразилиа как центра политической жизни страны, в нем не менее развита и культурная жизнь. В городе имеется множество парков и увеселительных заведений, функционируют Национальный театр с несколькими сценами, Музей Бразилии, Институт истории страны. К основной части города прилегают лесной массив и комплекс спортивных сооружений. На берегах искусственного озера построены здания посольств иностранных государств, сооружения для водного и некоторых других видов спорта, резиденция Президента страны. В Бразилиа достаточно сильно развит как внутренний, так и внешний туризм.
      По критериям доли занятых в государственном управлении, уровню безработицы, климатическим условиям и ряду других параметров Астана сопоставима также с Оттавой. Оттава - одна из наиболее успешных столиц в мире, является как административным, так и экономическим центром Канады, эффективно использует природно-климатические условия для привлечения туристов.
      По итогам 2003 года Оттава лидирует среди городов Канады по объему ВРП, который достиг 31 531,0 млн. долларов США. ВРП на душу населения Оттавы составляет 32,4 тыс. долларов США.
      Основным фактором развития экономики Оттавы являются наличие и ежегодный рост кластеров в сферах программного обеспечения и телекоммуникаций, микроэлектроники, профессиональных услуг (инженерные и проектные), биотехнологий, туризма. Кластеры Оттавы являются катализаторами экономического развития, гарантирующими рост доходов города за счет экспортных продаж.
      Главными предпосылками формирования и развития кластеров в Оттаве являются:
      высокий уровень государственных инвестиций в образование;
      создание муниципальных технологических и бизнес-парков (при этом, определены четкие условия и требования к работе предприятий на территории парков, начиная с инженерного обеспечения до проектирования зданий и сооружений, размещения и ограждения открытых зон складирования);
      создание научных лабораторий с привлечением государственных и частных инвестиций;
      благоприятный налоговый режим, созданный посредством регулирования ставок налогов местными правительствами (в соответствии с налоговым законодательством Канады провинции имеют широкие полномочия по определению ставок налогов).
      Основу конкурентоспособности Оттавы как на внутреннем, так и на внешнем рынках составляют научные исследования и технологические разработки столичных государственных и частных институтов здравоохранения и образования, которым оказывается значительная финансовая поддержка со стороны центрального правительства.
      Оттава является крупнейшим научным центром страны и конкурентом научно-исследовательских центров США в области телекоммуникационных технологий, микроэлектроники.
      Большая часть населения столицы работает в центральных и местных государственных органах управления (19,7 % всего занятого населения) и в сфере торговли (14,1 %). В обрабатывающей промышленности значительная часть граждан занята, главным образом, в области разработок технологий и производства агропромышленной продукции, так как около 300 тыс. акров пригородной территории занято фермерскими хозяйствами.

Таблица 7

Структура занятости населения
города Оттавы, 2003 год

Оттава	тыс. чел.	%
Занятость, всего	463,0	100
в т. ч. по видам экономической деятельности
коммунальные услуги	1,7	0,4
обрабатывающая промышленность	22,5	4,9
строительство	22,3	4,8
торговля	65,3	14,1
транспортировка и складирование	18,6	4,0
финансовая, страховая деятельность, операции с недвижимостью, аренда	23,4	5,1
профессиональные, научные и технические услуги	52,2	11,3
управленческое, административное и другое обеспечение	20,7	4,5
образовательные услуги	30,6	6,6
здравоохранение и социальные услуги	41,1	8,9
информация, культура и развлечения	25,2	5,4
гостиничные услуги и общественное питание	24,4	5,3
другие услуги	23,8	5,1
государственное управление (центральные и местные органы власти)	91,2	19,7

Источник: Департамент статистики г. Оттавы

      В настоящее время основными задачами местных органов городского управления являются:
      поддержка всех видов предпринимательской деятельности, содействие в налаживании связей между бизнесменами;
      поддержание высокого уровня качества образования;
      оказание содействия исследовательским институтам и учебным заведениям в коммерциализации исследований и технологий;
      поддержка предприятий, выдвигающих свою продукцию и услуги на международный рынок;
      обеспечение поддержки развития новых кластеров;
      позиционирование Оттавы на внутреннем и внешнем рынках как города идеального для проживания, работы, инвестирования и туризма.
      В 2001 году по инициативе Центра исследований и инноваций Оттавы был создан Центр поддержки предпринимательства, финансирование которого осуществляется, в том числе, за счет бюджета Оттавы. Основной задачей Центра является оказание консультаций предпринимателям, налаживание связей с инвесторами, содействие в поиске партнеров. В 2005 году город софинансировал создание нового Центра инновации в области производства грузовых автомобилей на базе университета Оттавы, основной целью деятельности которого является разработка новых технологий по производству дизельных моторов, обеспечивающих минимальный объем выхлопов вредных веществ в атмосферу.
По итогам 2004 года доля государственного заказа на исследовательские разработки Центра трансферта технологий и предпринимательства, образованного на базе университета Оттавы, составила более 15 %.
      Одним из существенных источников доходов бюджета Оттавы является отрасль туризма. В связи с этим, местные органы управления в приоритетном порядке инвестируют средства в создание благоприятной культурной и окружающей среды, формирование имиджа столицы. Уникальной достопримечательностью зимнего сезона в Оттаве является канал Ридо, который с наступлением морозов превращается в самый длинный бесплатный каток в мире протяженностью 7,8 километров. В начале лета в Оттаве проходит всемирно известный Фестиваль Тюльпанов. Эти мероприятия широко рекламируются и привлекают туристов с других регионов Канады и зарубежных стран.
      Детальный анализ моделей развития столиц ряда государств показывает:
      город, ориентированный, прежде всего, на выполнение государственных функций, может развиваться устойчиво в долгосрочной перспективе;
      столица должна развиваться не только как административный и политический центр управления страной, но также создавать культурные достопримечательности, привлекающие жителей страны и зарубежных туристов;
      значительная часть промышленной инфраструктуры столицы может располагаться в прилегающих к городу территориях и быть ориентирована на обеспечение потребностей населения столицы;
      усилия местных властей должны быть сосредоточены на поддержке развития отраслей несырьевой промышленности, малого и среднего бизнеса, высоких технологий, производстве наукоемкой продукции и применении кластерного подхода.

1.2. Факторы конкурентоспособности Астаны
в сравнении со столицами ряда государств
Центральной Азии

      В целях изучения конкурентных преимуществ столицы Казахстана проведен обзор развития столиц соседних государств - Киргизии и Узбекистана.
      В 2003 году ВРП города Бишкека составил 22,9 млрд. сомов, или 3,5 млн. тенге (27,5 % ВВП страны), при среднегодовом темпе роста ВРП 107 %.
      На территории города работают около тысячи промышленных предприятий.
      Наиболее интенсивно развивающимися отраслями промышленности Бишкека являются пищевая, текстильная промышленность, машиностроение и производство строительных материалов.
      В Бишкеке сосредоточен основной интеллектуальный потенциал Кыргызстана, здесь находится около 70 % всех ВУЗов республики (29 ВУЗов), и в них в 2003 году обучалось около 53 % всех студентов страны.
      Благодаря наличию дешевой рабочей силы, низкой стоимости недвижимости и арендной платы Бишкек привлекателен для иностранных инвесторов. Столица Кыргызстана часто выступает местом проведения международных симпозиумов, конференций и семинаров.
      Вместе с этим город имеет много проблем.
      Наиболее актуальная из них - это сохраняющаяся бедность и невысокий уровень жизни большей части горожан. Среднемесячная заработная плата в Бишкеке составила по итогам 2003 года 2 626 сом, или 8 666 тенге, уровень бедности - 23 %, при этом 2,6 % населения находятся в состоянии крайней бедности.
      Ташкент обладает значительным производственным потенциалом, позволяющим производить конкурентоспособную продукцию высокой степени готовности. Доля столичного валового продукта в ВВП республики составила около 15 % (по итогам 2003 года). Ведущая отрасль промышленности Ташкента - машиностроение и металлообработка. В Ташкенте также развита легкая (хлопчатобумажная, трикотажная, обувная и др.), химическая, нефтехимическая и химико-фармацевтическая, пищевая промышленность.
      Одним из преимуществ Ташкента является быстрорастущие трудовые ресурсы, а также сравнительно низкая стоимость рабочей силы.
      Уровень жизни населения в Ташкенте низкий, как и в Бишкеке. По сравнению с Астаной в Ташкенте доходы населения, уровень прожиточного минимума ниже, при этом в Астане выше уровень безработицы.
      Ташкент является местом проведения международных симпозиумов, встреч и семинаров. Город привлекает людей мягким теплым климатом, историческими памятниками и культурными достопримечательностями.
      По многим факторам конкурентоспособности городов Астана значительно превосходит Бишкек и Ташкент (таблица 8). Уровень жизни населения в Астане значительно выше, денежные доходы на душу населения почти в 30 раз больше, чем в Бишкеке и Ташкенте. На страновом уровне Казахстан по индексу человеческого развития, рассчитываемого на основе данных ожидаемой продолжительности жизни при рождении, уровня образования и ВВП на душу населения, опережает Узбекистан и Кыргызстан, что также положительно отражается на имидже Астаны как столицы более социально и экономически устойчивого государства.
      Астана лидирует среди анализируемых столиц по объему привлекаемых в экономику города иностранных инвестиций. В столице Казахстана наблюдается достаточно высокая предпринимательская активность населения. Эти факторы, в свою очередь, влияют на уровень доходов бюджета города. В 2003 году доходы бюджета Астаны на душу населения составили 388 долл. США, Бишкека - 36,3 долл. США, Ташкента - 70 долл. США.
      Важными преимуществами Астаны являются также низкий уровень преступности, наличие квалифицированных кадров, политическая стабильность государства.
      В тоже время для укрепления конкурентоспособности столицы Казахстана относительно столиц других центральноазиатских государств будет проведен комплексный сравнительный анализ и разработан специальный план мероприятий по уровню тарифов на коммунальные услуги, аренду квартир, офисов, залов для проведения заседаний, цен на основные потребительские товары, работы и услуги и ряду других параметров.

Таблица 8

        Сравнительная таблица по отдельным факторам
            конкурентоспособности столиц ряда
          центральноазиатских государств, 2003 год

Факторы конкуренции	Ташкент	Бишкек	Астана
Уровень экономической активности населения, %	59,4	65	64,8
ВРП, млн. долл. США	1 279,5	536,6	1 925,4
Доля ВРП в ВВП республики, %	14,03	27,5	6,4
ВРП на душу населения, долл. США	360	660	3 369
Уровень безработицы, %	4,4	1,4	8,4
Среднемесячная заработная плата, долл. США	50	70	246,2
Объем промышленной продукции, млн. долл. США	870,3	206,4	252,8
Индекс физического объема промышленной продукции, в % к предыдущему году	112,5	109,0	110,8
Доля в общем объеме промышленной продукции государства, %	25	20	8,3
Объем привлеченных иностранных инвестиций, млн. долл. США	208,3	517,3	1028,8
Средняя фактическая стоимость 1 кв. метра жилья, долл. США	140	223	384,3
Количество ВУЗов	29	31	19

Источник: Агентство РК по статистике
           Госстатком Киргизской Республики
           Управление статистики города Ташкент
           В расчетах использованы официальные курсы
           Национальных банков государств

1.3. Факторы конкурентоспособности столицы в сравнении
с крупными городами Казахстана

      Анализ основан на следующих факторах конкурентоспособности городов:
      концентрация населения;
      рынок труда, политика местных властей в области занятости населения;
      качество образования, наличие значительного образовательного и научного потенциала;
      наличие высококвалифицированных кадров;
      уровень жизни и безопасности населения;
      инвестиционная привлекательность экономики;
      полнота функций как международного политического центра.
      В качестве основных конкурентов Астаны рассмотрены наиболее крупные города Казахстана - Алматы и Караганда (таблица 9).
      Как показывает анализ, значительными конкурентными преимуществами обладает город Алматы. Город является финансовым центром страны, лидером по инвестиционной привлекательности среди других регионов Казахстана. Высокие показатели Алматы, во многом, связаны с расположением на территории города большинства центральных офисов крупных компаний, международных организаций. Вместе с тем, по мере строительства дипломатического городка в Астане посольства зарубежных государств и международные организации переводятся в столицу.
      В Алматы, как в бывшей столице Казахстана, сосредоточены наиболее престижные и пользующиеся высоким спросом со стороны абитуриентов высшие учебные заведения страны. Город лидирует в республике по уровню развития предпринимательства - в Алматы наблюдается самое большое количество предприятий малого и среднего бизнеса на 1000 человек населения, что обуславливает наличие жесткой конкурентной среды и, соответственно, более высокого уровня как сервисного обслуживания, так и других видов товаров, работ и услуг.
      В тоже время Алматы характеризуется неблагоприятной экологической обстановкой, связанной с высоким уровнем загрязнения атмосферного воздуха и географическим месторасположением (угроза землетрясений, селей), а также достаточно высоким уровнем преступности, что отрицательно складывается на имидже города.
      Караганда является преимущественно промышленным городом, наличие богатой угольно-металлургической базы вокруг города является одним из факторов привлечения значительного объема инвестиций. Город также привлекателен для молодежи возможностями получения высшего образования в заведениях, являющихся одними из наиболее престижных в республике. Однако в настоящее время значительная часть выпускников ВУЗов трудоустраивается в Астане. При этом следует отметить, что в городе достаточно развит сектор услуг и торговли. Одной из причин является близкое расположение к Астане и возможность удовлетворения спроса столичных потребителей услуг и товаров.
      По сравнению с Астаной и Алматы в Караганде наблюдается более низкий уровень доходов на душу населения. В Караганде отмечаются также такие негативные факторы как ограниченные возможности трудоустройства, один из самых высоких показателей преступности в стране и неблагоприятная экологическая обстановка.
      Как показывает анализ важными факторами, по которым Астана сегодня лидирует в стране, являются наличие достаточно квалифицированных трудовых ресурсов (доля лиц с высшим и средним профессиональным образованием в общей численности занятых составляет свыше 55 %), более широкие возможности трудоустройства, обусловленные спросом на специалистов и обслуживающий персонал со стороны центральных и местных государственных органов, государственных и частных предприятий, учреждений здравоохранения и образования, строительных организаций.
      При этом в Астане в 2004 году наибольшим спросом со стороны промышленных предприятий пользовались специалисты технического профиля в таких видах промышленности как:
      производство пищевых продуктов;
      производство машин и оборудования;
      производство готовых металлических изделий;
      текстильная и швейная промышленность.
      Наиболее востребованы промышленными предприятиями на рынке труда города Астаны следующие специальности: подсобные рабочие, электрослесари, электрогазосварщики, слесари-ремонтники, повара и др. ¹ . В городе на протяжении последних двух лет наблюдается самый низкий уровень безработицы по Казахстану.

_____________________
^{- 1} Данные акимата города Астаны и отчет Министерства индустрии и торговли Республики Казахстан "О принимаемых мерах по реализации Стратегии индустриально-инновационного развития на 2003-2015 годы за 2004 год"»
_____________________

      В Астане более высокий уровень доходов населения по сравнению с другими крупными городами Казахстана. Так, в столице средняя ежемесячная заработная плата одного работника более чем на 70 % превышает уровень Караганды и 6 % - Алматы.
      Возможности трудоустройства и получения большего дохода являются главным фактором, притягивающим в Астану жителей из других регионов страны и граждан других государств.
      Кроме того, Астана является самым безопасным регионом страны, в 2004 году в столице зафиксировано самое минимальное количество преступлений по сравнению с другими регионами Казахстана.
      Одним из сдерживающих факторов привлечения в Астану молодых специалистов является ограниченная возможность приобретения жилья в связи с его высокой стоимостью.
      Таким образом, Астане необходимо сохранить и усилить лидерство по вышеперечисленным факторам конкуренции, формировать условия обеспечения конкурентоспособности по другим направлениям.

Таблица 9

Сравнительная таблица по факторам конкуренции
между крупными городами Казахстана

Факторы конкуренции, 2004 г.	Алматы	Караганда	Астана
Уровень экономической активности населения, %	62,7	62,5	69,1
Отношение к соответствующему средне- республиканскому показателю, %	89,7	89,4	98,8
Уровень безработицы, %	8,8	11,8	8,3
Отношение к соответствующему средне- республиканскому показателю, %	100,4	103,4	99,9
Денежные доходы на душу населения, тенге	24235	14051	26196
Отношение к соответствующему средне- республиканскому показателю, %	189,0	109,7	204,3
Среднемесячная заработная плата, тенге	39614	24312	41921
Отношение к соответствующему средне- республиканскому показателю, %	139,9	85,8	148,0
Качественное высшее образование (наличие ВУЗов, рейтинг ВУЗов страны МОН РК)	Казахский национальный университет им. Аль-Фа раби (1 мес- то),КазГАУ, КИМЭП, КБТУ	Карагандин- ский госу- дарственный университет им. Е.А.Бу- кетова (3 место), КГТУ	Евразийский националь- ный универ- ситет им. Л.Н.Гумилева (2 место), филиал МГУ
Индекс загрязнения атмосферного воздуха ²	15,0	12,5	3,1
Основные факторы, влия- ющие на загря- знение атмосферного воздуха	Авто- транспорт, энергетика	Энергетика, угледобыва- ющая про- мышленность, автотран- спорт	Авто- транспорт, энергетика
Средняя факти- ческая стоимость 1 кв. метра жилья на первичном и вторичном рынках, тыс. тенге	56,5	31,5	57,5
Объем услуг общественного питания на душу населения, тенге	5519	1438,2	4490
Безопасность (число заре- гистрированных преступлений на 1000 жителей)	15,5	26,9	8,3
Инвестиции в основной капитал на душу населе- ния, тыс. тенге	690,0	517,3	425,0
Полнота функций как международ- ного полити- ческого центра	Большинство предста- вительств международ- ных органи- заций, посольств имеют головные офисы в Алмате	-	Часть посольств, дипломати- ческих представи- тельств по мере строи- тельства дипломати- ческого городка переводятся в столицу, а также офисы между- народных организаций

_________________
^-2 Индекс загрязнения атмосферного воздуха (ИЗА) позволяет учитывать концентрацию примесей многих веществ, измеренных в городе, и представить уровень загрязнения одним числом. ИЗА есть суммарное загрязнения воздуха в долях предельно допустимой концентрации диоксида серы. Уровень загрязнения низкий, если ИЗА ниже 5, повышенный - от 5 до 6, высокий - от 7 до 13 и очень высокий - равен или больше 14.
__________________
Источник: Агентство Республики Казахстан по статистике
Министерство образования и науки Республики Казахстан

1.4. Международный опыт формирования бюджетов столичных городов

      Анализ международного опыта в части формирования бюджетов городов, являющихся столицами государств, свидетельствует о том, что в большинстве стран для осуществления своих функций столицы получают особые налоговые условия и (или) значительную стабильную финансовую помощь от центральных правительств. Помощь, обычно предоставляемая столице государства центральным правительством, направлена на поддержку, прежде всего, безопасности, транспорта и проведение культурных мероприятий.
      1. В Российской Федерации, в соответствии с Законом "О статусе столицы Российской Федерации" затраты города Москвы, связанные с осуществлением им функций столицы, полностью компенсируются за счет субвенций из федерального бюджета Российской Федерации, а также платежей, вносимых органами государственной власти и дипломатическими представительствами иностранных государств за предоставляемые городом услуги. Субвенции из федерального бюджета на осуществление Москвой столичных функций выделяются отдельной строкой в бюджете Российской Федерации. В 2003-2004 годах на эти цели бюджет города Москвы получил более 10 млрд. рублей (около 3 % поступлений местного бюджета). Кроме того, зачислению в бюджет Москвы подлежит сумма налога на прибыль организаций, собранная на территории города.
      2. Особенности формирования бюджета города Киева определены Законом Украины "О статусе столицы Украины - городе-герое Киеве. Данным законом установлено, что доходы бюджета столицы формируются, в том числе за счет 100-процентного отчисления налога на прибыль, налога на доходы физических лиц, платы за землю, а также субвенций и субсидий из государственного бюджета Украины на осуществление столичных функций.
      3. Бюджет столицы Польши формируется, в том числе, за счет субсидий из государственного бюджета для реализации административных задач, реализации столичных функций, образовательного компонента и решения других задач. В 2004 году на реализацию функций столицы бюджету города Варшавы было выделено из государственного бюджета 210 млн. польских злотых (около 3,5 % от общей суммы поступлений бюджета города).
      4. В 2001 году в Болгарии проведена бюджетная реформа, в соответствии с которой трансферты центрального бюджета городу Софии заменены поступлениями ряда налогов. В частности, на муниципальный уровень зачисляются поступления индивидуального подоходного налога, а также корпоративного налога на прибыль, взимаемых с физических и юридических лиц, проживающих и функционирующих на территории города.
      5. Округ Колумбия в США ежегодно получает от федерального правительства финансирование, направленное на компенсацию расходов на обеспечение общественной безопасности, а также связанных с присутствием и функционированием федерального правительства. Так, в 2003 году Конгресс принял решение о выделении более 200 млн. долл. США округу Колумбия на улучшение коммуникационных систем безопасности, дорожного движения, обучение и другие мероприятия.
      6. Город Берлин получает значительную финансовую поддержку на выполнение столичных функций от центрального правительства. Например, в 2003 году более 30 % доходов бюджета Берлина составили поступления от центрального правительства. Данные средства были направлены, в основном, на развитие культуры, системы безопасности и инфраструктуры города.
      7. Около 70 % бюджета столицы Бразилии составляют поступления от центрального правительства. При этом благодаря статусу столицы предпринимательская деятельность, осуществляемая на территории города Бразилиа, освобождена от налога на имущество.
      8. Столица Австралии - Канберра получает из центрального бюджета специальные выплаты, обусловленные статусом национальной столицы, а также налоговые дотации в виде поступлений в местный бюджет центральных налогов. В частности, существует возможность увеличения доходов бюджета путем увеличения ставок налогов и дополнительных видов отчислений в бюджет.
      9. Правительство Великобритании выделяет специальные средства бюджету города Лондона, направленные на финансирование столичных функций. Данные средства включают в себя общие выплаты и гранты на определенные цели, в том числе, на поддержку полиции и транспорта. В 2001-2003 годах поступления от центрального Правительства обеспечили более 80 % поступлений бюджета столицы. Формирование доходной части бюджета города регулируется актом об администрации Лондона. В 2003 году актом введена пошлина на транспорт, въезжающий на территорию центральной части Лондона, полностью поступающая в местный бюджет.
      10. Около 40 % поступлений бюджета города Мехико составляет финансовая помощь со стороны центрального правительства. Кроме того, в связи с особым статусом, местным органам города предоставлено исключительное право устанавливать ставки налоговых и других обязательных платежей в бюджет.
      11. Правительство Франции выделяет бюджету города Парижа средства, направляемые на финансирование столичных функций. Кроме того, национальное правительство осуществляет непосредственные выплаты центральным районам Парижа. В течение 2004 года общая сумма, выделенная французским правительством для Парижа, составила около 850 млн. долларов. Местные органы управления Парижа, в соответствии с национальным законодательством, наделены
полномочиями увеличивать доходы бюджета города путем регулирования ставок налогов, а также введения ряда дополнительных налогов и других платежей в бюджет столицы.
      12. Доходы бюджета Рима формируются по тем же принципам, что и бюджеты других городов Италии. В частности, местные органы управления Рима и других городов страны обладают полномочиями по увеличению доходов местного бюджета путем введения дополнительных пошлин и других обязательных платежей. Наряду с другими городами, Рим получает финансирование от центрального правительства, в то же время столица получает дополнительные гранты и платежи из вышестоящего бюджета.

1.5. Анализ динамики и текущего положения Астаны
Экономика города

Придание городу Астане статуса столицы открыло перед ним широкие перспективы развития. В течение 1998-2004 гг. годовой объем валового регионального продукта (далее ВРП) города в текущих ценах увеличился более чем в 7 раз и достиг в 2004 году 325,9 млрд. тенге в номинальном выражении, что составляет 6,7 % валового регионального продукта республики (таблица 10).

Таблица 10

Валовой региональный продукт
за 1998-2004 гг.

млн.тенге

Астана	1998	1999	2000	2001
Промышленность	8884,5	9362,9	9818,3	13910,6
Сельское хозяйство	0	915,5	224,4	510,5
Строительство	11629,6	34481,9	42203,4	40933,7
Торговля	6417,8	6483,2	25527	28795,8
Транспорт и связь	2562,5	6517,9	7585,9	12771,5
Прочие услуги	14274,1	20166,1	30024,2	57965,5
ВСЕГО	43768,5	77927,5	115383,2	154887,6
Справочно:
ВРП по респу- блике, млн.тенге	1559163,3	1814299,1	2309460,3	2886240,9
Доля ВРП г. Астаны в ВВП республики, в %	2,8	4,3	5,0	5,4

продолжение таблицы

Астана	2002	2003	2004*
Промышленность	15073,7	17857,8	23269,2
Сельское хозяйство	523,0	1322,3	695,6
Строительство	36876,9	40615,2	57262,5
Торговля	47236,0	52984,5	59291,8
Траспорт и связь	20499,1	53859,6	64089,7
Прочие услуги	89025,8	121307,4	121348,5
ВСЕГО	209235,4	287946,8	325957,3
Справочно
ВРП по республике, млн.тенге	3355205,7	4611975,0	5009767,3
Доля ВРП г.Астаны в ВВП республики, в %	6,2	6,2	6,7

________________
* - оперативные данные
________________
Источник: Агентство Республики Казахстан по статистике

Таблица 11

Структура валового регионального продукта
за 1998-2004 гг.

в %

Астана	1998	1999	2000	2001	2002	2003	2004
Промышленность	20,3	12,0	8,5	9,0	7,2	6,2	7,1
Сельское хозяйство	0,0	1,2	0,2	0,3	0,3	0,5	0,2
Строительство	26,6	44,2	36,6	26,4	17,6	14,1	17,6
Торговля	14,7	8,3	22,1	18,6	22,6	18,4	18,2
Транспорт и связь	5,8	8,4	6,6	8,3	9,8	18,7	19,7
Прочие услуги	32,6	25,9	26,0	37,4	42,6	42,1	37,2
ВСЕГО	100	100	100	100	100	100	100

Источник: Агентство РК по статистике

Отраслевая структура ВРП г. Астаны в течение последних 7 лет значительно изменилась (таблица 11). Доля промышленности снизилась с 20 % до 7 % и в настоящее время более чем в 5 раз ниже соответствующего среднереспубликанского показателя. В 1,5 раза возросла доля сферы услуг, удельный вес данной отрасли в структуре ВРП города достиг в 2004 году 75,1 %. Быстрыми темпами растет объем услуг транспорта и связи. В 2004 году доля отрасли в структуре валового регионального продукта города увеличилась по сравнению с 1998 годом более чем в 3,4 раза.
Быстрый темп роста регионального продукта в течение последних лет определил высокий уровень валового регионального продукта на душу населения города. В течение 1999-2004 гг. данный показатель вырос почти в 3 раза и, по оценке, в 2004 году составил 627 тыс. тенге, что в.1,9 раза выше среднереспубликанского уровня. С 1999 года по настоящее время сохраняется тенденция высокого роста объемов инвестиций, розничного и внешнеторгового оборота и других социально-экономических показателей города (таблица 12).

Таблица 12

Основные социально-экономические
показатели развития г. Астаны

Показатель	1999	2000	2001	2002
Численность населения на начало года, тыс. чел.	326,9	381	440,2	493,6
Среднемесячная номинальная заработная плата, тенге	16537,0	19514,0	22717,0	27658,0
Объем промышленной продукции, млн. тенге	15521,0	18427,0	24744,5	28252,0
Розничный товарооборот, млн. тенге	16985,2	28648,3	37 278,3	45895,2
Внешнеторговый товарооборот, тыс. долл. США		403607,5	808504,0	790201,9
Инвестиции в основной капитал, млн. тенге	51920,0	58991,0	89518,0	102615,0
Индекс цен и тарифов на потребительские товары и услуги	122,1	110,0	106,3	106,6
Ввод в действие общей плошади жилых домов, тыс. кв. м	122,2	143,4	217,1	230,2

продолжение таблицы

Показатель	2003	2004	2005 январь- октябрь
Численность населения на начало года, тыс. чел.	502,0	510,5	529,3
Среднемесячная номинальная заработная плата, тенге	33002,0	41921.0	47960,0
Объем промышленной продукции, млн. тенге	33880,4	51267,4	45939,7
Розничный товарооборот, млн. тенге	55659,4	69195,4	60928,1
Внешнеторговый товарооборот, тыс. долл. США	1155862,8	2576672,8	2402300,0*
Инвестиции в основной капитал, млн. тенге	137863,0	220560,0	166283,9
Индекс цен и тарифов на потребительские товары и услуги	106,5	107,1	106,6
Ввод в действие общей плошади жилых домов, тыс. кв. м	260,7	421,3	484,8

__________________

*) данные за январь - июль 2005 года
__________________

Источник: Агентство Республики Казахстан по статистике

В течение 1998 - 2004 гг. годовой физический объем промышленной продукции г.Астаны вырос более чем на 90 %. В 2004 году предприятиями города произведено продукции и оказано услуг на сумму 51267,4 млн. тенге, индекс физического объема к предыдущему году составил 124,7 % (таблица 13).
Таблица 13

Основные показатели развития промышленности
г. Астаны в 2001-2005 гг.

	1998	1999	2000	2001	2002
Объем промышленной продукции (товаров, услуг) в действующих ценах, млн. тенге	16 512,7	15 521,7	18 427,0	24 744,5	28 252,0
Индекс физического объема промышленной продукции, в % к предыдущему году	100,1	95,7	112,3	118,5	113,7
Число крупных и средних промышленных предприятий	52	62	64	54	52

продолжение таблицы

	2003	2004	2005 январь- октябрь
Объем промышленной продукции (товаров, услуг) в действующих ценах, млн. тенге	33880,4	57267,4	45939,7
Индекс физического объема промышленной продукции, в % к предыдущему году	110,8	124,7	109,3
Число крупных и средних промышленных предприятий	50	54

Источник: Агентство Республики Казахстан по статистике

Основной рост произошел за счет обрабатывающей промышленности, удельный вес которой в общем объеме промышленного производства г. Астаны в 2004 году достиг 77,7 % (таблица 14), индекс физического объема к 2003 году - 136,1 %. Рост объема производства в 2004 году отмечался почти во всех основных видах деятельности обрабатывающей промышленности: машиностроении, производстве неметаллических минеральных продуктов, производстве резиновых и пластмассовых изделий, химической промышленности, целлюлозно-бумажной промышленности и издательской деятельности, обработке древесины и производстве изделий из дерева.
Доля производства и распределения электроэнергии, газа и воды в общем объеме промышленного производства г. Астаны в течение 1998-2004 гг. снизилась более чем в 2 раза и составила в 2004 году 22,3 %. Индекс физического объема данного вида деятельности в 2004 году снизился на 1,3 % по сравнению с 2003 годом.

                                                   Таблица 14
              Структура промышленного производства
        г. Астаны по видам экономической деятельности

в %

	1998	1999	2000	2001	2002	2003	2004	2005 январь-октябрь
Промышлен- ность, всего	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0
в том числе
Горно- добывающая промышлен- ность	0,3	0,2	0,0	0,0	0,0	0,0	0,0	0
Обрабатываю- щая про- мышленность	56,9	62,9	70,6	76,5	75,7	75,2	77,7	80,6
Производствои распре- деление электро- энергии, газа и воды	42,7	36,9	29,4	23,5	24,3	24,8	22,3	19,4

Источник: Агентство Республики Казахстан по статистике

      В отраслевой структуре промышленного производства значительную долю занимает производство неметаллических минеральных продуктов (26,4 %) и производство пищевых продуктов (20,1 %), а также машиностроение(14,8 %).
      Производство пищевых продуктов составляет значительную долю обрабатывающей промышленности города (26 % объема в 2004 году). Однако в 2004 г. наблюдалось снижение физического объема продукции отрасли (97 % от уровня 2003 года). Основными проблемами пищевой промышленности города являются низкая конкурентоспособность выпускаемой продукции как по качеству, так и по цене, узкий ассортимент, низкое качество упаковочных материалов, ограниченный рынок сбыта продукции, а также значительный объем челночной» торговли. Решение этих проблем требует времени и значительных инвестиций в модернизацию и техническое перевооружение производства.
      Предприятия машиностроения города специализируются на выпуске сельскохозяйственных машин и запасных частей к ним, оборудования для животноводства и кормопроизводства. В 2004 году годовой объем продукции данной отрасли промышленности г. Астаны в действующих ценах вырос к уровню 1998 г. в 8 раз и достиг 7 609 млн. тенге. Удельный вес продукции машиностроения в общем объеме обрабатывающей промышленности города в 2004 г. составил 19,1 %.
      Годовой объем инвестиций в основной капитал г.Астаны в течение 1998 -2004 гг. увеличился в 5 раз и достиг в 2004 г. 220,6 млрд. тенге (67,7 % от валового регионального продукта города). В общем объеме инвестиций в основной капитал Республики Казахстан доля инвестиций в основной капитал г. Астаны в 2004 г. составила 14,4 % (таблица 15).

Таблица 15

Инвестиции в основной капитал г. Астаны

	1998	1999	2000	2001	2002
Инвестиции в основной капитал, млн. тенге	40 823	51920	58991	89518	102615
в % к валовому региональному продукту	93,3	66,6	51,1	57,8	49,0
на душу населения, тыс. тенге		147	144	192	206
в % к общему объему инвестиций в основной капитал республики	15,4	14,1	9,9	9,5	9,3

продолжение таблицы

	2003	2004	2005 январь- октябрь
Инвестиции в основной капитал, млн. тенге	137 863	220 560	166284
в % к валовому региональному продукту	47,9	67,7*
на душу населения, тыс. тенге	272	425
в % к общему объему инвестиций в основной капитал республики	10,4	14,4	10,3

________________
* - оперативные данные
_________________

Источник: Агентство Республики Казахстан по статистике

       В структуре инвестиций в основной капитал столицы в 2004 году доля инвестиций в строительство составила более 72 %. Быстрыми темпами растет объем инвестиций, направляемых на жилищное строительство. В 2004 году на эти цели было направлено 54,3 млрд. тенге, что в 2,9 раза больше, чем в 2003 году.
      Основным источником финансирования инвестиций в строительство являются собственные средства предприятий, организаций и населения, а также средства республиканского и местного бюджетов.
      Численность экономически активного населения г. Астаны в 2004 году достигла 290,7 тыс. человек, что на 11,4 % выше показателя 2003 года. При этом уровень экономической активности вырос на 4,3 процентных пункта и составил 69,1 %. Из общего числа экономически активного населения занято 91,7 %, из них 92,1 % (245,5 тыс. чел.) являются наемными работниками, 7,9 % (21,1 тыс. чел.) - самозанятые. Следует отметить, что в г. Астане наблюдается самый низкий по республике уровень самостоятельно занятых работников в общей численности занятого населения. Одной из причин низкой доли самозанятого населения в г. Астане является высокая численность занятых в государственном управлении. Их доля в общей численности занятых столицы в 2004 году составила 19,5 %, что на 16,7 процентных пункта выше, чем в среднем по республике.
      Уровень безработицы в городе в 2004 году снизился по сравнению с 2003 годом на 0,1 процентных пункта и составил 8,3 % от экономически активного населения (24,1 тыс. чел.). По состоянию на конец 2004 г. в органах занятости г.Астаны в качестве безработных зарегистрировано 2 818 граждан, или 1 % от экономически активного населения города.
      Значительный уровень инвестиций, достаточно высокая активность предпринимательской деятельности явились в том числе результатами функционирования на территории города специальной экономической зоны (СЭЗ) "Астана - новый город", созданной 1 января 2002 года. В марте 2005 года статус СЭЗ продлен до 2010 года, с дополнительным выделением земель в ее собственность. В настоящее время территория СЭЗ составляет более 1500 га. Предприятиям, осуществляющим деятельность на территории СЭЗ, предоставляются льготы по налогообложению.
      На уровень развития малого и среднего бизнеса положительно повлияло создание ОАО "Астана Технопарк" и бизнес-инкубатора.
      ОАО "Астана Технопарк" основано на базе бывшего завода по производству машин и оборудования для сельского хозяйства. В настоящее время на территории технопарка (63 га) работает более 200 частных малых и средних предприятий, осуществляющих производство различных металлоконструкций нестандартного оборудования, товаров народного потребления, проектирование строительства зданий, сооружений, проектно-конструкторские, технологические и транспортные услуги.
      При этом, следует отметить, что основная цель создания ОАО "Астана Технопарк", заключавшаяся в развитии новых высокотехнологичных производств, осталась невыполненной.
      Бизнес-инкубатор расположен в одном из зданий ОАО "Астана Технопарк". Основные функции заключаются в предоставлении в аренду помещений, оказании консультационных услуг при регистрации предприятий.
      В городе планируется создание индустриального парка в целях реализации плана по созданию и развитию пилотного кластера "Строительные материалы", утвержденного постановлением Правительства Республики Казахстан от 25 июня 2005 года N№633.

Городское планирование и дизайн

      Строительство города осуществляется быстрыми темпами. За последние годы построен новый центр, демонстрирующий столичный статус города. Обширные работы проводятся по дальнейшему развитию и реконструкции северной части города. Все это положительно влияет на развитие Астаны как оживленного и привлекательного города. Кроме того, осуществляются строительство образовательных и медицинских учреждений, расширение и улучшение инженерной инфраструктуры города систем электро-, тепло-, водоснабжения, канализации и телекоммуникации. Активно ведутся работы по озеленению городской территории.
      Вместе с тем, наблюдаются неравномерная застройка и развитие разных районов столицы. Старый и новый центры города наиболее привлекательны для инвестиций в строительство дорогого жилья, а также объекты торгово-развлекательной инфраструктуры, сервиса и услуг, тогда как районы, в которых расположены старые постройки, в связи с низкой покупательской способностью жителей, не перспективны для инвестиций в сферу услуг. В целях предотвращения их превращения в депрессивные районы с тяжелой социальной обстановкой, необходимо определить условия обеспечения привлекательности этих районов для инвестиций, комплексного развития территорий.
      Одной из немаловажных проблем в городе является наличие аварийных и ветхих построек. Снос построек производится как за счет средств местного бюджета, так и негосударственных застройщиков. За период с 2002 по 2004 годы в рамках Программы сноса аварийных и ветхих жилых домов в городе Астане на 2002-2005 годы снесено 16 домостроений ³ .
_______________________
³ Данные Департамента жилья города Астаны
_______________________

Вместе с тем, в настоящее время существует ряд проблем, вызванных игнорированием застройщиками города экологических и климатических условий, желанием получить максимальную прибыль в краткосрочном периоде, использованием некачественных строительных материалов и устаревших технологий, возведением отдельно стоящих жилых многоэтажных домов, не обустроенных детскими площадками, специальными местами для парковок и т.д. На строительных площадках иногда наблюдается вырубка деревьев и зеленых насаждений.

Экологическое состояние города Астаны

      Атмосферный воздух. В Астане выбрасывается в атмосферу более 90 видов загрязняющих веществ: первого класса опасности - 5, второго - 23, третьего - 26, четвертого - 17. Также насчитывается 22 вида загрязняющих веществ с безопасным уровнем воздействия для человека и окружающей среды.
      Наибольшую опасность представляют выбросы загрязняющих веществ, относящихся к первой и второй категории опасности: оксид хрома, тетраэтилсвинец, бенз(а)пирен, свинец и его неорганические соединения.
      В Астане насчитывается более 600 предприятий, имеющих стационарные источники загрязнения, из них основными являются АО "Астана-Энергия" СП ТЭЦ-2, СП ТЭЦ-1, ТОО "Концерн Цесна - Астык" ⁴ .
_________________
⁴ Данные сводного тома ПДВ, разработанного в 2003 году Республиканским научно-исследовательским центром охраны атмосферного воздуха Северо-Казахстанского государственного университета им. М. Козыбаева.
_________________

Объемы выбросов загрязняющих веществ в динамике за 2000-2004 годы представлены в таблице 16.

                                                      Таблица 16

               Динамика выбросов вредных веществ
            от стационарных источников загрязнения ⁵

тыс. тонн/год

Показатели	Годы
Показатели	2000	2001	2002	2003	2004	2005, оценка
Выбросы от стационарных источников, в том числе:	46,3	50,5	46,5	51,5	51,6	54,2
Твердые	21,5	22,5	20,5	22,6	22,7	22,0
Газообразные	24,8	28,0	26,0	28,9	28,95	32,2
Выбросы от ТЭЦ	42,74	46,09	40,94	42,16	40,75	42,6
Доля ТЭЦ в общем объеме вредных веществ от стационарных источников, %	92,3	91,3	88,1	81,9	79,0	78,7

      Значительная часть выбросов загрязняющих веществ от стационарных источников приходится на долю ТЭЦ.
      Однако анализ показывает что, несмотря на рост объема выработки ТЭЦ энергоресурсов, рост объема выбросов загрязняющих веществ не наблюдается, что обусловлено проведением природоохранных мероприятий и внедрением технологий, позволяющих сокращать выбросы вредных веществ на ТЭЦ.
      Так, если в 2000 году объем выбросов загрязняющих веществ составил 92,3 %, то в 2004 году - на долю обеих ТЭЦ приходилось уже 79 % объема выбросов от стационарных источников.
      Также, в настоящее время реализуется проект реконструкции ТЭЦ-2, предусматривающий оборудование котла с современной золоулавливающей установкой с эмульгаторами, с максимальной проектной степенью золоулавливания 99,8 %.
      Увеличивается доля выбросов загрязняющих веществ от автомобильного транспорта, обусловленная ростом количества автотранспортных средств. На их долю в общем объеме валовых выбросов по городу приходится более 40 %.

Таблица 16а

Динамика выбросов вредных веществ
от передвижных источников загрязнения ⁵

тыс. тонн/год

Показатели	Годы
	2000	2001	2002	2003	2004	2005, оценка
Выбросы от передвижных источников, тыс. тонн/год, в том числе:	26,3	29,1	37,8	40,1	42,1	44,1
Твердые	0,2	0,2	0,4	0,4	0,4	0,5
Газообразные	26,1	28,9	37,4	39,7	41,7	43,6
Доля передвижных источников в общем объеме вредных веществ, %	36,2	36,6	44,8	43,8	44,9	44,8

____________________
⁵ Данные Управления природных ресурсов и регулирования природопользования города Астаны
_______________________

      Водные ресурсы. Основным источником, обеспечивающим водопотребление города, является Астанинское (Вячеславское) водохранилище, покрывающее около 75 % потребностей города. 24 % от всего объема потребления города обеспечивает р. Ишим и около 1 % - подземные воды.
      Централизованная система водоотведения с канализационными очистными сооружениями включает в себя механическую и биологическую очистку и около 250 км канализационных коллекторов, эксплуатируемых от 60 лет до одного года. Проектная мощность канализационных сооружений - 135,8 тыс. м ^З /сутки. После очистки сточные воды сбрасываются в испаритель-накопитель "Талдыколь", созданный на базе двух озер. Из-за угрозы переполнения накопителя - испарителя ежегодно производится сброс на окружающую территорию, в связи с чем в настоящее время реализуется проект ликвидации накопителя "Талдыколь" с рекультивацией с целью улучшения санитарно-эпидемиологической обстановки в городе Астане.
      В связи с изношенностью водохозяйственной системы города микробиологические и санитарно-химические показатели питьевой воды ухудшаются.
      Озеленение и защитные насаждения. Зеленые насаждения в городе Астане представлены очень бедным ассортиментом, что обусловлено тяжелыми природно-климатическими и почвенными условиями. Возраст, санитарное состояние и декоративные качества зеленых насаждений различны. Общее их состояние в большей степени неудовлетворительное.
      На одного жителя столицы приходится около 9,8 кв. м. зеленых насаждений, а в северо-восточных районах города эти показатели находятся в пределах 1,5-2,0 кв. м. Акиматом ведутся активные работы по озеленению территории города, так в 2004 году введены восемь скверов общей площадью 16,3 га и один бульвар на левобережье (8,5 га). В соответствии с комплексной схемой озеленения города предполагается к 2030 году показатель зеленых насаждений на душу населения довести до 19,2 кв. м.
      Зеленая зона создана на лесопригодных участках в границах города на площади 14 тысяч га и в пригородной зоне на площади 11 тысяч га. Городу переданы, с учетом ранее посаженных, более 11 тысяч га лесов "зеленого" пояса.
      Местные условия для озеленения весьма сложны из-за невысоких лесорастительных свойств почв.
       Твердые отходы. На территории города Астаны имеется один накопитель твердых бытовых и производственных отходов, расположенный на восточной окраине в 50 м к юго-востоку от шестого километра автодороги Астана - Павлодар.
      С 1972 года ведется захоронение отходов в отработанном карьере. По проектным расчетам эксплуатация полигона возможна до 2010 года. Ежегодно на полигон поступает 0,4 - 0,5 млн. м ³ отходов и с развитием города объем их поступления постоянно увеличивается.
      В настоящее время отсутствуют системы переработки и управления отходами. Твердые бытовые и промышленные отходы вывозятся на полигон захоронения отходов, расположенный за городом. Кроме того, отсутствует специальное место для вывоза опасных отходов.

Инженерная инфраструктура

       Тепло- и электроэнергетика. Система централизованного теплоснабжения от ТЭЦ-1 и ТЭЦ-2 получила развитие в правобережной части г. Астаны, преимущественно в Центральном и Юго-Восточном планировочных районах.
      Располагаемая мощность данных станций составила на конец 2004 года 876,4 Гкал. Фактическое использование располагаемой мощности ТЭЦ-1,2 за период 2001-2004 гг. увеличилось с 62,5 % в 2001 году до 72 % 2004 гг. или на 9,5 %. Одной из основных проблем теплоснабжения города является ограниченность генерирующих мощностей теплоэлектростанций. При существующих темпах строительства и увеличения объемов потребления теплоэнергии, уже в ближайшее время располагаемая мощность ТЭЦ-1,2 не будет покрывать потребности города в тепловой энергии.
      Общий объем потребления городом электроэнергии увеличился с 818,3 млн. кВт/ч, в 2001 году до 1489,5 млн. кВт/ч. в 2004 году, или на 82 %. Увеличение объема городского потребления произошло, в основном, за счет резкого роста потребления электроэнергии в отрасли строительства и транспорта. Покрытие растущих потребностей города в электрической энергии возможно за счет поставки электроэнергии из других регионов республики.
       Водоснабжение и водоотведение. Одной из основных проблем водоснабжения столицы являются ограниченность ресурсов при растущем водопотреблении и отсутствие альтернативного Астанинскому водохранилищу надежного источника водоснабжения. Дополнительным источником для питьевого водоснабжения города являются подземные воды Акмолинского и Нуринского месторождения подземных вод, а также выявленные в результате поисково-разведочных работ новые участки подземных вод.
      В столице недостаточно развита система ливневой канализации, отсутствуют в необходимом количестве очистные сооружения. После механической и биологической обработки сточные воды выводятся за пределы города в накопитель сточных вод Талдыколь, занимающий площадь в 21,3 км ² , и нуждающийся в ремонте. Акиматом планируется, что пуск сточных вод в накопитель Талдыколь прекратится, степень очистки сточных вод будет доведена до нормативов концентрации рыбохозяйственного назначения, будет произведена рекультивация донного ила в накопителе.
      Газоснабжение. Объем реализации газа населению и юридическим лицам в 2004 году составил 651,3 млн. тенге, с ростом к уровню 2003 года на 25,4 %. Основной объем реализации сжиженного газа осуществляется в виде емкостного газа - около 48 % от всего реализуемого газа.
      Основной проблемой газоснабжения является изношенность газораспределительного оборудования. Так, в 2004 году коэффициент износа технологического оборудования достиг 80 %, что несет в себе потенциальную опасность его дальнейшей эксплуатации. В 2004 году в системе газораспределения произошло 5 аварийных ситуаций.
      В целях обеспечения безопасного функционирования газораспределительной инфраструктуры города, необходимы обновление и модернизация имеющегося оборудования. Кроме того, высокие темпы строительства требуют дальнейшего расширения городской сети газопроводов, протяженность которой в настоящее время составляет 126 км.
      Основные показатели инженерной инфраструктуры приведены в таблице.

Таблица 17

Основные показатели инженерной
инфраструктуры за 2004 год

Показатели	Ед.измерения	2004 год
Производство тепла	Гкал	3211565
Общая протяженность тепловых сетей	км	450
Производство энергии	млн. кВтч.	1 489,5
Вместимость водохранилища	млн. м ³	410
Мощность очистных сооружений	тыс. м ³ /в день	200
Мощность канализационных сооружений	тыс. м ³ /в день	136

_____________________
⁶ Данные Департамента энергетики и коммунального хозяйства
___________________

Транспортная инфраструктура

Способы передвижения. Основными способами передвижения в Астане, по результатам опроса и данным государственных органов, являются пешая ходьба и общественный транспорт (около 80 %) с учетом того, что на каждые 1000 жителей приходится, в среднем, 150 автомобилей ⁷ .
______________________
⁷ Данные Департамента пассажирского транспорта и автомобильных
дорог города Астаны за 2004 год
______________________

      На легковом автотранспорте, включая владельцев, пассажиров, такси, передвигаются примерно 20 % жителей города.
      Предпочтение жителей в передвижении по городу на частном автотранспорте обусловлено следующими причинами:
      по скорости передвижения общественный транспорт значительно уступает легковому;
      общественный транспорт, как правило, переполнен и неудобен;
      отдаленность автобусных остановок друг от друга, отсутствие их соответствующего оформления;
      экстремальные погодные условия;
      отсутствие острых проблем с парковкой автотранспорта.
      Состояние автодорог. В настоящее время в городе Астане протяженность городской сети дорог и улиц общего пользования составляет около 630 км, в том числе:
      по категориям:
      36 км скоростных дорог;
      93 магистральных улиц городского значения с регулируемым движением;
      72 км магистральных улиц районного значения;
      429 км улиц и дорог местного значения;
      по типам покрытия:
      с асфальтобетонным - 370 км;
      с гравийно-щебеночным 210 км;
      без покрытия - 50 км.
      Состояние дорожного покрытия центральных автомобильных дорог оценивается как удовлетворительное. Однако следует отметить, что многие дороги, обслуживающие отдаленные от центра жилые районы, в которых, как правило, проживает население с низким уровнем доходов, и загородные шоссе (например, привокзальные районы) требуют ремонта и реконструкции.
       Парковка автотранспорта. Большинство парковок автомобилей в Астане размещено на открытых территориях, напротив или около жилых и административных зданий. Парковка значительного количества автомобилей осуществляется на тротуарах, предназначенных для пешеходов, а также на детских площадках. Это создает неудобства для прогуливающихся людей и играющих детей, подвергает их жизнь опасности.
      Одним из возможных путей решения проблемы нехватки специализированных и оборудованных автомобильных стоянок, мест для парковки является введение контроля за парковками, системы сборов за стоянку в центре города.
      Пешие прогулки и велосипедная езда. Согласно оценке специалистов, на долю пеших прогулок приходится до половины всего преодолеваемого в Астане расстояния. Ходьба, как правило, является средством передвижения на короткие расстояния (с и до остановок общественного транспорта, до ближайшего магазина и др.).
      Условия для пеших прогулок варьируются в зависимости от района города.                      Ограничивающими условиями для пеших прогулок являются:
      отсутствие достаточной торговой и сервисной инфраструктуры в новых районах;
      климатические условия;
      отсутствие и недостаток зеленых насаждений, особенно в новых районах;
      архитектурные формы и планировка районов, не способствующие смягчению климатических условий.
      Главной проблемой являются участки дорожных перекрестков. Не все пешеходные переходы на многополосных дорогах обеспечены светофорами, что способствует увеличению случаев смертности по причине дорожно-транспортных происшествий и снижению безопасности на дорожных перекрестках. Так, например, по данным Управления дорожной полиции города Астаны за 6 месяцев текущего года произошло 302 ДТП, численность погибших - 29 человек, раненых - 398 человек. При этом, значительного улучшения ситуации не наблюдается, за аналогичный период 2004 года произошло 338 ДТП, вследствие которых погибло 30 человек, оказались ранеными 450 человек ⁸ .
__________________

⁸ Данные Городского управления дорожной полиции по городу Астане
__________________

      В Астане велосипедная езда не популярна, несмотря на равнинную местность.
       Общественный транспорт. Перевозку пассажиров в городе Астане в 2004 году осуществляло 13 предприятий. Общее количество задействованных транспортных средств - 852, в том числе:
      562 автобусов (362 большой и 200 средней вместимости);
      40 троллейбусов;
      250 микроавтобусов.
      Общая протяженность городской маршрутной сети в 2004 году составила 1720 км, протяженность троллейбусной контактной сети - 51,7 км. Маршрутная сеть пассажирского транспорта состояла из 54 маршрутов, в том числе 30 автобусных, 21 микроавтобусных и 3 троллейбусных маршрутов ⁹ .
__________________________
⁹ Данные Департамента пассажирского транспорта и автомобильных
дорог города Астаны
__________________________

      Состояние большинства транспортных средств изношенно. Многие виды общественного транспорта лишены удобств, условий, необходимых для проезда людей с ограниченными возможностями.
      Наблюдаются слишком большие расстояния между остановками. Несмотря на усилия, предпринимаемые местными исполнительными органами по выработке эффективной схемы движения, отдельные маршруты общественного транспорта в старой части города (например, троллейбусные маршруты) дублируют друг друга, отличаясь тем, что на отдельных отрезках их маршруты отклоняются на соседние улицы.
      В настоящее время не на всех автобусных остановках предусмотрены карты с расписанием движения общественных видов транспорта, что является неприемлемым для города со столичным статусом.
       Культурно-социальное развитие
       Культура, досуг. По мере роста города, постоянно растут количество и качество объектов социально-культурного назначения, чему благоприятствует статус столицы Республики Казахстан. Однако услуги многих объектов социально-культурной сферы и досуга в связи с их сосредоточением в центральном районе города и относительно высокой стоимостью недоступны для значительной части жителей столицы. Одной из проблем является также недостаток учреждений внешкольного образования и досуга для детей.
       Здравоохранение. Постепенно органами государственного управления решается проблема дефицита лечебно-профилактических учреждений. В 2004 -2005 годах построен и введен в эксплуатацию ряд объектов здравоохранения.
      Наиболее актуальным в настоящее время является вопрос состояния здоровья населения и качества оказания медицинской помощи.
      Показатель общей заболеваемости на 100 000 населения в городе за период с 2001 по 2004 гг. возрос на 18 %. Случаи заболевания костно-мышечной системы и соединительной ткани возросли за этот же период на 80 %, болезней крови -77,2 %, мочеполовой системы - 33,8 %, системы кровообращения - 30,8 %, эндокринных болезней, расстройств питания и обмена веществ 37,3 %.
      В структуре общей заболеваемости населения столицы в 2004 г. первое место занимали болезни органов дыхания (31,8 %), среди которых основной удельный вес приходится на заболевания у детей - 51,9 %, системы кровообращения (8,2 %).
      Одной из проблем является сохранение жизни новорожденных детей. При ежегодном снижении младенческой смертности ее уровень остается достаточно высоким (в 2004 г. 11,7 умерших на 1000 новорожденных) по сравнению с уровнем развитых мировых стран (в среднем, около 5-7 умерших на 1000 новорожденных), что свидетельствует о недостаточно высоком качестве медико-санитарной помощи, акушерской и педиатрической службы, а также слабом здоровье матерей.
      Наблюдается тенденция роста заболеваемости наркологическими расстройствами, особенно у детей. В 2004 г. на 100 тыс. населения зарегистрировано 2 610,4 случаев заболевания наркологическими расстройствами против 2 250,9 в 2001 г., в том числе у детей 36,3 случаев против 9,8 в 2002 г. ¹⁰
^{_______________________}
¹⁰ Данные Департамента здравоохранения города Астаны
__________________

Образование. Одной из сильных сторон города является достаточно высокий уровень образованности проживающего населения.
Основной проблемой городской системы образования в настоящее время является перегруженность государственных дошкольных и общеобразовательных учреждений. На очереди для устройства в государственные дошкольные учреждения числится более 3 тыс. детей. Дефицит посадочных мест в государственных образовательных учреждениях общего и специализированного типа составил на конец 2004 г. 12,8 тыс. мест ¹¹ .
___________________
¹¹ Данные Департамента образования города Астаны
___________________

      В городе слабо развита система профессионального образования. В настоящее время из 9 государственных профессиональных организаций, 2 организации не имеют своей собственной базы, что не позволяет увеличивать контингент учащихся и удовлетворять потребности рынка труда в рабочих кадрах.
      Вследствие низкой заработной платы, отсутствия и высокой стоимости жилья в городе не хватает квалифицированных педагогических кадров по отдельным предметам в системе общего среднего образования и преподавателей специальных дисциплин в организациях профессионального образования, что в свою очередь отрицательно отражается на качестве преподавания и образования детей.
       Рынок жилья. В целом по республике в 2004 г. предприятиями и организациями всех форм собственности и населением было построено 21 900 новых квартир общей площадью 2 586,8 тыс.кв.м. Удельный вес города Астаны по данным показателям в стране составил 11,3 % и 16,3 % соответственно. В Астане, по сравнению с другими регионами республики, наблюдается наибольший объем инвестиций в строительство, при этом, средняя стоимость строительства 1 кв.м. нового жилья в столице почти в два раза превысила среднереспубликанский показатель (в 2004 г. стоимость жилья, в среднем, составила 57,7 тыс. тенге за 1 кв. м ¹² (свыше 400 долл. США). В 2004 г. в столице введено 7,9 тыс.кв.м. муниципального жилья, что составило 1,9 % от общего объема введенного в эксплуатацию жилья.
_________________
¹² Данные Агентства РК по статистике
_________________

      С 2005 года в Казахстане реализуется государственная программа жилищного строительства, направленная на обеспечение доступным жильем широких масс населения, преимущественно молодых семей, работников бюджетных организаций, государственных предприятий социальной сферы.
      Развивается система ипотечного кредитования. Однако, ввиду достаточно высоких кредитных ставок и других банковских критериев, население с низким и средним уровнем доходов имеет ограниченный доступ к возможностям ипотечного кредитования.
       Уровень жизни и социальная защита населения. Динамика показателей, определяющих уровень жизни населения столицы, показывает положительную тенденцию в сокращении масштабов бедности.
      В Астане самая низкая по стране доля населения, имеющего доходы ниже прожиточного минимума и черты бедности, при этом следует отметить, что среднегодовая величина черты бедности в 2004 году составляла 2191 тенге, что ниже минимального прожиточного минимума в 2,6 раза ¹³ .
______________
¹³ Данные Управления статистик по городу Астане
______________

      Величина прожиточного минимума в г.Астане в декабре 2004 года составила 5 676 тенге или 100,6 % от среднереспубликанского уровня, увеличившись в течение 2004 года на 315 тенге (на 5,9 %).
      Среднемесячная номинальная заработная плата выросла на 84,5% от уровня 2001 года и достигла 41921 тенге.
      Номинальные денежные доходы на душу населения города Астаны в 2004 году в два раза превысили среднереспубликанский уровень, а по сравнению с 2003 годом выросли на 51 % и составили 314352 тенге, что эквивалентно 26196 тенге в месяц.
      Реальный рост доходов в 2004 году по отношению к 2003 году в г. Астане на 5,3 процентных пункта выше среднего по республике уровня и составляет 119,1 %. При этом средний размер денежных доходов на душу населения в г. Астане в 2004 году более чем в 4 раза превысил величину прожиточного минимума и в два раза - средний по республике уровень доходов.
      Социальная поддержка малообеспеченных слоев населения и инвалидов осуществляется путем выдачи социальных пособий, покрывающих ряд социальных нужд - адресная социальная помощь, жилищные пособия, обучение детей инвалидов на дому, обеспечение техническими и иными средствами, социальная помощь выпускникам общеобразовательных школ, средних специальных заведений из числа круглых сирот, детей инвалидов с детства, детей из многодетных семей, имеющих четырех и более детей до 18 лет, а также воспитанников детских домов для обучения в ВУЗах города Астаны, и др. В связи с тем, что размер социальных пособий рассчитывается исходя из месячного расчетного показателя, его уровень не соответствует высокой стоимости жизни в столице.
      В столице наблюдается недостаточный уровень участия институтов гражданского общества и самого населения в сфере социальной защиты, решения проблемы безнадзорности детей.
       Вовлечение общественности в процесс государственного управления. Уровень участия населения в процессе принятия решений городскими властями остается достаточно низким. Большинство жителей города не владеет информацией о предпринимаемых государством мерах, направленных на улучшение условий их жизни. Отсутствует механизм "обратной" связи между государственными органами и населением. Социологические опросы показывают, что большая часть граждан оценивает работу государственных служащих как непрозрачную и малоэффективную.
       Городское управление
      Система государственного управления столицей представлена местными исполнительным органом - акиматом, являющимся коллегиальным органом, и представительным органом - маслихатом, являющимся выборным органом, избираемым населением и выражающим его волю.
      Структура акимата утверждена постановлением Правительства Республики Казахстан от 4 октября 2004 года N 1022 "Об утверждении типовой структуры местного государственного управления Республики Казахстан".
      Основные функции акимата определены Законами Республики Казахстан " О местном государственном управлении в Республике Казахстан" от 23 января 2001 года и "О статусе столицы Республики Казахстан" от 20 мая 1998 года. К ним относятся: разработка планов, экономических и социальных программ развития столицы, бюджета столицы и обеспечение его исполнения, управление коммунальной собственностью, осуществление мер по ее защите, создание условий для развития предпринимательской деятельности и инвестиционного климата на территории столицы, а также осуществление управленческих функций в отношении инфраструктуры города (транспорт, связь и др.).
      Функции департаментов и управлений акимата города Астаны, в зависимости от вида деятельности, регламентируются соответствующими положениями, утвержденными акимом города.
      В соответствии с Указом Президента Республики Казахстан от 6 мая 1998 года в столице образованы два района. В своей деятельности районные акимы подотчетны акиму города.
      Несмотря на законодательное закрепление полномочий за каждым уровнем власти, отсутствует их четкое разграничение и координация действий между местными исполнительными органами и территориальными подразделениями центральных исполнительных органов. Ряд организаций, например департаменты занятости и социальных программ, культуры города Астаны, в своей деятельности отчитываются как перед городским акиматом, так и центральными министерствами и ведомствами. Это, в свою очередь, создает проблемы подотчетности. Вместе с тем, по ряду вопросов у местных исполнительных органов отсутствует утвержденное в законодательном порядке право осуществлять те или иные полномочия, реализация которых эффективна на местном уровне.
      Город имеет Стратегический план развития до 2010 года ¹⁴ , основанный на Стратегическом плане развития Республики Казахстан до 2010 года, а также Стратегии развития Казахстана до 2030 года. В настоящее время в Астане реализуется более 30 программ развития по различным направлениям. Программы охватывают все сферы городской жизнедеятельности: промышленность, предпринимательство, здравоохранение, образование, инфраструктура и др. В целом, следует отметить положительные результаты реализации программ. Однако, несмотря на множество стратегических задач, решению которых должна способствовать реализация программных документов, сложно провести оценку степени исполнения тех или иных документов государственными органами, что значительно осложняет процесс принятия дальнейших решений, в том числе в вопросах бюджетного финансирования. В отдельных случаях это связано с нечеткими формулировками задач и форм завершения мероприятий. Однако основная причина заключается в отсутствии методологии, утвержденных показателей оценки деятельности государственных органов и контроля за реализацией стратегических и программных документов.
      Наряду с этим, планирование осуществляется по схеме "сверху вниз" и участие общественности в процессе принятия решений органами городского управления находится на низком уровне.
________________________
¹⁴ Одобрен решением маслихата города Астаны от 20 января 2002 года№ 144/28
_______________________

Приложение 3
к Стратегическому плану
устойчивого развития
г. Астаны до 2030 года

Выбор перспективных кластеров в городе Астане
в целях повышения конкурентоспособности
и диверсификации экономики города

Общие критерии, используемые
при отборе кластеров

      заинтересованность и желание государства и предпринимателей инвестировать в кластерные производства
      отсутствие серьезных препятствий для осуществления бизнеса
      благоприятная рыночная среда
      положительное влияние кластера на конкурентоспособность и производительность отрасли и региона
      возможность установления тесных рабочих связей участников кластера между собой и с государственными органами

Перспективные кластеры в городе Астане

      1. Туристский
      2. Медицинский
      3. Научных (высоких) технологий
      4. Биотехнологий
      5. Строительных материалов

Показатели туристской деятельности
в городе Астане

Показатель	2001	2002	2003	2004	январь- июнь 2005	Темп роста 2004г. к 2001 г., %
Обслужено туристов тур.фирмами и гостиницами, человек	120560	147314	150026	184448	112200	152,9
в том числе
въездной туризм	13339	11605	15664	22647	12900	169,8
выездной туризм	9451	9715	9217	18054	10400	191,0
внутренний туризм	97770	125994	125145	143747	88900	147,0
Доходы, полученные от деятель- ности тур.фирм и услуг гостиниц, млн. тенге	2290,7	2295,4	2596,5	3615,9	2720,1	157,8

Слабые и сильные стороны туристской отрасли
в городе Астане

Сильные стороны

      Ежегодный рост количества туристов, посещающих Астану
      Увеличение числа объектов туристской инфраструктуры (гостиниц, ресторанов, развлекательных учреждений)
      Функционирование международного аэропорта, железнодорожного вокзала
      Достаточное количество объектов в городе, представляющих туристический интерес, близкое расположение с природными заповедниками (Боровое, Коргалжино)

       Слабые стороны

      Преобладающая доля внутреннего туризма (сотрудники организаций, предприятий, учреждений, командированные с деловыми целями из других областей)
      Незначительное число гостиниц имеет сертификаты соответствия услуг мировым стандартам, неразвитость эквайринговой системы (платежных карточек), невысокий уровень обслуживания
      Малое количество международных авиарейсов, осуществляемых через Астану
      Недостаточно развитая система распространения рекламной информации об Астане, в том числе на иностранных языках, нехватка специалистов в данной сфере (например, экскурсоводы, обладающие знаниями по историческому туризму)

Предпосылки создания туристского кластера
в городе Астане

      Реализация Правительством общесистемных мер, охватывающих вопросы внесения изменений и дополнений в законодательство, проведение общеотраслевых мероприятий по стимулированию туристской деятельности в Республике Казахстан
      Город Астана является вторым в республике по количеству функционирующих туристических фирм, по числу гостиничных номеров находится на третьем месте
      Готовность представителей частного бизнеса к сотрудничеству для повышения общей привлекательности региона для туристов
      Возможности развития таких сегментов как: экологический, культурно-познавательный и деловой туризм

Возможности для успешного формирования
туристского кластера в городе Астане

       Улучшение системы подготовки и переподготовки кадров в сфере туризма
      Строительство объектов туристкой инфраструктуры
      Повышение уровня сервиса в городских организациях: туристических фирмах, гостиницах, ресторанах, кафе
      Использование возможностей доступа к Щучинско-Боровской курортной зоне, заповеднику "Коргалжино", развитие орнитологического, флористического, культурно-познавательного и делового туризма, привлечение интереса туристов к условиям "кочевого быта", интурохоты, рыбалки и другим объектам туризма в столице и Акмолинской области

Участники туристского кластера

      Туристические агентства (более 30 юридических лиц)
      Гостиницы, рестораны, кафе (28 гостиниц и более 170 кафе и ресторанов)
      Развлекательные учреждения
      Образовательные учреждения (университеты, колледжи)
      Транспортные компании

Основные показатели медицинской отрасли
в городе Астане, количество предприятий

Наименование	2003	2004
Больничные учреждения:	21	22
государственные	2	3
частные	19	19
Амбулаторно-поликлинические организации:	29	29
государственные	10	10
частные	19	19
Аптечные организации:	335	361
государственные	23	28
частные	312	333

Источник: Департамент здравоохранения г. Астаны

Показатели медицинского обслуживания
в городе Астане, на конец года

	2001	2002	2003	2004	Темп роста 2004 г.к 2001 г.,%
Численность врачей всех специальностей	2 404	2 730	2 784	3015	125,4
Обеспеченность населения врачами (на 10000 населения)	51	55	55	58	113,7
Численность среднего медицинского персонала	3 608	3416	3 384	3 747	103,9
Обеспеченность населения медицинским персоналом (на 10000 населения)	77	69	67	72	93,5

Источник: Управление статистики г.Астаны

Слабые и сильные стороны медицинской
отрасли города Астаны

       Сильные стороны
      Недостаточная оснащенность городских лечебно-профилактических организаций современной
медицинской техникой и оборудованием
      Наличие в городе: медицинских учреждений образования (Казахская государственная медицинская академия,государственный медицинский колледж,частный колледж "Даналык") научных
институтов (НИИ травматологии и ортопедии, Национальный научный медицинский центр, 8 филиалов научно-исследовательских институтов и научно-исследовательские лаборатории
Казахской государственной медицинской академии) широкой сети аптечных организаций высококвалифицированных кадров
       Слабые стороны
      Низкий уровень научных исследований и разработок в отрасли, нехватка финансовых
ресурсов. Недостаточная оснащенность городских лечебно-профилактических организаций современной медицинской техникой и оборудованием

Предпосылки создания медицинского кластера
в городе Астане

      Проводимая акиматом совместно с республиканскими органами работа по созданию эффективной системы оказания медицинской помощи
      Реализация государственной и региональной программ реформирования и развития системы здравоохранения
      Строительство медицинского городка, включающего сеть клинических центров по разным направлениям, научно-исследовательские институты

Возможности для успешного формирования
медицинского кластера в городе Астане

      Улучшение системы медицинского образования, подготовки и переподготовки кадров
      Увеличение объема и повышение качества научных исследований в области здравоохранения
      Привлечение компаний-производителей медицинского оборудования и фармацевтических препаратов
      Установление связей с зарубежными специалистами и учреждениями здравоохранения для обмена опытом по основным направлениям исследований

Участники медицинского кластера

      Медицинские организации образования, научно-исследовательские институты
      Медицинские учреждения (больницы, амбулаторно-поликлинические учреждения, аптеки)
      Компании по производству медицинского оборудования, фармацевтических препаратов
      Промышленные предприятия города по обслуживанию медицинских учреждений (например, пошив халатов, бахил, производство инвентаря и т.д.)

Объем оказанных услуг, связанных с вычислительной
техникой, исследованиями и разработками,
в городе Астане, млн. тенге

	2000	2001	2002	2003	2004	Темп роста 2004г. к 2000 г.,%
Вычислитель- ная техника и связанная с ней деятельность	583,2	1397,5	1369,1	2016	3564,1	611,1
Исследования и разработки	33,6	120,3	322,5	897,1	2862,5	8519,3

Валовые (государственные и частные) затраты на научные исследования и разработки, объем научно-технических работ
в городе Астане, млн. тенге

См. бумажный вариант

Структура валовых затрат на научные
исследования и разработки по отраслям науки
в 2004 году в городе Астане

Cм. бумажный вариант

Слабые и сильные стороны научно-
технической отрасли города Астаны

Сильные стороны

      Функционирование в городе организаций, занимающихся научно-исследовательской деятельностью:
      РГП "Национальный центр биотехнологий Республики Казахстан" Министерства науки и образования
      РГКП "Научно-методический центр специальных программ" Министерства экономики и бюджетного планирования
      РГКП "НИИ травматологии и ортопедии" Министерства здравоохранения
      Северный филиал РГКП "НИИ экономики АПК и РСТ" Министерства сельского хозяйства
      Евразийский национальный университет им. Л.Н. Гумилева
      Казахский аграрный университет им. С. Сейфуллина
      Наличие высококвалифицированных кадров

Слабые стороны

Низкий уровень научных исследований и разработок в отрасли, нехватка финансовых ресурсов
Недостаточная оснащенность городских научно-технических организаций современной техникой и оборудованием

Предпосылки создания в городе Астане
кластера научных (высоких) технологий

      Реализация Правительством общесистемных мер по стимулированию инновационной деятельности, разработке и внедрению новых технологий в Республике Казахстан
      Наличие в городе государственных и частных НИИ, проектно-конструкторских организаций, высших учебных заведений и предприятий, занимающихся научно-технической деятельностью
      Концентрация в столице специалистов с относительно высоким уровнем образования
      Функционирование государственных институтов развития, деятельность которых направлена на предоставление финансовой поддержки инициативам частного сектора в несырьевом секторе экономики
      Рост государственных и частных инвестиций в научные исследования
      Строительство в Астане нового лабораторного комплекса Национального центра биотехнологий

Возможности для успешного формирования кластера
научных (высоких) технологий в городе Астане

      Обучение и подготовка высококвалифицированных кадров технических специальностей
      Налаживание сотрудничества между государственными органами, университетами, предпринимателями
      Создание условий для развития инновационного малого и среднего бизнеса

Участники кластера научных
(высоких) технологий

      Высшие технические учебные заведения
      Научно-исследовательские институты, лаборатории, центры
      Институты развития
      Компании по производству высокотехнологичной и наукоемкой продукции
      Промышленные предприятия города

Инвестиции в строительство в городе Астане

См. бумажный вариант

Освоение инвестиций в строительство
по источникам финансирования
в городе Астане

	2002		2003		2004
	млн. тенге	доля в %	млн. тенге	доля в %	млн. тенге	доля в %
Всего:	73412,1	100	100038,9	100	142081	100
бюджетные средства	32668	44,5	47018,3	47	57684,9	40,6
собственные средства предприятий,населения	36412	49,6	37714,7	37,7	77434,2	54,5
иностранные инвестиции	4331,3	5,9	15306,0	15,3	6962	4,9

Предпосылки создания в городе Астане
кластера строительных материалов

      Динамичное развитие строительной отрасли
      Высокий спрос со стороны населения и юридических лиц на строительные материалы для строительства жилья, офисов, их ремонта и реконструкции
      Высокий уровень инвестиций в промышленное и жилищное строительство
      Наличие достаточно квалифицированной рабочей силы
      Функционирование на рынке строительных материалов предприятий малого и среднего бизнеса

Слабые и сильные стороны строительной
отрасли города Астаны

Сильные стороны

      Рост объема жилищного и промышленного строительства
      Повышение внутреннего спроса в результате улучшения уровня жизни населения
      Наличие минерально-сырьевых ресурсов, используемых в производстве строительных материалов
      Наличие дешевой и достаточно квалифицированной рабочей силы

Слабые стороны

      Высокая изношенность основных фондов, недостаток собственных финансовых средств для модернизации и технического перевооружения
      Отсутствие действенной связи науки с производством, низкие расходы на научно-исследовательские и опытно-конструкторские работы
      Ограниченная номенклатура выпускаемых строительных материалов и изделий
      Высокая материалоемкость и трудоемкость жилищного строительства

Возможности для успешного формирования
кластера строительных материалов
в городе Астане

      Реконструкция и модернизация действующих, а также восстановление простаивающих производств в отрасли
      Организация выпуска высококачественных строительных материалов, изделий и конструкций
      Развитие кооперационных связей с зарубежными предприятиями, налаживание сотрудничества в области передачи новых технологий
      Проведение информационной работы по презентации перспективных отраслей промышленности строительных материалов в целях привлечения зарубежных инвестиций
      Обеспечение функционирования индустриального парка

Участники кластера строительных материалов

      Предприятия по производству строительных материалов
      Строительные компании города
      Торговые дома
      Транспортные компании и организации
      Высшие учебные заведения и организации среднего профессионального образования
      Научно-исследовательские институты, лаборатории, центры
      Институты развития

Приложение 4
к Стратегическому плану
устойчивого развития
г. Астаны до 2030 года

Результаты социологического исследования
"Население Астаны: экономические, культурные
и социальные аспекты"

      В процессе разработки проекта Стратегического плана Центром устойчивого развития столицы совместно с Евразийским национальным университетом им. Л.Н.Гумилева проведено социологическое исследование "Население Астаны: экономические, культурные и социальные аспекты". В рамках исследования осуществлен ряд социологических опросов в целях выявления и оценки социо-экономических и культурных проблем населения и учета их мнения о городе, его жизнедеятельности как важного элемента создания устойчивого города.
      В ходе исследования использованы методы фокус - групп, массового опроса и экспертного интервью. Опросы по фокус группам, проведенные в период с 20.04.2005 по 19.05.2005 года, охватили 10 групп населения столицы, распределенного по социальным, экономическим, культурным и демографическим показателям (студенты - городские, сельские, представители малого и среднего бизнеса, самозанятые, учителя, врачи, государственные служащие центральных и местных исполнительных органов, безработные и пенсионеры). Более масштабный опрос с общим количество опрошенных - 816 человек - проведен в период с 01.09.2005 по 23.12.2005 года.
      В таблице указаны максимальные процентные значения, полученные в ходе опросов по каждому конкретному вопросу.

ЖИЛЬЕ	45,7 % опрошенных респондентов не имеют собственного жилья 62,5 % - не в состоянии купить собственное жилье 29 % - оценивают качество строящегося жилья как неудовлетворительное 32,3 % - отметили недостаточное благоустройство дворов 23,2 % опрошенных отметили проблему озеленения дворов 40,8 % - одобряют снос ветхого жилья 35 % - отметили необходимость реконструкции домов исторической ценности
ЗАНЯТОСТЬ	Для 11,1 % опрошенных респондентов вопрос занятости является третьим по важности среди социально-экономических проблем города после дороговизны цен на продукты питания (44 %) и низкую заработную плату (29,3 %)
СОЦИАЛЬНОЕ ОБСЛУЖИВАНИЕ И РАЗВИТИЕ	22,7 % и 13,3 % респондентов считают, соответственно, обеспечение качественного медицинского и образовательного обслуживания приоритетными направлениями работы акимата города. 29,3 % - указали на проблему низкой оплаты труда на второе место после высоких цен на продукты питания 29,1 % - предлагают расширить участие жителей в решении городских проблем, при этом 44,2 % респондентов готовы лично участвовать в обсуждении вопросов городского развития и управления
ТРАНСПОРТ	90 % опрошенных пользуются услугами общественного транспорта, из них: 59,1 % - регулярно 17,2 % респондентов дали неудовлетворительную оценку работе общественного транспорта 38,4 % неудовлетворенны качеством дорожного строительства 59 % - отметили слабое транспортное обеспечение около 10 частей города
КУЛЬТУРА И ОРГАНИЗАЦИЯ ДОСУГА	51,9 % участников опроса отметили недостаточную организацию досуга детей и молодежи только 12,2 % жителей предпочитают общественные места отдыха 63,6 % респондентов отметили проблему завышенных цен в местах организации досуга 14,1 % недовольны уровнем сервиса столичных развлекательных центров 20,6 % - высказались за создание новых культурно-развлекательных учреждений
ИНФРАСТРУКТУРА И ЭКОЛОГИЯ	35,4 % опрошенных оценили работу ЖКХ как неудовлетворительную 17,1 % назвали улучшение состояния городской среды как приоритетное направление в работе акимата города 30,5 % опрошенных недовольны качеством питьевой воды 11,3 % участников опроса обозначили проблему уборки и вывоза мусора 45,3 % опрошенных жителей озабочены проблемой загрязнения воздуха

      Резюмировав эмпирические данные социологического исследования, следует отметить, что в целом, наблюдается единство во мнениях; отмечаемое различие заключается в том, что более обеспеченные слои населения выражают большую удовлетворенность жизнью в городе по сравнению с жителями с низким уровнем доходов. Абсолютным большинством опрошенных жителей отмечено следующее:
      высокие ставки ипотечных кредитов;
      низкое качество изоляции, вентиляции и строительства нового жилья;
      недостаток детских площадок, зеленых открытых территорий и парков в городе в целом, а также спортивных и досуговых организаций в старой части города; высокие цены на услуги спортивных центров, а также их удаленность от мест проживания;
      низкое качество, неравный доступ и высокая стоимость услуг здравоохранения и образования; низкий уровень заработной платы, низкий статус учителей, врачей и социальных работников;
      недостаток школьных и дошкольных учреждений;
      низкое качество ремонтно-строительных дорожных работ; недостаточный уровень безопасности пешеходов, в том числе по причине интенсивного движения легкового и грузового транспорта; несоответствующее оформление тротуаров, уличного освещения и перекрестков;
      низкое качество воды и воздуха (по причине загрязнения, вызванного интенсивным автомобильным движением), дренажа, канализационной системы, системы сбора мусора, наличие свалок строительных материалов;
      антисанитарные условия в некоторых частях города;
      неравномерное развитие города, в частности неблагоприятные условия проживания на севере, в районах вокзала, центрального рынка и ряде других районов;
      готовность жителей принять личное участие в решении вопросов развития города.

       Расшифровка аббревиатур

АО       Акционерное общество
ВВП      Валовой внутренний продукт
ВДС      Валовая добавленная стоимость
ВОЗ      Всемирная организация здравоохранения
ВРП      Валовой региональный продукт
ВУЗ      Высшее учебное заведение
ГКП      Государственное коммунальное предприятие
ДТП      Дорожно-транспортное происшествие
ЕС       Европейский Союз
ИЗА      Индекс загрязнения атмосферы
ИОИ      Институт оборонных исследований
КБТУ     Казахстанско-Британский технический университет
КГТУ     Карагандинский государственный технический университет
КИМЭП    Казахстанский институт менеджмента и прогнозирования
КНР      Китайская Народная Республика
МГУ      Московский государственный университет
МЗ РК    Министерство здравоохранения Республики Казахстан
МОН РК   Министерство образования и науки Республики Казахстан
НДС      Налог на добавленную стоимость
НИИ      Научно-исследовательский институт
НИОКР    Научно-исследовательские и опытно-конструкторские
         разработки
НПО      Неправительственная организация
ОАО      Открытое акционерное общество
ООН      Организация Объединенных Наций
ППС      Паритет покупательной способности
РГП      Республиканское государственное предприятие
СП ТЭЦ   Структурное подразделение теплоэлектроцентрали
СПИД     Синдром приобретенного иммунодефицита
США      Соединенные Штаты Америки
СЭЗ      Свободная экономическая зона
ТОО      Товарищество с ограниченной ответственностью
ТЭЦ      Теплоэлектроцентраль
ЦТИ      Центр телекоммуникационных исследований
ЦУРС     Центр устойчивого развития столицы
ЮНЕСКО   Организация Объединенных Наций по вопросам
         образования, науки и культуры
ЮНИСЕФ   Детский фонд ООН
SWOC-анализ Анализ сильных и слабых сторон, возможностей и
             ограничивающих факторов (от английского -
             Strength Weakness Opportunities Constraints)

Қазақстан Республикасының Yкiметi ҚАУЛЫ ЕТЕДI:
"Астана қаласын орнықты дамытудың 2030 жылға дейiнгi стратегиялық жоспары туралы" Қазақстан Республикасының Президентi Жарлығының жобасы Қазақстан Республикасы Президентiнiң қарауына енгiзiлсiн.

Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрі

Қазақстан Республикасы Президентінің
Жарлығы

Астана қаласын орнықты дамытудың
2030 жылға дейiнгi стратегиялық жоспары туралы

      "Қазақстан Республикасының Президентi туралы" Қазақстан Республикасының 1995 жылғы 26 желтоқсандағы Конституциялық заңының 19-бабының 2) тармақшасына сәйкес, Астана қаласын орнықты дамыту, Астана қаласы экономикасының бәсекеге қабiлеттiлiгiн қамтамасыз ету, орнықты дамытудың халықаралық қағидаттарына жауап беретiн тiршiлiк әрекетiнiң инфрақұрылымын қалыптастыру, сондай-ақ қолайлы қоршаған ортаны қамтамасыз ету мақсатында ҚАУЛЫ ЕТЕМIН:
      1. Қоса берiлiп отырған Астана қаласын орнықты дамытудың 2030 жылға дейiнгi стратегиялық жоспары (бұдан әрi - Стратегиялық жоспар) бекiтiлсiн.
      2. Қазақстан Республикасының Yкiметi бiр ай мерзiмде Стратегиялық жоспарды iске асыру жөнiндегi iс-шаралар жоспарын әзiрлесiн және бекiтсiн.
      3. Орталық және жергiлiктi атқарушы органдар, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Президентiне тiкелей бағынысты және есеп беретiн мемлекеттiк органдар Стратегиялық жоспарды iске асыру жөнiнде шаралар қабылдасын.
      4. Астана қаласының әкiмi:
      1) заңнамада белгiленген тәртiппен Стратегиялық жоспардың орындалуын үйлестiрудi қамтамасыз етсiн;
      2) жарты жылда бiр рет, есептi кезеңнен кейiнгi айдың 25-күнiнен кешiктiрмей, Қазақстан Республикасы Президентiнiң Әкiмшiлiгiне және Қазақстан Республикасының Үкiметiне Стратегиялық жоспардың iске асырылу барысы туралы ақпарат ұсынсын.
      5. Осы Жарлықтың iске асырылуын бақылау Қазақстан Республикасы Президентiнiң Әкiмшiлiгiне жүктелсiн.
      6. Осы Жарлық қол қойылған күнiнен бастап қолданысқа енгiзiледi.

Қазақстан Республикасының
Президентi

Қазақстан Республикасы
Президентiнiң
2006 жылғы " " N
Жарлығымен бекiтiлген

Астана қаласын 2030 жылға дейiнгi орнықты дамытудың
стратегиялық жоспары

Мазмұны

Кiрiспе
1. Орнықты даму ұғымы
2. Астана қаласының миссиясы және көрiнiсi
3. 1998 - 2005 жылдары Астана қаласының дамуындағы прогресс
4. Астана қаласын орнықты дамытудың стратегиялық мақсаттары
   S1. Орнықты экономикалық дамуды қамтамасыз ету
   S2. Қолайлы қоршаған ортаны және орнықты жұмыс iстейтiн инфрақұрылымды ұстау
    1. Қалалық жоспарлау және дизайн
    2. Экологиялық инфрақұрылым
    3. Инженерлiк инфрақұрылым
    4. Көлiк инфрақұрылымы
   S3. Әлеуметтiк - орнықты қоғамды қалыптастыру
    1. Серпiндi дамып келе жатқан қоғамды қалыптастыру
    2. Қоғамның әлеуметтiк дамуы және оның қала тыныс-тiршiлiгiне тартылуы
   S4. Қалалық басқару жүйесiн жетiлдiру
5. Астана қаласы орнықты дамыту көрсеткiштерiн бағалау
Қорытынды

Қосымшалар
1-қосымша. Астана қаласын орнықты дамытудың стратегиялық картасы
2-қосымша. Астананы орнықты дамытудың негiзгi аспектiлерiн талдау
3-қосымша. Астана қаласында перспективалық кластерлердi таңдау
4-қосымша. Астана қаласының халқына жүргiзiлген әлеуметтiк
сауалнаманың нәтижелерi

Кiрiспе

      2005 жылы тәуелсiз Қазақстанның жаңа астанасы ретiнде қаланың дамуына, оның экономикасына оң әсер еткен және елдiң барлық өңiрлерiнiң дамуына тиiстi серпiн берген "Астананың гүлденуi - Қазақстанның гүлденуi" атты Астананың әлеуметтiк-экономикалық дамуының мемлекеттiк бағдарламасын iске асыру аяқталды.
      Астана қаласының әлеуметтiк-экономикалық дамуының 2006 - 2010 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасының жобасы әзiрленген, ол астананың одан әрi дамуына, атап айтқанда, қаланың осы заманғы инфрақұрылымын құруға, тiршiлiк әрекетiнiң объектiлерiн жаңғыртуға және әлемдiк стандарттарға сәйкес экологияны жақсартуға бағытталған. Астананың ел ауқымында интеграциялық ролiн арттыруды ескере отырып, қала экономикасын дамыту мәселелерiне үлкен көңiл бөлiнген.
      Қазiргi таңда Астана қаласы бойынша қаланың әлеуметтiк-экономикалық дамуының әртүрлi бағыттары бойынша 33 өңiрлiк бағдарлама iске асырылуда. Астана қаласының әлеуметтiк-экономикалық дамуының 2006 - 2010 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасының шеңберiнде қала экономикасының өсуiне және мемлекеттiк басқарудың орталық органдары өздерiнiң функцияларын iске асыру жөнiнде өткiзетiн барлық iс-шараларға сапалы қызмет көрсетуге бағытталған бiрқатар бағдарламалар әзiрленедi.
      Әрбiр мемлекеттiң астанасы өз кезегiнде "визит карточкасы" болып табылады. Астананың ерекше мәртебесi Орта Азия өңiрiнде экономикалық пен қаржы орталығы ретiнде танылатын мемлекет астанасы болып қалыптасуына байланысты көптеген мәселелердi шешудi талап етедi.
      Қала қызметiнiң жекелеген салаларын бiр-бiрiмен жеткiлiксiз байланысқан қысқа және орташа мерзiмдi дамыту жоспарлары тиiмдi бола бермейдi, өйткенi жүйелi даму факторын ескермейдi. Қазiргi уақытта Астананың орнықты дамуын нығайтуға, тыныс-тiршiлiк пен қоршаған ортаның сапасы, өзiне тән ерекшелiктерi, оның тұрғындары мен қонақтарының экономикалық, әлеуметтiк, және мәдени өмiрiнiң деңгейi, керемет архитектурасы және қала кеңiстiгiн бiлiмдi ұйымдастыру арқылы астананың дүниежүзiлiк танымалдылығын қамтамасыз етуге нақты мүмкiндiк бар. Сонымен, қаланың бәсекеге қабiлеттiгiн көтеруге арналған кешендi Стратегия әзiрлеу қажет. Астана ретiнде Астана қаласын дамыту стратегиялық ұзақ мерзiмдi мақсаттарға бағдарлануға тиiс.
      Осы Астана қаласын 2030 жылға дейiн орнықты дамыту стратегиялық жоспар (бұдан әрi - Стратегиялық жоспар) Астананың мемлекеттiң астанасы ретiнде қалыптасуы және орнықты дамуы бойынша қызметтiң негiзгi бағыттарын айқындайды.
      Стратегиялық жоспар экономиканы, инженерлiк және әлеуметтiк инфрақұрылымды дамыту бағыттарын, орнықтылыққа байланысты қаланы дамытудың басқа аспектiлерiн айқындайды.
      Қаланың дамуы мынадай негiзгi қағидаттарды ескере отырып жүзеге асырылады:
       Қаланың бәсекеге қабілеттiгi үшiн жағдайлармен қамтамасыз етуге мақсат қою.
      Осы мiндет экономикалық даму аясында өңiрлiк көшбасшы ретiнде Қазақстанның қалыптасуы бойынша жалпы мемлекеттiк ұзақ мерзiмдi стратегиядан шығады. Бұл Астана қаласының мемлекет астанасы ретiнде тиiстi даму деңгейiн болжайды.
      Стратегиялық жоспар қаланың әлеуетiн, күштi және әлсiз жақтарын, географиялық, әлеуметтік-экономикалық, экологиялық жағдайларын талдау негiзiнде анықталған дамудың басты, перспективалы бағыттарына назар аударып отыр.
       Қаланың экономикасын, әлеуметтiк саласын және инфрақұрылымын дамыту жөнiндегi iс-шараларды әзiрлеу кезiндегi ынтымақтастық пен серiктестiк. Бұл дамудың жалпы мемлекеттiк пен муниципальдық мақсаттары мен мәселелерiн, астананың тұрғындары мен қонақтарының мүдделерiн үйлестiрудi болжайды.
      Қаланың орнықты дамуын арттыру жөнiнде ұзақ мерзiмдi көрiнiсiн және мәселелердi кезең-кезеңмен шешудi қалыптастыру. Астана дамуының стратегиялық жоспарында қала тыныс-тiршiлiгiнiң негiзгi салалары дамуының ұзақ мерзiмдi мақсаттары мен перспективалы бағыттары айқындалған.
      Стратегиялық жоспарды дамытудың стратегиялық мiндеттерiн тәртiпке келтiрy және кезең-кезеңiмен шешу қағидаттарына сүйене отырып iске асыру болжанады. Стратегиялық жоспарды iске асырудың басты тетiгi ретiнде Астана қаласы дамуының орташа мерзiмдi бағдарламалары айқындалған.
      Iс-шараларды нақтылау және оларды нақты бiр жылда қаржы жағынан қамтамасыз ету Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң және Астана қаласының әлеуметтiк-экономикалық дамуының орташа мерзiмдi жоспарларының және қазыналық саясатының шеңберiнде қамтамасыз етiлетiн болады. Бюджет бағдарламаларын қаржыландыру тиiсiнше республикалық бюджеттен және Астана қаласының бюджетiнен қамтамасыз етiлетiн болады.
      Стратегиялық жоспарды iске асыру тетiгi жоспардың орындалу мониторингісiн және бақылау жүйесiн қалыптастыруға, стратегиялық мақсаттар мен мiндеттердi формалдандыруға, жекелеген бағдарламалардың, жобалардың, iс-шаралардың орнықтылық қағидаттары мен факторларына және Астана қаласын 2030 жылға дейiн орнықты дамыту стратегиялық жоспарына сәйкес келуiн бағалауға бағытталатын болады.

1. Орнықты даму ұғымы

      ХХ ғасырдың басында әлем қалаларының орнықты дамуына деген қозғалысы басталды. "Орнықты даму" терминiнiң қоршаған ортаны қорғау, экономикалық және әлеуметтiк даму проблемаларының арасында байланыс бар екенiн түсiнгеннен кейiн Қоршаған орта жөнiнде БҰҰ-ның бiрiншi Конференциясының Декларациясынан (Стокгольм, 1972) және өткен ғасырдың жетпiсiншi жылдардың басындағы Рим клубының жұмыстарынан басталатын ұзақ мерзiмдi тарихы бар.
      Қаланың орнықты дамуы тұрғындардың қажеттiлiгiн толық қанағаттандыруды қамтамасыз ететiн олардың сұлу, салауатты, жақсы көретiн қаласын жасауды қамтамасыз етуге тиiс.
      Орнықты дамудың әлемдiк қауымдастықта жалпы танылған қағидаттары экономикаға тең дәрежеде қазiргi уақыттың қажеттiлiгiн қанағаттандыруға да, болашақ ұрпақтың өзiнiң қажеттiлiктерiн қанағаттандыруға қабiлеттiгiн сақтауға да бағдар ұстауға тиiс екендiгiн болжайды.
      Қаланың орнықты дамуы - бұл қала аумағының геология - географиялық ерекшелiктерiн, халықтың, экономиканың, өнеркәсiптiң, қоршаған ортаға қаланың экологиялық жүйелерiне жол берiлген шектi жүктемелерден аспайтын, инфрақұрылымның әлеуеттi мүмкiндiктерiн қоса, бүкiл қалалық ресурс әлеуетiн ұтымды пайдалануға негiзделген балансталған орнықты әлеуметтiк-экономикалық және экологиялық даму.
      Орнықты даму қағидаттарын iске асыру орталықтары ретiнде қалалардың ерекше маңыздылығы Үлкен және шағын қалалардың орнықты дамуы жөнiнде 1994 жылы Аалборгте өткен Еуропа конференциясында аталған, онда "Еуропа қалаларының орнықты дамуына арналған хартия (Аалборг хартиясы)" қабылданған болатын. Осы құжатта "бiрде бiр қала басқа қалаға ұқсамайтындығына байланысты бiз барлығымыз орнықты дамуға өз жолдарымызды табуға тиiспiз. Жергiлiктi саясаттың барлық бағыттарында орнықтылықтың жалпы қағидаттарына негiзделген және әрбiр нақты қаланың күштi жақтарын ескере отырып, орнықты дамудың жергiлiктi стратегияларын әзiрлеген жөн" ¹ деп аталған.
__________________________
¹ Орнықты дамуға арналған Еуропа қалаларының хартиясы (Аалборг хартиясы), Аалборгте (Ольборгте) Үлкен және шағын қалалардың орнықты дамуы жөнiнде Еуропа Конференциясында қабылданды, Дания, 1994 жылғы 27 мамыр

      Адам дамуының көзқарасы тұрғысынан орнықтылық ұғымы - бұл ең алдымен философия, ойлау қалпы, өмiр салты. Көптеген елдерде бала өз өмiрiнiң алғашқы жылдарынан бастан орнықтылық қағидаттарының әрекетiн - қайталап пайдалану үшiн ас үй мен бақшада қалдықтарды сұрыптайтынын, суды және электр энергиясын үнемдеу мақсатында жарық беретiн және басқа приборларды өшiретiнiн және т.б. байқайды. Нәтижесiнде орнықты ойлау қалпы адамда өмiр бойы едәуiр дәрежеде болады. Сонымен, орнықтылықты төменнен жоғары - халық, жоғарыдан төмен - мемлекет алып келедi.
      Әлеуметтiк-экономикалық процестер, өндiрiс құрылымы және оның мамандырылуы анық көрiнетiн өңiрлiк ерекшелiкке ие және оларға климат жағдайларының аумақтық айырмашылықтары, табиғи ресурстардың бiркелкi бөлiнбеуi, халықты қоныстандырудың қалыптасқан жүйесi, шаруашылық жүргiзу тұрғысының дәстүрлерi елеулi әсер етедi. Осыған байланысты нақты өңiрлердiң - облыстардың, қалалардың, аудандардың орнықты дамуға көшу проблемаларын ерекше қарау қажеттiлiгi туындайды. Орнықты даму стратегиясы нақты аумақтарда iске асырылуға тиiс, өйткенi осындай аумақтардың әрқайсысы өздерiне тән ерекшелiктерге ие - орнықты даму жинағының, ауқымы мен сипатының проблемаларында оларды шешуге арналған көзқараста, осындай көзқарастарды iске асыру үшiн пайдаланылатын құралдар жиынтығында айырмашылықтар бар.
      Қазақстан жағдайында - ұлан-ғайыр аумақ, әлеуметтiк-экономикалық дамуына елеулi ықпал ететiн әртүрлi табиғи - географиялық, табиғи-ресурстық, экологиялық, әлеуметтiк-тарихи және басқа да жағдайларымен өңiрлердiң болуы, аумақтық даму мәселесi де маңызды орын алады. Қазақстанның жалпы орнықты дамуы оның барлық өңiрлерiнiң, қалаларының және аудандарының орнықты дамуы болған кезде мүмкiн.
      Астана - Қазақстанның жай қалаларының бiрi емес, бұл жаңа астана, ол қазiр қалыптасу процесiнiң бастапқы кезеңiнде тұр. Бұл әлемдегi басқа елдердiң астаналары дамуының ұқсас жоспарларынан Астананың орнықты дамуының стратегиялық жоспарының негiзгi айырмашылығы болып табылады. Аталған жағдай мүмкiн басқа астаналық қалалардың алдында салыстырмалы түрде басымдығы болар, өйткенi ол қазiр салынып жатыр және орнықты дамуға қала құрылысындағы, экономика және әлеуметтiк саласының дамуындағы, қоршаған ортаны қорғаудағы, әсiресе, өндiрiстiк және экологиялық - инженерлiк инфрақұрылымының объектiлерiн дамытудағы және орналастырудағы осы заманғы үрдiстердi ескере отырып көшетiн болады.
      Астана қаласы орнықты дамуының басты стратегиялық мақсаты неғұрлым тиiмдi сыртқы және iшкi факторларды пайдалану қала аймағындағы табиғи кешенiнiң ұдайы өндiрiс әлеуетiн сақтай және қоршаған ортаны жақсарта отырып, экономикалық және әлеуметтiк саласының серпiндi дамуын қамтамасыз ету арқылы халық өмiрiнiң деңгейi мен сапасын арттыру болып табылады.
      Сыртқы факторларға географиялық пен геосаяси жағдай, климат, экономикалық саясат пен елдегi макроэкономикалық жағдай, әлемдiк және қазақстандық экономиканың даму үрдiстерi, әлемдiк экономикалық конъюнктура жатады. Iшкi факторларға - халық пен оның экономикалық жағынан белсендi бөлiгiн қоса, ресурстардың жай-күйi, еңбек ресурстарының бiлiмi мен бiлiктiлiгiнiң деңгейi, инфрақұрылымның дамуы және т.б. жатады.
      Астана елдiң орталығында орналасқан, темiр жол көлiгi мен автомобиль желiлерiнiң сәттi орналасқан көлiк қиылысы болып табылады. Перспективада оның алатын орнын халықаралық әуе көлiгiнде де едәуiр жақсартуға нақты мүмкiндiк бар.
      Астананың ұтымды геосаяси жағдайы Қазақстанның Орталық Азия мен әлемдiк қоғамдастықта екi фактор бойынша:
      бiрiншiден, шикiзат ресурстарының мол қорлары;
      екiншiден, Қазақстанның көршiлерiмен салыстырғанда саяси, экономикалық, және әлеуметтiк салаларында iлгерi алға шығуы, сөзсiз, ол өңiрдегi көшбасшы және сенiмдi әрiптес болатын ерекше орнымен алдын ала белгiленген.
      Стратегиялық жоспарда Астана қаласының орнықты дамуы халық өмiрiнiң сапасын ұдайы жақсартуды бiлдiредi. Өмiр сапасының ұғымы, ең алдымен, жұмыс пен еңбекке тиiстi ақы төлеудiң болуымен, денсаулық сақтау бiлiм беру және әлеуметтiк қамтамасыз ету қызметтерiне мемлекет кепiл беретiн ең аз пакетiмен, қоршаған ортаның және инженерлiк инфрақұрылымның сапасымен, қоғамдық қауiпсiздiкпен, саяси орнықтылықпен айқындалады.
      Қаланың орнықты дамуына жетуде басымдық адамға берiледi - оның тыныс-тiршiлiгiне және тұлға ретiнде дамуына лайықты жағдайлармен қамтамасыз ету

2. Астана қаласының миссиясы және көрiнiсi

      "Астана - елдiң барлық өңiрiне өң беретiн және мемлекет жүрегiнiң жұмыс қабiлетiне жаңғырық болып жететiн барша қоғамдық қатынастардың жиынтығы" ² .
      Қазақстан Республикасының Үкiметi 2001 жылы мақұлдаған Астана қаласының 2030 жылға дейiн дамуының бас жоспары Астананы үкiметтiк, әкiмшiлiк, коммерциялық және iскерлiк орталығы, сондай-ақ ғылыми-зерттеу әзiрлемелер мен жаңа технологиялардың ұлттық орталығы ретiнде айқындайды.
__________________________
       ² Назарбаев Н. "Еуразия жүрегiнде", 2005, 177-бет.

Астана қаласының 2010 жылға дейiн дамуының стратегиялық жоспарында ³ қаланың миссиясы "Бүкiл Қазақстанның гүлденуiне барлық өңiрлердiң одан әрi дамуы арқылы Астананың дамуы. Әкiмшiлiк-iскерлiк, саяси, елдiң мәдени және ғылыми орталығы" ретiнде тұжырымдалған.
__________________________
³ Астана қаласы мәслихатының 2002 жылғы 20 қаңтардағы N 144/28 шешiмiмен мақұлданған

      Сонымен, қаланың әртараптандырылғын экономикасын дамытуға, ақпараттық технологияларды, инновациялық әзiрлемелердi енгiзуге деген ұмтылысы экономиканың барлық секторларының: өнеркәсiп, құрылыс, бөлшек және көтерме сауда, көлiк пен коммуникация, қызметтердiң басқа түрлерi өсуiнiң жоғары қарқынын бiлдiредi.
      Жоғарыда баяндалғанды ескере отырып, Астананың миссиясы еуразиялық кеңiстiкте үлгiлi орнықты астана болу, Қазақстан Республикасының орнықты дамуын қамтамасыз етуге негiз жасау үшiн қызмет ету болып табылады.
      Астананың көрiнiсi: Қазақстан Республикасының астанасы - бәсекеге қабiлеттi экономикасы бар, тұрғындары, қонақтары, елдiң азаматтары мен туристер үшiн тартымды қала тыныс-тiршiлiк үшiн қолайлы қоршаған ортасы бар қала.
      Астананың жоғары бәсекеге қабiлеттiгiн, Қазақстан мен Орталық Азия қалаларының арасында көшбасшы болуын қамтамасыз ету үшiн ол тұрғындар, инвесторлар, iскер адамдар, қонақтар үшiн ерекше тартымдылыққа ие болуға тиiс.
      Бұл қала:
      серпiндi дамып келе жатқан бәсекеге қабiлеттi өнiмi бар әртараптандырылған экономикаға;
      жоғары дамыған өндiрiстiк, экологиялық-инженерлiк, әлеуметтiк және ғылыми-техникалық инфрақұрылымға;
      сапалы қоршаған ортаға, ауыз суға;
      тұрудың қауiпсiз жағдайларына;
      саяси орнықтылыққа;
      ашықтыққа;
      мәдениеттің, бiлiм берудiң және халыққа медициналық қызмет көрсетудiң әлемдiк деңгейiне;
      ерекше сәулеттiк келбетке, демалыс пен ойын-сауық объектiлерiне;
      әртүрлi қызметтерге және халықаралық стандарттардың деңгейiнде сапалы қызмет көрсетуге;
      қол жетiмдi сапалы тұрғын үйге, дамыған жылжымайтын мүлiк рыногына;
      осы заманғы ыңғайлы жол-көлiк желiсiне;
      сапалы еңбек ресурстарына;
      қалалық басқарудың тиiмдi қызмет ететiн институттары;
      қалаға инвесторларды тартуға, iскер адамдардың, туристер мен қонақтардың келуiне кедергi жасайтын жасанды тосқауылдарды болдырмай қаланың реттелмейтiн жоғары деңгейiне және тартымды шаруашылық климатына;
      қала экономикасының, әлеуметтiк пен экологиялық салаларының тиiстi қазақстандық және әлемдiк жүйелерiне тығыз бiрiктiрiлуiне ие болуға тиiс

3. 1998 - 2005 жылдары Астананың дамуындағы прогресс

Астана қаласының астана мәртебесiне ие болуы оның экономикасы дамуының перспективаларын ашты. 2005 жылы қаланың жалпы өңiрлiк өнiмi (бұдан әрi - ЖӨӨ) 442 млрд. теңгеге бағаланды және оның республикалық көлемдегi үлесi 1998 жылдағы 1,9 % қарағанда 6,5 % құрайды.

1-сурет

          1995-1998 жылдардағы Астана қаласының ЖӨӨ
      (млрд. теңгеде) және ЖӨӨ республикалық көлемдегi
               қала үлесiнiң (%-да) серпiнi

Қағаз мәтіннен қараңыз

      Қала экономикасының құрылымы қызмет салалары мен түрлерiнiң даму серпiнiне сәйкес келедi. 2004 - 2005 жылдары аталған әр саланың үлестерi 18-20 % шамасында ауытқып отыр. Қаланың ЖӨӨ құрамында өзге қызметтердiң үлесi өте зор - 40 %. Бұл нарықтық қатынастардың күрт өсуiн куәландырады. Осы нарықтық қатынастардың iшiнде қонақ үй бизнесi, жылжымайтын мүлiк, автокөлiк саудасы және тұрғын үй сатып алуға арналған ипотекалық кредит берудi қоса, қаржылық қызметтер неғұрлым жоғары қарқынмен дамуда.
      2004 - 2005 жылдардағы ЖӨӨ құрамында өнеркәсiп үлесi 7 % жуық орын алды. Оның құрылымында азық-түлiк өнiмдерiн шығару 20,1 %, жылу және электр энергиясын, газ бен суды өндiру мен тарату 22,5 % және де құрылыс материалдары мен конструкциялар негiзiн қалайтын аралық тұтынатын тауарларды шығару 37,5 % басымдыққа ие болып отыр. Соңғы тұтыну өнiмдерiн шығаратын салаларға 19,9 % келедi. Олардың негiзiн ауыл шаруашылығын машина жасау өнiмдерi, гиросорғылар, жиһаз бен тiгiн бұйымдары құрайды.
      Астана қаласы бойынша жан басына шаққанда ЖӨӨ 4610 АҚШ долларға жеттi, ол орташа республикалық деңгейден 1,9 есе жоғары. Осындай асып кету Астана қаласына iрi өндiрiстiк компаниялар мен қаржы ұйымдарының көшу нәтижесiнде болды. Қала тұрғындары бүгiнгi таңда импорт пен елдiң басқа өңiрлерiнен әкелiнетiн тауарлар есебiнен едәуiр дәрежеде қамтамасыз етiлiп отыр. Халықтың жоғары табыс деңгейi осындай сырттан келетiн тауарларды шығару мен қызмет көрсетудi дамыту үшiн жақсы алғышарт болып табылады. Қала экономикасының жай-күйi туралы егжей-тегжейлi ақпарат 2-қосымшада келтiрiлген.
      Қазақстан Республикасы Президентiнiң жалпы мемлекеттiк стратегиялық құжаттарында Қазақстанның астанасы ретiнде қаланы дамыту экономика дамуының ұзақ мерзiмдi басымдықтарының бiрi деп белгiленген. Қаланың дамуына инвестициялардың ағыны жылына 1 млрд. АҚШ долларына жуық құрайды. Инвестицияларды қаржыландырудың негiзгi көзi ретiнде кәсiпорындардың өз қаражаттары, ұйымдар мен халықтың қаражаттары, сонымен қатар республикалық және жергiлiктi бюджеттердiң қаражаттары болып табылады.
      "Астана - сол жағалауы" еркiн экономикалық аймақты құру қала дамуына инвестициялардың келуiн ынталандыруға ықпал еттi. Қаланың жаңа әкiмшілік орталығының келбетi сәулет жоспарларының жан-жақты терең ойластырылғанымен ерекшеленедi және Астананың iскерлiк бөлiгiнiң перспективалы жобаларын нақтылайды.
      Қаланың тарихи жағы да көзге түсерлiктей жаңартылды, бiрақ дамыған елдердiң астаналарының деңгейiне дейiн тұрғын үй қорын және инфрақұрылымды қайта құру жөнiндегi жұмыстар ендi басталып жатыр.
      Қаланы салу жедел қарқынмен жүзеге асырылып отыр. Соңғы жылдары iшiнде қаланың астаналық мәртебесiн көрсететiн жаңа орталық салынды. Қаланың солтүстiк бөлiгiн одан әрi дамыту және жаңғырту бойынша ауқымды жұмыстар жүргiзiлуде. Осының барлығы қызықты және тартымды қала ретiнде Астананың дамуына оң әсер етедi. Бұдан басқа, бiлiм беру мен медициналық мекемелерiн салу, қаланың инженерлiк инфрақұрылымын - электрмен, жылумен, сумен жабдықтау, кәрiз және телекоммуникация жүйелерiн кеңейту және жақсарту жүзеге асырылуда. Қала аумағын көгалдандыру жұмыстары да белсендi жүргiзiлуде.
      Сонымен бiрге, астананың әртүрлi аудандарының салынуы мен дамуы бiркелкi болмай тұрғаны байқалады. Қаланың ескi және жаңа орталықтары қымбат тұрғын үй құрылыстарын жүргiзуге, сондай-ақ сауда, ойын-сауық инфрақұрылымы, сервис пен қызметтер көрсету объектiлерiне инвестициялар салу үшiн неғұрлым тартымды болып отыр. Алайда, ескi құрылыстар орналасқан аудандар тұрғындарының төмен сатып алу қабiлеттiгiне байланысты қызметтер саласына инвестициялар салуға перспективалы болмай тұр. Олардың ауыр әлеуметтiк жағдайымен құлдырауға ұшырауын болдырмау мақсатында инвестициялар салуға аумақтарының кешендi дамуына арналған осы аудандардың тартымдылығын қамтамасыз ету шарттарын айқындау қажет.
      Қаланың небiр маңызды проблемаларының бiрi авариялық жағдайдағы және тозығы жеткен құрылыстар болып табылады. Құрылыстарды бұзу жергiлiктi бюджеттiң де, мемлекеттiк емес құрылыс салушылардың да есебiнен жүргiзiледi. Астана қаласында авариялық пен тозығы жеткен тұрғын үйлердi бұзу 2002 - 2005 жылдарға арналған бағдарламаның шеңберiнде 2002 жылдан бастап 2004 жылға дейiн 16 салынған үйлер бұзылды. ⁴
__________________________
⁴ Астана қаласы тұрғын үй департаментiнiң деректерi

      Қазiргi уақытта қалада бiрқатар құрылыс салушылар экологиялық және климат жағдайларын ескермегендiктен, олардың қысқа мерзiмдi кезеңде ең жоғары пайда алу ниеттерiнен, сапасыз құрылыс материалдарын және ескiрген технологияларды пайдаланғанынан, балаларға арналған алаңшалар мен, автомобильдер тұрақтарымен және т.б. қамтамасыз етiлмеген жеке тұрған көп қабатты тұрғын үйлердi салуынан туындаған бiрқатар проблемалар бар. Кейбiр кезде құрылыс алаңдарында ағаштар мен жасыл желектердi шабуы байқалады.
      Сонымен бiрге энергия ресурстарымен және ауыз суымен, бiлiм беру, денсаулық сақтау, сауда және сервис объектiлерiмен, мәдени-сауықтыру құрылыстарымен орнықты қамтамасыз ету көзқарас тұрғысынан "тыныш" аудандарды дамытуға үлкен мән берiлiп отыр.
      Қазiргi уақытта қаланың экономикасы аралық тұтынатын тауарларды шығаруға, халықты азық-түлiктiң негізгi түрлерiмен қамтамасыз етуге, жаңа әкiмшiлiк, тұрғын үй сауда, қонақ үй және ойын-сауық объектiлердi салуға, сапасы мен табиғи тозған коммуникацияны жаңғыртуға, жолдар, көпiрлер және көлiк айырымдарының құрылысын жүргiзуге бағытталған. Экономиканың соңғы жылдары қалыптасқан құрылымы қойылған мiндеттерге жауап бередi, бiрақ ұзақ мерзiмдi перспективада ол сервистiк-технологиялық қызметтер мен ғылымды көп қажет ететiн және жоғары технологиялық тауарлар үлесiн арттыру жағына қарай түпкiлiктi өзгеруге тиiс.

4. Астана қаласын орнықты дамытудың стратегиялық мақсаттары

      Орнықтылық қағидаттарына негiзделген көзқарас әлеуметтiк, экономикалық және экологиялық саясатының мәселелерi бойынша мемлекеттiк билiктiң және халықтың мүдделерiн бiрiктiру мен үйлестiруге бағдарланған, ол сондай-ақ орталық үкiмет, жергiлiктi басқару органдары, жеке бизнес, қаржы институттары мен азаматтық қоғам арасында сұхбаттасудың ұйымдастырылуын қамтиды.
      Астана көрiнiсiне қол жеткiзу үшiн өзара байланысқан төрт стратегиялық мақсаттар айқындалған:
      қаланың орнықты экономикалық дамуын қамтамасыз ету;
      қолайлы қоршаған ортаны және орнықты жұмыс iстейтiн инфрақұрылымды ұстау;
      қаланың әлеуметтiк - орнықты қоғамын қалыптастыру;
      қалалық басқару жүйелерiн жетiлдiру.
      Қала стратегиялық мақсатқа тиiстi стратегиялық мiндеттердi шешу арқылы жетуi мүмкiн (1-қосымша).

S1. 1 - стратегиялық мақсат.
Қаланың орнықты экономикалық дамуын қамтамасыз ету

      Осы стратегиялық мақсатты iске асыру Астананың беделiн елдiң әкiмшiлiк орталығы ретiнде де, әртараптандырылған экономикасы, жеке сектордың жоғары үлесi бар қала ретiнде де қамтамасыз етуiне қатысты мемлекет саясатын күшейтумен байланысты.
      Тыныс-тiршiлiк сапасын жақсартудың негiзi бәсекеге қабiлеттi экономика, еңбек өнiмдiлiгiн көтеру, өткiзу рыноктарын кеңейту, тауарлардың, жұмыстар мен қызметтердiң жаңа түрлерiн шығару болуға тиiс, ол халықтың жұмыспен қамтылуының жоғары деңгейiн сақтауға мүмкiндiк бередi.
      Қаланың бәсекеге қабiлеттiлiгi - бұл қосылған құн құрушылардың - жұмыс iстеп жатқан және жаңа кәсiпорындардың өнiмдiлiктерiн көтеру есебiнен тыныс-тiршiлiктiң жоғары және орнықты өсу деңгейiне жетудегi аумақтың қабiлеттiгiн сипаттайтын экономикалық санат.
      Бәсекеге қабiлеттiлiктiң негiзгi факторларының арасында мыналар бөлiнедi:
      құрылымдық факторлар: тиiмдi инфрақұрылым, негiзгi қалалық қызметтердiң жеткiлiктi ұсыныстары, тұрмыс жағдайының жоғары сапасы, кәсiптiк еңбек ресурстары және тиiмдi қалалық саясат;
      функционалдық факторлар (қала атқара алатын функциялар): қалада өңiраралық және халықаралық бизнестi орналастыру орны, инновациялық қызметтiң орталығы, ақпараттық (коммуникациялық) желiсiнiң маңызды қиылысы, мәдениеттiң халықаралық орталығы болуына мүмкiндiк бар ма.
      "Жаңа экономика" заманында орнықты ұзақ мерзiмдi бәсекеге қабiлеттi басымдықтың негiзi осы құрылымдық мамандандырылған факторлар қызмет етедi.
      Бизнес те, халық та өзiн қоныстандыру және тұру орнын таңдау кезiнде ұтқыр, еркiн болып келедi. Осыған байланысты сол немесе өзге орналасу орнына тән факторлардың (табиғи ресурстардың, географиялық жағдайдың) ролi төмендейдi, ал қаланың өзi жасай алатын факторлардың ролi ұлғаяды.
      М. Портерге сай бәсекеге қабiлеттiлiгiн қамтамасыз ететiн негiзгi стратегиялық сипаттамалар, бұл:
      нақты ерекшеленуге, сипатталуға және сұранысқа да, қаланың iс жүзiндегi мүмкiндiктерiне де сәйкес келуге тиiс нарық орны болуы;
      қалаға қолданбалы сапа туралы қамқорлық, ең алдымен, коммуналдық қызметтердiң, тыныс-тiршiлiк жағдайларының және қаланың экономикалық инфрақұрылымының сапасын бiлдiредi;
      қалалық басқарудың барлық салаларындағы инновациялар;
      қоршаған ортаның, халық пен кәсiпкерлер сұранысының өзгеруiне жергiлiктi билiктің ден қою жылдамдығы;
      ел iшiндегi де, шетелдегi де қалалармен серiктестiк орнату қалалық басқару тәжiрибесiнiң бейiмделу және сындарлы пайдалану процесiнде маңызды роль атқарады;
      қалалық билiк органдары қызметкерлерiнiң, қаланың әртүрлi жекеменшiк нысанындағы сервистiк ұйымдарында жұмыс iстейтiн мамандардың бiлiктiлiгi;
      "жаңа экономикаға", экономика бiлiмiне тартылуы.
      Астананың орнықты дамуының бiрiншi стратегиялық мақсатына қолданбалы осы факторлар мыналарды бiлдiредi.
       Нарықтағы өзiнiң орны . Стратегиялық жоспарда Астананың миссиясы - еуразиялық кеңiстiкте үлгiлi, орнықты астана болуы тұжырымдалған. Астана өңiрлiк орта, Орталық Азиядағы интеграциялық процестердiң бастамашысы болуға тиiс. Осы қалыптасқан геосаяси ақиқаттар болжап отырған Астананың "орны" болып табылады.
      Қазақстанның әлеуметтiк-экономикалық дамуындағы күрделi прогрестi ескере отырып, өңiрдiң көшбасшысы - елдiң жаңа астанасы орта азиялық кеңiстiктiң астанасы ролiне құқық бойынша үмiт артуға толық негiз бар.
       Сапа туралы қамқорлық. Астанада тыныс-тiршiлiк, экология мен коммуналдық қызмет көрсету сапасын ұстау мiндетi басымдық болып табылады. Астананың орнықты дамуының Стратегиялық жоспарында осыған "Қолайлы қоршаған ортаны және орнықты жұмыс iстейтiн инфрақұрылымды ұстау" және "Қаланың әлеуметтiк - орнықты қоғамын қалыптастыру" сияқты стратегиялық мақсаттар қойылған.
       Инновациялар. Астана инновациялар қаласы болуға тиiс. Жаңа астана ретiнде Астана қалалық жоспарлауда, экологиялық ортаны жасауда, ғылыми-бiлiм беру саласын дамытуда, қалалық басқаруда инновациялық сәулеттiң, инновациялық көзқарастардың үлгiсi болады және солай болуға тiс.
       Ден қою жылдамдығы. Ұзақ мерзiмдi мақсаттарды белгiлеп, әкiмдiк астананың, Қазақстан мен әлемнiң басқа қалаларының экономикалық та, әлеуметтiк пен экологиялық та дамуындағы жай-күйдiң ағымдағы дамуын серпiндi қадағалауды жалғастырады. Осы тұрғыда елеулi роль қаланың тұрғындарымен ұдайы өзара iс-қимыл жасаудың әртүрлi формалары - тұрғындармен кездесулер, дөңгелек үстелдер, сауалнамалар атқаруға тиiс. Жергiлiктi атқарушы органдардың қызметiн бағалау, стратегиялық дамудың басты көрсеткiштерi бойынша ұдайы есептiлiк ретiнде стратегиялық басқарудың осындай құралын iске асыру тұрғындармен керi байланысты қамтамасыз етедi.
       Серiктестiк және халықаралық байланыстар. Еуразиялық кеңiстiктегi үлгiлi орнықты қала ретiнде Астана қаласының миссиясын қамтамасыз ету елдiң басқа өңiрлерiнен және әлемдiк астаналардан айырып қамтамасыз ету мүмкiн емес. Бұл ретте осындай серiктестiк операциялық та, стратегиялық та сипатта болады, ол Астанаға урбанистiк дамудың бағалы тәжiрибесiн алып, өзiнiң серпiнiн елеулi жеделдетуге мүмкiндiк бередi.
       Персоналдың бiлiктiлiгi. Астана қаласының басқару ұйымдарында Стратегиялық жоспардың және стратегиялық мақсаттардың негiзiнде, орнықты оқыту жүйесiн қуа отырып, ең жақсы оқу орындарында тағлымдамадан өту арқылы "оқытатын ұйым" қағидатын iске асыру Астанаға бәсекеге қабiлеттiктiң осы факторын тиiмдi iске асыруға мүмкiндiк бередi.
       "Жаңа экономикаға", бiлiм экономикасына тартылуы. "Жаңа экономиканы" дамыту бағытында Астана табысты халықаралық тәжiрибеге бағдар алатын болады. "Инновациялық және ғылыми-техникалық қызметтерге жағдайлар жасау" сияқты стратегиялық мiндет бәсекеге қабiлеттiктiң осы факторын iске асыруға мақсат болып отыр.

1.1. Астана қаласын экономикалық дамытудың күштi және әлсiз жақтарын, мүмкiндiктерi мен шектейтiн факторларын талдау

Астана қаласының экономикалық дамытудың күштi және әлсiз жақтары, мүмкiндiктерi мен шектейтiн факторлары (SWOС-талдау) астананың қолданылып жүрген бағдарламаларының нәтижелерiн, iс-шаралардың тиiстi жоспарларын, статистикалық ақпаратты талдау, iскер топтардың өкiлдерiмен болған талқылаулардың және басқа да деректердiң негізiнде айқындалған.

1-кесте

Астана қаласын экономикалық дамыту: күштi және әлсiз
жақтары, мүмкiндiктер мен дамуды шектейтiн факторлар

Күштi жақтары	Әлсiз жақтары
Қаланың астана ретiнде қызмет еткен жылдар iшiнде қалыптасқан жеткiлiктi күштi экономикалық базасы	Қаланың әсiресе ескi бөлiгiнде телекоммуникацияны қоса, инженерлiк және көлiк инфрақұрылымының елеулi тозуы
Қала экономикасының құрылымы жаңа құрылыс салу және астананың ғимараттары мен коммуникациялық құрылыстарын түпкiлiктi жаңарту мiндеттерiне сәйкес келедi	Экономиканың жеткiлiксiз әртараптандырылғаны, атап айтқанда құрылыс қызметiне тәуелдi болуы
Жедел қарқынмен дамып келе жатқан құрылыс саласы	Астана дамуының бағдарламаларын iске асыру үшiн қажеттi шектеулi бюджет қаражаттары
Қоршаған орта жай-күйiнiң адамның денсаулығы үшiн салыстырмалы қауiпсiздiгi	Өндiрiстiк қорлардың жоғары деңгейдегi тозуымен салыстырмалы әлсiз өнеркәсiптiк базасы
	Инновациялық менеджмент, орнықты даму саласында жоғары бiлiктi кадрлардың жетiспеушiлiгi
	Коммуналдық қызметтерге экономикалық негiзделмеген баға түзуi
	(ИСО сериясы 9000, 14000, 22000 және ХАССП) сапаның халықаралық стандарттары бойынша жұмыс iстейтiн ауыл шаруашылығы өнiмi мен тамақ өнеркәсiбiн қайта өңдеу жөнiндегi кәсiпорындардың аздығы
	Қазақстанның басқа өңiрлерiмен салыстырғанда жердiң жоғары құны оның өнiмдi пайдаланылуын шектейдi
Мүмкiндiктер	Шектейтiн факторлар
Қалалық басқаруды жетiлдiру	Мемлекеттiк органдардағы басқарудың төрешiлдiк стилiн және шешiмдердi "жоғарыдан төмен" қағидаты бойынша қабылдауды қоса, қалалық басқару және мемлекеттiк қызметтердi ұсыну жүйесiнiң тиiмдiлігінiң жеткiлiксiздiгi
Шағын және орта бизнестiң дамуы	Инновациялық кәсiпкерлiктi нақты және тиiмдi қолдаудың болмауы
Астана және iргелес орналасқан аумақтардың сұранысын қанағаттандыру үшiн ауылшаруашылық өнiм өндiрудiң және қайта өндiрудiң өсуi	Тұтыну тауарларды өткiзудiң iрi рыноктарының болмауы
Қызметтiң неғұрлым жоғары технологиялық түрлерiн дамытуға жәрдемдесетiн жоғары бiлiмнiң жоғары стандарттары	Шағын кәсiпкерлiктiң декларативтiк сипаты және оны әлсiз қолдау, рұқсат ету жүйесiнде тосқауылдардың болуы
ЕЭА мәртебесiн басқа аудандарға қарай кеңейту, оларды өнеркәсiптiк өндiрiсiнiң, технологиялардың, экспорттық сауданың аймақтары ретiнде дамыту болжанып отыр	Өнеркәсiптi қоса, экономиканың көптеген секторларында бiлiктi жұмысшылардың жетiспеушiлiгi. Орнықты тұратын және жұмыс орны жоқ келушiлердiң ауылдық жерлерден келуi
	Республиканың басқа өңiрлерi мен көршiлес елдердің азық-түлiк және өнеркәсiптiк өнiм өндiрушiлер тарапынан бәсекелес

1а-кесте

Астана қаласының қазыналық саясатының әлсiз және күштi
жақтары, мүмкiндiктерi мен шектейтiн факторлары

Күштi жақтары	Әлсiз жақтары
Астананың бюджет шығыстарының жан басына шаққанда өсуi	Республикалық бюджеттен түсетiн түсiмдерден жоғары дәрежеде тәуелдi болуы
Астананың бюджет шығыстарының жан басына шаққанда өсуi	Жан басында шаққанда жергiлiктi бюджет кiрiстерi өсуiнiң төмен қарқыны
Астана бюджетiнiң экономикалық құрылымындағы күрделi шығындардың жоғары үлесi	Астананы дамыту бағдарламаларын iске асыру үшiн, сондай-ақ қала халқының өсуiн ескере отырып, ағымдағы шығыстарды қаржыландыру үшiн қажет шектеулi жергiлiктi бюджет қаражаты
Мүмкiндiктер	Шектейтiн факторлар
Астана бюджетiн құруға ерекше жағдайлар ұсыну	Жергiлiктi бюджеттер жоспарлануының және атқарылуының, сондай-ақ республикалық бюджетпен бюджетаралық қатынастарды құрудың негiзгi қағидаттары Бюджет кодексiнде айқындалған және Қазақстан Республикасының барлық аумағында бiрыңғай болып табылады

Астана халқы санының тез өсуiне байланысты Астананың жергiлiктi бюджетi кiрiстерiнiң өсуi	Инвестициялық жоспарлау процесi шектен тыс орталықтандырылған болып табылады

      1-бокс. Кластерлер дамуының халықаралық тәжiрибесi
      Қазiргi уақытта Оттавада жоғары технологиялардың мынадай кластерлерi:
      радио байланысының;
      телекоммуникацияның;
      ақпараттық қамтамасыз етудiң;
      жартылай өткiзгiштiң;
      шыны талшық оптикасының;
      кәсiби (консалтингтiк) қызметтердiң;
      биотехнологиялардың ойдағыдай жұмыс iстейдi.
      Кластерлердi дамыту үшiн екiншi дүниежүзiлiк соғыстан кейiн мемлекеттiк ғылыми зертханалар мен институттарды, оның iшiнде ҒЗТКЖ жөнiнде Ұлттық Комитеттi (ҰК), Қорғаныстық зерттеулер институтын (ҚЗИ), Телекоммуникациялық зерттеулер орталығын (ТЗО) құру негiз болды.
      Кластерлердiң дамуына орасан зор қолдауды мемлекет көрсеттi. 90 жылдардың ортасында ҒЗТКЖ жүргiзуге федералдық үкiмет бөлетiн мемлекеттiк қаржыландырудың 30 % Оттавада игерiлген болатын. ҰК мен ТЗО жергiлiктi компаниялардың телекоммуникациядағы, микроэлектроникадағы, кейiнiрек - шынылы оптикадағы жаңа технологиялардың әзiрлемелерiн ҒЗТКЖ-нiң бастапқы кезеңiнде қаражат, қажеттi жабдықтар ұсынып қолдады. Мемлекеттiк ҒЗИ, бiлiм беру институттары мен жергiлiктi бизнес арасында байланыстар орнатылды.
      Осы саладағы коммерциялық мүмкiндiктер бұл өңiрге Алкател, Каденс, Нокиа және Сименс сияқты көптеген шетелдiк корпорацияларды тартты. Осы және бүкiл әлемнiң басқа компаниялары да өңiрдiң ҒЗТКЖ мардымды капиталдық салымдарды жүзеге асырды, жергiлiктi жоғары бiлiктi кадрлармен ынтымақтастық жасауға белсендi ұмтылыс жасады.
      2000 жылдың аяғында технологиялық әзiрлемелермен айналысатын штаттарында 750 000 жуық адамдары бар 1000 астам компаниялар Оттавада орналасты.
      Оттаваның үш университетi мен екi техникалық колледжi қазiргi кезде қатары көбейiп келе жатқан инженерлер мен техникалық мамандарды шығарды, олардың басым көпшiлiгі күн сайын саны артып отырған кластерлерде жұмыс тауып отыр. Оттаваның жұмыс күштерi Канадада ең бiлiмдi болып саналады. Халық арасындағы 25-тен 64 жасқа дейiнгiлердiң 30%-ға жуығында орташа елдiк көрсеткiш - 17 % қарағанда университеттiк бiлiмi бар. 2000 жылы қала тұрғындарының
7 % ғалымдар мен инженерлер құрады, ал елдiк көрсеткiш 3 %-ға тең.
      ҒЗТКЖ компаниялары мен фирмаларының дамуына ғылыми зерттеулер және эксперименттер өткiзуге берiлетiн салық жеңiлдiктерi елеулi қолдау көрсеттi.
      Кобе қаласында (Жапония) алдыңғы қатардағы медициналық өнеркәсiптiк кластерiн құру мақсаттары ҒЗТКЖ зерттеулерiмен, әзiрлемелерiмен, коммерциялаумен және мамандарды даярлаумен айналысатын медициналық өнеркәсiптiң орталығы салынды. Ол Орталық Биомедициналық зерттеулер мен әзiрлемелер институтын, Информатика саласындағы трансляциялық зерттеулер мен әзiрлемелер орталығын, Қызметтi коммерциялауға арналған биомедициналық акселераторды, Кобедегi оқу-iскерлiк орталықты қамтиды. Бұдан басқа, шетелдiк компаниялар мен ғылыми зерттеу институттардың мекемелерiн қалада орналастыру бойынша көмек көрсететiн Кобенiң халықаралық бизнес орталығы құрылған. Қала билiгi отандық және шетелдiк медициналық компаниялармен Кобеге олардың қызметiн көшiру жөнiнде әрдайым келiссөздер жүргiзедi, шетелдiк зерттеушiлердi ынтымақтастықта болуға шақырады.
      Тиiстi жағдайлармен қамтамасыз ету үшiн қала билiгi шетел ғаламдарының неғұрлым ұзақ тұру және көшiп келу тәртiбiне қатысты ережелердi қайта қарады.
      2004 жылдың қаңтарына қалаға 52 медициналық фирма мен ғылыми-зерттеу институты, олардың 13 - шетел компаниялары көшiп келдi.
      Жапонияның Бiлiм беру мәдениет, спорт, ғылым және техника министрлiгi Кобе қаласында алдыңғы қатардағы медицина кластерiнiң дамуына жәрдемдеседi және қала билiгiнiң бастамаларын қолдайды. Сонымен, қала алдыңғы қатардағы медицина салаларына назар аударылған "Құрылымдық реформаның ерекше аймағы" деп ресми танылған.
      Сонымен қатар, еуропалық және америкалық компаниялармен тәжiрибе және мамандар алмасу жөнiнде белсендi жұмыс жүргiзiлуде, бiрлескен халықаралық зерттеулер де жүргiзiлiп отыр.
      Қалада кластерлiк көзқарастың ойдағыдай дамуына негiз болып отырған құрамдастардың бiрi таңғыштардан бастап медициналық жабдықтарға дейiн медициналық өнеркәсiбi үшiн өнiм шығаратын, өнiмдi тасымалдауды жүзеге асыратын шағын орта бизнестiң тiкелей қатысуы болып табылады.

2-бокс. Астаналардың қаржылық орнықтылығын қамтамасыз етудегi халықаралық тәжiрибе

      Халықаралық тәжiрибеде дербес те, кешендi түрде де қолданылатын астаналардың қаржылық орнықтылығын қамтамасыз етудiң мынадай негiзгi тәсiлдерi бар:
      1. Астаналық функцияларды жүзеге асыруға арналған шығыстарды жоғары деңгейдегi бюджеттен (бюджеттерден) субсидиялау. Осы қаражат жалпы сипаттағы төлемдердi және белгiлi бiр мақсаттарға, ең бастысы қоғамдық қауiпсiздiк пен қала инфрақұрылымын ұстауға, сондай-ақ мәдени iс-шараларды өткiзуге арналған гранттарды қамтиды. Әртүрлi елдерде астаналық функцияларды атқаруға арналған субвенциялардың үлесi қала бюджетi түсiмдерiнiң жалпы көлемiнде 3-тен бастап 80%-ға дейiн болып отыр. Атап айтқанда, астаналық функцияларды атқаруға арналған субсидиялар Берлин, Бразилия, Варшава, Канберра, Каракас, Киев, Лондон, Мехико қалаларының бюджеттерi түсiмдерiнiң едәуiр бабы болып табылады.
      2. Астаналық қалалар басқаруының жергiлiктi органдарына ставкаларды өзгерту және (немесе) бюджетке қосымша салық және басқа да мiндеттi төлемдердi енгiзу жолымен жергiлiктi бюджет кiрiстерiн ұлғайтуға ерекше құқық беру. Мұндай практика Австралияда, Ұлы Британияда, Мексикада, Францияда және бiрқатар басқа мемлекеттерде бар.
      3. Астаналық қалалардың бюджеттерiн құруға ерекше жағдайлар белгiлеу, осындай кезде жалпы жағдайда жоғарыда тұрған бюджет түсiмдерiнiң баптары болып табылатын кiрiстер астана бюджетiне түседi. Осындай көзқарас, мысалы, Болгарияда, АҚШ-та, Украинада қолданылады. Мысалы, София қаласының бюджетiне аумағында тұратын және жұмыс iстейтiн жеке және заңды тұлғалардан алынатын жеке табыс салығының және пайдаға салынатын корпоративтiк салықтың түсiмдерi есептеледi; Киев қаласы бюджетiнiң кiрiстерi "Украина астанасы - батыр-қала Киевтiң мәртебесi туралы" Украина Заңына сәйкес пайдаға салынатын салық, жеке тұлғалардың табыстарына салынатын салық, ҚҚС, жерге арналған төлем түсiмдерiнiң есебiнен құрылады.

1.2. Астана қаласының орнықты экономикалық дамуы бойынша стратегиялық мiндеттер

      "Қаланың орнықты экономикалық дамуын қамтамасыз ету" атты стратегиялық мақсатқа жету үшiн мынадай стратегиялық мiндеттердi шешу қажет:
      инновациялық және ғылыми-техникалық қызметке жағдай жасау;
      бәсекелестiктi дамыту және қолайлы инвестициялық климат жасау;
      халықты жоғары сапалы қол жетiмдi коммуналдық қызметтермен қамтамасыз ету;
      қаланың ұзақ мерзiмдi қаржылық орнықтылығын қамтамасыз етуге бағытталған қазыналық саясатты әзiрлеу.
      Қаланың ұзақ мерзiмдi қаржылық орнықтылығын қамтамасыз ету көзқарасынан астана дамуының негiзгi аспектiлерiн талдау 2-қосымшада келтiрiлген.

Инновациялық және ғылыми-техникалық қызмет
үшiн жағдай жасау

      Экономикалық дамудың осы заманғы әлемдiк үрдiсi елдердiң индустриалдықтан зияткерлiк ресурстарға, ғылымды көп қажет ететiн және жоғары технологияларға негiзделетiн постиндустриалдық үлгiдегi дамуға көшуден тұрады. Бәсекелес басымдықтарды iздестiруде қаланың мүмкiндiктерi, ең алдымен экономиканы әртараптандыруға, зияткерлiк ресурстарды пайдалануға негiзделедi.
      Экономиканың инновациялық даму жолын қалада және iргелес жатқан аумақтарда жұмыс iстейтiн кәсiпорындарды жаңғырта отырып, сондай-ақ жоғары қосылған құнымен жаңа жоғары технологиялық, ғылымды қажет ететiн салаларды қалыптастыруға негіздер сала отырып пайдалануға болады.
      Инновацияларды дамыту тұрғысынан қалада жұмыс iстейтiн салалардан тамақ өнеркәсiбiн немесе азық-түлiк тауарлары мен сусындар өндiру сондай-ақ металл емес өнiмдер мен құрылыс материалдарын шығару қызықтырушылық тудырады. Осы салалар әрқайсысының кәсiпорындарын, бiртектi және қолдау көрсететiн салалардың кәсiпорындарын басқа тартылған институттармен - университеттермен, ғылыми орталықтарымен, технологиялық парктермен бiрлестiру жөнiндегi жұмысты әкiмдiк ұйымдастыратын болады.
      Билiктiң жергiлiктi органдарының кластерлiк дамытуды қолдау саласындағы мақсаты қаланың екi: кооперациялау мен ынтымақтастық жасау есебiнен компаниялардың шығындарды төмендету және тыныс-тiршiлiк сапасын жақсарту бағыты бойынша қолайлы жағдайлар жасаудан неғұрлым жоғары пайда алу болып табылады.
      Қалада ғылыми-техникалық қызметпен айналысатын мемлекеттiк және жеке ҒЗИ, жобалау-конструкторлық ұйымдардың жоғары оқу орындары мен кәсiпорындардың, экономиканың шикiзат емес секторындағы жекеше сектордың бастамасы қаржыландырылатын мемлекеттiк даму институттарының жұмыс iстеуi Астанада ғылыми (жоғары) технологиялар, бәрiнен бұрын, ақпараттық технологиялар мен бiлiм, сондай-ақ биотехнологиялар кластерлерiн қалыптастыру үшiн негiз қалайды.
      Әкiмдiктiң негізгi iс-шаралары Астанада орнықты өндiрiстiң, технологиялардың, бiлiм мен ғылымды қажет ететiн қызметтiң ұлттық орталығының мәртебесiн қамтамасыз ететiн ғылыми технологиялардың кластерiн жасауға бағытталатын болады.
      Ғылымды қажетсiнетiн өнiмдердi дамытуда және инновацияларды енгiзуде жетiстiктерге жету үшiн, ең алдымен адам капиталын жинақ бiлiм мен ғылымды экономиканың ең жоғары басымдығы етiп жасау, ұлттық инновациялық жүйенi құру қажет.
      Қала сыртынан ғылым қалашығы сияқты техникалық университетi, зерттеу орталығы мен ақпараттық және телекоммуникация технологиялардың, жоғары технологиялық пен ғылымды көп қажет ететiн өндiрiстердiң бiрнеше кластерлерiне топтастырылған көптеген шағын инновациялық кәсiпорындары бар iрi осы заманғы технологиялық парктi ⁵ орналастыра отырып серiктес-қала құру мақсатқа сай болады.
__________________________
⁵ Технологиялық парк - ғылыми-техникалық әзiрлемелердi жедел енгiзу мақсатында ғылымның, бiлiмнiң және өндiрістiң ⁴ аумақтық бiрiктiрiлген жүйесiнің объектiсi, бұл жақсы жарақтандырылған ақпараттық және эксперименталдық базаның жағдайындағы ғылыми, конструкторлық пен өндiрістiк құрылымдарының iрi бiрлестiктерi, бiлiктi кадрлардың тығыз орналасуы

      Жоғары технологиялар саласында кадрларды жеткiзушi қаланың жоғары оқу орындары, КБТУ немесе оның технологиялық парктегi филиалы болуы мүмкiн. Ол технологиялық паркте мұнай химия саласындағы бiрнеше арнайландырылған зерттеу орталықтарын құра алады. Бұдан басқа, Астана қаласы астана ретiнде әлемнiң дамыған елдерiнiң алдыңғы қатардағы әрi беделдi оқу орындарында оқыған жоғары бiлiктi жас кадрларды тартып отыр.
      Медициналық кластердi құруға жағдайлар жасау әкiмдiктiң перспективалық жұмыс бағыттарының бiрi болып табылады. Қалада түрлi бағыттар бойынша клиникалық орталықтардың желiсiн, ғылыми-зерттеу институттарын қамтитын медициналық қалашық салынатын болады.
      Туристiк кластерiн құру Щучье-Бурабай курорт аймағына, "Қорғалжын" қорығына қол жеткiзу мүмкiндiгiн ескере отырып перспективалы болуы мүмкiн, орнитологиялық, флористикалық, мәдени-танымдық және iскерлiк туризмдi дамыту; "көшпендi тұрмыс" жағдайларына, шетел туристерiнiң аң аулау, балық аулау және астана мен Ақмола облысы туризмiнiң басқа да объектiлерiне туристердiң қызығушылықтарын тарту.
      "Құрылыс материалдары" кластерiн қалыптастыру жөнiндегi жұмыс жалғаса беретiн болады. 2005 жылы Астанада құрылыс материалдарын өндiру жөнiнде кластер құрудың бастапқы жобасын iске асыру шеңберiнде индустриалдық парк құруға алаңы 480 га жер телiмi бөлiндi.
      Астанада өндiрiстiк пен тұрмыстық қалдықтарды қайта өңдеу кәсiпорындарын салу бастамашылық алады, әкiмдiк "Қалдықтарды қайта өңдеу" кластердiң пайда болуына жәрдемдеседi. Әлеуметтiк-экономикалық және экологиялық проблемаларды кешендi түрде шешуге бағытталған орнықты дамуға көшу қалада табиғи геохимиялық айналымға қол жеткiзу жөнiнде шаралар қабылдау қажеттiлiгiн талап етедi. Перспективада кәсiпорындар қалдық шығармауға тиiс. Ол үшiн қаланың барлық өндiрiстiк жүйелерi бiр өндiрiстiң қалдықтары екiншi өндiрiске шикiзат болатындай режимге бiртiндеп бағдарланатын болады.
      Осы жағдайда қаланың экологиялық проблемалары үнемдiлiк тәсiлдермен шешiлетiн болады, қымбат тұратын, бiрақ тиiстi пайда әкелмейтiн тазалау құрылыстардың орнына басқа өндiрiстер мен тұтынудың қалдықтарын пайдаланатын өнеркәсiптiк өндiрiстер құрылатын болады. Әкiмдiк қалдықтардың неше түрiн қайта өңдеу бойынша кәсiпорындардың құрылуын ынталандырады, сондай-ақ жұмыс орындарының санын көбейтуге жәрдемдесетiн болады.
      Астана қаласында қалыптасқан қызмет көрсету саласы дамушы шағын бизнестiң маңызды саласы болып қалады.
      Көрсетiлген кластерлердiң пайда болуына және қалыптасуына қала билiгiнiң тарапынан:
      астана кәсiпкерлерiнiң кластерлiк даму, кластерлердiң қалыптасуы мен дамуының тәсiлдерi мен тетiктерi, қатысушылардың бәсекелестiк басымдықтарын алу үшiн өзара iс-қимылы, кластерлердi қалыптастыру бойынша кәсiпкерлердi арнайы оқытуды ұйымдастыру;
      қолда бар және пайда болып жатқан кластерлердiң өсуi мен жетiлуi үшiн: инфрақұрылымды дамытуда, заңнамалық шектеулердi алып тастауда, бизнес-мектептердi, семинарлар, дөңгелек үстелдер және басқа да iс-шаралар ұйымдастыруда кедергiлердi болдырмау жөнiнде шаралар қабылданатын болады.
      Болашақта Астана "технологиялық прогрестiң орталығы әрi Қазақстан қоғамы өркениетiнiң асқар шыңы; ақпараттық қоғамның астанасы" ⁶ болуға тиiс, яғни елдiң инновациялық орталығы болады. Астанада тиiстi жағдайлар жасалған кезде баламалы энергетика мен электрмен жабдықтау биотехнология және медицина, ақпараттық, телекоммуникация мен электрондық технологиялар салаларында жаңа жоғары технологиялық әрi ғылымды көп қажет ететiн кластерлер туындауы мүмкiн.
__________________________
⁶ Назарбаев Н. "Еуразия жүрегiнде", 2005, 179-бет.

      Қала әкiмдiгi технологияға бейiмделген жоғары оқу орындарының ғалымдарымен және мамандарымен өзара iс-қимыл және ынтымақтастық жасайды. Қала әкiмдiгiнiң ғылымды көп қажет ететiн өнiмдi өндiрумен айналысатын шетел кәсiпкерлерiмен және Германия, Жапония, Финляндия, Ресей, ҚХР және басқа да елдердiң компанияларымен байланыстар жасауға жәрдемдесе алатын Көлiк және коммуникация, Бiлiм беру және ғылым министрлiгiмен, ұлттық компаниялармен одан да тығыз ынтымақтастықты ұйымдастыру үшiн семинарлар, дөңгелек үстелдер ұйымдастырылатын болады.
      Әкiмдiк шетелдiк әрiптестермен, жергiлiктi кәсiпкерлердiң белсендi қатысуымен Қазақстанда жұмыс iстейтiн iрi отандық және шетелдiк компаниялармен технологиялық паркi бар болатын ғылым қалашығын бiрлесiп құру мүмкiндiктерi туралы келiссөздердi ұйымдастыратын болады.
      Жеке бизнестi дамытудағы өзектi проблема, әсiресе өндiрiстiк салада кадр проблемасы - жоғары кәсiпқой басқарушылар, инженерлер мен өндiрiстiк-технологиялық сипаттағы басқа мамандардың жетiспейтiндiгiн ескере отырып, қалада бизнес бiлiм берудiң арнайы бағдарламалары бойынша жұмыс iстейтiн, инновациялық орта үшiн кадрлар даярлауға қабiлеттi, оның iшiнде өндiрiстi ұйымдастыру және өндiрiске инновацияларды енгізу жөнiнде табысты жұмыс жүргiзу, кластерлердi құру үшiн осы заманғы құралдарды игерген бизнес-мектептер құрылады.

Бәсекелестiктi дамыту және қолайлы
инвестициялық ахуал жасау

      Бәсекелестiктi дамытуға және қолайлы инвестициялық ахуал жасауға мынадай негiзгi iс-шараларды iске асыру арқылы қол жеткiзуге болады:
      бәсекелестiктi шекпейтiн жергiлiктi билiктiң актiлерi мен iс-әрекеттерiнiң жолын кесу және болдырмау, осыған ұқсас актiлердi және орталық билiк органдарының iс-әрекеттерiн жоюға қол жеткiзу;
      бәсекелестiк шектеуге бағытталған тауар рыноктарында үстем жағдайға ие шаруашылық жүргiзушi субъектiлерiнiң терiс iс-әрекеттерiн анықтау және жолын кесу; терiс пиғылды бәсекелестiктi жою;
      қала билiгiнiң мұқтаждары үшiн тауарлар жеткiзуге, жұмыстар атқару және қызметтер көрсетуге арналған тендерлердiң ашықтығын қамтамасыз ету;
      республикалық органдармен, қала мәслихатымен артық әкiмшiлiк тосқауылдарды, оның iшiнде рынокқа кiруге қойылатын тосқауылдарды жою;
      кәсiпорынды тiркеу, қызметке лицензия беру, жобалау құжаттаманы келiсу, тауар белгiлерiн және домен атауларын сертификаттау, сәйкестендiру және белгi қою, тiркеу, қадағалау органдарының қызметi және т.б., бизнестi тiркеу және ұйымдастыру рәсiмiн оңайлату;
      төрешiлдiк өктемдiкке және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес;
      қалада тауарлардың, қызметтердiң, жұмыс күшiнiң қозғалысы үшiн тосқауылдарды болдырмау жөнiнде жұмысты жалғастыру.
      Қалалық әкiмдiк жоғары қосылған құнымен жоғары технологиялық және ғылымды қажет ететiн өнiмдi өндiретiн және ез өнiмiнiң негiзгi бөлiгiн экспортқа немесе елдiң басқа өңiрлерiне жеткiзетiн, сондай-ақ жаңа жұмыс орындарын жасайтын және бұл ретте еңбек өнiмдiлiгiн арттыратын кәсiпорындарға ынталандыру жағдайлары жасалатын болады.
      Негiзi ынталандыру шаралары:
      қалада жеңiлдiк берiлген жағдайлармен шағын кәсiпорындар жалға алатын ортақ көрме және сауда залдары бар бiрнеше бизнес-инкубаторлар құру;
      егер олардың аумақтарында орналасса, шағын инновациялық бизнеске технологиялық парк инфрақұрылымының, технологиялық орталықтардың қызметтерiн жеңiлдiк берiлген жағдайда ұсыну;
      ҒЗТКЖ дамыту институттарының есебiнен қаржыландыру, оларды қаржыландыруда үлестiк қатысу;
      экспортқа бағдарланған, әсiресе жоғары технологиялық өнiмдердi өндiретiн кәсiпорындарға экспорттық келiсiмшарттарға және экспортты сақтандыруға арналған кредитке кепiлдiктер алуға көмек көрсету, сыртқы рыноқтарға экспорттық тауарлардың жылжуына көмек беру;
      Қазақстан Республикасының Индустриялық-инновациялық даму стратегиясымен айқындалған саясатқа сәйкес экспортқа бағдарланған жоғары технологиялық дайын өнiмдердi өндiретiн кәсiпорындарға, оның iшiнде шағын инновациялық кәсiпорындарға кредиттер бойынша пайыздық ставкаларды субсидиялау;
      ИСО және ХАССП халықаралық стандарттардың талаптарына сәйкес келетiн сапа менеджментiн енгiзу және сертификаттау бойынша өңдеушi сектордың кәсiпорындары шығындарының бөлігін субсидиялау;
      шағын кәсiпорындардың өндiрiстiк және офистiк алаңдарға қол жеткiзуiн оңайлату және жәрдемдесу қалада жылжымайтын мүлiктiң бәсекелес рыногын дамыту, жеңiлдiк берiлген жағдайлармен өндiрiстi орналастыру үшiн жер учаскелерiн ұсыну болып табылады.
      Сондай-ақ қалада қолайлы iскерлiк және инвестициялық ахуал жасау жөнiнде арнайы шаралар қабылданады. Бұл - қала билiгi мен бизнес арасында серiктестiк қатынастар жасау. Осы орайда - бизнес қаланы байытады, ол жұмыс орындарын жасайды әрi халықты табыспен қамтамасыз етедi, бюджеттi салық түсiмдерiмен қамтамасыз етедi, ал билiк оған көмектеседi деген қағидат басшылыққа алынады.
      Iскерлiк байланыстарды дамыту мен инвестицияларды тартудың негiзi қалада қолайлы инвестициялық ахуалды жасау жөнiнде ұсынылған шараларды iске асыру, жоғары технологиялық тауарларды өндiру бойынша кәсiпорындар құру үшiн трансұлттық компанияларды тарту, қалалық ортаны жақсарту болады.
      Мыналар:
      қала ашықтығын және халықаралық рейтингiлiк агенттiктермен белсендi жұмыс жүргiзудi қамтамасыз ету;
      астанада халықаралық көрмелердi, конференцияларды ұдайы ұйымдастыру және өткiзу;
      Астананы бизнес жүргiзу және адамдардың өмiрi үшiн тартымды орын ретiнде көрсету;
      Астананың кәсiпорындарына халықаралық байланыстарды жасау бойынша консультативтiк қолдау көрсету;
      ақпараттық технологияларды пайдалана отырып, сапаның халықаралық стандарттары бойынша кәсiпорындардың жұмысқа көшуi жөнiнде консультациялар жүргiзу бойынша шаралар қабылданатын болады.
      Орнықты дамудың кешендi стратегиялық мiндеттерiн шешуге бағытталған iс-шаралар Стратегиялық жоспардың тиiстi бөлiмдерiнде жазылған.

Халықты жоғары сапалы қол жетiмдi коммуналдық
қызметтермен қамтамасыз ету

      Жыл сайын жергiлiктi бюджеттен 250-300 млн. АҚШ доллары қаланың инфрақұрылымын қолдау мен дамытуға жiберiледi. Орнықтылық қағидаттарына сәйкес экономикалық және әлеуметтiк нәтижелер, қалалық қоғамдастықтың талаптары тұрғысында жобалардың бағасы күшейтiлетiн болады.
      Халықты тиiстi сапалы коммуналдық қызметтермен толық қамтуды қамтамасыз ету үшiн Астана қаласын әлеуметтiк-экономикалық дамытудың 2006 - 2010 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасында көзделген iс-шаралар iске асырылатын болады. Қаланы сумен жабдықтаумен және суды бөлумен, жылумен, электрмен және газбен үздiксiз және жеткiлiктi мөлшерде жабдықтау мыналардың:
      қолданыстағы коммуналдық жүйелердi жөндеу мен кезең-кезеңiмен қайта жаңартудың;
      жаңа инфрақұрылымдық объектiлердi салудың;
      инженерлiк инфрақұрылым қызметiн басқару сапасын арттырудың есебiнен жүзеге асырылатын болады.
      Орта мерзiмдi перспективада жұмыс iстеп тұрған ТЭЦ-1 және ТЭЦ-2 кеңейту және қайта жаңарту, ТЭЦ-3 құрылысын салу, жылу магистральдарының, электр желiлерiнiң және газ құбырлары желiлерiнiң қолданыстағыларын қайта жаңғырту және жаңаларын салу көзделiп отыр.
      Қаланың кәрiзi жоқ бөлiгiн қалалық кәрiз жүйесiне қосу жөнiндегi жұмыстар, су ресурстарына ықпал ету дәрежесiн ескере отырып аяқталатын болады. Басқару қызметiнiң сапасын арттыруды, қаланың коммуналдық желiлерiн кеңейту мен жаңғыртуды, олардың сенiмдiлiк деңгейiн арттыруды, ресурстардың жаңа көздерiн iздестiрудi көздейтiн Астананың коммуналдық жүйелерiн басқарудың ұзақ мерзiмдi тұжырымдамасы әзiрленетiн болады.
      Сондай-ақ тұрғын үй-коммуналдық саладағы кәсiпорындарда Жылу-энергетика ресурстарын тиiмдi пайдалануды қамтамасыз етуге бағытталған қаланың энергия жинақтау бағдарламасы әзiрленетiн болады.
      Бұл шаралар халықты тиiсiнше коммуналдық қызметтермен қамтуды кеңейтiп қана қоймай, су, электр және жылу тұтыну тұрғысынан қаланың орнықтылығын арттырады, және де Астананың келбетiн аса жоғары сапалы тыныс-тiршiлiгi бар қала ретiнде жақсартады.
      Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық, энергетикалық жабдық, сумен жабдықтау және кәрiз техникалық жүйелер болып табыла отырып, оларға техникалық нормалар мен тозу деректерiне сәйкес қызметтер көрсетiледi, жөнделедi және алмастырылатын болады. Қаланың тұрғын үй қорын қайта құру бағдарламасы, тұрғын үй ортасын қалпына келтiрумен және қабырғаларының және үй-жайдың негіздерiн бекемдеумен немесе алмастырумен қатар ресурстарды үнемдеу мен энергияны сақтау жөнiндегі шаралар қосылатын болады.
      Қаланың халқына компаниялар көрсететiн коммуналдық қызметтердiң сапасын арттыру үшiн компаниялардың қызметiне аудандарды, тыныш аймақтарды YЕҰ аулалар мен жатақханаларды орнықты дамыту индикаторларының жүйесi бойынша ай сайын мониторинг жүргiзiлетiн болады.
      Астананың 2010 жылға 30 %, 2020 жылға 70 % және 2030 жылға 100 % аумағын қамтуды көздейтiн беткi жағының жүйесiн жақсарту жөнiнде жоспар әзiрлеу көзделуде.
      Ұзақ мерзiмдi перспективада инженерлiк инфрақұрылымды дамыту қарқыны қала экономикасын дамыту қарқынынан асып түсетiн болады, бұл қаланың инвестициялық рейтингiн көрсетедi, инженерлiк және көлiктiк инфрақұрылым объектiлерiн құру үшiн жеке инвестицияларды тартуға жәрдемдесетiн болады.
      Ресурстарды өндiру мен тұтынуды көздейтiн барлық жобалар мен жаңа технологиялар орнықты даму қағидаттарына сәйкес бағаланатын болады, олар:
      қайта жаңартылған ресурстарды (суды) тұтыну қарқынының оларды қалпына келтiрудiң қарқынынан аспауға тиiстігін;
      қайта жаңартылмаған ресурстарды тұтыну қарқынының қайта жаңартылғандарға, оның iшiнде жасанды түрде жасалғандарға айырбастау қарқынынан аспауға тиiстiгiн;
      түпкiлiктi өнiмдердi өндiру мен сату өндiрiстiк циклдiң барлық кезеңдерiнде заттарды, материалдар мен энергияны аз жұмсай отырып, мүмкiндiгiнше, барынша тұйық, ал былайша айтқанда, адамға табиғи экологиялық жүйенiң аса аз әсер етуiмен жобалануға және жүзеге асырылуға тиiстiгiн;
      ластаушы заттар үшiн оларды шығарып тастаудың қарқындылығы осы заттарды игеру мен қайта өңдеу немесе олардың зиянды ерекшелiктерiн жою қарқынын арттыруға тиiс еместiгiн көздейдi.
      Рұқсат құжатын беретiн мемлекеттiк әкiмдiк органдарының функцияларын реттейтiн нормативтiк актiлердегi орнықтылық тұрғысында жобаларды бағалау үшiн оларды жобалардың орнықты даму индикаторларына сәйкестігін талдауды мiндеттейтiн ереже енгiзiлетiн болады. Қысқа мерзiмдi және ұзақ мерзiмдi жоспарлаудың жобаларын әзiрлеу процесiне, сондай-ақ қалалық статистика тәжiрибесiне орнықты даму индикаторларын енгiзуге, табиғат қорғау, экономикалық және әлеуметтiк мақсаттар тұрғысында қаланы дамыту жоспарлары мен бағдарламаларын әзiрлеу кезiнде баламалы көзқарас енгiзуге мүмкiндiк бередi.

Қаланың ұзақ мерзiмдi қаржылық орнықтылығын
қамтамасыз етуге бағытталған фискалдық
саясатты әзiрлеу

      Осы стратегиялық мiндеттi iске асыру Астана дамуының қаржылық орнықтылығын қамтамасыз ету қажеттiлiгiмен шарттасады. Астана болып орнығуының жоғары қарқыны табыстардың орнықты көздерiн талап етедi. Олардың негiзгi бөлiгi республикалық бюджеттен бөлiнедi.
      Астананың қаржылық орнықтылығы:
      республикалық бюджетке тәуелдiлiктi азайту және тиiсiнше бюджеттiк қаржыландыруды талап ететiн ұзақ мерзiмдi жобаларды әзiрлеу мен iске асыру бөлiгiнде қала бюджетiнiң дербестiгiн көтеру;
      республикалық бюджеттен астана бюджетiне берiлетiн трансферттер/астана бюджетiнен республикалық бюджетке бюджеттiк өндiрiп алу деңгейiн ұзақ мерзiмдi кезеңге айқындау;
      бюджет бағдарламаларының тиiмдiлiгiн, сондай-ақ қала бюджетiн жоспарлау және атқару процестерiнiң, оның iшiнде мамандарды бюджет бағдарламаларын, қаржылық бағдарламалауды, экономикалық және бюджеттiк болжауды бағалау әдiсiмен ашықтығын көтеру есебiнен қамтамасыз етiледi.
      Астананың экономикалық жетiстiгi, егер қала өңiрлiк және әлемдiк рыноктарда бәсекеге қабiлеттi болса орнықты болады. Шешушi факторлар ғылымды қажет ететiн өнеркәсiптi дамыту мен инновацияларды енгiзу, тамақ өнiмдерiн өндiру, туризмдi дамыту болып табылады. Орнықты даму үшiн экономикалық саясат:
      жұмыс күшiнiң бiлiктiлiгiн арттыру арқылы өнiмдiлiк пен бәсекеге қабiлеттiгiн жақсартуға; адам дамуына, ғылыми-зерттеу әзiрлемелерге инвестициялар салуға;
      салық салудың төменгi деңгейi және тиiстi нормативтiк-құқықтық база арқылы бәсекеге қабiлеттiлiктi көтеруге;
      мемлекеттiк басқаруды жетiлдiруге;
      Астанаға орнықты өндiрiс, технологиялар мен ғылымды қажет ететiн қызметтiң дамуына жәрдемдесетiн ғылыми (жоғары) технологиялардың кластерiн жасауға;
      мәдениет пен туризмнiң жаңа салаларын дамытуға кепiл беруге тиiс.

& 2. 2 - стратегиялық мақсат.
Қолайлы қоршаған ортаны және орнықты қызмет ететiн инфрақұрылымды ұстау

Сапалы қалалық жоспарлау қаланың ұзақ мерзiмдi орнықтылығының қажеттi шарты болып табылады. Астананың орнықты дамуы жолында қалалық басқарудың және дизайннiң негiзгi мiндетi қалалық тыныс-тiршiлiктiң экологиялық, экономикалық пен әлеуметтiк аспектiлерi арасында байланыс орнату және осы байланыстың сәулет, құрылыс нысандарында көрiнiс табуы болып табылады.
Инфрақұрылымның орнықты жұмыс iстеуi қала тұрғындары мен кәсiпорындарын тиiстi сападағы коммуналдық қызметтермен жүз пайыз қамтуды, экология мен қоршаған орта үшiн қауiпсiздiктi, қайта жаңартылатын энергия көздерiн пайдалануды көздейдi.

1. Қалалық жоспарлау және дизайн

1.1. Астана қаласында қалалық жоспарлаудың және дизайнiн дамытудың күштi және әлсiз жақтарын, мүмкiндiктерi мен шектейтiн факторларды талдау

SWOC-талдау жергiлiктi атқарушы органдар, өңiрлiк бағдарламалар деректерiнiң, ағымдағы жағдайды талдау, қала халқына жүргiзiлген әлеуметтiк сауалнама нәтижелерiнiң негізiнде жүзеге асырылды.
2-кесте

      Астана қаласында қалалық жоспарлаудың және дизайнін
     дамытудың күшті және әлсіз жақтары, мүмкіндіктері мен
                    шектейтін факторлары

Күшті жақтары	Әлсіз жақтары
Одан әрі қалалық дамуға және қала шекарасын кеңейтуге бос аумақтардың болуы	Көшелердің құрылымы жаяу жүргіншілерінің қозғалысына, балалардың, қарт адамдардың және мүгедектердің қыдыруына жәрдемдеспейді
Мемлекеттің орталық бөлігінде географиялық жағынан ұғымды, маңызды көлік қосылыстарының қиылысы жерінде орналасуы	Жекелеген ғимараттардың жоспарлануы қатаң климат жағдайларына, атап айтқанда қатты жергілікті желге бейімделмеген
	Жерасты судың жоғары деңгейі және оның құрамында тұздардың көп болуы
Сәулеттік стильдердің әртүрлі болуы, әлемге танымал сәулет- шілерді тарту	Қол жетімді әлеуметтік тұрғын үйдің жетіспеушілігі
	Жаңа тұрғын үйлердің кейбір үлгілерінің төменгі сапасы және құрылыс нормалары мен стандарт- тарына сәйкес келмеуі
Мүмкіндіктер	Шектейтін факторлар
Қала сәулетіне Қазақстанның мәдени және тарихи мұрасы арқылы өзіне тән ерекшелік беру	Жаңа ірі ауқымды объектілерді белсенді салу тұруға болатын ескі аудандарды бұзуға әкеліп отыр, тозығы жеткен тұрғын үйлерді оңалту жөніндегі шаралардың болмауы
Көп қызмет ететін аудандарды құру қаланың тартымдылығы мен өміршеңдігін арттыруға жәрдемдеседі	Тұрғындарды жоспарлау және олар тұратын аудандарды құру процесіне тарту тетіктерінің болмауы
Қаланың, көп орталықтылығын дамыту (халыққа қызмет көрсетудің негізгі қызметтері, демалыс объектілері орналасқан оқшауланған жергілікті аудандық орталықтар құру)

3-бокс. Орнықты қалалық жоспарлаудың халықаралық
тәжірибесі
      Қазіргі уақытта дамыған елдерде сапалы қалалық кеңістікті құруға, экологиялық балансқа жетуге және адамға лайықты сәулетті жасауға бағдар алған қалалық даму көзқарастарын қолданады. Жаңа көзқарастардың бірі өзгерістер мен жаңа міндеттерді шешу мүмкіндіктерін көздейтін жоспарларды -»"статистикалық емес жоспарларды" пайдалануға негізделеді.
      Әлемдік тәжірибе көрсетіп отырғандай қала құрылысын жоспарлаудың неғұрлым оңтайлы және сынақтан өткен форматы:
      экономикалық, инфрақұрылымдық, әлеуметтік аспектілерді және қоршаған ортаны дамыту мәселелерін қоса, қалалық дамудың негізгі мақсаттары мен қағидаттарын көрсете отырып ұзақ мерзімді перспективаға бас жоспардың;
      жекелеген тұрғылықты аудандардың онда тұратын халықтың мүдделері ескерілген жергілікті жоспарлардың;
      қала құрылысы мен сәулет жөнінде уәкілетті органдардың міндетті алдын ала бекітуіне жататын жекелеген ғимараттар мен құрылыстарды салу жоспарларының болуын болжайды.
      Ұлыбританияда, Канадада және басқа елдерде қалалық басқарудың жаңа құралдары ретінде:
      жоспарлау және құрылыс жүргізу жөнінде қысқа нұсқаулықтар;
      қалалық жобалау жөнінде басшылық;
      аудандардың схемаларына жоспарлы код қою әзірленген.
      Осы құралдарды қолданудың мақсаты - жекелеген аумақтарға әзірленген жергілікті жоспарларды оңтайландыру және олардың сапасын арттыру, қалалардың, көшелердің барлық бөліктерінің арасында үйлесімділікті қамтамасыз ету.
      Қандай да бір жердің жайлы болуының дәрежесі оның жоспарлау және әлеуметтік сипаттамаларының ерекшеліктеріне тәуелді. Сондықтан қазіргі кезде көптеген қалаларда қала жоспарлаушыларының және дизайнерлерінің күштері ғимараттардың, көшелердің, қаланың ашық аумақтары ауқымының, ғимараттар мен құрылыстардың адамға лайықты болуын қамтамасыз етуге, жергілікті жерді көрер көзге жағымды әсер ететін сапалы ландшафтық сәулетті пайдалануға бағытталған.

1.2. Астана қаласында орнықты қалалық жоспарлау және дизайн жөнiндегi стратегиялық мiндеттер

Қалалық дамуды жоспарлау және дизайнiн жасау кезiнде орнықтылықтың экологиялық, экономикалық, әлеуметтiк және мәдени аспектiлерiн ескеру қажет.
Мемлекет астанасының тиiстi бет-пендесiн ұстау, "Қолайлы қоршаған ортаны және орнықты жұмыс iстейтiн инфрақұрылымды ұстау" стратегиялық мақсатқа жету мынадай стратегиялық мiндеттi шешудi талап етедi: қала құрылысын жоспарлауға жаңа көзқарастарды пайдалану, қалаға өзiндiк ерекшелiк пен даралық беру.

Қала құрылысын жоспарлауға жаңа көзқарастарды
пайдалану, қалаға өзiндiк ерекшелiк пен даралық беру.

      Қаланы жоспарлау және оның дизайнiн жасау, ең алдымен табиғи жағдайларға сәйкес келуге тиiс. Қалалық кеңiстiктi ұйымдастырған кезде басымдық мәнге табиғи ресурстарды қорғау, қалдықтарды жинау мен жоюды ұйымдастыру, энергияны үнемдеу, климат ерекшелiктерiн ескеру мәселелерi ие болып отыр. Осы аспектiлер қала құрылымын (кварталдарды және көшелердi), объектiлердi орналасу орындарын, көлiк қозғалысының схемаларын, коммуналдық қызметтердiң жүйелерiн таңдау кезiнде назарға алынуға тиiс.
      Су, жер ресурстарын тиiмдi пайдалану, сондай-ақ сауда мен өнеркәсiптi дамыту жер мен көлiк жоспарларын пайдалануды айқындау үшiн негiз болуға тиiс. Көше тыныс-тiршiлiгiн, атап айтқанда, бөлшек сауда арқылы жандандыру - экономикалық орнықтылықпен байланысты қамтамасыз ететiн қалалық басқарудың басқа функциясы.
      Сондай-ақ қалалық дизайн мiндеттерiнiң бiрi жүру қашықтығына лайықты әлеуметтiк және коммуналдық қызмет көрсету объектiлерiнiң оңтайлы орналасуын қамтамасыз ету болып табылады.
      Әдетте, тарихи және мәдени ерекшелiктер қалалық сәулет нысандарының жай-күйiне қарай бағаланады. Сонымен, жергiлiктi мәдениеттi және ерекшелiктi ұстау да қалалық жоспарлау мен дизайнiн жасаудың негiзгi мiндеттерiнiң бiрi болып табылады.
      Қала құрылысын жоспарлауға халықаралық практикада кеңiнен пайдаланылатын көзқарасты енгiзу ұсынылады. Ол үш элементтен тұрады:
      қала келбетiнiң сәулетiн жоспарлау;
      қаладағы әр ауданды салуды жоспарлау;
      жекелеген ғимараттар мен құрылыстар, әр түрлi кешендердi салуды жоспарлау.
      Осы мiндеттi iске асыру Астананың 2030 жылға дейiн дамуының Бас жоспарына оның негiзгi нұсқаларын сақтай отырып, халық санының және жұмыспен қамтылуын, тұрғын үй рыногының дамуын ескере отырып, түзетулер енгiзудi, сондай-ақ қайта құру мен жаңғыртуды талап ететiн объектiлер аудандарды үшiн дамыту жоспарларын әзiрлеудi (мысалы, жоспарланып отырған индустриялық парктiң, орталық базар ауданының және т.б.) болжайды.
      Сонымен қатар, қалалық жоспарлауға арналған осы заманғы көзқарастар егжей-тегжейлi зерделенетін болады, оларды Астанада қолдану мүмкiндіктерiне талдау жүргiзiледi.
      Стратегиялық мiндеттi табысты шешудiң маңызды құрамдасы қалалық жоспарлау және қолданып отырған қалалық жоспарлау қағидаттарына түзетулер енгiзу процесiне қоғамдастықты тарту болып табылады.
      Тұрғын үй қорының жай-күйiн жақсарту жөнiндегi жұмыстардың көлемiн анықтау үшiн Астананың тұрғын үй қорының жай-күйiне талдау жүргiзiледi және Астанада салынған және салынып жатқан ғимараттар мен құрылыстардың барлық нысандарын тиiстi қалыпта ұстау, тұрғын үй құрылысының коммерциялық мақсаттары мен мiндеттерiн бiрiктiру жөнiнде ұзақ мерзiмдi бағдарлама әзiрленедi.
      Қаланың тұрғын үй қорына барынша орнықтылықты орнату үшін халықаралық стандарттарға сәйкес келуiне қала құрылысының нормативтерi мен құрылыстық нормалар мен ережелер қаралады, ол жаңа салынып жатқан ғимараттардың жеке өлшемдерiне қажеттi талаптар қоюға мүмкiндiк бередi, мысалы, учаскенiң мөлшерi, көшелердiң енi, "қызыл" сызық, ғимараттар арасындағы қашықтық және т.б. Осы нормаларда орнықтылық өлшемдерi көрсетiлетiн болады (мысалы, күндiз жарықтың түсуi мен күн энергиясына қол жеткiзу).
      Қазiргi бар үйлерге күрделi жөндеу жүргiзген кезде сыртқы қабырғалары мен терезе ойықтары арқылы жылу ысыраптарын төмендету, желдету жүйелерiн жетiлдiру, желiлердi айырбастау және өзге де шаралар қайта қаралатын болады. Сонымен қатар, мүмкiндiгiнше қала тұрғындары пәтерлерiнiң пайдалы және қосалқы алаңдарын жаңа қабаттарды немесе мансардаларды үстiнен салу, үйлердегi инженерлiк желiлер мен сантехникалық жабдықтарды айырбастау есебiнен тұрғын үйлердi жаңғырту қосымша лоджиялар, лифтiлер, қоқыс өткiзгiштер салу, аулаларды көркейту арқылы кеңейту қажет.
      Сондай-ақ мөлшерлерi бойынша нақты өлшенген кварталдар, әр түрлi тұрғылықты, қызмет көрсететiн, iскерлiк объектiлердiң және меншiк түрлерiнiң үйлесiмдiлiгi, жаяу жүргiншiлер, велосипед пен автомобиль жүйелерiнiң өзара байланысты әрекет етуi, үйлердiң тығыз салынуы және т.б. сияқты орнықтылық қағидаттарын қолдана отырып "көп функционалдық" ауданды құру жөнiнде бастапқы жоба iске асырылады.
      Осы мiндет үшiн ең маңызды Стратегиялық бастамалар:
      тұтыну сұраныстарының өзгерiсiне және тұрғын үйдiң әртүрлi тұтыну ерекшелiктерiн, оның сапасын, үйдiң сыртқы ортасын (инженерлiк инфрақұрылымын, аумақты көркейту мен көгалдандыруды, үйдiң маңайында гараждар мен автомобиль тұрақтарының болуын немесе жоқтығын және басқаларды) көздейтiн жаңа технологияларға байланысты Астанада тұрғын үй жағдайларының стандарттарын белгiлейтiн нормативтiк актiлерге түзету енгiзу;
      тұрғын үй сатып алуға арналған ұзақ мерзiмдi ипотекалық кредит беру және тұрғын үй салушыларға кредит беру тетiктерiн жетiлдiру;
      сериялардың бiрiншi үлгiлерiнде жаппай салынған тұрғын үй ғимараттарын жаңғырту бағдарламасын әзiрлеу әрi iске асыру;
      әлеуметтiк жалдау шарты бойынша тұрғын үй алуға құқығы бар халықтың санаттары үшiн әлеуметтiк пайдаланылатын тұрғын үй қорын қалыптастыру болып табылады.

2. Экологиялық инфрақұрылым

      Экологиялық қауiпсiздiк мынадай қағидаттарды сақтай отырып, қамтамасыз етiледi:
      қоршаған ортаны қорғау қазiргi және болашақ ұрпақтың қажеттілiктерiн әдiлеттi қанағаттандыруын қамтамасыз етуге тиiс;
      адамдар табиғатпен үйлесiмдi бола тұра салауатты және жемiстi тұрмысқа құқығы бар;
      өңiрдiң экологиялық жүйесiнiң жақсы жай-күйi мен тұтастығын сақтау, қорғау және қалпына келтiру мақсатта халықаралық ынтымақтастықты орнату.

2.1. Астана қаласының экологиялық инфрақұрылымының
күштi және әлсiз жақтарын, мүмкiндiктерi мен шектейтiн
факторларын талдау

Кестеде ұсынылған талдау Астана қаласының жергiлiктi өкiлдiк органдары мен ұйымдары берген статистикалық деректердiң, ақпараттың, жұртшылықпен жобаны талқылау нәтижелерiнiң негiзiнде жүргiзiлдi.

3-кесте

      Астана қаласының экологиялық инфрақұрылымының
      күшті және әлсіз жақтары, мүмкіндіктері мен
                  шектейтін факторлары

Күшті жақтары	Әлсіз жақтары
Экзогендік процестерге - көшкіндерге, терең эрозияға кедергі жасайтын жазық жер бедері	Топырақтың сортаңдануы және осыған байланысты көгалдандыру іс-шараларын жүргізген кезде туындайтын қиындықтар
Нормативтік мәндерден аспайтын төменгі табиғи радиациялық ая	Қаланың жер бетіндегі сарқынды судың едәуір бөлігін кәріздейтін Сары Бұлақ өзенінің ластануы
Зиянды өндіріс пен шикізат кәсіпорындардың болмауы	Астана қаласының топырағына бейім келетін жасыл желектердің шектелген тұқым құрамы
Соңғы жылдары қарқынды көгалдандыру, қорғайтын екпе ағаштарының өсуі	Экологиялық, атап айтқанда ішкі аула көгалдандыру нормативтерімен жекелеген ғимараттардың қала салу жобалауындағы келіспеушілік
Санитарлық-эпидемиологиялық бақылау саласындағы білікті эколог-кадрлардың болуы	Өнеркәсіптік өндірістердің табиғат қорғау жарақтануының төмен деңгейі
Қоқыстарды қайта өңдеу жөнінде әртурлі отандық жобалардың болуы (мысалы, Л.Н. Гумилев атындағы Еуразиялық ұлттық университеті ғалымдарының жобалары)	Қайта жаңартылған және дәстүрлі емес энергия көздерін қолдану жөнінде практиканың болмауы
	Экологиялық мән-жайы туралы халықтың жеткіліксіз ақпараттануы
	Қалдықтарды реттеу жөнінде жүйенің, оларды қайта өндіру жөнінде зауыттың болмауы
	Қоқыс үйіндісіне шығарылатын қалдықтардың көлемін азайтуға мүмкіндік беретін қайта өңдеуге жататын және жатпайтын қалдықтарды бөлу бойынша бағдарламаның болмауы
	Қауіпті қалдықтар үшін арнайы бөлінген орынның болмауы
	Қалдықтар полигоны қолданысының шектеулі мерзімі, санкция берілмеген үйінділердің болуы
Мүмкіндіктер	Шектейтін факторлар
Халықты қоғамдық және мемлекеттік табиғат қорғау кәсіпорындардың, мекемелердің және ұйымдардың жұмыстарына белсенді тарту	Автокөлігі санының көбеюінен атмосфералық ауаның ластануы
Экологиялық проблемаларды шешу кезінде жаңа технологияларды пайдалану	Қоқыс үйіндісі аумағының ұлғаюы, ол астананың сыртқы келбетіне және санитарлық-эпидемиологиялық жағдайына қолайсыз әсер етеді
Экологиялық тәрбие мен білімді дамыту
Одан әрі пайдалануы мүмкін органикалық материалдарды алуға мүмкіндік беретін қалдықтарды қайта өңдеу. Отандық мамандардың жобаларын іске асыру
Энергия өндіру үшін сарқынды суды қатты қалдықтардың органикалық бөлінумен араластыру мүмкіндігін зерттеу
Қалдықтарды қайта өңдеу саласында жаңа жұмыс орындарын жасау
Халықты қалдықтарды қайталап қайта өңдеу мәселелері бойынша ақпарат беру

4-бокс. Орнықты экологияны қамтамасыз етудің
халықаралық тәжірибесі
      Халықаралық тәжірибеде»"қала өмірінен түңілу" ұғымы қолданылады, ол қалалардағы қоршаған орта сапасының нашарлауына алып келетін факторлардың жиынтығы деп ұғынылады. Қала өмірінен түңілудің туындауына себепші болатын негізгі факторлар:
      қаланың құрылымы, қала халқының тығыздығы және, тиісінше, адамдар мен инфрақұрылымдардың топтасуының жоғарылығы;
      осы процеске байланысты қала қызметінің жекелеген түрлерін орталықтан қоғамдық көлік желілерінен аулақтатылған қала шеттеріне араластыру, жеке көлікке аса қажетсінуді туындатуы;
      қала тұрғындарының жұмылдырушылығы мен өмір салты болып табылады.
      Қалалардағы денсаулық сақтаудың сапасы жалпы бірқатар факторлардың өзара іс-қимылымен айқындалады, оны жақсартуға қалалық шаруашылықтар мен инфрақұрылымдарды аса орнықты жоспарлаудың есебінен ғана қол жеткізуге болады. Халықаралық тәжірибе қаланы дамытудың экономикалық және әлеуметтік аспектілерін жоспарлай отырып, қоршаған ортаны қорғау мәселелерін интеграциялау қажеттігі туралы куәландырады. Әлемдік тәжірибеде мынадай жұмыс қағидаттары:
      технологияларды ұтымды бөлу, жетілдіру, жаңартылған энергия көздерін қолдану есебінен суды, энергия мен материалдарды тұтынуды азайту;
      қала инфрақұрылымдары объектілерін пайдалану орындарына, сондай-ақ жасыл аумақтардың орналасуын ескере отырып оңтайлы орналастыру мен қол жеткізу, көлік жолдарының жақындығы қағидаты бойынша шоғырландыру;
      қоғамдық көлікті дамыту мен насихаттау, жаяу жүргіншілер мен шайтан арба жолдарын жасау, жаяу жүргіншілердің қауіпсіздік дәрежесін арттыру басшылыққа алынады.
      Әлемнің дамыған елдерінде және ірі қалаларында экологиялық проблемаларды шешу үшін тәртіп бойынша, экономикалық құралдар қолданылады.
      Мысалы, Еуропаның бірқатар елдері ЕО қоршаған ортаны қорғау жөніндегі комиссиясын қолдау кезінде экологиялық қайта құрылымдау бағдарламаларын іске асыруға кірісті. Атап айтқанда, салық жүктемесінің ауыртпалығын салықтардан (табыс салығы, әлеуметтік қамтамасыз ету қорына аударым) қызметтің экологиялық зиянды түрлеріндегі еңбекке ауыстыру ұйғарылып отыр.
      Қалдықтарды 1996 жылы енгізілген полигондарға көмуге арналған британ салығы мысалдардың бірі болып табылады. Оны енгізумен бір мезгілде әлеуметтік қамтамасыз ету қорына аударымдар ставкасы 0,2 %-ға қысқартылды.
      Қазіргі уақытта ЕО Комиссиясы материалдарды жинау, өңдеу, қалпына келтіру және мұндай қалдықтарды көму үшін пысықталған өнімді міндетті түрде қабылдау жүйесін жасауды көздейтін электрлік және электрондық қалдықтар бойынша жаңа директива әзірленіп жатыр.
      Қалдықтармен жұмыс істеу саласында негізгі міндеттерді орындауда көмек көрсету үшін (қалдықтар көлемін қысқарту және көмілген тұрмыстық қалдықтардан оларды өңдеуге, қайталап пайдалануға немесе энергия алу үшін қолдануға ауыстыру) көбінесе Еуропа елдерінде қалдықтарға арнайы салық енгізілген. Әртүрлі қалдықтар үлгілеріне әртүрлі салықтар деңгейі қолданылады; ставкаларды саралау қалдықтарды жою нысанына байланысты жүргізіледі (Дания, Фландрия).
      Қоршаған ортаны ластаушыларға немесе табиғи ресурстарды пайдаланушыларға әлемдік тәжірибеде қолданылатын қаржылық көмек нысандарының бірі мемлекеттік субсидиялау болып табылады. Бірақ, субсидиялау, егер алынған тиімділік мемлекет шығыстарынан жоғары болған жағдайда ғана, қолданылуға тиіс. Мысалы, субсидия:
      жаңа технологияларды өнеркәсіптік игерудегі кедергілерді еңсеруге мүмкіндік берсе;
      энергияның жаңартылған көздерін енгізуге жәрдемдессе қолданылуға тиіс.
      Көптеген ірі қалаларда қалдықтарды жоюдың негізгі проблемаларының бірі -«"өндірушінің жауапкершілігі" қағидаты арқылы шешіледі, осыған сәйкес өндіруші шығарылған өнімді тұтынудың бумалары мен қалдықтарын жоюдың экологиялық қауіпсіздігіне жауап береді. Мысалы, Германияда өнеркәсіп кәсіпорны буып-түйілген қалдықтарды жою үшін міндетті түрде жауап береді. Франция қалаларының өкіметі қалдықтарды жинау үшін жауап береді, қайталама шикізат түрлерін өңдеу жөніндегі міндет өнеркәсіп кәсіпорынға жүктелген. Ұлыбританияда буып-түю материалдарын жоюға жұмсалған шығыстар мынадай түрде: бөлшек сауда шығысы - 47 %, буып-түйетін кәсіпорын - 36 %, өңдеуші фирмалар - 11 %, шикізат өндірушілер - 6 % өндірістік-сауда тізбегінің барлық буындарының арасында бөлінген.

2.2. Астана қаласының орнықты экологиялық инфрақұрылымын
қамтамасыз ету жөнiндегi стратегиялық мiндеттер

Қала ортасының маңызды элементi қаланың экологиялық инфрақұрылымы болуға тиiс, олар көгалдандыру жүйесiн, адамдардың тыныс-тiршілiгiне қолайлы аймақтар мен аумақтарды қамтиды. Экологиялық инфрақұрылым сыртқы орталардың метрологиялық жағдайларын, сәулет-қала құрылысы дизайнiн және қаланың табиғи-ландшафтық каркасын түзетудi ескере отырып құрылған қалалық қоныстану құрылымдарын көлемдiк-жоспарлы ұйымдастыру жолымен қамтамасыз етiледi.
Астананы қаладағы ағымдағы экологиялық жағдайды ескере отырып, дамытудың стратегиялық мiндет: қалдықтарды азайту және өңдеу болып табылады.

Қалдықтарды азайту және қайта өңдеу

      Астанада қалдықтарды басқару жүйесi енгiзiлетiн болады, ол мынадай кезеңдердi: қалдықтар көлемiнiң қысқаруын, өңдеудi, қайталап пайдалану мен көмудi көздейдi.
      Қалдықтардың көлемiн қысқарту олардың қайталап пайдаланылуы, өңдеу мен көму жөнiндегi бастамаларды қолдауды, ресурстарды тиiмдi пайдалануды ынталандыруды көздейтiн, қалдықтарды кәдеге жарату бағдарламасы қоршаған орта үшiн жағымсыз салдарларды жұмсарту кезiнде қала экономикасының бәсекеге қабiлеттiлiгiн арттыруды қамтамасыз етедi. Бағдарламаны енгiзу нәтижесi қоқыстар үйiндiсiне әкетiлетiн қалдықтардың көлемiн қысқарту, шамамен 2010 жылы 15 % және 2030 жылы 80 % болуға тиiс.
      Қаланың табиғат қорғау қызметiн тұрақтандыру мен ұдайы жақсарту және экологиялық қауiпсiздiгiн стратегиялық қамтамасыз ету үшiн:
      тұрғындар мен қала кәсiпорындары басшыларының табиғат қорғау және табиғатты пайдалану, ластанудың жекелеген көрсеткiштерiн төмендету, қоршаған орта мен мекендеу ортасының жай-күйiн, әлеуметтiк, экономикалық, экологиялық және гигиеналық мониторингiнiң ақпараттық-талдау жүйелерiн пайдалана отырып, басқару саласындағы дiлiн өзгерту үшiн жағдай жасау;
      көлiк құралдарының экологиялық қауiпсiздiгi жөнiнде шаралардың қалалық кешендi бағдарламасын жаңарту, оның iшiнде экологиялық талаптарға жауап бермейтiн автокөлiктi қала аумағында пайдалануға тыйым салуды кезең-кезеңмен енгiзу, катализаторларды енгiзу iстен шыққан автомобиль газдарын бейтараптандырғышты пайдалану, қаладағы экологиялық жағдайды ескере отырып көлiк нөмiрiн ретке келтiру схемасын жасау үшiн нормативтiк құқықтық актiлер әзiрлеу;
      ғылымды қажетсiнетiн және ресурстар жинақтаушы технологиялар, экологиялық қауiпсiздiк талаптарына сәйкес жаңа өндiрiстердi орналастыру негізiнде өндірiстiк саланы қайта ұйымдастыруды ынталандыру;
      қалалық су қабылдағышты тиiмдi санитарлық қорғауды қамтамасыз ету, артезиан ұңғымаларынан алынатын сумен қамтамасыз етудiң қосарланушы жүйесiн дамыту, қаланың су қабылдағыштарына кезең-кезеңмен қайта құрылымдау жүргiзу;
      ұдайы өндiрiстi сақтау, кеңейту және бiрыңғай сiлем ретiнде және қаланың табиғат каркасы негізiнде, тынысжай аймағы мен демалу аймақтарын бөле және жабдықтай отырып қалаға iргелес жатқан аумақтардың сапасын жақсарту;
      кәсiпорындардың тастамаларға арналған квоталар рыногына белсендi шығуына жету;
      қаланың сол жағалауының су басуын болдырмау жөнiнде құрылыстарды орнатуды қамтамасыз ету;
      жер бетiндегi су ресурстарының сапасын және Есiл өзенiнiң эстетикалық бейнесiн жақсартуға бағытталған iс-шаралар жоспарын әзiрлеу;
      Астана қаласының өзендерiне ластануды, қоқыстануды және Есiл өзенi мен оның жылғаларының тартылуына жол бермеу мақсатында су қорғау аймақтары мен белдеу орнатуды, жануарлар мен өсiмдiк әлемi мекендейтiн су айдындарының объектiлерi ортасын сақтауды, сондай-ақ су қорғайтын аймақты немесе белдеудi (автомашиналарды жууға тыйым салатын белгiлер, сондай-ақ автотұрақтар, суға шомылу орындар және т.б. қондырғыларына жол бермейтiн белгiлер орнату) шаруашылықта пайдаланудың арнайы режимiнiң сақталуын қамтамасыз ету;
      халықтың экологиялық мәдени-ағарту орталығын құру қажет.
      Осы мiндеттi шешу Астана қаласын әлеуметтiк-экономикалық дамытудың 2006 - 2010 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасында және Астана қаласын көгалдандырудың 2030 жылға дейiнгi кешендi схемасында көзделген қала iшiнде жасыл желек алаңдары мен парк аймақтарын одан әрi көбейту болжанып отыр.
      Әкiмдiк қаланың кәсiпорындарында улы шикiзаттарды жоюға, аяқтағанға дейiн тастамалар мен қалдықтардың барлық түрлерiнiң көлемiн және улылығын азайтуға бағытталған "аса таза өндiрiс" стратегиясын мониторинг жүйесi мен әртүрлi ынталандырулар арқылы енгiзудi қолдайтын болады. Сарапшылардың бағалары, "аса таза өндiрiс" стратегиясын кәсiпорындардың қолдану нәтижелерi бойынша:
      шикiзатты, электр энергиясын, суды тұтыну қысқаратын;
      қалдықтар азаятын;
      кәсiпорын қаражаттары үнемделетiн;
      қаланың аудандарында экологиялық жағдай жақсаратын болады.
      Аса таза өндiрiс негiзiне технологияларды жетiлдiру, бiлiм мен бiлiктiлiктi арттыру жатады.
      Сондай-ақ Астанада табиғатты қорғау iс-шараларының қалалық жоспарлау мен қаржыландыруды, халықаралық қаржы ұйымдары қолданатын әдiснамаларды ескере отырып жетiлдiру тетiгi әзiрленетiн болады.

3. Инженерлiк инфрақұрылым

3.1. Астана қаласының инженерлiк инфрақұрылымын
дамытудың күштi және әлсiз жақтарын, мүмкiндiктерi мен
шектейтiн факторларды талдау

Қала кәсiпорындарының ақпараттары мен статистикалық деректерiнiң негiзiнде жүргiзiлген инженерлiк инфрақұрылымды дамытудың әлсiз және күштi жақтарын, мүмкiндiктерi мен шектейтiн факторларды талдау 4-кестеде келтiрiлген.

4-кесте

     Астана қаласының инженерлік инфрақұрылымын дамытудың
    күшті және әлсіз жақтары, мүмкіндіктері мен шектейтін
                      факторлары

Күшті жақтары	Әлсіз жақтары
Қала аудандарын сумен жабдықтау және кәріз жүйесімен қамтудың жоғары пайызы	Коммуналдық қызметтердің техникалық ысырабының жоғары дәрежесі.
Тұтынушыларды жылу және электрмен жабдықтаудың орталықтандырылған аралас жүйесінің қызметтерімен қамтудың жоғары пайызы (90 %-дан астам)	Қалалық су кәрізі жүйелерінің, электр және жылу желілерінің, газ таратушы жабдықтардың жоғары тозу дәрежесі. Оларды жаңарту мен жаңғыртуға бағытталған инвестициялар көлемінің жеткіліксіздігі
Кәсіпорын қаражаттарының есебінен де, мемлекеттік бюджет қаражаттарының есебінен де жылу-энергетика кешенін дамыту мен жаңартуға инвестициялар салу	Қаланың энергияға деген қажетінің өсуінің шапшаң қарқыны кезіндегі ЖЭО-1 мен ЖЭО-2 өндіретін қуаттардың шектеулілігі және жылу мен электр желілерінің өткізгіш қабілеті
Жылу және электр энергиясымен, аса сыйымды сұйытылған газбен жабдықтауда елеулі іркілістердің жоқтығы	Қаланың жаңа аудандарындағы орталық жылу және электрмен жабдықтау, инженерлік коммуникациялар жүйелерінің жеткіліксіз дамуы
Газ таратушы қондырғылар мен газ құбырларының айтарлықтай дамыған желісі (ұзындығы 126 шақырым)	Топырақтардың құнарлылығы мен лай судың жоғары деңгейі жер асты труба құбырларының қызметін едәуір қысқартады
Орталықтандырылған жылумен жабдықтау, тасқынды кәріз жүйелерін дамытудың қолданыстағы бағдарламаларының болуы	Күрделі топырақ жағдайларында және жер бетінде труба құбырларын төсеу қаланың сәнін бұзады
Білікті инженер кадрларының болуы	Талдыкөл сарқынды суларды жинаудың шектеулі қуаты
Жеткізіп берушілерде тиісті техникалық мүмкіндіктер болған жағдайда газды тұтынудың орнықты өсуінің перспективасы	Суларды қайта өңдеу және қайталап пайдалану үшін жағдайлардың болмауы
Тұтынушылардың коммуналдық қызметтерді есепке алу құралдарымен жарақтануы мен халықтың оларды тиімді тұтынуға көшуін орнықты арттыру	Тасқынды кәріз жүйесінің жеткіліксіз қуаты
	Табиғи газды қалаға тасымалдауды және жеткізіп беруді қамтамасыз ететін газ құбырының болмауы
	Сұйытылған газ құнының табиғи газ құнымен салыстырғанда қымбат болуы
	Көп қабатты үйлерде жекелеген тұтынушылардың баллондағы сұйытылған газды пайдалануы өрт қауіпсіздігінің талаптарына сәйкес келмейді
Мүмкіндіктер	Шектейтін факторлар
Жылумен жабдықтаудың аудандық жүйелерін пайдалану, жылудың осы заманғы әдістеріне көшу және отынның жоғары сапалы түрлерін пайдалану арқылы ауаның сапасын арттыру	Жылу және электр желілерінің техникалық жағдайы, жабдықтың өте тозу деңгейі, негізгі құралдарды толыққанды жаңарту мүмкіндіктерін қамтамасыз етпейтін, қаланың энергия жүйесінің сенімділігіне кері әсер ететін, соның салдарынан қаланың жылу және электр желілеріндегі авариялар санының көбеюіне алып келетін тарифтердің төмен деңгейі
Сумен жабдықтау және кәріз жүйелерінің сапасын арттыру және жетілдіру	Қаланың шапшаң өсуі су таратушы жүйелердің қуатын арттырады
Панельден тұрғызылған үйлерді жылытудың, оқшаулаудың, аса тиімді жарық беру және ескі үйлердің техникалық жағдайларын жақсартудың есебінен энергия тұтынуды қысқарту. Телекоммуникациялық телеқұрылымның өнімділігін (қуатын) арттыру	Суды үнемдеудің тиімді бағдарламасының, судың нормадан тыс ысырабын сақтау не көбейту, тұтынушылардың есепке алу құралдарымен жарақтануының төмен деңгейі жағдайларында су тұтынудың одан әрі өсуі сумен жабдықтаудың тапшылығына астананы сумен жабдықтаудың іркілісіне алып келуі мүмкін.
Өте таза энергия көзіне, байытылған көмірге, газға көшу	Орталықтан сумен жабдықтаумен және кәрізбен қамтылмаған және су тазарту қондырғыларымен қамтамасыз етілмеген қала аудандарында санитарлық-эпидемиологиялық және экологиялық жағдайдың нашарлауы
Сорабтық станциялардың жұмысын қамтамасыз етуге арналған қайта жаңартылған энергия көздерін пайдалану	Инженерлік инфрақұрылымның даму қарқынының құрылыс қарқынынан артта қалуы
Қалдықтар есебінен энергия өндіру және сарқынды суларды, астықтан алынған биомассаларды өңдеу жолымен энергия алу жөніндегі қуаттарды кеңейту мүмкіндігі, суландыру және әжетханаларды толтыру үшін жаңбыр суларын пайдалану	Қолданыстағы газ тарату оның тозуы салдарынан сұйытылған газдың шығуына байланысты төтенше жағдайлар туындауының әлеуетті қауіптілігі
Энергиямен жабдықтау жүйесін әртараптандыру және орталықтандыру мүмкіндігі	Орталықтандырылмаған жүйелерді енгізудің нәтижесінде кәсіпорынды энергиямен жабдықтау жүйесі рентабельділігінің төмендеуі
Жылу және электр энергиясын өндіруге сумен жабдықтауға, кәрізге байланысты нақты экономикалық шығындарды айкындаудың әдістемесін әзірлеу
Қаланы газдандыру (қолда бар, бірақ жұмыс істемейтін мұнай құбырын газ құбырына қайта жабдықтау кезінде табиғи газды қалаға дейін жеткізу) мүмкіндігі
Жылу және электр энергиясын өндіруден сұйытылған не табиғи газды пайдалануға толық немесе ішінара көшкен жағдайда қаладағы экологиялық жағдай едәуір жақсарады

5-бокс. Халықаралық тәжірибе
      Қаланың инфрақұрылымын дамыту жөніндегі халықаралық тәжірибенің талдауы дамыған елдерде экологиялық жағынан таза технологияға, қайтадан жаңартылған ресурстарды пайдалануға, күн қуаты мен күндізгі жарықты барынша мол алу мүмкіндігін көздейтін энергияға, суға, үй-жайлар мен ғимараттардың дизайніне сұраныс пен тұтынуды қысқартуға көшу белсенді түрде жүзеге асырылатынын көрсетеді.
      Ұлыбритания, Германия, Франция, Нидерланды, Швеция тәрізді Еуропа елдерінде энергия көздерін орталықсыздандыру бағдарламасы әзірленген және өмірге енгізіліп отыр. Мысалы, Цюрихада 1997 жылдан бері күн қуатының биржасы жұмыс істеп келеді. Цюриха электр станциясының клиенттері күн қуатын электр қуатының орнына пайдалана алады. Халықтың тарапынан үлкен сұраныстың болуына орай осы биржаның жұмыс істей бастағанынан бері алғашқы 2 жылда жылдық қуаты 365 мың квт.сағ. дейінгі 16 жаңа күн қондырғыларын орнату мүмкіндігі болды. Цюрих электр станциясы жеткізіп берушілер мен клиенттер арасындағы белсенді делдалдық рөлді өзіне алды. Ол күн қуатын сатып алады және оны клиенттерге қосымша баға қоймастан барлық жеткізілімдерді аралас баға бойынша сатады. Күн қуатын жеткізіп берушілер өз қалауы бойынша оларды қаланың шетіне құрылысы салынып біткен алаңдарда өздерінің құрылғыларын орнатады және пайдаланады. Электр станциясы күн қуатын орнықты баға бойынша өткізуге 20 жыл мерзімге кепілдік береді.
      Ұлыбритания мен Канадада бүгінде 10 %-нан астамы қайта жаңартылған ресурстар мен жаңа технологияларды пайдалану есебінен ендіріледі.

3.2. Астана қаласының орнықты инженерлiк инфрақұрылымын
қамтамасыз ету жөнiндегi стратегиялық мiндеттер

Халық өмiрiнiң жоғары сапасын қамтамасыз ететiн, әлемдiк стандарттар мен халық пен астана экономикасының барабар өсуiне жауап беретiн қаланың инженерлiк инфрақұрылымын қалыптастыру үшiн ұзақ мерзiмдi перспективада шешуге қажеттi мынадай стратегиялық мiндет: жаңа технологиялар мен қайта жаңартылған ресурстардың коммуналдық жүйелерiн пайдалану қалыптастырылады.

Жаңа технологиялар мен қайта жаңартылған ресурстардың
коммуналдық жүйелерiн пайдалану

      Қаланың экологиялық жүйесiне ықпал ететiн қағидатқа негiзделген қаланы орнықты дамыту, бiр жағынан, суды, жылуды және электр энергиясын үнемдi жұмсауды қажет ететiн жаңа технологияларды пайдалануды, екiншi жағынан, тұрғындарда әдетке сәйкес келетiн "орнықты" ойлау салтын (мысалы, үйдегi қалдықтарды, оларды қайталап пайдалану үшiн сұрыптау; сулар мен электр энергиясын және т.б. үнемдеу мақсатында шамдар мен басқа құралдарды сөндiру) қалыптастыруды көздейдi.
      Халықаралық нормаларға сәйкес судың қауiпсiздiк өлшемдерiн айқындайтын техникалық регламенттер мен жай уақытта және дағдарысты жағдайлар уақыты бойынша басқа да шаралар қабылдау арқылы судың өңделген және тазартылған сапасына жету үшiн жаңа технологияларды енгiзуге ынталандыратын болады.
      Су мен жылуды үнемдеп жұмсауға жәрдемдесетiн коммуналдық қызметтерге тариф түзу әдiснамасы енгiзiлетiн болады. Бұл қала халқының 2005 жылы бiр күнде 220-240 литр су пайдалануды бағалау жөнiнде 2030 жылы 50 % қысқартуға мүмкiндiк бередi.
      Кәрiз жүйесiне алдағы уақыттағы көзқарас қаланың барлық аудандарында лас суларды кейiннен тазалай және ластанбаған суды экологиялық жағынан қолайлы пайдалана отырып, ластанған және ластанбаған суды жеке құюға негiзделедi. Қаланың су кәрiзi жүйесiнiң сапасын арттыру үшiн өңделген сумен жабдықтау және халықаралық нормативтерге сәйкес тазарту жөнiндегi осы заманғы технологиялар енгiзiлетiн болады. Сарапшылардың бағалауы бойынша 2030 жылы 30 %-ға жуық сарқынды суларды метандық ашыту немесе экологиялық құптауға болатын процесс тәсiлiмен шығару үшiн пайдаланылады. Бұл шаралар бүкiл қаланы кәрiз жүйесiне қосып қана қоймай, Астананың тыныс-тiршiлiгi жоғары сапалы, экологиялық жағынан таза озық қала болуына мүмкiндiк бередi.
      Қаланың орнықты дамуы электр және жылумен жабдықтаудың тиiмдiлiгi мен сенiмдiлiгiн арттыру, өндiрiстен бастап энергия мен жылуды өндiруге дейiн барлық сатыларда шығындармен оңтайлы басқару, жылу мен электр энергиясының және қызмет көрсету сапасының ысырабын азайту үшiн экономикалық стимулдар жасау ұйғарылып отыр. Астанаға көпқабатты үйлер салу, қаланың жылу-электр энергиясын тұтынудың ұйғарынды өсу үрдiсi ЖЭО-да электр және жылу қуатын аралас шығару, сондай-ақ энергияның баламалы көздерiн пайдалану негiзiнде орталықтандырылған сумен жабдықтаудың қалыптасқан жүйесiн одан әрi дамыту үшiн объективтi алғышарт жасайды.
      Қаланың тұтынушыларына табиғи газды да, сұйытылған газды да жеткiзудiң кең көлемдi схемаларының мүмкiндiгi зерделенетiн болады, ол қалалық ЖЭО мен жоғарызольдық көмiрмен жанатын қазандықты табиғи газға көшiру көмiрқышқыл газының жыл сайынғы тастандысын (мөлшермен 1,2 млн. т.) едәуiр азайтуға мүмкiндiк бередi.
      Суды, энергия мен жылу көздерiн:
      жаңа технологияларды енгiзудiң;
      өндiрiстен бастап энергия мен жылуды өндiруге дейiн барлық сатыларда шығындармен оңтайлы басқару,
      жылу мен электр энергиясының және қызмет көрсету сапасының ысырабын азайту үшiн экономикалық стимулдар жасау,
      тұтынушыларға есепке алу құралдарын орнату,
      электр энергиясы мен басқа да шығыстарды коммерциялық есепке алудың автоматтандырылған жүйесiн енгiзудiң есебiнен ұтымды пайдалану ұйғарылып отыр.
      Шет елде әзiрленген технологияның, жел және күн қуатын пайдалануды, энергиямен жабдықтаудың қазiргi бар орталықтандырылған жүйелерiнiң жаңа жүйелермен оңтайлы үйлесуiнiң негiзiнде ескере отырып, үй-жайларды жобалау мүмкiндігін зерделенетiн болады. Халық арасында насихат жүргiзу мен оларды хабардар ету мақсатында арнайы демонстрациялық жобалар ұйымдастырылатын болады. Мысалы, электр, жылу және таза су шығаратын жергіліктi материалдарды, жылу батареяларын пайдалана отырып, жаңа технологиялармен өндiрiлген жел турбиналарының есебiнен суды жылыту демонстрациясы.
      Қала әкiмдiгiнiң инженерлiк инфрақұрылымды басқару жөнiндегi жұмысының Стратегиялық бағыты ресурсты сақтау саясатын ынталандыру болып табылады, ол өндiрушiлер мен тұтынушылар үшiн тартымды және экономикалық пайдалану, ресурсты сақтау бойынша жұмыс iстеуден тұрады.
      Инженерлiк инфрақұрылым қызметтерiн көрсететiн компаниялардың қызметiн бағалау үшiн YЕҰ мен жұртшылықты тарта отырып орнықты дамыту индикаторларының жүйесi бойынша iс-шараларды iске асырудың сапасын мониторингiлеу мен бақылау жүзеге асырылатын болады.

4. Көлiктiк инфрақұрылым

      Көлiк қала дамуының барлық аспектiлерiн, қоршаған ортаның сапасын, арнаулы мәселелердi, қызметтердi қол жетiмдiлiктi қоса, қозғайды Көлiктiк орнықтылық:
      көлiк секторы тұтынатын отынның сапасын азайтуды және көмiрқышқыл газын атмосфераға тастау көлемiн қысқартуды;
      жекеше автокөлiкті пайдаланудағы қажеттiлiктi азайтуға бағытталған қалалық аудандарды жоспарлауды;
      өздерiнде жекеше автокөлiктерi жоқ (зейнеткерлер, мүмкiндiктерi шектеулi адамдар, табыстарының мөлшерi аз халық және т.б.) халықтың жекелеген санаттарына қызмет көрсететiн көлiктiң болуын;
      адамдардың денсаулығы мен қоршаған ортаға зиян келтiрмейтiн шектерде зиянды тастандылар деңгейiн қамтамасыз ететiн экологиялық жағынан таза көлiктi пайдалануды ұйғарады.

4.1. Астана қаласының көлiк жүйесiн дамытудың
күштi және әлсiз жақтарын, мүмкiндiктерi
мен шектейтiн факторларын талдау

SWOC-талдау нәтижелерi статистика жөнiндегi органдардың сауалнама деректерiнiң, мамандардың талқылауларының және мемлекеттiк органдардың ақпаратының негізiнде тұжырымдалған.

5-кесте

Астана қаласының көлік жүйесін дамытудың күшті және әлсіз
жақтары, мүмкіндіктері мен шектейтін факторлары

Күшті жақтары	Әлсіз жақтары
Салыстырмалы түрдегі тығыздығы жоғары және қаланың ескі бөлігінде жинақы құрылыс салу	Жолаушылар көлігінің едәуір бөлігінің тозуы
Қоғамдық көліктің жүйелерін жаңғырту жөнінде жұмыстар жүргізу	Халықаралық талаптарға жауап бермейтін автожолдардың техникалық деңгейінің төмендігі
Қоғамдық көліктегі жол жүрудің салыстырмалы құнының төмендігі	Ауаның машинадан шығатын газбен ластануы, автокөліктен болатын шу деңгейінің жоғарылығы
Көлік жүйесін дамытуға мемлекеттік инвестиция салу мүмкіндігінің болуы	Қоғамдық көліктің әлсіз бағытталуы, қарбалас сағаттарда автобустардың адамға толы болуы
Қаланың ескі бөлігінде жаяу жүргіншілердің серуендеуіне арнап жасалған әдемі, жасыл желектермен жиектелген көшелердің болуы	Тасымалдаушы мамандардың көлікті орнықты дамыту мәселелерінде әлсіз хабардарлығы
Қала орталығында қоғамдық көлік үшін қол жетімді жұмысқа орналасудың жаңа орындарын шоғырландыру	Жаңадан құрылыс салынып жатқан аудандарда серуендерге қолайсыз (жасыл желектердің болмауы, желден қорғалмаған аумақтар) жағдайлар
Мүмкіндіктер	Шектейтін факторлар
Жол кептемелерінің алдын алу мақсатында қоғамдық көліктің қозғалысы үшін жолды жолақтармен бөлу	Экономикалық өсу қарқыны мен халық санының көбеюі тиісті инфрақұрылымдарды жоспарлау және қамтамасыз ету жөніндегі іс-шарадан асып түседі
Жоғары сапалы және тиімді қоғамдық көлік, бағыттық жүйені оңтайландыру, қоғамдық көліктің баламалы түрлерін енгізу	Жекеше автокөліктер санының, көліктік»"кептемелердің" өсуі, тұраққа арналған аумақтардың жоқтығы, жерді тиімсіз бөлу
Бұрылыстарда көліктің іркілуін қысқартуға мүмкіндік беретін жол қозғалысын реттеудің осы заманғы техникалық құралдарын енгізу	Магистральдар құрылысына инвестицияланған бюджет қаражаттарын тиімді жұмсаудың жеткіліксіздігі

6-бокс. Халықаралық тәжірибе
      Таңдаулы халықаралық тәжірибені талдау әлемнің көптеген ірі қалаларында жеңіл автомобильдердің қозғалысы мен тұрағы үшін қала аумағының жетіспеушілігі байқалатындығын және қоғамдық көліктің тиімді жүйесін қамтамасыз ету проблемасының бар екенін көрсетеді. Бір жолаушы-шақырымға автомобильге мөлшермен қоғамдық көлікке жаяу жүргіншілермен салыстырғанда 7 есе көп кеңістік талап етіледі.
      Батыс еуропа қалаларында қозғалыстың»"орнықты" тәсілдерімен (жаяу, шайтан арбамен, қоғамдық көлікпен) жүріп өткен қашықтық қалалардың өз өлшемдеріне сай келеді. Қала үлкен болған сайын оның орталығына жекеше көлікпен жету күрделірек және машина қою үшін бос орын табу одан да күрделі.
      Баламалы көліктің жоғары коэффициентті түрлерімен қамтамасыз етілген, бастапқыда интенсивті көлік қозғалысына ыңғайланбаған автомобиль жолы тұрақтары мен оның құрылысының сапасы шектелген жекеменшік автокөлік рөлінің төмендігі байқалады. Осыған ұқсас алаңы бойынша Астананы, Цюрих (Швейцария), Стокгольм (Швеция), Болонья (Италия) және Амстердам (Нидерланды) қалаларымен салыстыруға болады. Бұл қалаларға өздерінің мысалдары бойынша интенсивті басқаруға және бақылауға жататын жол қозғалысын демонстрациялаудың сәті түсті.
      Әлемдік тәжірибеде қозғалысты шектеудің үш негізгі тәсілі пайдаланылады:
      қозғалыстың интенсивтілігін жеке өлшемдермен реттелетін (жолдарды жабу, тұруға тыйым салу) шектеу;
      көліктің қозғалысын шектейтін, бірақ тыйым салынбаған шараларды (тұрақ үшін ақы төлеу, өткені үшін баж өндіріп алу, автобустардың қозғалысы үшін жолдың жолағын бөлу) пайдалану;
      жекеше автокөлікке сұранысты азайтуға бағытталған шараларды (көлік құралдарының иелерінен алымдар мен өндіріп алу, сондай-ақ тиімді қоғамдық көлікті инвестициялау арқылы) пайдалану.
      Автомобиль көлігіне деген қажеттілікке бағдарланған жоспарлау едәуір жер ресусртарын пайдалану мен аумақтарды кеңейтуді, сондай-ақ тиісті инфрақұрылымды қамтамасыз етуге байланысты жоғары құрылыстық және пайдалану шығыстарын көздейді. Жоғары сапалы қоғамдық көлік қозғалысын енгізу мақсатында, бастапқыда тек автомобиль қозғалысына ғана арналған қаланың аудандары мен көшелерін қайта жоспарлау - аса қымбат тұратын және автомобиль қозғалысын шектеудің негізгі тәсілдерін қолданумен салыстырғанда (мысалы, Калифорния (США) штатының қаласы) трафигінің интенсивтілігін басқару проблемасын шешудің тиімді іс-шарасы жеткіліксіз.

4.2. Астана қаласының тиiмдi көлiктiк инфрақұрылымын
қамтамасыз ету жөнiндегi стратегиялық мiндеттер

Қаланы орнықты түрде дамытудың "Қолайлы қоршаған ортаны және орнықты жұмыс iстейтiн инфрақұрылымды ұстаудың" стратегиялық мақсатына жету: қоғамдық көлiк пен жаяу жүргiншi қозғалысын дамытудың стратегиялық мiндетiнiң шешiмiмен қамтамасыз етiлетiн болады.

Қоғамдық көлiк пен жаяу жүргiншi қозғалысын дамыту

      Осы мiндеттi шешу Астана қаласын әлеуметтiк-экономикалық дамытудың 2006 - 2010 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасында көзделген бiрқатар iс-шараларды iске асыруға жәрдемдесетiн болады. Атап айтқанда, қала шетiндегi жолаушылар көлiгiнiң баламалы түрлерiн енгiзу мен дамыту, яғни, жеңiлдетiлген үлгiдегi қоғамдық көлiктің рельстiк жүйесiн салу.
      Бұл ретте, мемлекеттiк бағдарламаның көлiктiк айырымдар мен басқа ғимараттардың құрылысы бөлiгiнде мақсаттарға жеткеннен кейiн қоғамдық көлiктiң, көрсетiлетiн қызметтердiң сапасын арттыруды инвестициялауға, оның iшiнде мүмкiндiктерi шектеулi адамдарды, жасы ұлғайған азаматтарды тасымалдауға қажеттi құрылғылармен жарақтандырылған автобустардың, троллейбустардың жаңа түрлерiн сатып алуға басымдықты маңыз берiлетiнiн атап өткен жөн.
      Қала халқы өмiрiнiң қауiпсiздiгiн, көлiктiң экологиялық талаптарын күшейту, кәрi адамдар мен мүгедектердiң жүрiп-тұруын жеңiлдету, сондай-ақ көрсетiлетiн қызметтердiң сапасын арттыру стандарттарының есебiнен қозғалыстың сенiмдiлiгi мен қауiпсiздiгiн арттыру, энергия тұтыну мен жағымсыз экологиялық әсерлердi қысқарту мақсатында қоғамдық көлiктi, автопарктер мен қоғамдық көлiктiң бағыттарын жаңарту және жаңғырту ынталандырылатын болады.
      Әкiмдiк осы заманғы технологиялар мен бiлiмдi пайдалана отырып, қоғамдық көлiктiң танымалдығы жөнiнде, жер астында гараждардың жаңа желiлерiн салу, тұрғындардың сұраныстары мен қаражаттарына сәйкес тұрақ орындарын азайту жөнiнде шаралар қабылдайтын болады.
      Қалалық қоғамдық көлiгi қаланы орнықты дамытудың маңызды факторы болып табылса да, қоғамдық және жекеше көлiктiң баланстық дамуын, орнықты жолаушылар нөмiрiн ескере отырып, бағыт желiсiн оңтайландыруды, барлық қоғамдық көлiк түрлерiнiң жылжымалы құрамының санын көбейтудi, жол желiсiнiң өткiзу қабiлетiн арттыру мен оны осы заманғы талаптарға сәйкес келтiрудi көздейтiн қаланың көлiк жүйесiнiң 2010 - 2030 жылдарға арналған бағдарламасы, сондай-ақ қоршаған ортаға көлiктiң зиянды әсер етуiн азайту жөнiнде шаралар әзiрленетiн болады. Қаланың көлiк инфрақұрылымын сапалы дамытуға жағдай жасау үшiн:
      қаладағы көше-жол желiсiн, жалпы қалалық және аудандық маңызы бар магистральдар құрылысын шапшаң дамыту, сондай-ақ қазiргi бар магистральдарды жол қозғалысының осы заманғы талаптарына дейiн жеткiзе отырып қайта құру;
      қаланың және оның маңындағы аймақтардың көше-жол желiсiн, негiзгi магистральдардың қалыптасқан желiсiн дамыта отырып, қосарланған магистраль құра және олардың сыныптылығын арттыра отырып бiрiктіру;
      қаланың жол-көлiк желiсiнiң жай-күйiн мониторингiлеудiң осы заманғы жүйесiн жасау;
      қала жол желiсiнiң инженерлiк тұрғыдан жарақталуын дамыту, түрлi деңгейлерден тұратын көлiк айырымдарын, темiр жолдың үстiнен өтетiн жолөткелдерiн, жаяу жүргiншiлерге арналған жерасты өткелдерiн жасау;
      муниципалдық және жекеше қоғамдық көлiктiң оңтайлы өзара iс-қимылда болатын жүйесiн жасау қамтамасыз етiлетiн болады.
      Жаяу жүргiншiлер қозғалысы негiзiнен жолдар қиылысында, көлiк терминалдарында, жұмыс орындары көп шоғырланған жерлерде, қоғамдық пайдалану орындары мен тарихи көрiктi орындарда шоғырлана орналасқан. Осындай жерлерде және астананың шалғай тұрғын аудандарында халық пен туристерге барлық аумақты қолайлы әрi толық пайдалануды ұсына алатын жаяу жүргiншiлер аймағы жасалатын болады. Астана қаласында велосипедпен жүретiн жолдарды салу ұйымдастырылатын болады. Бұл мектепке және жұмысқа барып келуге байланысты көптеген тұрғын аудандардағы проблемаларды шешуге ықпал етедi.
      Жаяу және велосипедпен жүрудi:
      жаяу жүргiншiлер жолын шығатын жерiнен межелi бiр жерге дейiн олардың орналасуының оңтайлы болуын ескере отырып, салу;
      жаяу жүргiншiлер жолының сапалы төселуiн және көшелерге жарық берудi қамтамасыз ету;
      жолдардағы "жаяу жүргiншiлер өткелдерiне" көрсететiн нұсқағыштар сапасының жоғары болуы;
      белгiлi бiр учаскелерде немесе маңызды жол қиылыстарында жаяу жүргiншiлерге артықшылық беру;
      белгілi бiр жол учаскелерiнде жылдамдыққа қатаң шектеу қою есебiнен ынталандыру көзделiп отыр.
      Жылжымайтын мүлiкке иелiк етудiң бiрнеше түрiн қамтитын, жаяу жүргiншiлер қозғалысын ынталандыратын тұрғын үйлердiң теңдестірiлген және бiрiктiрiлген топтарын құру үшiн қала жоспарлау нысаны мынадай өлшемдерге:
      жаяу жүргіншiлер қозғалысын және қоғамдық көлiктiң тиiмдi қызметiн қамтамасыз ете алатын жинақы аудан болуға;
      қала шегiнде сауда орындарын, кәсiпорындарды және офистердi ұйымдастыруға сай болуы қажет.

& 3. 3 - стратегиялық мақсат.
Әлеуметтiк - орнықты қоғамды қалыптастыру

1. Серпiндi дамып келе жатқан қоғамды қалыптастыру

Қаланың орнықты дамуы әрбiр адамның жұмысқа орналасуы мүмкiндiгi, тиiстi тұрғын үйге, бiлiм алуға, медициналық қызмет алуға және демалуға құқығы бар серпiндi дамып келе жатқан қоғамды қалыптастыру үшiн жағдайлар жасауды көздейдi.

1.1. Астана қаласының серпiндi дамып келе жатқан
қоғамын дамытудың күштi және әлсiз жақтарын, мүмкiндiктерi
мен шектейтiн факторларды талдау

Жүргiзiлген SWOC-талдау әлеуметтiк сауалнаманың (4-қосымша), Қазақстан Республикасының Статистика агенттiгi, жергiлiктi атқарушы органдар берген деректердiң, өңiрлiк бағдарламалар құжаттарының, Астана қаласының жұртшылығымен және iскерлiк топтармен пiкiрлесудiң негiзiнде жасалған.

6-кесте

      Астана қаласының серпінді дамып келе жатқан қоғамы:
         күшті және әлсіз жақтары, мүмкіндіктері мен
                      шектейтін факторлары

Күшті жақтары	Әлсіз жақтары
Білім беру және денсаулық сақтау жүйесін дамытуға, денсаулық сақтау және білім беру мекемелерін салуға әрі оларды материалдық-техникалық тұрғыдан жарақтандыруға бөлініп отырған ақшалай қаражаттың жыл сайын ұлғаюы	Мемлекеттік емдеу-профилактикалық ұйымдардың, мектепке дейінгі және жалпы білім беретін мемлекеттік мекемелердің тапшылығы, аталған ұйымдардың материалдық-техникалық жағынан жарақталуының жеткіліксіз болуы
Республиканың басқа өңірлерімен салыстырғанда астана халқы тұрғындарының өмір сүру деңгейінің әлдеқайда жоғары болуы	Халықтың жалпы аурушаңдығы, сондай-ақ наркологиялық ауруға, оның ішінде балалардың осы кеселге шалдығу деңгейінің өсуі
Мәдениет пен спорттың қазіргі объектілерінің жұмысына қолдау көрсету және жұмысын жетілдіру, демалу объектілері желісін ұлғайту	Ана мен сәби өлімі деңгейінің жоғары болуы, әйелдердің ана болуға қатысты денсаулығының нашар болуы
Еңбекке қабілетті жастағы халық санының көбеюі және эмиграцияның төмендеуі	Әлеуметтік сала қызметкерлері жалақысының төмен болуы
Қалаға туристердің ағылуына ықпал ететін халықаралық фестивальдар, конкурстар мен кермелер өткізу	Күнкөрісі орташа және төмен азаматтар үшін тұрғын үйдің тапшылығы
	Әлеуметтік-мәдени сала қызметтері құнының жоғары болуына байланысты халықтың едәуір бөлігінің оған қол жеткізе алмауы
	Мектептен тыс білім беру және балаларға арналған демалыс мекемелерінің жеткіліксіздігі
	Қала үшін үлкен экономикалық маңызы бар туризмнің нашар дамуы, туристік саланың жеткілікті материалдық-техникалық базасының болмауы
Мүмкіндіктер	Шектейтін факторлар
Медициналық және білім беру мекемелері желісін ұлғайту, қаланың мемлекеттік емдеу-профилактикалық мекемелерін осы заманғы медициналық техникамен және жабдықтармен жарақтандыру	Қоршаған ортаның қолайсыз әсерінің, медициналық көмекті кәсіби деңгейде көрсете алмаудың салдарынан халық аурушаңдығының өсуі
Медициналық және педагогикалық қызметкерлердің кәсіби дайындығы деңгейін арттыру, астанаға тәжірибелі және жоғары білікті мамандарды тарту	Жоғары білікті мамандар санының азаюы және олардың мәдениет, денсаулық сақтау және білім беру салаларында төмен жалақыларының сақтала отырып, еңбек сапасының төмендеуі
Кәсіби-техникалық білім беретін оқу мекемелері желісін ұлғайту әрі олардың оқу-материалдық базасын дамыту және жұмыс берушілердің қатысуымен білікті кадрлар дайындау
Білім беру сапасын көтеру, еңбекті көп қажет ететін және жоғары технологиялық өндірістерді дамытуға мүмкіндік беретін ғылыми-техникалық базаны дамыту

      7-бокс. Халықаралық тәжірибе
      Мәдени жағынан дамуды, демалуды, спорттық іс-шараларды қамтамасыз ету мәселелері әлемнің көптеген қалалары үшін көкейтесті болып табылады. Мысалы, Оттава қаласының 2020 жылға дейінгі өсуін басқару стратегиясында белгіленген, Оттава қаласының басым даму бағыттарының бірі салауатты және белсенді қоғамды қалыптастыру болып табылады. Онда әрбір адам әлеуметтік және денсаулық сақтау қызметтеріне қол жеткізуге, мәдени және спорттық іс-шараларға қатысуға мүмкіндігі бар. Оттава қаласында өткізілетін мәдени іс-шаралардың көпшілігі жергілікті қауымның белсенді қатысуымен және қолдауы арқасында мемлекеттік басқару органдарының күшімен қамтамасыз етіледі.
      Мектепте білім беру сапасын арттыру проблемасын шешуге қатысты табысты мысалдардың бірі ретінде АҚШ-тың тәжірибесін атауға болады. 2002 жылы осы елде»"Бірде-бір баланы назардан тыс қалдырмау туралы" заң қабылданған болатын. Осы заңға сәйкес АҚШ білім беру жүйесін жаңғыртудың көптеген, жеткілікті дәрежеде тиімді болмаған мемлекеттік бағдарламалары қайта қаралды. Осы заңда төрт басым бағыт белгіленді: оқушылардың үлгеріміне мектептердің жауапкершілігін арттыру (үлгерім деңгейлері артқан мектептер тиісінше марапатталады (осы мақсатта, 500 млн. доллар көлемінде мемлекеттік қор құрылды), мектептерді материалдық-техникалық жағынан жарақтандыру және мұғалімдердің біліктілігін арттыру, мектептердің дербестігі және жергілікті деңгейде әлдеқайда икемді қаржыландыру. Заңды іске асырудың нәтижесінде көптеген мектептерде оқушылардың, оның ішінде тұрмысы төмен отбасы балаларының үлгерімі жақсарды, сондай-ақ колледжге қосымша арнайы дайындықсыз оқуға түскен балалардың үлесі артты.
      Халықаралық тәжірибені талдау дамыған елдердің астаналарында халықтың түрлі жігіне арналған тұрғын үйге кеңінен қол жеткізуге бағытталған арнайы бағдарламалардың әзірленіп, іске асырылуда екендігін көрсетіп отыр. Олар өзінде жер меншігі, құрылыс пен қаржы рыноктарының тиімді жұмыс істеуіне ықпал ететін іс-шараларды да қамтиды. Орта мерзімді перспективаға қол жетімді тұрғын үй проблемасын шешудің әлемде кең қолданылатын нұсқаларының бірі ескі тұрғын үй қорын көркейту және қайта жаңғырту болып табылады. Сондай-ақ, әлемдік практика түрлі класты тұрғын үй-жайларын жеке меншік иесінен алып қою қырғынсыз ұзақ мерзімге жалдаудың жылжымайтын мүлік рыногында сатып алу және сатумен табысты бәсекеге түсе алатындығын және тұрғын үйге деген қажеттіліктің 60 пайызына дейін қанағаттандыратындығын көрсетіп отыр. Қазіргі уақытта Швецияда жалға берілген үйлердің үлесі жалпы тұрғын үй қорының 57 %-ын, Нидерландыда - 55 %, Германияда - 60 %, Данияда - 44 %, АҚШ-та - 34 % құрайды. Бұл ретте, әрбір тұрғынға 46 шаршы метрге дейін тұрғын ауданнан келіп отыр. Жалға беру секторы көптеген елдерде жекеше инвестициялардың, қоғамдық бірлестіктердің қаржысы есебінен құралды. Мемлекеттік органдардың негізгі міндеті жер учаскелерінің мақсатты пайдалануы айқындалған кезде жеңілдетілген негізде жер учаскелерін беру болып табылады.

1.2. Астана қаласының серпiндi дамып келе жатқан
қоғамын қалыптастыру жөнiндегi стратегиялық мiндеттер

      Қала халқы мен астана қонақтарының жоғары өмiр сүру деңгейiн қамтамасыз етудi, тартымды да үйлесiмдi қоғам құруды - Астана өзiнiң алдына мақсат етiп қойып отыр. Қазақстан астанасының өмiр деңгейi тек осы қаланың ғана емес, сондай-ақ бүкiл елдiң айрықша белгiсi болып табылады. Бұл ретте, Астана, экологияға, өзiндiк ерекшелiгi бар демалу орындарына қауiп төндiрмей сапа жағынан өсуге қол жеткiзуге ұмтылады. Тұрғын аймақтардың тыныс-тіршiлiгiн ұстап тұру денсаулық сақтау мен бiлiм беру қызметiнiң жоғары сапасы, тiршiлiгi қайнап жатқан орталықтың және бай мәдени құндылықтардың болуы қаланың iшкi және сыртқы рынокта да бәсекеге қабiлетті болуына қол жеткiзуге бiрдей маңызды.
      Астана қаласы серпiндi дамып келе жатқан, озық қалаға айналуы үшiн ең алдымен, мемлекеттiң денсаулық сақтау, бiлiм беру, мәдениет, туризм және спорт саласындағы саясатына мынадай қағидаттардың негiзiнде бiрiздiлiк пен агрессияшылықты беру қажет:
      бiлiм алуға, денсаулық сақтауға бiрдей қол жеткiзудi қамтамасыз ету, мұғалiмдер мен дәрiгерлердiң мәртебесiн көтеру;
      қала тұрғындарының жоғары төзiмдiлiгiн, жергiлiктi қауымдардың өздерiне тән ерекшелiгi мен бiрегейлiгiн және Астана қаласында тұратын халықтарын айрықша ерекшелiктерiн сақтау;
      халықтың жергiлiктi дәстүрлерiн, қасиеттерiн, әлеуетiн қалыптастыру әрi дамыту арқылы Астана қаласының көп ұлтты және түрлi мәдени келбетi бар шығармашыл, мейiрiмдi қала ретiнде дамуына қолдау көрсету;
      балалардың, жасөспiрiмдер мен жастардың әлеуметтiк жiктерiне қатысты қалалық жүйенiң жақсаруы.
      Қаланың дамыған ойын-сауық индустриясы бар озық орталық ретiнде орнықты дамуы серпiндi дамып келе жатқан қоғам құруды қажет етедi. Мұндай қаладағы әрбiр адам жұмысқа орналасу мүмкiндiгіне ие, сондай-ақ тиiстi тұрғын үй алуға, бiлiм алуға, медициналық қызмет алуға, тынығуға құқығы бар. Бұл стратегиялық мақсаттарға жетудiң жолдары мынадай:
      бiлiм алу және денсаулық сақтау қызметтерiнiң қол жетiмдiлігі мен сапасын арттыру;
      мәдениет, туризм, спорт және демалыс объектiлерiн дамыту, салауатты және белсендi қоғамды қалыптастыру;
      (арзан) тұрғын үйге кеңiнен қол жеткiзудi қамтамасыз ету.

Бiлім алу және денсаулық сақтау қызметтерiнiң қол жетімдiлiгi мен сапасын арттыру

      Сапалы денсаулық сақтау қызметiне қол жеткiзудi кеңейтудiң есебiнен қала халқының денсаулығын сақтау және нығайту мiндетi, орнықты дамуға көшкен кезде жоғары стратегиялық басым бағытқа ие. Дүниежүзiлiк денсаулық сақтау ұйымы мен Денсаулықты дамыту жөнiндегi Оттава хартиясының берген анықтамасы бойынша: денсаулық - тек адамның ауырмауын және дене кемiстiгiнiң жоқтығын ғана емес, сондай-ақ тәнiнiң және рухани, әлеуметтiк жағынан толық сай болуын бiлдiредi.
      ДДҰ-ның тұжырымдамасына сәйкес халықтың денсаулығын құрайтын факторлардың қатарына адамдардың денсаулығы мен қоршаған орта арасындағы серпiндi тепе-теңдiктi ұстап тұратын көптеген факторлар жатады. Бұл ретте, денсаулықтың және тиiсiнше паталогияның маңызды факторы адамның өмiр сүру салты болып табылады.
      Осы қағидаттарға сәйкес Астана қаласында Белсендi және салауатты өмiр сүру салтын қалыптастыру бағдарламасы әзiрленетiн болады. Оның негiзгi стратегиялық бағыттары дене тәрбиесi мен спортты жер-жерде дамытуға жағдайлар жасау, қала кеңiстiгінiң санитарлық-тазалық және эпидемиологиялық жағынан қолайлы болуын оңтайландыру бойынша әлеуметтiк саясат жүргiзу, денсаулығы мықты болашақ ұрпақтың дүниеге келуiн ойлайтын, жас отбасыларды материалдық және әлеуметтiк тұрғыдан қолдайтын барабар жүйе құру, әлеуметтiк сипаттағы аурулардың өсуiне тосқауыл қоятын жағдайлар жасау, медициналық кадрларды барлық деңгейлерде және барлық аспектiлер бойынша дайындауды жетiлдiру болып табылады. Сондай-ақ күштер, халықты, оның iшiнде әсiресе әлеуметтiк осал, қорғалмаған топтарды тиiстi медициналық қызметпен қамтамасыз етуге бағытталады. Әкiмдiк мемлекеттiк денсаулық сақтау объектiлерiнде көрсетiлетiн медициналық қызметтердiң толық болуын жинақтауға ықпал етедi және халыққа жеткiлiктi түрде көрсетiлмейтiн қызмет түрлерiмен қамтамасыз етiлуiне жағдай жасайды.
      Әкiмдiк пен жұмыс берушiлердiң бiрлескен жұмысының арқасында, ауруларды ерте кезеңiнде анықтауға мүмкiндiк беретiн халыққа орнықты профилактикалық тексеру мен диспансерлеу өткiзiлетiн болады. Халықтың орташа өмiр сүру жасын ұзарту үшiн арнайы жоғары технологиялық орталықтар, оның iшiнде кардиохирургия саласындағы орталықтар құрылатын болады.
      "Көпбалалы отбасы" деген қалалық қор құрылады. Бұл қор көп балалы отбасылардың әлеуметтiк патронаж жүйесiн, жас отбасы орталықтары мен клубтарын дамытуды, отбасын жоспарлау және репродукция орталықтарын, сондай-ақ жауапты ата-ана болуды тәрбиелеу және репродуктивтi денсаулықты сақтау бағытында жұмыс iстейтiн жастарға арналған әлеуметтiк қызметтердi қолдайды.
      Қолайлы санитарлық-эпидемиологиялық ахуалды ұстау үшiн, тұрғындарға жүйелi түрде медициналық көмек көрсетудi ұйымдастыру үшiн, қаладағы практикалық денсаулық сақтау жүйесiнiң нығаюы және дамуы үшiн емдеу-профилактикалық мекемелер қызметiн және олардың пациенттермен қарым-қатынастарын, оның iшiнде кадрларға деген, технологияларға деген, жарақталуға деген стандарттық талаптарды көп деңгейлi стандарттау бағдарламалары әзiрленетiн болады.
      Халықтың өмiр сүру деңгейi мен өмiр сүру әлеуетi қала тұрғындарының бiлiмi мен мәдениетi деңгейiне, олардың дүниеге деген көзқарасы мен рухани дамуына, қажеттi ақпаратты жүйелi түрде алу және пайдалану мүмкiншiлiгiнiң болуына байланысты анықталады. Осы факторлар қала жұртшылығының өңiрлiк, ұлттық және әлемдiк дамудың озық процестерiне тартылу дәрежесiн белгiлейдi. Осы заманғы қажеттiлiктерге жауап беретiн бiлiмге ие болу, ортақ мәдениет және тұрғындар арасында ең көп таралған ізгi қасиеттер, аумақтың ақпараттық әлеуетi қаланың рухани және зияткерлiк өмiрiндегi сапаның рөлiн атқарады. Сондықтан, қалада бiлiм беру мен тәрбиенiң перспективалық жүйесiн қалыптастыру мәдени және ақпараттық саясат Астана қаласының жалпы стратегиялық орнықты дамуындағы ең маңызды стратегиялық мiндеттер болып табылады.
      Қаланың орнықты дамуының басты стратегиялық ресурсы - балалар, жасөспiрiмдер мен жастар екендiгiн ескере отырып, қаланың болашағы тек оларды тәрбиелеу және оларға бiлiм беру арқылы, әсiресе мектепке дейiнгi және мектеп жүйелерi арқылы ғана қамтамасыз етiлуi мүмкiн. Қаланың орнықты даму стратегиясы дегенiмiз бiлiм мен халықтың зияткерлiк тұрғыдан жоғарылауы әрбiр адамның өзiн-өзi қамтамасыз етуге, жаңа технологиялар мен мәдени құндылықтарға қол жеткiзуiн ұлғайту мүмкiндiктерiн елеулi арттыру дегендi бiлдiредi. Қазiргi бiлiм беру жүйесi тұлғаның орнықты даму идеологиясы бағытында үйлесiмдi дамуына тек iшiнара ықпал етедi, бiлiм алушылардың бiр бөлiгінiң ғана зияткерлiк тұрғыдан өсуге және адамзат өркениетi жасаған мәдени жетiстiктердi игеруге деген құштарлығын қалыптастырады.
      Мектепке дейiнгi мекемелердi салу 1-ден 7 жасқа дейiнгi мектепке дейiнгi ұйымдарда тәрбиеленетiн балаларды қамтуды 2004 жылғы 40,6 %-дан 2010 жылы 60 %-ға және 2030 жылы 95 %-ға дейiн ұлғайтуға мүмкiндiк бередi. Бұл мектепке дейiнгi ұйымдарда 5-6 жастағы балалардың мектепке барар алдындағы дайындығын қамтамасыз ететiн болады. Астана қаласында 2012 жылы қызметiнде ойын-сауық, сондай-ақ бiлiм беру элементтерi ұштасатын, балалар мен жасөспiрiмдердiң демалысын қамтамасыз ету үшiн 500 балаға арналған "Балалар қалашығын" салу көзделiп отыр.
      Мектепте бiлiм беру жүйесiнде оқу орындарына деген тапшылық проблемалары шешiледi. 2010 жылға дейiн сабақтарды 3-4 ауысымда өткiзу, ал 2020 жылға дейiн сабақтарды 2 ауысымда өткiзу жойылады. Жоғары сыныптардағы балаларды бейiндi оқыту жүйесi кеңейiп, жақсарады, түрлi бағыттардағы қалыптасып жатқан кластерлер үшiн, орта кәсiби бiлiмi бар бiлiкті жұмысшылар мен мамандарды даярлау жүйесiн ұлғайтуға жағдайлар жасалатын болады. Меншiк түрлерiнiң барлығын қамтитын мекемелер қызметкерлерiн, сонымен қатар жергiлiктi азаматтарды (оның iшiнде жұмыссыздарды) өз оқу орталықтары негiзiнде ішкiкәсiптiк оқытуды жүзеге асырады.
      Зияткерлiк тұрғыдан дамуға отандық және әлемдiк мәдениет жетiстiктерiн игеруге деген құлшынысты халықта, оның iшiнде, әсiресе балаларда, жасөспiрiмдер мен жастарда тәрбиелеудiң негізгi жолы - технологиялық, материалдық-техникалық және қаржы ресурстарымен қамтамасыз етiлген, қалалықтардың қажеттiлiктерiне сәйкес осы заманғы бiлiм алуға жағдайлар туғызатын қаланың әрбiр тұрғынына бiрыңғай әрi қол жетiмдi бiлiм беру кеңiстiгiн қалыптастыру.
      БҰҰ-ның жарияланған орнықты даму қағидаттарының арасында азаматтардың өздерiнiң бүкiл ғұмыры бойы үздiксiз бiлiм алу қағидаты ерекше орын алады. Үздiксiз бiлiм алу және де ең алдымен бiлiмдi жүйелi түрде маңызын арттыру құралының қызметiн атқарады, қала қауымдастығындағы адам капиталының өсуiн қамтамасыз етедi, адамдарға тыныс-тiршiлiк процесi кезiнде өздерiн барынша және неғұрлым тиiмдi көрсете алуға мүмкiндiк бередi. Әкiмдiк қалалықтарға өмiрдiң амалы ретiнде бiлiм алуға деген талғамын дағдыландырылатын, жаңадан бiлiм алуға деген ұдайы құлшынысын тәрбиелейтiн, әдiстемелiк және рефлективтiк мәдениетке ие болуға жеткiзетін, әрбiр қарапайым адамға оқу процесi кезiнде немесе өз бетiмен оқыған кезде бүкiл ғұмыр бойы өзiнiң зияткерлiк даму жолын өз бетiнше жоспарлауға көмектесетiн осындай жеке қасиеттерiн қалыптастыратын үздiксiз бiлiм алу тұжырымдамасын әзiрлеп, насихаттайтын болады.

Демалыс пен мәдениет, туризм, спорт объектілерiн
дамыту, салауатты және белсендi қоғамды қалыптастыру

      Мәдениет және демалыс мүмкiндiктерi тұрғысынан астананың тартылымдылығы қаланың орнықты дамуына берiк негіздi қамтамасыз етедi. Тiршiлiгi қайнап жатқан Астана сияқты қалада мәдениет, өнер және спорт ерекше рөл атқарады. Қала әкiмдiгi барлық өнер және спорт түрлерiнiң одан әрi дамуына, оның iшiнде өнер қауымы мен кәсiпкерлiк секторлардың өкiлдерi арасындағы серiктестiктiң жандануына ықпал ететiн болады.
      Орнықты даму жолына түсу қазақстандықтардың рухани дәстүрлерiне сай келетiн мәдениет деңгейiне қол жеткiзудi көздейдi. Сондықтан, келешек ұрпақ үшiн мәдени дәстүрлердi сақтау және қаланың мәдени құндылықтарын көбейту маңызды стратегиялық мiндет болып табылады. Осы мақсатта, қаланың тарихи, мәдени және iзгі дәстүрлерiн қалпына келтiру бойынша жүйелi түрде науқандар ұйымдастырып, қаланың мәдениет тарихы бойынша монографиялар топтамаларын жасауға ғалымдар жұмылдырылып, жыл сайын оқушылар мен жастар арасында қаланың мәдениет тарихы жөнiнде ең тартымды зерттеу жұмысына арналған конкурстар өткiзiлетiн болады.
      Түрлi халықаралық кездесулердi, конференцияларды, фестивальдарды, спорттық жарыстар мен кубок жолындағы жарыстарды өткiзу үшiн, Астананың астана ретiндегi және туризм мен ойын-сауықтың серпiндi дамып келе жатқан орталығы ретiндегi мәртебесiне сай келетiн әрi оның мәртебесiн төмен деңгейге түсiрмейтiн тиiстi инфрақұрылымды, оның iшiнде iс-шаралар өткiзуге арналған орындарды және қонақ үй қызметiн құру жалғасатын болады. Әкiмдiк уәкiлеттi мемлекеттік және қоғамдық ұйымдармен, қоғамдық-мәдени орындармен әрi басқа да мүдделi тараптармен бiрге ынтымақтаса отырып, ұлттық және жергiлiктi жаңа музейлер сияқты туризм тұрғысынан жаңа да қызықты объектiлерге, өнiмдер мен көрсетiлетiн қызметтерге маркетингтік стратегияны дамытып, жақын маңайда Бурабай курорты аймағы мен "Қорғалжын" мемлекеттiк табиғи қорығының орналасқандығын пайдалана отырып, туризмге қатысты бастамалар мен стратегияларды iске асыратын болады. Экологиялық туризмнiң инфрақұрылымы құрылады.
      Астана Еуропа мен Азия, Шығыс пен Батыстың арасындағы коммуникациялық маршруттар мен ақпараттар ағыны қиылысқан жерде орналасқан қала ретiнде әрi халықаралық ұйымдардың бас офистерi орналасуына қолайлы және әлемдiк iрi форумдарды өткiзуге арналған орын ретiнде дамитын болады.
      Стратегиялық жоспарда, мәдениет саласы мәдени құндылықтардың өндiрушiсi және сақтаушысы ретiнде ғана емес, сондай-ақ өз кезегiнде бiлiмнiң, жұмыспен қамтылудың өсуiн және еңбектi көп қажет ететiн салалардың дамуын қамтамасыз ететiн қала экономикасының маңызды секторы ретiнде де қаралады. Сондықтан мәдениеттiң әлеуметтiк рөлiн арттыру үшiн, оның негiзiнде халықтың рухани және зияткерлiк өмiрiн байыту үшiн, мәдениет ресурстарын қаланың орнықты даму бағдарламаларында пайдалану үшiн мынадай бағыттар бойынша шаралар көзделетiн болады:
      еңбек және технология мәдениетi саласында - оқу орындарында, өндiрiсте жас ұрпақты жүйелi түрде еңбекке баулу жөнiнде қалалық бағдарлама әзiрлеу және оны iске асыру, оларды жеке адамдар арасындағы iскерлiк қарым-қатынастар мәдениетiне үйрету, мектептiк жалпы бiлiм беру бағдарламаларына технологиялық бiлiм берудi енгiзу, қаланың кәсiпорындары мен ұйымдарында корпоративтiк мәдениеттiң негiзгi элементтерiн енгiзу;
      үнемдеу және ұйымдық мәдениет саласында - үнемдеу режимiн ұдайы насихаттау есебiнен қала тұрғындарындағы тұтыну мәдениетiн көтеру, ресурстарды үнемдеуге, уақытында төлемдердi жүзеге асыруға, әрiптестермен сұхбаттасқанда iскерлiк мәнердi ұстап тұруға ниет қылу үшiн және құлшынысты ұштау үшiн бағытталған экономикалық тетiктердi әзiрлеу және пайдалану;
      қала халқы мен қонақтарына қызмет көрсету мәдениетi саласында - қалада қызмет көрсету мәдениетiн көтеру жөнiнде нормативтiк құқықтық актiлер әзiрлеу, қала халқы мен қонақтарына жүйелi түрде қалалық конкурстар өткiзу арқылы қызметтер көрсететiн ұйымдар арасында бәсекелестіктi арттыруға жағдай жасау;
      экологиялық мәдениет саласында - қалада балалар мекемелерi мен бастауыш мектептен бастап, жоғары мектепке дейiн экологиялық бiлiм беру және тәрбиелеу жүйесiн дамыту бұқаралық ақпарат құралдары арқылы экологиялық сауаттандыру, азаматтардың қоршаған ортаның ахуалы жөнiндегi шынайы ақпаратқа деген құқықтарын қамтамасыз ету, қоршаған табиғи ортаны қорғау, жер қойнауын пайдалану және экологиялық қауiпсiздiктi қамтамасыз ету саласында белгіленген стандарттардың, ережелер мен нормативтердiң сақталуын қамтамасыз ететiн экономикалық тетiктердi жасау арқылы қоршаған ортаға деген адамның ізгi қатынасын қалыптастыру.
      Салауатты және белсендi өмiр сүру салтын насихаттау үшiн Астана қаласында мынадай шараларды жүргiзу арқылы спорттық және дене тәрбиесi қозғалыстары ұйымдастырылып, қолдауға ие болады:
      кросс, марафон, шаңғы тебу жарыстары сияқты бұқаралық спорт iс-шараларын көбейту;
      қаладағы аула аумақтарында дене тәрбиесi мен сауықтыру кешендерiнiң ұтымды жүйесiн қалыптастыру, қазiргi спорт алаңдарын (оның iшiнде футбол, баскетбол, волейбол алаңдарын), теннис пен бадминтонға арналған корттарды, хоккей алаңдарын, жүгiруге арналған жолдарды жаңғырту және оларды жаңадан салу, тез тұрғызылатын металл және өзге құрастырмалардан балалар мен ересектерге арналған әмбебап спорттық снарядтарды салу;
      спорттық мектептердi дамыту және оларға қолдау көрсету;
      Астана қаласында халықтың түрлi топтарына арналған дене тәрбиесi мен спорттық дене тынықтыру және қайта оңалту сияқты жоғары дамыған қызметтер көрсету индустриясын жасау.
      Ойын-сауықтық және спорттық iс-шаралар тиiмдiлiгiн арттыру мақсатында қала әкiмдiгі этникалық топтардың ұсынған мәдени және әлеуметтiк шараларын грант көмегiн бөлу арқылы қолдайды.

Қол жетiмдi тұрғын үйдi кеңiнен таңдауды қамтамасыз ету

      Астана қаласының стратегиялық жоспарындағы тұрғын үй саясатының негiзiнде әрбiр адамның қажеттiлiктерiне және оның отбасының сұраныстарына сай келетiн жеке тұрғын үйдi iздестiруге жауапты болу қағидаты жатыр. Алайда, өзiн тұрғын үймен өз бетiнше қамтамасыз ете алмайтындарға белгiлi бiр жағдайларда жалға берiлiп отырған тұрғын үйдi ұсынғаны үшiн жергiлiктi билiк орындары да жауапты болады.
      Тұрғын үйдiң арзандығы, алуандығы мен сапасы сияқты мәселелер экономикалық саясаттың маңызды мәселелерi болып табылады. Осыған сәйкес тұрғын үй қорының мемлекеттiк техникалық нормативтерге сай екендiгiне жүргізiлетiн мемлекеттік бақылау мен мониторинг мынадай негiзгi бағыттар бойынша жүзеге асырылатын болады:
      түрi, көлемi және құны бойынша әралуан болып келетiн тұрғын үйдiң баламалы түрлерiн жоспарлау;
      ескi тұрғын үй ғимараттары мен махаллаларын (кварталдарын) сақтау, жөндеу және жаңғырту - көгалдандыру бойынша жұмыстар жүргізудi қоса отырып, қазiргi активтерге инвестиция салу;
      мемлекеттiк консультациялар ұйымдастыру, тұрғын үй құрылысының шығындарына және сапа стандарттарына мониторинг жүргізу;
      қаланың физикалық немесе әлеуметтiк инфрақұрылымын қамтамасыз ету бойынша салушыларға келген шығынның үлесiн есепке алу;
      жергiлiктi жағдайларды ескере отырып, құрылыс салудың және қайта жаңғыртудың озық әдiстерiн зерделеу.
      Тұрғын үйдi орнықты түрде дамытудың стратегиялық мiндетiн шешудiң негiзiнде тек тұрғын үй қорын көбейту ғана емес, сондай-ақ сапалы қала кеңiстiгiн жасау қағидаты да болуы қажет. Ескi тұрғын үй қорын жаңғырту және жаңа тұрғын үйлер салу, қала халқының түрлi топтарына сапасы әр түрлi тұрғын үйге қол жеткiзу мүмкiншiлiгін арттырады.
      Сапалы қала кеңiстiгі тұрпаты, көлемi және меншiк түрi бойынша ерекшеленетiн әралуан тұрғын үй объектiлерi түрлерiнiң ұштасуын, кең де айшықты тұрғызылған көшелер мен алаңдарды, әлеуметтік-тұрмыстық қызмет көрсетудiң тиiстi деңгейiн ұстап тұруға жеткiлiктi екендiгiн, адамның өмiр сүруiне сай келетiн масштабты, өзiндiк ерекшелiк пен сонылықты, дамыған қоғамдық көлiктің болуын бiлдiредi. Астананың жергiлiкті атқарушы органдары тұрғын үйге деген сұранысты ескере отырып, сапалы қала кеңiстiгін Астанада қамтамасыз ету бойынша шаралар қабылдайтын болады. Бұл ретте, тұрғын үйлердiң мүмкiншiлiктерi шектеулi және егде жастағы адамдардың кiрiп-шығуын жеңiлдететiн құрылғылармен жарақталу мәселесi басыңқы маңызға ие болады.
      Қала халқының сапасы әр түрлi тұрғын үйге кеңiнен қол жеткiзу мүмкiншілігін қамтамасыз ету үшін:
      жекешелендiруi заңнамаға сәйкес мүмкiн болатын халықтың әлеуметтiк тұрғыдан қорғалатын жiктерiне коммуналдық тұрғын үй мен жатақханалар салу;
      тұрғын үй нарығындағы бәсекелестiктi дамыту үшiн жағдайлар жасау;
      қазiргі тұрғын үй қорын (үйлер мен тұрғын үй құрылыстарын) жөндеу немесе қайта жаңғырту жөнiндегi жұмысты ұйымдастыру;
      аумақтарды дамыту мен көркейтудiң пилоттық жобаларын әзiрлеу және iске асыру.
      Халықтың астананың қоғамдық өмiрiне қатысуын арттыру үшiн әкiмдiк балалар мен жастарда туған қаласына деген туысқандық сезiмiн қалыптастыратын қызмет түрлерiн ынталандыратын болады, өздерi тұратын аудандарды, қоғамдық орындар мен көгалдандырылған аумақтарды күтуге тартады.

2. Әлеуметтiк даму және қаланың тыныс-тiршiлiгiне қоғамның тартылуы

Қаланың орнықты дамуы жеке бас қауiпсiздiгіне кепiлдiк беру, барлық салаларда - мамандық пен тұрғылықты жерiнен бастап дiни және ұлттық сана-сезiмге дейiн таңдау еркiндiгi деңгейлерiнiң көптiгi және оны iске асыру, ынғайлы қоршаған орта сияқты материалдық емес игілiктердiң кең ауқымын жасауды және қолдауды көздейдi. Сондықтан Астана, орнықтылық қағидаттарына сай келетiн қала ретiнде әрбiр адамның, әлеуметтiк немесе этникалық топтың өздерi қалаған өмiр сүру салтын, мәдени дәстүрлердi дамытуға құқығын қамтамасыз ететiн болады. Қаланың мүшелерiне психологиялық тұрғыдан жайлы болмай әрi олардың айналамен және өздерiмен үйлесiмi болмай қаланың орнықты дамуының мүмкiн еместiгiне байланысты алдағы тұрған мiндеттердiң көбiсi тек заңнамалық, экономикалық, әкiмшiлiк шаралар арқылы ғана емес, сондай-ақ адамдардың iзгi сезiмдерi негiзiнде қалыптасқан адамдардың қажыр-қайраты арқылы да және орнықты дамудың қажеттiлiктерiн ұғыну арқылы да шешiлетiн болады. Қала қоғамның әлеуметтiк-экономикалық және экологиялық орнықты дамуының жаңа идеологиясын қалыптастырып, бекiтудi насихаттайтын болады.
Қоғамның әлеуметтiк-экономикалық және экологиялық орнықты даму идеологиясына сүйене отырып, Астананың орнықты даму мақсаты тұруға тартымды қаланы және халықтың әлеуметтiк тұрғыдан осал жiгiн қолдайтын қоғамды құру болып табылады. Осы мақсатқа қол жеткiзу үшiн барлық билiк деңгейлерiнiң осыған қатысуын, мемлекеттiк қызметтердi тиiмдi түрде көрсетудi және де жергiлiктi тұрғындарға олардың мүдделерiн қорғайтын шешiмдер қабылдауға қатысу үшiн мүмкiншiлiк берудi талап етедi.

2.1. Астана қаласын әлеуметтiк дамытудың күштi және әлсiз жақтарын, мүмкiншiлiктерi мен шектейтiн факторларды талдау

Талдауды жүргiзу үшiн Астана қаласының тұрғындары мен қонақтарына жүргiзiлген әлеуметтiк сауалнаманың, статистиканың деректерi, әлеуметтiк саладағы өңiрлiк бағдарламаларды iске асыру нәтижелерi, сондай-ақ стратегиялық жоспар жобасын қоғамдық талқылау шеңберiнде өткiзiлген дөңгелек үстел отырыстарының нәтижелерi пайдаланылды.

7-кесте

Астана қаласын әлеуметтiк дамытудың күштi және әлсiз
жақтары, мүмкiндiктерi мен шектейтiн факторлары

Күштi жақтары	Әлсiз жақтары
Республиканың басқа өңiрлерiмен салыстырғанда халықтың салыстырмалы түрде өмiр сүру деңгейiнiң жоғары болуы	Қаланың билiк орындары шешiмдердi қабылдағанда жұртшылықтың қатысу деңгейiнiң төмен болуы
Салыстырмалы түрде қылмыстылықтың төмен деңгейi және әлеуметтiк орнықтылық	Мүмкiншiліктерi шектеулi адамдарды қолдау және оларды қоғамға кiрiктiру бойынша шаралар тиiмділігiнiң төмен болуы
	Халықтың әлеуметтiк тұрғыдан осал жiктерiне мемлекеттiк көмек көрсету деңгейiнiң жеткiлiксiздiгi
Мүмкiндiктер	Шектейтiн факторлар
Отбасының әрбiр мүшесiне шаққандағы ең төменгi өмiр сүру деңгейiне сүйене отырып, атаулы әлеуметтiк көмек пен арнайы мемлекеттік жәрдемақылардың көлемiн есептеу	Әлеуметтiк сала қызметкерлерi мен мемлекеттiк қызметшiлер жалақысының төмен болуы
Жұртшылықты қала тыныс-тiршiлiгiне белсендi тарту	Қоршаған ортаның тиiстi жай күйiн ұстауға және қолдауға деген азаматтық жауапкершiлiк деңгейiнiң төмен болуы
Қаланың еңбек рыногындағы жұмысшы күштердiң сұраныс және ұсыныстар балансына жету мақсатында кәсiптер мен мамандықтардың iрiлендiрiлген топтары бойынша жұмысшылар мен мамандарда қажеттiлiк болжамын әзiрлеу	Бiлiктi әлеуметтiк қызметкерлер санының қысқаруы және төмен жалақысы сақтала отырып, олардың еңбегi сапасының төмендеуi

8-бокс. Халықаралық тәжiрибе
Халықаралық тәжiрибенi талдау қала халқының мүлiктiк жiктелуiнен халықтың аз қамтылған бөлiгiнің белгiлi бiр аудандарға шоғырлануына әкелетiндiгiн көрсеттi. Бұл өз кезегiнде жеке сектордың белсендiлiгiн, жұмысқа орналасу мүмкiншiлiгiн төмендетедi, мектепте бiлiм алу деңгейiн азайтады, қылмыстылықты көбейтедi және қаланың осы бөлiктерiнде әлеуметтiк теңсiздiктi ушықтырады. Бұл қалалардың дамуына келеңсiз әсер етедi.
Өткен ғасырдың аяғында Ұлыбритания, АҚШ сияқты бiрқатар дамыған елдерде халықтың барлық жiктерi үшiн сервистiк қызметтiң тиiмдiлiгiн арттыруға, жұмыс орындарын ашуға, көрсетiлетiн қызметтерге елдiң бәрi бiрдей қол жеткiзуiн және олардың қолайлы жағдайларда тұруын қамтамасыз етуге бағытталған мақсатты бағдарламалар әзiрленген болатын. Мемлекеттiк басқару органдарының тiкелей қатысуы әрi жұртшылықты кең түрде тарта отырып, аталған бағдарламаларды iске асыру қалалардағы ахуалды елеулi жақсартуға мүмкiндiк бердi.

2.2. Астана қаласының әлеуметтiк орнықты қоғамын қалыптастыру жөнiндегi стратегиялық мiндеттер

"Әлеуметтiк-орнықты қоғамды қалыптастыру" деген стратегиялық мақсатқа қол жеткiзу үшiн мынадай стратегиялық мiндет белгiленген: жұртшылықты қаланың тыныс-тiршiлiгiне тарту.

Жұртшылықты қаланың тыныс-тiршiлiгiне тарту

      Орнықтылықты айтқан кезде, оның iшiнде қаланың орнықты дамуының стратегиялық жоспарын әзiрлеу және iске асыру шеңберiнде қала қауымына әлеуметтiк серiктестiк айрықша маңызға ие. Шындығында, стратегиялық жоспар қоғамдық келiсiм шартын әрi жергiлiктi билiк орындарымен, бизнес пен жұртшылықтың өзара iс-қимылын ұйымдастыратын құралды бiлдiредi. Бұл жоспарда қала халқының түрлi топтарының мүдделерi ескерiлген, ал осы мүдделер қала жұртшылығының ортақ мүдделерiне сай келтiрiлiп, бiрiктiрiледi.
      Қала жұртшылығы азаматтық белсендiлiк пен жауапкершiлiк тұрғысынан қаншалықты пiсiп жетiлген болса, қоғамдық келiсiм, оның iшiнде стратегиялық серiктестiк шеңберiнде қаншалықты орнықты болса, яғни, тиiсiнше қаланың орнықты дамуының стратегиялық жоспарын iске асырудағы жетiстiк соншалықты мүмкiн болады. 2005 жылы Елорданы тұрақты дамыту орталығы мен Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия университетiнiң бiрiгiп өткiзiлген Астана қаласының тұрғындарын әлеуметтiк тұрғыдан зерттеу нәтижелерiне сәйкес сауалданғандардың 29,1 %-ы жұртшылықты қаланың тыныс-тiршiлiгiне тартуды орынды деп есептейдi, ал 44,2 % қаланың дамуы мен басқару сұрақтарын талқылауына қатысуға дайын. Осыған байланысты астананың даму жобалары мен бағдарламаларын халықпен, қоғамдық бiрлестiктермен, iскер топтармен талқылауға бағытталған жұртшылықты қала тыныс-тiршiлiгiне тарту бағдарламасы әзiрленетiн болады.
      Жергiлiктi органдардың әлеуметтiк жұмысы қаланың проблемаларын шешуде тұрғындардың өзара көмек пен кооперация негiзiнде кең түрде қатысуы арқылы оларды ынталандыратындай етіп, ұйымдастырылатын болады. Әкiмдiк ең алдымен қоғамдық өзiн-өзi ұйымдастырушылықты ынталандыратын, түрлi қоғамдық бiрлестiктердiң iс-қимылын үйлестiретiн ұйымдастырушы әрi менеджер ретiнде шығуы қажет. Жергiлiктi органдар мен мемлекеттiк мекемелердiң әлеуметтiк қызметкерлерi және қоғамдық бiрлестiктер арасында өзара iс-қимыл тетiктерi, қызмет алушылардың көрсетiлетін әлеуметтiк қызметтердi толықтай немесе iшiнара төлеу, қайырымдылық көмекті тарту мүмкiншiлiктерiне негiзделген көрсетiлетiн әлеуметтiк қызметтердi қаржыландыру схемасы әзiрленетiн болады.
      Егде жастағы жалғыз басты адамдарға қамқорлықты қамтамасыз ету мақсатында бiрыңғай жүйенi көздей отырып, егде адамдарға қызмет көрсететiн мамандандырылған муниципалдық "әлеуметтiк" үй салынады. Үй егде адамдарға, өздігінен жүре алмайтын мүгедектерге барынша ыңғайластырылған арнайы сатылармен, саты алаңдарымен, лифтiлермен жарақталатын болады. Әлеуметтiк үйде асхана, медициналық кабинет, емдiк физкультура залы және шаштараз сияқты үй-жайлар салынады, яғни егде адамдар барлық қажетті қызметтерді үйден шықпай-ақ алатын болады.
      Сондай-ақ бiр өзiнде үйге келетiн әлеуметтiк және медициналық-әлеуметтiк көмек көрсету, егде адамдар мен мүмкiншiлiктерi шектеулi адамдардың тынығуын ұйымдастыру бойынша бөлiмдердi бiрiктiретiн Әлеуметтiк қызмет көрсету орталығы құрылатын болады.
      Аталған бастамаларды тиiмдi iске асыру қаладағы қоғамдық бiрлестiктердiң, қауымдастықтардың, жастардың белсендi қатысуын талап етедi.
      Жастар арасында қала халқының әлеуметтік аз қамтылған осал жiктерiне көмек көрсету бойынша ерiктiлер қызметiне шақыруды насихаттау жөнiнде жұмыстар жүргiзiлетiн болады.

& 4. 4 - стратегиялық мақсат
Қалалық басқару жүйесiн жетiлдiру

Мемлекеттiк басқару жүйесi қаланың орнықты дамуын қамтамасыз етуде маңызды рөл атқарады. Қандай да бiр шешiмдердi iске асыруда табысқа жету тiкелей мемлекеттік қызметшiлердiң, мемлекеттiк мекемелер мен кәсiпорындар мамандарының орнықты дамуға қатысты мақсаттар мен мiндеттердi түсiне білуіне байланысты.

1.1. Астана қаласында қалалық басқару жүйесiн дамытудың күштi және әлсiз жақтарын, мүмкiншiлiктерi мен шектейтiн факторларын талдау

SWOC-жүргiзiлген талдау астананың жергiлiктi атқарушы органдарының қызметiн реттейтiн түрлi нормативтiк құқықтық актiлердi, Астана қаласының бағдарламалық құжаттарын, халыққа жүргiзiлген әлеуметтiк сауалнаманың нәтижелерiн және мемлекеттiк қызметшiлердiң ұсыныстарын зерделеудiң негiзiнде жасалған.

8-кесте

       Астана қаласында қалалық басқару жүйесiн дамытудың
        күштi және әлсiз жақтары мүмкiншiлiктерi мен
                     шектейтiн факторлары

Күштi жақтары	Әлсiз жақтары
Күштi экономикалық базасы	Орталықтандырудың жоғары деңгейi, яғни шешiмдердi қабылдау және жоғарыдан төмен қарай жоспарлау
Мемлекет басшысы қалыптастырған астана келбетi	Қала аудандары мен экономика секторлары дамуының бiркелкi болмауы
Астана қаласының құқықтық мәртебесiн, оның жұмыс iстеуiнiң ұйымдық-саяси негiздерiн белгiлейтiн астана мәртебесi туралы заңнамалық актiнiң болуы	Егжей-тегжейлi жоспарлауға ұмтылу
Әкiмдiктiң қала аумағындағы жер қатынастарын реттеу бойынша кең өкiлеттiгi	Шешiмдер қабылдауға қажеттi ақпаратты талдау және әзiрлеу процесi кезiнде ақпараттық жүйелердiң нашар пайдаланылуы
Мүмкiндiктер	Шектейтiн факторлар
Мемлекеттiк басқару органдарының өкiлеттiктерiн орталықсыздандыру	Орталық атқарушы органдардың жергiлiктi мемлекеттiк басқару органдарына өкiлеттiк беру кезiндегi қиыншылықтар
Мемлекеттiк қызметшiлердi оқыту, басқа елдер мен қалалардың халықаралық тәжiрибесiн зерделеу	Мемлекеттiк қызметшiлер еңбекақысының төмен болуы
Бiлiм беру жүйесiн дамыту, қала тыныс-тiршiлiгiне жұртшылықты тарту	Көптеген мемлекеттiк қызметшiлерде жоспарлау мен урбанистиканың осы заманғы әдiстерiн қолдану жағынан теориялық және практикалық тәжiрибелерiнiң болмауы
Халыққа көрсетiлетiн мемлекеттiк қызмет сапасын жақсарту	Статистикалық деректердiң толық шынайы болмауы, оларды тиiмсiз пайдалану
Жергiлiктi атқарушы органдардың қызметiн бағалаудағы көрсеткiштер әдiстемесi мен жүйесiн енгiзу	Қаланың билiк орындарымен, кәсiпкерлермен және қоғамның арадағы ынтымақтастық деңгейiнiң төмен болуы негiзiнен, жаппай енжарлыққа және жұртшылықтың шешiмдердi қабылдау процесiне нашар қатысуына әкеледi

9-бокс. Халықаралық тәжiрибе
      Халықаралық тәжiрибе көрсетiп отырғандай барлық әзiрленген стратегиялық құжаттардың тек 10 %-ға жетер-жетпесi ғана iс жүзiнде табысты iске асырылуда. Стратегиялық құжаттарды iске асыру процесiнде мемлекеттiк басқару органдарының алдынан шығатын негiзгi проблемалар мыналар болып табылады:
      қызметкерлердiң стратегиялық мақсаттар мен мiндеттерге қатысты сауаттылығы мен түсiну деңгейiнiң төмендiгi;
      мемлекеттiк органдардың бюджеттi әзiрлеу процестерiмен және стратегиялық мақсаттар мен мiндеттерге қол жеткiзудiң арасындағы өзара байланыстың болмауы;
      мемлекеттiк органдар қызметкерлерiнiң уәждеме және оларды материалдық тұрғыдан көтермелеу мүмкiндiктерiнің шектеулi болуы;
      стратегиялық құжаттарды талқылауға басшылықтың жеткiлiктi түрде қатыспауы.
      Көптеген елдерде алдыға қойылған стратегиялық мақсаттар мен мiндеттерге қол жеткiзу үшiн жекелеген қалалар, сондай-ақ мемлекеттiк органдар деңгейiнде стратегиялық басқарудың тетiктерi енгiзiлуде. Әлемнiң дамыған елдерiндегi мемлекеттiк органдардың қызметiн талдау, тек стратегияны сәйкестендiрiп қана қоймай, сондай-ақ әрбiр басқару деңгейiне ұзақ мерзiмге арналған нақты мақсатты көрсеткiштердi белгiлеуге мүмкiндiк беретiн тиiмдi арнайы әдiстер бар екендiгiн көрсеттi. Қызметтiң аталған маңызды көрсеткiштерi тиiстi стратегиялық мақсаттар мен мiндеттерге қол жеткiзуге бағыттап қана қоймай, сондай-ақ олар бойынша мемлекеттiк органдардың қызметiн бағалауға болады.
      Мысалы, АҚШ-та 1993 жылы "Мемлекеттiк мекемелер қызметiнiң нәтижелерiн бағалау туралы" Федералдық заң қабылданған болатын. Осы заңға сәйкес федералдық бюджеттен қаржыландырылатын ұйымдар қызметiнiң нәтижелерiн бағалауға негiзделген есеп беру жүйесiн енгiзуге, сондай-ақ мақсаттарын әзiрлеуге тиiс және оларға қол жеткiзу үшiн өздерiнiң табысын бағалауы қажет. Осы заңды қабылдаудың нәтижесiнде мемлекеттiк ұйымдар тұңғыш рет өздерiнiң шығыстарын қызметi мен мақсаттарына байланыстыруға мәжбүр болды.
      Мемлекеттiк органдар қызметiнiң түпкiлiктi нәтижелерiн бағалауға негiзделген мемлекеттiк билiк органдарындағы осы заманғы басқару жүйелерi Канаданың, Швецияның, Австралияның және басқа да дамыған елдердiң бiрқатар мемлекеттiк органдарында табысты енгiзiлген.
      Қаланың орнықты басшылығы деңгей аралық тығыз өзара iс-қимылымен және өзi басқаратын әрi мүдделерiне қызмет ететiн қалың жұртшылықпен арадағы өзара байланысымен ерекшеленедi. Дамыған елдердегi қалалық басқару органдары:
      жұртшылықты қалалық және жергiлiктi жоспарлау мәселелерiн талқылауға: алдағы болатын жоспарлар мен ұсыныстар туралы тұрғындарды хабарлау, қалалық басқару органдары шешiмдерiнiң iске асырылуына халықтың мониторинг жүргiзуi арқылы тарту;
      мемлекеттiк органдардың кәсiпкерлiктi дамытуға: кәсiпкерлерге консультациялар беру, қала тұрғындарының ұсыныстарын пайдалана отырып, жоспарлауды iске асыру, халықтың тiлегiн назарға алу арқылы жәрдем көрсету;
      мемлекеттiк органдардың қоғамдық бiрлестiктермен, үкiметтiк емес ұйымдармен, кәсiпкерлер қауымдастықтарымен бiрлескен жобаларды iске асыру, ақпаратпен және тәжiрибемен алмасу бойынша серiктестiктi қамтамасыз ету жөнiнде шаралар қабылдануда.

1.2. Астана қаласында қалалық басқару жүйесiн дамыту жөнiндегi стратегиялық мiндеттер

      "Қаланың басқару жүйесiн жетiлдiру" атты стратегиялық мақсатты iске асыру мынадай стратегиялық мiндеттердi:
      қаланың стратегиялық басқару жүйесiн жетілдiрудi;
      жергілiктi атқарушы органдардың мемлекеттiк қызметшiлерiнiң бiлiктiлiгiн көтеру және оларды орнықты даму жөнiндегi жаңа iлiмдер мен дағдыларға, стратегиялық басқару жүйесiне оқытуды;
      халыққа және заңғы тұлғаларға көрсетiлетiн мемлекеттiк қызметтердiң сапасын арттыруды шешкен жағдайда қамтамасыз етiлетiн болады.

Қаланы стратегиялық басқару жүйесiн жетiлдiру

      Астананы дамытуға байланысты стратегиялық мақсаттарға қол жеткiзу үшiн астананың жергiлiктi мемлекеттiк органдарының қызметiн басқарудың әдiстерiн одан әрi жетiлдiрудi және ең алдымен басқару жүйесiн стратегиялық мақсаттар мен мiндеттерге бағдарлауды талап етедi.
      Осы мақсатта, астананың жергiлiктi атқарушы органдарында стратегиялық мақсаттар мен мiндеттердi iске асыруға мониторинг пен бақылау, сондай-ақ жергiлiктi атқарушы органдардың стратегиялық мақсаттарға қызметiнiң сай екендiгiн бағалау жүйесi енгізiлетiн болады.
      Стратегиялық басқару жүйесiнiң енгiзiлуi мемлекеттiк органдар мен мекемелердiң ортақ мақсаттарға қол жеткiзу үшiн бағытталған iс-қимылдарын үйлестiрудi жақсартуға, тиiмдi шешiмдердi қабылдауға ықпал ететiн болады. Жүйенi құру және енгізу стратегиялық жоспарды сәйкестендiруге, жергілiктi атқарушы органдардың әрбiр қызметкерiнiң назарына стратегиялық мақсаттар мен мiндеттердi жеткiзуге бағытталатын болады. Жүйе мониторингтi және мемлекеттiк қызметтердi тұтынатын халықпен керi байланысты қамтамасыз етуге мүмкiндiк бередi.
      Мемлекеттiк органдар жұмысының нәтижелерiн сапасы жағынан да, саны жағынан да өлшеуге болады, бұл өз кезегiнде қала халқына көрсетiлетiн мемлекеттiк қызметтердiң сапасын елеулi көтеруге мүмкiндiк бередi.
      Азаматтар мен олардың бiрлестiктерiнiң жергiлiкті мемлекеттік басқаруға белсендi қатысуын қамтамасыз ету үшiн қоғамдық оқылымдар, дөңгелек үстелдер орнықты негiзде өткiзiледi, ал бұлардың нәтижелерiн қалалық басқару органдары әлеуметтiк маңызды шешiмдердi қабылдау кезiнде ескеретiн болады. Аталған iс-шараларды өткiзу мемлекеттiк органдар қызметiнiң ашықтығы мен жариялылығы қағидаттарын iске асыруға ықпал ететiн болады.
      Стратегиялық басқару жүйесiн енгiзу стратегиялық мiндеттердi iске асырудың тиiмдi әдiстерiн әзiрлеуге, мемлекеттiк органдар қызметiн және стратегиялық мақсаттар мен мiндеттерге қатысты қол жеткен табыстарды бағалаудағы көрсеткiштердi белгілеуге мүмкiндiк бередi.

Жергілiктi атқарушы органдардың мемлекеттiк
қызметшiлерiне бiлiктiлігiн арттыру және оларды орнықты
дамыту жөнiндегi жаңа ілімдер мен дағдыларға, стратегиялық
басқару жүйесiне оқыту

      Мемлекеттiк органдардың белгiлi бiр кезең аралығында өздерiнiң алдына қойған мiндеттерiн табысты орындауы болашақта дәл осындай нәтижелерге қол жеткiзуге өздiгiнен кепiл бола алмайды. Мемлекеттiк қызметшiлер де жеке компаниялардың қызметкерлерi сияқты өздерiнiң кәсiби дағдыларын ұдайы жетiлдiрiп отырулары қажет. Аталған мiндеттің шеңберiндегi негiзгі мақсат - мемлекеттiк қызметшiлер мен қызметкерлердiң, мемлекеттiк мекемелер басшыларының кәсiби-бiлiктiлiгi мен iскерлiгi жағынан осы органдар мен мекемелер жұмысына қатысты мiндеттердi орындауға сай болуына қол жеткiзу болып табылады.
      Мемлекеттiк қызметшiлердiң бiлiктiлiгiн арттыру орнықты негізде жүзеге асырылуы тиiс. Осыған байланысты жергiлiктi мемлекеттік басқару органдары отандық және халықаралық мамандарды тарта отырып, семинарлап және мемлекеттiк қызметшiлердiң бiлiктiлiгiн көтеру курстарын орнықты түрде ұйымдастырады. Орнықты даму, стратегиялық басқару жүйесi жөнiндегi дағдыларды дамыту әрi тиiстi халықаралық тәжiрибенi зерделеу үшiн қарқынды тренингтiк бағдарламалар өткiзiлетiн болады.
      Оқыту және бiлiктiлiктi көтеру мiндетi стратегиялық басқару жүйесiнiң маңызды құрамдас бөлiктерiнiң бiрi болып табылады. Өйткенi, қандай да бiр мемлекеттiк құрылымның алдына қойған мiндеттердi орындау үшiн әзiрленген бағдарламалардың сапасы да және тиiсiнше, барша қоғамның қажеттiлiктерiн қанағаттандырудың сапасы да мемлекеттiк қызметшiлердiң бiлiм алу сапасына байланысты.
      Кез келген деңгейдегi басшы оның басқару қызметiн қамтамасыз ететiн нақты бiлiмге, әдiстерге, құралдарға ие болуымен қатар, әдiстемелiк жағынан оның ой-өрiсiнiң кең болуы қажет, сондай-ақ ол тиiстi бiлiмi бар әрi өңiрдi және мемлекеттi орнықты дамытуға қатысты мәселелердiң шешу жолдарын терең түсiнетiн адам болуы қажет. Қоғамның барша саласындағы өмiр орнықтылығы ғана емес, сондай-ақ қоғамның әрбiр азаматының өмiр сүру деңгейi мен психологиялық жай-күйi де мемлекеттiк аппарат басшылары мен орындаушыларының өздерiне ведомстволық бағынысты процестердiң орнықтылығын қамтамасыз етудегi қабiлетiне байланысты. Орнықты даму проблемаларын шешудi басқару саласының түпнегiзi әрi ұйымдастыру және басқару қызметiнiң өзегi ретiнде қарастыру қажет.
      Осылайша, барлық буындар мен деңгейлердегi мемлекеттiк қызметшiлердi стратегиялық және орнықты даму проблемалары бойынша теориялық жағынан да, практикалық жағынан да жүйелi негiзде даярлаудың қажеттiгi бар.

Халыққа және заңды тұлғаларға көрсетiлетiн мемлекеттiк қызметтердiң сапасын арттыру

      Мемлекеттiк органдар, мекемелер мен кәсiпорындар ұсынатын қызметтердiң сапасына халықтың қанағаттануы қаланың орнықты дамуының ең маңызды көрсеткiштерiнiң бiрi болып табылады. Халықаралық стандарттарға сай келетiн мемлекеттiк қызметтердiң жоғары деңгейдегi сапасын қамтамасыз ету үшiн оларды ұсынудың тетiктерiн жетiлдiру қажет.
      Қалада 2005 жылы "жалғыз терезе" қағидаты бойынша халыққа қызмет көрсететiн орталық құру жөнiнде пилоттық жоба iске асырылуда. Алайда, сонымен қатар, халыққа ұсынылатын мемлекеттiк қызметтің әрбiр түрiне мiндеттi мемлекеттiк стандарт енгiзу қажет. Құжаттарды қараудың мерзiмдерiн, iшкi құжат айналымының көлемiн, көрсетiлетiн қызметтiң жылдамдығын және т.б. реттейтiн стандартты әзiрлеу және енгiзу халыққа қызмет көрсететiн мемлекеттiк органдар, мекемелер мен кәсiпорындар қызметкерлерiнiң iс-қимылын бiрiздендiруге мүмкiндiк бередi.
      Мемлекеттiк қызметтердiң сапасын арттыруға бағытталған әдiстердiң бiрi ағымдағы және күрделi шығыстарды, оның iшінде мемлекеттiк ұйымдарды жабдықтармен жарақтандыру, оларды пайдалану және жаңарту ережелерiн, ғимараттардың жай-күйiне инженерлiк-техникалық бағалауды жүргiзу тәртiбiн әзiрлеу арқылы нақты нормалау болып табылады. Бұл қала тұрғындарына көрсетiлетiн қызметтерге кететiн бюджет қаражатын тиiмдi бөлуге, мақсатты пайдалануға және оңтайландыруға ықпал ететiн болады.
      Стратегиялық мiндеттi шешудегi жергiлiктi атқарушы органдар қызметiнiң маңызды бағыттарының бiрi онлайн режимiнде қызметтер көрсетуге (мысалы, жұмыспен қамту орталығына есепке қою, үйде қызмет көрсетуге өтiнiм ресiмдеу және т.б.) мүмкiндiк беретiн ақпараттық-коммуникациялық технологияларды енгiзу болып табылады.

5. Астана қаласын орнықты дамыту көрсеткiштерiн бағалау

      Астана қаласының стратегиялық орнықты даму жоспарындағы мақсатқа қол жеткiзу қалада жоғары қарқынмен серпiндi дамып келе жатқан, әртараптандырылған және бәсекеге қабiлеттi инновациялық экономиканың қалыптасуына әкеледi.
      Астана қаласының даму параметрлерiнiң көп нұсқалы есептеулерiн жүргiзген кездегі әдiстемелiк тәсiл Дүниежүзiлiк банкiнiң ұзақ мерзiмдi экономикалық болжауға арналған үлгiсiне негiзделген.
      Консервативтi нұсқа бойынша жүргiзiлген есептеулердiң нәтижелерi 9-кестеде келтiрiлген. Алдын-ала жүргізiлген болжамды есептеулер бойынша 2030 жылы ЖӨӨ көлемi 2005 жылмен салыстырғанда 20 есеге, өнеркәсiптiк өндiрiс шамамен 25 есеге ұлғаяды, ЖӨӨ адам басына шаққанда 60 мың АҚШ долларынан асатын болады.
      Бұл нәтижелер қаланың өнеркәсiптiк өндiрiсi құрылымының жақсаруына ұласып отырады. Ондағы өңдеу секторының үлес салмағы 85 %-ға жететiн болады, ал ең бастысы оның өсу сапасы мүлдем өзгеше реңк алады: қазақстандық және әлемдiк рынокта бәсекеге төтеп бере алатын, жоғары қосылған құны бар жоғары технологиялық және еңбектi көп қажет ететiн өнiмдер басым орынға ие болады. Қала шынында да, экологиялық жағынан таза өндiрiстi инновациялық орталыққа айналады.

                                                          9-кесте
      Астана қаласын 2030 жылға дейiнгi орнықты дамыту
                        көрсеткіштері

р/ с N	Көрсет- кiштер	2004, нақты	2005, баға	2010	2015	2020	2025	2030
1	2	3	4	5	6	7	8	9
1	ЖӨӨ млрд. АҚШ долл.	2,4	3,4	5,9	8,6	18,5	35,6	70,8
2	ЖӨӨ құры- лымы, % Барлығы Ауыл шаруашы- лығы Өнеркәсiп Кұрылыс Сауда Көлiк және байланыс Өзге қызметтер	100,0 0,2 7,1 17,6 18,2 19,7 37,2	100,0 0,2 5,7 14,0 16,5 24,7 38,9	100,0 0,1 5,6 14,7 17,0 26,0 36,5	100,0 0,1 7,4 16,4 14,6 29,0 32,5	100,0 0,1 7,1 15,8 13,8 29,3 33,9	100,0 0,5 7,3 16,2 13,2 32,8 29,9	100,0 1,0 7,0 14,5 11,5 35,5 30,5
3	Өнеркәсiп өнiмдерiн шығару, млрд. АҚШ долл.	0,4	0,4	1,2	1,5	3,0	5,8	10,8
4	Өнеркә- сiптік өндiрiс құрылымы, % Барлығы Өңдеушi тамақ өнiмдерiн және сусындар- ды өндiру аралық пайдалану тауарла- рын (құ- рылыс ма- териал- дары, құ- растырма- лар, ме- талл өнiмдерi, химия өнеркә- сiбi және т.б.) өндiру түпкiлiк- тi пайда- лауға арналған дәстүрлi өндiрiле- тiн тауарлар (жиhаз, тігін бұйымда- ры, маши- на жасау өнiмдерi) түпкiлiк- тi пайда- лауға арналған тауарлар- дың (иннова- циялық және еңбектi көп қажет ететiн техноло- гиялар негiзiн- дегi) жаңа түрлерi Электр энергия- сын, газды және суды өндiру және бөлу	100,0 77,7 20,1 34,7 20,3 0 22,3	100,0 77,5 20,1 37,5 19,9 0 22,5	100,0 80,8 18,3 44,6 17,9 0 19,2	100,0 83,9 16,6 47,1 19,2 1,0 16,1	100,0 84,4 14,8 47,1 20,7 1,9 15,6	100,0 84,3 13,6 45,4 21,9 3,4 15,7	100,0 84,7 12,4 45,4 23,0 4,0 15,3
3	Өнеркә- сiптiк жалпы қосымша (ЖҚӨ) өнiм, млрд. АҚШ долл.	0,2	0,2	0,5	0,6	1,3	2,6	4,9
4	Өнеркә- сiптiң жалпы қосылған құны (ЖҚҚ), млрд. АҚШ долл.	0,2	0,3	0,4	0,7	1,1	1,5	2,1
5	Аралық тұтыну, шығарыл- ған өнер- кәсiптiк өнiмдердi пайызға шаққанда	58	58	58	57	56	56	55
6	Халық саны, мың адам ⁸	529,3	541,3	630,8	729,7	831,3	922,5	1015

⁸ КИМЭП ғылыми-зерттеу тобы әзірлеген болжамдардың консервативті нұсқасы мен техниканың басқа да озық бағыттарын дамыту Астана қаласында шоғырланатын болады.

      Қаланың даму көрсеткiштерiнiң ұзақ мерзiмдi болжамы қызметтiң салалары мен түрлерiнiң iрiлендiрiлген топтары бойынша жүзеге асырылған:
      1-топ - азық-түлік тауарлары және сусындар
      Қызметтiң аталған түрi барлық астаналарға тән, өйткенi қызметтің осы түрi халықтың, мейрамханалар желiсi мен кафелердiң, қонақ үйлердің азық-түлiкке деген қажеттілiктерiн қамтамасыз етедi. Қала халқы санының болжанып отырған өсуiне байланысты, аталған қызмет түрi өнеркәсiптiк өндiрiс құрылымындағы ең басты қызметтердiң бiрiне айналуы қажет.
       2-топ - аралық пайдалануға арналған азық-түлiкке жатпайтын тауарларды өндiру
      Тауарлардың осы бiр, iрiлендiрiлген тобында қазiргi және ұзақ мерзiмдi перспективаға болжанып отырған өндiрiстер топтастырылған. Қазiргi уақытта осы топтың негiзiн қала объектiлерiн салу кезiнде қолданылатын құрылыс материалдары мен құрастырмалар, сондай-ақ машина жасау кәсiпорындарының және басқа да қызмет түрлерiнiң жұмысын қамтамасыз ететiн металлургия өндiрiсi құрап отыр. Бұл топқа, сондай-ақ химия өнеркәсiбi, пластмассадан, резинадан, ағаштан жасалған бұйымдар шығару өндiрiсi және өнеркәсiптiң өзге де түрлерi енiп отыр. Қызмет түрлерiнiң осы тобы қала экономикасының барлық салаларының жұмысын материалдармен, құрастырмалармен, жартылай фабрикаттармен және қосалқы бұйымдармен қамтамасыз ететiн болады. Осының нәтижесiнде салалардың осы тобының үлес салмағы артады.
       3-топ - Астана қаласында дәстүрлi (бұрыннан) өндiрiлетiн түпкiлiктi пайдалануға арналған тауарлар (жиһаз, тiгiн бұйымдары, машина жасау өнiмдерi)
      Қызмет түрлерiнiң осы тобы қазiргi уақытта қалыптасқан қызмет түрлерiнiң қалай дамитынын бағалау үшiн құрылған болатын. Осы қызмет түрлерiнiң барлығы астана мәртебесi бар қалада дамытуға болады-ау деген салалар тiзбесiне тауарларға сұраныс пен ұсыныс тұрғысынан да, экология мен бiлiм тұрғысынан да, астана мәртебесi бар қала тұрғындарының бiлiктiлігі тұрғысынан да айтарлықтай үйлесiмiн тауып кiрiгiп отыр. Жиһаздар жасау және көпшiлiк тұтынатын сапалы тауарлар тiгу Астана қаласында әрдайым болады.
       4-топ - түпкiлiктi пайдалануға арналған тауарлардың (инновациялық және еңбектi көп қажет ететiн технологиялар негiзiндегi) жаңа түрлерi
      Бiлiм мен ғылымның орталығы ретiнде Астана қаласының стратегиялық дамуының басым бағыттарын, сондай-ақ жас адамдардың осы қалаға деген қызығушылығын ескере отырып, ұзақ мерзiмдi перспективада қаланың өнеркәсiптiк әлеуетiнiң негiзiн аталған қызмет түрлерi құрауы қажет. Ғарыштық ғылымның, биотехнологиялардың және ғылым
      Еңбектi көп қажет ететiн өндiрiстердi ұйымдастыруға адами ресурстар мен ғылыми зерттеулердiң дамуына байланысты белгiлi бiр кезең аралығы қажет болғандықтан осы қызмет түрлерi тобының дамуын болжау кезiнде осындай тауарлар өндiрудi бастау үшiн уақытша көзделген.
      Қамтамасыз ететiн сала ретiнде электр энергиясын, газды және суды өндiру және бөлу ЖӨӨ өсуiне барабар қарқынмен, энергияны сақтайтын технологияларды дамытуды ескере отырып, дамитын болады.
      Қызметтер көрсету қала экономикасының перспективтi құрылымының басты құрамдас бөлiгi болады. Есептеулер бойынша 2020 жылға дейiн тауарлар өндiрудiң үлесi ұлғайып отырады, бiрақ кейiн қызметтер көрсетудiң үлесi әлдеқайда жоғары қарқынмен дамитын болады. Бұл мынаған: көрсетiлетін қызметтер ұлғаю үшiн, негiзiн өнеркәсiп құрайтын өндiрiстiк базаны қамтамасыз етудiң қажет екендiгiне негiзделiп отыр.
      Алайда, қаланың орнықты дамуына қол жеткiзу - ұзақ процесс. Орнықты дамудың стратегиялық мақсаттарына қол жеткiзуге бағытталған iс-шараларды iске асырылуы барысына ұдайы бақылау жасап, пайдаланылатын құралдардың тиiмдiлiгiне, алдыға қойылған мақсаттарға қатысты қол жеткен табыстар деңгейiне бағалау жүргiзу қажет. Бұл тиiстi көрсеткiштердi, яғни орнықты даму индикаторларының болуын көздейдi ⁹ .
________________________
       ⁹ БҰҰ-ның қоршаған орта және даму жөніндегі 1992 жылы Рио-Д-Жанейрода өткен конференциясының шешімі

      Орнықты даму саласындағы халықаралық институттар мен мамандар тұтас елдер үшiн де, сондай-ақ жекелеген елдi мекендер үшiн де орнықты даму индикаторларын экономикалық, әлеуметтiк және экологиялық сияқты үш топ бойынша анықтау жөнiндегi жұмыстарды жалғастырып жатыр.
      Осыған байланысты, Астана қаласы үшiн орнықты дамудың бiрқатар бiрiктiрiлген индикаторларды пайдалануға мүмкiндiк туып отыр. Олар мыналар: адам дамуының кiрiктiрiлген индексi (өмiр сүру ұзақтығы, сауаттылығы, халықтың жан басына шаққандағы жалпы өңiрлiк өнiм), атмосфераның ластану индексi, жаңғыртылған ресурстарды пайдалану, халықтың коммуналдық қызметтермен қамтылуы, қалдықтар мәселесiн шешу және т.б. Орнықты даму индикаторларының болуы стратегиялық басқару жүйесiн әзiрлеп, енгiзумен қатар, тиiстi стратегиялық мiндеттерге қол жеткiзуге бағытталған мемлекеттік органдардың қызметiн бағалауға мүмкiндiк бередi.
      Орнықты дамудың бiрқатар маңызды индикаторларының тiзбесi және Астана қаласы үшiн олардың мақсатты маңызы 10-кестеде келтiрiлген.

Астана қаласын тұрақты дамыту индикаторлары және олардың
орынды мақсаттары

	Көр- сет- кіш- тер	Өл- шем бір- лі- гі	2004 (факт)	2005 (ба- ға- лау)	2010	2015	2020	2025	2030
1	2	3	5	6	7	8	9	10	11
Экологиялық индикатор
1	Лас- тай- тын зат- тар- ды ат- мос- фера- ға тас- тау, оның іші- нде:	мың. тон- на	93,7 ^*1	98,3 ^*1	93,5	86,8	80,4	74,3	68,4 ^*2
	лас- тау- дың ста- цио- нар- лық көз- дері- нен	мың. тон- на	51,6 ^*1	54,2 ^*1	51,5	47,8	44,4	41,3	38,4 ^*2
	лас- тау- дың жыл- жы- малы көз- дері- нен (ав- токө- лік)	мың. тон- на	42,1 ^*1	44,1 ^*1	42,0	39,0	36,0	33,0	30,0 ^*2
2	1000 тұр- ғынға шақ- қан- да жеңіл авто- моби- льдер	дана	142,7 ^*	150,1	189,1	238,3	270,0	300,3	350,0 ^*3
3	Ат- мос- фера- лық лас- тану дең- гейі (АЛ Д ₅ )	ин- де- кс	3,1 ^*1	3,6 ^*1	2,8	2,5	2,0	1,0	0,9 ^*4
4	Өнді- ріс- тік қал- дық- тар- дың жи- нақ- талуы	мың тек. м	62,29 ^*1	60,05 ^*1	54,05	45,9	34,4	17,2	3,4 ^*2
5	Қатты тұр- мыс- тық қал- дық- тар- дың жи- нақ- талуы	мың. тек. м	616,65 ^*1	751,94 ^*1	676,7	575,2	431,4	215,7	43,1 ^*2
6	ЖӨӨ сый- ымды- лығы- ның дең- гейі	тек. м/ млн. тең- ге	136,0 ^*5	102,9 ^*5	80,8 ^*5	62,3	48,0	37,0	28,5 ^*2
7	Ай- нал- малы және дәй- екті түрде сумен жаб- дық- тау	млн. тек. м	135,0 ^*1	140,75 ^*1	147,8	155,2	163,0	171,0	179,6 ^*2
8	Бір тұр- ғын- ға шақ- қан есеп- тегі қала ішін- дегі жасыл же- лек- тер алаңы	шар. м/ адам	9,8 ^*6	10,5 ^*6	13,0	15,0	17,0	18,5	19,2 ^*7
9	Тұр- ғын үй- лерде және жа- тақ- хана- ларда бір адам- ның тәу- лік- тік су тұты- нуы көр- кей- тудің тө- менгі дәре- жесі- мен көр- кей- тудің жоға- ры дәре- жесі- мен	литр литр	35 ^8 360 ^8	35 ^8 360 ^8	40 300	43 250	45 200	48 180	50 ^9 150 ^9
10	ЖӨӨ таби- ғат қор- ғау іс- шара- лары- на жұм- сал- ған шы- ғыс- тар	%	0,04 ^*5	0,03 ^*5	0,03 ^*5	0,3	0,7	1,1	1,5 ^*9
11	Қайта өң- дел- ген қал- дық- тар- дың көле- мі	%	0	0	10	15	25	50	80 ^*2
12	Жер бе- тін- дегі сар- қынды су жүйе- сін енгі- зу, қала- ның аума- ғын қамту	%	0	0	20	50	70	80	100 ^*2
Экономикалық индикаторлар
13	Ха- лық- тың басы- на шақ- қан- да ^*10	мың АҚШ дол- лары	4,6	6,3	9,4	11,8	22,2	38,5	69,8
Әлеуметтік индикаторлар
14	Туыл- ған- нан бас- тап өмі- рінің орта- ша ұзақ- тығы	жас	70,8 ^*	71,5	71,8	75,0	77,0	78,1	79,1 ^*10
15	1000 туыл- ған- дар шақ- қанда сәби өлімі	оқи- ға- лар	11,7 ^**	14,0 ^*11	11,4	8,0	5,6	4,0	3,3 ^*12
16	10000 тұр- ғын- ға шақ- қанда дәрі- гер- лер- дің саны ^*13	адам	58,0	58,6	61,2	64,2	67,1	70,3	73,4
17	Бала- лар вак- цина- ция- сының дең- гейі ^*14	%	98,5	98,9	99,0	99,0	99,0	99,0	99,0
18	Жұ- мыс- сыз- дар- дың дең- гейі	%	8,3 ^**	8,0 ^*11	6,9	6,0	5,5	4,7	4,0 ^*2
19	Табы- сы төмен ха- лық- тың үлесі күн кө- ріс- тің ең тө- менгі шама- сы азық- түлік қор- жыны- ның құны	% %	1,1 ^* 0,8 ^*	1,4 ^* 0,8 ^*	0,9 0,6	0,8 0,4	0,7 0,2	0,6 0,0	0,5 ^2 0,0 ^2
20	20% халық топ- тары бой- ынша Джин- ни ин- дексі		0,301 ^*	0,300 ^*2	0,250	0,200	0,150	0,100	0,100 ^*2
21	10000 тұр- ғын- ға шақ- қанда қыл- мыс- тың дең- гейі	оқи- ға- лар	83,5 ^*	83,5 ^*	70,0	60,0	45,0	35,0	25,0 ^*2
22	Ха- лық- тың сауат- тылық дең- гейі (орта бі- лім)	%	99,7 ^*	99,7 ^*	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0 ^*2
23	ЖӨӨ құ- рылы- мында бі- лімге кет- кен шы- ғыс- тар	%	1,8 ^*15	1,9 ^*15	2,5	3,0	3,5	4,0	5,0 ^*16
24	Адам- ды дамы- ту ин- дексі		0,842 ^*	0,859 ^*	0,876	0,908	0,920	0,945	0,956 ^*2
25	Ха- лықты қыз- мет- тер- мен қам- ту: орта- лық- тан сумен жаб- дық- тау кәріз	% %	94,3 ^17 72 ^17	96,4 ^17 76 ^17	97,3 82	98,0 88	98,7 92	99,4 98	100,0 ^2 100,0 ^2

       ^*) Қазақстан Республикасының Статистика агенттігі
       ^**) Астана қаласындағы статистика басқармасы
       ^*1) Астана қаласындағы Табиғат қорғау бағдарламаларын іске асыру басқармасы
       ^*2) ЦУРС болжамдары
       ^*3) Астана қаласын дамытудың бас жоспары
       ^*4) 2003 жылы "Казгидромет" РМК, ОС ластау мониторинг орталығы ұсынған атмосфералық ауа сапасының өлшемдеріне сәйкес
       ^*5) Астана қаласының Табиғат қорғау бағдарламаларын іске асыру басқармасы деректерінің негізінде ЦУРС есептері
       ^*6) ГКП "Зеленстрой"
       ^*7) Астана қаласын 2030 жылға дейін көгалдандырудың Кешенді схемасына сәйкес
       ^*8) "Астана су арнасы" ҚКК
       ^*9) Көптеген халықаралық агенттiктер мен сарапшылар ауыз су тұтынуды қанағаттандыру санитарлық-гигиеналық мақсаттар, жуыну және тамақ дайындау үшiн бiр күнде бiр адамға 50 л жеткiліктi деп есептейдi. Су ресурстарын үнемдi пайдалануды жақтаушылар болып табылатын Еуропаның көптеген елдерiнде бiр адамға тәулiгiне кететiн су шығыны 110-150 литрдi құрайды
       ^*10) Норвегияда жастың орташа ұзақтығы, ол әлем елдерiнiң рейтингiнде жасының ұзақтық деңгейi бойынша 1-орында тұр, БҰҰ, 2002 жыл
       ^*11) Астана қаласы Статистика басқармасы деректерiнiң негiзiнде ЦУРС есептерi
       ^*12) 2002 жылғы қорытындылар бойынша ЮНИСЕФ Швеция мен Жапонияда әлемдегi сәби өлiмiнiң көрсеткiшi өте аз
       ^*13) Астана қаласының денсаулық сақтау департаментi
       ^*14) Астана қаласының санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау департаментi. Дүниежүзiлік Денсаулық сақтау ұйымы мен Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлiгi ұсынған балалар вакцинациясының жоспарлы деңгейi кем дегенде 95 % құрайды (ҚР ДМ 26.06.95 г. N 270 бұйрығы)
       ^*15) Астана қаласының Білім департаментi
       ^*16) Білім мәселелерi бойынша Дакарской конференциясының барысында өтпелi экономика елдерiне бiлiм жүйесiн дамытуға елдiң бюджет қаражаттарының 6-7%-ын жiберу ұсынылды.
       ^*17) Астана қаласының санитарлық-эпидемиологиялық қадағалау департаментi
         ^ж Астана қаласын әлеуметтiк-экономикалық дамытудың 2006-2010 жылдарға арналған Мемлекеттiк бағдарламасы

       Қорытынды
      Астана қаласының стратегиялық орнықты даму жоспарының тиiмдi iске асырылуын қамтамасыз ету үшiн стратегиялық мақсаттар мен мiндеттер белгiленген. Олардың шешiлу деңгейiне қарай отырып, мемлекеттiк органдар жұмысының тиiмдiлiгiн сипаттауға болады.
      Сонымен қатар, әрбiр стратегиялық мiндет үшiн астананы дамытудың стратегиялық мақсаттарына қол жеткiзуге бағытталған стратегиялық бастамаларды (iс-шараларды) қамтитын тиiстi бағдарламалар мен (немесе) жоспарлар әзiрленетiн болады.
      Стратегиялық бастамаларды әзiрлеу кезiнде стратегиялық басқарудың мынадай негiзгi қағидаттары сақталатын болады:
      стратегиялық даму жоспарына сай болу қағидаты. Барлық стратегиялық бастамалар Астана қаласының стратегиялық даму жоспарына сәйкес болуы қажет және тиiстi стратегиялық мiндеттердi шешуге бағытталуы тиiс;
      орнықтылық қағидаты. Қаланың ұзақ және орта мерзiмге арналған даму бағдарламалары мен жоспарларына енгiзiлетiн барлық стратегиялық бастамалар орнықтылық қағидаттарына, оның iшiнде экология, экономика, әлеуметтiк және қоғамдық даму сияқты төрт аспектiнi ескере отырып, кешендi тәсiлдi пайдалануға негiзделген болуы қажет;
      сандық және сапалық бағалау қағидаты. Стратегиялық бастамалар өлшеуге келетiн сандық және сапалық көрсеткiштерге ие болуы қажет. Олар өз кезегінде оларды iске асырудың тиiмдiлiгiн бағалауға қатысты негiздiң рөлiн атқарады;
      күштi және әлсiз жақтарды талдау қағидаты. Стратегиялық бастамалар тиiстi күштi және әлсiз жақтарды талдауға негізделген болуы қажет және қолда бар реттеушi (заңнамалық, нормативтiк), ресурстық және уақыттық шектеулердi ескеруi тиiс;
      орталықтандыру қағидаты. Стратегиялық бастамалар әзiрлеудi үйлестiру әкiмдiктiң барлық құрылымдық бөлiмшелерi үшiн орталықтандырылған негiзде жүзеге асырылуы қажет. Бұл стратегиялық мақсаттарды үйлестiрудi және қаланы басқарудың барлық деңгейлерiндегi жұмысты бiр iзге түсiрудi қамтамасыз етуге мүмкiндiк бередi;
      өзара байланыс қағидаты. Барлық стратегиялық бастамалар өзара келiсiлген болуы қажет және бiрiне-бiрi кереғар болмауы тиiс. Ал қарама-қайшылықтар туындаған жағдайда, түпкiлiктi шешiмдi стратегиялық дамудың басымдықтарын ескере отырып, астананың әкiмi қабылдауы тиiс.
      Стратегиялық жоспар бекiтiлгеннен кейiн стратегиялық мiндеттердi шешуге бағытталған Стратегиялық бастамалар жоспары әзiрленетiн болады.
      Стратегиялық жоспардың iске асырылуы қаланың ұзақ мерзiмдi кезеңдегi орнықты дамуын, Астананың болашақтағы жоспарланған кейпiне қол жеткiзудi және Астанаға жүктелген миссияның орындалуын қамтамасыз етедi.
      Стратегиялық мақсаттар мен мiндеттердiң iске асырылуы бағалаулар бойынша 2030 жылға астананың орнықты дамуының мынадай көрсеткiштерiне қол жеткiзуге мүмкiндiк бередi:
      2005 жылмен салыстырғанда ЖӨӨ-ның өсуi 20 еседен асады;
      өнеркәсiптiк өндiрiс көлемi шамамен 25 есеге ұлғаяды;
      жұмыссыздық деңгейi 4 %-ға дейiн төмендейдi;
      арнайы қоқыс орындарына шығарылатын қалдықтардың көлемi оның жалпы көлемiнiң 20 %-на дейiн қысқарады;
      нәрестелердiң 1000 туылған сәбиге шаққандағы шетiнеу оқиғасы 3 есеге жуық азаяды.

      Астана қаласын
2030 жылға дейін орнықты
дамытудың стратегиялық жоспарына
1-қосымша

Астана қаласын тұрақты түрде дамытудың
Стратегиялық картасы
( Қағаз мәтініне қараңыз )

Астана қаласын
2030 жылға дейiн орнықты
дамытудың стратегиялық жоспарына
2-қосымша

Астананың орнықты дамуының негiзгi аспектiсiн талдау

      Астананың ұзақ мерзiмдi ұстамдылығын қамтамасыз ету көзқарасынан келесi негiзгi аспектiлер бөлiп шығарылады:
      Астанамен салыстырмалы дүние жүзiнiң сәтті астаналардың экономикалық даму моделiнiң талдауы;
      Астананың Орталық Азия мемлекеттерiнiң астаналарымен салыстырғандағы бәсекеге қабiлеттiгi факторлары;
      Астананың Қазақстанның басқа iрi қалаларымен салыстырғандағы бәсекеге қабiлеттігi факторлары;
      Астаналық қалалар бюджетiнiң құрылуының халықаралық тәжiрибесi;
      Астананың ағымдағы жағдайының және серпiнiнiң талдауы.

1.1. Әлемнiң бiр қатар астаналарының экономикалық даму моделiнiң талдауы

ХIХ ғасырдың аяғында, 16 мемлекет, соның iшiнде Қазақстан да өз астанасын қайта құрылған немесе бұрыннан берi жұмыс iстеген қалаларға көшiрген (1-кесте).

1-кесте

Мемлекеттердiң жаңа астаналары

N	Ел, жаңа астана	Аста- наны тасы- малдау жылы	Бұрынғы астана	N	Ел, жаңа астана	Астананы тасы- малдау жылы	Бұрынғы астана
1	АҚШ, Вашингтон	1800	Филадельфия	9	Малави, Лилонгве	1965	Зомба
2	Канада, Оттава	1875	Торонто	10	Белиз, Бельмопан	1970	Белиз - Сити
3	Австралия, Канберра	1927	Сидней	11	Танзания, Додома	1973	Дар Эс Салам
4	Пәкiстан, Исламабад	1959	Карачи	12	Кот-д' Ивуар, Ямусукро	1983	Абиджан
5	Бразилия, Бразилиа	1960	Рио де Жанейро	13	Германия, Берлин	1990	Бонн
6	Маврита- ния, Нуакшот	1960	Сент Луис (Сенегал)	14	Нигерия, Абуджа	1991	Лагос
7	Ботсвана, Габеронес	1961	Мафекинг	15	Қазақстан, Астана	1997	Алматы
8	Ливия, Триполи	1963	Бенгази	16	Малайзия, Путраджайя	2000	Куала Лумпур

"Жаңа" астаналардың даму деңгейiн бағалау белгiсi, жыл сайын дүние жүзiлiк экономикалық форуммен өткiзiлетiн елдердiң бәсекеге қабiлеттiлiгi туралы дүние жүзiлiк рейтингiсiндегi жағдайы бойынша анықталады.

2-кесте

Елдердiң негiзгi экономикалық көрсеткiштері

Жаңа астана	Елдiң дүние жүзiлiк рейтингiсiндегі экономикалық бәсекеге қабiлеттiлiгi, 2005 жыл	Елдiң сатып алу мүмкіншілігі паритетi бойынша ЖIӨ, 2004 жыл, млрд. АҚШ долл.	Елдiң тұратын әрбiр жанға мүмкіншілігi паритетi бойынша ЖIӨ, 2004 жыл, АҚШ долл.
Вашингтон	АҚШ (2)	11750,0	40100
Оттава	Канада (14)	1023,0	31500
Канберра	Австралия (10)	611,7	30700
Исламабад	Пәкiстан (83)	347,3	2200
Бразилиа	Бразилия (65)	1492,0	8100
Берлин	Германия (15)	2362,0	28700
Астана	Қазақстан (61)	118,4	7800
Путраджайя	Малайзия(24)	229,3	9700

Дерекнама: Дүние жүзілік экономикалық форум
АҚШ-ның Орталық ақпараттық агенттiгi

Елдiң "жаңа" астана мен қаржы-iскерлiк орталығы арасындағы арақашықтық, сондай-ақ маңызды салыстыру белгiсiнiң бiрi болып келедi (3-кесте). Тарихи құрылған қаржы-iскерлiк орталығына жақын орналасқан қалалар сол орталықтан алыс қашықтықта тұрған қалалардан басқаша дамиды. Қаржы-iскерлiк орталықтан 1000 км арақашықтыққа дейiн орналасқан жаңа астаналар сол орталықтың бәсекелесi емес, "жалғасы" және "қосымшасы" болып саналады. Ал жаңа астана қаржы-iскерлiк орталықтан 1000 км-ден астам арақашықтықта орналасқан болса, онда жаңа астананың дамуын толығымен өздiгімен жұмыс жасайтын қала ретiнде қарастыру керек.

3-кесте

"Жаңа" астаналар және қаржы-iскерлік орталықтары
арасындағы ара қашықтық

Жаңа астана	Астаналар және қаржы-iскерлік орталықтары арасындағы ара қашықтық
Вашингтон	Вашингтон - Нью-Йорк - 300 км
Оттава	Оттава - Торонто - 450 км
Канберра	Канберра - Сидней - 286 км
Исламабад	Исламабад-Карачи - 1100 км
Бразилиа	Бразилиа - Сан-Пауло - 1160 км
Берлин	Берлин - Франкфурт на Майне - 558 км
Астана	Астана - Алматы - 1318 км
Путраджайя	Путраджайя - Куала-Лумпур - 32 км

Сараптауда астаналардың басқа да даму белгiлерi қарастырылған, олар халық саны, астанада тұратын әрбiр жанға деген жалпы аймақтық өнiм көлемi, (бұдан әрi - ЖАӨ), жұмыссыздық деңгейi, мемлекеттiк басқару органдарында қызмет iстеп жүрген халықтың үстемi (4-кесте).

4-кесте

Астаналардың негiзгi әлеуметтiк-экономикалық даму
көрсеткiштерi

Жаңа астана	Жаңа астананың 2003 жылдың аяғындағы халық саны, мың адам.	Астанада тұратын әрбiр жанға деген ЖАӨ, 2003 жыл, АҚШ долл.	Мемле- кеттiк басқару орган- дарында қызмет iстеп жүрген халықтың үстемi, 2003 жыл, %-да	Аста- надағы жұмыс- сыздық деңгейi, 2003 жыл, %-да
Вашингтон	553,5	32750,0	34,2	6,6
Оттава	774,1	32373,0	19,6	6,9
Канберра	323,4	46458,6	24	4,1
Исламабад	901,1	1884,0	32,3	15,7
Бразилиа	2145,8	3989,6	48	4,0
Берлин	3472,0	21789,0	22,3	6,0
Астана	529,4	3369,4	22	8,4
Путраджайя	40,0	8092,0	-	-

      Сараптау көрсеткендей, Астана бiр қатар параметiрлерi бойынша, Бразилияның астанасы Бразилиамен тарихи құрылу алғышарты, қазiргi сәулеттiк бейнесi, сондай-ақ экономикалық даму екпiнi мен бағыты бойынша салыстырмалы.
      Бразилияның Астанадан негiзгi айрықша ерекшелiктерi:
      бұрынғы астаналары мемлекеттiң қаржы-экономикалық орталықтары, дамыған қалалары болып келген;
      жаңа астаналар бұрынғы астаналардан анағұрлым алыс арақашықтықта орналасқан (Бразилиа - Сан-Паулу - 1160 км, Астана - Алматы - 1318 км);
      астананың бас құрылыс жоспарларын жетiлдiруде дүние жүзiне танымал сәулетшiлердiң қатысуы (Лусиа Коста, Кисе Курокава);
      астаналардың халық санының өсуi ең алдымен мемлекеттік қызметкерлердiң және еңбекшi мигранттардың басқа елдi аумақтарынан көшу есебiнен болған;
      2005 жылы мемлекеттердiң дүние жүзiлiк бәсекеге қабiлеттiлiгiндегi ұқсас жағдайы (Бразилия - 65, Қазақстан - 61);
      астананың жалпы аймақтық өнiмнiң тұратын әрбiр жанға бiршама тең көлемi (Бразилиа - 3 989,6 АҚШ доллары, Астана - 3 369,4 АҚШ доллары);
      - халықтың мемлекеттiк басқару саласында толық жұмыс бастылығы.
      Бразилияның жаңа астанасын салуының негiзгi себептерi:
      - бұрынғы астана Рио-де-Жанейроның мұхит жағалауында орналасқаны (табиғи катаклизмның қаупi);
      - ел орталығының экономикалық дамуын ыңталандыру қажетi;
      - ел азаматтарының ұлттық бiрлестiк сезiмiн тудырудың мүмкiншiлігі.
      1960 жылдың 21 сәуiрiнде Бразилиа Бразилияның ресми астанасы болып жарияланды. Жаңа астана орналасқан участкi Бразилияның ерекше аумақтық бiрлiгi - Федералды астаналық округi болып аталды.
      1960 - 2004 жылдар арасында Бразилия астанасының халық саны 140,2 мың адамнан 2 233,6 мың адамға дейiн көтерiлдi (сәйкесiнше, елдiң жалпы халық санында астананың халық үлесi 0,2 %-дан 1,2 % дейiн өстi). Алғашында жаңа астананың негiзгi бөлiгiн бұрынғы астанадан көшiп келген мемлекеттiк қызметкерлер және олардың жан ұялары құраған. Бразилия астанасының одан арғы даму барысында қала маңында қоныстар құрылған, елдiң басқа аумақтарынан еңбекшi мигранттар көшiп келген. Қазiргi уақытта Федералды астаналық округта жыл сайынғы халық санының өсуi орташа есеппен 5,0 мың адамдай құрайды.
      Федералды округ Бразилиа iс жүзiнде толығымен мемлекеттiк басқару жұмыстарға бағдарланған орталық астаналық округке (министрлiктер, ведомстволар, шет ел мемлекеттерiнiң дипломатиялық өкiлдiктерi, халықаралық қаржылық ұйымдардың кеңселерi) және астаналық қалаларға қызмет көрсетiп, жергiлiктi өнеркәсiп мәнiн дамытатын, Бразилиядан 50-300 км арақашықтан орналасқан спутник-қалаларға бөлiнген. Бразилиа негiзiнен, мемлекеттiк секторға бағытталған қала, тұрақты даму стратегиясына ие бола алады деген дәлелдiң расталуының үлгiсi болып келедi.
      Бразилияның негiзгi даму көрсеткiштерi:
      Бразилиа экономикасында келесi қызмет көрсету түрлерi басымды дамыған: мемлекеттiк, байланыстық, қаржылық, заңды және ойын-сауық мекемелерi қызметтерi. 2002 жылы астананың ЖАӨ құрылымында ауыл шаруашылық үлесi жалпы көлемнен - 0,7 %, өндiрiс - 6,3 %, қызмет көрсету - 93 % құрады;
      Астана бюджетiнiң басты түсiмi орталық үкiметтен берiлетiн қаржыдан құрылуы (Бразилия Конституциясының 21-бабына сәйкес);
      1960 жылдары қаланың халық санының нольдi белгiден 2 282 мың адамға дейiн 2004 жылы көтерiлуi;
      жұмыссыздықтың төмен көрсеткiшi (2003 жылдың қорытындысы бойынша - 4 % арасында);
      көлiк коммуникацияларының жайлы шешiмi, қиылысу автострадалардың жоқ болуы, көлiк қозғалысын жүру жолдармен эстакада жүйелерi арқылы реттеу;
      астананың еңбекшi мигранттармен толып кетуiнен аман болу үшiн, өндiрiстiк кәсiпорындардың спутник-қалаларында орналасқаны;
      тұрақты қалалық жобалау моделiнiң сәттi жетiлдiрiлуi: 1987 жылы ескерткiштер және мұралар бойынша Халық аралық кеңес (ЮНЕСКО) қаланы қорғауға жататын, "Дүние жүзiлiк мирастар объектiлерi тiзiмi" - не қосты. 1987 жылы ЮНЕСКО бiр адамға деген жасыл кеңiстiктiң аумағы кемшілiксiз деп тапты (тұратын әрбiр жанға 25 ш.м. ).

5-кесте

Бразилиа қаласының 1994-2004 жылдардағы жалпы өңiрлік өнiмi

	ЖӨӨ, млн. АҚШ долл.	Халық саны, адам	Тұратын әрбiр жанға ЖӨӨ, АҚШ долл.	Елдiң ЖIӨ-нiң жалпы көлемiндегi астананың ЖӨӨ үлесi,%
1994	8473	1737156	4877,5	1,94
1995	15566	1784047	8724,7	2,05
1996	17228	1830606	9411,5	2,12
1997	17930	1877015	9552,7	2,27
1998	20786	1923619	10805,5	2,75
1999	12288	2010527	6111,8	2,26
2000	13964	2051146	6808,2	2,48
2001	10207	2101818	4856,0	2,00
2002	6901	2145839	3216,0	2,00
2003	8737	2189789	3989,6	2,00
2004	8455	2233613	3785,3	2,00

Дерекнама: Бразилияның Ұлттық санақ және география агенттiгi

Астаналық округте тұратын әрбiр жанға деген ЖӨӨ елдегi орташа көрсеткiштен кем дегенде 2 рет асты. Елдiң жалпы өнiмiндегi Астананың ЖӨӨ үлесi бiрнеше жылдар бойы бiр деңгейде тұрып, оның
2 % құрады.

6-кесте

Бразилиада өндiрiлген өнiмнiң жалпы қосылған
құнының құрылымы

Экономикалық қызметтiң түрлері	1990	1995	2000
Ауыл, орман және балық шаруашылығы, мал шаруашылығы	0,27	0,53	0,47
Өндiру өнеркәсiбi	0,49	0,01	0,02
Өңдеу өнеркәсiбi	1,37	2,15	2,90
Электр, газ және сумен жабдықтау	0,30	0,77	0,74
Құрылыс	1,68	4,44	3,98
Сауда, автокөлiктердi, тұрмыс бұйымдарды және жеке пайдалану заттарды жөндеу	3,64	3,43	2,20
Қонақжайлар және мейрамханалар	0,85	1,54	0,92
Көлiк және жүктердi сақтау	0,70	1,55	1,84
Байланыс	0,73	3,82	3,89
Қаржылық қызмет	68,60	34,08	28,81
Жылжымайтын мүлiкпен операциялар, жалдау және тұтынушыларға қызмет көрсету	3,31	8,62	10,50
Мемлекеттiк басқару, қорғаныс және әлеуметтiк қамтамасыз ету	17,34	35,93	40,49
Бiлiм беру, денсаулық қорғау және әлеуметтiк қызмет көрсету	0,98	2,51	2,45
Басқа әлеуметтiк және дербес қызметтердi көрсету	0,07	0,20	0,24
Коммуналдық қызметтер көрсету	0,15	0,40	0,42
Жиыны	100,00	100,00	100,00

Дерекнама: Бразилияның Ұлттық санақ және география агенттiгi

      Бастапқы жылдары "жаңа" астананың жергілiкті үкiметi өз алдына қойған басты мiндеттерiнiң бiрi, өндiрiс саласында ұстамды қызмет iстеп жатқан және одан арғы өсу потенциалы бар кәсiпкерлермен байланысты құру және жақсарту болған. Мемлекеттік қолдауда негізгi артықшылық (несиелер беру, мемлекеттiң қарызға кепiлдiк беруi) тұтыну тауарлардың экологиялық таза өндiрiсiн жақсартатын кәсiпорындарға берiлген. Осымен байланысты, астанада негiзiнен жеңiл, фармацевтикалық өнеркәсiп, компьютерлердi жинақтау, электрондық жинақтайтын бұйымдарды өндiру, жиһаздарды және басқа ағаш өнiмдерiн өндiру, зергерлiк қызмет, асыл тастарды өңдеу қызметтерi дамыған. Өнеркәсiптiң астанадағы ЖӨӨ құрылымындағы үлесi бiртiндеп өсiп келедi (1985 жылғы 3,5 %-дан 2002 жылы 6% дейiн).
      Қазiргi кезде астанада орталық және жергiлiктi билiк органдарының басты күштерi алдымен кiшi бизнестi даму есебiнен, қаладағы iскерлiк белсендiлiктi асыруға бағытталған.
      Жеке салада кiшi қолөнер, мейрамханалар, такси, дүкендер, кинотеатрлар кеңiнен дамыған. Бұған жергілiктi органдар билiгiнiң кредиттердi жеңiлденген шарттар бойынша беруi, кәсiпкерлер қызметкерлердi кәсiпкерлiк әдетке үйрету және жеке бiлiктiлiгiн жетiлдiру бағдарламалары жағдай жасайды.
      Аграрлық салада жоғары технологияларды енгiзу Бразилианың басты экономикалық дамуының бағыты болып келедi. Жергiлiктi басқару органдары тауарлар мен қызметтердi үлкен қосымша құнмен өндiретiн кәсiпкерлермен белсендi жұмыс жасайды. Жергiлiкті билiктiң ұйымдастық қолдауы шартында астанада халықаралық көрмелер, конференциялар өткiзiледi, халықаралық байланыстарды жақсарту, елдер арасында тәжiрибелердi бөлiсу мақсатында кәсiпкерлер делегацияларының шет елдерге баруы жетiлдiрiледi.
      Бразилиада ғылыми маңызды өнiмдердi қаржыландыру және енгiзу келесi тiзбе арқылы жүзеге асырылады: "үкiмет - университет - кәсiпорын". Ғылыми зерттеу жұмыстардың басты кезеңiн жетiлдiру үшiн, мемлекеттiк гранттар қарастырылған.
      Бразилиа елдiң саяси орталығы ретiндегi негiзгi арналымына қарамастан, онда мәдени әдетi де мықты дамыған. Қалада көптеген саябақтар мен көңiл көтеретiн орындар да бар, сондай-ақ бiрнеше сахнадан тұратын Ұлттық театр, Бразилия мұражайы, ел тарихы Институты жұмыс iстейдi. Қаланың негiзгi бөлiгiне орманды жерлер мен спорт құрылыстар кешендерi iргелеседi. Жасанды көл жағалауында шет ел мемлекеттердiң елшiлiк ғимараттары, су және кей бiр басқа спорт түрлерiнiң құрылыстары, ел Президентiнiң резиденциясы салынған. Бразилиада iшкi және сыртқы туризм анағұрлым күштi дамыған.
      Мемлекеттiк басқару саласында жұмыс iстеп жатқан адамдар үлесi, жұмыссыздық деңгейi, ауа райы жағдайы және басқа белгілер бойынша Астана сонымен қоса Оттавамен салыстырмалы. Оттава дүние жүзiндегi ең сәттi дамыған астаналардың бiрi. Ол Канаданың әкiмшiлiк және экономикалық орталығы болып келедi. Қала саяхатшыларды тарту үшiн, табиғи ауа райылық жағдайларды тиiмдi пайдаланады.
      2003 жылдың қорытындылары бойынша, Оттава Канада қалалары iшiнде ЖӨӨ көлемi жағынан алда тұр. Оның ЖӨӨ көлемi 31531,0 млн. АҚШ долларына дейiн жеттi. Оттаваның тұратын әрбiр жанға деген ЖӨӨ 32,4 мың АҚШ доллары.
      Бағдарламалық қамтамасыз ету және телебайланыстар, микроэлектроника, кәсiби қызметтер (инженерлiк және жобалы), биотехнологиялар, туризм салаларында кластерлердiң бар болуы және оның жылдық өсуi Оттава экономикасының даму факторының негiзi болып келедi. Оттаваның кластерлерi экономикалық дамудың катализаторлары болып келедi, олар қаланың табыс көлемiнiң экспорттық сатулар есебiнде өсуiн кепіл етедi.
      Оттавада кластерлердiң құрылу және дамуының басты алғышарттары:
      мемлекеттiң бiлiмге деген үлкен инвестициялары;
      муниципалдық технологиялар мен бизнес саябақтарын ашу (осы шартта, кәсiпорындардың инженерлiк қамтамасыз етуден, ғимараттар мен құрылыстарды жобалау, ашық қойма қоршауларды қою, саябақтар аумағындағы жұмыс iстеу шарттары мен мiндеттерi толығымен анықталған);
      мемлекеттiк және жеке инвестицияларды ынталандыру арқылы ғылыми зертханаларды ашу;
      жергiлiктi үкiметтермен салық ақысын реттеу арқылы құрылған жайлы салық тәртiбi (Канаданың салық заңдарына сай, шет аймақтардың салық ақыны анықтауда ықпалды өкiлеттiгi бар).
      Оттаваның iшкi және сыртқы нарықта бәсекеге қабiлеттiлiгiнiң негiзiн астаналық мемлекеттiк және дара денсаулық сақтау, бiлiм беру институттардың ғылыми зерттеулерi мен технологиялық зерттемелерi құрайды, осы мекемелерге орталық үкiметтен үлкен қаражаттық көмек көрсетiледi.
      Оттава елдiң iрi ғылыми орталығы және АҚШ-ң телебайланыстық технологиялар, микроэлектроника салаларында ғылыми-зерттеулер орталығының бәсекелесi болып табылады.
      Астана тұрғындарының көпшiлiгi орталық және жергiлiктi мемлекеттiк басқару органдарында (барлық қызмет ететiн адамдар санынан 19,7 % ) және сауда саласында (14,1 %) қызмет атқарады. Қала маңының 300 мың акрдей жерi фермерлiк шаруашылықта болғандықтан, өңдеушi өнеркәсiп саласында қызмет ететiн азаматтардың көпшiлiгi негiзiнен агроөнеркәсiптiк өнiмдер мен технологияларды жетiлдiрумен айналысады.

7-кесте

Оттава қаласы халқының жұмыспен қамту құрылымы, 2003 жыл

Оттава	мың адам	%
Жұмыспен қамту, барлығы	463,0	100
сонымен қатар экономикалық қызмет түрлерiнде
коммуналдық қызметтер	1,7	0,4
өңдеушi өнеркәсiп	22,5	4,9
құрылыс	22,3	4,8
сауда	65,3	14,1
тасымалдау және сақтау	18,6	4,0
қаржылық, сақтандыру қызметi, жылжымайтын мүлiкпен операциялар, жалдау	23,4	5,1
кәсiби, ғылыми және техникалық қызмет көрсету	52,2	11,3
басқару, әкiмшiлiк және басқа қамтамасыз етулер	20,7	4,5
бiлiм беру қызметтерi	30,6	6,6
денсаулық сақтау және әлеуметтiк қызметтер	41,1	8,9
ақпарат, мәдениет және ойын-сауық	25,2	5,4
қонақжайлар және қоғамдық тамақтану қызметi	24,4	5,3
басқа қызмет көрсетулер	23,8	5,1
мемлекеттiк басқару (орталық және жергiлiктi үкiмет органдары)	91,2	19,7

Дерекнама: Оттава қаласының санақ Департаментi

      Қазiргi уақытта қалалық басқармасының жергiлiктi органдарының негiзгi мiндеттерi:
      барлық кәсiпкерлiк қызмет түрлерiне қолдау көрсету, бизнесмендер арасында байланысты жақсартуда жәрдемдесу;
      бiлiмнің жоғары деңгей сапасын қолдау;
      зерттеу институттарға және оқу орындарға зерттеу жұмыстарды және технологияларды коммерциялауда жәрдемдесу;
      өз өнiмдерi мен қызметтерiн халықаралық нарыққа шығаруға ынталанатын кәсiпорындарға қолдау көрсету;
      жаңа кластерлердiң дамуына жәрдемдесу;
      Оттаваны өмiр сүру, жұмыс iстеу, инвестициялау және туризм үшiн сәтті қала ретiнде iшкi және сыртқы нарықтарда позиционерлеу.
      2001 жылы Оттаваның зерттеу және инновациялар Орталығының талабымен кәсiпкерлiк қызметтi қолдау орталығы құрылған. Бұл орталық, сондай-ақ, Оттава қаласының бюджетiнен де қаржыланады. Орталықтың негiзгi мiндетi кәсiпкерлерге кеңес беру, инвесторлармен байланысты жақсарту, серiктестiктердi iздеуде көмек көрсету болып келедi. 2005 жылы қала Оттава университетi негізiнде жүк машинаны өндiру саласындағы жаңа инновация орталығын ашуда қаржы бөлiстi. Осы орталықтың басты мақсаты атмосфераға зиянды заттардың ең аз мөлшерiн шығуын қамтамасыз ететiн, дизель моторларын өндiретiн жаңа технологияларды жетiлдiру болды. 2004 жылдың қорытындысы бойынша, мемлекеттің Оттава университетiнiң негiзiнде құрылған технологиялар трансфертi мен кәсiпкерлiк Орталығына берiлген зерттеу жұмыстарына деген тапсырыс үлесi 15% кем құрады.
      Оттаваның маңызды табыс көзiнiң бiрi туризм саласы болып келедi. Осымен байланысты жергiлiктi басқару органдары жайлы мәдениеттi ортаны және әдемi қоршаған ортаны құруға, сондай-ақ астананың имиджiн құруға көп инвестициялар жасайды. Қыс мезгiлiнде Оттава қаласының ең көрнекті мирасқорының бiрi Ридо арығы болып келедi. Аяздың басталуымен бұл арық дүние жүзiндегi ең ұзын ақысыз сырғанаққа айналады. Оның ұзындығы 7,8 км дейiн жетедi. Жаз мезгілiнiң басында Оттавада әлемге әйгiлi Қызғалдақ Фестивалi өтедi. Бұл мерекелер кең жарияланып, Канаданың басқа аумақтары мен шет елдер саяхатшыларын тартады.
      Бiрнеше мемлекет астаналарының дамуына талдауы келесiнi көрсетедi:
      негiзiмен мемлекеттiк қызметті атқаруға бағдарланған қала ұзақ мерзiмдi болашақта ұстамды дами алады;
      астана елдiң әкiмшiлiк және саяси орталығы басқармасы ретiнде ғана емес, солай-ақ ел тұрғындары мен шет ел саясатшыларын тартатын, мәдени мирасқорларды сақтап, дамыту тиiс;
      астананың өндiрiстiк инфрақұрылымының басты бөлiгi қалаға iргелесiп тұрған аудандарда орналасу және астана тұрғындарының сұранысын қамтамасыз етуге бағдарлану керек;
      жергiлiктi билiктiң күшi шикiзат емес өнеркәсiптi, кiшi және орта бизнестi, жоғары технологияны, ғылыми маңызды өнiмдi өндiру және кластерлi әдiстi қолдануды қадағалауда мақсаттану керек.

1.2. Астананың бiрқатар Орталық Азия мемлекеттерiнiң
астаналарымен салыстырмалы бәсекеге қабiлеттiгi факторлары

      Қазақстан астанасының бәсекелес басымшылығын зерттеу мақсатында көршiлес мемлекеттер - Қырғызстан, Өзбекстан астаналарының дамуы қарастырылды.
      2003 жылы ЖӨӨ-ң 107 % орташа жылдық өсу қарқынында Бiшкек қаласының ЖӨӨ-мi 2,2 млрд. сом, немесе 77,86 млрд. теңге құрады (елдiң ЖIӨ-мi 27,5%).
      Қала аумағында мыңға жуық өнеркәсiптiк кәсiпорындар жұмыс iстейдi. Бiшкектiң анағұрлым тез дамып келе жатқан өнеркәсiп салалары: азық-түлiк тоқыма өнеркәсiбi, машина жасау және құрылыс заттарды өндiру.
      Қырғызстанның негiзгi интеллектуалды мүмкiндiгi Бiшкекте топталған. Республиканың ЖОО-ң 70 % осында орналасқан (29 ЖОО-ры) және 2003 жылы елдiң барлық студенттерiнiң 53 % осында бiлiм алған.
      Жұмыс күштiң, жылжымайтын мүлiктiң және жалдау құнының арзан болу себiнен Бiшкек шет ел инвесторларына тиiмдi жер. Қырғызстан мемлекетiнiң астанасында көптеген халықаралық симпозиумдар, конференциялар мен семинарлар өткiзiледi.
      Бiрақ осымен қоса қалада көп мәселелер де бар.
      Аса маңыздысы - үнемi кедейлiкпен азаматтардың көпшiлiгiнiң төмен өмiр сүру деңгейi. 2003 жылдың қорытындысына сай, Бiшкекте орташа айлық еңбек ақы - 2 626 сом, немесе 8 666 теңге құрады, кедейшiлiк деңгейi - 23 %, бұл ретте халықтың 2,6 % тым кедейшiлiк жағдайында тұр.
      Ташкент қаласы бәсекеге қабiлеттiлiгi бар, жоғары дайындық деңгейлi өнiмдi өндiруге айрықша өнеркәсiптiк басшылыққа ие. Республиканың ЖIӨ-де астананың жалпы өнiм үлесi 15 % шамасында (2003 жылдың қорытындысына сай) тұр. Ташкент қаласының жетекшi өнеркәсiп саласы - машина жасау және металл өңдеу. Ташкентте, сонымен қатар жеңiл (мақта-мата, тоқыма, аяқ киiм және т.б.) химиялық, мұнай химиялық және химия-фармацевтикалық, азық-түлiк өнеркәсiбi кеңiнен дамыған.
      Ташкент қаласы артықшылығының бiрi - тез өсетiн еңбек ресурстары мен жұмыс күшiнiң салыстырмалы төмен құны.
      Ташкентте, Бiшкекте сияқты халықтың өмiр сүру деңгейi төмен. Астанамен салыстырғанда Ташкентте халықтың табыс көлемi, өмiр сүру минимум деңгейi төмен, бiрақ Астанада жұмыссыздық деңгейi үлкен.
      Ташкент халықаралық симпозиумдар, жиналыстармен семинарларды өткiзу орны болып саналады. Қаланың жылы ауа райы, тарихи мұражайлары мен мәдени мирасқорлары саяхатшыларды Ташкентке келуiн тартады.
      Бәсекеге қабiлеттiгi факторлары бойынша, Астана қаласы Бiшкек пен Ташкент қалаларынан анағұрлым асады (8-кесте). Бiшкек пен Ташкентке қарағанда Астанада халықтың өмiр сүру деңгейi бiрталай жоғары, тұратын әрбiр жанға деген ақша табысы 30 есе кем. Елдiк деңгейде Қазақстан туу кезiнде өмiрдiң күтiлетiн ұзақтылығының көрсеткiштерi, бiлiм деңгейi және 1 жанға шаққандағы ЖӨӨ-нiң көрсеткiштерi негiзiнде есептелiнетiн адамдық даму индексi бойынша Өзбекстан мен Қырғызстан елдерiне қарағанда алда келедi.
      Астана қаласы қарастырылып отырған астаналардың экономикасына шетел инвестицияларын тарту көлемi бойынша бiрiншi орында тұр. Қазақстан Республикасының астанасының тұрғындарының кәсiпкерлiк әрекетi өте жоғары деңгейде. Бұл факторлар қаланың бюджет кiрiсiнiң деңгейiне әсер етедi. 2003 жылы 1 жанға шаққандағы Астана бюджетiнiң кiрiстерi 388 АҚШ доллары, Бiшкек бюджетiнiң кiрiстерi 36,3 АҚШ доллары, Ташкент бюджетiнiң кiрiстерi 70 АҚШ доллары болды.
      Сондай-ақ, Астананың негізгi артықшылығы - қылмыстықтың төмен деңгейi, маманды кадрлердiң бар болуы, мемлекеттiң саяси тұрақтылығы.
      Сонымен қатар, Қазақстан астанасының басқа Орталық Азия      мемлекеттерiне қатысты бәсекеге қабiлеттiлiгiн нығайту үшiн, жалпы салыстырмалы талдау өткiзiлiп үй-жай қызметтердiң, пәтерлердi, кеңселердi, жиналыстарды өткiзу залдарын жалға алу, негiзгi тұтыну тауарлар, жұмыстар мен қызметтердiң және басқа ұсыныстардың бағасын анықтау үшiн, арнайы зерттеу жұмыстары өткiзiледi.

8-кесте

    Бiрқатар Орталық Азия мемлекеттерi астаналарының жеке
    бәсекеге қабiлеттiлiгi факторы бойынша салыстырмалы
                        кесте, 2003 жыл

Бәсекеге қабiлеттiлігі факторы	Ташкент	Бiшкек	Астана
Халықтың экономикалық белсендiгiнiң деңгейi, %	59,4	65	64,8
ЖӨӨ, млн. АҚШ долл.	1279,5	536,6	1923,5
Республиканың ЖIӨ-гi ЖӨӨ үлесi, %	14,03	27,5	6,4
Тұратын әрбiр жанға деген ЖӨӨ, АҚШ долл.	360	660	3369
Жұмыссыздық деңгейi, %	4,4	1,4	8,4
Орташа еңбекақы, АҚШ долл.	50	70	246,2
Өнеркәсiптiк өнiмнiң көлемi, млн. АҚШ долл.	870,3	206,4	252,8
Келесi жылға деген өндiрiстiк өнiмнiң физикалық көлем индексi, %-да	112,5	109,0	110,8
Мемлекеттiң өндiрiстiк өнiмнiң жалпы көлемiндегi үлесi, %-да	25	20	8,3
Тартылған шетел инвестициялардың көлемi, млн. АҚШ долл.	208,3	517,3	1028,8
1 шаршы метр үй-жайдың орташа шынайы құны, АҚШ долл.	140	223	384,3
ЖОО-лар саны	29	31	19

Дерекнама : ҚР-ның Статистика агенттiгi
           Қырғыз Республикасының Мемстаткомитетi
           Ташкент қаласының Статистика басқармасы
           Есепте мемлекеттердiң Ұлттық банктерiнiң ресми курстары пайдаланылған.

1.3. Астананың Қазақстанның басқа iрi қалаларымен
салыстырмалы бәсекеге қабiлеттiлiгi факторы

      Талдау қалалардың келесi бәсекеге қабiлеттiлiгi факторларына негiзделген:
      халықтың шоғырлануы;
      еңбек нарығы, жергiлiктi үкiметтiң халықтың қызмет ету саласындағы саясаты;
      бiлiм сапасы, бiлiм және ғылыми мүмкiншiлігінiң бар болуы жоғары мамандандырылған кадрлердiң бар болуы;
      халықтың өмiр сүру және қауiпсiздiк деңгейi;
      экономиканың инвестициялық тартымдылығы;
      халықаралық саяси орталық ретiнде толық функциясы.
      Астананың басты бәсекелестерi ретiнде Қазақстанның iрi қалалары - Алматы мен Қарағанды қарастырылған (9-кесте).
      Талдау көрсеткендей, Алматының үлкен бәсекелестiк артықшылықтары бар. Қала елдiң қаржы орталығы, Қазақстанның басқа аудандары арасында инвестициялық тартымдықтың жетекшiсi болып келедi. Алматының жоғарғы көрсеткiштерi негiзiнен қалада iрi компаниялардың, халықаралық ұйымдардың орталық кеңселерiнiң орналасуымен байланысты. Сонымен қатар, Астанада дипломатиялық қалашықтың салыну себебiнде, шет елдердiң елшiлiктерi мен халықаралық ұйымдары астанаға көшуде.
      Қазақстанның бұрынғы астанасы Алматыда елдiң ең танымал және талапкерлермен үлкен сұраныста болатын жоғарғы оқу орындары орналасқан. Республика бойынша, осы қала кәсiпкерлiктiң даму деңгейiнде жетекшiлiк алады. Алматыда 1000 халық санына кiшi және орта бизнестiң ең көп көлемi анықталған. Бұл шарт, қатаң бәсекелiстiк пен сәйкес сервистiк қызмет көрсетудiң, және басқа тауарлар, жұмыстар мен қызметтердiң анағұрлым жоғары деңгейiне әкелдi.
      Сонымен қатар, Алматы атмосфералық ауаның жоғары ластануы мен географиялық орналасқан жерiмен (жер сiлкiнiсi, сел қаупi), тиiмсiз экологиялық жағдайымен және қаланың имиджiне жағымсыз әсер ететiн қылмыстықтың жоғары деңгейiмен сипатталады.
      Қарағанды негiзiнен өнеркәсiптiк қала болып саналады, қала шетiнде бай көмiр-металлургиялық базалардың бар болуы үлкен инвестицияларды, тартады. Қала, сондай-ақ, жастарға республиканың танымал жоғары оқу орындарында бiлiм алу үшiн тартымды. Бiрақ қазiргi уақытта ЖОО-ң түлектерi Астанада қызмет етедi. Бұл ретте, қалада қызмет көрсету және сауда салаларының бiршама дамығанын айта кету керек. Олардың бiрi, қаланың Астанаға жақын орналасуы және астана тұрғындарына қызмет көрсету және сауда талаптарына жауап беру мүмкiншiлігі.
      Астана мен Алматыға қарағанда Қарағандыда тұратын әрбiр жанға деген ең аз табыс көрсеткiшi байқалады. Сонымен қатар, жұмысқа орналасу мүмкiншiлiгiнiң шектелуi сияқты жағымсыз факторлары, елдегi қылмыстықтың ең жоғары көрсеткiшi және жағымсыз экологиялық жағдайы бақыланады.
      Талдау көрсеткендей, Астананың елде жетекшiлiк орны алатын факторларының бастысы едәуiр маманды еңбек ресурстарының бар болуы (қызмет ететiн адамдардың жалпы санында жоғары және орта кәсiби бiлiмi бар азаматтардың үлесi 55 астам пайызын құрайды) болып келедi. Орталық және жергiлiктi мемлекеттiк органдардың, мемлекеттiк және дара кәсiпорындардың, денсаулық сақтау және бiлiм беру мекемелердiң, құрылыс ұйымдардың мамандарға және күтушi қызметкерлер деген сұранысы жоғары.
      Бұл ретте, Астанада 2004 жылы өнеркәсiптiк кәсiпорындардан келесi өнеркәсiп түрлерiндегi техникалық мамандар үлкен сұраныста болған:
      азық-түлiк өнiмдердiң өндiрiсi;
      машиналар мен жабдықтардың өндiрiсi;
      дайын металл бұйымдардың өндiрiсi;
      тоқыма және тiгiн өнеркәсiбi.
      Астана қаласының еңбек нарығында өнеркәсiптiк кәсiпкерлермен ең көп талаптанған мамандықтар: қосалқы жұмысшылар, электрслесарьлар, электргаздәнекершiлер, машина реттеушiлер, аспазшылар және т.б. ¹ . Қалада соңғы екi жыл бойы Қазақстан бойынша ең төмен жұмыссыздық деңгейi байқалады.
      Астанада Қазақстанның басқа қалаларымен салыстырғанда халықтың табыс табу деңгейi анағұрлым жоғары. Сонымен, астанада бiр қызметкердiң орташа айлық еңбек ақысы Қарағандыдан 70 % және Алматыдан 6 % артық.
___________________________
¹ Астана қаласы әкiмшiлiгiнiң деректерi мен Қазақстан Республикасы Индустрия және сауда министрлігінің есебі "2003-2015 жылдарға қабылданған индустриалдық-инновациялық даму стратегиясын 2004 жылы жетiлдiру шараларды"

      Жұмысқа орналасу және үлкен табыс табу мүмкiншiлiгi Астанаға елдiң басқа аумақтары және басқа мемлекеттер азаматтарының көшiп келуiнiң басты факторы болып келедi.
      Сонымен қатар, Астана елдiң ең қауiпсiз ауданы болып саналады, 2004 жылы астанада Қазақстанның басқа аумақтарымен салыстырғанда ең төмен қылмыстар саны бақыланған.
      Астанаға жас мамандардың келуiн тоқтататын мәселесiнiң бiрi үй-жайлардың жоғары бағасымен, олардың шектелген сатып алу жағдайы болып келедi.
      Сонымен, Астана жоғарыда аталған бәсекеге қабiлеттiлiгi факторлары бойынша басшылықты сақтап жетiлдiру, басқа бағыттарда бәсекеге қабiлеттiлiгi жағдайын жақсарту керек.

9-кесте

Қазақстанның iрi қалалары арасындағы бәсекеге
қабiлеттілік факторлары бойынша салыстырмалы кесте

Бәсекеге қабiлеттілік факторлары, 2004 ж.	Алматы	Қарағанды	Астана
Халықтың экономикалық белсендiлiгi деңгейi, % Сәйкес орта республикалық көрсеткiшке деген қатынасы, %	62,7 89,7	62,5 89,4	69,1 98,8
Жұмыссыздық деңгейi, % Сәйкес орта республикалық көрсеткiшке деген қатынасы, %	8,8 100,4	11,8 103,4	8,3 99,9
Тұратын әрбiр жанға деген ақша табысы, теңге Сәйкес орта республикалық көрсеткiшке деген қатынасы, %	24235 189,0	14051 109,7	26196 204,3
Орташа айлық еңбекақы, теңге Сәйкес орта республикалық көрсеткiшке деген қатынасы, %	39614 139,9	24312 85,8	41921 148,0
Сапалы жоғары бiлiм (ЖОО-дың бар болуы, ҚР БҒМ ЖОО-ң рейтингi)	Аль-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетi (1 орын), ҚазМАУ, КИМЭП, ҚБТУ	Е.А.Букетов атындағы Қарағанды мемлекеттiк универ- ситетi (3 орын), ҚМТУ	Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық универ- ситетi (2 орын), ММУ-ң филиалы
Атмосфералық ауаның ластану индексi ²	15,0	12,5	3,1
Атмосфералық ауаның ластануына әсер ететiн негiзгi факторлар	Автотранс- порт, энергетика	Энергетика, көмiр өндiру өнеркәсiбi, авто- транспорт	Автотранс- порт, энергетика
Бiрiншi және қайталама нарықта 1 шаршы метр үй-жайдың шынайы орташа құны, мың теңге	56,5	31,5	57,5
Қоғамдық тамақтану орындардың әрбiр жанға қызмет көрсету көлемi, теңге	5519	1438,2	4490
Қауiпсiздiк (1000 тұрғындарға деген тiркелген қылмыстар саны)	15,5	26,9	8,3
Тұратын әрбiр жанға деген бастапқы қорға инвестициялар, мың теңге	690,0	517,3	425,0
Халықаралық саяси орталығы ретiнде жұмыстың толығы	Халықаралық ұйымдардың өкiлдiктерi мен елшi- лiктерiнiң көпшiлiктерi бас кеңсе- лерiн Алматыда ашқан.	-	Елшілiк- тердiң, дипло- матиялық өкiлдiк- тердiң, сондай-ақ халықаралық ұйымдардың кеңсе- лерiнiң бiршама бөлiгi диплома- тиялық қаланың салыну үстемiне сай астанаға көшiп жатыр.

Дерекнама: Қазақстан Республикасының Статистика агенттiгi
Қазақстан Республикасы Бiлім және ғылым министiрлiгi

___________________________
² Атмосфералық ауаның ластану индексi (АЛИ) қалада өлшенген қосалқы заттардың концентрациясын ескеруге және ластану деңгейiн бiр санмен қорытындылауға жағдай жасайды. АЛИ - бұл диоксид күкiрттiң шектеулi үлесiндегi, ауаның жалпы ластануы. Егер АЛИ 5-тен төмен болса ластану деңгейiн төмен, 5 пен 6 арасында көтерiңкi, 7-ден 13 дейiн жоғары және 14-не тең не одан астам болса өте жоғары болып саналады.

1.4. Астаналық қалалардың бюджетiн қалыптастырудың
халықаралық тәжiрибесi

      Мемлекеттiң астанасы болып келетiн қала бюджетiн қалыптастырудың халықаралық тәжiрибесiнiң сараптауы, көптеген елдерде өз жұмысын атқару үшiн, астаналарға ерекше салық шарттары берiлiп, орталық билiктерден тұрақты қаржылық көмек алынуы дәлелдендi. Әдетте орталық билiкпен мемлекет астанасына берiлетiн көмек, ең алдымен, қауiпсiздiктi, транспортты және мәдениет жұмыстарды қолдауға бағытталады.
      1. Ресей Федерацисында "Ресей Федерациясы астанасының мәртебесi туралы" заңына сай Мәскеу қаланың астана функцияларын атқарумен байланысты шығындары Ресей Федерацияның федералды бюджетiнен субвенциялар есебiнен, сондай-ақ мемлекеттiк үкiмет органдарымен шетел мемлекеттердiң дипломатиялық өкiлдiктерiне көрсетiлген қызметтерi үшiн төлемдерiмен толығымен өтiмделедi. Мәскеу астаналық қаланың жұмыстарын атқару үшiн, федералды бюджеттен берiлетiн субвенциялар Ресей Федерациясы бюджетiнде жеке белгіленедi. Осы мақсаттарға Мәскеу қаласының бюджетiне 2003-2004 жылдары 10 млрд.сом (жергiлiктi бюджеттiң 3% шамасындай) бөлiндi. Сонымен қатар, Мәскеу бюджетіне қала аумағында жиналған ұйымдардың табыс салығы есепке қосылады.
      2. Киев бюджетiнiң құрылуының ерекшелiктерi "Украинаның астанасы - батыр қала Киевтiң мәртебесi туралы" Украинаның заңымен анықталады. Осы заңмен астана бюджетiнiң пайдасы табыс салықтың 100 пайызын, жер ақысын, сонымен қатар астаналық жұмыстарды жүзеге асыру үшiн, Украинаның мемлекеттiк бюджетiнен түсетiн субвенция мен субсидияларды бөлектеу есебiнен құрылады.
      3. Польша астанасының бюджетi, сондай-ақ әкiмшiлiк мiндеттердi, астаналық жұмыстарды және басқа талаптарды жүзеге асыру үшiн, мемлекеттiк бюджеттен түсетiн субсидиялар есебiнен құралады. 2004 жылы астана жұмысын атқару үшiн мемлекет бюджетiнен Варшава қаласының бюджетiне 210 млн. поль злотасы (қала бюджетiнiң жалпы түсiм құнынан 3,5 % шамасындай).
      4. 2001 жылы Болгарияда бюджеттiк реформа өткiзiлген, онымен сәйкес София қаласына орталық бюджеттiң трансферты бiрқатар салық түсiмдерiмен ауыстырылған. Муниципалды деңгейге жеке табыс салығының түсiмдерi, сонымен қатар, қала аумағында тұрып қызмет ететiн, жеке және заңды тұлғалардан алынатын ұжымдық табыс салығы есепке қосылады.
      5. АҚШ-ғы Колумбия округi жылсайын федералды үкiметтен қоғамдық қауiпсiздiкке және федералды үкiметтiң жұмысына бағытталған шығындарды өтеуге арналған қаржы алады. Солай, 2003 жылы Конгресс Колумбия округiне байланыс жүйелердi, жол қозғалысын, бiлiм саласын және басқа жұмыстарды жақсарту мақсатына 200 млн. АҚШ долл. бөлу туралы шешiм қабылдаған.
      6. Берлин қаласы орталық үкiметтен астаналық жұмыстарды жүзеге асыру мақсаты үшiн, жақсы қаражаттық көмек алады. Мысалы, 2003 жылы Берлин бюджетi табысының 30 % астамы орталық үкiметпен берiлген болатын. Осы қаражат негiзiнен мәдениеттi, қауiпсiздiк жүйенi, қаланың инфрақұрылымын дамытуға бағытталған.
      7. Бразилия астанасы бюджетiнiң 70 % астамы орталық үкiметтен түскен түсiм. Бұл ретте, астана мәртебесi арқасында Бразилиа қаласының аумағында жұмыс ететiн кәсiпкерлiк қызметкерлер мүлiк салығынан босатылған.
      8. Австралия астанасы - Канберра ұлттық астана мәртебесiмен серттi, орталық бюджеттен арнайы төлемдер мен жергiлiктi бюджетке түсетiн орталық салықтар түрiнде салық үстемелерiн алады. Онда бюджет пайдасын салық ақысын көтеру және бюджетке қосымша төлемдер арқылы үлкейтуге болады.
      9. Ұлыбритания үкiметi Лондон қаласының бюджетiне астаналық жұмыстарды қаржыландыруға бағытталған арнайы қаражат бөледi. Осы қаражатқа жалпы төлемдер мен нақты мақсаттарға арналған гранттар, сонымен қоса полиция мен көлiктi қолдау кiредi. 2001-2003 жылдары орталық Үкiметтен түскен түсiм астана бюджетiнiң 80 % астам пайдасын құраған. Астана бюджетiнiң табысты бөлiгiн құру Лондонның әкiмшiлiк туралы актiсiмен реттеледi. Осы Актiмен 2003 жылы көлiкке баж салығы енгiзiлген. Осы салық пайдасы толығымен жергiлiктi бюджетке түседi.
      10. Мехико қаласы бюджетiнiң 40 % пайдасы орталық үкiметпен берiлген қаржылық көмегi. Сонымен қоса, қаланың ерекше мәртебесiмен байланысты, жергілiктi органдарға бюджетке деген салық пен басқа мiндетті төлемдердiң ақысын анықтауға толық төтенше құқығы берiлген.
      11. Франция үкiметi Париж қаласының бюджетiне астаналық жұмыстарды атқаруға арналған қаражат сомасын бөледi. Сонымен қатар, ұлттық үкiмет Париждiң орталық аудандарына арнайы төлемдер жасайды. 2004 жыл аралығында француз үкiметiмен Париж қаласына берiлген жалпы қаражат құны 850 млн. АҚШ доллар құрады. Париждiң жергiлiктi басқару органдары, ұлттық заңдарға сай, салық ақысын реттеу арқылы бюджет пайдасын арттыруға және бiрқатар қосымша салықтар мен астананың бюджетiне басқа төлемдердi енгiзуге өкiлеттiгi бар.
      12. Рим бюджетiнiң пайдасы Италияның басқа қалалар бюджеттерiнiң қағидаттары негiзiнде құралады. Римнiң және елдiң басқа қалаларының жергілiктi басқару органдары қосымша баж салығы мен басқа мiндеттi төлемдердi енгiзу арқылы жергiлiктi бюджет пайдасын көтеруге өкiлеттiгi бар. Басқа қалалармен бiрге, Римге орталық үкiметтен қаражаттық көмек берiледi, сондай-ақ астана жоғарыда тұрған бюджеттен қосымша гранттар мен төлемдер алады.

1.5. Астананың серпiнi мен ағымдағы жағдайын талдау

Қала экономикасы

Астана қаласына астана мәртебесiн беру шарты қалаға кең және үстемдi даму болашағын ашты. 1998 - 2004 жж. бойы қаланың жалпы өңiрлiк өнiмнiң жылдық көлемi (бұдан әрi - ЖӨӨ) ағымдағы бағалардан 7 есе асып, 2004 жылы жалпы теңеуде 325,9 млрд. теңгеге жеттi, бұл республиканың жалпы аумақтық өнiмнiң 6,7 % құрайды (10-кесте).

10-кесте

1998-2004 жж. жалпы өңiрлiк өнiм

млн.теңге

Астана	1998	1999	2000	2001
Өнеркәсiп	8884,5	9362,9	9818,3	13910,6
Ауыл шаруашылығы	0	915,5	224,4	510,5
Құрылыс	11629,6	34481,9	42203,4	40933,7
Сауда	6417,8	6483,2	25527	28795,8
Көлiк және байланыс	2562,5	6517,9	7585,9	12771,5
Басқа қызметтер	14274,1	20166,1	30024,2	57965,5
Барлығы	43768,5	77927,5	115383,2	154887,6
анықтама:
Республика бойынша ЖӨӨ млн. теңге	1559163,3	1814299,1	2309460,3	2886240,9
Республиканың ЖӨӨ-гi Астана қаласының ЖӨӨ үлесi, %-да	2,8	4,3	5,0	5,4

кестенің жалғасы

2002	2003	2004*
15073,7	17857,8	23269,2
523,0	1322,3	695,6
36876,9	40615,2	57262,5
47236,0	52984,5	59291,8
20499	53859,6	64089,7
89025,8	121307,4	121348,5
209235,4	287946,8	325957,3

3355205,7	4611975,0	5009767,3
6,2	6,2	6,7

Дерекнама: ҚР-мың Статистика агенттiгi

* - жедел деректер

11-кесте

1998-2004 жж. жалпы өңiрлік өнiмнiң құрылысы

%-да

Астана	1998	1999	2000	2001	2002	2003	2004
Өнеркәсiп	20,3	12,0	8,5	9,0	7,2	6,2	7,1
Ауыл шаруашылығы	0,0	1,2	0,2	0,3	0,3	0,5	0,2
Кұрылыс	26,6	44,2	36,6	26,4	17,6	14,1	17,6
Сауда	14,7	8,3	22,1	18,6	22,6	18,4	18,2
Көлiк және байланыс	5,8	8,4	6,6	8,3	9,8	18,7	19,7
Басқа қызметтер	32,6	25,9	26,0	37,4	42,6	42,1	37,2
Барлығы	100	100	100	100	100	100	100

Дерекнама: ҚР-ның Статистика агенттiгi

Астана қ. ЖӨӨ-ң салалық құрылымы соңғы 7 жыл арасында бiрталай өзгердi (11-кесте). Өнеркәсiптiң үлесi 20 %-дан 7 % түсiп, қазiргi уақытта тиiсiнше орташа республикалық көрсеткiштен
5 рет азайды. Қызмет көрсету салаласы 1,5 рет өстi, 2004 жылы ЖӨӨ құрылымында осы саланың меншiктi салмағы 75,1 % жеттi. Көлiк және байланыс қызметтерi жылдам екпiнмен көтерiлiп келе жатыр. 2004 жылы қаланың жалпы аумақтық өнiм құрылымында осы саланың үлесi 1998 жылмен салыстырғанды 3,4 есе артық көтерiлдi.
Соңғы жылдар аралығында өңiрлiк өнiмнiң шапшан көтерiлуi қалада тұратын әрбiр жанға деген жалпы өңiрлiк өнiмнiң жоғары көрсеткiшiн анықтады. 1999-2004 жж. iшiнде осы көрсеткiш 3 есеге өсiп, 2004 жылы 627 мың теңге құрады, бұл орта республикалық деңгейден 1,9 есе кем. 1999 жылдан қазiргi уақытқа дейiн, бөлшектi сату, сыртқы сауда айналымына деген инвестициялардың және басқа әлеуметтiк-экономикалық көрсеткiштердiң жоғары көлемi байқалады (12-кесте).

12-кесте

Астана қаласының дамуының негiзгi
әлеуметтiк-экономикалық көрсеткiштерi

Көрсеткіш	1999	2000	2001
Жыл басындағы халық саны, мың адам	326,9	381	440,2
Орташа айлық нақтылы жұмысақы, теңге	16537,0	19514,0	22717,0
Өнеркәсiптiк өнiмнiң көлемi, млн.	15521,7	18427,0	24744,5
Бөлшекті тауар айналымы, млн. теңге	16985,2	28648,3	37278,3
Сыртқы саудалық тауар айналымы, мың АҚШ долл.*		403607,5	808504,0
Негізгі қорға инвестициялар, млн. теңге	51920,0	58991,0	89518,0
Мезгілдiң аяғына өткен жылға пайызда тұтынушы тауарлар мен қызметтердiң баға және тариф индекстерi	122,1	110,0	106,3
Тұрғын үйлердiң жалпы көлемiн iске енгiзу, мың м.кв.	122,2	139,2	217,1

кестенің жалғасы

2002	2003	2004	Қаңтар- қазан 2005
493,6	502,0	510,5	529,3
27658,0	33002,0	41921,0	47960,0
28252,0	33880,4	51267,4	45939,7
42895,2	55659,4	69195,4	60928,1
790201,9	1155862,8	2576672,8	2402300,0*
102615,0	137863,0	220560,0	166283,9
106,6	106,5	107,1	106,6
230,2	260,7	421,3	484,8

Дерекнама: Қазақстан Республикасының Статистика агенттiгi
*) 2005 жылдың қаңтар-шiлде айына деректерi

1998-2004 жж. Астана қ. өнеркәсiптiк өнiмнiң жылдық физикалық көлемi 90%-дан астам өстi. 2004 жылы қала кәсiпорындарымен 51267,4 млн. теңгеге өнiм өндiрiлiп, қызмет көрсетiлген. Физикалық көлемнiң алдыңғы жылға индексi 124,7 % құрады (13-кесте).

13-кесте

2001-2005 жылдары Астана қаласы өнеркәсiбiнiң дамуының
негiзгi көрсеткiштерi

	1998	1999	2000	2001
Өнеркәсiптiк өнiмнiң (тауарлардың, қызметтердiң) әрекеттегi бағадағы көлемi, млн. т	16512,7	15521,7	18427,0	24744,5
Өнеркәсiптiк өнiмнiң алдыңғы жылға физикалық көлемiнiң индексi, %	100,1	95,7	112,3	118,5
Iрi және орта өнеркәсiптiк кәсiпорындардың саны	52	62	64	54

кестенің жалғасы

2002	2003	2004	қаңтар- қазан 2005
28252,0	33880,4	51267,4	45939,7
113,7	110,8	124,70	109,3
52	50	54

Дерекнама: Қазақстан Республикасының Статистика агенттiгi

Негiзгi өсiм өңдеу өнеркәсiбi есебiнен пайда болды, Астана қ. өнеркәсiптiк өндiрiстiң жалпы көлемiндегi меншiктi салмағы 2004 жылы 77,7 % (14-кесте), физикалық көлем индексi 2003 жылы - 136,1 % құрады. 2004 жылы өндiрiс көлемiнiң өсiмi өңдеу кәсiпорындарының барлық қызмет түрлерiнде байқалды: машина жасау, металл емес минералды өнiмдердi өндiру, резеңке және пластмасс бұйымдарды өндiру, химия өнеркәсiбi, целлюлозды-қағазды өнеркәсiбi және баспа қызметi, ағаш өнiмiн өңдеу және ағаш бұймдарын өндiру.
1998-2004 жж. арасында Астана қ. өнеркәсiптiк өндiрудiң жалпы көлемiнде электр энергиясын, газды және суды өндiру және бөлiсу үлесi 2 еседен астам төмендедi және 2004 жылы 22,3 % құрады. 2003 жылмен салыстырғанда 2004 жылы осы қызмет түрiнiң физикалық көлемiнiң индексi 1,3 % түстi.

14-кесте

Астана қ. өнеркәсiп өндiрiсiнiң экономикалық қызмет
түрлерi бойынша құрылысы

%-да

	1998	1999	2000	2001	2002	2003	2004	2005 қаңтар- қазан
Өнеркәсiп, барлығы	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0
Соның iшiнде
Тау-кен өндiру өнеркәсiбi	0,3	0,2	0,0	0,0	0,0	0,0	0,0	0,0
Өңдеушi өнеркәсіп	56,9	62,9	70,6	76,5	75,7	75,2	77,7	80,6
Электр энергиясы, газ және судың өндiрiсi және бөлiсi	42,7	36,9	29,4	23,5	24,3	24,8	22,3	19,4

Дерекнама: Қазақстан Республикасының Статистика агенттiгi

      Өнеркәсiптiк өндiрiстiң салалық құрылымында металды емес минералды өнiмдердiң өндiрiсi (26,4 %) және азық-түлiк өнiмдерiн өндiру (20,1 %), сонымен қатар машина жасау (14,8 %) маңызды бөлiгiн құрайды.
      Азық-түлiк өнiмдерiн өндiру қаланың өндiрушi кәсiпорынының анағұрлым бөлiгiн құрайды (2004 жылы 26 % көлемдей). Бiрақ 2004 ж. өнiмнiң физикалық көлемiнiң төмендеуi байқалды (2003 жылдың көлемiнен 97 % дейiн). Қаланың азық-түлiк өнеркәсiбiнiң негiзгi мәселелерi - өндiрiлетiн өнiмнiң сапа жағынан, сондай-ақ құны жағынан, төмен бәсекеге қабiлеттiлiгi, сонымен қоса шектеулi ассортимент, орауыш материалдардың төмен сапасы, өнiмдi сату нарығының шектеулiгi, "челнокты" сауданың кең тарауы. Осы мәселелердiң шешiмi уақытпен өндiрiс техникасын жаңарту үшiн үлкен инвестицияларды талап етедi.
      Қаланың машина жасау кәсiпорындары ауыл шаруашылық машиналарын және олардың қосалқы бөлшектерiн, мал шаруашылығы мен малазықтарды өндiру үшiн қажеттi құрал жабдықтарды өндiруде мамандандырылған. 2004 жылы Астана қ. осы өнеркәсiптiк сала өнiмiнiң жылдық көлемi 1998 ж-ғы. әрекеттегi бағалардан 8 есеге асып 7 609 млн. теңгеге жетті. 2004 ж. қаланың өндiру өнеркәсiбiнiң жалпы көлемiнде машина жасау өнiмiнiң меншiктi салмағы 19,1 % құрады.
      Астана қ. бастапқы қорына деген инвестициялардың жылдық көлемi 1998-2004 жж. аралығында 5 есеге өсiп, 2004 ж. 220,6 млрд. теңге (қаланың жалпы өңiрлiк өнiмiнен 67,7 %) көрсеткiшiне барды. 2004 ж. Қазақстан Республикасының бастапқы қорына деген инвестициялардың жалпы көлемiнде Астана қ. бастапқы қорына берiлген инвестицияның үлесi 14,4% (15-кесте) құрады.

15-кесте

Астана қ. негiзгi қорына инвестициялар

	1998	1999	2000	2001	2002	2003	2004	2005 қаңтар- қазан
Негiзгi қорға ин- вестиция- лар, млн. теңге	40823	51920	58991	89518	102615	137863	220560	166284
жалпы өңiрлiк өнiмге, %	93,3	66,6	51,1	57,8	49,0	47,9	67,7*
тұратын әрбiр жанға, мың теңге		147	144	192	206	272	425
Республи- каның бастапқы қор инвес- тициялар жалпы көлемiне,%	15,4	14,1	9,9	9,5	9,3	10,4	14,4	10,3

Дерекнама: Қазақстан Республикасының Статистика агенттiгi

      2004 жылы Астананың негiзгi қорына берiлген инвестициялардың құрылымында құрылысқа деген инвестициялардың үлесi 72 % астам құрды. Тұрғын үй кешендерiн салуға бағытталған инвестициялардың үлесi шапшан қарқынмен көтерiлуде. 2004 жылы осы мақсаттарға 54,3 млрд. теңге бөлiнген, бұл көрсеткiш 2003 жылдың көрсеткiшiнен 2,9 есе асады.
      Кәсiпорындардың, ұйымдардың және халықтың, сондай-ақ республикалық және жергiлiктi бюджеттiң қаражаттары құрылыс саласын қаржыландырудың негізi болып табылады.
      Астана қ. экономикалық белсендi халқының саны 2004 жылы 290,7 мың адамға жеттi, бұл 2003 жылдың көрсеткiшiнен 11,4 % жоғары. Бұл ретте экономикалық белсендiлiктiң деңгейi 4,3 пайыздық орынға өсiп, 69,1 % құрады. Экономикалық белсендi халықтың жалпы санынан 91,7 % қызметте, олардың iшiнен 92,1 % (245,5 мың адам) жалдама жұмысшылар, 7,9 % (21,1 мың адам) - өздiгiмен жұмыс iстеушiлер. Астана қ. қызметтегi азаматтардың жалпы санынан өздiгiмен жұмыс iстейтiн адамдардың ең төмен деңгейi байқалатынын айта кету керек. Астана қ. өздiгiмен жұмыс iстейтiн халық санының төмен деңгейiнiң себебi, көбiнiң мемлекеттiк басқару iсiнде болғандығы. Олардың астанадағы қызметтегi азаматтардың жалпы санының үлесi 2004 жылы
19,5 % құрады, бұл республика бойынша 16,7 пайыздық орынға жоғары.
      2004 жылы қалада жұмыссыздық деңгейi 2003 жылмен салыстырғанда 0,1 пайыздық орынға түсiп, экономикалық белсендi халықтың санынан 8,3 % (24,1 мың адам) құрады. 2004 жылдың аяғында Астана қ. жұмыспен қамту органдарында жұмыссыз ретiнде 2 818 азамат немесе қаланың экономикалық белсендi халқының 1 % тiркелген.
      Инвестицициялардың жоғары деңгейi, кәсiпкерлiк қызметтiң бiршама жоғары белсендiлiгi нәтижесiнде қаланың аумағында 2002 жылдың 1 қаңтарында арнайы экономикалық аймақ "Астана - жаңа қала" (АЭА) жұмыс iстеу бастады. 2005 жылдың наурызында АЭА мәртебесi 2010 жылға дейiн созылып, оның меншiгiне қосымша жерлер берiлген. Қазiргi уақытта АЭА ауданы 1500 астам га құрайды. АЭА ауданында қызмет ететiн кәсiпорындарға салық жеңiлдiктерi берiледi.
      Кiшi және орта бизнестiң дамуына "Астана Технопарк" ААҚ пен бизнес-инкубатордың ашылуы ықпал еттi.
      "Астана Технопарк" ААҚ бұрынғы ауыл шаруашылығы үшiн, машиналармен құрал жабдықтарды өндiру зауытының негiзiнде құрылған. Қазiргi кезде, технопарк ауданында (63 га) 200 астам жеке кiшi және орта кәсiпорындар қызмет етедi, олар әр-түрлi стандартты емес құралдардың метал конструкцияларын, халық тұтыну тауарларды өндiрумен ғимараттардың, құрылыстардың жобалау, жобалау-конструкторлық, технологиялық және көлiктiк қызметтердi көрсетумен айналысады.
      Бұл ретте, "Астана Технопарк" ААҚ-тың құрылуының жаңа жоғары технологиялық өндiрiстi дамытуда негiзделген басты мақсаты жүзеге асырылған жоқ.
      Бизнес-инкубатор "Астана Технопарк" ААҚ-тың бiр ғимараттарында орналасқан. Оның негiзгi жұмысы жайларды жалға берумен кәсiпорындардың тiркелу барысында кеңес көмек беру болып келедi.
      Қалада Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2005 жылғы 25 маусымындағы N 633 қаулысымен бекiтiлген "Құрылыс заттары" пилоттық кластердi ашу және дамыту жоспарын жүзеге асыру мақсатында индустриалды саябақтың құрылуы қарастырулыда.

Қалалық жоспарлау және дизайн

      Қаланың құрылысы жылдам қарқынмен жүзеге асырылуда. Соңғы жылдар iшiнде қаланың астаналық мәртебесiн көрсететiн жаңа орталық салынған. Қаланың солтүстiк бөлiгiн дамытып қайта салу үшiн, үлкен жұмыстар жүргiзiлiп жатыр. Бұның барлығы Астананың жандандырылған және жайлы қала ретiнде дамуға жағымды әсер етедi. Сонымен қатар, бiлiм, денсаулық сақтау мекемелерiнiң құрылысы, қаланың инженерлiк инфрақұрылымының - электр, жылу-, сумен қамтамасыз ету, арық және телебайланыстарды жүргiзу жүйелерiн кеңейту және жақсарту жұмыстары жүргізiлуде. Қала ауданын жасылдандыру шаралары белсендi өткiзiлуде.
      Сонымен қоса, құрылыстардың бiр қалыпсыз салынуы мен астана аумақтарының әркелкi дамуы бақыланады. Ескi және жаңа орталықтар онда қымбат үй-жайларды, сауда-ойын-сауық инфрақұрылым объектiлердi салу инвестициялары үшiн анағұрлым тартымды, ал халықтың төмен сатып алу қабiлеттігiне сай, ескi құрылыстар орналасқан аумақтар қызмет саласына инвестиция жасау үшiн тартымсыз. Осы аумақтардың қиын әлеуметтiк жағдайы ауыр күйзелiске ұшыраған аудандарға айналмауы, аумақтардың кешендi дамуы мақсатында, олардың тартымды жақтарын қарастырып анықтау керек.
      Қалада апатты және тозығы жеткен құрылыстардың бар болуы тағы бiр маңызды мәселе. Осы құрылыстардың бұзу жұмыстары жергiлiктi бюджет есебiмен, мемлекеттiк емес құрылысшылардың есебiнен жүзеге асырылады. 2002 - 2004 жылдары арасында Астана қаласында 2002-2005 жж. апатты және тозығы жеткен құрылыстарды бұзу бағдарламасының шеңберiнде 16 үй-жай құрылыстары бұзылған ³ .
^{___________________________}
³ Астана қаласының Тұрғын үй Департаментiнiң деректерi

Сонымен қоса, қазiргi уақытта қала құрылысшыларының экологиялық және ауа-райы жағдайларды елемеушiлiк кесiрiнен, қысқа мерзiм iшiнде үлкен табыс алу мақсаты, сапасы төмен құрылыс заттар мен ескiрген технологиялардың пайдалануы, балалар алаңы, арнайы көлiк қою орындары және т.б. қарастырылмаған, дара тұрған көп пәтерлi үйлердi салу кесiрiнен бiрқатар мәселелер туындайды. Құрылыс алаңдарында ағаштар мен жасыл егiндердiң шабылуы байқалынады.

Астана қаласының экологиялық жағдайы

       Атмосфералық ауа. Астанада атмосфераға ластаушы заттардың 90 түрi шығарылып тасталады: бiрiншi қауiп-қатер сыныбы - 5, екiншi - 23, үшiншi - 26, төртiншi - 17. Сонымен қатар, адам және қоршаған ортаға деген қатты қаупi жоқ ластаушы заттардың 22 түрi анықталған.
      Бiрiншi және екiншi ластаушы заттардың сыныбына жататын заттардың шығарылуы ең үлкен қауiптi төндiредi, олар хром оксидi, тетраэтилқорғасыны, бенз(а)пирен, қорғасын және оның органикалық емес қосылыстары.
      Астанада стационарлық ластау негiздерi бар, 600 ден астам кәсiпорындар саны байқалынады. Олардың iшiндегi ең iрiлерi "Астана-Энергия" АҚ СП ЖЭС-2, СП ЖЭС-1, "Цесна - Астық Концернi" ЖШС ⁴
^{___________________________}
⁴ 2003 жылы М. Козыбай атындағы Солтүстiк Қазақстан Мемлекеттiк Университетiнiң атмосфералық ауаны қорғау Республикалық ғылыми-зерттеу орталығымен жасалған ПДВ-ң қосалқы томының деректерi.

2000-2004 жж. ластаушы заттардың шығарылып тасталу серпiнiнiң көлемi 16-кестеде көрсетiлген.

16-кесте

Стационарлық ластану көздерiнен шығарылатын
зиянды заттар шығарындыларының серпiнi

жылына/мың тонна

Көрсеткiштер	Жылдар
Көрсеткiштер	2000	2001	2002	2003	2004	2005 алдын- ала дерек- тер
Стационарлық көздерден шығарылатын ластауыштар, соның iшiнде:	46,3	50,5	46,5	51,5	51,6	54,2
Қатты	21,5	22,5	20,5	22,6	22,65	22,0
Газ тәрiздi	24,8	28,0	26,0	28,9	28,95	32,2
ЖЭС-дан тастаулар	42,74	46,09	40,94	42,16	40,75	42,6
Стационарлық көздерден шығарылатын ластауыш заттардың жалпы көлемiндегi ЖЭС-ң үлесi, %	92,3	91,3	88,1	81,9	79,0	78,7

      Стационарлық көздерден шығарылатын зиянды заңғардың бiршама бөлiгi ЖЭС-на жатады.
      Бiрақ талдау көрсеткендей, ЖЭС-пен энергия ресурстарын шығару көлемiнiң өсуiне қарамастан, зиянды заттардың шығарылып тасталуының одан әрi артуы байқалынбайды. Бұл табиғатты сақтау жұмыстары мен ЖЭС зиянды заттардың шығарылуын азайтатын технологиялардың енгiзуiмен байланысты.
      Егер 2000 жылы ластаушы заттардың шығарылу көлемi 92,3 % құраған болса, 2004 жылы - екi ЖЭС үлесiне стационарлық көздерден шығарылатын ластауыш заттардың 79 % көлемi келген болатын.
      Солай, қазiргi кезде ЖЭС-2 қайта салу жобасы жүзеге асырылуда. Онда осы замандағы күлтұтқыш құралымен жабдықталады қазан орналасады, сол күлтұтқыштың жобалы деңгейi 99,8 % жетедi.
      Автокөлiктен шығарылатын зиянды заттардың үлесi артуда, бұл автокөлiктiң үстемдi өсуiмен байланысты. Олардың үлесiне қала бойынша жалпы зиянды заттардың шығарылуына 40 % астам жатады.

16а-кесте

Жылжымалы көздерден зиянды заттардың шығарылу серпiнi

Көрсеткiштер	Жылдар
Көрсеткiштер	2000	2001	2002	2003	2004	2005 алдын- ала дерек- тер
Жылжымалы мүлiктiң жалпы ластаушы заттардың көлемiндегi үлесi, жылына/мың тонна, соның iшiнде:	26,3	29,1	37,8	40,1	42,1	44,1
қатты	0,2	0,2	0,4	0,4	0,4	0,5
Газ тәрiздi	26,1	28,9	37,4	39,7	41,7	43,6
Жылжымалы мүлiктiң жалпы ластаушы заттардың көлемiндегi үлесi,%	36,2	36,6	44,8	43,8	44,9	44,8

       Су ресурстары. Қаланың сумен сұранысының 75 % қамтитын, Астана (Вячеслав) су қоймасы, қаланың сумен пайдалануын қамтамасыз ететiн көзiнiң бiрi болып табылады. Iшiм өзенi қаланың сумен жалпы сұранысының 24 % және 1 % - жер асты сулары қамтамасыз етедi.
      Ағызғыш тазарту құралдармен жабдықталған су бұру орталық жүйесiне бiр жылдан 60 жылдар аралығында пайдаланымды, механикалық және биологиялық тазартулар және ұзындығы 250 км жететiн ағызғыш коллекторлар кiредi. Ағызғыш құрылыстардың жобалы қуаты - 135,8 күнiне мың/м ³ . Тазарудан кейiн сарқынды сулар екi өзен негiзiнде құрылған, "Талдыкөл" булағыш-жинағышқа түседi. Булағыш-жинағыштың толып кету қаупiнен, сулар жыл сайын қоршаған ортаға төгiледi. Осы шартпен байланысты, қазiргi уақытта, Астана қаласында санитарлық-эпидемиологиялық жағдайды жақсарту үшiн, "Талдыкөл" булағыш-жинағыштың жабылу жобасы қарастырылуда.
      Қаланың су шаруашылық жүйесiнiң тозғанымен ас-судың микробиологиялық және санитарлық-химиялық көрсеткiштерi нашарлай түсуде.
       Көгалдандыру және қорғаушы екпелер. Астана қаласының қатаң табиғи-ауа райы және жағымсыз топырақ бұрғы шарттарының салдарынан жасыл екпелердiң ассортименттерi өте аз. Жасыл екпелердiң жасы, санитарлық жағдайы және сәндiк сапалары әр түрлi. Жалпы айтқанда олардың жағдайы жарытымсыз.
      Астананың бiр тұрғынына жасыл екпелердiң 9,8 м.кв. келедi, ал қаланың солтүстiк-шығыс аудандарында осы көрсеткiштер 1,5 - 2,0 ш.м. жетедi. Әкiмшiлiкпен қала ауданын көгалдандыру жұмыстары белсендi жүргізiлiп жатыр, солай 2004 жылы жалпы алаңы 16,3 га құрайтын сегiз саябақтар және сол жақ жағалауда бiр бульвар (8,5 га) ашылған. Қаланың толық көгалдандыру схемасына сай, 2030 жылы тұратын әрбiр жанға деген жасыл егіндiлердiң көлемiн 19,2 ш.м. дейiн жеткiзу мақсаттануда.
      Жасыл аймақ қала шетiнде 14 мың га және қала маңының 11 мың га жерiнде орманға жағымды участiлерде салынған. Қалаға бұрын салынған екпелердiң есебiмен, орманның 11 мың га "жасыл" белдеулерi берiлдi.
      Қала топырағы сапасы жасыл екпелерге жағымсыз.
       Қатты қалдықтар. Астана қаласы ауданында Астана - Павлодар автожолының алтыншы километiрiнен оңтүстiк-шығысқа қарай 50 м, шығыс шеткерi аймақтарында орналасқан қатты тұрмыстық және өнеркәсiптiк қалдықтардың бiр жинауышы бар.
      1972 жылдан қалдықтарды iстен шыққан кенiштерде көмiп жүрген. Жобалы есептерге сай, полигонның пайдаланымы тек 2010 жылға дейiн мүмкiн. Жыл сайын полигонға 0,4 - 0,5 млн. м ³ қалдықтар көмiледi. Қаланың үстемдi дамуымен қалдықтардың көлемi арта түсуде.
      Қазiргi уақытта, қалдықтарды қайта өндiру және бақылау жүйесi жоқ. Қатты тұрмыстық және өнеркәсiптiк қалдықтар қаланың сыртында орналасқан полигон астына көмiледi. Сонымен қатар, қауiптi қалдықтардың арнайы көму орны жоқ.

Инженерлiк инфрақұрылым

       Жылу және электр энергетикасы. ЖЭС-1 және ЖЭС-2 орталық жылумен қамтамасыз ету жүйесi Астана қ. оң жақ жағалауында, әсiресе орталық және оңтүстiк-шығыс жоспарланған аудандарда дамыған.
      Осы станциялардың қуаты 2004 жылдың аяғына 876,4 Гкал құрады. 2001-2004 жж. ЖЭС-1, 2 қуатының нақты пайдалануы 2001 жылы болған, 62,5 %-дан 2004 жылы 72 % немесе 9,5 % өстi. Қаланы жылумен қамтамасыз етудiң басты мәселесiнiң бiрi жылу электр станциялардың басты қуатының шектелуi. Құрылыс жұмыстарымен жылу энергиясының пайдалану көлемiнiң өсуi салдарынан, ЖЭС-1, 2 жақын уақыт аралығында, қаланың жылу энергиясының сұранысын толық қамтамасыз ете алмайды.
      Қаланың электр энергиясын пайдаланудың жалпы көлемi 2001 жылы болған 818,3 млн. кВт/сағатынан 2004 жылы 1489,5 млн. кВт/с. немесе 82 % өстi. Қаланың электр энергиясымен тұтыну көлемiнiң өсуi оның құрылыс және көлiк саласында көп пайдалануы негiзгi себеп болды. Қаланың электр энергиясының үнемi өсетiн сұранысын шешу электр энергияның республиканың басқа аумақтарынан жеткiзу болып келедi.
       Сумен жабдықтау және суды бұру. Астананы сумен жабдықтаудың басты мәселелерi, олар су тұтынымының күнделiктi өсуi шартында ресурстардың шектелуi және Астаналық су қоймасына берiктi сумен жабдықтау балама құрылысының жоқ болуы.
      Астанада нөсер арығының жүйесi нашар дамыған, тазалағыш құрылыстардың саны жеткiлiксiз. Механикалық және биологиялық өңдеу жұмыстарынан кейiн сарқынды сулар өзi жөндеу жұмыстарын талап ететiн, 21,3 км ² қала шетiндегi жерiнде орналасқан Талдыкөл сарқын сулардың жинауышына тасымалданады.
      Талдыкөл жинауышына сарқынды сулардың құюлуы тоқтатылып, сарқынды сулардың тазалау деңгейi балық шаруашылық нормативiне сай жасалып, осы тұнбаның жинауышта қайтакультиваторлану жұмысын жүзеге асыру әкiмшiлiкпен жоспарлануда.
       Газбен қамтамасыз ету. 2004 жылы халыққа және заңды тұлғаларға газды өткiзу көлемi 651,3 млн.теңге құрады, 2003 жылдың деңгейiнен 25,4 % асты. Сұйықталған газдың негiзгi көлемi, күштiлiк газ түрiнде өткiзiлдi, бұл барлық сатылатын газдың 48 %-ы.
      Газбен қамтамасыз етудiң басты мәселесi - газ таратқыш құрал-жабдықтың тозуы. 2004 жылы технологиялық құрал-жабдықтың тозу көрсеткiшi 80 % жеттi, бұл оның кейiнгi пайдалануына қауiп төндiредi. 2004 жылы газды тарату жүйесiнде 5 апаттық жағдайлар болған.
      Қаланың газ таратушы инфрақұрылымының қауiпсiз жұмысын қамтамасыз ету үшiн, бар құрал-жабдықты жаңарту және үлгiлендiру қажет. Сонымен қоса, құрылыстың жоғары қарқыны қаланың газ құбыры жүйесiнiң кеңейтуiн талап етедi. Қазiргi уақытта қала газ құбырының ұзындығы 126 км.
      Инженерлiк инфрақұрылымның негiзгi көрсеткiштерi кестеде берiлген.

17-кесте

Инженерлiк инфрақұрылымның негiзгi
көрсеткiштерi, 2004 жыл

Көрсеткiштер	Өлшем бiрлiгi	2004 жыл
Жылу өндiрiсi	Гкал	3211565
Жылу желiсiнiң жалпы ұзындығы	км	450
Энергия өндiрiсi	млн. кВт/с.	1489,5
Су қойманың сыймдылығы	млн. м ³	410
Тазарту құрылыстардың қуаты	тыс. м ³ / күнiне	200
Арық құрылыстарының қуаты	тыс. м ³ /күнiне	136

Көлiк инфрақұрылымы

       Жылжу тәсiлдерi . Әрбiр 1000 қала тұрғынына орташа есеппен 150 автокөлiк келетiнiң ескере отырып, сұрастыру жұмыстары және мемлекеттiк органдардың деректерi нәтижесiнде, Астанада негiзгi жылжу тәсiлдерi жаяу жүру және қоғамдық көлiк ⁵ (80 % шамасында) екенi анықталды. Көлiк иелерiн, жолаушыларды, таксидi қосқанда қала тұрғындарының 20 % жеңiл автокөлiктерде жылжиды.
      Қала iшiнде жеке автокөлiкпен жылжуының себептерi:
      қозғалыс жылдамдығы бойынша жеңiл автокөлiк қоғамдық көлiктен арта түседi;
      қоғамдық көлiк әдетте адамға толы және ыңғайсыз;
      автобус тұрақтарының бiр-бiрiнен алыс ара қашықтықта болуы, олардың сәйкес құрылыс бейнесi;
      қауiптi ауа райы шарттары;
      автокөлiктi тұраққа қоюмен байланысты үлкен мәселенiң болмауы.
___________________________
⁵ Астана қаласының көлiк жолаушылары және автокөлiк жолдары Департаментiнiң деректерi, 2004 жыл

       Автожолдардың жағдайы. Қазiргi кезде Астана қаласында жалпы пайдаланымдағы қалалық жол және көше желiлердiң ұзындығы 630 км-дей, соның iшiнде:
      дәрежелер бойынша:
      жылдамдықты жолдар - 36 км;
      жол қозғалысы реттелетiн қалалық мәнi бар 93 магистральдық көшелер;
      аудандық мәнi бар магистральдық көшелер - 72 км;
      жергiлiктi мәнi бар көшелер мен жолдар - 429 км;
      жабын түрлерi бойынша:
      асфальт-бетонды - 370 км;
      ұсақ тасты - 210 км;
      жабынсыз - 50 км.
      Орталық автокөлiк жолдар жабындысының жағдайы қанағаттанарлық деп саналады. Бiрақ, табысы төмен деңгейдегi азаматтар тұратын, орталықтан тыс жатқан аудандар мен қала сыртындағы тас жолдардың көп бөлiгi (мысалы, сапаржай жанындағы аумақтар) жөндеу жұмыстарымен олардың қайта салынуын талап етедi.
       Автокөлiк тұрағы. Астанада автокөлiк тұрақтарының көбi ашық аудандарда, тұрғын үй және әкiмшiлiк ғимараттар алдында, не олардың жанында орналасқан. Көптеген автокөлiк иелерi машиналарын жүргiншілерге арналған аяқжолдарда және балалар алаңдарында қояды. Бұл жаяу жүрген адамдармен, ойнап жүрген балаларға ыңғайсыздық жасап, олардың өмiрiне қауiп төндiредi.
      Арнайы және жабдықталған автокөлiк тұрақтардың жетiспеушiлiк мәселесiнiң шешiмi тұрақтар артынан бақылау жүргiзiп, қала орталығындағы тұрақтарда ақы төлеу жүйесiн енгiзуде табылады.
       Жаяу серуен мен велосипедпен жүру. Мамандардың бақылауына сәйкес, жаяу серуендердiң үлесiне астананың барлық аралатын арақашықтығының жартысы келедi. Әдетте бiз қысқа арақашықтықты аралау үшiн жаяу жүремiз (бiр қоғамдық транспорт тұрағынан басқа тұраққа жету үшiн, ең жақын дүкенге бару үшiн және т.б.).
      Жаяу серуендердiң жағдайы қала ауданына байланысты түрленедi.
      Жаяу серуендердi шектететiн жағдайлар:
      жаңа аудандарда сауда және қызмет инфрақұрылымның толықсыздығы;
      ауа райы жағдайы;
      жасыл екпеледiң жетiспеушiлiгi немесе жоқ болуы, әсiресе жаңа аудандарда;
      сәулетті бейнелермен аудандардың жоспарлануы ауа райы жағдайының жайлы болуына әсер етпейдi.
      Жол түйiс участкiлерi басты мәселе болып келедi. Көп жолды жолдарда жүрушiлер өтетiн түйiстердiң көбi бағдаршаммен қамтамасыз етiлмеген. Бұл шарт, жол көлiк оқиғасы себебiнен өлiм жағдайлардың өсуiне және жол түйiстерiнде қауiпсiздiктің болмауына әкеледi. Солай, мысалы, Астана қаласының жол полиция Басқармасының деректерiне сай, ағымдағы жылдың 6 ай iшiнде 302 ЖТО болды, опат болған адамдар саны - 29 адам, жарақат алған - 398 адам. Осылайша, жағдайдың анағұрлым жақсарлануы байқалмайды. 2004 жылдың сәйкес мерзiмiнде 338 ЖКО тiркелдi, оның себебiнен 30 адам апатқа ұшырап, 450 адам жарақат алған ⁶ .
___________________________
⁶ Астана қаласы бойынша Қалалық жол полиция басқармасының деректерi

      Астананың жазық өңiрiне қарамастан, велосипедпен жүру кең тарамаған.
       Қоғамдық көлiк. 2004 жылы Астана қаласында жолаушыларды тасымалдау қызметiн 13 кәсiпорын жүзеге асырды. Осы қызметте 852 көлiк құралдары қызмет еткен, соның iшiнде:
      562 автобустар (сыйымдылығы үлкен - 362 және сыйымдылығы орташа - 200 автобустар);
      40 троллейбустар;
      250 микроавтобустар.
      2004 жылы қала бағдар желiлерiнiң жалпы ұзындығы 1720 км, троллейбус байланыс желiлерi - 51,7 км құрды. Жолаушылар көлiгiнiң бағдар желiлерi 54 бағдардан құралды, оның iшiнде 30 автобустық, 21 микроавтобустық және 3 троллейбустық бағыттары ⁷ .
___________________________
⁷ Астана к. жолаушылар келiп және автокөлiк жолдары Департаментiнiң деректерi

      Көлiк құралдарының көп бөлiгi тозған. Қоғамдық көлiктiң көбi өте ыңғайсыз, мүмкiншiлiгi шектеулi адамдар үшiн жағдайлар жоқ.
      Тұрақтар бiр бiрiнен алыс арақашықтықта орналасқан. Жергiлiкті атқару органдардың тиiмдi қозғалыс схемасын жасауға қойылып жатқан үлестерiне қарамастан, қаланың ескi бөлiгiнде қоғамдық көлiктiң жеке бағыттары бiр бiрiн қосарлап (мысалы, троллейбустық бағыттар), бағыттары тек кейбiр үзiктерде көршiлес көшелерге айырылады.
      Қазiргi уақытта, қоғамдық көлiк кестелерi кейбiр автобус тұрақтарында мүлде жоқ. Бұл жағдай астана мәртебесiне ие болған қалаға сай емес.

       Мәдени-әлеуметтiк даму
      Мәдениет, бос уақыт. Қаланың өсуiмен бiрге, әлеуметтiк-мәдени объектiлердiң саны мен сапасы өседi, осыған Қазақстан Республикасы астанасының мәртебесi қолайлы жағдай жасайды. Бiрақ, көпшiлiк әлеуметтiк-мәдени объектілердiң қызметтерiнiң орталық аумақтарда шоғырлануы және оның жоғары құны астана тұрғындарының көпшiлiгiне тиiмсiз. Қаланың тағы бiр мәселесi бiлiм мекемелерiнiң және балалардың бос уақыт өткiзу орындарының жоқ болуы.
       Денсаулық сақтау. Мемлекеттiк басқару органдарымен емдеу-алдын-алу мекемелердiң тапшылық мәселесiн шешу үшiн, 2004 - 2005 жылдары бiрнеше денсаулық объектiлерi ашылған.
      Қазiргi кезде, халық денсаулығы жағдайы мен медициналық көмек берудiң сапасы ең маңызды мәселе болып табылады.
      Қаладағы ауру-сырқаулардың жалпы көрсеткiшi 2001 жылдан 2004 жж. аралығында 17 % көтерiлдi. Сүйек-бұлшық ет жүйелерi және байланыстыратын түндердiң аурушандықтары осы мерзiмде 80 % өстi, қан аурулары - 77 %, қуық жүйелерi - 33,8 %, қан айналымы жүйелерi - 30,8 %, iшкi секреция аурулары, ас қорыту және заттек алмасудың бұзылуы - 37,3 % көтерiлдi.
      2004 ж. астана халқының жалпы аурушандық құрылымында дем алу органдарының ауруы (31,8 %) бiрiншi орында тұр, оның негiзгi меншiкті салмағы балалар ауруларына - 51,9 %, қан айналымы жүйесiне (8,2 %) келедi.
      Тағы бiр мәселенiң бiрi, ол жаңа туған нәрестелердiң өмiрiн сақтау шарты. Нәрестелердiң өлуiнiң жыл сайынғы азаюына қарамастан, дамыған елдермен салыстырғанда (орта есеппен, 1000 нәрестелерге 5-7 өлiм саны), оның деңгейi әлде қайда жоғары болып қалады (2004 ж. 1000 нәрестелерге 11,7 өлiм саны) бұл жағдай медикалық санитарлық, акушерлiк және бала дәрiгерi қызметiнiң, сонымен қоса бала аналарының нашар денсаулығының көрсеткiшi.
      Балалар арасында наркологиялық ауытқулардың өсу қарқыны байқалды. 2001 жылғы 2 250,9 ауруларға қарсы 2004 жылы 100 мың халық санына 2 610,4 наркологиялық аурулар тiркелдi және 2002 жылғы 9,8 балалар арасындағы ауруларға қарсы ⁸ 36,3 наркологиялық аурулар анықталған.
___________________________
⁸ ҚР-ң Статистика агенттiгiнiң деректерi

Бiлiм беру. Қаланың ең белгілi жағының бiрi тұратын халықтың анағұрлым жоғары бiлiм деңгейi болып келедi.
Қазiргi кезде, қаланың бiлiм жүйесiнiң негiзгi мәселесi мемлекеттік мектепке дейiнгi және жалпы бiлiм беру мекемелерiнiң тым толғаны. Мемлекеттiк мектепке дейiнгі мекемелерге түсу үшiн, 3 мыңнан астам балалар тiркелген. Жалпы және мамандандырылған мемлекеттiк бiлiм беру мекемелерiнде отырғызу орнының тапшылығы 2004 жылдың аяғына 12,8 мың орынды құрады. ⁹
^{________________________________________}
⁹ Астана қаласының Бiлiм беру Департаментiнiң деректерi

      Қалада кәсiби бiлiм беру жүйесi нашар дамыған. Қазiргi уақытта, 9 мемлекеттiк кәсiби ұйымдардың екеуiнде өзiнiң меншiктi базалары жоқ, бұл жағдай оқушылар санын арттырып, еңбек нарығының жұмыс кадрлерiндегi сұранысын қамтамасыз етуге мүмкiндiк бермейдi.
      Төмен еңбек ақы, үй-жайдың өте қымбат болуы себебiнен, қалада жалпы орта бiлiм жүйесiнде жеке пәндер бойынша мамандандырылған педагогикалық кадрлер мен кәсiби бiлiм ұйымдарында арнайы пән оқутышылары жетiспейдi, осыжағдай балаларды оқыту мен бiлiм беру сапасына жаратымсыз әсер етедi.
       Тұрғын үй нарығы. 2004 ж. бүкiл республикада, барлық мүлiк түрлерi кәсiпорындарымен ұйымдармен, сондай-ақ халықпен жалпы ауқымы 2 586,8 мың ш.м. 21 900 жаңа пәтерлер салынды. Елдiң көрсеткiштерi бойынша Астана қаласының меншiктi салмағы сәйкесiнше 11,3 % және 16,3 % құрады. Астанада, басқа аудандармен салыстырғанда, құрылысқа берiлген ең үлкен инвестициялар мөлшерi байқалынады, осы шартта, астанада жаңа пәтердiң 1 ш.м. орташа құны орта республикалық көрсеткiштен екi есе асты (2004 ж. пәтердiң
1 ш.м. құны, орташа мөлшермен, ¹⁰ 57,7 мың теңге құраған (400 АҚШ долл. астам). 2004 ж. астанаға муниципалды тұрғын үйдiң 7,9 мың кв.м. енгiзiлдi, бұл жалпы пайдаланымға түскен пәтерлердiң 1,9 % үлесiн құрайды.
___________________________
¹⁰ ҚР-ң Статистика агенттiгiнiң деректерi

      2005 жылы Қазақстанда халық тұрғындарының, негізiнен жас жан-ұялардың, бюджет ұйымдарының, әлеуметтiк саладағы мемлекеттiк кәсiпорындар қызметкерлерiнiң көпшiлiгiн қымбат емес пәтерлермен қамтамасыз етуге бағытталған үй-жай құрылысының мемлекеттiк бағдарламасы жүзеге асырылуда.
      Ипотекалық кредит беру жүйесi кең дамуда. Бiрақ, кредит ставкаларының және басқа банктiк өлшемдердiң анағұрлым жоғары ақылары себебiнен, табысы орта және төмен деңгейдегi халықтардың ипотекалық кредит алу мүмкiндiгi шектеулi.
       Халықтың өмiр сүру деңгейi және әлеуметтiк қорғаныс. Астана халқының өмiр сүру деңгейiн анықтаушы көрсеткiштер серпiнi осында кедейшiлiктiң азаю қарқынын көрсетедi.
      Бүкiл ел бойынша, Астанада, табысы өмiр сүру минимумынан төмен халық саны және кедейшiлiк бедерi ең төмен болуы байқалады. Осы шартта 2004 жылы кедейшiлiк бедерiнiң ортажылдық мөлшерi 2191 теңге құрағанын меңгеру керек, бұл көрсеткiш ең төмен өмiр сүру минимумынан 2,6 есе аз.
      Астана қаласында өмiр сүру минимумы көлемi 2004 жылдың желтоқсанында 5 676 теңге немесе орта республикалық деңгейдiң 100,6 % құрады, 2004 жыл аралығында 315 теңгеге өстi ( 5,9 %-ға).
      Орта айлық нақты еңбекақы 2001 жылы болған деңгейден 84,5 % өсiп, 41921 теңгеге жеттi.
      Астана қаласында 2004 жылы әрбiр жанға деген номиналды ақша табысы орта республикалық деңгейден 2 есе артты, ал 2003 жылмен салыстырғанда 51 %-ға өсiп 41921 теңге болды, тиiсiнше айына 26 196 теңге болды.
      Астана қаласында 2003 жылға қарағанда 2004 жылы табыстың нақты өсуi республика бойынша орта көрсеткiшiнен 5,3 пайызға жоғары және 119,1 % құрайды. Осы шартта, Астана қ. 2004 жылы тұратын әрбiр жанға деген ақшалы табыстың орташа көлемi өмiр сүру минимумынан 4 есе арттып, республика бойынша орташа табыс деңгейiнен екi есе арта түстi.
      Табысы аз азаматтарға және мүгедектерге әлеуметтiк көмек бiр қатар әлеуметтiк қажеттiктердi, олар мекен-жайлық әлеуметтiк көмек, үй-жай жәрдемақы, мүгедек балаларды үйде оқыту, техникалық және басқа құралдармен қамтамасыз ету, жалпы бiлiм беру мектеп оқушыларына, орта арнайы мекемелер бiтiрушiлер арасындағы жетiм балаларға, жастайынан мүгедек болған балаларға жасқа толмаған төрт немесе одан да көп, көп балалы жан-ұялардың балаларына, сондай-ақ Астана қ. ЖОО-да оқу үшiн, балалар үйiнiң тәрбиеленушiлерiне және т.б. әлеуметтiк жәрдемдердi беру арқылы жүзеге асырылады. Әлеуметтiк жәрдемақылардың мөлшерi айлық есеп көрсеткiштерден есептелуiне байланысты, оның деңгейi астананың жоғары өмiр сүру деңгейiне сәйкес келмейдi.
      Астанада азаматтық қоғамдық институттарымен тұрғындардың әлеуметтiк өмiр саласында, қараусыз қалған балалар мәселелерiн шешу сұрақтарында қатысу деңгейi өте төмен екенi байқалады.
       Қоғамды мемлекеттiк басқару жүйесiне қатыстыру. Халықтың қалалық үкiметiмен шешiмдердi қабылдауда қатысу деңгейi әлдеқайда төмен болып қалады. Қала тұрғындарының көпшiлiгi мемлекетпен өмiр жағдайын жақсарту туралы қолданылып жатқан шаралардың ақпаратына ие болмайды. Мемлекеттiк органдары мен халық арасында "керi" байланыс механизмi жоқ. Әлеуметтiк сұрастарда азаматтардың көпшiлiгi мемлекеттiк қызметкерлердiң жұмысын мөлдiрсiз және өнiмсiз деп санайтыны анықталды.

Қалалық басқару

      Астананың мемлекеттiк басқару жүйесi коллегиялық орган болып келетiн, жергілiктi атқару органы - әкiмшiлiкпен, сайлаулы орган болып келетiн, халық сайлайтын және оның еркiн бiлдiретiн жергiлiктi өкiлеттi орган - маслихатпен жүзеге асырылады.
      Әкiмшiлiктiң құрылысы "Қазақстан Республикасының жергiлiктi мемлекетiнiң басқару құрылысын бекiту туралы" Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң 2004 жылғы 4 қазандағы N 1022 Қаулысымен бекiтiлген.
      Әкiмшiлiктiң негiзгi жұмыстары "Қазақстан Республикасында жергiлiктi мемлекеттiк басқару туралы" 2001 жылғы 23 қаңтардағы және "Қазақстан Республикасының мәртебесi туралы" 1998 жылғы 20 мамырдағы Қазақстан Республикасының заңдарымен анықталған. Оның жұмыстарына: жоспарларды жетiлдiру, астананың дамуының экономикалық және әлеуметтiк бағдарламаларын құру астананың бюджетiн анықтап, оның орындалуын қамтамасыз ету, тұрғын үй-жай меншiгiн басқару, оны қорғау шарттарын жүзеге асыру, астана ауданында кәсiпкерлiк қызметтің және инвестициялардың дамуы үшiн ыңғайлы жағдайлар жасау, сонымен қатар қаланың инфрақұрылымы қатынасында басқару жұмыстарын жүзеге асыру (көлiк, байланыс және т.б.) кiредi.
      Қызмет түрiне байланысты, Астана қаласының департаменттерi мен әкiмшiлiк басқарудың жұмыстары қала әкiмi бекiткен, тиiсті ережелермен реттеледi.
      Қазақстан Республикасы Президентiнiң 1998 жылғы 6 мамырдағы Жарлығына сәйкес, астанада екi аудан құрылды. Аудандық әкiмдер өз қызметтерiн қала әкiмiне есеп бередi.
      Yкiметтің әрбiр деңгейiнiң өкiлдiгі заңмен бекiтілгенiне қарамастан, олардың жергiлiктi атқарушы органдары және орталық атқарушы органдардың аудандық бөлiмдерiнiң арасындағы әрекеттерiнде нақты шектеулер жоқ. Бiрқатар ұйымдар, мысалы, астана қаласының жұмыспен қамту және әлеуметтiк бағдарламалар және мәдениет Департаменттары өз қызметiн қалалық әкiмшiлiкпен, сондай-ақ орталық министрлiктермен ведомстволар алдында есептеседi. Бұл жағдай есеп беру жұмысында жаңылыс мәселесiне әкеледi. Сонымен қатар, бiрнеше мәселелердiң шешiмi жергiлiктi деңгейде тиiмдi болып келетiн, жергiлiктi атқару органдардың кейбiр өкiлдiктерге заңды тәртiппен бекiтiлген құқығы жоқ.
      Қалада Қазақстан Республикасының 2010 жылға дейiнгі стратегиялық даму жоспарына және Қазақстанның 2030 жылға дейiнгi даму Стратегиясына негізделген 2010 жылға дейiнгi стратегиялық даму жоспары бар. Қазiргi уақытта Астанада әр түрлi бағыттағы 33 даму бағдарламалар жүзеге асырылып жатыр. Бағдарламалар қала өмiрiнiң барлық салаларын қамтиды, олар өнеркәсiп, кәсiпкерлiк, денсаулық сақтау, бiлiм беру, инфрақұрылым және т.б. Жалпы бағдарламалардың жайлы жүзеге асырылуын белгілеуге болады. Бiрақ, жүзеге асырылуын бағдарламалық құжаттар малдандыратын көптеген стратегиялық тапсырыстарға қарамастан, мемлекеттiк органдармен барлық құжаттардың тиянақты орындалуын тексеруге қиын. Бұл мәселе келесi шешiмдердi қабылдауда, сондай-ақ бюджеттi қаржыландыру мәселесiн анықтауда қиыншылық туғызады. Жеке жағдайларда, бұл тапсырыстың анық емес талдауларымен және жұмыстың жүзеге асыру жұмыстарының толықсыздығымен байланысты. Бiрақ, басты мәселе әдiстеменiң, мемлекеттiк органдарының қызмет бағасының көрсеткiштерi мен стратегиялық және бағдарламалық құжаттар артында нақты бақылаудың жоқ болуымен байланысты.
      Осыған қоса, жоспарлау "жоғарыдан төменге" деген схема арқылы жүзеге асырылады және қалалық әкiмшiлiк басқармасымен шешiмдi қабылдау барысында қоғамның қатысу ынтасы өте төмен.

Астана қаласын
орнықты дамытудың 2030 жылға
дейiнгi стратегиялық жоспарына
3-қосымша

Қала экономикасының бәсекеге қабiлеттiгiн және оны
әртараптандыруды арттыру мақсатында Астана қаласындағы
перспективалық кластерлердi таңдау

Кластерлердi iрiктеу кезiнде пайдаланылатын жалпы өлшемдер

      мемлекет пен кәсiпкерлердi кластерлiк өндiрiстерге инвестициялау мүдделiлiгi мен ниет бiлдiруi
      бизнестi жүзеге асыру үшiн елеулi кедергiлердiң болмауы
      қолайлы нарықтық орта
      кластердiң сала мен өңiрдiң бәсекеге қабiлеттiгi мен өнiмдiлiгiне оң әсер етуi
      кластерге қатысушылар мен мемлекеттiк органдардың арасында тығыз жұмыс байланыстарын орнату мүмкiндiгi

Астана қаласындағы перспективалық
кластерлер

1. Туризм
2. Медициналық
3. Ғылыми (жоғары) технологиялар
4. Биотехнологиялар
5. Құрылыс материалдары

Астана қаласындағы туристiк қызмет
көрсеткiштерi

Көрсеткiш	2001	2002	2003	2004	2001 ж. қара- ғанда 2004 жылғы өсу қар- қыны, %
Турфирмалар мен қонақ үйлердің туристерге қызмет көрсетуi, адам	120560	147314	150026	184448	152,9
оның iшiнде
келуші туризм	13339	11605	15664	22647	169,8
кететін туризм	9451	9715	9217	18054	191,0
ішкі туризм	97770	125994	125145	143747	147,0
Турфирмалар қызметі мен қонақ үйлер көрсеткен қызметтерден алынған табыстар, млн. теңге	2290,7	2295,4	2596,5	3615,9	157,8

Астана қаласындағы туристiк саланың әлсiз және
күштi жақтары

Күштi жақтары Әлсiз жақтары

Жыл сайын Астанаға                  Iшкі туризмнiң басымырақ үлесi
келетiн туристер санының өсуi     (басқа облыстардан iскерлiк
Туристік инфрақұрылымен           мақсаттармен iссапарға жiберiлген
объектiлерi (қонақ үйлер,         ұйымдардың, кәсiпорындардың,
мейрамханалар, ойын-сауық         мекемелердiң қызметкерлерi)
мекемелерi) санының артуы           Көрсететiн қызметтерi әлемдiк
Халықаралық әуежайдың,            стандарттарға сәйкес сертификаты темір жол вокзалының жұмыс        бар қонақ үйлердiң болмашы саны,
істеуі                            эквайрингтiк жүйенiң дамымағандығы
                                  (төлем карточкалары), қызмет
                                  көрсетудiң жоғары емес деңгейі
Қаладағы туристік мүддені           Астана арқылы жүзеге асырылатын
білдіретін, табиғат               халықаралық авиарейстердің аз саны
қорықтарымен (Бурабай,
Қорғалжың) жақын орналасқан         Астана туралы жарнамалық
объектiлердiң жеткiлiктi саны     ақпаратты, оның iшiнде шет ел
                                  тiлдерiнде тарату жүйесiнiң
                                  жеткiлiксiз дамуы, осы салада
                                  мамандардың (мысалы, тарихи
                                  туризм бойынша бiлiмдерi бар
                                  экскурсшылардың) жеткiлiксiздiгi

Астана қаласында туристiк кластер құрудың
алғы шарттары

      Yкiметтiң заңнамаға өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу мәселесiн қамтитын жалпы жүйелiк шараларды iске асыруы, Қазақстан Республикасында туристiк қызметтi ынталандыру жөнiнде жалпы салалық iс-шаралар өткiзу
      Астана қаласы жұмыс iстейтiн туристiк фирмалардың саны бойынша республикада екiншi болып табылады, қонақ үйлiк нөмiрлердiң саны бойынша Алматы мен Шығыс Қазақстан облысынан кейiн үшiншi орында тұр
      Жеке бизнес өкiлдерiнiң туристер үшiн өңiрдiң жалпы тартымдылығын арттыру үшiн ынтымақтастыққа дайындығы
      Экологиялық, мәдени-танымдық және iскерлiк туризм тәрiздi сегменттердiң даму мүмкiндiгi

Астана қаласында туризм кластерiн
табысты қалыптастырудың мүмкiндiктерi

      Туризм саласындағы кадрларды даярлау мен қайта даярлау жүйесiн жақсарту
      Туристiк инфрақұрылым объектiлерiн салу
      Қалалық ұйымдардағы: туристiк фирмалардағы, қонақ үйлердегi, мейрамханалардағы, кафелердегi сервис деңгейiн арттыру
      Туристiк кластерiн құру Щучье-Бурабай курорт аймағына, "Қорғалжын" қорығына қол жеткiзу мүмкiндiгiн ескере отырып перспективалы болуы мүмкiн, орнитологиялық, флористикалық, мәдени-танымдық және iскерлiк туризмдi дамыту; "көшпендi тұрмыс" жағдайларына, шетел туристерiнiң аң аулау, балық аулау және астана мен Ақмола облысы туризмiнiң басқа да объектiлерiне туристердiң қызығушылықтарын тарту

Туристiк кластердiң қатысушылары

      Туристiк агенттiктер (30 заңды тұлғадан астам)
      Қонақ үйлер, мейрамханалар, кафелер (28 қонақ үй және 170-тен астам кафелер мен мейрамханалар)
      Ойын-сауық мекемелерi
      Бiлiм беру мекемелерi (университеттер, колледждер)
      Көлiк компаниялары

Астана қаласындағы медицина саласының
негiзгi көрсеткiштерi, кәсiпорындардың саны

Атауы	2003	2004
Ауруханалық мекемелер:	21	22
мемлекеттiк	2	3
жеке меншiк	19	19
Амбулаториялық-емханалық ұйымдар:	29	29
мемлекеттiк	10	10
жеке меншiк	19	19
Дәрiхана ұйымдары:	335	361
мемлекеттiк	23	28
жеке меншiк	312	333

Алынған көзi: Астана қаласының Денсаулық сақтау департаментi

Астана қаласындағы медициналық қызмет
көрсету көрсеткiшi, жыл аяғында

	2001	2002	2003	2004	2001 ж., 2004 ж. өсу қарқыны. %
Барлық мамандықтағы дәрiгерлердiң саны	2404	2730	2784	3015	125,4
Халықтың дәрiгерлермен қамтамасыз етiлуi (10000 халыққа шаққанда)	51	55	55	58	113,7
Орта медицина персоналының саны	3608	3416	3384	3747	103,9
Халықтың медициналық персоналмен қамтамасыз етiлуi (10000 халыққа шаққанда)	77	69	67	72	93,5

Көзi: Астана қаласының Статистика басқармасы

Астана қаласының медицина саласының
әлсiз және күштi жақтары

Күштi жақтары                        Әлсiз жақтары
Қалада:                             Ғылыми-зерттеулердiң төмен
   медициналық бiлiм              деңгейi және саладағы әзiрлемелер,
мекемелерiнiң (Қазақ мемлекеттiк қаржы ресурстарының жетiспеушiлiгi
медицина академиясының,
мемлекеттiк медицина
колледжiнiң, "Даналық" жекеше       Қалалың емдеу-профилактикалық
колледжiнiң)                      ұйымдардың осы заманғы
   ғылыми институттарды           медициналық техникамен және
(травматология және ортопедия     жабдықпен жеткiлiксiз жарақтануы
ҒЗИ, Ұлттық ғылыми медицина
орталығының, ғылыми-зерттеу
институттарының 8 филиалы мен
Қазақ мемлекеттiк медицина
академиясының ғылыми-зерттеу
зертханасының)
   дәрiхана ұйымдарының кең
желiсiнiң
   бiлiктi кадрлардың болуы

Астанада медициналық кластер құрудың
алғышарттары

      Әкiмдiк республикалық органдармен бiрлесiп жүргiзген медициналық көмек көрсетудiң тиiмдi жүйесiн жасау жөнiндегi жұмыс
      Денсаулық сақтау жүйесiн реформалау мен дамытудың мемлекеттiк және өңiрлiк бағдарламаларын iске асыру
      Түрлi бағыттар бойынша емханалық орталықтар желiсiн қамтитын медициналық қалашық салу

Астана қаласында медициналық кластердi
табысты қалыптастырудың мүмкiндiктерi

      Медициналық бiлiм жүйесiн жақсарту, қадрларды даярлау және қайта даярлау
      Денсаулық сақтау саласында ғылыми зерттеулердiң көлемiн жақсарту және сапасын арттыру
      Медициналық жабдық пен фармацевтикалық препараттарды өндiрушi компанияларды тарту
      Зерттеулердiң негiзгi бағыттары бойынша тәжiрибе алмасу үшiн шетел мамандарымен және денсаулық сақтау мекемелерiмен байланыстар орнату

Медициналық кластердiң қатысушылары

      Медициналық бiлiм ұйымдары, ғылыми-зерттеу институттары
      Медициналық мекемелер (ауруханалар, амбулаториялық-емханалық мекемелер, дәрiханалар)
      Медицина жабдығын, фармацевтика препараттарын өндiру жөнiндегi компания
      Қаланың медициналық мекемелерге қызмет көрсету жөнiндегi (мысалы, халаттар, аяққа киетiн бахил тiгетiн, мүкаммал өндiретiн және т.б.) өнеркәсiп орындары

      Астана қаласындағы есептеу техникасымен, зерттеулермен
            және әзiрлемелермен байланысты көрсетiлген
                 қызметтердiң көлемi млн. теңге

	2000	2001	2002	2003	2004	2000 ж. қара- ғанда 2004 ж. өсу қарқыны, %
Есептеу техникасы және онымен байланысты қызмет	583,2	1397,5	1369,1	2016	3564,1	611,1
Зерттеулер мен әзірлемелер	33,6	120,3	322,5	897,1	2862,5	8519,3

        Астана қаласындағы ғылыми зерттеулерге және
     әзiрлемелерге жұмсалған жалпы (мемлекеттiк және
       жеке меншiк) шығындар мен ғылыми-техникалық
               жұмыстар көлемi (млн. теңге)

Қағаз мәтіннен қараңыз

    2004 жылы Астана қаласында ғылым салаларында ғылыми
        зерттеулер мен әзiрлемелерге жұмсалған жалпы
                    шығындардың құрылымы

Қағаз мәтіннен қараңыз

Астана қаласының ғылыми-техника саласының
әлсiз және күштi жақтары

Күштi жақтары                      Әлсiз жақтары
Қалада ғылыми-зерттеу қызметпен      Ғылыми-зерттеулердiң төмен
айналысатын ұйымдардың жұмыс         деңгейi және саладағы
iстеуi:                              әзiрлемелер, қаржы
Ғылым мен бiлiм министрлiгiнiң     ресурстарының жетiспеушiлiгi
"Қазақстан Республикасы
биотехнологияларының ұлттық
орталығы" РМҚК                         Қалалық емдеу-профилактикалық
Экономика және бюджеттiк           ұйымдардың осы заманғы
жоспарлау министрлiгiнiң "Арнаулы    техникамен медициналық және
бағдарламалардың ғылыми-             жабдықпен жеткiлiксiз
әдiстемелiк орталығы" РМҚК           жарақтануы
Денсаулық сақтау министрлiгiнiң
"Травматология және ортопедия ҒЗИ"
РМҚК
Ауыл шаруашылығы министрлiгiнiң
"Экономиканың АПК және РСТ ҒЗИ"
РМҚК
Л.Н. Гумилев атындағы Евразия
ұлттық университетi
С. Сейфуллин атындағы Қазақ
аграрлық университетi
Жоғары бiлiктi кадрлардың болуы

Астана қаласында ғылыми (жоғары) технологиялар
кластерiн құрудың алғы шарттары

      Үкiметтiң Қазақстан Республикасында инновациялық қызметтi ынталандыру, жаңа технологиялар әзiрлеу мен енгiзу жөнiнде жалпы жүйелiк шараларды iске асыруы
      Қалада ғылыми-техникалық қызметпен айналысатын мемлекеттiк және жекеменшiк ҒЗИ, жобалау-конструкторлық ұйымдардың, жоғары оқу орындары мен кәсiпорындардың болуы
      Астанада бiлiмнiң жоғары деңгейiне қатысты мамандардың шоғырлануы
      Қызметi экономиканың шикiзат секторындағы жеке сектордың бастамаларын қаржылық қолдауға бағытталған мемлекеттiк даму институттарының жұмыс iстеуi
      Ғылыми зерттеулердегi мемлекеттiк және жеке инвестициялардың өсуi
      Астанада Ұлттық биотехнологиялардың орталығының жаңа зертханалық кешенiн салу

Астана қаласында ғылыми (жоғары) технологиялар
кластерiн табысты қалыптастырудың мүмкiндiктерi

      Техникалық мамандықтарға жоғары бiлiктi кадрларды оқыту және дайындау
      Мемлекеттiк органдар, университеттер, кәсiпкерлер арасында ынтымақтастық орнату
      Инновациялық шағын бизнестi дамыту үшiн жағдайлар жасау

Ғылыми (жоғары) технологиялар кластерiне
қатысушылар

      Жоғары техникалық оқу орны
      Ғылыми-зерттеу институттары, зертханалар, орталықтар
      Даму институттары
      Жоғары технологиялық және ғылымды қажет ететiн өнiм өндiру жөнiндегi компания
      Қаланың өнеркәсiп орындары

Астана қаласында құрылысқа инвестициялар

Қағаз мәтіннен қараңыз

Астана қаласында қаржыландыру көздерi бойынша
құрылысқа салынған инвестицияларды игеру

	2002		2003		2004
	млн. теңге	үлесi %-пен	млн. теңге	үлесi %-пен	млн. теңге	үлесi %-пен
Барлығы:	73412,1	100	100038,9	100	142081	100
Бюджет қаражаттары	32668	44,5	47018,3	47	57684,9	40,6
кәсiпорындардың, халықтың өз қаражаттары	36412	49,6	37714,7	37,7	77434,2	54,5
шет ел инвестициялары	4331,3	5,9	15306,0	15,3	6962	4,9

Астана қаласында құрылыс
материалдарының кластерiн жасаудың алғышарттары

      Құрылыс саласын серпiндi дамыту
      Халықтың және заңды тұлғалардың тарапынан тұрғын үй, офистер салу және оларды жөндеу мен қайта жаңғырту үшiн құрылыс материалдарына деген жоғары сұраныс
      Өнеркәсiп және тұрғын үй құрылыстарындағы инвестициялардың жоғары деңгейi
      Жеткiлiктi бiлiктi жұмыс күшiнiң болуы
      Шағын және орта бизнес кәсiпорындарының құрылыс материалдары рыногында жұмыс iстеуi

Астана қаласы құрылыс саласының
әлсiз және күштi жақтары

Күштi жақтары                      Әлсiз жақтары
Тұрғын үй және өнеркәсiп           Негiзгi қорлар тозығының
құрылыс көлемiнiң өсуi             әбден жеткендiгi, жаңарту және
Халықтың өмiр сүру               техникалық қайта жарақтану үшiн
деңгейiнiң жақсаруының             өзiнiң қаржы құралдарының
нәтижесiнде iшкi сұранысты         жетiспеушiлiгi
арттыру                              Ғылымның өндiрiспен
Құрылыс материалдарын            ықпалды байланысының жоқтығы,
өндiруде пайдаланылатын            ғылыми-зерттеу және тәжiрибе-
минералдық-шикiзат                 конструкторлық жұмысқа
ресурстарының болуы                жұмсалған шығыстардың аздығы
Арзан және жеткiлiктi бiлiктi      Шығарылатын құрылыс
жұмыс күшiнiң болуы                материалдары мен бұйымдарының
                                   шектелген номенклатурасы
                                     Тұрғын үй құрылысының
                                   материалды жоғары қажетсiнуi
                                   және еңбектi қажетсiнуi

Астана қаласында құрылыс материалдарының
кластерiн табысты қалыптастыру мүмкiндiктерi

      Қолданыстағы, сондай-ақ саладағы тоқтап тұрған өндiрiстердi қайта құрылымдау және жаңғырту, қалпына келтiру
      Жоғары сапалы құрылыс материалдарын, бұйымдар мен конструкцияларды шығаруды ұйымдастыру
      Шет елдiң кәсiпорындарымен кооперациялық байланыстарды дамыту, жаңа технологияларды беру саласындағы ынтымақтастықты орнықтыру
      Шет ел инвестицияларын тарту мақсатында құрылыс материалдары өнеркәсiбiнiң перспективалық салаларының тұсау кесерi жөнiнде ақпараттық жұмыстар жүргiзу
      Индустриалдық парктiң жұмыс iстеуiн қамтамасыз ету

Құрылыс материалдары кластерiне
қатысушылар

      Құрылыс материалдарын өндiру жөнiндегi кәсiпорындар
      Қаланың құрылыс компаниялары
      Сауда үйлерi
      Көлiк компаниялары мен ұйымдар
      Жоғары оқу орындары және орта кәсiптiк бiлiм ұйымдары
      Ғылыми-зерттеу институттары, зертханалар, орталықтар
      Даму институттары

Астана қаласын
2030 жылға дейiн орнықты
дамытудың стратегиялық жоспарына
4-қосымша

"Астана халқы: экономикалық, мәдени және әлеуметтiк
аспектiлерi" социологиялық зерттеуiнiң нәтижелерi

      Астананы орнықты дамыту орталығы Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетімен бiрлесiп жасаған Стратегиялық жоспарының жобасын әзiрлеу процесiнде "Астана халқы: экономикалық, мәдени және әлеуметтiк аспектiлерi" атты социологиялық зерттеулер жүргiзiлдi. Зерттеулердiң шеңберiнде халықтың социологиялық-экономикалық және мәдени проблемаларын анықтау мен бағалау мақсатында бiрқатар социологиялық сауалнамалар жүзеге асырылды.
      Зерттеулердiң барысында фокус-топтар, бұқаралық сауалнама және жедел интервью әдiстерi пайдаланылды. 2005 жылғы 20 сәуiр мен 2005 жылғы 19 мамыр аралығында өткен фокус топтар бойынша сауалнамалар әлеуметтiк, әлеуметтiк, экономикалық, мәдени және демографилық көрсеткiштер (қалалық, ауылдық студенттер, шағын және орта бизнес өкiлдерi, өз бетiмен айналысатындар, мұғалiмдер, дәрiгерлер, орталық атқарушы органдардың мемлекеттiк қызметшiлерi, мұғалiмдер, дәрiгерлер) бойынша бөлiнген астана халқының 10 тобын қамтыды. Сауалнама берiлген жалпы саны 816 адамның ең ауқымдысы - 2005 жылғы 01 қыркүйек пен 2005 жылғы 23 желтоқсан аралығында өткiзiлдi.
      Кестеде сауалнамалар барысында әрбiр нақты мәселе бойынша алынған ең жоғарғы пайыздық мәнi көрсетiлген.

ТҰРҒЫН YЙ	Сауалнама берiлген жауап берушiлердiң 45,7%-ның жеке үйлерi жоқтар 62,5 % - жеке үй сатып алуға жағдайлары жоқ 29 % - салынып жатқан тұрғын үйлердiң сапасын қанағаттанғысыз деп бағалайды 32,3 % - аулалардың жеткiлiксiз көрiктендiрiлетiнiн атаған Сауалнама берiгеннiң 23,2 % аулаларды көгалдандыру проблемасын атаған 40,8 % - тозығы жеткен тұрғын үйдi бұзуды мақұлдайды 35 % - тарихи құнды үйлердi қайта жаңғырту қажеттігiн атаған
ЖҰМЫСПЕН ҚАМТЫЛУ	Сауалнама берiлген жауап берушiлердiң 11,1 % үшiн қаланың әлеуметтiк-экономикалық проблемаларының арасында тамақ өнiмдерiне бағаның (44 %) қымбаттауынан және жалақының (29,3 %) аздығынан кейiн маңызы бойынша үшiншi болып табылады
ӘЛЕУМЕТТIК ҚЫЗМЕТ КӨРСЕТУ ЖӘНЕ ДАМУ	22,7 % және 13,3 % жауап берушiлер, тиiсiнше, қаланың әкiмдiгi жұмысының басым бағыттарына сапалы медициналық және бiлiм беру қызметтерiн көрсетудi қамтамасыз ету деп есептейдi 29,3 % - еңбек ақының төмен проблемасын тамақ өнiмiне деген бағаның жоғары болуынан кейiнгi екiншi орынға қойды 29,1 % - тұрғындардың қала проблемаларын шешуге қатысуын кеңейтудi ұсынады, бұл ретте 44,2 % жауап берушiлер қаланың даму және оны басқару мәселесiне қызмет көрсетуге өздерiнiң дайын екендiктерiн бiлдiрдi
КӨЛIК	90 % жауап берушiлер қоғамдық көлiк қызметтерiн пайдаланады, олардан 59,1 % - ұдайы 17,2 % жауап берушiлер қоғамдық көлiктiң жұмысына қанағаттанғысыз деген баға бердi 38,4 %- жол құрылысының сапасына қанағаттанбайды 59 % - қаланың 10 бөлiгiне жуығын көлiкпен қамтамасыз етудiң әлсiздiгiн атап өткен
МӘДЕНИЕТ ЖӘНЕ ДЕМАЛЫСТЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ	51,9 % сауалнамаға қатысушылар балалар мен жастар демалысының жеткiлiксiз ұйымдастырылатының атап өткен тұрғындардың тек 12,2 % қоғамдық демалыс орнын мойындайды 63,6 % жауап берушiлер демалысты ұйымдастыру орындарында бағаның аса жоғары болуы проблемасын атап өткен 14,1 % - астаналық ойын-сауық орталықтарының сервис деңгейiне риза емес 20,6 % - жаңа мәдени- ойын-сауық мекемелерiн құруды қалайтындарын айтқан
ИНФРАҚҰРЫЛЫМ ЖӘНЕ ЭКОЛОГИЯ	35,4 % сауалнама берiлгендер ТКШ жұмысын қанағаттанғысыз деп бағалады 17,1 % қала ортасының жай-күйiн қала әкiмдiгiнiң жұмысындағы басым бағыт ретiнде жақсартуды атады 30,5 % жауап берушiлер ауыз судың сапасына риза емес 11,3 % сауалнамаға қатысушылар қоқыстарды жинау және әкету проблемасын атады 45,3 % сауалнама берiлген тұрғындар ауаның ластану проблемасына аландайды

      Социологиялық зерттеудiң эмпирикалық деректерiн түйiндей отырып, тұтастай, пiкiрлерiндегі бiрыңғайлық байқалатындығын, көрсетiлген айырмашылықтың халықтың өте бай жiктерiнiң қала тiршiлігіне табыстары аз тұрғындардың деңгейiмен салыстырғанда аса қанағаттанарлық сезiммен қарайтынына негізделетiнiн атап өткен жөн. Сауалнама берiлген тұрғындардың басым көпшiлiгi мыналарды:
      ипотекалық кредиттер ставкасының жоғарылығын;
      жаңа тұрғын үйдi оқшаулау, желдету мен салу сапасының төмендiгiн;
      қалада тұтастай алғанда, балалар ойнайтын алаңдардың, ашық көгал аумақтар мен парктердiң, сондай-ақ қаланың бұрынғы бөлiгiнде спорттық және демалыс ұйымдарының жетiмсiздiгiн; спорт орталықтары көрсететiн қызметтерге бағаның қымбаттығын, сондай-ақ олардың тұратын жерден алыстығын;
      денсаулық сақтау мен бiлiм беру қызметтерiнiң сапасының төмендiгiн, бiрдей қол жете бермейтiндiгiн және құнының қымбаттығын; жалақы деңгейiнiң төмендiгiн; мұғалiмдер мен дәрiгерлердiң және әлеуметтiк қызметкерлер деңгейiнiң төмендiгін;
      мектеп пен мектепке дейiнгi балалар мекемелерiнiң жеткiлiксiздiгiн;
      жолдарды жөндеу-салу жұмыстарының сапасының төмендiгiн; жаяу жүргiншiлердiң қауiпсiздiк деңгейiнiң, оның iшiнде жеңiл және жүк көлiктерiнiң ығы-жығы қозғалысының; тротуарлардың нормаға сәйкес ресiмделмеуiнен, көше мен қима жолдарға жарықтың берiлмеуi салдарынан болғанын;
      су мен ауа (автомобильдердiң ығы-жығы қозғалысынан пайда болған ластану салдарынан) дренаждың, кәрiздiк жүйенiң, қоқыс жинау жүйесiнiң сапасының төмендігін, құрылыс материалдары үйiндiсiнiң болуын;
      қаланың кейбiр бөлiктерiндегi антисанитариялық жағдайларды;
      қаланың бiркелкi дамымауы, атап айтқанда, солтүстікте, вокзалдың маңында, орталық базар жанында және басқа да бiрқатар аймақтарда тұрудың қолайсыз жағдайларын;
      қаланы дамыту мәселелерiн шешуде тұрғындардың өздерiнiң қатысу даярлығын атап көрсеттi.

О проекте Указа Президента Республики Казахстан "О Стратегическом плане устойчивого развития города Астаны до 2030 года"

"Астана қаласын орнықты дамытудың 2030 жылға дейiнгi стратегиялық жоспары туралы" Қазақстан Республикасының Президентi Жарлығының жобасы туралы