О проекте Указа Президента Республики Казахстан "О внесении изменения в Указ Президента Республики Казахстан от 17 мая 2003 года N 1096"

Постановление Правительства Республики Казахстан от 29 декабря 2007 года N 1356

Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ :
внести на рассмотрение Президента Республики Казахстан проект Указа Президента Республики Казахстан "О внесении изменения в Указ Президента Республики Казахстан от 17 мая 2003 года N 1096".

Премьер-Министр
Республики Казахстан

О внесении изменения в Указ Президента
Республики Казахстан от 17 мая 2003 года N 1096

ПОСТАНОВЛЯЮ :
1. Внести в Указ Президента Республики Казахстан от 17 мая 2003 года N 1096 "О Стратегии индустриально-инновационного развития Республики Казахстан на 2003-2015 годы" (САПП Республики Казахстан, 2003 г., N 23-24, ст. 217) следующее изменение:
Стратегию индустриально-инновационного развития Республики Казахстан на 2003-2015 годы, утвержденную вышеуказанным Указом, изложить в новой редакции согласно приложению к настоящему Указу.
2. Настоящий Указ вводится в действие со дня подписания.

Президент
Республики Казахстан

ПРИЛОЖЕНИЕ
к Указу Президента
Республики Казахстан
от "___" ________ 2007 года N__

УТВЕРЖДЕНА
Указом Президента
Республики Казахстан
от 17 мая 2003 года N 1096

Стратегия
индустриально-инновационного развития Республики Казахстан
на 2003-2015 годы

Астана, 2007 год

Из посланий Президента Республики Казахстан
Назарбаева Н.А. народу Казахстана

"Наши экономические достижения определили лидерство Казахстана в центрально-азиатской экономике. Теперь у нас есть силы превратить Казахстан в "региональный локомотив" экономического развития и сделать его успешным "игроком" мировой экономики.
Казахстан стоит сегодня на рубеже нового этапа социально-экономической модернизации и политической демократизации.
Мы желаем видеть Казахстан страной, развивающейся в соответствии с глобальными экономическими тенденциями. Страной, вбирающей в себя все новое и передовое, что создается в мире, занимающей в системе мирового хозяйства пусть небольшую, но свою конкретную "нишу", и способной быстро адаптироваться к новым экономическим условиям.
..., фундаментом процветающего и динамично развивающегося общества может быть только современная, конкурентоспособная и открытая рыночная экономика, не ограниченная рамками только сырьевого сектора. Это экономика, основанная на уважении и защите института частной собственности и контрактных отношений, инициативе и предприимчивости всех членов общества.
Управление ростом экономики мы должны обеспечивать на основе политики дальнейшей индустриализации Казахстана, отвечающей современным требованиям международного рынка".

Содержание

1. Паспорт Стратегии
2. Введение
3. Анализ тенденций мировой экономики и проблемы повышения
конкурентоспособности экономики Казахстана
3.1. Анализ основных тенденций развития мировых и региональных
экономик и их влияние на экономическое развитие Казахстана
3.1.1. Рост влияния крупнейших развивающихся стран
3.1.2. Фактор сырьевой зависимости
3.1.3. Глобализация
3.2. Анализ эффективности реализации Стратегии
индустриально-инновационного развития Республики Казахстан за
2003-2006 годы
3.3. Выводы
4. Цели, задачи и направления реализации Стратегии
5. Направления реализации Стратегии
5.1. Стимулирование повышения конкурентоспособности предприятий
обрабатывающего сектора
5.1.1 Развитие национальной инновационной системы
5.1.2. Трансферт технологий
5.1.3. Развитие науки
5.1.4. Техническое перевооружение и внедрение современных
управленческих технологий
5.1.5. Развитие индустриальной инфраструктуры
5.1.6. Торговая политика и поддержка казахстанского экспорта
5.2. Создание корпоративных лидеров - игроков глобальных рынков
5.3. Создание благоприятного предпринимательского климата и
развитие малого и среднего бизнеса
5.3.1. Реализация кластерной инициативы
5.3.2. Улучшение бизнес-среды и развитие предпринимательства
5.4. Создание благоприятных условий для развития материальной и
нематериальной инфраструктуры
5.4.1. Электроэнергетическая политика
5.4.2. Транспортно-инфраструктурное развитие
5.4.3. Развитие телекоммуникаций
5.4.4. Развитие образования и подготовка кадров
5.4.5. Развитие финансового сектора
5.4.6. Фискальная политика
5.4.7. Тарифная политика и защита конкуренции
5.4.8. Развитие системы технического регулирования и обеспечения
единства измерений
5.4.9. Экологическая политика
5.5. Координация деятельности государственных холдингов
6. Этапы и механизм реализации Стратегии
6.1. Этапы реализации
6.2. Механизм реализации
7. Необходимые ресурсы и источники финансирования
8. Ожидаемые результаты от реализации Стратегии

1. Паспорт Стратегии

Наименование Стратегия индустриально-инновационного развития
Республики Казахстан на 2003-2015 годы

Основание для Стратегия разработана в соответствии с Посланием
разработки Президента Республики Казахстан народу Казахстана
"О положении в стране и об основных направлениях
внутренней и внешней политики на 2002 год", с
Посланиями Главы государства народу Казахстана от
1 марта 2006 года "Стратегия вхождения Казахстана
в число пятидесяти наиболее конкурентоспособных
стран мира. Казахстан на пороге нового рывка
вперед в своем развитии" и от 28 февраля 2007 года
"Новый Казахстан в новом мире", пунктом 61
Общенационального плана основных направлений
(мероприятий) по реализации ежегодных 2005-2007
годов посланий Главы государства народу
Казахстана, утвержденного Указом Президента
Республики Казахстан "О дальнейших мерах по
реализации Стратегии развития Казахстана до 2030
года" от 6 апреля 2007 года N 310, и пунктом 231
Плана мероприятий, утвержденного постановлением
Правительства Республики Казахстан от 20 апреля
2007 года N 319 "Об утверждении плана мероприятий
по исполнению Общенационального плана основных
направлений (мероприятий) по реализации ежегодных
2005-2007 годов посланий Главы государства народу
Казахстана и Программы Правительства Республики
Казахстан на 2007-2009 годы"

Разработчики Министерство индустрии и торговли Республики
Казахстан совместно с министерствами экономики и
бюджетного планирования, образования и науки,
финансов, транспорта и коммуникаций, энергетики и
минеральных ресурсов, сельского хозяйства, труда
и социальной защиты населения, охраны окружающей
среды Республики Казахстан, Агентством по
регулированию естественных монополий и др.

Цель Главной целью является достижение устойчивого
развития страны путем дальнейшей модернизации,
диверсификации и повышения конкурентоспособности
национальной экономики, способствующей отходу от
сырьевой направленности, подготовка условий для
перехода в долгосрочном плане к сервисно-
технологической экономике

Задачи Преодоление тенденции сокращения доли
обрабатывающей промышленности в ВВП с последующим
ростом положительного тренда и дальнейшее
изменение структуры экономики и промышленного
производства;
развитие конкретных глобальных преимуществ
Казахстана в целях формирования корпоративных
лидеров;
развитие экспортного потенциала страны в пользу
товаров и услуг с высокой добавленной стоимостью,
диверсификация географии поставок и
реструктуризация несырьевого экспорта с
увеличением доли несырьевых товаров;
повышение производительности труда и снижение
энергоемкости ВВП;
кадровое обеспечение индустриального развития и
совершенствование системы образования;
повышение устойчивости финансовой системы;
развитие современной инфраструктуры для
обеспечения доступа отечественных товаров и услуг
на мировые рынки и интеграции внутри страны;
обеспечение ускоренного роста сферы малого и
среднего бизнеса путем эффективной реализации
кластерной инициативы на региональном уровне;
создание благоприятного предпринимательского
климата, который будет стимулировать развитие
частного сектора;
создание условий и предпосылок для стимулирования
сотрудничества и налаживания производственных
связей промышленного и научно-технического
комплексов;
повышение уровня гармонизации государственных
стандартов с международными требованиями.

Срок реализации 2003-2015 годы
1 этап - 2003-2005 годы,
2 этап - 2006-2010 годы,
3 этап-2011-2015 годы

Необходимые Предполагаемые объемы непосредственных затрат
ресурсы и инвестиционного характера на реализацию Стратегии
источники по 2015 год составят сумму эквивалентную 150 млрд.
финансирования долларов США
Объемы финансирования из республиканского и
местных бюджетов будут уточняться при формировании
бюджетов на соответствующий год. Для финансирования
мероприятий Стратегии будут задействованы средства
институтов развития, национальных холдингов,
национальных компаний, социально-предпринимательских
корпораций.
Кроме того, предусматривается привлечение
помощи международных организаций и стран-доноров для
реализации наиболее приоритетных и эффективных
проектов, направленных на создание новых технологичных
и наукоемких производств, развитие инфраструктуры.
Основную финансовую нагрузку должен будет нести
частный сектор. По предварительной оценке, соотношение
участия государственного и частного капитала должно
составлять один к двум.

Ожидаемые Активное проведение Стратегии индустриально-
результаты инновационного развития страны обеспечит к 2015 году
получение следующих результатов:
обеспечение среднегодового прироста ВВП в 2008-2015
годы на уровне 8,5 % в год;
увеличение к 2015 году доли малого и среднего
предпринимательства в структуре ВВП до 43 %;
доведение доли участия малого и среднего
предпринимательства в промышленном производстве
до 20 %;
увеличение доли наукоемких и высокотехнологичных
производств до 1,8 % с учетом среднегодовых темпов
роста ВВП 9,2 %;
создание эффективной системы транспортно-
логистической инфраструктуры для обеспечения
качественного доступа к мировым рынкам сбыта и
внутренней интеграции;
увеличение объема транзита через территорию
Казахстана: с 114,6 млн. тонн грузов (в 2006 году)
до 320,2 млн. тонн грузов (в 2015 году);
повышение удельного веса услуг научной и научно-
инновационной деятельности в структуре ВВП с 2,1 %
в 2006 году до 5-6 % к 2015 году;
удельный вес производства товаров в структуре ВВП
составит 48-49 % (без учета реализации Стратегии
доля производства товаров снизилась бы до 46 %);
доля обрабатывающей промышленности в структуре
ВВП составит примерно 12 % (без учета реализации
Стратегии доля обрабатывающей промышленности
снизилась бы до 9-10 %);
доведение среднегодовых темпов роста в
обрабатывающей промышленности до 9-9,5 %;
рост объема и расширение географии существующего
несырьевого экспорта;
ежегодный объем инвестиций в основной капитал
увеличится в три-четыре раза до 8-10 трлн. тенге,
из него инвестиций в основной капитал обрабатывающей
промышленности, транспортно-коммуникационной и
энергетической отраслей будут составлять не менее 50%.
увеличение производительности труда по отношению к
2000 году не менее чем в 3 раза;
снижение энергоемкости в 2 раза по отношению к
2000 году;
обеспечение повышения уровня гармонизации
государственных стандартов с международными
требованиями до 65 %.

2. Введение

Стратегия индустриально-инновационного развития Республики Казахстан на 2003-2015 годы (далее - Стратегия) является общесистемным документом, формирующим целостную и комплексную экономическую политику государства на период до 2015 года и задающим конкретные направления индустриально-инновационного развития. Стратегия нацелена на достижение устойчивого развития страны путем ускоренной модернизации и диверсификации экономики, формирования индустрии высоких технологий и использования имеющихся потенциальных преимуществ в целях отхода от экспортно-сырьевой направленности экономики и перманентного повышения конкурентоспособности Казахстана. Основным предметом государственной индустриально-инновационной политики является развитие глобально конкурентоспособной специализации Казахстана в несырьевом секторе экономики в целях устойчивого экономического развития.
Основополагающим документом, провозгласившим долгосрочные приоритеты развития государства, является Послание Президента Республики Казахстан народу Казахстана от 11 октября 1997 года "Казахстан - 2030 Процветание, безопасность и улучшение благосостояния всех казахстанцев", которое определило долгосрочную стратегию развития страны до 2030 года.
Стратегия разработана в соответствии с посланиями Президента Республики Казахстан народу Казахстана " О положении в стране и об основных направлениях внутренней и внешней политики на 2002 год", " Стратегия вхождения Казахстана в число пятидесяти наиболее конкурентоспособных стран мира. Казахстан на пороге нового рывка вперед в своем развитии" и " Новый Казахстан в новом мире".
Стратегия представляет собой совокупность основных направлений экономической и организационно-правовой деятельности государства, основанных на эффективном использовании имеющихся ресурсных возможностей государства, призванных обеспечить качественные изменения в структуре экономики в сторону постиндустриального и поступательного инновационного развития.
Для достижения поставленных Стратегией целей требуется качественно новое наполнение механизмов ее реализации и комплексность усилий государства по дальнейшей модернизации экономики, интенсивному развитию всех отраслей экономики и человеческого капитала с учетом новых экономических условий.

3. Анализ тенденций мировой экономики и проблемы повышения
конкурентоспособности экономики Казахстана

3.1. Анализ основных тенденций развития мировых и региональных
экономик и их влияние на экономическое развитие Казахстана

3.1.1. Рост влияния крупнейших развивающихся стран

Согласно прогнозам экспертов Всемирного Банка мировое экономическое развитие замедлится. После того как в 2007 году экономический рост в развивающихся странах достигнет умеренного значения в 6,7 %, к 2009 году он снизится до более устойчивого уровня в 6,1 %. Однако, прогнозируемый совокупный объем экономик семи ведущих развивающихся стран (Китай, Индия, Бразилия, Россия, Индонезия, Мексика и Турция) к 2050 году будет в среднем на 25 % больше размера экономики стран "Большой семерки".
В связи с этим, общепризнанной является тенденция смещения центра мирового потребления и производства в такие страны, как Бразилия, Россия, Индия и Китай . Развивающиеся рынки открывают для транснационального бизнеса значительные перспективы: 78 % ТНК планируют вести бизнес в Китае, 64 % склоняются к Индии, 48 % прогнозируют открытие производств в России.
Этому способствуют объективные факторы как количество населения, проживающего в данных странах, дешевизна энергоресурсов, размеры занимаемых территорий и проводимая политика развития экономики и привлечения инвестиций в данные страны. Быстрый рост экономики и прогрессирующие объемы рынка привлекают большие корпорации и делают рынки этих стран притягательными для крупных инвестиций, так как предоставляют огромные возможности для развития бизнеса, как в краткосрочной, так и в долгосрочной перспективе.
Казахстан граничит с двумя из вышеперечисленных развивающихся экономических гигантов (Китай и Россия) и данное соседство объективно влияет на выбор направлений развития отечественной экономики. Давление экономик России и Китая привело к значительному спаду и свертыванию производств в отдельных отраслях несырьевого сектора, в том числе в промышленности, усугубились диспропорции отраслей реального сектора экономики в сторону развития отраслей сырьевой направленности. Подтверждением негативного влияния экономик данных стран на структуру промышленного производства является структура торгового баланса между Казахстаном и этими странами. Казахстан экспортирует сырье, а импортирует готовые товары обрабатывающей промышленности. В то же время, необходимо учесть, что только по официальным данным доля Китая и России в структуре импорта составляет около 50 %.
Таким образом, необходимо учитывать влияние крупнейших развивающихся стран при выработке государственной индустриальной политики.

3.1.2. Фактор сырьевой зависимости

Ускоренный рост экономик развивающихся стран и дальнейшая индустриализация, охватывающая около трети населения земного шара, увеличивает мировую потребность в сырьевых ресурсах. Следовательно, основной тенденцией экономического развития является усиление влияния зависимости экономического роста от обеспеченности сырьем . Данный процесс влияет на государственную политику всех стран мира и обуславливает борьбу за сокращающиеся объемы природных ресурсов. Кроме того, в соответствии с данной тенденцией происходит постоянное удорожание сырья и энергоресурсов.
Если в последние десятилетия привлекательность стран для инвесторов обуславливалась низкой стоимостью рабочей силы, то в настоящий момент она определяется доступностью сырьевых ресурсов. Китай и Индия проявляют громадный спрос на сырьевые ресурсы, в особенности углеводороды. Китай, к примеру, уже вышел на второе место в мире по потреблению нефти. Возрастающая зависимость этих экономик от импорта энергоресурсов (в 2006 г. в Индии - 70 %, в Китае - 50 %), обуславливает их стремление обеспечить себя надежными источниками нефти и газа, в том числе за счет более активной инвестиционной политики за рубежом.
В результате развития данной тенденции, Казахстан в настоящее время испытывает существенный рост предложения внешних инвестиций в сырьевой сектор в связи с растущим потреблением сырья за пределами страны. Данный факт обуславливает сложившуюся структуру экономики Казахстана, в которой преобладают добывающие отрасли.
В свою очередь преобладание сырьевых направлений в промышленности приводит к производству продукции с низкой добавленной стоимостью, технологической зависимости, низкой конкурентоспособности Казахстана в отраслях более высокого передела. Таким образом, все сферы экономики находятся в зависимости от сырьевой направленности.
В то же время, сырьевые ресурсы служат базой для развития отраслей обрабатывающего сектора, создания крупных сырьевых конгломератов, которые в будущем могут объединить полную производственную цепочку и стать игроками мирового уровня.

3.1.3. Глобализация

В мире активно проходит процесс глобализации, который в контексте экономического развития отражается в экономической интеграции мировых рынков и глобальной конкуренции компаний.
В свою очередь, глобальная конкуренция и интеграция привели к адекватной реакции корпоративного сектора. Мировые компании в целях сохранения конкурентоспособности стремятся аккумулировать в себе ресурсы и, соответственно, укрупняться для дальнейшего развития и увеличения доли на мировом рынке. Согласно отчету аналитического агентства "Bloomberg" по результатам десяти месяцев 2007 года объем мирового рынка слияния и поглощения достиг 3,55 триллиона долларов, что соответствует итогам 2006 года. При этом активное участие в данных процессах принимают правительства стран.
Процесс укрупнения компаний уже распространился на пространство СНГ. Например, крупнейшей сделкой стало слияние РУСАЛ, СУАЛ и алюминиевого подразделения Гленкор, в результате чего был создан крупнейший в мире алюминиевый холдинг. Согласно нижеприведенным данным аудиторской компании "Ernst & Young" в 2006 году объем рынка слияния и поглощения в России вырос почти в полтора раза, составив почти 71 млрд. долларов США, и этот процесс будет продолжаться в будущем. Начало этого процесса в Казахстане положено национальными компаниями АО "НК "Казмунайгаз" и АО "НК "Казатомпром", которые ведут активную деятельность в области наращивания собственных активов.

Структура рынка слияний и поглощений в России

См. бумажный вариант

В аспекте развития индустриальной политики глобализация отразилась в поддержке и развитии государствами собственных глобально конкурентоспособных компаний, которые становятся "локомотивами" развития экономики. Подтверждением участия государства в процессе создания и развития глобальных корпораций среди развивающегося стран является доля Правительства России в лице государственных компаний на рынке сделок слияния и поглощения, которая составляет 23 % от всего объема сделок по слиянию и поглощению. Другим примером государственной поддержки формирования крупных компаний является опыт Японии и Кореи в формировании глобально конкурентоспособных компаний путем развития национальных чемпионов.
Таким образом, существует тесная взаимосвязь между процессами глобализации и направлениями государственной политики. Зарубежный опыт показывает, что усиливается роль государства в формировании конкурентоспособной экономики путем поддержки и развития глобально конкурентоспособных компаний.
При реализации казахстанской индустриальной политики также необходимо учитывать влияние процессов глобализации, отражающихся в формировании крупных транснациональных компаний и экономической интеграции.

3.2. Анализ эффективности реализации Стратегии
индустриально-инновационного развития Республики Казахстан
за 2003-2006 годы

Настоящей Стратегией ставилась задача обеспечения устойчивого развития экономики путем снижения зависимости от экспорта ресурсов, развития новых обрабатывающих производств, расширения экспорта готовой продукции. В этой связи приоритетом экономической политики на новом этапе развития Казахстана государством был выбран путь индустриализации экономики и развития высоких технологий.
В качестве основного инструмента реализации Стратегии определены институты развития, которые за счет привлечения государственных финансовых ресурсов должны были обеспечить финансирование новых производств в обрабатывающей промышленности. В целом, деятельность институтов развития дала положительные результаты. На каждый доллар, вкладываемый институтами развития в реализацию инвестиционных проектов, приходится почти два доллара инвестиций из других источников финансирования, что является конкретным реальным вкладом институтов развития в реализацию Стратегии. По итогам деятельности институтов развития с 2003 по 2006 годы профинансировано 116 новых проектов в сфере инфраструктуры и обрабатывающей промышленности на 2136,1 млн. долларов США. При этом за этот период введено в эксплуатацию 37 объектов на сумму 800 млн. долларов США.
Другим механизмом Стратегии стало создание специализированных объектов индустриально-инновационной инфраструктуры, которые также направлены на стимулирование предпринимательской деятельности и создание новых производств. Действуют специальные экономические зоны "Онтустик", "Морпорт Актау", "Астана - новый город", "Парк информационных технологий Алатау". Создаются "Парк ядерных технологий", "Парк биотехнологий", уже функционируют региональные технопарки в городах Алматы, Караганде, Уральске. Созданы индустриальные зоны в Карагандинской области и г. Астане.
Также, в целях совершенствования управления государственным сектором экономики в отраслях, имеющих стратегическое значение, в сфере индустриально-инновационного развития, а также стимулирования развития агропромышленного комплекса и научно-технического развития созданы национальные холдинги и национальные управляющие компании - акционерные общества "Национальный холдинг "КазАгро" (далее - АО "НХ "КазАгро"), "Фонд устойчивого развития "Қазына" (далее - АО "ФУР "Қазына"), "Национальный научно-технологический холдинг "Самғау" (далее - АО "ННТХ "Самғау"), акционерное общество "КазАгроИнновация" и "Казахстанский холдинг по управлению государственными активами "Самрук" (далее - АО "КХУГА "Самрук").
С учетом мирового опыта в Казахстане улучшаются условия реализации индустриально-инновационного развития. В частности, совершенствуется налоговое законодательство, направленное на снижение общей налоговой нагрузки и переноса ее с юридических лиц на физические, улучшаются условия инвестирования, осуществляется переход отечественных компаний на международные стандарты качества, продолжается переговорный процесс по вступлению Казахстана в ВТО. Кроме того, реализуется государственная политика, направленная на развитие регионов и их конкурентных преимуществ, совершенствуется нормативно-правовая база управления сырьевыми запасами.
В целом государство осуществляет политику стимулирования экономического роста, который в совокупности с мировыми тенденциями отражается в устойчивом экономическом росте и повышении благосостояния населения. Так, объем ВВП в 2006 году достиг 80 млрд. долларов США, а ВВП на душу населения составил более 5,2 тысяч долларов США.
При общей положительной динамике развития экономики, сохраняется тенденция снижения доли обрабатывающей промышленности в общем объеме ВВП. Так, если в 2003 году эта величина составляла 14,2 %, то в 2006 году доля обрабатывающей промышленности снизилась до 11,6 %. В общем объеме промышленного производства доля обрабатывающей отрасли снизилась с 42,9 % в 2003 году до 37 % в 2006 году.
Главной причиной сложившейся динамики является рост цен на сырье практически в 2 раза с 2003 по 2006 годы (таблица 1).

Таблица 1. Среднегодовой интервал цен на нефть.

ГОД	Интервал цен за 1 баррель
2003	25-28$;
2004	33-8$;
2005	40-45$;
2006	52-60$.

Это привело к росту объемов производства в добывающей сфере почти в 3,4 раза с 1120,2 млрд. тенге в 2002 году до 3761,3 млрд. тенге в 2006 году, тогда как объем производства в обрабатывающем секторе за тот же период увеличился в 2,4 раза (таблица 2). Объемы инвестиций в добывающий и обрабатывающий сектора промышленности в 2006 году составили 1 033 и 318,7 млрд. тенге соответственно.

Таблица 2. Динамика по сферам производства

См. бумажный вариант

Исходя из вышеизложенного следует, что под влиянием внешних факторов меры, предпринятые государством для реализации Стратегии, оказались недостаточными и требуют пересмотра.

3.3. Выводы

Стратегия провозгласила одной из главных своих экономических целей обеспечение устойчивого развития экономики путем снижения зависимости от экспорта ресурсов, развития новых обрабатывающих производств и расширения экспорта готовой продукции.
Итоги реализации Стратегии за 2003-2006 годы показывают, что существенного перелома в структуре промышленности на настоящий момент не произошло. Это было связано со следующими факторами.
Во-первых, невозможно было спрогнозировать столь существенный рост цен на основные статьи сырьевого экспорта Республики Казахстан - углеводороды, металлы и другое минеральное сырье, который стал фактором, определяющим структуру экономики Казахстана.
Кроме сырьевого направления экономики развились сервисные и непроизводственные сектора экономики: строительство, финансовые услуги, транспортные и телекоммуникационные услуги. Данные отрасли получили быстрое развитие, поскольку они не являются рынками свободной конкуренции, так как для вхождения в эти сектора экономики существуют сравнительно высокие "входные" барьеры в виде необходимости географического присутствия, существенных финансовых издержек и наличия инфраструктуры.
В связи с развитием данных секторов и добывающих отраслей произошло оттягивание ресурсов из отраслей обрабатывающей промышленности в данные сферы.
Во-вторых, государственная индустриальная политика должна учитывать процессы глобализации, так как казахстанский внутренний рынок достаточно открыт и является частью большого международного рынка. В настоящее время казахстанские компании уже давно не конкурируют внутри Казахстана, они конкурируют с глобальными корпорациями за часть мирового рынка - Казахстан. Однако казахстанские компании в обрабатывающей промышленности крайне малы (в глобальном масштабе), для того чтобы иметь возможность успешно конкурировать с мировыми корпорациями, которые уже пришли на рынок Казахстана.
В-третьих, исходя из анализа механизмов реализации Стратегии установлено, что инструменты Стратегии направлены на поддержку новых проектов. Например, инвестиционные налоговые преференции доступны только для вновь вводимых объектов. На территории СЭЗ, индустриальных зон и технопарков могут располагаться только новые предприятия, так как объективно действующие предприятия не смогут переместить собственное производство на вновь создаваемые территории. Деятельность институтов развития в основном направлена на поддержку и финансирование новых инвестиционных проектов.
В то же время, реализация новых проектов требует времени для аккумулирования необходимых ресурсов: человеческого капитала, технологий и материальных активов. При этом в структуре экономики Казахстана имеет место ряд действующих предприятий в наукоемких и технологичных отраслях, машиностроение, химическая промышленность, строительные материалы, металлургия и т.д., которые накопили в себе необходимые для дальнейшего развития ресурсы и также требуют государственного внимания.
Таким образом, очевидно, что для решения задач, поставленных Стратегией индустриально-инновационного развития, требуются корректировка действующего механизма ее реализации, поиск новых путей, адаптированных к новым экономическим условиям.

4. Цели, задачи и направления реализации Стратегии

Главной целью Стратегии является достижение устойчивого развития страны путем дальнейшей модернизации, диверсификации и повышения конкурентоспособности национальной экономики, способствующей отходу от сырьевой направленности, подготовка условий для перехода в долгосрочном плане к сервисно-технологической экономике.
Это позволит обеспечить решение стратегической задачи по вхождению Казахстана в ближайшие десять лет в число пятидесяти наиболее конкурентоспособных стран мира.
Для достижения цели Стратегии необходимо решение следующих стратегических задач:
1) преодоление тенденции сокращения доли обрабатывающей промышленности в ВВП с последующим ростом положительного тренда и дальнейшее изменение структуры экономики и промышленного производства;
2) развитие конкретных глобальных преимуществ Казахстана в целях формирования корпоративных лидеров;
3) развитие экспортного потенциала страны в пользу товаров и услуг с высокой добавленной стоимостью, диверсификация географии поставок и реструктуризация несырьевого экспорта с увеличением доли несырьевых товаров;
4) повышение производительности труда и снижение энергоемкости ВВП;
5) кадровое обеспечение индустриального развития и совершенствование системы образования;
6) повышение устойчивости финансовой системы;
7) развитие современной инфраструктуры для обеспечения доступа отечественных товаров и услуг на мировые рынки и интеграции внутри страны;
8) обеспечение ускоренного роста сферы малого и среднего бизнеса путем эффективной реализации кластерной инициативы на региональном уровне;
9) создание благоприятного предпринимательского климата, который будет стимулировать развитие частного сектора;
10) создание условий и предпосылок для стимулирования сотрудничества и налаживания производственных связей промышленного и научно-технического комплексов;
11) создание благоприятного предпринимательского климата, который будет стимулировать частный сектор к экстенсивному и интенсивному росту, обеспечение участия национального и иностранного капитала в экономическом развитии страны;
12) повышение уровня гармонизации государственных стандартов с международными требованиями.

5. Направления реализации Стратегии

В целях реализации поставленных задач определены следующие направления реализации Стратегии:
1) стимулирование повышения конкурентоспособности предприятий обрабатывающего сектора;
2) содействие в создании глобальных устойчивых казахстанских корпораций;
3) создание благоприятного предпринимательского климата и развитие малого и среднего бизнеса;
4) создание благоприятных условий для развития материальной и нематериальной инфраструктуры;
5) координация деятельности государственных холдингов.
Основными инструментами и механизмами реализации данных направлений станут государственные холдинги и институты развития, создание корпоративных лидеров, социально-предпринимательские корпорации и кластерная инициатива, формирование и развитие индустриально-инновационной инфраструктуры, внедрение систем повышения эффективности организации производств, продвижение экспорта казахстанской продукции, формирование различных научно-технологических программ, государственная политика в области трансферта технологий, минеральных ресурсов.
При реализации всех вышеперечисленных направлений будет активно использоваться инструмент размещения государственных заказов. Система размещения государственного заказа будет предполагать определение среднесрочных и долгосрочных потребностей государственных органов, национальных компаний и других организаций с государственной долей участия и сопровождаться тесным сотрудничеством с отечественными предприятиями обрабатывающего сектора промышленности в целях планирования ими производства промышленной продукции. Это потребует совершенствования нормативно-правовой базы в сфере государственных закупок.
Более того, государственная внутренняя и внешняя политика в области формирования нормативно-правовой базы, образования и науки, инфраструктуры, финансов и других сферах будет направлена на принятие мер по поддержке реализации основных направлений Стратегии.

5.1. Стимулирование повышения конкурентоспособности
предприятий обрабатывающего сектора

Современная структура экономики отражает зависимость Казахстана от сырьевого сектора. В то же время, достижение поставленной Стратегией цели устойчивого индустриального развития и диверсификации экономики предполагает преобладание в структуре ВВП отраслей обрабатывающей промышленности. В связи с этим, акценты государственной индустриально-инновационной политики будут перенесены на целенаправленное ускоренное развитие обрабатывающего сектора. С учетом потенциальных преимуществ Казахстана Стратегией определены следующие направления развития обрабатывающей промышленности:
1) сельское хозяйство и пищевая промышленность;
2) машиностроение (сельскохозяйственное, нефтегазовое, горнорудное, транспортное);
3) черная и цветная металлургия;
4) нефтехимия;
5) химическая промышленность;
6) развитие сектора транзитных перевозок (ж/д, авиа, авто);
7) электроэнергетика;
8) производство нано-, биотехнологий и космических технологий.
Реализуемые государством меры в области индустриального развития будут нацелены на развитие именно вышеперечисленных отраслей экономики.

5.1.1 Развитие национальной инновационной системы

Развитие обрабатывающей отрасли промышленности невозможно без инновационной деятельности, использования отечественного научно-технического потенциала и создания на его основе конкурентоспособного производства.
В настоящее время уровень инновационной активности предприятий в Казахстане почти 3 года колеблется на уровне чуть более 3 %, что значительно ниже, чем в странах ЕС или даже в таких странах с переходной экономикой, как Эстония - 36 % и Венгрия - 47 %.
Государственная политика в области инновационного развития заключается в формировании и развитии следующих элементов национальной инновационной системы: научный потенциал, инновационная инфраструктура, финансовая инфраструктура, инновационное предпринимательство.
В течение 2005-2007 годов при активном участии государства проделана значительная работа в области инновационного развития. На сегодняшний день с помощью государственных средств и институтов развития сформирован механизм финансирования НИОКР и инновационных проектов, созданы технопарки и технологические бизнес-инкубаторы, поддерживается научно-техническая база.
Однако для ускоренного развития инновационной активности необходимо обеспечить эффективную интеграцию всех элементов национальной инновационной системы. Учитывая региональный принцип развития, такая синергия будет активно осуществляться в инновационной инфраструктуре, которая предполагает собой создание и развитие технопарков, технологических бизнес-инкубаторов, опытно-конструкторских бюро и инжиниринговых организаций. При этом на территории технопарков будут размещаться научно-исследовательские и образовательные учреждения, технологические бизнес-инкубаторы, опытно-конструкторские бюро и инжиниринговые организации, бизнес-центры и объекты социальной инфраструктуры. Таким образом, технопарки будут представлять региональные инновационные системы, способствующие развитию региональной инновационной активности предприятий посредством эффективной интеграции всех участников инновационного процесса. Более того, с целью развития связи науки с производством будут создаваться технологические бизнес-инкубаторы во всех регионах страны.
Казахстан отстает также и по уровню участия частного сектора в финансировании НИОКР (26 % в 2004 году). Государственное финансирование НИОКР осуществляется без учета возможностей стимулирования частных инвестиций в НИОКР. Научные исследования, финансируемые государством зачастую являются не актуальными на сегодняшний день.
С целью развития инновационной активности следует внедрить такие механизмы государственной поддержки как грантовое финансирование, инфраструктурное обеспечение для ускорения процесса внедрения технологий, выделение новых приоритетов развития науки.
Для дальнейшего развития науки приоритетами государственной политики должны стать:
1) обеспечение привлекательности научно-технической сферы для зарубежных инвестиций и продвижение экспорта отечественных услуг научно-технической сферы;
2) совершенствование системы управления научно-технической сферой;
3) модернизация научно-технической инфраструктуры;
4) подготовка высококвалифицированных научных и инженерных кадров и их стимулирование к исследовательской деятельности;
5) увеличение объемов финансирования научно-исследовательских и опытно-конструкторских работ, в том числе через механизм привлечения частных инвестиций;
6) совершенствование нормативной правовой базы научно-технической деятельности;
7) использование существующего научно-технического потенциала в развитии передовых, с точки зрения постиндустриальной экономики, отраслей;
8) развитие исследований, направленных на разработку наукоемких и ресурсосберегающих и экологически чистых производств, ориентированных на экспорт продукции высоких технологий.
На сегодняшний день Казахстан отстает от многих стран по индексу внедрения технологий в экономику. Это в первую очередь объясняется тем, что многие казахстанские компании и разработчики сталкиваются с проблемой отсутствия специальных услуг на стадиях опытно-конструкторских работ и освоения производства, что затягивает процесс внедрения технологий. Такие услуги в основном заключаются в разработке и модернизации технологий, проектировании, а также включают услуги от маркетинга проекта и подготовки рабочей документации до сдачи объекта "под ключ" и эксплуатационного сопровождения.
В соответствии с необходимостью скорейшего доведения привлекаемых и разрабатываемых технологий до необходимого уровня в целях последующей коммерциализации требуется создание опытно-конструкторских бюро и инжиниринговых организаций.
Инжиниринговая деятельность планируемых к созданию компаний должна включать в себя маркетинг, разработку бизнес-планов, поиск инвесторов, проектирование, строительство, закуп и установку оборудования, монтаж и услуги по эксплуатации.
В целях усиления связи между наукой и производством, конструкторские бюро будут создаваться при крупных промышленных предприятиях, тесно сотрудничающих с ВУЗами и научно-исследовательскими институтами, и будут укомплектованы сотрудниками, имеющими высокую квалификацию, умеющими пользоваться современными прикладными программными системами.
Грантовое финансирование будет направлено на инициативные научные исследования, опытно-конструкторские и проектные работы, а также их научно-техническую экспертизу, подготовку технико-экономического обоснования инновационных проектов, а также патентование объектов промышленной собственности за рубежом. Кроме того, для дальнейшего развития финансовой инфраструктуры, необходимо продолжить создание венчурных фондов, разработать четкий механизм финансирования инновационных проектов в регионах страны, создать условия для формирования инновационных фондов.
Развитие инновационного предпринимательства будет осуществляться через создание условий для повышения инновационной активности предприятий путем формирования информационной базы данных патентов и инновационных проектов, привлечения страховых организаций, с целью перераспределения коммерческих рисков инновационного бизнеса. Более того, в регионах страны будут осуществляться специальные мероприятия, направленные на формирование "диалога" между инноваторами и потенциальными инвесторами.

5.1.2. Трансферт технологий

Проведенный макроэкономический анализ научно-технического развития в Казахстане показал, что доля новой научной продукции в ВВП в последние годы не превышает 1,1 %, активность предприятий по производству научной продукции - 2,3 %. На долю Казахстана приходится незначительный объем научных знаний. Даже, если Казахстан сможет создать самые эффективные системы для производства знаний и коммерциализации технологий, в обозримом будущем эта пропорция существенно не изменится.
Поэтому у Казахстана нет иного выбора, как приобретать большую часть необходимых технологий за пределами страны в виде патентов и лицензий. Казахстанские предприятия не смогут конкурировать на мировом рынке без эффективной системы внедрения и распространения современных технологий.
Казахстанские предприятия очень редко приобретают знания из зарубежных источников в виде лицензированных технологий или покупки патентов за пределами страны (только 4 % фирм).
Основными направлениями реализации системы трансферта технологий в Казахстане должно быть:
1) предоставление грантов на приобретение передовых технологий в Казахстане и за рубежом;
2) развитие инфраструктуры по коммерциализации и трансферта технологий (создание офисов коммерциализации);
3) совершенствование нормативной правовой базы в области интеллектуальной собственности;
4) стимулирование международного сотрудничества между казахстанскими государственными научно-исследовательскими организациями и зарубежными исследовательскими организациями или частными предприятиями в области исследований и коммерциализации;
5) обеспечение доступа к передовым технологиям посредством покупки зарубежных компаний;
6) подготовка кадров в сфере инновационного менеджмента.
Для определения перспективных направлений и повышения эффективности трансферта технологий необходимо наделить один из действующих институтов развития полномочиями по формулированию и постоянному мониторингу потребностей отечественной индустрии в технологической модернизации, осуществление которой целесообразно за счет привлечения технологий, а также предоставления грантов на приобретение передовых технологий в Казахстане и за рубежом.
С целью привлечения прямых заказов на НИОКР от зарубежных компаний планируется определить перечень перспективных отечественных научных организаций, с целью оказания им государственной поддержки для доведения их до международного уровня путем получения международного стандарта надлежащей научной и лабораторной практики.
Особое внимание будет уделено обеспечению доступа к передовым технологиям и переносу производственных мощностей в Казахстан посредством участия в иностранных компаниях, в том числе, покупки компаний, выкупа долей участия или акций. С целью привлечения прямых заказов на НИОКР от зарубежных компаний планируется определить перечень перспективных отечественных научных организаций, с целью оказания им государственной поддержки для доведения их до международного уровня путем получения международного стандарта надлежащей научной и лабораторной практики.
При трансферте технологий ввозимые в страну техника и технологии должны быть подвергнуты государственной научно-технической экспертизе в соответствии с Законом Республики Казахстан "О науке".

5.1.3. Развитие науки

Невостребованность научных разработок и, как следствие, низкий уровень инновационной активности в промышленности обусловлены недооценкой роли науки в реформировании экономики, в то время как повышение производительности факторов производства возможно именно за счет научно-технического и инновационного прогресса.
В Казахстане за последние пять лет объемы финансирования науки составляют порядка 0,2 % ВВП, что является недостаточным. Исходя из стратегических интересов Казахстана, необходимо осуществить поэтапный переход к 2010 году к финансированию науки до уровня 2 % от ВВП и до 2,5-3% в 2015 году.
Необходимо приоритетное проведение государственной политики по реформированию науки.
Основными направлениями государственной политики в области развития науки должны стать.
1) определение науки в качестве одного из основных стратегических приоритетов социально-экономического развития;
2) развитие исследований, направленных на разработку наукоемких и ресурсосберегающих и экологически чистых производств, ориентированных на экспорт продукции высоких технологий;
3) создание системы механизмов и стимулов, способствующих практической реализации научных достижений;
4) всемерное стимулирование восприимчивости экономики к нововведениям (стимулирование спроса) и создание условий для их наработки отечественным научно-техническим потенциалом (стимулирование предложений);
5) укрепление материальной базы для проведения научных исследований;
6) сохранение и развитие кадрового потенциала, подготовка и аттестация научных кадров высшей квалификации по приоритетным направлениям научно-технологического развития;
7) развитие системы аттестации и аккредитации научных организаций для повышения эффективности и качества научных исследований;
8) формирование и развитие негосударственного сектора науки, создание государственных механизмов его поддержки;
9) поддержка молодых талантливых ученых;
10) стажировка специалистов в лучших научных центрах мира;
11) создание и совершенствование механизмов финансирования научных исследований на грантовой основе;
12) обеспечение интеграции казахстанской науки с международным научно-технологическим сообществом.
Реализация предлагаемых мер позволит осуществить адекватное научное обеспечение индустриально-инновационной политики.

5.1.4. Техническое перевооружение и внедрение
современных управленческих технологий

Анализ состояния основных фондов казахстанских предприятий показал, что удельный вес полностью изношенных фондов достиг 20 %, в том числе по машинам и оборудованию - более 30 %. Затраты предприятий на капитальный ремонт оборудования составляют до 40 % собственных инвестиционных средств. В 2005 году коэффициент обновления основных средств в Казахстане составил: в сельском хозяйстве - 13,3 %, в промышленности - 13,9 %, в строительстве - 21,8 %, в сфере торговли - 33,6 %, транспорт и связь - 14,9 %. Наибольший коэффициент ликвидации отмечается в сельском хозяйстве - 16,1 % и строительстве - 2,6 %. Приведенные данные свидетельствуют о низких темпах обновления основных фондов и, соответственно, физическом износе основных фондов, что является причиной низкой эффективности производства и невозможности освоения новых видов продукции.
Исходя из анализа казахстанского состояния основных фондов, в настоящее время Казахстан характеризуется проблемами в области модернизации и обновления основных фондов, что существенным образом сказывается на конкурентоспособности отечественной продукции.
Обновление основных фондов и техническое перевооружение должно стать приоритетом государственной индустриальной политики, так как повышение производительности труда напрямую зависит от состояния основных средств.
В условиях отсутствия ликвидного залога у большинства, предприятий и низкой инвестиционной привлекательности предприятий несырьевого сектора, одним из наиболее эффективных инструментов для обновления основных производственных фондов, модернизации оборудования и технологий - является лизинг.
Основным инструментом государственной поддержки в сфере обновления основных фондов станет система лизинга по льготной процентной ставке. В этих целях необходима разработка соответствующих бюджетных программ, предусматривающих предоставление лизинговых услуг по обновлению основных фондов и техническому перевооружению через институты развития по приоритетным направлениям на основе проведенного анализа.
Повышение эффективности управления в условиях конкуренции требует внедрения современных технологий менеджмента. На данный момент, существует острая необходимость освоения технологий операционного менеджмента, включающего в себя технологии управления всем производственным процессом от научных разработок до выпуска готовой продукции.
Исходя из настоящего положения обрабатывающей промышленности Казахстана и поставленной цели, актуальными технологиями являются решения в области эффективной систематизации работы предприятий и оптимизации производственного процесса.
Данные технологии позволят повысить качество выпускаемой продукции и повысить производительность труда. Операционный менеджмент заключается в формализации бизнес-процессов и: выработке стандартов предприятия, неукоснительное исполнение которых приводит к достижению оптимального результата.
Существуют несколько основополагающих технологий менеджмента производственного процесса, которые легли в основу экономического развития мировых индустриальных гигантов на основе повышения производительности труда и которые будут внедрены в Казахстане.
Главными инструментами государственной поддержки для внедрения современных управленческих технологий среди предприятий обрабатывающей промышленности должны стать учебные курсы, проводимые ведущими предприятиями в области менеджмента производства.
Более того, для эффективного стимулирования внедрения управленческих технологий будет предусмотрена возможность возмещения 50 % затрат субъектов малого и среднего предпринимательства, занятых в сфере промышленного производства, на внедрение систем международных стандартов качества в области менеджмента производства и экологического менеджмента.

5.1.5. Развитие индустриальной инфраструктуры

Реализация Стратегии предполагает активное использование возможностей государства и частного бизнеса на основе государственно-частного партнерства для формирования современной индустриальной инфраструктуры, развитие которой будет определять успешность реализации крупных системообразующих "прорывных" проектов.
Дальнейшее формирование индустриальной инфраструктуры предполагает создание и развитие специальных экономических зон и индустриальных зон. Специальные экономические зоны будут создаваться в целях ускоренного развития региона, развития одной или нескольких отраслей новых технологий, создания высокоэффективных экспортоориентироваяных производств, освоения выпусков новых видов продукции, привлечения инвестиций, отработки правовых норм рыночных отношений, внедрения современных методов управления и хозяйствования, а также решения социальных проблем.
Основной идеей использования индустриальных зон в качестве элементов инфраструктуры является создание предпосылок для организации новых промышленных производств в определенном регионе. При этом привлекательность для инвесторов заключается в концентрации производств одной направленности, экономии средств на подведение инфраструктуры, уменьшении сроков ввода в эксплуатацию новых производств (подготовленность участков), что в итоге приводит к снижению затрат на реализацию проекта.
Особое внимание будет уделено формированию и развитию зон приграничной торговли в приграничных с Россией, Китаем и Узбекистаном регионах.

5.1.6. Торговая политика и поддержка казахстанского экспорта

Важной составляющей индустриально-инновационного развития является проведение эффективной торговой политики. В условиях глобализации и жесткой конкуренции, казахстанским экспортерам необходимо удержать существующие и завоевать новые "ниши" на мировых рынках, придерживаясь при этом правил международной торговли.
Главная цель торговой политики Республики Казахстан - это формирование эффективной и оперативной системы защиты и продвижения экономических и политических интересов, а также обеспечение доступа на внешние рынки, развитие инфраструктуры внутренней торговли и устранение недобросовестной конкуренции, как на внутреннем, так и на внешнем рынках.
Торговая политика Казахстана будет развиваться в следующих направлениях:
формирование обязательств по доступу на казахстанские рынки товаров и услуг после присоединения Казахстана к ВТО с учетом национальных интересов республики;
формирование механизма продвижения экономических и политических интересов Казахстана, направленного на создание для казахстанских товаров и услуг равного доступа к внешним рынкам с учетом требований ВТО;
формирование механизмов поддержки национальных экспортеров в целях продвижения казахстанских товаров;
проведение на постоянной основе разъяснительной работы с казахстанскими предпринимателями по использованию экономических и юридических механизмов ВТО, в частности, механизма по разрешению торговых споров в международной торговле;
совершенствование системы государственного регулирования торговой деятельности, основанного на принципе транспарентности;
совершенствование торговой инфраструктуры, в том числе создание условий для инновационного развития в торговле.
Понимая тот факт, что экономика Казахстана имеет сырьевую направленность, государству необходимо создать систему позволяющую развивать производство товаров с высокой добавленной стоимостью с целью их дальнейшего продвижения на зарубежные рынки. При этом усилия государства должны быть реализованы по трем векторам: внутреннему, пограничному и внешнему. Их реализация должна обеспечить условия стимулирующие экспортную ориентацию, снижение операционных затрат, а также содействие продвижению экспорта на внешних ранках.
Основными направлениями реализации вопросов внутреннего вектора должны быть совершенствование законодательной базы, развитие сети поддержки торговли, содействие развитию компетенции кадров, обеспечение качества, обеспечение торговой информацией, торговому финансированию, развитию прочих услуг сети поддержки торговли.
Для реализации вопросов пограничного вектора необходимо провести анализ и оптимизацию процедур, необходимых для проведения экспортно-импортных операций с целью сокращения времени и числа процедур, создать систему регулярного мониторинга реализации соглашений между соседними странами о содействии торговле с целью оперативного реагирования на возникающие препятствия и проработать вопрос о механизмах преференциального отвода земельных участков экспортерам несырьевой продукции.
Внешний вектор будет включать комплекс мер по созданию торгово-экономических зон продвижения торговли с приграничными странами, содействие открытию представительств казахстанских бизнес-структур за рубежом, повышение эффективности деятельности торговых представительств страны, изучение потребности, механизмов и источников финансирования создания торговых домов и складов за рубежом.
Более того, будет обеспечена государственная поддержка отраслям с наибольшим экспортным потенциалом. В связи с чем, необходимо разработать и реализовать программы помощи по выводу на экспорт в течение трех лет предприятий трех пилотных отраслей (машиностроение, химическая и пищевая) с привлечением квалифицированных экспертов.

5.2. Создание корпоративных лидеров - игроков глобальных рынков

Задача развития глобальных корпоративных лидеров в экономике Казахстана, создания собственных брэндов, как одно из важных направлений по повышению конкурентоспособности экономики Казахстана и развитию промышленного потенциала страны неоднократно ставилась главой государства в ежегодных Посланиях народу Казахстана.
Создание корпоративных лидеров - компаний, способных эффективно конкурировать на внешних рынках, аккумулировать в себе значительный потенциал человеческих, технологических и материальных ресурсов, может стать действенным способом преодоления технологического отставания республики, развития на этой базе высоких переделов промышленности.
Кроме того, необходимость развития собственных глобальных компаний диктуется прежде всего происходящими в мире тенденциями, обострением конкуренции как за ресурсы, так и рынки.
Вместе с тем, решение этой задачи требуют тщательного анализа и выбора наиболее верных и подходящих к условиям Казахстана подходов.
Анализируя внутренние и внешние факторы, как основу для решения поставленной задачи можно выделить несколько главных из них.
Последние события, произошедшие осенью 2007 года на потребительском и финансовом рынке Казахстана, очевидно показывают, что наша экономика достаточно серьезно интегрирована в международную.
Во внешнеторговой политике Казахстан привержен либеральному торговому режиму, предполагающему умеренную таможенно-тарифную политику.
В финансовой сфере, Казахстан либерализовал счет текущих и капитальных операций, то есть финансовые потоки могут свободно входить и выходить из страны. Казахстан снял ограничения по проценту владения иностранными резидентами казахстанских банков.
Анализируя проводимые изменения и сопоставляя их с событиями на реальных рынках, можно констатировать высокую степень открытости и влияния глобального рынка на нашу экономику.
В контексте реальной экономики, индустриальной политики и Стратегии, это означает, что наши компании уже давно не конкурируют внутри Казахстана, они конкурируют с глобальными корпорациями за часть мирового рынка - Казахстан.
Поэтому в рамках задачи по развитию казахстанских корпоративных лидеров ставится под вопрос ресурсообеспеченность казахстанских компаний для успешной конкуренции на этом рынке. Более того, необходимо определить каким образом их вывести на тот уровень, когда они будут достаточно устойчивыми и смогут сами обеспечивать себя необходимыми ресурсами.
Стратегии крупных международных компаний в первую очередь нацелены на аккумулирование под своим контролем основных видов ресурсов необходимых для успешной глобальной конкуренции:
1) человеческий капитал;
2) технологии;
3) рынки и дистрибьюторские сети;
4) материальные ценности (активы и природные ресурсы).
Аккумулирование этих факторов производства протекает в форме слияний и поглощений. Как подчеркивалось ранее, усиление тенденций слияния корпораций и создания мегакорпораций глобального уровня в последнее время приобрело масштабный характер.
Как видно из анализа тенденций развития мировой экономики, активную роль на рынке слияний и поглощений играют государственные компании. К примеру, российские компании очень активны в покупке иностранных компаний и тем самым усилении своих конкурентных позиций на мировых рынках. В 2006 году российские компании приобрели активов за рубежом на 11,4 млрд. долларов США.
Исходя из вышеизложенного, для реализации процесса создания корпоративных лидеров Казахстана необходимо сконцентрировать свои усилия на следующих задачах:
1) определить основные стратегические отрасли, в которых республика имеет конкурентные преимущества и проводить политику создания крупных компаний в этих сферах промышленности;
2) обеспечить концентрацию ключевых ресурсов в этих компаниях;
3) обеспечить активное государственное участие в формировании стратегии и управлении компаниями - корпоративными лидерами, что позволит обеспечить достижение важных целей в развитии национальной экономики.
Для реализации данного подхода будут предприняты следующие шаги.
Во-первых, необходимо определить стратегические отрасли, имеющие ресурсный потенциал для развития глобальных корпоративных лидеров.
Это должны быть наукоемкие и капиталоемкие отрасли, например: химическая и нефтехимическая промышленность, машиностроение, металлургия и горнорудный сектор.
Во-вторых, в приоритетных отраслях, на базе имеющихся активов необходимо будет перейти к стимулированию процесса консолидации активов. Данный подход, в зависимости от условий каждой конкретной отрасли, может быть реализован на базе частных компаний, за счет механизмов государственно-частного партнерства, либо путем создания государственных компаний.
Основная задача заключается в создании условий для наполнения таргетируемых компаний активами путем:
приобретения доли участия в таких компаниях;
передачи им прав недропользования взамен доли в компании;
проведения активной политики по покупке необходимых активов и консолидации их в единый холдинг;
содействие в развитии и выходе на экспорт.
Впоследствии, при успешной реализации основных задач данной Стратегии, государственное участие в таких компаниях будет сокращено путем приватизации.
Именно такой подход был удачно реализован Правительством Сингапура и созданным им Фондом Temasek, который является примером, того, когда страна с малым внутренним рынком сумела вырастить глобальных корпоративных лидеров: Singapore Airlines, Singapore Technologies, Singapore Telecommunications, Keppel и т.д.
В экономике Казахстана в рамках реализации Стратегии такой подход может быть реализован на базе компаний, работающих в наукоемких и технологичных отраслях: машиностроение, химическая и нефтехимическая промышленность, металлургия; строительные материалы, пищевая промышленность, сельское хозяйство. Яркими примерами таких компаний являются АО "Казатомпром", АО "НК "Казахстан Инжиниринг", АО "НК "Казмунайгаз", АО "Самрук-Энерго" и т.д.
В-третьих. Одним из основных конкурентных преимуществ Казахстана является его богатая минерально-сырьевая база, которая дает возможность для развития практически любого направления.
Поэтому, в силу объективных причин для развития корпоративных лидеров, необходимо пересмотреть подходы к управлению природными ресурсами.
В настоящее время основным условием предоставления прав недропользования является обязательство по переработке добываемого сырья. Этот подход с учетом всех вышеизложенных фактов является не самым рациональным и эффективным.
Даже если передавать месторождения компаниям, которые обязуются не только добывать, но и перерабатывать сырье, то в итоге есть риск получить множество маленьких компаний, которые, отработав свои месторождения, перестанут существовать.
В долгосрочном плане для экономики Казахстана вклад таких компаний в развитие экономики является несущественным, так как они не имеют перспективы аккумулировать в себе человеческие, технологические и финансовые ресурсы.
В стратегическом плане, реальная стоимость природных ресурсов является неопределенной, то есть с течением времени и истощением природных ресурсов, их стоимость может возрасти неимоверно.
Рынок хорошо понимает данное обстоятельство, поэтому сам факт получения компанией прав недропользования всегда вызывает рост котировок ее акций.
В этой связи политика управления недропользования должна быть нацелена на концентрацию активов в сфере недропользования в национальных компаниях, способных в долгосрочном плане решить следующие задачи:
1) аккумулировать в компаниях ресурсы и технологический потенциал;
2) выходить на внешние рынки и осваивать минеральные ресурсы вне Казахстана;
3) освоить новые переделы в добывающих отраслях, развивая цепочку добавленных стоимостей;
4) развивать смежные отрасли.
Таким образом, для соблюдения долгосрочных интересов государства, необходимо выработать такую модель недропользования в Казахстане, в которой государство, передавая права недропользования, имело бы возможность получать долгосрочные выгоды.
Будет выработана возможность передачи прав недропользования в обмен на акции компании.

5.3. Создание благоприятного предпринимательского
климата и развитие малого и среднего бизнеса

5.3.1. Реализация кластерной инициативы

Кластерная инициатива станет основой государственной политики развития сферы малого и среднего бизнеса.
Ключевая роль в развитии кластеров в стране отведена частным инициативам, социально-предпринимательским корпорациям и местным исполнительным органам, так как миссией социально-предпринимательских корпораций является содействие экономическому развитию регионов путем консолидации государственного и частного секторов через реализацию совместных проектов, создание единого экономического рынка на основе кластерного подхода.
Данный подход необходим в связи с территориальным признаком реализуемой инициативы и четкой направленностью социально-предпринимательских корпораций на развитие региональных проектов. Реализацию кластерной инициативы необходимо осуществить за счет объединения усилий локальных малых и средних компаний для выхода на экспортные "ниши", где регион (или несколько близлежащих регионов) обладает потенциальными конкурентными преимуществами.
Одной из основных задач социально-предпринимательских корпораций будет совместная реализация проектов с частными структурами. Предпочтение в выборе партнеров СПК будет отдано действующим предприятиям.
Задачей центральных государственных органов должно стать оказание бизнесу и местным исполнительным органам методологической и информационной поддержки кластерным инициативам, проведение маркетинговых и аналитических исследований внутренних и внешних рынков, участие в выработке и развитии стратегий крупных прорывных проектов, реализуемых в рамках кластеров.
Конечной целью создания кластеров должно стать формирование неразрывной цепочки производства, которая частично или полностью способна объединиться в единой структуре и перейти в разряд корпоративных лидеров.

5.3.2. Улучшение бизнес-среды и развитие предпринимательства

Политику государства в этих сферах необходимо направить на совершенствование системы налогового администрирования частного предпринимательства; облегчение доступа малого предпринимательства к кредитным ресурсам; повышение эффективности государственных и негосударственных институтов поддержки малого предпринимательства; оптимизацию государственного регулирования предпринимательства; совершенствование нормативной правовой базы по вопросам предпринимательства.
Основную роль в обеспечении среды малого и среднего бизнеса (далее - МСБ) кредитным финансированием будут исполнять институты развития с помощью прямого сотрудничества и кооперации с банками второго уровня. Их деятельность не будет ограничена кластерным подходом развития того или иного региона.
Также инструментом стимулирования и поддержки предпринимательской деятельности должны стать бизнес-инкубаторы, которые будут оказывать учебно-методическое и аналитическое сопровождение предпринимательской деятельности МСБ. Также, бизнес-инкубаторы будут тесно сотрудничать с органами государственного управления в части снижения административных барьеров для МСБ.

5.4. Создание благоприятных условий для развития
материальной и нематериальной инфраструктуры

5.4.1. Электроэнергетическая политика

Имеющийся потенциал электроэнергетической отрасли обеспечивает потребности экономики и населения страны в электрической и тепловой энергии на ближайшие годы. Учитывая возрастающий рост промышленного производства и рост потребления электроэнергии, требуется принятие безотлагательных мер по наращиванию генерирующих мощностей, как на электростанциях национального значения, так и на региональных энергоисточниках, что потребует значительных инвестиций в развитие электроэнергетики.
В связи с этим государственная поддержка развития энергетической отрасли Казахстана будет направлена на ускоренное создание новых и модернизацию действующих энергетических мощностей, применение механизма государственно-частного партнерства.
Развитие энергетического сектора будет основываться на создании высокотехнологичной и высокопроизводительной энергогенерирующей отрасли, способной превратить Казахстан в устойчивого экспортера электроэнергии.

5.4.2. Транспортно-инфраструктурное развитие

Развитие современной транспортной инфраструктуры для Казахстана, учитывая площадь занимаемой территории, является критическим фактором конкурентоспособности всей экономики. Соответственно, данная сфера должна являться постоянным приоритетом государственной политики индустриального развития. Ключевым направлением реализации Стратегии в данной сфере для создания соответствующих условий развития отечественной промышленности и обеспечения доступа к рынкам сбыта станет развитие эффективной системы транспортного сообщения. Кроме того, в целях решения задач интеграции в глобальную экономику и использованию "правильного" местоположения необходимо в полной мере использовать потенциал Казахстана в рамках привлечения основных грузопотоков Евроазиатского континента.
Соответственно, быстрыми темпами будут развиваться наземные виды транспортного сообщения по основным направлениям грузопотоков в целях создания современной высокоэффективной инфраструктурной системы. Инфраструктура должна стать базой для интеграции предприятий, внутри страны. Так как темпы развития экономики в значительной степени зависят от создания современных условий перемещения товаров и услуг как для выхода на мировые рынки, так и для повышения эффективности отечественной промышленности.
Кроме этого, для развития воздушного транспорта необходимо создание нескольких крупных транспортно-логистических центров авиационного сообщения и создание современной системы управления грузопотоками для замыкания на себе основных авиасообщений, связывающих Восточноазиатский и Тихоокеанский регионы с Европой.

5.4.3. Развитие телекоммуникаций

В сфере телекоммуникаций, одной из наиболее быстрорастущих и перспективных отраслей, индустриально-инновационная политика должна быть направлена на содействие развитию наиболее прогрессивных средств связи и максимальную их доступность для отечественного бизнеса и населения.
Кроме того, системы телекоммуникации должны быть высокого уровня на всей территории Казахстана. Поэтому необходимо использовать потенциал космической связи, что поможет диверсифицировать и увеличить мощность каналов связи, сделать возможной связь с отдаленными и малонаселенными районами, создать условия для телевещания на всей территории страны.
Также необходимо продолжить ускоренное развитие и цифровизацию наземных телефонных линий и строительство волоконно-оптических линий связи. Повышению эффективности национальной телекоммуникационной сети будет содействовать стимулирование конкуренции и трансформация сектора в полностью рыночный.

5.4.4. Развитие образования и подготовка кадров

Неотъемлемым условием успешной реализации индустриально-инновационной стратегии является динамичный рост отечественного человеческого капитала. В условиях индустриализации и приоритетности инновационного развития основным направлением в образовательной сфере будет подготовка высококвалифицированных кадров соответствующих специальностей.
Система образования в Казахстане станет динамично развивающейся и способной адекватно реагировать на ускоряющиеся процессы глобализации и универсализации благодаря модернизации технической базы, увеличению роли информационных технологий и совершенствованию учебно-методической базы в соответствии с мировыми тенденциями.
Систематизация работы в этом направлении будет осуществляться на основе изучения опыта развитых стран, привлечения зарубежных экспертов и международных организаций, в тесном взаимодействии с работодателями.
Будет создана сеть региональных профессиональных центров по подготовке и переподготовке кадров технического и обслуживающего труда, которая станет основой технического профессионального образования, ориентированного на инновационную систему, поощряющую провайдеров образовательных услуг быть более гибкими к потребностям рынка труда.
Кроме того, в целях повышения эффективности деятельности казахстанских компаний будут внедряться технологии менеджмента производственного процесса в рамках Программы технологического развития.

5.4.5. Развитие финансового сектора

Государственная политика в сфере дальнейшего развития финансового сектора будет направлена на обеспечение роста экономики Казахстана, в частности, обрабатывающего сектора, формирование отечественного фондового рынка и внедрение стандартов отчетности в целях повышения транспарентности отечественных предприятий и повышения защиты прав акционеров.
Задача обеспечения финансовыми ресурсами роста экономики Казахстана, в частности, развитие отраслей обрабатывающей промышленности будет осуществляться путем повышения устойчивости финансовых институтов и взаимодополняемости национального финансового сектора и промышленного комплекса. Отечественные финансовые институты должны стать основными кредиторами развития экономики государства. Кроме того, в области развития страхового сектора будет сформирована современная национальная страховая индустрия, активно использующая страхование как эффективный механизм защиты интересов хозяйствующих субъектов и населения от различных рисков и источник долгосрочных внутренних инвестиций. Потенциал страховой системы будет использоваться как один из механизмов устойчивого развития экономики республики. В то же время, государственное регулирование финансового рынка приведет к устойчивости инфляционного коридора и снижению рисков самих финансовых институтов.
Получит развитие отечественный фондовый рынок. С целью развития заимствования будет расширяться практика выхода акционерных обществ с государственным участием на фондовый рынок. Также, государство примет меры по развитию рынка ценных бумаг и осуществлению продаж на фондовом рынке ценных бумаг акционерных обществ и товариществ с ограниченной ответственностью, находящихся в республиканской и коммунальной собственности и ценных бумаг национальных холдингов, национальных компаний и социально-предпринимательских корпораций.
Также одной из основных задач государственной политики в области финансового сектора станет защита прав акционеров в целях повышения имиджа отечественной экономики в качестве стабильного и безопасного рынка для вложения инвестиций. Внедрение международных стандартов отчетности также будет способствовать повышению транспарентности отечественных компаний.

5.4.6. Фискальная политика

Планируется начать реализацию нового, современного подхода в налоговой политике по оптимизации налоговой нагрузки на предпринимательскую деятельность, что позволит увеличить финансовые возможности предпринимателей в несырьевом секторе экономики и повысить эффективность их деятельности.
Основная работа будет проводиться над правилами исчисления налогов, чтобы они соответствовали лучшей мировой практике, а налоговые процедуры становились транспарентными, минимизируя контакт контролирующих органов с налогоплательщиками путем расширения электронного взаимодействия. Это позволит повысить налоговую конкурентоспособность Казахстана на международном уровне как место вложения капитала.

5.4.7. Тарифная политика и защита конкуренции

Эффективность тарифной политики будет основываться на обеспечении баланса интересов субъектов естественных монополий и потребителей их услуг.
Развитие системы тарифного регулирования базируется на расширении степени учета в тарифообразовании интересов сторон с применением инструментов оценки влияния тарифов субъектов естественных монополий на отрасли экономики.
Одним из факторов, влияющих на успешность реализации Стратегии, является наличие гибкой и эффективной государственной тарифной политики, проводимой в монопольных сегментах экономики Казахстана.
Формирование эффективной системы государственного регулирования деятельности субъектов естественных монополий будет осуществляться в направлениях:
1) совершенствования нормативной правовой базы регулирования, направленное на стимулирование повышения эффективности финансово-хозяйственной деятельности субъектов естественных монополий, создание условий для увеличения капитальных (инвестиционных) вложений в активы субъектов естественных монополий и роста их инвестиционной привлекательности;
2) формирования методологии расчета тарифов, стимулирующей субъектов естественных монополий на повышение производительности и снижение затрат.
При этом основой совершенствования нормативной правовой базы регулирования станет разработка в 2009 году Закона Республики Казахстан "О естественных монополиях" в новой редакции. В данном законодательном акте, в частности, планируется предусмотреть возможность применения помимо действующего на сегодня затратного принципа формирования тарифов, метода сравнительного анализа (benchmarking), позволяющего при установлении тарифов учитывать степень эффективности деятельности субъекта.
Тарифная политика в отношении субъектов, занимающих доминирующее (монопольное) положение на соответствующем товарном рынке, в настоящее время уже в достаточной степени либеральна, в связи с чем особых изменений в ней не предвидится.
Современная государственная конкурентная политика преследует цель не только защиты конкуренции, но и ее развитие в отраслях экономики. При этом развитие конкуренции на рынках товаров, работ и услуг по значимости не уступает мерам защиты конкуренции.
Деятельность антимонопольного органа должна концентрировать меры по защите конкуренции, направленных на пресечение злоупотреблений доминирующим положением, картельных сговоров, недобросовестной конкуренции.

5.4.8. Развитие системы технического регулирования
и обеспечения единства измерений

Реализация Стратегии будет осуществляться путем интеграции Казахстана в международную торговую систему, которая устанавливает единые требования в области стандартов, метрологии и сертификации.
Для совершенствования государственных систем технического регулирования и обеспечения единства изменений и приведения их к 2015 году в соответствие с европейскими и другими международными требованиями предполагается обеспечение повышения уровня гармонизации государственных стандартов с международными требованиями до 65 %.
Реализация названных мероприятий будет способствовать улучшению качества и конкурентоспособности казахстанской продукции на внутреннем и внешнем рынках, повышению экономического потенциала республики.

5.4.9. Экологическая политика

В настоящее время прирост валового внутреннего продукта сопровождается высокими эмиссиями в окружающую среду нарастающими выбросами загрязняющих веществ от стационарных и передвижных источников.
В области охраны окружающей среды индустриально-инновационная политика должна быть направлена на обеспечение постоянного улучшения качества окружающей среды на территории Республики Казахстан и осуществляться в контексте экологической безопасности и устойчивого развития.
Для решения этой задачи необходимы меры по внедрению экологически чистых технологий и создание условий для устойчивого и рационального использования возобновляемых ресурсов и источников энергии, для внедрения эколого-экономического стимулирования, разработка и внедрение прорывных технологий и проектов на основе критериев устойчивого развития.
Создание замкнутых технологических циклов с комплексным использованием сырья и отходов позволит производить конкурентоспособную продукцию, утилизировать ценные компоненты и одновременно уменьшить нагрузку на окружающую среду.
В результате предпринятых мер будет снижен уровень загрязнения окружающей среды, созданы условия для стабилизации ее качества, что создаст основы экологически устойчивого развития общества.

5.5. Координация деятельности государственных холдингов

Выбранные направления государственной индустриальной политики требуют координации деятельности государственных холдингов и пересмотра их некоторых функций. Кроме реализации собственных задач, холдинги будут проводить тесное сотрудничество в рамках формирования корпоративных лидеров.
Основная роль реализации Стратегии отводится АО "ФУР "Қазына", так как концентрация институтов развития в структуре АО "ФУР "Қазына" позволяет проводить согласованную индустриально-инновационную политику.
Для этого, некоторым институтам развития будет отведена роль оказания поддержки инновационной деятельности и реализации инвестиционных проектов. Таким образом, их деятельность будет направлена на поддержку частного бизнеса, как в области реализации новых проектов, так и в сфере поддержки действующего производства, начиная от первоначального маркетингового и технического сопровождения идеи до финансирования реализации проекта. Эти институты развития будут развивать национальную инновационную систему путем трансферта технологий, грантового финансирования, развития инновационного предпринимательства, привлечения инвесторов для реализации крупных проектов, финансирования инновационных проектов. Кроме того, они будут поддерживать действующие предприятия путем стимулирования модернизации основных фондов и внедрения новейших технологий.
Другая группа институтов развития будет активно вовлечена в процесс формирования и развития корпоративных лидеров. В данном направлении будут реализовываться функции АО "ФУР "Қазына" по управлению финансовыми активами государства в рамках формирования корпоративных лидеров. Участие в консолидации бизнес-активов будет осуществляться путем покупки компаний, а также финансирования сделок по слиянию и поглощению, активного аналитического и финансового сопровождения деятельности компаний для выхода на глобальный рынок.
Основным направлением работы АО "КХУГА "Самрук" станет развитие национальных компаний, которые должны стать важными игроками в глобальном масштабе и усилить влияние Казахстана на мировую экономику. Реализация данных задач будет осуществляться путем перераспределения части прибыли национальных компаний для модернизации обрабатывающего сектора экономики и реализации инвестиционной политики. Развитие национальных компаний будет основываться на стремлении конкурировать с транснациональными компаниями и освоении новых звеньев в цепочке добавленных стоимостей.
Направлением работы АО "НХ "КазАгро" станет развитие глобально конкурентоспособных компаний в агропромышленном секторе страны. Кроме того, в целях обеспечения независимости от мировых конъюнктур на рынке агропродукции, будут поддержаны действующие предприятия агропромышленного комплекса путем внедрения новейших технологий, стимулирования модернизации основных фондов, создание новых производств в рамках развития агропродовольственных кластеров.
АО "ННТХ "Самғау" является локомотивом развития научно-технического комплекса и сферы высоких технологий. Влияние Казахстана благодаря деятельности АО "ННТХ "Самғау" в сфере высоких технологий, в особенности, биотехнологий и космической отрасли, должно возрасти. Казахстан должен отойти от технического содействия путем предоставления материально-технической базы в сторону равноправного участия в научно-исследовательских разработках путем использования собственного интеллектуального потенциала.
Основной миссией АО "КазАгроИнновация" является обеспечение устойчивого научно-технологического развития экономики Казахстана в аграрной сфере через создание и внедрение в коммерческое использование (коммерциализацию) новых агротехнологий, заимствование (трансферт) перспективных зарубежных агротехнологий, предоставление научно-технических и инженерно-технических услуг мирового уровня.

6. Этапы и механизм реализации Стратегии

6.1. Этапы реализации

В целом реализация Стратегии осуществляется в три этапа: первый - 2003-2005 гг., второй - 2006-2010 гг., третий - 2011-2015 гг.
На основе результатов реализации первого этапа Стратегии второй этап (2006-2010 годы) станет периодом активной реализации мероприятий Стратегии во всех отраслях экономики. Это позволит комплексно решать вопросы создания мощностей на основе достижений науки и техники по международным стандартам, а также подготовки нужных специалистов.
Завершится процесс присоединения к Всемирной торговой организации и обеспечено полноправное участие Казахстана в данной международной организации, формирование законодательной базы для функционирования Таможенного союза. Национальное торговое законодательство будет усовершенствовано в соответствии с международными стандартами и нормами.
Будет сформирована научно-инновационная инфраструктура.
Также, будет активизирована работа по формированию международных транспортных коридоров, развитию энергогенерирующих мощностей, систем телекоммуникаций.
Финансовые ресурсы частного сектора, иностранных инвесторов, государственного бюджета и финансовых институтов государства будут работать в едином направлении и комплексно решать проблемы развития инфраструктуры, реконструкции, расширения действующих предприятий и создания новых производств. При этом будет обеспечиваться пропорциональное развитие крупных, средних и малых предприятий.
С учетом норм строительства некоторые предприятия уже получат первые результаты от реализации Стратегии.
Будет начата реализация инвестиционных "прорывных" макропроектов, формирование 30-ти крупных корпоративных лидеров, развитие которых будет направлено на модернизацию промышленности и диверсификацию структуры экономики. Несмотря на некоторый прогресс в области диверсификации экономики, развитие экономики будет обеспечиваться в основном за счет прироста добычи и экспорта нефти и газа.
Третий этап (2011-2015 годы) будет самым продуктивным в части реализации Стратегии. Темпы роста производства и экспорта товаров и услуг станут опережать рост добычи нефти и газа. Произойдет диверсификация структуры отраслей экономики и экспорта.
Будет обеспечено создание благоприятного торгового режима, соответствующего международным стандартам и нормам, использование экономических и юридических механизмов ВТО для защиты отечественных производителей товаров и услуг, а также продвижение национальных интересов Казахстана путем участия страны в международных торговых переговорах.

6.2. Механизм реализации

Выполнение Стратегии будет осуществляться посредством планов мероприятий по ее реализации, которые с учетом требований действующего законодательства Республики Казахстан будут разрабатываться, утверждаться Правительством Республики Казахстан на трехлетний период.
В планах мероприятий будут отражаться качественные особенности каждого этапа индустриально-инновационного развития страны, предусматриваться конкретные меры по реализации положений Стратегии. По приоритетным направлениям индустриального развития будут разрабатываться отдельные отраслевые (секторальные) программы. В них будут указаны конкретные исполнители и сроки реализации, а также предполагаемые объемы и источники финансирования по годам.
Разработка программ будет осуществляться при участии научно-исследовательских и других организаций независимо от их формы собственности и ведомственной принадлежности.
Комплексность запланированных мероприятий позволит максимально скоординировать деятельность центральных и местных исполнительных органов по обеспечению целенаправленных и согласованных действий по всем направлениям индустриально-инновационного развития страны.
Правительством Республики Казахстан будет осуществляться постоянный мониторинг и оценка эффективности реализации Стратегии посредством контроля за ходом исполнения мероприятий планов и достижения планируемых показателей (индикаторов) Стратегии.

7. Необходимые ресурсы и источники финансирования

Предполагаемые объемы непосредственных затрат инвестиционного характера на реализацию Стратегии до 2015 года составят сумму эквивалентную 150 млрд. долларов США.
Для финансирования мероприятий Стратегии будут задействованы средства институтов развития, входящих в состав национальной управляющей компании "АО "Фонд устойчивого развития "Қазына", национальных холдингов, национальных компаний, в том числе социально-предпринимательских корпораций.
Кроме того, предусматривается привлечение помощи международных организаций и стран-доноров для реализации наиболее приоритетных и эффективных проектов, направленных на создание новых технологичных и наукоемких производств, развитие инфраструктуры.
Основную финансовую нагрузку должен будет нести частный сектор. По предварительной оценке, соотношение участия государственного и частного капитала должно составлять один к двум.

8. Ожидаемые результаты от реализации Стратегии

Успешная реализация Стратегии индустриально-инновационного развития должна способствовать обеспечению долговременного устойчивого роста экономики страны на основе диверсификации, модернизации экономики и создания условий для производства конкурентных видов продукции и роста экспорта.
Активное проведение Стратегии индустриально-инновационного развития страны обеспечит к 2015 году получение следующих результатов:
обеспечение среднегодового прироста ВВП в 2008-2015 годы на уровне 8,5 % в год;
увеличение к 2015 году доли малого и среднего предпринимательства в структуре ВВП до 43 %;
доведение доли участия малого и среднего предпринимательства в промышленном производстве до 20%;
увеличение доли наукоемких и высокотехнологичных производств до 1,8 % с учетом среднегодовых темпов роста ВВП 9,2 %;
создание эффективной системы транспортно-логистической инфраструктуры для обеспечения качественного доступа к мировым рынкам сбыта и внутренней интеграции;
увеличение объема транзита через территорию Казахстана: с 114,6 млн. тонн грузов в 2006 году до 320,2 млн. тонн грузов в 2015 году;
повышение удельного веса услуг научной и научно-инновационной деятельности в структуре ВВП с 2,1 % в 2006 году до 5-6 % к 2015 году;
удельный вес производства товаров в структуре ВВП составит 48-49 % (без учета реализации Стратегии доля производства товаров снизилась бы до 46 %);
доля обрабатывающей промышленности в структуре ВВП составит примерно 12 % (без учета реализации Стратегии доля обрабатывающей промышленности снизилась бы до 9-10 %);
доведение среднегодовых темпов роста в обрабатывающей промышленности до 9-9,5 %;
рост объема и расширение географии существующего несырьевого экспорта;
ежегодный объем инвестиций в основной капитал увеличится в три-четыре раза до 8-10 трлн. тенге, из него инвестиций в основной капитал обрабатывающей промышленности, транспортно-коммуникационной и энергетической отраслей будут составлять не менее 50%;
увеличение производительности труда по отношению к 2000 году не менее чем в 3 раза;
снижение энергоемкости в 2 раза по отношению к 2000 году;
обеспечение повышения уровня гармонизации государственных стандартов с международными требованиями до 65 %.

"Қазақстан Республикасы Президентінің 2003 жылғы 17 мамырдағы N 1096 Жарлығына өзгеріс енгізу туралы" Қазақстан Республикасының Президенті Жарлығының жобасы туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 29 желтоқсандағы N 1356 Қаулысы

Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:
"Қазақстан Республикасы Президентінің 2003 жылғы 17 мамырдағы N 1096 Жарлығына өзгеріс енгізу туралы" Қазақстан Республикасының Президенті Жарлығының жобасы Қазақстан Республикасы Президентінің қарауына енгізілсін.

Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрі

Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы Қазақстан Республикасы Президентінің 2003 жылғы
17 мамырдағы N 1096 Жарлығына өзгеріс енгізу туралы

ҚАУЛЫ ЕТЕМІН:
1. "Қазақстан Республикасының Индустриялық-инновациялық дамуының 2003 - 2015 жылдарға арналған стратегиясы туралы" Қазақстан Республикасы Президентінің 2003 жылғы 17 мамырдағы N 1096 Жарлығына (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2003 ж., N 23-24, 217-құжат) мынадай өзгеріс енгізілсін:
жоғарыда көрсетілген Жарлықпен бекітілген Қазақстан Республикасының Индустриялық-инновациялық дамуының 2003 - 2015 жылдарға арналған стратегиясы осы Жарлыққа қосымшаға сәйкес жаңа редакцияда жазылсын.
2. Осы Жарлық қол қойылған күнінен бастап күшіне енеді.

Қазақстан Республикасының
Президенті

Қазақстан Республикасы
Президентінің
2007 жылғы N Жарлығына
ҚОСЫМША

Қазақстан Республикасы
Президентінің
2003 жылғы 17 мамырдағы
N 1096 Жарлығымен
БЕКІТІЛГЕН

Қазақстан Республикасының Индустриялық-инновациялық
дамуының 2003 - 2015 жылдарға арналған стратегиясы

Астана, 2007 жыл

Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың
Қазақстан халқына жолдауларынан:

Біздің экономикалық жетістіктеріміз Қазақстанның Орталық Азия экономикасында көшбасшылығын айқындады. Ендігі жерде біздің қолымызда Қазақстанды экономикалық дамудың "өңірлік локомотивіне" әрі оны әлемдік экономиканың табысты "ойыншысына" айналдыра алатындай күш бар.
Біз Қазақстанның жаһандық экономикалық үрдістерге сәйкес дамып келе жатқан ел болуын қалаймыз. Әлемдегі жасалған жаңа мен озық атаулыны бойына сіңірген, дүниежүзілік шаруашылықтан шағын да болса өзіне лайық "орнын" иемденген, әрі жаңа экономикалық жағдайларға жылдам бейімделуге қабілетті ел болуын қалаймын.
..., шикізат секторының ғана шеңберімен шектелмеген қазіргі заманғы, бәсекеге қабілетті және ашық нарықтық экономика ғана гүлденген және серпінді дамыған қоғамның іргетасы бола алады. Бұл жеке меншік институты мен келісім-шарт қарым-қатынастарын құрметтеу мен қорғауға, қоғамның барлық мүшелерінің бастамашылығы мен іскерлікке негізделген экономика.
Экономиканың өсуін басқаруды біз халықаралық нарықтың қазіргі заманғы талаптарына жауап беретін Қазақстанды одан әрі индустрияландыру саясатының негізінде қамтамасыз етуіміз тиіс".

Мазмұны

1. Стратегияның паспорты
2. Кіріспе
3. Әлемдік экономиканың үрдістерін талдау және Қазақстан
экономикасының бәсекелесті қабілетін арттыру проблемалары
3.1. Әлемдік және өңірлік экономиканың негізгі даму
үрдістерін талдау және олардың Қазақстанның экономикалық
дамуына әсері
3.1.1. Ірі дамушы елдердің өсуінің әсері
3.1.2. Шикізат тәуелділігі факторы
3.1.3 Жаһандану
3.2 Қазақстан Республикасының Индустриялық-инновациялық
дамуының 2003 - 2006 жылдар кезеңі үшін іске асыру тиімділігін
талдау
3.3. Қорытындылар
4. Стратегияны іске асырудың мақсаттары, міндеттері мен
бағыттары
4.1. Мақсаттар мен міндеттер
5. Стратегияны іске асыру бағыттары
5.1. Өңдеуші сектор кәсіпорындарының бәсекеге қабілеттілігін
арттыруды ынталандыру
5.1.1 Ұлттық инновациялық жүйені дамыту
Өнеркәсіптің өңдеуші саласын инновациялық қызметсіз, отандық
ғылыми-техникалық әлеуетті пайдаланбай және оның негізінде
бәсекеге қабілетті өндірісті құрмай дамыту мүмкін емес
5.1.2. Технологиялар трансферті
5.1.3. Техникалық қайта жарақтану және қазіргі заманғы
басқару технологияларын енгізу
5.1.4. Индустриалдық инфрақұрылымды дамыту
5.1.5. Саудасаясаты және қазақстандық экспортты қолдау
5.2. Жаһандық нарықтардың ойыншылары-корпоративтік
көшбасшыларды құру
5.3. Кәсіпкерлік ахуалының жағдайын құру және шағын және орта
бизнесті дамыту
5.3.1. Кластерлік бастаманы іске асыру
5.3.2. Бизнес - ортаны жақсарту және кәсіпкерлікті дамыту
5.4. Материалды және материалды емес инфрақұрылымды дамыту
үшін қолайлы жағдайлар жасау
5.4.1. Электр энергетика саясаты
5.4.2. Көліктік-инфрақұрылымдық даму
5.4.3. Телекоммуникацияның дамуы
5.4.4. Білімді дамыту және кадрларды даярлау
5.4.5. Қаржылық сектордың дамуы
5.4.6. Фискалды саясат
5.4.7. Тарифтік саясат және бәсекелестікті қорғау
5.4.8.Техникалық реттеу жүйесінің дамуы және өлшем
бірліктерінің қамтамасыз етілуі
5.5. Мемлекеттік холдингтер қызметінің үйлестірілуі
6. Стратегияны іске асыру кезеңдері мен тетіктері
6.1. Іске асыру кезеңдері
6.2. Іске асыру тетігі
7. Қажетті ресурстар және қаржыландыру көздері
8. Стратегияны іске асыруда күтілетін нәтижелер

1. Стратегияның паспорты

Атауы Қазақстан Республикасының Индустриялық-
инновациялық дамуының 2003 - 2015 жылдарға
арналған стратегиясы
Әзірлеу үшін Стратегия Қазақстан Республикасы
негіз Президентінің "Елдегі жағдай туралы және
2002 жылға арналған ішкі және сыртқы
саясаттың негізгі бағыттары туралы"
Қазақстан халқына Жолдауына, "Қазақстан өз
дамуында жаңа серпіліс жасау қарсаңында.
Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша
қабілетті 50 елдің қатарына
кіру стратегиясы" атты Мемлекет басшысының
2006 жылғы 1 наурыздағы және 2007 жылғы
28 ақпандағы "Қазақстан" 2030 стратегиясы"
Қазақстан дамуының жаңа кезеңінде. Біздің
ішкі және сыртқы саясатымыздың 30 маңызды
бағыттарына.", Қазақстан Республикасы
Президентінің "Қазақстанның 2030 жылға
дейінгі Даму стратегиясын одан әрі іске
асыру жөніндегі шаралар туралы" 2007 жылғы
6 сәуірдегі N 310 Жарлығымен бекітілген
Мемлекет басшысының 2005 - 2007 жылдардағы
Қазақстан халқына жыл сайынғы жолдауларын
іске асыру жөніндегі негізгі бағыттардың
(іс-шаралардың) жалпыұлттық жоспарының
61-тармағына және "Мемлекет басшысының
2005 - 2007 жылдардағы Қазақстан халқына
жыл сайынғы жолдауларын іске асыру
жөніндегі негізгі бағыттардың
(іс-шаралардың) жалпыұлттық жоспарын және
Қазақстан Республикасы Үкіметінің
2007 - 2009 жылдарға арналған
бағдарламасын орындау жөніндегі
іс-шаралар жоспары туралы" Қазақстан
Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 20
сәуірдегі N 319 қаулысымен бекітілген
Іс-шаралар жоспарының 231-тармағына сәйкес
әзірленген.
Әзірлеушілер Қазақстан Республикасының Индустрия және
сауда министрлігі Қазақстан Республикасының
Экономика және бюджеттік жоспарлау, Білім
және ғылым, Қаржы, Көлік және коммуникация,
Энергетика және минералдық ресурстар, Ауыл
шаруашылығы, Еңбек және халықты әлеуметтік
қорғау, Қоршаған ортаны қорғау
министрліктерімен, Табиғи монополияларды
реттеу агенттігімен және басқаларымен
бірлесе әзірледі.
Мақсаты Одан әрі жаңғырту, шикізаттық бағыттылықтан
кетуге жәрдемдесетін ұлттық экономиканы
әртараптандыру және бәсекелестік қабілетін
арттыру жолымен елдің тұрақты дамуына жету,
сервистік-технологиялық экономикада ұзақ
мерзімді жоспарға көшуде күш-жігерлерді
дайындау басты мақсат болып табылады.
Міндеттері Оң трендтің одан кейінгі өсуімен ІЖӨ-де
өңдеуші өнеркәсіптің үлесін қысқарту
үрдісін еңсеру және экономика мен
өнеркәсіптік өндірістің құрылымын одан әрі
өзгерту;
корпоративтік көшбасшыларды қалыптастыру
мақсатында Қазақстанның нақты жаһандық
артықшылықтарын дамыту;
жоғары қосылған құнмен тауарлар мен
қызметтердің пайдасына елдің экспорттық
әлеуметін дамыту, жеткізулердің
географиясын әртараптандыру және шикізаттық
емес тауарлардың үлестерін ұлғайтумен
шикізаттық емес экспортты қайта құрылымдау;
еңбек өнімділігін арттыру және ІЖӨ-нің
энергиялық сыйымдылығын төмендету;
индустриялық дамуды кадрлық қамтамасыз ету
және білім беру жүйесін жетілдіру;
қаржы жүйесінің тұрақтылығын арттыру;
әлемдік нарыққа отандық тауарлар мен
қызметтердің қолжетімділігін қамтамасыз
ету үшін қазіргі заманғы инфрақұрылымды
дамыту және елдің ішіндегі ықпалдасу;
өңірлік деңгейде кластерлік бастамашылықты
тиімді іске асыру жолымен шағын және орта
бизнес саласының жеделөсуін қамтамасыз ету;
жеке сектордың дамуын ынталандыратын
қолайлы кәсіпкерлік ахуалды жасау;
өнеркәсіптік және ғылыми-техникалық
кешендердің өндірістік байланыстарын
орнату және ынтымақтастықты ынталандыру
үшін жағдай және алғышарттар жасау;
мемлекеттік стандарттардың халықаралық
талаптармен үйлесімділігі деңгейін арттыру.
Іске асыру 2003 - 2015 жылдар
мерзімі 1 кезең - 2003 - 2005 жылдар,
2 кезең - 2006 - 2010 жылдар
3 кезең - 2011 - 2015 жылдар
Қажетті ресурстар Стратегияны іске асыруға бағытталған
және қаржыландыру инвестициялық сипаттағы тікелей шығыстардың
көздері болжамды көлемдері 2015 жылға дейін 150
млрд. АҚШ долларын құрайды, одан
мемлекеттік шығыстар 50 млрд. АҚШ долларын
құрайды. Республикалық және жергілікті
бюджеттерден қаржыландыру көлемдері тиісті
жылға арналған бюджеттерді қалыптастыру
кезінде нақтыланатын болады. Стратегияның
іс-шараларын қаржыландыру үшін даму
институттарының, ұлттық холдингтердің,
әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялардың
қаражаттары іске қосылатын болады.
Бұдан өзге, жаңа технологиялық және ғылымды
қажетсінетін өндірістерді құруға,
инфрақұрылымды дамытуға бағытталған
неғұрлым басымды және тиімді жобаларды
іске асыру үшін халықаралық ұйымдар мен
донор елдердің көмегін тарту көзделеді.
Негізгі қаржы жүктемесін жеке сектор
көтеруі тиіс. Алдын ала бағалау бойынша
мемлекеттік және жеке капиталдың қатысуының
қарым-қатынасы екіге бірді құрауы тиіс.
Күтілетін Елдің Индустриялық-инновациялық даму
нәтижелер стратегиясын белсенді жүргізу 2015 жылы
мынадай нәтижелерді алуды қамтамасыз етеді:
жылына 9,2 % деңгейінде ІЖӨ-нің
орташажылдық өсуін қамтамасыз ету;
2015 жылға ІЖӨ-нің құрылымында шағын және
орта кәсіпкерліктің үлесін 50 % дейін
ұлғайту және салық түсімдерінің кемінде
30% қамтамасыз ету;
өнеркәсіптік өндірісте шағын және орта
кәсіпкерліктің қатысу үлесін 20% дейін
жеткізу;
ІЖӨ-нің өсуінің 9,2 % орташа жылдық
қарқынын ескере отырып, ғылымды
қажетсінетін және жоғары технологиялық
өндірістердің үлесін 1,8 % ұлғайту;
өткізудің әлемдік нарықтарына сапалы
қолжеткізуді қамтамасыз ету және ішкі
ықпалдасу үшін көлік-логистикалық
инфрақұрылымының тиімді жүйесін құру;
Қазақстанның аумағы арқылы транзит көлемін
ұлғайту:
114,6 млн. тонна жүктен (2006 жылы) 320,2
млн. тонна жүкке дейін (2015 жылы);
2006 жылғы 2,1 % ІЖӨ құрылымында ғылыми
және ғылыми-инновациялық қызметтің үлес
салмағын 2015 жылы 5-6 % арттыру;
ІЖӨ құрылымында тауарлар шығарудың үлес
салмағы 43-44 % құрайды (Стратегияны іске
асырудың есебінсіз тауарлар өндірісінің
үлесі 42 % дейін төмендеген болар еді);
ІЖӨ құрылымындағы өңдеуші өнеркәсіптің
үлесі шамамен 12 % құрайды (Стратегияны
іске асырудың есебінсіз өңдеуші
өнеркәсіптің үлесі 10,6 % дейін төмендеген
болар еді);
өңдеуші өнеркәсіптегі өсудің орташа
жылдық қарқынын 9,6 % дейін жеткізу;
қазіргі шикізаттық емес экспорт көлемінің
өсуі және географиясының ұлғаюы;
негізгі капиталға инвестициялардың жыл
сайынғы көлемі 8-10 трлн. теңгеге дейін
үш-төрт есе ұлғаяды, одан өңдеуші
өнеркәсіптің, көлік-коммуникациялық және
энергетикалық салаларының негізгі
капиталына инвестициялар кемінде 50 %
құрайтын болады.
2000 жылға қарағанда еңбек өнімділігін
ұлғайту кемінде 3 есе ұлғаяды;
2000 жылға қарағанда энергия сыйымдылығын
2 есе азайту;
Мемлекеттік стандарттардың халықаралық
талаптармен үйлесімділігінің деңгейін 65 %
дейін арттыруды қамтамасыз ету.

2. Кіріспе

Қазақстан Республикасының Индустриялық-инновациялық дамуының 2003 - 2015 жылдарға арналған стратегиясы (бұдан әрі - Стратегия) 2015 жылға дейінгі кезеңге арналған мемлекеттің тұтасты және кешенді экономикалық саясатын қалыптастыратын және индустриялық-инновациялық дамудың нақты бағыттарын қоятын жалпы жүйелік құжат болып табылады. Стратегия экономиканы жедел жаңғырту және әртараптандыру, жоғары технологиялар индустриясын құру экономиканың экспорттық-шикізаттық бағыттылығынан кету және Қазақстанның бәсекеге қабілетін жаппай арттыру мақсатында бар әлеуеттік артықшылықтарды пайдалану жолымен елдің тұрақты дамуына қол жеткізуге бағытталған. Тұрақты экономикалық даму мақсатында экономиканың шикізаттық емес секторындағы Қазақстанның жаһандық бәсекеге қабілетті мамандануын дамыту мемлекеттік индустриялық-инновациялық саясаттың негізгі мәні болып табылады.
2003 жылға дейін елдің дамуының ұзақ мерзімді стратегиясын айқындаған Қазақстан Республикасы Президентінің "Қазақстан-2030. Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы" атты 1997 жылғы 11 қазандағы Қазақстан халқына Жолдауы мемлекетті дамытудың ұзақ мерзімді басымдықтарын жариялаған негіз құрайтын құжат болып табылады.
Стратегия Қазақстан Республикасы Президентінің "Елдегі жағдай туралы және 2002 жылға арналған ішкі және сыртқы саясаттың негізгі бағыттары туралы" Қазақстан халқына Жолдауына, "Қазақстан өз дамуында жаңа серпіліс жасау қарсаңында. Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы", "Қазақстан" 2030 стратегиясы" Қазақстан дамуының жаңа кезеңінде. Біздің ішкі және сыртқы саясатымыздың 30 маңызды бағыттары." Жолдауларына сәйкес әзірленген.
Стратегия постиндустриялық және үдемелі инновациялық дамудың жағына экономика құрылымындағы сапалы өзгерістерді қамтамасыз етуі тиіс мемлекеттің бар ресурстық мүмкіндіктерін тиімді пайдалануға негізделген мемлекеттің экономикалық және ұйымдастырушылық-
құқықтық қызметінің негізгі бағыттарының жиынтығын білдіреді.
Стратегия қойған мақсаттарға жету үшін оны іске асырудың тетіктерін сапалы жаңа толтыруды және экономиканы одан әрі жаңғырту, жаңа экономикалық күш-жігерлерді ескере отырып, экономиканың барлық салаларын және адам капиталын жедел дамыту жөніндегі мемлекеттің күш-жігерлерінің жиынтығы талап етіледі.

3. Әлемдік экономиканың үрдістерін талдау және
Қазақстан экономикасының бәсекелестік қабілетін арттыру
проблемалары 3.1. Әлемдік және өңірлік экономиканың негізгі даму
үрдістерін талдау және олардың Қазақстанның экономикалық
дамуына әсері 3.1.1. Ірі дамушы елдердің өсуінің әсері

Дүниежүзілік банк сарапшыларының болжамдарына сәйкес әлемдік экономикалық даму бәсеңдейді. 2007 жылы дамушы елдердегі экономикалық өсу 6,7 % қалыпты мәніне жеткеннен кейін 2009 жылға қарай ол 6,1 % неғұрлым тұрақты деңгейіне дейін төмендейді. Алайда, жеті жетекші дамушы елдер экономикасының болжамды жиынтық көлемі (Қытай, Үндістан, Бразилия, Ресей, Индонезия, Мексика және Түркия) 2005 жылға қарай "Үлкен жетілік" елдері экономикасының мөлшерінен орташа алғанда 25 %-ға көп болады.
Осыған байланысты, Бразилия, Ресей, Үндістан және Қытай сияқты елдер әлемдік тұтыну мен өндірістің орталығын ауыстыру үрдісінің жалпы танылғаны болып табылады. Дамушы нарықтар трансұлттық бизнес үшін елеулі перспективаларды ашады: ТҰК 78 % Қытайда бизнес жүргізуді жоспарлауда, 64 % Үндістанда жүргізуге тырысады, 48 % Ресейде өндірісті ашуды жоспарлауда.
Бұған осы елдерде тұратын халықтың саны, энергия ресурстарының арзандығы, алатын аумақтарының көлемдері және экономиканы дамытудың жүргізілетін саясаты және осы елдерге инвестицияларды тарту сияқты объективтік факторлар жәрдемдеседі. Экономиканың жедел өсуі және нарықтың прогресті көлемдері үлкен корпорацияларды тартады және осы елдердің нарықтарын ірі инвестициялар үшін тартымды қылады, өйткені қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді перспективада бизнесті дамыту үшін үлкен мүмкіндіктер береді.
Қазақстан жоғарыда аталған дамушы экономикалық алыптардың екеуімен шектеседі (Қытай мен Ресей) және бұл көршілік отандық экономиканы дамытудың бағыттарын таңдауға объективті әсер етеді. Ресей мен қытай экономикасының қысымы шикізат емес сектордың кейбір салаларында, оның ішінде, өнеркәсіпте, өндірістің елеулі құлдырауына және өндірісті тоқтатуға алып келді, шикізаттық бағыттағы салалардың дамуы жағына экономиканың нақты секторы салаларының диспропорциялары күшейді. Қазақстан мен осы елдер арасындағы сауда теңгермесінің құрылымы өнеркәсіптік өндірістің құрылымына осы елдер экономикасының теріс әсерін растау болып табылады. Қазақстан шикізатты экспорттайды, ал өңдеуші өнеркәсіптің дайын тауарларын импорттайды. Сонымен бір мезгілде ресми деректер бойынша импорт құрылымындағы Қытай мен Ресейдің үлесі шамамен 50 % құрайтынын ескеру қажет.
Осындай жолмен, мемлекеттік индустриялық саясатты таңдау кезінде ірі дамушы елдердің әсерін ескеру қажет.

3.1.2. Шикізат тәуелділігі факторы

Дамушы елдер экономикасының жедел өсуі және жер шары халқының шамамен үштен бірін қамтитын одан әрі индустрияландыру шикізат ресурстарындағы әлемдік қажеттілікті ұлғайтады. Сәйкесінше, шикізатпен қамтамасыз етуден экономикалық өсуге байланысты әсердің күшеюі экономикалық дамудың негізгі үрдісі болып табылады. Осы процесс әлемнің барлық елдерінің мемлекеттік саясатына әсер етеді және табиғи ресурстардың қысқарып бара жатқан көлемдері үшін күресті күшейтеді. Бұдан өзге, осы үрдіске сәйкес шикізат пен энергия ресурстарының тұрақты өсуі байқалуда.
Егер соңғы он жылдықта инвесторлар үшін елдің тартымдылығы жұмыс күшінің төмен құнымен шарттасқан болса, онда осы сәтте ол шикізат ресурстарының қолжетімділігімен айқындалады. Қытай мен Үндістан шикізат секторларына, әсіресе, көмірсутегіне зор қызығушылық білдіруде. Қытай, мысалы, мұнайды тұтыну бойынша әлемде екінші орынға шықты. Энергия ресурстарының импортынан осы экономикалардың ұлғаймалы тәуелділігі (2006 жылы Үндістан - 70 %, Қытай - 50 %) мұнай мен газдың, оның ішінде, шетелдегі неғұрлым белсенді инвестициялық саясаттың есебінен сенімді көздермен қамтамасыз етуге олардың тырысушылығымен шарттасады.
Осы үрдісті дамыту нәтижесінде Қазақстан қазіргі уақытта, елдің аумағынан тыс шикізатты ұлғаймалы тұтынумен байланысты шикізат секторына сыртқы инвестициялардың ұсыныстарының елеулі өсуіне ұшырауда. Бұл факті өндіруші салалар басымдыққа ие Қазақстан экономикасының қалыптасқан құрылымымен шарттасады.
Өз кезегінде, өнеркәсіптегі шикізаттық бағыттардың басымдығы төменгі қосылған күнмен өнімді шығаруға, технологиялық тәуелділікке, Қазақстанның неғұрлым жоғары шектердегі төмен бәсекелестік қабілетіне алып келеді. Осындай жолмен, экономиканың барлық салалары шикізаттық бағыттылықтан тәуелділікте тұр.
Сонымен бірге, шикізат ресурстары өңдеуші сектор салаларын дамыту, болашақта толық өндірістік тізбекті біріктіруі мүмкін және әлемдік деңгейдегі ойыншы бола алатын ірі шикізаттық конгломераттарды жасау үшін база болып табылады.

3.1.3. Жаһандану

Әлемде экономикалық даму контексінде әлемдік нарықтардың экономикалық ықпалдасуы мен компаниялардың жаһандық бәсекелестік көрсетілетін жаһандану процесі жүруде.
Өз кезегінде, жаһандық бәсекелестік пен ықпалдасу корпоративтік сектордың тиісті реакциясына алып келді. Әлемдік компаниялар бәсекелестікті сақтау мақсатында ресурстарды шоғырландыруға тырысуда және сәйкесінше, әлемдік нарықтағы үлесін одан әрі дамыту және ұлғайту үшін бірігуде. "Bloomberg" талдау агенттігінің есебіне сәйкес 2007 жылдың он айының нәтижелері бойынша қосылулар мен жұтып қоюлардың әлемдік нарығының көлемі 2006 жылдың қорытындысына сәйкес келетін 3,55 триллион долларына жетті. Бұл ретте, осы процестерге елдердің үкіметтері белсенді қатысуда.
Компаниялардың нығаю процесі ТМД кеңістігіне де тарады. Мысалы, РУСАЛ, СУАЛ және Гленкордың алюминий бөлімшесінің қосылуы ірі мәмілеге айналды, оның нәтижесінде, әлемдегі ірі алюминий холдингі құрылды. "Ernst & Young" аудиторлық компаниясының төменде келтірілген деректеріне сәйкес 2006 жылы Ресейде қосылу және жұтып қоюлар нарығының көлемі бір жарым есе өсті және шамамен 71 млрд. АҚШ долларын құрады әрі бұл процесс одан әрі де жалғасатын болады. Қазақстанда бұл процестердің басталуына өз капиталдарын ұлғайту саласында белсенді қызмет жүргізіп жатқан "Қазмұнайгаз" ҰК" АҚ және Қазатомөнеркәсібі" ҰК" АҚ ұлттық компаниялары жол ашты.

Ресейдегі қосылулар мен жұтып қоюлар нарығының құрылымы

(диаграмманы қағаз мәтінінен қараңыз)

Индустриялық саясатты дамыту аспектісінде жаһандану экономиканы дамытудың "локомативтері" болған мемлекеттің өз жаһандық бәсекелестік компанияларын қолдауда және дамытуда көрініс берді. Қосылулар мен жұтып қоюлар бойынша мәмілелердің барлық көлемінен 23 % құрайтын қосылулар мен жұтып қоюлар мәмілелерінің нарығындағы мемлекеттік компаниялар түріндегі Ресей Үкіметінің үлесі дамушы елдер арасындағы жаһандық корпорацияларды құру және дамыту процесінде мемлекеттің қатысуын растау болып табылады. Ұлттық чемпиондарды дамыту жолымен жаһандық бәсекеге қабілетті компанияларды қалыптастыруда Жапония мен Кореяның тәжірибесі ірі компанияларды қалыптастыруда мемлекеттік қолдаудың басқа үлгісі болып табылады.
Осындай жолмен, жаһандану процестері мен мемлекеттік саясат бағыттары арасында тығыз өзара байланыс бар. Шетелдік тәжірибе көрсететіндей, Жаһандық бәсекеге қабілетті компанияларды қолдау және дамыту жолымен бәсекеге қабілетті экономиканы қалыптастыруда мемлекеттің рөлі күшеюде.
Қазақстандық индустриялық саясатты іске асыру кезінде де ірі трансұлттық компанияларды және экономикалық ықпалдасуда көрініс беретін жаһандану процестерінің әсерін де ескеру қажет.

3.2. Қазақстан Республикасының Индустриялық-инновациялық дамуының 2003 - 2006 жылдар кезеңі үшін іске асыру
тиімділігін талдау

Осы Стратегиямен ресурстар экспортынан тәуелділікті төмендету жолымен экономиканы тұрақты дамытуды қамтамасыз ету, жаңа өңдеуші өндірістерді дамыту, дайын өнімнің экспортын кеңейту міндеті қойылды. Осыған байланысты, Қазақстанның дамуының жаңа кезеңінде экономикалық саясаттың басымдығын мемлекет экономиканы индустрияландыру және жоғары технологияларды дамыту жолы таңдалды.
Стратегияны іске асырудың негізгі құралы ретінде өңдеуші өнеркәсіптегі жаңа өндірістерді қаржыландыруды қамтамасыз етуі тиіс мемлекеттік қаржы ресурстарын тарту есебінен даму институттары айқындалған. Тұтастай алғанда, даму институттарының қызметі оң нәтижелер берді. Инвестициялық жобаларды іске асыруға даму институттары салатын әрбір доллар Стратегияны іске асыруда даму институттарының нақты үлесі болып табылатын қаржыландырудың басқа көздерінен инвестициялардың екі доллары келеді. Даму институттары қызметінің қорытындысы бойынша 2003 - 2006 жылдар аралығында 2136,1 млн. АҚШ долларына инфрақұрылым және өңдеуші өнеркәсіп саласында 116 жаңа жоба қаржыландырылды. Бұл ретте, осы кезең үшін 800 млн. АҚШ доллары сомасына 37 объектіні пайдалануға берді.
Кәсіпкерлік қызметін ынталандыруға және жаңа өндірістерді құруға да бағытталған индустриялық-инновациялық инфрақұрылымның мамандандырылған объектілерін құру Стратегияның басқа тетігіне айналды. "Оңтүстік", "Ақтау теңіз порты", "Астана - жаңа қала", "Алатау ақпараттық технологиялар паркі" арнайы экономикалық аймақтары жұмыс істейді. "Ядролық технологиялар паркі", "Биотехнологиялар паркі" құрылуда, Алматы, Қарағанды, Орал қалаларында өңірлік технопарктер жұмыс істеуде. Қарағанды облысы мен Астана қаласында индустриялық аймақтар құрылған.
Сондай-ақ, индустриялық-инновациялық даму саласында стратегиялық мәні бар салалардағы экономиканың мемлекеттік секторын басқаруды жетілдіру, сондай-ақ, агроөнеркәсіптік кешенді дамытуды және ғылыми-техникалық дамытуды ынталандыру мақсатында мынадай ұлттық холдингтер мен ұлттық басқарушы компаниялар құрылған - "Қазагро" ұлттық холдингі" (бұдан әрі -"Қазагро" ҰХ" АҚ), "Қазына" тұрақты даму қоры" (бұдан әрі - "Қазына" ТДҚ" АҚ), "Самғау" ұлттық ғылыми-технологиялық холдингі" (бұдан әрі -"Самғау" ҰҰҒТХ" АҚ) және "Самұрық" қазақстандық мемлекеттік активтерді басқару жөніндегі холдингі" (бұдан әрі - "Самұрық" ҚМАБЖХ) АҚ" акционерлік қоғамдары құрылды.
Қазақстанда әлемдік тәжірибені ескере отырып, индустриялық-инновациялық дамуды іске асырудың жағдайы жақсартылуда. Атап айтқанда, жалпы салық жүктемесін азайтуға және оны заңды тұлғалардан жеке тұлғаларға көшіруге бағытталған салық заңнамасы жетілдірілуде, инвестициялау жағдайы жақсаруда, отандық компаниялардың халықаралық сапа стандарттарына көшуі жүзеге асырылуда, Қазақстанның ДСҰ-ға кіруі жөніндегі келіссөз процесі жалғасуда. Бұдан өзге, өңірлерді және олардың бәсекелестік артықшылықтарын дамытуға бағытталған мемлекеттік саясат іске асырылуда, шикізат қорларын басқарудың нормативтік-құқықтық базасы жетілдірілуде.
Тұтастай алғанда, мемлекет тұрақты экономикалық өсуде және халықтың әл-ауқатының артуында көрініс беретін әлемдік үрдістермен жиынтықтағы экономикалық өсуді ынталандыру саясатын жүзеге асырады. Мәселен, 2006 жылы ІЖӨ көлемі 80 млрд. АҚШ долларын құрады, ал жан басына шаққандағы ІЖӨ 5,2 мың АҚШ долларын құрады.
Экономиканың дамуының жалпы оң серпіні кезінде ІЖӨ-нің ішкі көлемінде өңдеуші өнеркәсіптің үлесін төмендету үрдісі сақталуда. Мәселен, егер, 2003 жылы бұл шама 14,2 % құраласа, онда 2006 жылы өңдеуші өнеркәсіптің үлесі 11,6 % дейін төмендеді. Өңдеуші саланың үлесі өнеркәсіптік өндірістің жалпы көлемінде 2003 жылы 48,9 %-дан 2006 жылы 39,4 % дейін төмендеді.
2003 - 2006 жылдар кезеңі үшін 2 есе өскен шикізатқа бағаның өсуі қалыптасқан серпіннің басты себебі болып табылады (1-кесте).

1-кесте. Мұнайға бағанын орташа жылдық интервалы.

Жыл 1 баррель үшін баға
интервалы
2003 25-28$;
2004 33-8$;
2005 40-45$;
2006 52-60$. Бұл 2002 жылы 2,34 трлн. теңгеден 2006 жылы 6,43 трлн. теңгеге дейін 3 есе өңдеуші салада өндіріс көлемінің өсуіне алып келді, ал осы кезең үшін өңдеуші сектордағы өндіріс көлемі 2 есе ұлғайды (2-кесте). 2006 жылы өндіруші және өңдеуші сектордағы инвестициялардың көлемі тиісінше 1 033 және 318,7 млрд. теңгені құрады.

2-кесте. Өндіріс саласы бойынша қарқыны

(диаграмманы қағаз мәтінінен қараңыз)

Жоғарыда баяндалғанның негізінде Стратегияны іске асыру үшін мемлекет қабылдаған шаралар сыртқы факторлардың әсерінен жеткіліксіз болғанын және қайта қарауды талап ететіндігін атап өткен жөн.

3.3. Қорытындылар

Стратегия өзінің басты экономикалық мақсаттарының бірі ретінде экспортқа байланысты ресурстарды төмендету жолымен экономиканы орнықты дамытуды қамтамасыз етуді, жаңа өңдеуші өндірістерді дамыту мен дайын өнімдердің экспортын кеңейтуді жариялады.
2003 - 2006 жылдар ішінде Стратегияны іске асыру қорытындылары өнеркәсіп құрылымында қазіргі сәтте елеулі бетбұрыстың болмағандығын көрсетеді. Бұл мынадай факторлармен байланысты.
Біріншіден, Қазақстан Республикасының шикізаттық экспортының негізгі баптарына - көмірсутегіне, металдарға және Қазақстан экономикасының құрылымын айқындаушы фактор болған минералды шикізаттарға бағаның соншалықты елеулі өсуін болжау мүмкін болмады.
Экономиканың шикізаттық бағыттарынан басқа экономиканың сервистік және өндірістік емес секторлары: құрылыс, қаржылық қызметтер, көлік және коммуникациялық қызметтер де дамыды. Экономиканың осы секторларына кіру үшін географиялық қатысу, елеулі қаржылық шығындар мен инфрақұрылымның бар болуы қажеттілігі түріндегі салыстырмалы түрдегі жоғары "кіру" тосқауылдары болғандықтан, осы салалар еркін бәсеке нарықтары болып табылмайтындықтан, олар жедел дамуға ие болды.
Осы секторлардың және өңдеуші салалардың дамуымен байланысты осы салаларға өңдеуші өнеркәсіп салаларынан ресурстарды тарту жүргізілді.
Екіншіден, мемлекеттік индустриялық саясат қазақстандық ішкі нарықтың жеткілікті ашық және үлкен халықаралық нарықтың бір бөлігі болып табылатындығынан жаһандану процесін ескеруі тиіс. Қазіргі уақытта қазақстандық компаниялар көптен бері Қазақстан ішінде бәсекелестікке түспейді, Қазақстанның әлемдік нарықтағы үлесі үшін жаһандық корпорациялармен бәсекелеседі. Алайда Қазақстан нарығына келіп үлгерген әлемдік корпорациялармен табысты бәсекелесу мүмкіндігіне ие болу үшін өңдеуші өнеркәсіптегі қазақстандық компаниялар жоқтың қасы (жаһандық ауқымда).
Үшіншіден, Стратегияны іске асыру тетіктерін талдау тұрғысынан алғанда Стратегия құралдары жаңа жобаларды қолдауға бағытталған. Мысалы, инвестициялық салық преференциялары жаңадан енгізілген объектілері үшін ғана қол жетімді. Объективті қолданыстағы кәсіпорындар жеке өндірісін жаңа құрылған аумақтарда орналастыра алмайтындықтан, АЭА, индустриялық аймақтар мен технопарктердің аумағында жаңа кәсіпорындар ғана орналаса алады. Даму институттарының қызметі негізінен жаңа инвестициялық жобаларды қолдауға және қаржыландыруға бағытталған.
Сонымен қатар жаңа жобаларды іске асыру адами капитал, технологиялар мен материалдық активтер сияқты қажетті ресурстарды шоғырландыру үшін уақытты талап етеді. Бұл ретте Қазақстан экономикасының құрылымында өзіне одан әрі дамуы үшін қажетті ресурстарды жинап алған машина жасау, химия өнеркәсібі, құрылыс материалдары, металлургия және т.б. сияқты ғылымды қажетсінетін және технологиялық салаларда бірқатар қолданыстағы кәсіпорындар орын алған.
Осылайша Индустриялық-инновациялық даму стратегиясы алдына қойған міндеттерді шешу үшін сірә, оны іске асырудың қолданыстағы тетігін түзету, жаңа экономикалық жағдайларға бейімделген жаңа жолдарды іздеу талап етілетін болар.

4. Стратегияны іске асырудың мақсаттары, міндеттері мен
бағыттары 4.1. Мақсаттар мен міндеттер

Стратегияның басты мақсаты шикізаттық бағыттылықтан кетуге ықпал ететін ұлттық экономиканы жаңғырту, әртараптандыру және бәсекелестікті арттыру жолымен елдің орнықты дамуына қол жеткізу, ұзақ мерзімді жоспарда сервистік-технологиялық экономикаға көшу үшін жағдайлар жасау болып табылады.
Бұл Қазақстанның таяудағы он жыл ішінде әлемнің бәсекеге барынша қабілетті елу елінің қатарына кіру жөніндегі стратегиялық міндеттерді шешуді қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Стратегия мақсаттарына қол жеткізу үшін мынадай стратегиялық міндеттерді шешу қажет:
1) кейіннен оң трендтің өсуімен ЖІӨ-де өңдеуші өнеркәсіп үлесін қысқарту үрдісін жеңу және экономика құрылымы мен өнеркәсіптік өндірісті одан әрі өзгерту;
2) корпоративтік көшбасшыларды қалыптастыру мақсатында Қазақстанның нақты жаһандық артықшылықтарын дамыту;
3) жоғары құн салығы қосылған тауарлар мен қызметтердің пайдасына елдің экспорттық әлеуетін дамыту, жеткізу географиясын әртараптандыру және шикізаттық тауарлардың үлесін ұлғайта отырып, шикізаттық емес экспортты қайта құрылымдау;
4) еңбек өнімділігін арттыру және ЖІӨ энергия сыйымдылығын азайту;
5) индустриялық дамуды кадрлық дамыту және білім беру жүйесін жетілдіру;
6) қаржылық жүйенің орнықтылығын арттыру;
7) отандық тауарлар мен қызметтердің әлемдік нарыққа қол жетімділігін қамтамасыз ету және ел ішінде ықпалдасу үшін қазіргі заманғы инфрақұрылымды дамыту;
8) өңірлік деңгейде кластерлік бастаманы тиімді іске асыру жолымен шағын және орта бизнес саласының жедел қарқында өсуін қамтамасыз ету;
9) жеке секторды дамытуды ынталандыратын қолайлы кәсіпкерлік ахуал жасау;
10) өнеркәсіптік және ғылыми-техникалық кешендердің ынтымақтастығын ынталандыру және өндірістік байланыстарын орнату үшін жағдайлар мен алғышарттар жасау;
11) жеке секторға экстенсивті және интенсивті өсуге ынталандыратын қолайлы кәсіпкерлік ахуал жасау, елдің экономикалық дамуына ұлттық және шетелдік капиталдың қатысуын қамтамасыз ету;
12) мемлекеттік стандарттардың халықаралық талаптармен үйлестіру деңгейін арттыру.

5. Стратегияны іске асыру бағыттары

Алға қойылған мақсаттарды іске асыру мақсатында Стратегияны іске асырудың мынадай бағыттары айқындалды:
өңдеуші сектор кәсіпорындарының бәсекеге қабілеттілігін арттыруды ынталандыру;
жаһандық орнықты қазақстандық корпорацияларды құруға жәрдемдесу;
қолайлы кәсіпкерлік ахуал жасау және шағын және орта бизнесті дамыту;
материалдық және материалдық емес инфрақұрылымды дамыту үшін қолайлы жағдайлар жасау;
мемлекеттік холдингтердің қызметін үйлестіру.
Осы бағыттарды іске асырудың негізгі құралдары мен тетіктері мемлекеттік холдингтер мен даму институттары, корпоративті көшбасшыларды, әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорацияларды құру және кластерлік бастама, индустриялық-инновациялық инфрақұрылымды қалыптастыру және дамыту, өндіріс ұйымдарының тиімділігін арттыру жүйесін енгізу, қазақстандық өнімнің экспортын жылжыту, әртүрлі ғылыми-технологиялық бағдарламаларды қалыптастыру, технологиялар трансферті, минералдық ресурстар саласындағы мемлекеттік саясат болмақ.
Жоғарыда айтылған барлық бағыттарды іске асырған кезде мемлекеттік тапсырыстарды орналастыру құралы белсенді пайдаланылатын болады. Мемлекеттік тапсырысты орналастыру жүйесі мемлекеттік органдардың, ұлттық компаниялар мен мемлекеттік қатысу үлесі бар басқа да ұйымдардың орта мерзімді және ұзақ мерзімді қажеттіліктерін болжайтын әрі өнеркәсіптің өңдеуші секторларының кәсіпорындары өнеркәсіптік өнімдерді өндіруді жоспарлауы мақсатында олармен тығыз ынтымақтастықты сүйемелдейтін болады. Бұл мемлекеттік сатып алу аясындағы нормативтік құқықтық базаны жетілдіруді талап етеді.
Бұған қоса, нормативтік құқықтық базаны қалыптастыру, білім беру және ғылым, инфрақұрылым, салық салу, қаржы саласындағы және басқа салалардағы мемлекеттік ішкі және сыртқы саясат Стратегияның негізгі бағыттарын іске асыруды қолдау жөніндегі шараларды қабылдауға бағытталатын болады.

5.1. Өңдеуші сектор кәсіпорындарының бәсекеге
қабілеттілігін арттыруды ынталандыру

Экономиканың қазіргі заманғы құрылымы қазақстанның шикізаттық секторға байланыстылығын байқатады. Сонымен бірге Стратегияның алдына қойған орнықты индустриялық даму және экономиканы әртараптандыру мақсаттарына қол жеткізу ЖІӨ құрылымында өңдеуші өнеркәсіптің салаларын игеруді болжайды. Осыған байланысты мемлекеттік индустриялық-инновациялық саясат акценттері өңдеуші сектордың орынды жедел дамуына ауыстырылатын болады. Қазақстанның әлеуеттік артықшылықтарын ескере отырып, Стратегия өңдеуші өнеркәсіптің мынадай бағыттарын айқындады:
- ауыл шаруашылығы және тамақ өнеркәсібі;
- машина жасау (ауыл шаруашылық, мұнай-газ, тау-кен, көлік)
- қара және түсті металлургия;
- мұнай химия;
- химиялық өнеркәсіп;
- транзиттік тасымалдау секторын дамыту (теміржол, әуе, авто);
- электроэнергетика;
- нано-, биотехнологиялар мен ғарыштық технологиялар өндірісі.
Индустриялық даму саласындағы мемлекет іске асыратын шаралар экономиканың жоғарыда аталған салаларын дамытуға бағытталатын болады.

5.1.1 Ұлттық инновациялық жүйені дамыту

Өнеркәсіптің өңдеуші саласын инновациялық қызметсіз, отандық ғылыми-техникалық әлеуетті пайдаланбай және оның негізінде бәсекеге қабілетті өндірісті құрмай дамыту мүмкін емес.
Қазіргі уақытта Қазақстанда кәсіпорындардың инновациялық белсенділік деңгейі 3 жыл бойы 3 % аса деңгейде ауытқып тұр, бұл ЕО елдеріне немесе Эстония (36 %) мен Венгрия (47 %) сияқты ауыспалы экономикасы бар елдерге қарағанда неғұрлым төмен.
Инновациялық даму саласындағы мемлекеттік саясат ұлттық инновациялық жүйенің мынадай: ғылыми әлеует, инновациялық инфрақұрылым, қаржылық инфрақұрылым, инновациялық кәсіпкерлік элементтерін қалыптастыру мен дамытуға байланысты болады.
Мемлекеттің белсенді қатысуымен 2005 - 2007 жылдар ішінде инновациялық даму саласында елеулі жұмыстар жүргізілді. Бүгінгі күні мемлекеттік қаражаттар мен даму институттарының көмегімен ҒЗТКЖ мен инновациялық жобаларды қаржыландыру тетігі қалыптастырылды, технопарктер мен бизнес-инкубаторлар құрылған, ғылыми-техникалық базаға қолдау көрсетіліп отыр.
Алайда инновациялық белсенділікті жедел дамыту үшін инновациялық жүйенің барлық элементтерін тиімді ықпалдастыруды қамтамасыз ету қажет. Дамудың өңірлік қағидатын ескере отырып, мұндай синергия өзіне технопарктерді, технологиялық бизнес-инкубаторларды, тәжірибелік-құрастырмалық бюроны және инжинирингтік ұйымдарды құру мен дамытуды болжайтын инновациялық инфрақұрылымда белсенді жүзеге асырылатын болады. Бұл ретте технопарктердің аумағында ғылыми-техникалық және білім беру мекемелері, тәжірибелік-құрастырмалық бюро мен инжинирингтік ұйымдар, бизнес-орталықтар және әлеуметтік инфрақұрылым объектілері орналасатын болады. Осылайша технопарктер инновациялық процестерге барлық қатысушыларды тиімді ықпалдастыру арқылы кәсіпорындардың өңірлік инновациялық белсенділігін дамытуға ықпал ететін өңірлік инновациялық жүйелерді білдіретін болады. Бұған қоса өндіріспен ғылымның байланысын дамытуға байланысты елдің барлық өңірлерінде технологиялық бизнес-инкубаторлар құралатын болады.
Қазақстан сондай-ақ ҒЗТЖК-ны қаржыландыруда жеке сектордың қатысу деңгейі бойынша да артта (2004 жылы 26 %) қалып отыр. ҒЗТКЖ-ны мемлекеттік қаржыландыруда ҒЗТКЖ-ға жеке инвестицияларды ынталандыру мүмкіндігін есепке алмастан жүзеге асырылады. Мемлекет қаржыландыратын ғылыми зерттеулер бүгінгі күні көбінесе өзекті болып табылмайды.
Инновациялық белсенділікті дамыту мақсатыңда гранттық қаржыландыру, технологияларды енгізу процесін жеделдеу үшін инфрақұрылымдық қамтамасыз ету, ғылымды дамытудың жаңа артықшылықтарын бөлу сияқты мемлекеттік қолдаудың тетіктерін енгізген жөн.
Ғылымды одан әрі дамыту үшін мемлекеттік саясаттың басымдықтары мыналар болуы тиіс:
шетелдік инвестициялар үшін ғылыми-техникалық саланың тартымдылығын қамтамасыз ету және ғылыми-техникалық саланың отандық қызметінің экспортын жылжыту;
ғылыми-техникалық саланың басқару жүйесін жетілдіру;
ғылыми-техникалық инфрақұрылымды жаңғырту;
жоғары білікті ғылыми және инженерлік кадрларды даярлау және оларды зерттеу қызметіне ынталандыру;
ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-құрастырмалық жұмыстардың көлемдерін, оның ішінде жеке инвестицияларды тарту тетігі арқылы ұлғайту;
ғылыми-техникалық қызметтің нормативтік құқықтық базасын жетілдіру;
постиндустриялық экономика тұрғысынан алғанда озық салаларды дамытуда қазіргі ғылыми-техникалық әлеуетті пайдалану;
жоғары технологиялар өнімдерін экспорттауға бағдарланған ғылымды қажетсінетін және ресурсты сақтайтын және экологиялық таза өндірістерді әзірлеуге бағытталған зерттеулерді дамыту;
Бүгінгі күні Қазақстан экономикаға технологияларды енгізу индексі бойынша көптеген елдерден артта қалып отыр. Бұл ең алдымен көптеген қазақстандық компаниялар мен әзірлеушілердің технологияларды енгізу процесін кідіртетін тәжірибелік-құрастырмалық жұмыстар мен өндірісті игеру сатыларында арнайы қызметтердің жоқ болуы проблемасымен кездесетіндігімен түсіндіріледі. Мұндай қызметтер негізінен технологияларды әзірлеу мен жаңғыртуға, жобалауға байланысты болады, сондай-ақ маркетинггік жобалардан бастап объектіні "қосуға" тапсыруға дейінгі жұмыс құжаттамасын дайындау және пайдаланушылық сүйемелдеу қызметтерін қамтиды.
Тартылатын және әзірленетін технологияларды кейіннен коммерциялизациялау мақсатында қажетті деңгейге дейін жедел жеткізудің қажеттілігіне сәйкес тәжірибелік-құрастырмалық бюро мен инжинирингтік ұйымдар құру талап етіледі.
Компания құрауға жоспарланатын инжинирингтік қызмет маркетингі, бизнес-жоспарды әзірлеуді, инвесторларды іздеуді, жобалауды, құрылысты, жабдықтарды сатып алу мен қондыруды, пайдалану бойынша монтаж бен қызметтерді қамтиды.
Ғылым мен өндірістің арасындағы байланысты күшейту мақсатында құрастырмалық бюро ЖОО-мен және ғылыми-зерттеу институттарымен тығыз ынтымақтасатын ірі өнеркәсіптік кәсіпорындардың жанында құрылатын болады және жоғары біліктілігі бар, қазіргі заманғы қолданбалы бағдарламалық жүйелерді пайдалана алатын қызметкерлермен жасақталатын болады.
Гранттық қаржыландыру бастамашылық ғылыми зерттеуге, тәжірибелік-құрастырмалық және жобалық жұмыстарға, сондай-ақ олардың ғылыми-техникалық сараптамасына, инновациялық жобалардың техника-экономикалық негіздемесін дайындауға, сондай-ақ өнеркәсіптік меншік объектілерін шетелде патенттеуге бағытталатын болады. Бұған қоса қаржылық инфрақұрылымды одан әрі дамыту үшін венчурлік қорларды құруды жалғастыру, елдің өңірлерінде инновациялық жобаларды қаржыландырудың айқын тетіктерін әзірлеу, инновациялық қорларды қалыптастыру үшін жағдайлар жасау қажет.
Инновациялық кәсіпкерлікті дамыту патенттер мен инновациялық жобалар деректерінің ақпараттық базасын қалыптастыру, инновациялық бизнестің коммерциялық тәуекелдерін қайта бөлу, инновациялық фирмалардың өзінің және инновациялық жобалардың инвесторларына салықтық жүктемені төмендету мақсатында сақтандыру ұйымдарын тарту жолымен кәсіпорындардың инновациялық белсенділігін арттыру үшін жағдайлар жасау арқылы жүзеге асырылатын болады. Бұған қоса ел өңірлерінде инноваторлар мен әлеуетті инвесторлардың арасында "диалогты" қалыптастыруға бағытталған арнайы іс-шаралар жүзеге асырылатын болады.

5.1.2. Технологиялар трансферті

Қазақстанда жүргізілген ғылыми-техникалық дамуының макроэкономикалық талдауы ЖІӨ-де жаңа ғылыми өнімнің үлесі жылына 1,1 %-дан, ғылыми өнімді өндіру жөніндегі кәсіпорынның белсенділігі - 2,3 %-дан аспайды. Қазақстанның еншісіне ғылыми жаңалықтардың елеусіз бөлігі ғана тиген. Тіпті егер Қазақстан білім өндірісі мен техналогияларды коммерциялизациялау үшін ен тиімді жүйелерді құра алатын болса да көз жетерлік болашақта бұл пропорция елеулі өзгермейді.
Сондықтан Қазақстанның қажетті технологиялардың едәуір бөлігін патенттер мен лицензиялар түрінде елден тысқары сатып алудан басқа амалы жоқ. Қазақстандық кәсіпорындар әлемдік нарықта қазіргі заманғы технологияларды енгізу мен таратудың тиімді жүйесінсіз бәсекеге түсе алмайды.
Қазақстандық кәсіпорындар лицензияланған технологиялар немесе патенттерді шетелден тысқары сатып алу (тек фирмалардың 4 % ғана) түрінде шетелдік көздерден білімді ете сирек сатып алады.
Қазақстандағы технологиялар трансферті жүйесін іске асырудың негізгі бағыттары мыналар:
коммерциялизациялаумен және технологиялар трансфертімен айналысатын кәсіпорындар мен технологияларды салықтық ынталандыру;
Қазақстанда және шетелде озық технологияларды сатып алуға арналған гранттар беру;
коммерциялизациялау және технологиялар трансферті жөніндегі инфрақұрылымды дамыту (коммерциялизациялау офисін құру);
зияткерлік меншік саласындағы нормативтік құқықтық базаны жетілдіру;
қазақстандық мемлекеттік ғылыми-зерттеу ұйымдары мен шетелдік зерттеу ұйымдарының немесе зерттеу және коммерциялизациялау саласындағы жеке кәсіпорындардың арасындағы халықаралық ынтымақтастықты ынталандыру;
шетелдік компанияларды сатып алу арқылы озық технологияларға қол жетімділікті қамтамасыз ету;
инновациялық менеджмент саласындағы кадрларды даярлау болуы тиіс.
Технологиялар трансфертінің перспективті бағыттарын айқындау және тиімділігін арттыру үшін жүзеге асырылуы технологияларды тарту есебінен мақсатқа сай технологиялық жаңғыртуда отандық индустрияның қажеттілігін қалыптастыру мен тұрақты мониторингі үшін, сондай-ақ Қазақстанда және шетелде озық технологияларды сатып алуға арналған гранттар беру үшін жауапты болатын жұмыс істеп тұрған даму институттарының базасында орталық құру жоспарлануда.
Шетелдік компаниялардан ҒЗТКЖ-ға арналған тікелей тапсырыстарды тарту мақсатында тиісінше ғылыми және зертханалық тәжірибенің халықаралық стандартын алу жолымен перспективті отандық ғылыми ұйымдарды халықаралық деңгейге дейін жеткізу үшін оларға мемлекеттік қолдау көрсету мақсатында олардың тізбесін айқындау жоспарлануда.
Озық технологияларға қол жетімділікті қамтамасыз етуге және шетелдік компанияларға қатысу арқылы, оның ішінде компанияларды сатып алу, қатысу үлесін немесе акцияларын сатып алу арқылы Қазақстанға өндірістік қуаттылықтарды ауыстыруға ерекше назар аударылатын болады.

5.1.3. Техникалық қайта жарақтану және қазіргі
заманғы басқару технологияларын енгізу

Қазақстандық кәсіпорындардың негізгі қорларын талдау жағдайы тозған қорлардың үлес салмағы толығымен 20 %-ға жетті, оның ішінде машиналар мен жабдықтар бойынша - 30 %-дан астам. Жабдықтарды күрделі жөндеуге арналған кәсіпорындардың шығысы жеке инвестициялық қаражаттардың 40 %-ға дейін құрайды. 2005 жылы негізгі құралдарды жаңартудың коэффициенті мыналарды: ауыл шаруашылығында 13,3 %, өнеркәсіпте - 13,9 %, құрылыста - 21,8 %, сауда - 33,6 %, көлік және байланыс салаларында - 14,9 % құрады. Таратудың недәуір коэффициенті ауыл шаруашылығында - 16,1 % және құрылыста - 2,6 % байқалады. Келтірілген деректер негізгі қорлардың жаңаруының өте төмен қарқындылығы мен негізгі қорлардың физикалық тозуы туралы куәландырады және тиісінше өндірістің нашар тиімділігі мен жаңа өнім түрлерін игерудің мүмкін еместігінің себебі болып табылады.
Негізгі қорлардың қазақстандық жағдайын алып қарасақ қазіргі уақытта Қазақстан отандық өнімдердің бәсекелестік қабілетіне елеулі түрде әсерін тигізетін негізгі қорларды жаңғырту мен жаңарту саласындағы проблемаларымен сипатталады.
Еңбек өнімділігін арттыру негізгі құралдардың жағдайына тікелей байланысты болғандықтан негізгі қорларды жаңарту мен техникалық қайта жарақтану мемлекеттік индустриялық саясаттың басымдығы болуы тиіс.
Көптеген кәсіпорындарда өтемдік кепіл жоқ болған және кәсіпорынның шикізаттық емес секторды төмен инвестициялық тартымдылығы жағдайында негізгі өндірістік қорларды жаңарту, жабдықтар мен технологияларды жарақтандыру үшін барынша тиімді құралдардың бірі лизинг болып табылады. Негізгі қорларды жаңарту саласында мемлекеттік қолдаудың негізгі құралы жеңілдік пайыздық ставкада бойынша лизинг жүйесі болмақ. Осы мақсаттарда жүргізілген талдаулар негізінде басым бағыттар бойынша даму институттары арқылы негізгі қорларды жаңарту мен техникалық қайта жаңғырту бойынша лизингтік қызметтер ұсынуды көздейтін тиісті бюджеттік бағдарламаларды әзірлеу қажет.
Бәсекелестік жағдайларында басқарудың тиімділігін арттыру менеджменттің қазіргі заманғы технологияларын енгізуді талап етеді. Қазіргі сәтте, ғылыми әзірлемелерден бастап, дайын өнімдерді шығаруға дейінгі барлық өндірістік процестерді басқару технологиясын қамтитын операциялық менеджменттің технологиясын игерудің аса қажеттілігі туындап отыр.
Қазақстанның өңдеуші өнеркәсібінің қазіргі кездегі жағдайы мен алдына қойған мақсатына сүйене отырып, өзекті технологиялар кәсіпорын жұмыстарын тиімді жүйелендіру және өндірістік процесті оңтайландыру саласындағы шешім болып табылады.
Осы технологиялар шығарылатын өнімдердің сапасын арттыруға және еңбек өнімділігін арттыруға мүмкіндік береді. Операциялық менеджмент бизнес-процестерді нысандандырудан және мүлтіксіз орындалуы оңтайлды нәтижеге қол жеткізетін кәсіпорындардың стандарттарын әзірлеуден тұрады.
Еңбек өнімділігін арттыру негізінде әлемдік индустриялық алпауыттардың экономикалық дамуы негізіне жататын және Қазақстанда енгізілетін өндірістік процестің бірнеше негізін құрайтын технологиялар менеджменті бар.
Өңдеуші өнеркәсіп кәсіпорындарының арасында қазіргі заманғы басқару технологияларын енгізу үшін мемлекеттік қолдаудың басты құралдары өндірістің менеджменті саласындағы жетекші кәсіпорындар өткізетін оқу курстары болуы тиіс.
Бұған қоса басқарушылық технологияны енгізуді тиімді ынталандыру үшін өндірістің менеджменті саласындағы сапаны халықаралық стандарттарының жүйесін енгізуге арналған өнеркәсіптік өндіріс саласында жұмыс істейтін шағын және орта кәсіпкерлік субъектілерінің 50 % шығынын өтеу мүмкіндігі көзделетін болады.

5.1.4. Индустриалдық инфрақұрылымды дамыту

Стратегияны іске асыру дамуы ірі жүйе құрайтын "ұшқыр" жобаларды іске асырудың табыстылығын айқындайтын қазіргі заманғы индустриялық инфрақұрылымды қалыптастыру үшін мемлекеттік-жеке серіктестік негізінде мемлекет пен жеке бизнестің мүмкіндіктерін белсенді пайдалануды болжамдайды.
Индустриялық инфрақұрылымды одан әрі қалыптастыру арнайы экономикалық аймақтар мен индустриялық аймақтарды құруды және дамытуды болжайды. Арнайы экономикалық аймақтар өңірдің жедел дамуы, жаңа технологиялардың бір немесе бірнеше салаларын дамыту, жоғары тиімді экспортқа бағдарланған өндірістерді құру, өнімдердің жаңа түрлерін шығаруды игеруді, инвестицияларды тарту, нарықтық қатынастардың құқықтық нормаларын пысықтау, басқару мен шаруашылықтандырудың қазіргі заманғы әдістерін енгізу, сондай-ақ әлеуметтік міндеттерді шешу мақсатында құрылатын болады.
Белгілі бір өңірде жаңа өнеркәсіптік өндірістерді ұйымдастыру үшін алғышарттар жасау, инфрақұрылым элементтері ретінде индустриялық аймақтарды пайдаланудың негізгі идеясы болып табылады. Бұл ретте инвесторлар үшін тартымдылық, бір бағыттағы өндірістің шоғырлануынан, инфрақұрылымды жеткізуде қаражатты үнемдеуден, нәтижесінде жобаны іске асыруда шығындардың азаюына алып келетін жаңа өндірістерді (телімдердің дайындығы) пайдалануға беру мерзімдерінің азаюынан тұрады.
Ресеймен, Қытаймен және Өзбекстанмен шекаралас өңірлерде шекара маңы саудасы аймақтарын қалыптастыруға және дамытуға ерекше назар аударылатын болады.

5.1.5. Сауда саясаты және қазақстандық экспортты қолдау

Тиімді сауда саясатын жүргізу индустриялық-инновациялық дамытудың маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Жаһандану және қатты бәсекелестік жағдайында Қазақстандық эспорттаушыларға халықаралық сауда ережелерін ұстана отырып, әлемдік нарықтарда өз орнын ұстап тұру және жаңа "тауашаларды" игеру қажет.
Қазақстан Республикасының сауда саясатының басты мақсаты - бұл экономикалық және саяси мүдделерді қорғау мен жылжытудың тиімді және жедел жүйесін қалыптастыру, сондай-ақ сыртқы нарықтарға қол жетімділікті қамтамасыз ету, ішкі сауда инфрақұрылымын дамыту және ішкі әрі сыртқы нарықтарда жосықсыз бәсекелестікті жою.
Қазақстанның сауда саясаты мынадай бағыттарда дамитын болады:
Республиканың ұлттық мүдделерін есепке ала отырып, Қазақстан ДСҰ-ға қосылғаннан кейін қазақстандық нарыққа тауарлар мен қызметтердің қол жетімділігі жөніндегі міндеттемелерді қалыптастыру;
ДСҰ талаптарын есепке ала отырып, Қазақстандық тауарлар мен қызметтер үшін сыртқы нарықтарға тең қол жетімділік жасауға бағытталған Қазақстанның экономикалық және саяси мүдделерін жылжыту тетігін қалыптастыру;
Қазақстандық тауарларды жылжыту мақсатында ұлттық экспортшыларды қолдау тетігін қалыптастыру;
ДСҰ экономикалық және заңдық тетіктерін, атап айтқанда халықаралық саудадағы сауда дауларын шешу тетіктерін пайдалану жөніндегі қазақстандық кәсіпкерлермен тұрақты негізде түсіндіру жұмыстарын жүргізу;
Ашықтық қағидатына негізделген сауда қызметін мемлекеттік реттеу жүйесін жетілдіру;
сауда инфрақұрылымын жетілдіру, оның ішінде саудада инновациялық даму үшін жағдайлар жасау.
Қазақстан экономикасының шикізаттық бағыттылыққа иелік ететіндігі фактісін түсіне отырып, мемлекет жоғарғы қосылған құны бар тауарларды шетелдік нарықтарға одан әрі жылжыту мақсатында олардың өндірісін дамытуға мүмкіндік беретін жүйені құру қажет. Бұл ретте мемлекет күші ішкі, шекаралық және сыртқы үш вектор бойынша іске асырылған болуы тиіс. Олардың іске асуы экспорттық бағдарды ынталандыратын, операциялық шығындарды төмендету, сондай-ақ экспортта сыртқы нарықтарға жылжытуға жәрдемдесу шарттарын қамтамасыз ету тиіс.
Ішкі вектордың мәселелерін іске асырудың негізгі бағыттары заңнамалық базаны жетілдіру, сауданы қолдау желісін дамыту кадрлардың құзыреттілігін дамытуға жәрдемдесу, сапаны қамтамасыз ету, сауда ақпаратымен, сауда қаржыландырумен қамтамасыз ету, сауданы қолдау желісінің өзге де қызметтерін дамыту болу тиіс.
Шекаралық вектордың мәселелерін іске асыру үшін уақытпен рәсімдердің санын қысқарту мақсатында экспорттық импорттық операцияларды жүргізу үшін қажетті рәсімдерді талдау мен оңтайландыруды жүргізу, туындап отырған кедергілерге жедел ден қою мақсатында саудаға жәрдемдесу туралы көрші елдер арасындағы келісімдерді іске асырудың тұрақты мониторинг жүйесін құру және шикізаттық емес өнімдердің экспортшыларының жер учаскелері преференциялды бөлу тетіктері туралы мәселені пысықтау қажет.
Сыртқы вектор шекаралық елдермен сауданы жылжытудың сауда экономикалық аймақтарын құру, шетелде Қазақстандық бизнес-құрылым өкілдіктерін ашуға жәрдемдесу, еліміздің сауда өкілдіктерінің тиімді қызметін арттыру, шетелде сауда үйлері мен қоймаларды құрудың қажеттіліктерін, тетіктері мен қаржыландыру көздерін зерделеу жөніндегі кешенді шараларды қамтитын болады.
Бұдан өзге едәуір экспорттық әлеуеті бар салаларға мемлекеттік қолдау қамтамасыз етілетін болады. Осыған байланысты білікті экспорттарды тарта отырып, үш пилоттық салалардың (машина жасау, химия және тамақ) кәсіпорындарына үш жыл ішінде экспортқа шығару жөніндегі көмек бағдарламасын әзірлеу және іске асыру қажет.

5.2. Жаһандық нарықтардың ойыншылары -корпоративтік
көшбасшыларды құру

Қазақстан экономикасында жаһандық корпоративтік көшбасшыларды дамыту, жеке брэндтерді құру міндетін мемлекет басшысы Қазақстан халқына жыл сайынға жолдауларына Қазақстан экономикасының бәсекеге қабілеттілігін арттыру және еліміздің әлеуеттік өнеркәсібін дамыту жөніндегі бағыттардың ең маңыздылардың бірі ретінде бірнеше мәрте айтылған болатын.
Өзіне адами, технологиялық және материалдық ресурстардың елеулі әлеуетін аккумулирлейтін сыртқы нарықтарға тиімді бәсекеге түсуге қабілетті компанияның корпоративтік көшбасшыларды құру республиканың технологиялық артта қалуын жоюдың, осы базада өнеркәсіптің жоғары қайта өңдеуді дамытудың пәрменді шараларының бірі болуы мүмкін.
Бұдан өзге жеке жаһандық компанияларды құрудың қажеттілігі ең алдымен әлемдегі болып жатқан үрдістермен, ресурстар және нарықтар үшін бәсекелестіктің өршуіне байланысты.
Бұған қоса осы мәселені шешу Қазақстан жағдайына барынша сенімді және лайықты тәсілдерді мұқият талдау мен таңдауы талап етеді.
Алға қойылған міндеттерді шешудің негізі ретінде ішкі және сыртқы факторларды талдай отырып, бірнеше бастыларын бөліп көрсетуге болады.
Қазақстанның тұтынушылық және қаржылық нарығында 2007 жылғы күзде болған соңғы оқиғасы әдетте біздің экономикамыз жеткілікті түрде шынымен халықаралық экономикаға шоғырлағандығын көрсетеді.
Сыртқы сауда саясатында Қазақстан біркелкі кеден-тарифтік саясатты ұйғаратын нарықтандырылған сауда режиміне тартылған.
Қаржылық салада Қазақстан ағымдағы және капиталдық операциялар есебін нарықтандырды, яғни қаржылық ағымдар елімізге еркін кіре алады және шыға алады.
Қазақстан Қазақстандық банктердің шетелдік резиденттерді иелену пайызы бойынша шектеуді алып тастады.
Жүргізіліп отырған өзгерістерді талдай отырып және оларды нақты нарықтардағы оқиғалармен салыстыра отырып, біздің экономикамызға жаһандық нарықтың ашықтығының жоғары деңгейімен әсерін белгілеуге болады.
Нақты экономиканың, индустриялық саясат пен Стратегияның контексінде бұл біздің компаниялардың бұрыннан бері қазақстанның ішінде бәсекеге түспейді, олар Қазақстанның әлемдік нарықтағы бөлігі үшін жаһандық корпорацияларымен бәсекелесетіндігін білдіреді.
Сондықтан қазақстандық корпоративтік көшбасшыларды дамыту жөніндегі міндеттер шеңберінде осы нарықта қазақстандық компаниялардың табысты бәсекеге түсуі үшін ресурсты қамтамасыз ету мәселеге қойылады.
Ірі халықаралық компаниялардың стратегиясы бірінші кезекте өз бақылауында табысты жаһандық бәсекелестік үшін қажетті ресурстардың негізгі түрлерін аккумулирлеуге бағытталған:
- адами капитал;
- технологиялар;
- нарықтар мен дистрибьюторлық желілер;
- материалдық құндылықтар (активтер және табиғи ресурстар).
Осы өндіріс факторларын шоғырлануы қосылу және сіңіру нысаны арқылы етеді. Бұдан бұрын айтылғандай, корпорациялардың қосылуы және жаһандық деңгейдегі мегакорпорациялардың құрылу үрдістерінің нығаюы соңғы уақытта ауқымды сипат алды.
Әлемдік экономиканың даму үрдісінің талдауынан көрсетілгендей, қосылу және құрылу нарығында басты рөлді мемлекеттік компаниялар ойнайды. Мысалға, ресейлік компаниялар, шетел компанияларын сатып алуда өте белсенді және сол арқылы әлемдік нарықтағы өзінің бәсекелестік ұстанымын нығайтты. 2006 жылы ресейлік компаниялар шетел активтерін 11,4 млрд. АҚШ долларға сатып алады.
Жоғарыдағыға сүйене отырып, Қазақстан корпоративтік көшбасшыларын құру процессін іске асыру үшін өз күштерін мынандай міндеттерге шоғырлауы қажет:
- республика бәсекелестікке басымдығы бар және осы өндіріс салаларында ірі компанияларды құру саясатын өткізуде негізгі стратегиялық салаларды анықтау;
- осы компанияларда шешуші ресурстардың шоғырлануын қамтамасыз ету;
- компаниялардың стратегиясын және басқаруын қалыптастыруда белсенді мемлекеттік қатысуын қамтамасыз ету - ұлттық экономиканың дамуында басты міндеттерге жету үшін қамтамасыз етуге рұқсат беретін корпоративтік көшбасшылар.
Аталған тәсілді іске асыру үшін мынандай қадамдар қолданылатын болады.
Біріншіден, жаһандық корпоративтік көшбасшыларды дамыту үшін ресурстық әлеуеті бар стратегиялық салаларды анықтау қажет.
Бірінші кезекте ғылымды көп қажет ететін және капиталды көп қажет ететін салалар болуы қажет, мысалы: химия өнеркәсібі, машина жасау, металлургия және тау-кен рудасының секторы.
Екіншіден, басым салаларда, бар активтер негізінде шоғырландыру процестерінің ынталануына көшу қажет. Аталған тәсіл, әрбір нақты саланың жағдайына байланысты, мемлекеттік-жеке серіктестік тетіктерінің есебінен немесе мемлекеттік компанияларды құру жолы арқылы жеке компаниялар негізінде іске асырылуы мүмкін.
Негізгі міндет, саудалық компанияларды активтермен толықтыру жолдары арқылы жағдайларды жасауда құралады:
- осындай компанияларға қатысу үлесін сатып алу;
- оларға компаниядағы үлестің орнына жер қойнауын пайдалану құқығын беру;
- қажетті активтерді сатып алу және оларды бірыңғай холдингке шоғырландыру бойынша белсенді саясатты жүргізу;
- экспортты дамытуға және шығаруға жәрдемдесу.
Аталған Стратегияның негізгі міндеттерінің сәтті іске асуы салдарынан, осындай компанияларда мемлекеттік қатысуды жекешелендіру арқылы қысқартылатын болады.
Осындай тәсіл Тemasek қорымен құрылған және Сингапур Үкіметімен сәтті іске асырылған үлгі бола алатын шағын сыртқы нарығы бар ел, жаһандық корпоративтік көшбасшыларды өсіріп шығара алды: Singapore Airlines, Singapore Technologies, Singapore Telecommunications, Keppel және т.б.
Қазақстан экономикасында Стратегияны іске асыру шеңберінде мұндай тәсіл ғылымды қажетсінетін және технологиялық салаларда жұмыс істейтін: машина жасау, химиялық өнеркәсіп, металлургия; құрылыс материалдар, тамақ өнеркәсібі, ауыл шаруашылық компаниялар негізінде іске асуы мүмкін. "Қазатомөнеркәс" АҚ, "Қазақстан Инжиниринг" ҰҚ" АҚ, "Қазмұнайгаз"ӨҰК" АҚ, "Самұрық-Энерго" АҚ және т.б. бұндай компаниялардың нақты көрінісі болып табылады.
Үшіншіден, Қазақстанның бәсекелестік артықшылығының негізінің бірі, қандайда болмасын бағыттың дамуына мүмкіндік беретін оның бай минералды-шикізат базасы болып табылады.
Сондықтан, объективтік себептерге байланысты корпоративтік көшбасшыларды дамыту үшін табиғи ресурстарды басқару тәсілдерін қайта қарау қажет.
Қазіргі уақытта, жер қойнауын пайдалану құқығын беру жағдайларының бірі өндірілген шикізатты қайта өндіруге міндетті болып табылады. Жоғарыда аталған дәлелдерді ескере отырып, бұл тәсіл ең орынды және тиімді болып табылмайды.
Егер тек өндіруге міндеттенетін, сондай-ақ шикізатты қайта өндіретін компанияларға кен орынын беру, онда өздерінің кен орындарын толық пайдаланғаннан кейін тоқтап қалатын, көптеген ұсақ компанияларды алуға тәуекел бар болып табылады.
Қазақстан экономикасы үшін ұзақ мерзімді жоспарда бұндай компаниялардың экономикасын дамыту үлесі мардымсыз болып қалады, өйткені олар өзіне адами, технологиялық және қаржылық ресурстарды шоғырландыруға перспективасы жоқ.
Стратегиялық жоспарда, табиғи ресурстардың нақты бағасы анықталмаған болып табылады, яғни уақыттың өтуімен және табиғи ресурстардың тозуына байланысты олардың бағаларының өсуі сөзсіз.
Нарық аталған жағдайды жақсы түсінеді, сол себептен жер қойнауын пайдалану құқығын алу дәлелінің өзі әрдайым оның акциялар бағасын белгілеуінің өсуіне алып келеді.
Осыған байланысты, жер қойнауын пайдалануды басқару саясаты ұзақ мерзімді жоспарда мына міндеттерді шеше алатын компанияларға жер қойнауын пайдалану саласында активтердің шоғырлануына бағытталған болуы керек:
- компанияларда ресурстарды және технологиялық әлеуетті шоғырландыру;
- сыртқы нарыққа шығу және Қазақстаннан тыс жерде минералды ресурстарды меңгеру;
- қосылған баға тізбегін дамыта отырып, өндірілетін салаларда жаңа бөлістерді игеру;
- жанама салаларды дамыту.
Осылайша, мемлекеттік ұзақ мерзімді мүдделерін қадағалау үшін мемлекет жер қойнауын пайдалану құқығын берген кезде ұзақ мерзімді пайдалануға мүмкіндігіне ие болатын, Қазақстанда жер қойнауын пайдалану модельдерін өндіру қажет.
Бұндай модель мемлекетке жер қойнауын пайдалану құқығын беруге және белсенді акционерлер рөлге шығуға капитализациялауға рұқсат беруі қажет. Осы өндіретін компаниялардың даму моделі көптеген елдерде іске асқан, соның ішінде Австрия және Канада тәрізді өздерінің көптеген өлшемдер бойынша Қазақстанға ұқсас келеді.

5.3. Кәсіпкерлік ахуалының жағдайын құру және шағын
және орта бизнесті дамыту 5.3.1. Кластерлік бастаманы іске асыру

Кластерлік бастама шағын және орта бизнесті дамыту саласында мемлекеттік саясаттың негізі бола алады.
Елдегі кластерлердің дамуының басты рөлі әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялармен және жергілікті атқарушы органдармен жеке бастамаларға жіберілген, себебі әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялардың миссиясы бірлескен жобаларды іске асыру арқылы мемлекеттік және жеке секторларды шоғырландыру жолдары арқылы өңірлердің экономикалық дамуына жәрдемдесу, кластерлік тәсіл негізінде бірыңғай экономикалық нарықты құру болып табылады.
Аталған тәсіл өңірлік жобаларды дамытуға байланысты іске асатын бастаманың аумақтық белгісімен және әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялардың нақты бағыттарымен қажет. Кластерлік бастаманы іске асыру экспорттық "тауашаға" шығу үшін қағидатты бәсекелестік артықшылықтарына ие болатын өңірлер (немесе бірнеше жақын өңірлер) дербес шағын және орта компаниялардың күштерінің бірігу есебінен жүзеге асыру қажет.
Әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялардың негізгі міндетінің бірі жеке құрылымдармен бірлескен жобаларды іске асыру болады. ӘКК серіктесін таңдау ықыласын білдіруде, жұмыс істейтін кәсіпорындарға бөлінетін болады.
Бизнеске және кластерлік бастамаға жергілікті атқарушы органдардың әдістемелік және ақпараттық қолдауы, ішкі және сыртқы нарықты маркетингтік және аналитикалық зерттеу жүргізу, кластерлер шеңберінде іске асатын ірі ұшқыр жобалардың стратегиясын әзірлеу және дамытуға қатысу орталық мемлекеттік органдардың міндеті болуы тиіс.
Бірыңғай құрылымға жартылай немесе толық біріктіруге қабілетті және корпоративтік көшбасшылар санатына көше алатын өндірістердің үзілмейтін тізбегін қалыптастырылуда кластерлердің құрылуына түпкі міндеті болуы тиіс.

5.3.2. Бизнес - ортаны жақсарту және кәсіпкерлікті дамыту

Бұл салаларда мемлекет саясатын жеке кәсіпкерліктің салықтық әкімшілік жүйесін жетілдіруге; кредиттік ресурстарға шағын кәсіпкерліктің қол жеткізуін жеңілдетуге; шағын кәсіпкерлікті қолдауда мемлекеттік және мемлекеттік емес институттардың тиімділігін жоғарлатуға; кәсіпкерлікті мемлекеттік реттеуін оңтайландыруға; кәсіпкерлік мәселелері бойынша нормативті құқықтық базаны жетілдіруге бағыттау қажет.
Кредиттік қаржыландырумен ШОБ ортаны қамтамасыз етуде басты рөлді екінші деңгейдегі банктермен тура ынтымақтастық және біріктіру көмегімен даму институттары атқаратын болады. Олардың қызметтері сол немесе басқа өңірді дамытудың кластерлік тәсілімен шектелмейтін болады.
Сонымен қатар, кәсіпкерлік қызметтің ынталандыратын және қолдайтын құрал ШОБ-тың кәсіпкерлік қызметін оқу-әдістемелік және талдамалық сүйемелдейтін бизнес-инкубаторлары болуы тиіс. Сондай-ақ, бизнес-инкубаторлар ШОБ үшін әкімшілік кедергілерді төмендету бөлігі ретінде мемлекеттік басқару органдарымен тығыз ынтымақтастықта болуы тиіс.

5.4. Материалды және материалды емес инфрақұрылымды
дамыту үшін қолайлы жағдайлар жасау. 5.4.1. Электр энергетика саясаты

Электр энергетикалық саланың бар әлеуеті экономиканың және ел тұрғындарының алдағы жылдарға арналған электр және жылу энергияларына мұқтажын қамтамасыз етеді. Өнеркәсіп өндірісінің өсу қарқынын және электроэнергияға мұқтаждығының өсуін ескере отырып, электр энергетиканың дамуына маңызды инвестицияны қажет ететін ұлттық маңызы бар электростанцияларға, сонымен қатар өңірлік электр көздеріне де жинақтаушы қуаттарды өсіру бойынша шұғыл шараларды қабылдауын талап етеді.
Соған байланысты, Қазақстанда электр энергетика саласын дамытуды мемлекеттік қолдау, жаңа және жаңғырған жұмыс істейтін энергетикалық қуаттарды құру, мемлекеттік-жеке серіктестік тетігін қолдауды жеделдетуге бағытталған, икемді фискалды, кедендік-тарифтік және инвестициялық саясатты жүргізу арқылы электр энергияны дамытуды ынталандыру бойынша жағдайларды жасауға бағытталатын болады.
Энергетикалық секторды дамыту Қазақстанды электр энергияның тұрақты экспорттаушысына айналдыруға қабілетті, жоғары технологиялық және жоғары өндірістік электр жинақтау салаларын құруға негізделетін болады.

5.4.2. Көліктік-инфрақұрылымдық даму

Қамтитын аумақ көлемін ескере отырып, Қазақстан үшін қазіргі көлік инфрақұрылымын дамыту барлық экономиканың бәсекеге қабілетті сыни факторы болып табылады. Тиісінше, аталған сала индустриялық дамуда мемлекеттік саясатының тұрақты басымдығы болып табылады. Аталған салада Стратегияны іске асырудың басты бағыттары өткізу нарығына отандық өнеркәсіпті дамытуға және жіберуге қамтамасыз етуге тиісті жағдайларды құру үшін көлік қатынастарының тиімді жүйесін дамытатын болады. Бұдан өзге, жаһандық экономикада ықпалдасу міндеттерін шешу және "дұрыс" орналасу орнын пайдалану мақсатында Еуразия құрлығындағы негізгі жүк ағындарын тарту шеңберінде Қазақстан әлеуетін толық пайдалану қажет.
Тиісінше, қазіргі жоғарғы тиімді инфрақұрылым жүйесін құру мақсатында негізгі жүк ағындарының бағыттары бойынша жер үсті көлік қатынастарының түрлері тез қарқында дамитын болады. Инфрақұрылым ел ішіндегі кәсіпорындарды ықпалдастыру үшін негіз болуы тиіс. Себебі, экономиканың даму қарқыны елеулі түрде әлемдік нарыққа шығу үшін тауарларды және қызметтерді нарыққа шығарудың қазіргі жағдайларын құрудан бастап, сонымен бірге отандық өнеркәсіптің тиімділігін жоғарлатуға тәуелді болады.
Бұдан басқа, әуе көлігін дамытудың салалық үрдісімен бірнеше ірі көліктік-логистикалық әуе қатынастар орталығын құру және өзіне Шығысазия және Тынық мұхит өңірлерінің Еуропамен байланыстыратын негізгі әуе қатынастарын тұйықтау үшін қазіргі жүк ағындарын басқаруын құру қажет.

5.4.3. Телекоммуникацияның дамуы

Телекоммуникация саласында тез өскен және перспективалық салалардың бірі болатын, индустриалды-инновациялық саясат ең үдемелі байланыс құралдарын дамытуды жәрдемдесуге және оларға отандық бизнестің және тұрғындардың максималдық қол жетуіне бағытталған болуы тиіс.
Бұдан өзге, телекоммуникация жүйесі Қазақстанның бүкіл аумақтарында жоғарғы деңгейде болуы тиіс. Сондықтан, байланыс арналарының қуатын әртараптандыруға және ұлғайтуға, жеке және халқы аз өңірлерде байланыс мүмкіндіктерін құруға, елдің барлық аумағында телехабарларға жағдайларды жасауға көмектесетін ғарыш қатынастарының әлеуетін пайдалану қажет.
Сонымен қатар, жер үсті телефон желілерінің және оптикалық талшық желілерінің байланысын дамытуды және цифровизациялауды жылдамдатуын жалғастыру қажет. Ұлттық телекоммуникациялық желілердің тиімділігінің жоғарлауы жалпы нарықта бәсекелестікті ынталандыруға және сектордың ауысуына жәрдемдесетін болады.

5.4.4. Білімді дамыту және кадрларды даярлау

Индустриалды-инновациялық саясатты ажырамас жағдайда сәтті іске асыру отандық адами капиталдың өсу серпіні болып табылады. Инновациялық дамудың басым және индустриялау жағдайында білім саласындағы жоғары мамандандырылған кадрларды мамандықтарына сәйкес дайындайтын негізгі бағыттары болып табылады.
Қазақстанда білім беру жүйесі серпінді дамуға және әлемдік үрдіске байланысты техникалық базаның жаңғыруына, ақпараттық технологиялар рөлінің өсуіне және оқу-әдістемелік базасының жетілуіне байланысты жаһандандыру және универсализациялау процесін жеделдетуге тиісті ден қоюға қабілетті болады.
Бұл бағыттағы жұмыс жүйесі жұмыс берушілермен өзара тығыз іс-әрекеттегі шетел сарапшыларын және халықаралық ұйымдарды тартуда дамыған елдер тәжірибесін зерделеу негізінде жүзеге асырылатын болады. Еңбек нарығында тұтынуға икемді болатын білім қызметтері провайдорларды ынталандырудың инновациялық жүйесіне бет бұрған негізгі техникалық кәсіби білім болатын техникалық және қызмет көрсету кадрларын дайындау және қайта дайындау бойынша өңірлік кәсіби орталықтар желісін құратын болады.
Бұдан басқа, Қазақстандық компаниялар қызметінің тиімділігінің жоғарылауының мақсатында Технологиялық даму бағдарламасы шеңберінде өндірістік процестің технологиялық менеджментін енгізетін болады.

5.4.5. Қаржылық сектордың дамуы

Қаржылық сектордың бұдан әрі даму саласындағы мемлекеттік саясат Қазақстанның экономикалық өсуін қамтамасыз етуге, оның ішінде отандық қор нарығын қалыптастыруды өңдейтін секторға және отандық кәсіпорындардың ашықтығының жоғарлату және акционерлер құқығын қорғауды жоғарлату мақсатында отандық стандарттарды енгізуге бағытталған болады.
Қазақстан экономикасының өсуін қаржылық ресурстармен қамтамасыз етуге міндеті, оның ішінде өңдеуші өнеркәсіптің саласында қаржы институттарын және ұлттық қаржы секторын өзара толықтыруға және өнеркәсіп кешенін тұрақты түрде жоғарлату арқылы жүзеге асатын болады. Отандық қаржылық институттар мемлекеттің экономикасын дамытуға негізгі кредит беруші болуы тиіс. Бұдан басқа, сақтандыру секторының даму саласын сақтандыруда шаруашылық субъектілерінің және тұрғындардың мүдделерін әртүрлі тәуекелдерден және ұзақ мерзімді инвестициялар көздерінен қорғайтын тиімді тетік тәрізді белсенді қолданатын қазіргі ұлттық сақтандыру индустриясын қалыптастыратын болады. Сақтандыру жүйесінің әлеуеті республика экономикасын тұрақты даму тетігінің бірі болып пайдаланылатын болады. Сонымен қатар, қаржылық нарықты мемлекеттік реттеу дәліздердің инфляциялық тұрақтылығына және қаржы институттарының өздерінің тәуекелдерін төмендеуіне алып келеді.
Отандық қаржылық нарық дамитын болады. Бұл бағыттағы мемлекеттік талпыныс қаржы қаражатының нақты көздері бола алатын қор нарығына қарыздық капиталды тартуға шоғырланатын болады. Сонымен қатар, мемлекет бағалы қағаздар нарығының дамуы мен республикалық және коммуналдық меншіктегі акционерлік қоғамдар және жауапкершілігі шектеулі серіктестіктердің бағалы қағаздарын және ұлттық холдингтер, ұлттық компаниялар және әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялардың бағалы қағаздарының қор нарығында жүзеге асыруы жөніндегі шараларды қолданатын болады.
Сонымен қатар қаржы сектор саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі міндеттерінің бірі инвестицияны салу үшін тұрақты және қауіпсіз нарық ретінде отандық экономиканың беделін көтеру мақсатында мажоритарлық пен миноритарлықтар тәрізді акционерлердің құқығын қорғайтын болады. Стандарт есебін енгізу де отандық кәсіпорындардың ашықтығын жоғарлатуға жәрдемдесетін болады.

5.4.6. Фискалды саясат

Қазақстан Республикасының Фискалды саясаты салықтық үлес деңгейінің жалпы төмендеуіне, экономиканың жекелеген секторларын әлеуетін және салықтық әкімшілікті жеңілдетуді іске асыруға бағытталған. Қазақстан Республикасы Салық саясаты мына бағыттарда жетіледі:
- экономиканың кейбір секторларында салық үлесін қайта қарау;
- тиімді емес жеңілдіктерді жою бойынша ұсыныстарды әзірлеу;
- инвестициялық қызметтерге рұқсатты жеңілдету;
- салықтық және кедендік рәсімдердің ашықтығын жоғарлату.
Мұндай шаралар Қазақстанның салықтық бәсекеге қабілеттілігін халықаралық деңгейде және экономиканың шикізаттық емес секторының қызметінің тиімділігін жоғарлатуға мүмкіндік береді.
Дәл сол кезде, инновациялық белсендікті ынталандыру мақсатында экономиканың инновациялық секторына салық үлестерінің төмендететін және өндірістің жаңа технологияларын қолдануды жанама ынталандыруды қамтамасыз ететін болады.

5.4.7. Тарифтік саясат және бәсекелестікті қорғау

Тарифтік саясаттың тиімділігі табиғи монополия субъектілерінің мүдделерінің теңгерімін және олардың қызметтерімен тұтынушыларды қамтамасыз етуге негізделетін болады.
Тарифтік реттеу жүйесінің дамуы табиғи монополиялар субъектілері тарифінің экономика салаларына ықпалын бағалау құралдарын қолданумен тараптардың тарифтік құрылу мүдделерінің есебінің деңгейінде негізделетін болады.
Қазіргі мемлекеттік бәсекелестік саясат бәсекелестікті қорғауды ғана емес, сонымен бірге оның экономика саласындағы дамуының міндетін аңдиды.
Монополияға қарсы органның қызметінің жағдайлары, картельдық сөз байлаулары, жозықсыз бәсекелестікті теріс пайдалануға жол бермеуге бағытталған бәсекелестікті қорғау жөніндегі шараларды шоғырландыру тиіс.

5.4.8. Техникалық реттеу жүйесінің дамуы және өлшем
бірліктерінің қамтамасыз етілуі

Стратегияны іске асыру Қазақстанның интеграциясы арқылы стандарттар, метрология және сертификаттау салаларындағы бірыңғай талаптарды бекітетін халықаралық сауда жүйесінде жүзеге асатын болады.
Еуропалық және басқа халықаралық талаптарға сәйкес мемлекеттік техникалық реттеу жүйесін жетілдіру және өлшем бірлігін қамтамасыз ету және оларды 2015 жылға енгізу үшін мемлекеттік стандартты халықаралық талаптармен үйлесу деңгейін 65 %-ға дейін жоғарлатуды қамтамасыз ету болжанған.
Аталған іс-шараларды іске асыру ішкі және сыртқы нарықта қазақстандық өнімдердің сапасының және бәсекелестікке қабілеттілігінің жақсаруына, республиканың экономикалық әлеуетін жоғарлатуға жәрдемдесетін болады.

5.5. Мемлекеттік холдингтер қызметінің үйлестірілуі

Мемлекеттік индустриялық саясаттың таңдаған бағыттары мемлекеттік холдингтер қызметінің үйлесуін және олардың кейбір міндеттерін қайта қарауды талап етеді, өздерінің міндеттерін іске асырудан басқа холдингтер корпоративтік көшбасшыларды қалыптастыру шеңберінде тығыз ынтымақтастықты жүргізетін болады.
Стратегияны іске асырудың негізгі рөлі "Қазына" ОДҚ" АҚ беріледі, өйткені "Қазына" ОДҚ" АҚ құрылымындағы даму институттарының шоғырлануы келісілген индустриялық-инновациялық саясатты жүргізуге рұқсат береді.
Ол үшін, кейбір даму институттарына инновациялық қызметті және инвестициялық жобаларды іске асыруда қолдау көрсетуде рөл бөлінетін болады. Осылайша, олардың қызметі жаңа жобаларды іске асыру саласымен катар, жұмыс істейтін өндірістерді қолдау саласында да идеяны бастапқы маркетингтік және техникалық сүйемелдеуден бастап жобаны іске асыруды қаржыландырғанға дейін жеке бизнесті қолдауға бағытталатын болады. Бұл даму институттары ұлттық инновациялық жүйені технологиялар трансфері, гранттық қаржыландыру, инновациялық кәсіпкерлікті дамыту, ірі іске асыру үшін инвесторларды тарту, инновациялық жобаларды қаржыландыру арқылы дамитын болады. Одан басқа, олар негізгі қорларды жаңғыртуды ынталандыру және жаңа технологияларды енгізу арқылы жұмыс істейтін кәсіпорындарды қолдайтын болады.
Даму институттарының басқа топтары корпоративтік көшбасшыларды қалыптастыру және дамыту процессіне белсенді қатысатын болады. Аталған бағытта "Қазына" ОДҚ" АҚ міндеттері корпоративтік көшбасшыларды қалыптастыру шеңберінде мемлекеттің қаржылық активтерін басқару бойынша іске асырылатын болады. Бизнес-активтердің шоғырландыруына қатысуда компанияны сатып алу, сондай-ақ жаһандық нарыққа шығу үшін компаниялардың қызметін қосу және жою, белсенді талдамалық және қаржылық сүйемелдеу бойынша қаржыландыру мәмілелерін жүзеге асыратын болады.
"Самұрық" ҚМАБХ" АҚ жұмысының негізгі бағыттары жаһандық масштабтағы маңызды ойыншылар бола алатын және Қазақстанның әлемдік экономикаға ықпалын нығайтатын ұлттық компаниялардың дамуы болып табылады. Аталған міндеттерді іске асыру экономиканың өңдеуші секторын жаңғырту және инвестициялық саясатты іске асыру үшін ұлттық компаниялар үлестірінің бөлігін қайта тарату арқылы жүзеге асырылатын болады. Ұлттық компаниялардың дамуы трансұлттық компаниялармен және қосылған баға тізбегінде жаңа буындардың игерілуімен бәсекеге тартылуына негізделетін болады.
"ҚазАгро" МХ" АҚ жұмысының бағыты еліміздің агроөнеркәсіп секторындағы жаһандық бәсекеге қабілетті компанияларды дамыту болып табылады. Бұдан өзге, агро өнім нарығындағы әлемдік конъюктурадан тәуелсіз қамтамасыз ету мақсатында, жаңа технологияларды енгізу, негізгі қорларды жаңғыртуды ынталандыру арқылы жұмыс істейтін кәсіпорындарды қолдайтын болады.
"Самғау" ҰҒТХ" АҚ ғылыми-техникалық кешенді және жоғарғы технологиялар саласын дамытудың локомотиві болып табылады. "Самғау" ҰҒТХ" АҚ-ның жоғарғы технологиялар, негізінен биотехнологиялық және ғарыштық салалардағы қызметінің арқасында Қазақстанның ықпалы арту керек. Қазақстан өзіндік интелектуалдық әлеуетті пайдалану арқылы ғылыми-зерттеулерді әзірлеуге тең құқықтық қатысу жағына материалды-техникалық базаларды ұсыну арқылы техникалық жәрдемнен шегінуі тиіс.

6. Стратегияны іске асыру кезеңдері мен тетіктері 6.1. Іске асыру кезеңдері

Жалпы Стратегияны іске асыру үш кезеңде іске асырылады: бірінші - 2003 - 2005 ж.ж., екінші - 2006 - 2010 ж.ж., үшінші - 2011 - 2015 ж.ж.
Стратегияның бірінші кезеңін іске асыру негізінде екінші кезеңі (2006 - 2010 ж.ж.) экономиканың барлық салаларында Стратегияның іс-шараларын белсенді іске асыру кезеңі болып табылады. Бұл халықаралық стандарт бойынша ғылым және техниканың жетістіктері негізінде қуаттарды құруға, сондай-ақ қажетті мамандар дайындау мәселелерін кешенді шешуге рұқсат береді.
Дүниежүзілік сауда ұйымына қосылу процесі аяқталады және Қазақстанның аталған ұйымға қатысуының толық құқы, кедендік одақты қалыптастыру үшін заңнамалық база құрастыру қамтамасыз етілген. Ұлттық сауда заңнамалары халықаралық стандарттарға және нормаларға сәйкес жетілдірілді.
Ғылыми-инновациялық инфрақұрылым құрастырылатын болады.
Сонымен қатар, халықаралық көліктік дәліздерді қалыптастыру, энергия күш беретін қуаттарды, телекоммуникация жүйелерін дамыту бойынша жұмыстар жандандырылатын болады.
Жеке сектордың, шетел инвесторлардың, мемлекеттік бюджеттің және мемлекеттің қаржыландыру институттарының қаржылық ресурстары бір бағытта және инфрақұрылым, қайта жаңғырту, жұмыс істейтін кәсіпорындарды кеңейту және жаңа өндірістерді құру мәселелерін кешенді шешетін болады. Бұл ретте ірі, орта және шағын кәсіпорындардың пропорционалды дамуы қамтамасыз етілетін болады.
Құрылыс нормаларын есепке ала отырып, кейбір кәсіпорындар Стратегияны іске асырудан бірінші нәтижелерін алатын болады.
Инновациялық "серпінді" макро жобаларды іске асыру, дамуы өнеркәсіпті жаңғырту және экономика құрылымын әртараптандыруға бағытталатын ірі 30 корпоративтік көшбасшыларды құрастыру басталатын болады. Экономиканы әртараптандыру, экономиканы дамыту саласындағы кейбір прогресстерге қарамастан мұнай және газ өндіру және экспорттаудың өсуінің есебінің негізінде қамтамасыз етілетін болады.
Үшінші кезең (2011 - 2015 жылдар) Стратегияны іске асыруда ең өнімдісі болып табылады. Өндірістің өсу қарқыны мен тауар және қызмет экспорты мұнай және газ өндіруінің өсуін озатын болады. Экономика және экспорт салаларының құрылымы әртараптандырылатын болады.
Халықаралық стандартқа және нормаларға сәйкес келетін қолайлы жағдайдағы сауда режимін құру, отандық тауар және қызмет өндірушілерді қорғау үшін ДСҰ экономикалық және заңды тетіктерін пайдалану, сондай-ақ елдің халықаралық сауда келіссөздеріне қатысуы арқылы Қазақстанның ұлттық мүдделерін жылжыту қамтамасыз етілетін болады.

6.2. Іске асыру тетігі

Стратегияның орындалуы оны іске асыру бойынша іс-шаралар жоспары арқылы Қазақстан Республикасының күшке ие заңнамаларының талабының есебімен жүзеге асырылатын болады және үш жылдық кезеңге Қазақстан Республикасының Үкіметімен әзірленетін және бекітілетін болады.
Іс-шаралар жоспарында елдің индустриялық-инновациялық дамуының әрбір кезеңдерінің сапалы ерекшеліктері көрсетілетін және Стратегия ережесін іске асыру жөніндегі нақты шаралар көзделетін болады. Индустриялық дамудың басым бағыттары бойынша бөлек салалық (секторлық) бағдарламалар әзірленетін болады. Олардың ішінде нақты орындаушылар және іске асыру мерзімі, сондай-ақ жылдар бойынша болжанатын көлемдер және қаржыландыру көздері көрсетілетін болады.
Бағдарламаны әзірлеу ғылыми-зерттеу және басқа да ұйымдардың меншік нысаны мен ведомстволық тиістілігіне қарамастан олардың қатысуымен жүзеге асырылатын болады.
Жоспарланған іс-шаралардың кешенділігі елдің индустриялық-инновациялық дамуының барлық бағыттары бойынша мақсатқа сай және келісілген іс-қимылдарын қамтамасыз ету бойынша орталық және жергілікті атқарушы органдар қызметін барынша үйлестіруге мүмкіндік береді.
Қазақстан Республикасының Үкіметі жоспарлар іс-шараларының орындалу барысы мен Стратегияның жоспарланған көрсеткіштеріне (индикаторларына) қол жеткізуге бақылау арқылы Стратегияны іске асырудың тұрақты мониторингін және тиімді бағалауын жүзеге асыратын болады.

7. Қажетті ресурстар және қаржыландыру көздері

Стратегияны іске асыруға арналған инвестициялық сипаттағы тікелей емес шығындардың болжанған көлемдері 2015 жылғы дейін 150 млрд. АҚШ долларын құрайды, оның ішінде мемлекеттік шығындар 50 млрд. АҚШ долларын құрайды.
Бұл ретте өңдеуші өнеркәсіп салаларын дамытуға арналған жыл сайынғы мемлекеттік шығындар шамамен 2006 жылғы бағада жылына 5,15 млрд. АҚШ долларын және 2006 жылғы бағада жылына кемінде 11,1 млрд. АҚШ доллары жеке инвестицияларды құрайды.
Республикалық және жергілікті бюджеттерден қаржыландыру көлемі тиісті жылға арналған бюджеттерді қалыптастырған кезде нақтыланатын болады. Стратегия іс-шараларын қаржыландыру үшін даму институттарының, "Қазына" орнықты даму қоры" АҚ", ұлттық холдингтердің, ұлттық компаниялардың, оның ішінде әлеуметтік кәсіпкерлік корпорациялар сияқты ұлттық басқарушы компаниялардың құрамына кіретін даму институттарының, сонымен қатар әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялардың қаражаттары жұмсалатын болады.
Бұдан өзге, жаңа технологиялар және ғылымды қажетсінетін өндірістерді құруға, инфрақұрылымды дамытуға бағытталған айрықша басым және тиімді жобаларды іске асыру үшін халықаралық ұйымдар және донор елдердің көмегін сұрау көзделген.
Негізгі қаржылық ауыртпалықты жеке сектор тартатын болады. Алдын-ала бағалау бойынша мемлекеттік және жеке капиталдың қатысу қатынасы бірдің екіге қатынасын құру керек.

8. Стратегияны іске асыруда күтілетін нәтижелер

Стратегияның индустриялық-инновациялық дамуының сәтті іске асуы өнімнің бәсекелес түрлерін өндіру және экспорттың өсуі үшін экономиканы әртараптандыру, жаңғырту және жағдайларды жасау негізінде елдің экономикасын ұзақ уақытты тұрақты өсуін қамтамасыз етуге жәрдемдесу тиіс.
Елдің индустриялық-инновациялық даму стратегиясын белсенді өткізу 2015 жылға мынандай нәтижелерге:
ЖІӨ-нің орташа жылдық өсуін жылына 9,2 % деңгейінде қамтамасыз етуге;
2015 жылға қарай ЖІӨ құрылымындағы шағын және орта кәсіпкерлік үлесінің 50 % дейін ұлғаюы;
өнеркәсіп өндірісінде шағын және орта кәсіпкерліктің қатысу үлесін 20 % дейін жетуге;
ЖІӨ-нің орташа жылдық өсу қарқының жылына 9,2 есебінен ғылым қажетсінетін және жоғарғы технологиялық өндірістердің 1,8 % дейін ұлғайту;
әлемдік нарыққа өткізу және ішкі ықпалдастыққа сапалы қолжеткізуге қамтамасыз ету үшін көліктік-логистикалық инфрақұрылымның тиімді жүйесін құруға;
Қазақстан аумағы арқылы транзит: жүгі 114,6 млн. тоннадан (2006 жылғы), 320,2 млн. тоннаға дейін 2015 жылы) көлемінің өсуіне;
ЖІӨ құрылымындағы ғылыми және ғылыми-техникалық қызметінің үлес салмағының 2006 жылы 2,1 %-дан 2015 жылы 5-6 % дейін көтерілуіне:
ЖІӨ құрылымындағы тауар өндірісінің үлес салмағы 43-44 % құрауына (Стратегияны іске асыру есебінсіз тауар өндірісінің үлесі 42 % дейін төмендер еді);
ЖІӨ құрылымындағы өндіруші өнеркәсіптің үлес салмағы шамамен 12 % құрауына (Стратегияны іске асыру есебінсіз өндіруші өнеркәсіптің үлесі 10,6 % дейін төмендер еді);
өндіруші өнеркәсіптегі орташа жылдық өсу қарқыны 9,6 % дейін жеткізуіне;
қолданыстағы шикізаттық емес экспорттың көлемінің өсуі және географиясының кеңеюіне;
негізгі капиталдағы жылдық инвестицияның көлемі төрт есе 8-10 трлн. теңгеге дейін өседі, оның ішінен негізгі капитал өндіруші өнеркәсіптің, көлік-коммуникациялық және энергетикалық салаларындағы инвестициялар кем дегенде 50 % құрауына;
2000 жылға қарағанда өндіріс еңбегі кем дегенде 3-тен жоғарлауына;
2000 жылға қарағанда энергиялық сыйымдылық 2-ден төмендеуіне;
Халықаралық талаптарға сай мемлекеттік стандарттардың үйлесімдік деңгейінің жоғарлауын 65 % дейін қамтамасыз етуге жеткізетін болады.