Об утверждении технического регламента "Ядерная и радиационная безопасность атомных станций"

Постановление Правительства Республики Казахстан от 1 июля 2010 года № 683.

Примечание РЦПИ.
В соответствии с Законом РК от 29.09.2014 г. № 239-V ЗРК по вопросам разграничения полномочий между уровнями государственного управления см. приказ Министра энергетики Республики Казахстан от 20 февраля 2017 года № 60.

В соответствии с Законом Республики Казахстан от 9 ноября 2004 года "О техническом регулировании" Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:

1. Утвердить прилагаемый технический регламент "Ядерная и радиационная безопасность атомных станций".

2. Настоящее постановление вводится в действие по истечении одного года со дня первого официального опубликования.

Премьер-Министр
Республики Казахстан	К. Масимов

Утвержден постановлением Правительства Республики Казахстан от 1 июля 2010 года № 683

Технический регламент
"Ядерная и радиационная безопасность атомных станций"
1. Область применения

1. Настоящий технический регламент "Ядерная и радиационная безопасность атомных станций" (далее - Технический регламент) устанавливает требования к обеспечению ядерной и радиационной безопасности атомных станций (далее - АС).

2. Оборудование и трубопроводы, на которые распространяются требования настоящего Технического регламента, входят в следующие классы безопасности:

1) класс безопасности 1. К классу безопасности 1 относятся элементы, отказы которых могут являться исходными событиями запроектных аварий, приводящих к облучению персонала и (или) населения, выбросу (сбросу) радиоактивных веществ в окружающую среду свыше установленных для проектных аварий пределов;

2) класс безопасности 2. К классу безопасности 2 относятся элементы, отказы которых могут являться исходными событиями, приводящими к проектным авариям;

3) класс безопасности 3. К классу безопасности 3 относятся элементы, не отнесенные к классам 1 и 2; элементы, содержащие радиоактивные и (или) токсичные вещества, поступление которых в помещения и (или) окружающую среду при отказах может превысить уровни, установленные в соответствии с нормативными документами; элементы, выполняющие функции контроля обеспечения радиационной защиты персонала и населения.

3. Конкретная номенклатура оборудования и трубопроводов с указанием их принадлежности к классам безопасности устанавливается разработчиками АС на стадии проекта.

4. Оборудование и трубопроводы, в состав которых входят изделия (детали, сборочные единицы) разных групп, относятся к группе с более высокими требованиями.

5. Радиационно-опасными факторами для персонала, населения и окружающей среды в условиях нормальной эксплуатации АС, при авариях и при ликвидации последствий аварий являются внешние гамма, бета, нейтронное излучения, ингаляционное поступление в организм радиоактивных газов и аэрозолей, загрязненные радиоактивными веществами поверхности помещений, производственного оборудования и инструментов, упаковок, спецодежды и дополнительных средств индивидуальной защиты, а также газообразные, жидкие и твердые радиоактивные отходы, образующиеся при эксплуатации АС.

6. Источниками внешнего облучения гамма, бета излучателями различных энергий является ядерное топливо и продукты его деления, наведенная активность теплоносителя, конструкций, деталей реактора, продуктов их коррозии, облученные в активной зоне материалы и образцы, загрязненные радиоактивными веществами поверхности помещений, производственного оборудования и инструментов, упаковок, спецодежды и дополнительных средств индивидуальной защиты.

7. Источником нейтронного излучения является активная зона реактора. При этом реализуется весь спектр нейтронов - от быстрых до тепловых. Воздействие нейтронов возможно в помещении реакторного зала при работе реактора и вблизи экспериментальных каналов при выводе нейтронных пучков за защиту. На остановленном реакторе источником нейтронов могут являться пусковые источники, а также ампулы с трансурановыми изотопами в случае их разрушения при ревизии и ремонте технологического оборудования.

8. Источниками радиоактивных аэрозолей являются ядерное топливо, активированный теплоноситель, облучаемые материалы, размещаемые в технологических контурах.

9. Источниками радиоактивных газов являются:

1) аргон-41, образующийся при облучении аргона-40, находящегося в воздухе, заполняющем конструктивные полости систем реактора, или присутствующий как примесь в используемых для технологических целей газах, жидкостях и теплоносителях;

2) осколочные газообразные и легко летучие продукты деления такие, как ксенон, криптон, йод и так далее. Источником выделения их в атмосферу рабочей зоны служит активная зона реактора, контур теплоносителя и газовые системы при нарушении герметичности конструкций или при недостаточно эффективной работе системы технологической вентиляции;

3) продукты активации теплоносителя и замедлителя.

2. Термины и определения, обозначения и сокращения

10. В настоящем Техническом регламенте применяются термины в соответствии с законодательством Республики Казахстан в области технического регулирования и использования атомной энергии, а также следующие термины:

1) авария - нарушение эксплуатации АС, при котором произошел выход радиоактивных продуктов и (или) ионизирующего излучения за предусмотренные проектом для нормальной эксплуатации границы в количествах, превышающих установленные пределы безопасной эксплуатации. Авария характеризуется исходным событием, путями протекания и последствиями;

2) аварийная ситуация - состояние АС, характеризующееся нарушением пределов и (или) условий безопасной эксплуатации, не перешедшее в аварию;

3) администрация АС - руководители и другие должностные лица, которые наделены правами, обязанностями и ответственностью за эксплуатацию АС;

4) зона строгого режима АС - помещения, здания или сооружения, где возможно воздействие на персонал внешнего излучения, загрязнение воздушной среды радиоактивными газами и аэрозолями, загрязнение поверхностей строительных конструкций и оборудования радиоактивными веществами;

5) зона свободного режима АС - помещения, здания, где практически исключается воздействие на персонал ионизирующего излучения и не требуется осуществления индивидуального дозиметрического контроля;

6) атомная станция (АС) - ядерная установка для производства энергии (электрической и/или тепловой) в заданных режимах и условиях применения и располагающаяся в пределах определенной проектом территории, на которой для осуществления этой цели используется ядерный реактор (реакторы) и комплекс необходимых систем, устройств, оборудования и сооружений с необходимым персоналом;

7) исполнительный механизм - устройство, предназначенное для изменения положения органа воздействия на реактивность ядерного реактора и состоящее из привода и соединительного звена;

8) оборудование - сосуды, корпуса насосов и арматура;

9) авария запроектная - авария, вызванная не учитываемыми для проектных аварий исходными событиями или сопровождающаяся дополнительными по сравнению с проектными авариями отказами систем безопасности сверх единичного отказа, реализацией ошибочных решений персонала;

10) авария проектная - авария, для которой проектом определены исходные события и конечные состояния и предусмотрены системы безопасности, обеспечивающие, с учетом принципа единичного отказа систем безопасности или одной, независимой от исходного события ошибки персонала, ограничение ее последствий установленными для таких аварий пределами;

11) работоспособность - способность оборудования, трубопроводов удовлетворительно выполнять назначенные функции в течение установленного периода времени в предписанных эксплуатационных пределах и условиях;

12) физический пуск - этап ввода ядерного реактора в эксплуатацию, включающий загрузку реактора ядерным топливом, достижение критического состояния реактора и выполнение необходимых физических экспериментов на уровне мощности, при которой теплоотвод от реактора осуществляется за счет естественных теплопотерь (рассеяния);

13) управление риском конфигурации - концепция управления в реальном времени конфигурацией систем и оборудования с целью минимизации риска, путем тщательного балансирования эксплуатационной конфигурации, ремонтных работ и периодических контрольных испытаний;

14) орган воздействия на реактивность - устройство в виде элементов с твердым наполнителем, изменением положения которого обеспечивается изменение реактивности ядерного реактора;

15) реакторная установка - комплекс систем и элементов АС, предназначенный для преобразования ядерной энергии в тепловую, включающий реактор и непосредственно связанные с ним системы, необходимые для его нормальной эксплуатации и поддержания в безопасном состоянии;

16) энергетический пуск - этап ввода атомной станции в эксплуатацию, при котором АС начинает производить энергию в соответствии с проектом и осуществляется проверка работы АС на уровнях мощности вплоть до уровня, установленного для промышленной эксплуатации;

17) авария ядерная - авария, произошедшая вследствие возникновения неуправляемой самоподдерживающейся цепной ядерной реакции деления;

18) ядерный реактор - устройство для осуществления управляемой цепной ядерной реакции в целях выработки тепловой энергии.

3. Условия обращения на рынке Республики Казахстан

11. К обращению на рынке Республики Казахстан допускаются АС, удовлетворяющие требованиям ядерной и радиационной безопасности и критериям, установленным в данном Техническом регламенте, других технических регламентах в области использования атомной энергии и иных технических регламентах.

12. Безопасность АС должна обеспечиваться через последовательную реализацию системы организационных и технических мероприятий, которые включают:

1) эксплуатацию АС в соответствии с требованиями настоящего технического регламента, правил, нормативных документов по стандартизации и по утвержденным администрацией АС технологическим регламентам и инструкциям;

2) подбор и организацию работы с персоналом для действий в нормальных и аварийных условиях, формирование культуры безопасности на уровне организаций, руководителей и исполнителей;

3) поддержание важных для безопасности систем в исправном состоянии путем проведения необходимого технического обслуживания и замены выработавшего ресурс оборудования;

4) своевременное диагностирование дефектов и выявление отклонений от нормальной работы, и принятие мер по их устранению;

5) организацию эффективно действующей системы документирования результатов эксплуатации и контроля;

6) разработку и осуществление мероприятий по управлению авариями и смягчению последствий аварий, которые не удалось предотвратить;

7) разработку и осуществление мероприятий по защите локализующих систем безопасности от разрушения при запроектных авариях и поддержанию их работоспособности;

8) разработку и последовательное осуществление, при необходимости, планов аварийных мероприятий по защите персонала на площадке АС и населения за ее пределами;

9) разработку и последовательную реализацию программ обеспечения качества для всех видов работ по эксплуатации, техническому обслуживанию и ремонту АС.

4. Общие положения обеспечения и управления безопасностью
Требования к документации и организации работ

13. Администрация АС должна создать систему управления проектной, монтажной и эксплуатационной документацией, обеспечивающую:

1) классификацию постоянных и временных документов;

2) указание сроков хранения с учетом действующих требований;

3) установление процедур внесения изменений и обновления документации;

4) контроль поступления, включая проверку полноты;

5) порядок поиска, доступа и уничтожения;

6) хранение, включая меры пожарной безопасности;

7) дублирование документации и хранения в раздельных местах;

8) сохранность документов, включая меры по предупреждению ухудшения их состояния;

9) периодические проверки посредством выборочного контроля и инспекций.

14. Управление документацией должно охватывать документы, которые касаются:

1) проектных материалов;

2) анализов безопасности;

3) поставок оборудования и материалов;

4) чертежей фактически сооруженных установок;

5) документации предприятий-изготовителей;

6) ввода в эксплуатацию;

7) эксплуатационных данных;

8) событий, инцидентов и аварий;

9) учета и контроля делящихся, радиоактивных и других специальных материалов;

10) технического обслуживания, испытаний, надзору и инспекциям;

11) осуществленных модификаций;

12) обеспечения качества;

13) квалификации, должностей, медицинских осмотров и подготовки персонала;

14) химико-технологического режима;

15) контроля профессионального облучения;

16) дозиметрических обследований;

17) сбросов и выбросов эффлюентов;

18) мониторинга окружающей среды;

19) хранения и транспортировки радиоактивных материалов и отходов;

20) периодических оценок и отчетов о состоянии безопасности;

21) снятия с эксплуатации.

15. Проектная документация АС должна быть согласована с уполномоченным органом в области использования атомной энергии (уполномоченным органом) и другими уполномоченными органами в соответствии с их компетенцией в установленном законодательством порядке. Отступления от утвержденного проекта, изменение состава, конструкции и (или) характеристик и систем, влияющих на безопасность АС, а также изменение пределов и условий эксплуатации, установленных проектом АС, должны оформляться техническими решениями и согласовываться с уполномоченным органом до их введения в действие на АС.

16. Все изменения проектной и конструкторской документации, необходимость в которых возникает при изготовлении, монтаже и эксплуатации оборудования и трубопроводов, должны осуществляться организациями-разработчиками указанной документации и доводиться до сведения уполномоченного органа. Вносимые изменения должны быть отражены в конструкторской (проектной) документации и в документации, передаваемой эксплуатирующей организации АС предприятием-изготовителем и монтажной организацией, в том числе в паспортах на оборудование и трубопроводы.

17. Конструкторская документация (и все изменения к ней) на оборудование и трубопроводы, поставляемые по импорту, должна проходить в установленном законодательством порядке процедуру подтверждения соответствия, а на оборудование и трубопроводы, подлежащие специальной приемке, - согласовываться с уполномоченным органом.

18. На чертежах общих видов оборудования или сборочных чертежах, а также на чертежах трубопроводов, должна указываться их принадлежность к соответствующему классу безопасности.

19. Эксплуатирующая организация АС должна получить от предприятия-изготовителя оборудования вместе с поставляемым оборудованием паспорт, а также документацию в объеме, указанном в соответствующих нормативных документах по стандартизации на изделие. При этом паспорта на арматуру и предохранительные клапаны должны прилагаться к паспортам соответствующего оборудования и трубопроводов.

20. Комплектующие приборы, арматура и предохранительные устройства должны поставляться с инструкциями по их монтажу, наладке и эксплуатации.

21. Эксплуатирующая организация АС должна получить от предприятий (организаций), выполнявших соответствующие работы для (на) АС, свидетельства об изготовлении деталей и сборочных единиц трубопроводов или (и) свидетельство о монтаже трубопроводов и свидетельства о монтаже сосудов.

22. Формы паспортов и иных свидетельств на оборудование устанавливаются предприятием-изготовителем по согласованию с конструкторской организацией и уполномоченным органом.

23. Администрация АС на основании передаваемой документации должна составить паспорта на трубопроводы АС по форме, приведенной в приложении 1 к настоящему Техническому регламенту.

24. Документом, определяющим правила и основные приемы безопасной эксплуатации, пределы и условия безопасной эксплуатации, общий порядок выполнения операций, влияющих на безопасность АС, является технологический регламент.

25. Технологический регламент разрабатывается организацией-проектировщиком АС, согласовывается с уполномоченным органом и утверждается администрацией АС.

26. Администрация АС на основании действующих требований, проектной и конструкторской документации, утвержденного технологического регламента до регистрации оборудования и трубопроводов в уполномоченном органе должна обеспечить разработку инструкций по их эксплуатации.

27. Инструкции по эксплуатации оборудования, трубопроводов и систем должны содержать:

1) порядок подготовки к пуску, порядок пуска, остановки и технического обслуживания во время нормальной эксплуатации;

2) действия персонала при нарушениях и отказах оборудования и систем;

3) порядок вывода в ремонт систем, оборудования и трубопроводов;

4) перечень случаев, когда оборудование и трубопроводы должны быть отключены немедленно;

5) перечень случаев, когда должны быть приняты меры к выводу из работы оборудования и трубопроводов в плановом порядке.

28. Инструкции по эксплуатации должны быть откорректированы по результатам пусконаладочных работ на АС.

29. Администрацией АС должен быть утвержден перечень технической документации по каждому рабочему месту. Эксплуатационные инструкции выдаются на рабочие места согласно указанному перечню. Обслуживающий персонал знакомится с инструкцией под роспись.

30. В случае изменения состояния или условий эксплуатации систем, оборудования и трубопроводов в инструкции должны вноситься соответствующие изменения, о чем делается запись в журнале распоряжений. Изменения доводятся до обслуживающего персонала под роспись.

31. Технологический регламент и эксплуатационные инструкции должны периодически, но не реже одного раза в 3 года, пересматриваться и обновляться с учетом накопленного опыта.

32. Проведение различного рода исследований и экспериментов, не предусмотренных технологическим регламентом эксплуатации, на действующем оборудовании и трубопроводах осуществляется только по специальным программам, утвержденным администрацией АС и согласованным с уполномоченным органом и с организациями-разработчиками задействованного оборудования.

33. Продление срока службы оборудования или трубопроводов, указанного в паспорте, оформляется техническим решением, разрабатываемым администрацией АС.

34. К техническому решению на продление срока службы должны быть приложены расчет на прочность, акты обследования состояния металла, подтверждающие возможность продления срока службы и акты, подтверждающие обеспечение работоспособности оборудования и трубопроводов в течение продлеваемого срока службы. Техническое решение согласовывается с организациями разработчиками и предприятиями-изготовителями оборудования, со специализированной материаловедческой организацией, уполномоченным органом и утверждается администрацией АС.

35. На АС, начиная с этапа пусконаладочных работ, должен вестись учет количества циклов работы оборудования, флюенса нейтронов, времени работы на мощности и других параметров, определяющих его ресурсный срок эксплуатации в соответствии с расчетами на прочность и техническими условиями.

36. На каждый ядерный реактор администрацией АС в соответствии с приложением 2 к настоящему Техническому регламенту составляется паспорт уполномоченного органа.

37. Перед началом строительства администрация АС создает подразделения по надзору за зданиями и сооружениями и разрабатывает инструкции по эксплуатации производственных зданий и сооружений АС.

38. Администрация АС должна обеспечить комплектацию всех категорий оперативного, эксплуатационного и ремонтного персонала в соответствии с установленным проектом количеством, уровнем квалификации и опытом.

39. Администрацией АС должна быть разработана и осуществляться программа подготовки персонала перед его назначением на должности, связанные с обеспечением безопасности. Программа подготовки кадров должна предусматривать периодическую проверку компетентности персонала и повышение квалификации на регулярной основе.

40. Для подготовки в аудиториях и для индивидуальных занятий должна обеспечиваться необходимая учебно-методическая база, тренажеры, воспроизводящие реальные условия эксплуатации, ремонта и обслуживания.

41. Для каждой АС должно предусматриваться строительство оснащенного необходимыми техническими средствами учебно-тренировочного пункта для подготовки персонала атомной станции.

42. Учебно-тренировочный пункт АС должен начать функционировать не позднее даты начала физического пуска 1 (первого) блока.

43. Персонал АС должен пройти специальную подготовку по установлению коренных причин инцидентов и аварий, по определению и осуществлению корректирующих мер в целях предотвращения их повторения, а также по управлению запроектными авариями.

44. Комплектация, подготовка и проверка знаний и допуск персонала АС к самостоятельной работе должны быть завершены до начала пусконаладочных работ.

45. Оперативный персонал (персонал, включенный в состав смен) проходит ежегодную аттестацию на знание рабочего места и каждые шесть месяцев инструктаж по действующим на АС инструкциям в пределах своих должностных обязанностей.

46. Персонал, выполняющий функции, влияющие на обеспечение безопасности АС, в установленном порядке проходит аттестацию в уполномоченном органе.

Расследования аварий, отказов и нарушений в работе АС

47. О каждой аварии, отказе, повреждении, дефектах на оборудовании и трубопроводах, срабатывании и неполадках в аварийной защите администрация АС уведомляет уполномоченный орган в области использования атомной энергии и другие уполномоченные органы в установленном законодательством порядке.

48. Расследование аварий, отказов и нарушений в работе при эксплуатации АС проводится в соответствии с порядком, установленным уполномоченным органом.

Требования к материалам и полуфабрикатам

49. Материалы оборудования и трубопроводов должны выбираться с учетом требуемых физико-химических, физико-механических характеристик, технологичности, свариваемости и работоспособности в условиях эксплуатации в течение срока службы.

50. Качество и свойства основных материалов (полуфабрикатов и заготовок) должны удовлетворять требованиям соответствующих нормативных документов по стандартизации.

51. Материалы и полуфабрикаты подлежат входному контролю по номенклатуре и в объеме, устанавливаемыми техническими заданиями на изделие на предприятии-изготовителе. Входной контроль материалов проводится в соответствии с требованиями нормативных документов по стандартизации на конкретные полуфабрикаты и заготовки.

52. Методы и объем контроля материалов определяются проектно-конструкторской документацией, согласованной с предприятием-изготовителем (монтажной организацией).

53. Для головной установки (проекта первой АС данного типа) методы и объемы контроля основных материалов должны согласовываться со специализированной материаловедческой организацией.

54. Плакированные и наплавленные листы должны подвергаться ультразвуковому контролю или контролю другими методами, обеспечивающими выявление отслоений плакирующего (наплавленного) слоя от основного слоя металла. При этом нормы оценки качества устанавливаются нормативными документами по стандартизации на плакированные или наплавленные листы.

Требования к новым материалам

55. К новым материалам относятся:

1) основные материалы, на которые отсутствуют нормативные документы по стандартизации, применение которых согласовано с уполномоченным органом;

2) основные материалы, в случае их применения при температурах, превышающих максимально допустимые, которые установлены в нормативных документах по стандартизации;

3) сварочные и наплавочные материалы (покрытые электроды, сварочные и наплавочные проволоки и ленты, флюсы и защитные газы), не предусмотренные нормативными документами по стандартизации для сварки (наплавки) деталей из сталей (сплавов) соответствующих марок (сочетаний марок) применительно к конкретным способам сварки (наплавки).

56. Для использования новых материалов организация, заинтересованная в применении новых материалов, должна обратиться с соответствующим предложением в уполномоченный орган, приложив к нему согласованный со специализированной материаловедческой организацией отчет, содержащий данные испытаний и исследований новых материалов, а также нормативные документы по стандартизации на полуфабрикаты и сварочные (наплавочные) материалы.

57. Применение новых материалов разрешается после получения согласования уполномоченного органа.

58. Перечень сведений, которые должны быть представлены в отчете, приведен в приложении 3 к настоящему Техническому регламенту.

5. Основные требования безопасности
Изготовление, монтаж и ремонт оборудования и трубопроводов

59. Изготовление, монтаж и ремонт оборудования и трубопроводов осуществляется в соответствии с производственно-технологической документацией (технологическими инструкциями, картами технологических процессов), регламентирующей содержание и порядок выполнения всех технологических и контрольных операций.

60. Производственно-технологическая документация должна быть разработана предприятием-изготовителем (монтажной или ремонтной организацией) или привлеченной специализированной организацией с соблюдением требований настоящего Технического регламента и действующих нормативных документов по стандартизации на соответствующее оборудование и трубопроводы, а также чертежей и нормативных документов по стандартизации на изделие.

61. Технологическая документация на монтаж головных образцов оборудования и трубопроводов, а также вносимые в нее изменения (в том числе и для последующих серийных образцов), должны согласовываться с организацией-разработчиком.

62. Производственно-технологическая документация на выплавку и разливку металла, термическую резку, обработку давлением, сварку, наплавку и термическую обработку должна быть согласована со специализированной материаловедческой организацией.

63. При изготовлении, монтаже и ремонте должен осуществляться производственный технический контроль в объеме, предусмотренном конструкторской, производственно-технологической, производственно-контрольной документацией и действующими нормативными документами по стандартизации на контролируемые оборудование и трубопроводы.

64. Изготовленные изделия (сборочные единицы, детали) перед отправлением на монтаж подлежат очистке, консервации и упаковке (включая заглушку отверстий) в соответствии с требованиями нормативных документов по стандартизации на изделия.

65. Транспортирование и хранение материалов, предназначенных для изготовления, монтажа и ремонта оборудования и трубопроводов, а также готового оборудования и сборочных единиц оборудования и трубопроводов должны осуществляться в соответствии с требованиями предприятия-изготовителя на конкретные материалы и изделия.

66. При эксплуатации систем, оборудования и трубопроводов АС должны соблюдаться требования по срокам и объемам проведения планово-предупредительных ремонтов, утвержденных администрацией АС. Перенос сроков ремонта и уменьшение объема работ должны быть обоснованы и подлежат письменному согласованию с уполномоченным органом.

67. Сроки проведения планово-предупредительных и капитальных ремонтов систем, оборудования и трубопроводов должны устанавливаться с учетом сроков технического освидетельствования оборудования и трубопроводов, проведения эксплуатационного контроля металла, межремонтного периода оборудования согласно требованиям нормативных документов по стандартизации и инструкций предприятий-изготовителей.

68. График производства ремонтных работ должен предусматривать, в частности:

1) подготовку и проведение технических освидетельствований оборудования и трубопроводов;

2) подготовку и проведение эксплуатационного контроля металла;

3) подготовку и проведение проверки защитных и предохранительных устройств.

69. Выполнение ремонтных работ с применением сварки в процессе эксплуатации допускается проводить по технологии, разработанной эксплуатирующей организацией при условии ее согласования с конструкторской организацией и предприятием-изготовителем (монтажной организацией) ремонтируемых оборудования и трубопроводов.

70. Контроль качества сварных соединений и наплавок должен включать:

1) аттестацию контролеров;

2) контроль сборочно-сварочного и термического оборудования, аппаратуры и приспособлений;

3) входной контроль основных материалов;

4) контроль качества сварочных и наплавочных материалов;

5) операционный контроль;

6) неразрушающий контроль;

7) разрушающий контроль;

8) контроль качества исправления дефектов;

9) гидравлические (пневматические) испытания.

71. Результаты контроля сварных соединений и наплавок должны быть зафиксированы в отчетной документации.

72. Проведение сварочных работ на оборудовании и трубопроводах, находящихся под давлением, запрещается.

73. Ремонт и другие работы с разъемными соединениями оборудования и трубопроводов, находящихся под давлением, не допускаются за исключением специальных операций по дистанционной перегрузке тепловыделяющих сборок без остановки реактора с помощью специальных машин или механизмов.

74. При проведении ремонтных работ, связанных с разуплотнением оборудования и трубопроводов, должны быть приняты меры, исключающие загрязнение внутренних полостей или попадания туда посторонних предметов.

Требования к маркировке

75. На видном месте на корпусах сосудов и другом оборудовании предприятием-изготовителем должна быть установлена пластинка с нанесенными на ней маркировкой следующими данными:

1) наименование или товарный знак предприятия-изготовителя;

2) заводской номер;

3) год изготовления;

4) расчетное давление (в корпусе, трубах, камерах);

5) расчетная температура (в корпусе, трубах, камерах);

6) давление гидравлических (пневматических) испытаний;

7) тип рабочей среды (жидкость, газ, жидкий металл).

76. Место и способ маркировки должны указываться в сборочном чертеже оборудования. Маркировка краской не допускается.

77. Табличка с такими же данными должна устанавливаться эксплуатирующей организацией АС у входа в необслуживаемые помещения, где размещаются оборудование и трубопроводы.

78. Детали и сборочные единицы должны иметь указанную на чертеже маркировку, позволяющую идентифицировать их в процессе изготовления.

79. Маркировка деталей и сборочных единиц выполняется красками, электрографическим или ударным (клеймение) способами.

80. Глубина отпечатков при нанесении маркировки ударным способом не должна превышать 0,3 миллиметра (далее - мм). Кромки клейм не должны иметь острых граней.

81. Маркировка деталей и сборочных единиц из сталей аустенитного класса и железоникелевых сплавов электрографическим способом не допускается.

Проведение пусконаладочных работ

82. Разрешение на постановку оборудования и трубопроводов под рабочие параметры оформляется записью в паспортах инспектором уполномоченного органа и лица по надзору, назначенного приказом администрации АС.

83. Проведение пусконаладочных работ, связанных с выводом оборудования и трубопроводов на рабочие параметры, и на эксплуатацию систем АС при рабочих параметрах осуществляется по разрешению уполномоченного органа. Разрешения выдаются комиссиями уполномоченного органа при наличии записей инспектора уполномоченного органа и лица по надзору в паспортах оборудования и трубопроводов, входящих в системы АС, о разрешении их работы при рабочих параметрах, и на основании результатов проверки:

1) соответствия подключения оборудования и трубопроводов проекту и требованиям настоящего Технического регламента;

2) наличия утвержденного технологического регламента, инструкций по эксплуатации, эксплуатационных схем и должностных инструкций;

3) завершенности предэксплуатационного контроля металла оборудования и трубопроводов;

4) фактической готовности оборудования и трубопроводов к подъему параметров (закончено наложение теплоизоляции, настройка предохранительной арматуры, оснащение контрольно-измерительными устройствами, нанесение маркировки и раскраски и тому подобное);

5) готовности вспомогательных систем, обеспечивающих работу оборудования и трубопроводов;

6) установления соответствующего режима работы в помещениях оборудования и трубопроводов и порядка допуска персонала для выполнения работ;

7) наличия программ и методик проведения испытаний при проведении пусконаладочных работ;

8) организации водного и газового режимов;

9) завершенности всех испытаний и проверок, предусмотренных программой пусконаладочных работ (при выдаче разрешений на эксплуатацию).

84. Администрация АС в течение 10 рабочих дней после проведения комплексного опробования и освоения проектной мощности оборудования и трубопроводов должна получить разрешение на постоянную эксплуатацию оборудования и трубопроводов, зарегистрированных в уполномоченном органе.

85. Разрешение на постоянную эксплуатацию оборудования и трубопроводов, зарегистрированных в уполномоченном органе, выдается на основании письменного заявления администрации АС.

86. К письменному заявлению должен быть приложен отчет о полноте и качестве выполнения программ пусконаладочных работ, освоения мощности, а также об устранении выявленных недостатков на зарегистрированных оборудовании и трубопроводах.

87. Разрешение на постоянную эксплуатацию оформляется инспектором уполномоченного органа соответствующей записью в паспортах оборудования и трубопроводов с указанием разрешенных параметров (давление и температура) работы оборудования и трубопроводов, и даты следующего технического освидетельствования.

88. Разрешение на постоянную эксплуатацию оборудования и трубопроводов, не подлежащих регистрации в уполномоченном органе, выдает назначенное приказом администрации АС лицо, ответственное за исправное состояние и безопасную эксплуатацию оборудования и трубопроводов, с записью в паспортах о разрешенных параметрах и дате следующего технического освидетельствования.

Ввод в эксплуатацию

89. Ввод АС в эксплуатацию после окончания строительных и монтажных работ включает:

1) проведение пусконаладочных работ;

2) оформление технической и эксплуатационной документации;

3) комплектование и обучение персонала;

4) проведение физического и энергетического пусков (комплексное опробование оборудования АС);

5) приемку АС в эксплуатацию рабочей и государственной приемочной комиссией;

6) пуск и работу на мощности.

90. Требования к последовательности и объему предпусковых наладочных работ, физического и энергетического пусков и приемочные критерии для вводимых в эксплуатацию оборудования и систем устанавливаются в проекте АС.

91. К началу физического пуска должны быть подготовлены к эксплуатации с оформлением актов готовности:

1) реактор;

2) система управления и защиты;

3) штатная пусковая аппаратура;

4) пусковой нейтронный источник (если он необходим);

5) нештатная пусковая аппаратура (если она необходима);

6) устройства по транспортировке, загрузке и выгрузке свежего и отработавшего топлива;

7) бассейны выдержки отработавшего топлива;

8) система дозиметрического контроля;

9) система химической и специальной подготовки теплоносителя, включая систему разогрева (если она предусмотрена проектом);

10) система приточной и вытяжной вентиляции;

11) система жидкостного регулирования (если она предусмотрена проектом);

12) система надежного электроснабжения;

13) система аварийной сигнализации по всем помещениям;

14) контур заземления;

15) телефонная и громкоговорящая связь;

16) санпропускники;

17) система пожаротушения.

92. Для проведения физического пуска должна быть подготовлена следующая документация:

1) программа физического пуска. Программа физического пуска согласовывается с разработчиками проекта АС, с уполномоченным органом и утверждается администрацией АС;

2) методики проведения экспериментов в процессе физического пуска, согласованные с уполномоченным органом;

3) технологический регламент эксплуатации АС, согласованный с проектной организацией, уполномоченным органом и утвержденный администрацией АС;

4) план мероприятий по защите персонала и населения в случае аварии на реакторной установке и ликвидации ее последствий;

5) инструкция по обеспечению ядерной безопасности при проведении физического пуска;

6) инструкция по обеспечению ядерной безопасности при транспортировке, перегрузке и хранении свежего и отработавшего топлива;

7) техническая документация, включающая описание оборудования и систем, обеспечивающих ядерную безопасность;

8) оперативная документация (оперативные журналы, журналы картограмм и так далее);

9) акты и протоколы испытания системы управления и защиты (далее - СУЗ) и контрольно-измерительных приборов (далее - КИП) реакторной установки;

10) приказ о назначении руководителя физического пуска, его заместителей и группы физического пуска;

11) протоколы сдачи экзаменов оперативным персоналом и контролирующими физиками;

12) приказ руководителя АС о допуске к работе оперативного персонала, сдавшего экзамены на рабочие места;

13) должностные инструкции оперативного персонала реактора и положение о контролирующем физике, утвержденные администрацией АС;

14) акт рабочей комиссии о готовности систем, оборудования и подготовленности персонала к физическому пуску;

15) акт комиссии уполномоченного органа;

16) разрешение Государственной приемочной комиссии на проведение физического пуска.

93. Проверка готовности АС к физическому пуску производится:

1) рабочей комиссией АС;

2) комиссией уполномоченного органа.

94. Рабочая комиссия проверяет:

1) соответствие выполненных работ проекту АС;

2) работоспособность оборудования, наличие протоколов испытаний оборудования и актов об окончании пусконаладочных работ;

3) наличие и оформление документации, указанной в пункте 92 настоящего Технического регламента (за исключением подпунктов 14-15);

4) расстановку оперативного персонала на время физического пуска;

5) наличие протоколов сдачи экзаменов оперативным персоналом и контролирующими физиками.

Комиссия составляет акт о готовности систем, оборудования и подготовленности персонала к физическому пуску. Акт должен быть утвержден администрацией АС.

95. Комиссия уполномоченного органа проверяет:

1) техническую готовность АС к физическому пуску в соответствии с пунктом 91 настоящего Технического регламента;

2) техническую документацию в соответствии с пунктом 92 настоящего Технического регламента (за исключением подпунктов 14-15);

3) подготовленность персонала к проведению физического пуска.

Результаты проверки оформляются актом, в котором отражаются также недостатки по обеспечению безопасности при проведении энергетического пуска.

96. При отсутствии замечаний, препятствующих осуществлению физического пуска, утвержденный акт комиссии уполномоченного органа является разрешением на проведение физического пуска.

97. При наличии замечаний, препятствующих осуществлению физического пуска, уполномоченный орган выдает разрешение или мотивированный отказ на его проведение в течение 10 рабочих дней после представления администрацией АС акта об устранении замечаний.

98. Государственная приемочная комиссия на основании акта рабочей комиссии о готовности систем и оборудования к физическому пуску, подготовленности персонала, акта комиссии уполномоченного органа, акта эксплуатирующей организации об устранении замечаний комиссии уполномоченного органа (при наличии замечаний), принимает решение о проведении физического пуска АС.

99. Физический пуск реактора проводится в соответствии с утвержденной программой физического пуска и разработанным на ее основе планом-графиком.

100. При возникновении ядерно-опасного режима работы эксперименты по физическому пуску прекращаются, и реактор приводится в подкритическое состояние.

101. Все распоряжения руководителя физического пуска, главного технического руководителя АС и операции, выполняемые оперативным персоналом, а также проводимые эксперименты и их результаты, фиксируются в журнале распоряжений и оперативном журнале, ведение которых начинается с момента начала загрузки активной зоны.

102. Результаты физического пуска оформляются в виде акта и отчета с рекомендациями по эксплуатации АС. Один экземпляр акта и отчета в месячный срок направляются в уполномоченный орган.

103. Энергетический пуск включает поэтапный и постепенный подъем мощности, определение и уточнение параметров реактора, комплексное опробование систем и оборудования АС, проведение на каждом этапе запланированных экспериментов.

104. К началу энергетического пуска должны быть приняты в эксплуатацию все штатные системы, устройства, сооружения и установки, необходимые для эксплуатации АС и подготовлена вся документация, перечисленная в пункте 111 настоящего Технического регламента (за исключением подпунктов 1), 2)).

105. Энергетический пуск АС проводится в соответствии с программой, откорректированной по результатам физического пуска.

106. Для выполнения программы энергетического пуска администрация АС совместно с разработчиками проекта разрабатывают методики проведения экспериментов и график энергетического пуска. Программа энергетического пуска согласовывается с уполномоченным органом и утверждается администрацией АС.

107. Проверка готовности АС к энергетическому пуску производится рабочей комиссией.

108. Уполномоченный орган выдает разрешение на проведение энергетического пуска с точки зрения обеспечения ядерной и радиационной безопасности АС по результатам инспекционной проверки, рассмотрения отчета (акта) по результатам физического пуска и акта администрации АС об устранении недостатков (в случае их выявления), препятствующих проведению энергетического пуска (пункт 100 настоящего Технического регламента).

109. Государственная приемочная комиссия на основании акта рабочей комиссии о готовности АС к энергетическому пуску и разрешения уполномоченного органа, принимает решение о проведении энергетического пуска АС.

110. Результаты энергетического пуска оформляются в виде акта и отчета с рекомендациями по эксплуатации АС. Один экземпляр акта и отчета в месячный срок направляются в уполномоченный орган.

111. В перечень необходимой документации для эксплуатации АС входят утвержденные в установленном настоящим Техническим регламентом порядке:

1) акт приемки АС в эксплуатацию государственной приемочной комиссией;

2) паспорт уполномоченного органа на реактор;

3) технологический регламент эксплуатации АС и оперативная документация;

4) инструкции по эксплуатации систем и оборудования АС;

5) техническая документация на системы и оборудование АС;

6) акты и протоколы испытаний систем и оборудования;

7) инструкция по обеспечению ядерной безопасности при перевозке, хранении и обращении со свежим и отработавшим топливом;

8) инструкция по обеспечению радиационной безопасности (защите);

9) план аварийной готовности и противоаварийного реагирования;

10) должностные инструкции персонала АС;

11) протоколы экзаменов и инструктажей персонала АС;

12) приказы администрации АС о назначении и допуске персонала к самостоятельной работе;

13) перечни действующих инструкций (общий по АС и по каждому рабочему месту), утвержденные администрацией АС, с указанием срока их действия.

112. Проектные пределы содержат требования, касающиеся различных эксплуатационных состояний АС, принимаемых мер и ограничений и включают:

1) пределы безопасной эксплуатации;

2) условия безопасной эксплуатации;

3) эксплуатационные пределы;

4) требования к технологическому контролю.

113. Разработанные в проекте АС проектные пределы уточняются по результатам физического и энергетического пусков и приводятся в технологическом регламенте эксплуатации и инструкциях по эксплуатации отдельных систем, оборудования и трубопроводов в виде числовых значений, таблиц, графиков, а также ссылок на соответствующее обоснование в окончательном отчете по анализу безопасности (далее - ОАБ).

Эксплуатация оборудования и трубопроводов

114. Администрация АС должна обеспечить надежную и безопасную эксплуатацию оборудования и трубопроводов, надзор за ними, контроль состояния металла и ремонт.

115. Перед включением в работу систем и оборудования АС должны быть проверены и введены в работу все проектные технологические защиты.

116. Запрещаются не предусмотренные действующими инструкциями по эксплуатации блокировка или вывод из работы исправных технологических защит.

117. Перед включением в работу оборудования после ремонта или длительной остановки (более 3 суток) должна быть проверена исправность технологических защит, предохранительных и автоматических устройств, арматуры, а также контрольно-измерительных приборов.

118. На каждой АС должна быть установлена очередность пуска, остановки и загрузки основного и вспомогательного оборудования. Проверку включения резервного оборудования, плановый переход с работающего на резервное оборудование следует проводить по разработанному графику.

119. На АС с реакторами, имеющими страховочные корпуса, а также трубопроводы, имеющие страховочные кожухи, должны быть приняты меры по немедленному выводу из работы оборудования и трубопроводов при срабатывании сигнализации систем контроля утечки теплоносителя.

120. Перед подъемом давления в системах высокого давления от этих систем должны быть отключены оборудование и трубопроводы низкого давления, вспомогательных систем (расхолаживания, заполнения, опорожнения, подачи сжатого газа низкого давления и другое).

121. На остановленной АС предохранительные устройства компенсации давления должны находиться в рабочем состоянии (за исключением случаев проведения гидравлических испытаний).

122. Контроль за концентрацией взрывоопасных газов (водорода) в оборудовании, в котором в процессе эксплуатации возможно их накопление, должен проводиться автоматически или при помощи лабораторных анализов не реже 1 раза в смену. Концентрация водорода в газе более 3 % не допускается.

123. Водный режим и качество теплоносителя должны соответствовать требованиям действующих нормативных документов по стандартизации для АС. Для АС с опытными и исследовательскими реакторными установками водный режим определяется проектом.

124. Изменение установленных параметров работы оборудования (расчетное давление, расчетная температура, максимальная мощность, расход теплоносителя, скорости разогрева и расхолаживания, максимальный флюенс на корпусе или каналах реактора) осуществляется только на основании технического решения, обоснованного соответствующими расчетами и (или) экспериментами, утверждаемого администрацией АС и согласованного с проектной и (или) конструкторской организациями, предприятием-изготовителем (монтажной организацией), специализированной материаловедческой организацией и уполномоченным органом.

125. Вытекающие из принятого технического решения изменения должны быть оформлены и утверждены в форме дополнения к проекту и отражены в паспортах оборудования и трубопроводов.

Эксплуатация активной зоны

126. В активную зону реактора разрешается загружать только топливо, имеющее конструкцию, состав и обогащение, соответствующие паспорту для данного реактора.

127. Администрация АС должна разработать и утвердить инструкции, касающиеся поставки, загрузки, эксплуатации, выгрузки и порядка испытаний топлива и компонентов активной зоны. Программы испытаний должны быть согласованы с уполномоченным органом.

128. Администрация АС должна разработать программу загрузки и перегрузки активной зоны. После перегрузки партии топлива, перед выводом реактора на мощность и в процессе набора мощности должны проводиться необходимые измерения и испытания чтобы подтвердить, что эксплуатационные характеристики активной зоны отвечают проектным. Программы измерений и испытаний, не предусмотренные технологическим регламентом, должны согласовываться с уполномоченным органом.

129. В процессе эксплуатации характеристики и состояние активной зоны должны контролироваться и, по мере необходимости, изменяться программа перегрузки топлива.

130. Должны быть установлены критерии и разработаны инструкции по действиям персонала в случае повреждения топливных сборок или управляющих стержней чтобы свести к минимуму количество продуктов деления и активации в теплоносителе первого контура или в газообразных эффлюентах.

131. Администрацией АС должны быть разработаны инструкции по безопасному обращению (хранению, перемещению, манипулированию) со свежим и облученным топливом и компонентами активной зоны.

132. Администрацией АС должны быть разработаны инструкции по учету и контролю свежего и облученного топлива, а также делящихся материалов в иной форме в соответствии с действующими правилами учета и контроля в течение всего срока их нахождения на площадке АС.

5.1 Эксплуатация исполнительных механизмов

133. Приемка исполнительных механизмов в эксплуатацию должна проводиться приемочной комиссией по результатам их комплексного опробования в составе всего ядерного реактора совместно со штатной системой управления и защиты (далее - СУЗ).

134. Перед проведением комплексного опробования исполнительных механизмов должны проверяться:

1) правильность подключения электрооборудования исполнительных механизмов;

2) сопротивление изоляции электрооборудования исполнительных механизмов;

3) наличие аттестованного обслуживаемого персонала, а также инженерно-технических работников, прошедших проверку знаний;

4) наличие производственных инструкций для персонала, обслуживающего исполнительные механизмы.

135. Программа комплексного опробования должна быть согласована с заинтересованными организациями, предприятиями и уполномоченным органом. Один экземпляр акта (протокола) комплексного опробования направляется в уполномоченный орган.

136. Исполнительные механизмы должны эксплуатироваться в соответствии с техническим описанием и инструкцией по эксплуатации, разработанными на основании технической документации на исполнительные механизмы и с учетом требований действующих нормативных технических документов и технологического регламента по эксплуатации.

137. Во время плановых остановок ядерного реактора проводятся все работы по устранению неисправностей исполнительных механизмов и работы в соответствии с техническим описанием и инструкцией по эксплуатации.

138. Перед каждым пуском после остановки ядерного реактора на планово-предупредительный ремонт проверяется работа исполнительных механизмов со сцепленными органами воздействия на реактивность и работа конечных выключателей, при этом должен быть обеспечен контроль за состоянием активной зоны. Результаты проведенных работ отражаются в акте готовности исполнительных механизмов в составе СУЗ к пуску.

139. При эксплуатации исполнительных механизмов необходимо вести учет отказов и неисправностей, отражающий их характер, место, время и причины появления, меры, принятые по их устранению и предотвращению, заводской номер исполнительного механизма и отработанный ресурс.

140. Программы и методики испытаний должны разрабатываться на основе технических заданий и конструкторской документации на исполнительные механизмы.

141. Программы и методики испытаний должны содержать требования по проверке основных параметров и характеристик исполнительных механизмов. Испытания должны проводиться в условиях, максимально приближенных к действительным условиям работы механизмов.

142. При проведении проверок исполнительных механизмов, связанных с перемещением органов воздействия на реактивность в активной зоне, должен быть обеспечен контроль за состоянием активной зоны.

Модернизация (реконструкция)

143. Модернизация на АС включает: модернизацию конструкций, систем и элементов, включая топливные; изменение эксплуатационных пределов и условий; изменение инструкций по эксплуатации; реструктуризацию организации или сочетание указанных выше действий.

144. Модернизация осуществляется на основании технических решений, обоснованных соответствующими расчетами и (или) экспериментами.

145. Техническое решение утверждается администрацией АС и согласовывается с проектной и (или) конструкторской организациями, предприятием-изготовителем (монтажной организацией), специализированной материаловедческой организацией и уполномоченным органом.

146. Вытекающие из принятого технического решения изменения должны оформляться и утверждаться в форме дополнения к проекту АС и отражаться в эксплуатационной документации.

147. Сведения (документация) об изменениях, касающихся организационных аспектов, имеющих отношение к безопасной эксплуатации АС, должны(а) представляться в уполномоченный орган до начала их реализации.

148. До введения АС в эксплуатацию после модернизации вся соответствующая документация, необходимая для эксплуатации АС (в частности, документация для операторов), должна быть обновлена, а персонал переаттестован.

149. Модернизация не должна приводить к снижению уровня безопасности АС.

Радиационная безопасность и обращение с радиоактивными отходами

150. Радиационная безопасность при эксплуатации обеспечивается администрацией АС в соответствии с действующими НПА в области использования атомной энергии и настоящим Техническим регламентом.

151. Администрация АС до начала эксплуатации должна разработать и утвердить инструкцию по радиационной безопасности, обеспечивающую поддержание доз облучения в результате воздействия ионизирующих излучений на АС или в результате любого планового сброса или выброса радиоактивных материалов ниже установленных пределов и на разумно (практически) достижимом низком уровне.

152. Инструкция по радиационной безопасности должна основываться на проектных материалах и должна включать:

1) схему разделения АС на зоны доступа, порядок контроля доступа;

2) процедуры по эксплуатации и техническому обслуживанию систем и оборудования с учетом ожидаемых радиологических опасностей;

3) перечень контрольно-измерительных приборов и оборудования для дозиметрического контроля;

4) перечень оборудования и средств защиты персонала;

5) порядок и объем радиационного контроля на площадке;

6) порядок дезактивации персонала, оборудования и конструкций;

7) порядок и объем радиационного наблюдения и контроля состояния окружающей среды;

8) порядок обращения с источниками ионизирующего излучения и радиоактивными материалами;

9) процедуры и объем контроля выбросов и сбросов газообразных и жидких радиоактивных материалов и веществ;

10) порядок осуществления индивидуального дозиметрического контроля и контроля состояния здоровья персонала АС.

153. Инструкция по радиационной безопасности должна периодически, но не реже одного раза в 3 года, пересматриваться и обновляться с учетом накопленного опыта и произведенных модернизаций.

154. Для осуществления контроля выполнения требований по радиационной безопасности администрацией АС должна быть создана служба радиационной безопасности.

155. Образование радиоактивных отходов должно поддерживаться на минимальном практически достижимом уровне по активности и объему посредством применения соответствующих технологий и приемов эксплуатации, а также накопленного опыта.

156. Администрацией АС должна быть разработана и утверждена инструкция по радиационной безопасности о порядке обращения с радиоактивными отходами на площадке АС, которая должна охватывать сбор, сортировку, переработку, кондиционирование, хранение на площадке, перевозку к пункту захоронения.

Периодический анализ и оценка состояния безопасности

157. Администрация АС на протяжении всего срока службы (жизненного цикла) АС должна проводить самостоятельные систематические оценки состояния безопасности АС с учетом накопленного эксплуатационного опыта и новыми требованиями по безопасности.

158. Оценка состояния безопасности осуществляется посредством проведения периодического (не реже 1 раза в год) комиссионного обследования текущего состояния безопасности (далее - ПОБ) и всеобъемлющего (не реже 1 раза в 5 лет) анализа соответствия безопасности (далее - ВАСБ) АС действующим требованиям безопасности.

159. В ПОБ рассматриваются все аспекты безопасности действующей АС, включая составление аварийных планов на площадке и за пределами площадки, управление авариями и аспекты радиационной защиты.

160. ВАСБ должен определять, в какой степени, с учетом фактического состояния, эксплуатационного опыта и прогнозируемого состояния в конце срока эксплуатации, системы и оборудование АС соответствуют существующей документации по обоснованию безопасности, а также в какой мере существующий анализ безопасности соответствует действующим требованиям.

161. Для оценки относительного значения безопасности различных факторов и событий, детерминистский анализ безопасности должен дополняться вероятностным анализом безопасности.

162. На основе результатов проведенной оценки безопасности администрация АС должна по согласованию с уполномоченным органом, осуществлять необходимые корректирующие действия и разумно осуществимую на практике модернизацию.

Подготовка к выводу из эксплуатации

163. Администрация АС должна разработать и утвердить предварительный (на стадии проектирования) и окончательный (за 5 лет до окончательного останова АС) планы вывода АС из эксплуатации.

164. Администрация АС в течение срока службы (жизненного цикла) АС должна учитывать будущие потребности, связанные с выводом из эксплуатации, для чего должны фиксироваться сведения о месте, величине загрязнения или флюенсе конструкций, систем и элементов в период их эксплуатации, о проведенных модернизациях, а также и опыт по техническому обслуживанию.

165. В течение всего периода жизненного цикла администрация АС должна предпринимать меры по сохранению накопленных технических знаний и персонала.

166. Для обоснования безопасности АС на различных стадиях (этапах) вывода из эксплуатации существующая документация по анализу безопасности должна пересматриваться и обновляться.

6. Регистрация и техническое освидетельствование
Регистрация оборудования и трубопроводов

167. Оборудование и трубопроводы, на которые распространяются требования настоящего Технического регламента, должны быть взяты на учет эксплуатирующей организацией и зарегистрированы в уполномоченном органе после окончания их монтажа до проведения технического освидетельствования.

168. Регистрации в уполномоченном органе подлежат:

1) оборудование и трубопроводы класса безопасности 1;

2) оборудование и трубопроводы класса безопасности 2;

3) оборудование и трубопроводы класса безопасности 3 при наличии любого из следующих условий: их разрушение приводит к выходу средне - или высокоактивных радиоактивных сред; температура теплоносителя превышает 200 градусов Цельсия (далее - ^оС); температура теплоносителя не превышает 200^оС, но произведение емкости в кубических метрах (литрах) (далее - м³(л)), на рабочее давление в единицах измерения мега Паскаль (килограмм силы на квадратный сантиметр (далее - МПа, кгс/см²)), превышает 1 (10000 л х кгс/см²);

4) корпуса главных циркуляционных насосов.

169. Оборудование и трубопроводы, не перечисленные в пункте 168 настоящего Технического регламента, подлежат регистрации лицом, назначенным приказом администрации АС для осуществления надзора за оборудованием и трубопроводами.

170. При определении границ регистрации оборудования и трубопроводов необходимо руководствоваться следующими требованиями:

1) границами регистрации сосуда являются входные (выходные) патрубки и штуцера (сварной шов приварки трубопровода к штуцеру сосуда относится к трубопроводу). Совместно с сосудом допускается регистрировать только отдельные непротяженные участки трубопровода (например, трубопроводы для присоединения предохранительной арматуры);

2) допускается регистрировать раздельно узлы реактора (корпус, крышки, чехлы приводов СУЗ, технологические каналы и тому подобное), баки и головки деаэраторов и тому подобное при наличии паспортов на эти изделия;

3) если по параметрам среды или по принадлежности к определенным группам регистрации подлежит хотя бы одна полость оборудования, то такое оборудование подлежит регистрации целиком по высшему классу;

4) арматура подлежит регистрации в составе трубопровода. Если же арматура установлена непосредственно на патрубке сосуда, она регистрируется в составе оборудования;

5) участки трубопроводов низкого давления совместно с предохранительными устройствами и первым по ходу среды запорным устройством регистрируются совместно с трубопроводами высокого давления;

6) сбросные трубопроводы от предохранительных и редукционных устройств не регистрируются, если выброс среды производится в емкость, находящуюся под действием атмосферного давления или вакуумом;

7) границами насоса являются входные и выходные патрубки;

8) главные паропроводы регистрируются до сварного шва их приварки к патрубку корпуса стопорного клапана турбины;

9) если на трубопроводе отбора пара от турбины до сосуда отсутствует запорный орган, то границей неотключаемой части трубопровода является обратный клапан, а при отсутствии последнего - сварной шов приварки трубопровода к сосуду.

171. Для регистрации оборудования в уполномоченный орган должны быть представлены:

1) письменное заявление администрации АС;

2) паспорта на оборудование и приложения к ним;

3) исполнительная схема включения оборудования с указанием параметров рабочей среды, источников давления и их параметров (максимально создаваемое давление и расход), арматуры, предохранительных и контрольно-измерительных устройств, спускных, продувочных и дренажных устройств;

4) акт, удостоверяющий, что монтаж и установка оборудования проведены в соответствии с проектом, требованиями настоящего Технического регламента, и оборудование находится в исправном состоянии, с приложением чертежа, на котором указываются фактические данные по установке оборудования, а также данные об установке опор, ограничителей перемещения, амортизаторов. Акт утверждается администрацией монтажной организации и администрацией АС.

172. Для регистрации трубопроводов в уполномоченный орган должны быть представлены:

1) письменное заявление администрации АС;

2) паспорта на трубопроводы и приложения к ним;

3) исполнительная пространственная схема трубопроводов с указанием параметров рабочей среды, диаметров и толщин стенок труб, расположения компенсаторов, коллекторов, арматуры, контрольно-измерительных и предохранительных устройств, опор, подвесок, ограничителей перемещений, амортизаторов, реперов перемещений, реперов ползучести, всех сварных стыков с указанием их номеров, фактических уклонов трубопровода;

4) акт, удостоверяющий, что монтаж произведен в соответствии с проектом, требованиями настоящего Технического регламента и трубопроводы находятся в исправном состоянии. Акт утверждается администрацией монтажной организации и администрацией АС.

173. Снятие оборудования и трубопроводов с регистрации производится уполномоченным органом по письменному заявлению администрации АС. В заявлении должна быть указана обоснованная причина снятия с регистрации.

Техническое освидетельствование

174. Техническому освидетельствованию подлежат:

1) элементы реакторов (корпус, крышки, чехлы, технологические каналы);

2) сосуды;

3) корпуса насосов;

4) элементы арматуры (корпус, крышка);

5) трубопроводы;

6) страховочные корпуса АС.

175. Оборудование и трубопроводы должны подвергаться техническому освидетельствованию после регистрации до начала пусконаладочных работ, связанных с повышением параметров (давления и температуры) среды, периодически в процессе эксплуатации и при необходимости.

176. Цель технического освидетельствования - установить, что оборудование и трубопроводы изготовлены, смонтированы в соответствии с проектом, действующими требованиями и представленными отчетными документами, а также то, что они находятся в исправном состоянии и возможно их использование на этапах пусконаладочных работ и при эксплуатации при установленных параметрах среды (давлении и температуре).

177. Техническое освидетельствование включает в себя:

1) проверку документации;

2) наружный осмотр оборудования и трубопроводов в доступных местах;

3) внутренний осмотр оборудования и трубопроводов в доступных местах;

4) гидравлические (пневматические) испытания оборудования и трубопроводов;

5) оформление результатов технического освидетельствования.

178. Доступными местами являются зоны оборудования и трубопроводов, которые можно осмотреть визуально или с помощью специальных оптических средств. Вопрос о доступности по условиям радиационной обстановки решается администрацией АС по согласованию с уполномоченным органом, а недоступность места для внешнего осмотра по другим причинам устанавливается проектной (конструкторской) организацией и администрацией АС по согласованию с уполномоченным органом.

179. Администрация АС должна составить перечень оборудования, которое по конструкционным особенностям или радиационной обстановке недоступно (или ограниченно доступно) для внутренних (наружных) осмотров. Указанный перечень должен быть согласован с уполномоченным органом.

180. Техническое освидетельствование такого оборудования должно проводиться с применением дистанционных средств и неразрушающих методов контроля металла и сварных соединений. В каждом конкретном случае для такого оборудования администрацией АС должна быть разработана инструкция по проведению технического освидетельствования. Инструкция подлежит согласованию с организацией, выполнившей проект этого оборудования, и с уполномоченным органом.

181. Техническое освидетельствование оборудования и трубопроводов проводится в объеме и в сроки, установленные проектно-конструкторской документацией АС.

182. Результаты технического освидетельствования фиксируются в паспортах оборудования и трубопроводов и актах, предусмотренных в пункте 198 настоящего Технического регламента.

183. Техническое освидетельствование оборудования и трубопроводов, имеющих страховочные корпуса, должно проводиться до приварки страховочных корпусов.

184. При наличии в составе АС устройств контроля герметичности оборудования и трубопроводов и их страховочных корпусов с помощью анализаторов протечек теплоносителя, датчиков контроля появления радиоактивного газа, датчиков давления и других средств, предусмотренных проектом, при техническом освидетельствовании допускается не проводить:

1) осмотр внутренней поверхности оборудования первого и второго контуров со стороны жидкометаллического теплоносителя;

2) осмотр внутренней поверхности страховочных корпусов оборудования и трубопроводов;

3) осмотр внешних поверхностей оборудования и трубопроводов, заключенных в страховочные корпуса.

185. Эксплуатационный контроль металла оборудования и трубопроводов должен предшествовать проведению технического освидетельствования. Результаты контроля должны быть проанализированы перед проведением технического освидетельствования.

186. Техническое освидетельствование оборудования и трубопроводов, на которые распространяются требования настоящего Технического регламента, проводится комиссией, назначенной администрацией АС.

187. При проведении технического освидетельствования оборудования и трубопроводов, зарегистрированных в уполномоченном органе, комиссия работает при участии и под контролем инспектора уполномоченного органа.

188. В состав комиссии должны быть включены:

1) лицо, назначенное приказом администрации АС осуществлять надзор за оборудованием и трубопроводами;

2) лицо, ответственное за исправное состояние и безопасную эксплуатацию данного оборудования и трубопроводов;

3) инженерно-технический работник подразделения контроля металла АС;

4) инженерно-технические работники служб технического контроля монтажных, ремонтных предприятий и организаций по согласованию с этими предприятиями и организациями (при проведении технических освидетельствований после монтажа, ремонта).

189. Перед проведением технического освидетельствования комиссия должна рассмотреть и проанализировать следующие документы:

1) паспорта на оборудование и трубопроводы и содержание в них записей о результатах проведения предыдущего технического освидетельствования, контроля металла и проведенных ремонтах;

2) сведения о происшедших в процессе эксплуатации нарушениях пределов безопасной эксплуатации и оценке их возможного влияния на последующую работоспособность и надежность.

190. Конкретная дата технического освидетельствования оборудования и трубопроводов устанавливается администрацией АС, но не позже даты, указанной в паспортах оборудования и трубопроводов.

191. Администрация АС не позже, чем за 10 рабочих дней до начала проведения технического освидетельствования должна уведомить уполномоченный орган о готовности оборудования и трубопроводов к освидетельствованию.

192. Отсрочка проведения технического освидетельствования зарегистрированных в уполномоченном органе оборудования и трубопроводов может быть разрешена уполномоченным органом на срок не более трех месяцев по технически обоснованному письменному ходатайству администрации АС и при положительных результатах их осмотра в рабочем состоянии инспектором уполномоченного органа.

193. Отсрочка проведения технического освидетельствования оборудования и трубопроводов, не регистрируемых в уполномоченном органе, может быть допущена по письменному разрешению администрации АС на срок не более трех месяцев.

194. Перед техническим освидетельствованием оборудование должно быть остановлено, надежно отключено от всех источников давления, освобождено от заполняющей его рабочей среды, а поверхности, подлежащие осмотру, очищены от загрязнений, накипи и тому подобное.

195. Для оборудования и трубопроводов, которые по техническим причинам невозможно опорожнить на период осмотра, в составе проектно-конструкторской документации должны быть разработаны и указаны специальные методы их осмотра и составлена инструкция по осмотру, согласованная с администрацией АС и уполномоченным органом.

196. Оборудование и трубопроводы, находящиеся в контакте с радиоактивной средой, до начала проведения освидетельствования и предшествующих ему подготовительных работ должны быть подвергнуты тщательной обработке и промывке дезактивирующими растворами.

197. При осмотрах особое внимание следует обращать на выявление следующих дефектов:

1) наличию на внутренней и внешних поверхностях основного металла - трещин, надрывов, язв, раковин;

2) наличию на внутренней и внешней поверхностях сварных соединений - трещин, надрывов, подрезов, несоответствия форм и размеров требованиям чертежей;

3) наличию на поверхностях антикоррозионных покрытий - трещин, пор, вздутий, коррозионных повреждений.

198. По результатам осмотра комиссия составляет акт обследования дефектного узла, согласно приложению 4 к настоящему Техническому регламенту, в котором делаются выводы о возможности проведения последующих операций технического освидетельствования и эксплуатации с указанием допустимых параметров среды. Акт обследования комиссии хранится наравне с паспортами на оборудование и трубопроводы АС.

199. По результатам технического освидетельствования и личного участия в проведении освидетельствования зарегистрированных в уполномоченном органе оборудования и трубопроводов инспектор уполномоченного органа принимает окончательное решение и делает записи в паспортах этих объектов о результатах освидетельствования, о разрешенных параметрах среды при их работе и о сроках очередного технического освидетельствования.

200. При обнаружении дефектов в основном металле или сварном соединении, результаты обследования дефектного узла должны быть оформлены актом обследования дефектного узла, согласно приложению 4 к настоящему Техническому регламенту.

201. Акт обследования дефектного узла вместе с выпиской из стандарта предприятия-изготовителя на данный узел (приложение 5 к настоящему Техническому регламенту), протоколом последнего контроля состояния металла в зоне обнаружения дефекта, расчетом на прочность, данными экспериментальной оценки напряжений и температур, заключением специалистов при обнаружении коррозионных повреждений, направляются (по одному экземпляру) в конструкторскую (проектную) организацию АС и предприятию-изготовителю для заключения. Один экземпляр акта подшивается в паспорт на оборудование или трубопроводы.

7. Контроль состояния металла
Общие требования

202. Администрация АС должна организовать периодическое обследование состояния металла оборудования и трубопроводов классов безопасности 1 и 2 в объеме, устанавливаемом настоящим Техническим регламентом и технической документацией, регламентирующей конкретный порядок осуществления контроля состояния металла на АС.

203. Необходимость и объем контроля металла оборудования и трубопроводов класса безопасности 3 устанавливается проектно-конструкторской документацией.

204. Целью контроля состояния металла оборудования и трубопроводов в процессе эксплуатации является:

1) выявление и фиксация дефектов металла;

2) выявление и фиксация изменения физико-механических свойств и структуры металла;

3) оценка состояния металла.

205. Контроль состояния металла подразделяется на предэксплуатационный, периодический и внеочередной.

206. Предэксплуатационный контроль проводится до пуска АС в эксплуатацию.

207. Периодический контроль проводится планово в процессе эксплуатации АС.

208. Внеочередной контроль проводится:

1) после проектного или превышающего его уровень землетрясения;

2) после нарушения нормальных условий эксплуатации или аварийных ситуаций, приведших к изменению параметров работы оборудования и трубопроводов до уровня, превышающего расчетный уровень;

3) по решению администрации АС или уполномоченного органа.

Объекты контроля

209. Обязательному контролю подлежат:

1) оборудование класса безопасности 1 (корпуса водо-водяных энергетических реакторов и реакторов теплоснабжения) - сварные соединения и антикоррозионные наплавки, основной металл в зонах концентрации напряжений и зонах, расположенных напротив активной зоны, сварные соединения и радиусные переходы патрубков присоединения трубопроводов, уплотнительные поверхности разъемных соединений корпусов и крышек, сварные швы присоединения опор, шпильки, металл в резьбовых отверстиях под шпильки и опорные бурты нажимных колец;

2) оборудование класса безопасности 1 (корпуса реакторов на быстрых нейтронах) - швы приварки страховочных корпусов к основному корпусу, а также все сварные швы корпуса реактора и швы приварки к нему других элементов в зоне отсутствия страховочного корпуса;

3) оборудование класса безопасности 1 (за исключением оборудования, указанного в подпунктах 1) и 2)), оборудование класса безопасности 2 - все сварные соединения корпусов и основной металл в зонах концентрации напряжений, швы приварки патрубков к корпусу и крышке, сварные швы коллекторов или трубных досок парогенераторов, внутренняя поверхность корпусов в зоне пар-вода, радиусные переходы патрубков, зоны перемычек между отверстиями в корпусе, сварные швы присоединения опор, болты и шпильки, металл в резьбовых отверстиях под болты и шпильки;

4) трубопроводы класса безопасности 2 - сварные соединения и антикоррозионные наплавки труб и коллекторов, гибы, сварные швы приварки патрубков и труб в местах отводов, сварные швы тройников, переходов, присоединения опор (на трубопроводах систем АС с реакторами на быстрых нейтронах указанный контроль должен осуществляться в зонах отсутствия страховочных кожухов и зонах приварки этих кожухов к трубопроводам);

5) страховочные корпуса реакторов теплоснабжения - зоны проходки трубопроводов.

210. Конкретный перечень оборудования и трубопроводов, подлежащих контролю, устанавливается типовыми программами контроля, разрабатываемыми организацией-разработчиком АС.

211. Типовые программы должны быть согласованы со специализированной материаловедческой организацией и уполномоченным органом.

Методы контроля

212. Контроль состояния металла в процессе эксплуатации осуществляется неразрушающими и разрушающими методами.

213. При осуществлении контроля состояния металла неразрушающими методами применяются:

1) визуальный контроль;

2) капиллярный или магнитопорошковый контроль;

3) ультразвуковой контроль;

4) радиографический контроль;

5) другие методы контроля, обеспечивающие выявление дефектов металла, регламентированные типовой программой контроля, при наличии утвержденных в установленном порядке инструкций и правил их применения.

214. При проведении контроля состояния металла разрушающими методами контроль механических свойств основного металла и сварных соединений оборудования классов безопасности 1 и 2 проводится путем испытания образцов-свидетелей, устанавливаемых в оборудование согласно требованиям конструкторской документации.

215. Контроль механических свойств основного металла и сварных соединений трубопроводов классов безопасности 1 и 2 проводится разрушающими и (или) неразрушающими методами. При этом контроль разрушающими методами осуществляется путем вырезки образцов из трубопроводов.

216. С помощью образцов-свидетелей контролируется:

1) изменение механических свойств (предел текучести, временное сопротивление, относительное удлинение, относительное сужение);

2) изменение характеристик сопротивления хрупкому разрушению (критическая температура хрупкости, вязкость разрушения или критическое раскрытие трещины);

3) изменение характеристик циклической прочности (кривые усталости);

4) характеристики сплошной и местной коррозии (в том числе язвенной коррозии под напряжением и межкристаллитной коррозии).

217. В местах, где контроль не может быть осуществлен обычными устройствами по условиям радиационной обстановки или размещения оборудования, должны быть предусмотрены соответствующие дистанционные средства для обследования оборудования в этих зонах.

218. Перечень дистанционных средств и технических заданий на их разработку должен быть представлен в составе проектно-конструкторской документации на оборудование, а их разработка осуществлена специализированной организацией.

Содержание программ контроля

219. Типовая программа контроля состояния металла должна разрабатываться для головного образца АС.

220. Типовая программа контроля включает:

1) указание конкретных видов контролируемых оборудования и трубопроводов;

2) перечень зон, контролируемых неразрушающими методами;

3) перечень зон трубопроводов, контролируемых разрушающими методами;

4) перечень и места установки образцов-свидетелей с указанием характеристик, определяемых по этим образцам;

5) виды контроля и их объем для каждой из контролируемых зон;

6) методики контроля (указания на вид документа, где содержится описание методик контроля, или непосредственное описание методик);

7) периодичность каждого из видов контроля;

8) требования к разрешающей способности аппаратуры контроля;

9) нормы оценки результатов контроля (по всем видам контроля);

10) перечень специальных средств контроля.

221. На основе типовой программы контроля администрация АС организует разработку рабочей программы контроля состояния металла.

222. В рабочей программе должно указываться:

1) конкретный для данной АС перечень контролируемого оборудования и трубопроводов;

2) перечень и координаты зон неразрушающего контроля для конкретных видов оборудования и трубопроводов;

3) координаты зон вырезки образцов для разрушающего контроля;

4) виды и количество образцов-свидетелей с указанием конкретных зон их размещения;

5) описание (или ссылка на соответствующие документы) методик контроля;

6) перечень необходимых для осуществления контроля технических и организационных мероприятий;

7) потребность в персонале для проведения контроля;

8) фамилия и должность ответственного лица за проведение контроля;

9) требования по технике безопасности;

10) указания по организационным вопросам проведения контроля;

11) указания по способам обработки полученных результатов и отчетной документации.

223. Рабочая программа утверждается администрацией АС.

Периодичность контроля

224. Предэксплуатационный контроль проводится до пуска оборудования и трубопроводов в эксплуатацию для фиксации начального состояния металла, с которым впоследствии сопоставляются данные периодического контроля.

225. Периодический контроль неразрушающими методами проводится в следующие сроки:

1) первый - не позже, чем через 20000 (двадцать тысяч) часов работы оборудования и трубопроводов;

2) последующие - для оборудования класса безопасности 1 и оборудования и трубопроводов класса безопасности 2, изготовленных из труб или обечаек с продольными сварными швами, не позднее, чем через каждые 30000 (тридцать тысяч) часов работы, отсчитываемых от проведенного предыдущего периодического контроля;

3) для остального оборудования и трубопроводов, подлежащий контролю, - через каждые 45000 (сорок пять тысяч) часов работы, отсчитываемых от проведенного предыдущего контроля.

Выполнение предусмотренного контроля (после первого) может быть распределено по промежуточным этапам в рамках указанной периодичности длительностью не менее 5000 (пять тысяч) часов.

226. Контроль механических свойств металла трубопроводов разрушающими и (или) неразрушающими методами проводится не реже, чем через каждые 100000 (сто тысяч) часов эксплуатации для АС с водо-водяными и водографитовыми реакторами и через каждые 50000 (пятьдесят тысяч) часов для АС с реакторами на быстрых нейтронах с жидкометаллическим теплоносителем.

227. Периодичность выгрузки и испытаний образцов-свидетелей устанавливается в проектно-конструкторской документации АС.

228. В зависимости от результатов испытаний образцов-свидетелей первой выгрузки последующие сроки выгрузки могут быть изменены по согласованию между эксплуатирующей организацией и разработчиками проекта АС.

229. На оборудовании и трубопроводах в зонах действия общих и местных мембранных и общих изгибных напряжений при скорости установившейся ползучести более 10^-5%/ч должны проводиться измерения наружных или внутренних размеров в местах, указанных в проектно-конструкторской документации в следующие сроки:

1) первое - перед пуском в эксплуатацию;

2) второе - через 30000 (тридцать тысяч) часов после пуска;

3) последующие - через каждые 50000 (пятьдесят тысяч) часов после предыдущего измерения.

Из мест, где обнаружена недопустимая остаточная деформация, обязательна вырезка образцов для последующих исследований структуры, свойства и состояния материала.

Требования к образцам-свидетелям

230. Перечень характеристик, определяемых на образцах-свидетелях, места их установки и способы крепления в оборудовании и трубопроводах, а также программа испытаний должны быть разработаны (или указаны) конструкторской (проектной) организацией и приведены в конструкторской документации АС.

231. Образцы-свидетели для контроля механических свойств и характеристик сопротивления хрупкому разрушению должны обязательно устанавливаться:

1) в водо-водяной реактор - вблизи зон корпуса, расположенных напротив активной зоны;

2) в водографитовый реактор - в технологические каналы;

3) в реактор на быстрых нейтронах - вблизи зон корпуса, на которые воздействует максимальный поток нейтронов.

232. Количество образцов-свидетелей должно быть таким, чтобы имелась возможность четкого установления зависимости измеряемых характеристик от флюенса нейтронов.

При каждой выгрузке должно быть испытано:

1) не менее шести образцов для определения механических свойств (не менее трех при комнатной температуре и не менее трех при расчетной температуре);

2) не менее пятнадцати образцов для определения критической температуры хрупкости;

3) не менее пятнадцати образцов для определения характеристик циклической прочности;

4) не менее восьми образцов для определения вязкости разрушения или критического раскрытия трещины;

5) не менее пяти образцов для изучения характеристик коррозии.

233. В случае технической невозможности размещения образцов-свидетелей в количестве, определяемом пунктом 232 настоящего Технического регламента, конструкторская организация по согласованию с уполномоченным органом может уменьшить это количество, но до величины не менее, чем требуется для проведения контроля один раз в каждые восемь лет эксплуатации.

234. В зоне размещения образцов-свидетелей в корпусах реакторов и технологических каналах в контейнер (сборку) с образцами должны быть установлены индикаторы (детекторы) для определения флюенсов нейтронов, а также температуры (погрешностью не более ± 10^оС).

235. Образцы-свидетели должны изготавливаться предприятием-изготовителем оборудования. Для изготовления образцов-свидетелей должны использоваться припуски штатных заготовок, из которых выполняются элементы оборудования и трубопроводов или (при невозможности изготовления из припусков) из штатных материалов или полуфабрикатов.

236. Образцы-свидетели для контроля изменения свойств основного металла корпусов реакторов должны вырезаться из припусков штатных обечаек, располагаемых напротив активной зоны реактора. Места вырезки образцов-свидетелей и их количество на комплект оборудования и (или) трубопроводов определяются конструкторской организацией и указываются в конструкторской документации.

237. Образцы-свидетели сварных соединений, набирающих к концу эксплуатации флюенс нейтронов не менее 10²² нейтр/м² (Е > 0,5 МэВ), должны быть выполнены сварочными материалами той же партии (проволокой одной партии в сочетании с флюсом одной партии при автоматической сварке под флюсом, электродами одной партии при ручной дуговой сварке, проволокой одной партии при аргонодуговой сварке), что и сварные швы корпуса реактора напротив активной зоны. Если проволока одной марки, одной плавки, одного диаметра и одного вида поверхности поставлена разными партиями, ее следует рассматривать как проволоку одной партии (плавки) с присвоением ей общего номера.

238. Если конструкторской документацией предусматривается размещение образцов-свидетелей корневой части шва, то при выполнении сварных соединений с заваркой корневой части шва низколегированными присадочными материалами указанное требование следует соблюдать отдельно по сварочным материалам для сварки корневой части шва и по сварочным материалам для заварки остальной части шва.

239. Заготовки (включая сварные соединения) для изготовления образцов-свидетелей должны подвергаться той же термической обработке, что и контролируемые изделия в процессе их изготовления и монтажа.

Организация контроля состояния металла

240. Контроль состояния металла осуществляется эксплуатирующей организацией самостоятельно или с привлечением специализированной материаловедческой организации.

241. Поставка средств контроля, монтаж средств контроля, их опробование должны быть завершены до момента первого обследования состояния металла.

242. Образцы-свидетели вместе с контейнерами для их размещения в оборудовании поставляются предприятием-изготовителем вместе с оборудованием. При этом должен быть также поставлен контрольный комплект образцов-свидетелей для контроля исходного состояния металла.

243. Испытания образцов-свидетелей проводятся эксплуатирующей организацией или в специализированной материаловедческой организации. Выгрузку, хранение и отправку образцов-свидетелей для испытаний в специализированную материаловедческую организацию осуществляет эксплуатирующая организация.

244. Результаты проведенного контроля металла оформляются в виде протокола или акта, являющимися отчетной документацией по контролю.

245. В отчетной документации по неразрущающему контролю приводятся:

1) номер типовой программы контроля;

2) номер рабочей программы контроля;

3) зоны контроля и применявшиеся методы контроля;

4) описание методик проведения контроля, включая использованную аппаратуру, чувствительность и другие основные характеристики;

5) результаты контроля (при обнаружении недопустимых показателей контроля необходимо указать вид, точное расположение и значение показателя);

6) зафиксированные отступления от рабочей программы (инструкции);

7) сравнение выполненного объема контроля с объемом, требуемым типовой программой;

8) оценка результатов контроля;

9) подпись лица, ответственного за проведение контроля.

246. В отчетной документации по результатам испытаний образцов приводятся:

1) номер типовой программы контроля;

2) номер рабочей программы контроля;

3) зоны вырезки образцов из трубопроводов или зоны расположения образцов-свидетелей;

4) материалы, из которых были изготовлены образцы, и характеристики их исходного состояния;

5) характеристики зон расположения образцов (вид теплоносителя, рабочее давление, температура образцов, поток и флюенс нейтронов, время эксплуатации);

6) виды проводившихся испытаний и методики их проведения;

7) полученные результаты;

8) оценка результатов контроля;

9) подпись лица, ответственного за проведение контроля.

247. Отчетная документация по контролю утверждается администрацией АС.

248. После каждого проведенного контроля производится запись в паспортах сосудов и трубопроводов.

249. При неудовлетворительных результатах контроля отчетные документы о проведенном контроле и предлагаемые решения направляются на согласование в уполномоченный орган.

250. Документация по контролю состояния металла хранится у эксплуатирующей организации в течение всего срока службы АС.

8. Гидравлические (пневматические) испытания
Общие требования

251. Гидравлические (пневматические) испытания проводятся с целью проверки прочности и герметичности оборудования, трубопроводов, их деталей и сборочных единиц, при нагружении их давлением жидкости или газа.

252. Гидравлические испытания проводятся:

1) после изготовления предприятием-изготовителем оборудования или элементов трубопроводов, поставляемых на монтаж;

2) после монтажа оборудования и трубопроводов;

3) периодически, в процессе эксплуатации оборудования и трубопроводов.

253. Проведение гидравлических (пневматических) испытаний после монтажа при сдаче оборудования и трубопроводов в эксплуатацию, а также в процессе эксплуатации (за исключением случаев ремонта, специально оговоренных в настоящем документе), является обязательным.

254. Допускается вместо гидравлических испытаний проводить пневматические испытания оборудования и трубопроводов, работающих под вакуумом, находящихся в контакте с жидкометаллическим теплоносителем, а также страховочных корпусов (кожухов) АС с реакторами на быстрых нейтронах и защитных оболочек АС теплоснабжения. Возможность такой замены должна быть согласована с уполномоченным органом.

255. Допускается не проводить гидравлические испытания (после изготовления и в процессе эксплуатации) корпусов опытных и исследовательских АС, работающих под давлением веса наполняющей их жидкости, при условии проведения в процессе изготовления 100 %-ного контроля сварных швов методом ультразвуковой дефектоскопии или радиографическим методом и методами поверхностной дефектоскопии.

256. Гидравлические (пневматические) испытания после монтажа и в процессе эксплуатации проводятся в сроки, указанные в проектно-конструкторской документации АС.

257. Проведение гидравлических испытаний деталей или сборочных единиц трубопроводов, изготовленных на монтажных площадках, допускается совмещать с гидравлическими испытаниями после завершения монтажа.

258. Оборудование и трубопроводы после изготовления и монтажа должны подвергаться гидравлическим испытаниям до нанесения защитных антикоррозионных покрытий или тепловой изоляции.

259. На оборудовании и трубопроводах, в процессе эксплуатации контактирующих с жидкометаллическим теплоносителем, допускается нанесение тепловой изоляции до гидравлических испытаний указанным теплоносителем.

260. Допускается проводить металлизацию (без нанесения лакокрасочных покрытий) сварных соединений трубопроводов до гидравлических испытаний, если это невозможно провести после окончания монтажа, что должно быть оговорено в конструкторской документации.

261. Гидравлические (пневматические) испытания оборудования и трубопроводов в процессе эксплуатации должны проводиться после снятия тепловой изоляции в соответствии с проектно-конструкторской документацией.

262. Гидравлические испытания отдельных деталей и сборочных единиц оборудования и трубопроводов после их изготовления допускается не проводить в случаях, если:

1) предприятие-изготовитель осуществляет гидравлические испытания этих деталей и сборочных единиц в составе укрупненных сборочных единиц или изделий;

2) предприятие-изготовитель не содержащего сварных соединений оборудования класса безопасности 2 из сталей перлитного класса или высокохромистых сталей осуществляет сплошной ультразвуковой и радиографический контроль основного металла и сварных соединений, а из сталей аустенитного класса и железоникелевых сплавов - сплошной радиографический контроль основного металла и сварных соединений при соблюдении всех других требований методов контроля и конструкторской документации;

3) предприятие-изготовитель оборудования класса безопасности 3 из сталей перлитного класса и из высокохромистых сталей осуществляет сплошной ультразвуковой контроль всех сварных соединений, а также их радиографический контроль в удвоенном объеме по сравнению с действующими методами контроля, а из сталей аустенитного класса и железоникелевых сталей - сплошной радиографический контроль всех сварных соединений; при этом должны соблюдаться все другие требования методов контроля и конструкторской документации;

4) предприятие-изготовитель деталей и сборочных единиц трубопроводов классов безопасности 2 и 3 из сталей перлитного класса и из высокохромистых сталей осуществляет сплошной ультразвуковой контроль всех сварных соединений, а также радиографический контроль сварных соединений, а из сталей аустенитного класса - сплошной радиографический контроль всех сварных соединений, при этом должны соблюдаться все требования методов контроля и конструкторской документации. Кроме того, должен быть проведен дополнительный капиллярный или магнитопорошковый контроль механически обработанных поверхностей (расточек, переходов, гибов труб и так далее) и ультразвуковой или радиографический контроль металла в зонах концентрации напряжений и в зонах, подвергавшихся деформации более 5 % при изготовлении (гибов и раздаваемых концов труб, вытянутых горловин и тому подобное) и объеме, устанавливаемом конструкторской документацией (для трубопроводов класса 3 указанный дополнительный контроль допускается не проводить).

263. Нормы оценки качества при проведении контроля должны приниматься для основного металла по нормативным документам по стандартизации на соответствующие материалы и полуфабрикаты, а для сварных соединений - по методам контроля.

264. Гидравлические (пневматические) испытания после изготовления элементов оборудования и трубопроводов, нагружаемых в процессе эксплуатации наружным давлением, допускается проводить при нагружении внутренним давлением.

Определение давления гидравлических (пневматических) испытаний

265. Давление гидравлических испытаний должно быть не менее определяемого по формуле:

P_h = K_h P[О]^Th/[О]^Т (нижняя граница)

и не более давления, при котором в испытуемом изделии возникнут общие мембранные напряжения, равные 1,35 [О]^Th, а сумма общих или местных мембранных и общих изгибных напряжений достигнет 1,7 [О]^Th (верхняя граница).

В вышеприведенной формуле K_h = 1,25 для оборудования и трубопроводов и K_h = 1 для защитных оболочек и страховочных корпусов (кожухов);

Р - расчетное давление при испытаниях на предприятии-изготовителе или рабочее давление при испытаниях после монтажа и в процессе эксплуатации;

[О]^Th - номинальное допустимое напряжение при температуре гидравлических испытаний T_h для рассматриваемого элемента конструкции;

[О]^T - номинальное допускаемое напряжение при расчетной температуре Т рассматриваемого элемента конструкции.

Для элементов, нагружаемых наружным давлением, должно также выполняться условие:

P_h < 1,25 [Р]

Значения [О]^Th, [О]^T - общие и местные мембранные и общие изгибные напряжения;

[Р] - допускаемое наружное давление при температуре гидравлических испытаний определяют согласно принятым методикам расчета на прочность.

266. При давлении Р до 0,49 МПа (5 кгс/см²) значение P_h должно быть более 1,5 Р, но не менее 0,2 МПа (2 кгс/см²). При давлении Р более 0,49 МПа (5 кгс/см²) значение P_h должно определяться из условий пункта 265 настоящего Технического регламента, но быть не менее

(Р + 0,29) МПа [(Р + 3) кгс/см²].

Указанные требования не распространяются на оборудование и трубопроводы с жидкометаллическим теплоносителем.

267. В случае, если гидравлическим (пневматическим) испытаниям подвергаются система или контур, состоящие из оборудования и трубопроводов, работающих при разных рабочих давлениях и (или) расчетных температурах, или изготовленных из материалов с различными [О]^Th и (или) [О]^T, то давление гидравлических (пневматических) испытаний этой системы (контура) следует принимать равным минимальному значению верхней границы давлений испытаний, выбранному из всех соответствующих значений для оборудования и трубопроводов, составляющих систему (контур).

268. Значения давления гидравлических испытаний для оборудования и сборочных единиц (блоков) трубопроводов должны указываться предприятием-изготовителем в паспорте оборудования и свидетельстве об изготовлении деталей и сборочных единиц трубопровода.

269. Значения давлений гидравлических (пневматических) испытаний систем (контуров) определяются проектной организацией и уточняются эксплуатирующей организацией на основе данных, содержащихся в паспортах оборудования и трубопроводов, составляющих систему (контур).

Определение температуры гидравлических
(пневматических) испытаний

270. Гидравлические (пневматические) испытания оборудования и трубопроводов должны проводиться при температуре испытательной среды, при которой температура металла испытуемого оборудования и трубопроводов не будет ниже минимальной допускаемой, определяемой согласно принятым нормам расчета на прочность. При этом во всех случаях температура испытательной и окружающей среды не должна быть ниже 5^оС.

271. Допускается проведение гидравлических (пневматических) испытаний после изготовления или монтажа без проведения расчета по пункту 270 настоящего Технического регламента при температуре металла не менее 5^оС в следующих случаях:

1) изделие изготовлено из коррозионно-стойкой стали аустенитного класса, цветного или железоникелевого сплава;

2) изделие изготовлено из материалов с пределом текучести при температуре 20^оС менее 295 МПа (30 кгс/мм²) и имеет наибольшую толщину стенки не более 25 мм;

3) изделие изготовлено из материалов с пределом текучести при температуре 20^оС менее 590 МПа (60 кгс/мм²) и имеет наибольшую толщину стенки не более 16 мм.

Допускается без проведения расчета по пункту 270 настоящего Технического регламента определять минимальную допустимую температуру металла при гидравлических испытаниях T_h из следующих соотношений:

при SR²_P0,2 < 3,5 х 10⁶

Т_h > Т_kо - 260 + 73 х 10^-6 SR²_P0,2;

при 3,5 х 10⁶ < SR²_P0,2 < 25 х 10⁶

T_h > T_kо - 17 + 3,1 x 10^-6 SR²_P0,2;

при SR²_P0,2 > 25 x 10⁶

T_h > T_kо + 48 + 0,47 x 10^-6 SR²_P0,2;

где: Т_kо - критическая температура хрупкости материала в исходном состоянии, ^оС;

S - наибольшая номинальная толщина стенки изделия, мм;

R_P0,2 - предел текучести материала при температуре 20^оС, МПа.

Значение Т_kо должно либо задаваться в конструкторской документации и подтверждаться в процессе изготовления, либо определяться по методикам, приведенным в принятых нормах расчета на прочность.

272. Допускаемая температура металла при гидравлических испытаниях, проводимых после изготовления, определяется конструкторской (проектной) организацией согласно пунктам 270 и 271 настоящего Технического регламента и указывается в чертежах, паспортах оборудования и свидетельствах об изготовлении деталей и сборочных единиц трубопроводов.

273. Допускаемая температура металла при гидравлических (пневматических) испытаниях оборудования и трубопроводов в составе системы (контура) после монтажа принимается максимальной из всех указанных согласно пункта 271 настоящего Технического регламента в паспортах оборудования (свидетельствах об изготовлении деталей и сборочных единиц трубопроводов), и приводится в комплексной программе проведения гидравлических (пневматических) испытаний.

274. Допускаемая температура металла при гидравлических (пневматических) испытаниях в процессе эксплуатации (в том числе после ремонта) устанавливается администрацией АС на основе данных расчета на прочность, паспортов оборудования и трубопроводов, числа циклов нагружения, зафиксированных в процессе эксплуатации, фактических флюенсов нейтронов с энергией Е > 0,5 МэВ, результатов испытаний образцов-свидетелей.

275. Если на основе анализа на стадии проектирования по пунктам 270-272 настоящего Технического регламента допускаемая температура металла при гидравлических (пневматических) испытаниях окажется такой, что ее невозможно обеспечить штатными средствами данной АС, то проектировщик АС должен предусмотреть в составе проекта специальное устройство для обеспечения требуемой температуры.

Проведение гидравлических (пневматических) испытаний

276. Время выдержки оборудования и трубопроводов под давлением P_h при гидравлических испытаниях должно быть не менее 10 минут. После выдержки давление гидравлических испытаний снижается до значений 0,8 P_h и проводится осмотр оборудования и трубопроводов в доступных местах в течение времени, необходимого для осмотра.

277. Минимально допускаемая температура металла при выдержке должна определяться по принятым нормам расчета на прочность.

278. Измерение давления при гидравлических испытаниях должно проводиться по двум независимым поверенным манометрам или каналам измерений.

279. Погрешность измерения давления при гидравлических испытаниях с учетом класса точности датчика (манометра) не должна превышать ±5 % номинального значения давления испытаний, а класс точности датчика (манометра) должен быть не менее 1,5.

280. Время выдержки под давлением P_h при испытаниях после изготовления арматуры с внутренним диаметром присоединительных патрубков не более 100 мм допускается устанавливать по технической документации на изделие.

281. В процессе гидравлических испытаний допускается колебание давления вследствие изменения температуры жидкости. Допускаемые значения колебаний температуры и давления в каждом конкретном случае должны устанавливаться расчетом или экспериментально, при этом давление не должно выходить за установленные нижнюю и верхнюю границы по пунктам 265 и 266.

282. Понижение температуры ниже устанавливаемой по разделу 8.3 не допускается.

283. Протечки, предусмотренные конструкцией уплотнений валов насосов, допускается компенсировать путем подкачки испытательной среды.

284. Гидравлические испытания проводятся с использованием негорючей среды, не оказывающей вредного химического воздействия на оборудование или трубопровод.

285. Требования к качеству испытательной среды устанавливаются нормативными документами по стандартизации на изделие и должны указываться в паспортах оборудования и трубопроводов.

286. Контроль температуры металла должен осуществляться специальными датчиками и приборами с суммарной погрешностью, не превышающей ±3 % максимального значения измеряемой температуры.

287. Контроль температуры допускается не проводить, если температура жидкости и температура окружающей среды выше температуры гидравлических испытаний, установленной по разделу 8.3.

288. При проведении гидравлических испытаний оборудования и трубопроводов должны быть приняты меры для исключения скопления газовых пузырей в полостях, заполненных жидкостью.

Особенности пневматических испытаний

289. Давление пневматических испытаний Р_р должно быть не менее

давления, определяемого по формуле:

P_p = K_p P [О]^Th/ [О]^T

где К_р = 1,15 для оборудования и трубопроводов; К_р = 1 для защитных оболочек и страховочных корпусов (кожухов).

Верхняя граница та же, что и в пункте 265 настоящего Технического регламента.

Для элементов, нагружаемых наружным давлением, должно выполняться также условие:

P_p < 1,25 [P]_h

Требование пункта 266 настоящего Технического регламента при пневматических испытаниях не имеет силы.

290. Если в оборудовании и трубопроводах в процессе эксплуатации имеется столб жидкого металла, который невозможно иметь в процессе пневматических испытаний, то нижняя граница давления пневматических испытаний должна определяться по формуле:

Р_р = 1,15 Р [О]^Th/[О]^T + Н_ү

где Н - высота столба жидкого металла; ү — удельная масса жидкого металла при расчетной температуре; Р - рабочее давление газа над уровнем жидкого металла.

291. При пневматических испытаниях защитных оболочек, страховочных корпусов (кожухов), охватываемое ими оборудование или трубопроводы могут находиться под наружным давлением, вследствие чего в оборудовании или трубопроводах может оказаться необходимым создавать противодавление Pg. В этом случае должно выполняться следующее условие:

Pp < 1,15ү [P]ү + үPg

292. При определении минимальной допустимой температуры металла необходимо руководствоваться указаниями раздела 8.3.

293. Время выдержки оборудования и трубопроводов под давлением Р_р при пневматических испытаниях должно быть не менее 30 минут.

После выдержки давление снижается, и проводится осмотр оборудования и трубопроводов в доступных местах в течение необходимого времени. Осмотр проводится при давлении, определяемом лицом, ответственным за проведение испытаний, исходя из условий безопасности, но во всех случаях это давление не должно превышать 0,85 Р_р.

294. Предназначенные для пневматических испытаний вентили наполнительного трубопровода и приборы измерения давления и температуры должны быть выведены за пределы помещения, в котором находится испытываемое оборудование, в безопасное для персонала место. Во время подъема давления газа в испытываемом оборудовании и трубопроводах, выдержки под давлением Р_р и снижения давления до значения, установленного для осмотра, персонал должен находиться в безопасном месте.

Программы проведения гидравлических (пневматических) испытаний

295. Для проведения гидравлических (пневматических) испытаний после изготовления предприятием-изготовителем должна быть составлена производственная программа гидравлических (пневматических) испытаний оборудования и сборочных единиц (деталей) трубопроводов.

296. Для проведения гидравлических (пневматических) испытаний после монтажа и в процессе эксплуатации проектно-конструкторской организацией АС должна быть составлена комплексная программа испытаний, на основе которой администрацией АС разрабатывается рабочая программа испытаний.

297. Производственная программа гидравлических (пневматических) испытаний оборудования и сборочных единиц (деталей) трубопроводов после изготовления включает:

1) наименование оборудования или сборочных единиц (деталей) трубопроводов;

2) расчетное давление;

3) давление гидравлических (пневматических) испытаний;

4) температура гидравлических (пневматических) испытаний;

5) испытательные среды и требования к их качеству;

6) допустимые скорости повышения и снижения давления;

7) допустимые скорости повышения и снижения температуры;

8) время выдержки при давлении испытаний Р_h (Р_р);

9) давление, при котором должен проводиться осмотр;

10) источник давления;

11) метод нагрева испытательной среды (при необходимости);

12) точки установки датчиков (приборов) контроля давления и их класс точности;

13) точки установки датчиков (приборов) контроля температур и их класс точности;

14) допускаемые пределы колебаний давления и температуры в процессе выдержки;

15) требования по технике безопасности;

16) места установки технологических заглушек;

17) перечень организационных мероприятий, включая назначение ответственных за испытания лиц.

298. Программа должна быть согласована с соответствующей конструкторской организацией и утверждена администрацией предприятия-изготовителя.

299. Комплексная программа гидравлических (пневматических) испытаний систем, их частей или отдельных видов оборудования и трубопроводов после монтажа и в процессе эксплуатации включает:

1) наименования и границы испытуемой системы (части системы, оборудования, трубопроводов);

2) рабочее давление;

3) давление гидравлических (пневматических) испытаний;

4) температура гидравлических (пневматических) испытаний;

5) испытательные среды и требования к их качеству;

6) допустимые скорости повышения и понижения давления;

7) допустимые скорости повышения и понижения температуры;

8) давление, при котором должен проводиться осмотр;

9) способы заполнения и дренирования испытательной среды;

10) источник создания давления;

11) метод нагрева испытательной среды (при необходимости);

12) точки установки датчиков (приборов) контроля давления;

13) точки установки датчиков (приборов) контроля температуры;

14) допускаемые пределы колебаний давления и температуры в процессе выдержки.

300. Комплексная программа должна быть согласована с эксплуатирующей организацией и утверждена проектно-конструкторской организацией.

301. Рабочая программа гидравлических (пневматических) испытаний помимо сведений, перечисленных в пункте 299 настоящего Технического регламента, включает:

1) уточнение по паспортам комплектующих испытуемых оборудования и трубопроводов значений давления и температуры гидравлических (пневматических) испытаний;

2) место подключения источника давления;

3) перечень используемых средств измерений с указанием метрологических характеристик;

4) график проведения испытаний (ступени подъема и сброса давления, подъема и снижения температуры, время выдержки и тому подобное);

5) способы контроля состояния испытуемого оборудования и трубопроводов в процессе осмотра и после завершения испытаний;

6) меры по подготовке к проведению испытаний (с указанием перекрываемой и открываемой арматуры, ограничивающей испытуемую систему или ее часть);

7) перечень мест снятия тепловой изоляции;

8) меры защиты от превышения давления свыше испытательного;

9) требования по технике безопасности;

10) организационные мероприятия (включая назначение лица, ответственного за испытания);

11) номер комплексной программы, на основе которой составлена рабочая программа.

302. Рабочая программа утверждается администрацией АС.

303. После завершения испытаний составляется протокол испытаний, включающий:

1) наименование предприятия, проводившего испытания;

2) наименование испытанной системы (части системы, оборудования, трубопроводов, сборочных единиц, деталей);

3) расчетное (рабочее) давление;

4) расчетные температуры;

5) давление испытаний;

6) температура испытаний;

7) испытательная среда;

8) время выдержки при давлении испытаний;

9) давление, при котором производится осмотр;

10) номер рабочей (производственной) программы;

11) результат испытаний;

12) подпись ответственного лица и дата.

Оценка результатов гидравлических (пневматических) испытаний

304. Оборудование и трубопроводы считаются выдержавшими гидравлические (пневматические) испытания, если в процессе испытаний и при осмотре не обнаружено течей и разрывов металла, в процессе выдержки падение давления не выходило за установленные пределы, указанные в пунктах 265 и 266, а после испытаний не выявлено видимых остаточных деформаций.

305. При гидравлических (пневматических) испытаниях оборудования и сборочных единиц (деталей) трубопроводов течи через технологические уплотнения, предназначенные для проведения испытаний, не являются браковочным признаком.

Метрологическое обеспечение эксплуатации АС

306. Метрологическое обеспечение эксплуатации атомных станций включает установление и применение научных и организационных основ, технических средств, правил и норм, необходимых для достижения единства и требуемой точности измерений средств измерений. Средства измерений, входящие в состав технических средств, также испытательное оборудование должны применяться в соответствии с законодательством в области обеспечения единства измерений.

307. Метрологическое обеспечение эксплуатации АС предусматривается техническим заданием на разработку АС, является составной частью проекта АС, в которой должны быть приведены:

1) номенклатура основных параметров, подлежащих контролю, нормы точности измерений, методики выполнения измерений, типы средств измерений;

2) вид метрологических процедур (поверка или калибровка) для средств измерений при их эксплуатации;

3) номенклатура методик поверки или калибровки средств измерений и измерительных систем;

4) технические требования к помещениям для обслуживания, ремонта, поверки и хранения средств измерений;

5) нормативы численности персонала, выполняющего работу по метрологическому обеспечению эксплуатации АС и его квалификацию.

308. Метрологическое обеспечение АС осуществляется на этапах разработки оборудования, технических средств, проектирования, строительства, ввода в эксплуатацию, эксплуатации и вывода из эксплуатации АС.

309. Запрещается применение в эксплуатации АС средств измерений и измерительных систем, не прошедших испытания с целью утверждения типа, или метрологическую аттестацию и не поверенных в установленном порядке.

9. Сроки и условия введения в действие Технического регламента

310. Настоящий Технический регламент вводится в действие по истечении одного года со дня первого официального опубликования.

311. Настоящий Технический регламент обязателен к применению для всех вновь проектируемых АС с момента введения его в действие.

312. Документация строящихся, эксплуатирующихся (в том числе модернизируемых и реконструируемых) АС должна быть приведена в соответствие с требованиями настоящего Технического регламента в течение одного года до введения его в действие.

Приложение 1 к Техническому регламенту

Паспорт трубопровода АС

Настоящее приложение устанавливает форму паспорта трубопровода.

1. Паспорт трубопровода является основным документом, подтверждающим характеристики трубопровода, качество изготовления, монтажа, работоспособность в процессе эксплуатации и соответствие производственно-технологической документации.

2. Приложение не устанавливает обязательного заполнения всех подпунктов паспорта. Виды и объем данных, подлежащих включению в паспорт, определяются нормативными документами по стандартизации.

3. Паспорт трубопровода АС составляется эксплуатирующей организацией.

Обязательными документами, которые представляются вместе с паспортом, являются:

1) комплект схем и чертежей трубопровода, которые должны давать возможность контроля соответствия трубопровода требованиям проекта, оснащения арматурой и контрольно-измерительными приборами, расположения сварных соединений и опор^*;

2) паспорт об изготовлении элементов трубопровода, составляемый предприятием-изготовителем;

3) паспорт на монтаж трубопроводов, составляемый монтажной организацией;

4) паспорта трубопроводной арматуры;

5) расчет на прочность или выписка^** из него с указанием обозначения расчета;

6) таблицы контроля качества сварных соединений и основных материалов^***;

7) документация по имеющимся отклонениям от проектной (конструкторской) документации.

________________________________

^*Комплектность чертежей устанавливается проектной (конструкторской) организацией.

^**В выписке из расчета на прочность должны быть представлены: перечень рассчитываемых узлов конструкций и действующих на них нагрузок и температурных воздействий; перечень режимов эксплуатации (включая нарушения нормальных условий и аварийные ситуации), на которые проводился расчет; число циклов нагружений при каждом режиме эксплуатации; данные оценки прочности по всем критериям, требуемым нормами расчета на прочность.

^***Прилагается при наличии требований в конструкторской и технологической документации.

4. Паспорта вместе с приложениями и результатами контроля трубопроводов должны храниться на АС в течение всего срока эксплуатации.

5. Перечень данных, вносимых в паспорт, является обязательным. Допускается замена пунктов перечня копиями документов, содержащих необходимые данные.

6. В паспорта трубопроводов могут быть внесены дополнительные сведения по требованию уполномоченного органа.

ПАСПОРТ ТРУБОПРОВОДА_______________________________________________

(наименование)

Регистрационный №____________

Примечание. Регистрационный номер присваивается инспектором уполномоченного органа (при регистрации в этом органе) или администрацией АС (при регистрации трубопровода в эксплуатирующей организации).

СОДЕРЖАНИЕ ПАСПОРТА ТРУБОПРОВОДА_________________________________

(наименование)

1) Наименование раздела

2) Номер листа

ПЕРЕЧЕНЬ ДОКУМЕНТОВ, ПРИЛАГАЕМЫХ К ПАСПОРТУ ТРУБОПРОВОДА ____________

(наименование)

) Наименование документа

2) Обозначение (номер) документа

3) Количество листов

1. Общие данные

1) Наименование и адрес эксплуатирующей организации

2) Наименование и адрес предприятия-изготовителя деталей и сборочных единиц трубопроводов

3) Наименование монтажной организации

4) Обозначение (номера) паспортов на изготовление деталей и сборочных единиц трубопроводов

5) Год изготовления

6) Обозначение (номер) паспорта на монтаж трубопровода

7) Обозначение (номер) чертежа трубопровода

8) Назначение

9) Класс безопасности

2. Технические характеристики

1) Наименование рабочей среды

2) Температура рабочей среды, ^оС

3) Рабочее давление, МПа (кгс/см²)

4) Давление гидравлических (пневматических) испытаний, МПа (кгс/см²)

5) Минимальная температура стенки при гидравлических (пневматических) испытаниях, ^оС

6) Испытательная среда и продолжительность испытаний

7) Срок службы, ч

3. Данные о трубах

1) Номинальный наружный диаметр и толщина стенки трубы, мм

2) Обозначение (номер) участков на схеме трубопровода

3) Протяженность участков трубопроводов, м

4. Данные об установленной в составе трубопровода арматуре

1) Наименование арматуры, тип

2) Количество

3) Условный проход, мм

4) Обозначение (номер) паспорта (сертификата, аттестата)

5) Место установки по схеме (чертежу)

5. Данные о предохранительной арматуре

1) Наименование, тип предохранительной арматуры

2) Количество

3) Обозначение паспорта

4) Место установки по схеме (чертежу)

НА ОСНОВАНИИ ПРОВЕДЕННЫХ ИСПЫТАНИЙ УДОСТОВЕРЯЕТСЯ НИЖЕСЛЕДУЮЩЕЕ:

1) Трубопровод изготовлен и смонтирован согласно технической документации__________________________

2) Трубопровод подвергался и выдержал гидравлическое (пневматическое) испытание при условиях, указанных в настоящем паспорте.

3) Трубопровод предназначен для работы с параметрами, указанными в настоящем паспорте.

4) Настоящий паспорт содержит листов________________________

5) Лицо, ответственное за исправное состояние и безопасную эксплуатацию оборудования и трубопроводов по приказу администрации

АС_________________________________(подпись, печать)

(наименование)

6) Дата

6. Данные о лицах, ответственных за исправное состояние и безопасную эксплуатацию трубопровода

1) Номер и дата приказа о назначении

2) Должность, фамилия, имя, отчество

3) Подпись ответственного лица

7. Результаты технического освидетельствования

1. Результаты осмотров

1) Дата и обозначение акта осмотра

2) Результаты осмотра

3) Срок следующего осмотра

4) Подпись ответственного лица, осуществляющего надзор

2. Результаты гидравлических (пневматических) испытаний

1) Дата и обозначение протокола испытания

2) Испытательная среда

3) Давление гидравлических (пневматических) испытаний, МПа (кгс/см²)

4) Продолжительность выдержки, мин

5) Минимальная температура стенки, ^оС

6) Результаты испытаний

7) Срок следующего испытания

8) Подпись ответственного лица, осуществляющего надзор

8. Результаты контроля за состоянием металла в процессе эксплуатации

1) Дата контроля и обозначение документа

2) Результаты контроля

3) Срок следующего контроля

4) Подпись ответственного лица

9. Данные о ремонте и реконструкции трубопровода

1) Дата ремонта (реконструкции)

2) Перечень проведенных работ по ремонту, реконструкции и контролю трубопровода с указанием даты их проведения

3) Подпись ответственного лица

РЕГИСТРАЦИЯ ТРУБОПРОВОДА

1. Трубопровод зарегистрирован за №________________________

2. В _________________________________________________________

(регистрирующий орган)

. В паспорте пронумеровано _________________________ страниц и прошнуровано всего _______ листов, в том числе чертежей (схем) на _______ листах

4. Должность регистрирующего лица,

5. Подпись

6. Дата

Приложение 2 к Техническому регламенту

ПАСПОРТ № __
Уполномоченного органа на реактор
_______________блока_______________АС

1. Местоположение АС

2. Принадлежность

3. Дата ввода реакторной установки в эксплуатацию

4. Мощность:

- тепловая, МВт;

- электрическая, МВт.

5. Характеристики активной зоны:

- диаметр, м.;

- высота, м.;

- количество ТВС, шт.;

- характеристики топлива;

- замедлитель;

- теплоноситель.

6. Физические параметры активной зоны:

- максимальный запас реактивности, единицы В_эфф

- суммарная эффективность органов СУЗ в состоянии активной зоны с максимальным запасом реактивности, единицы В_эфф

- знак и величина полного мощностного коэффициента реактивности при рабочих параметрах активной зоны, единицы /\К_эфф/К_эфф, отнесенные к проценту мощности

- подкритичность при взведеных органах аварийной защиты при пуске реактора в состоянии активной зоны с максимальным эффективным коэффициентом размножения, единицы /\К_эфф/К_эфф

- подкритичность активной зоны при плановой остановке для перегрузки топлива, единицы /\К_эфф/К_эфф

7. Характеристики СУЗ реактора:

- исполнительные органы (название, количество групп, количество органов в группе, эффективность в В_эфф, скорость увеличения реактивности в В_эфф/сек, время ввода органов СУЗ в активную зону по сигналу аварийной защиты, сек);

- дополнительные системы воздействия на реактивность;

- количество каналов аварийной защиты по уровню мощности и типы приборов;

- количество и типы каналов контроля уровня мощности;

- перечень сигналов и уставок аварийной защиты.

8. Дополнительные сведения (назначение реактора, способ перегрузки топлива,...)

"____" _________г. От администрации АС ___________

9. Паспорт выдан на основании следующих документов: _____________________________________________

От уполномоченного органа

"____" _________г.

Приложение 3 к Техническому регламенту

Требования
к применению и аттестации новых материалов
1. Общие положения

1. Принципы отнесения основных и сварочных (наплавочных) материалов к новым указаны в разделе 4.4 основного текста настоящего Технического регламента.

2. Порядок получения права на применение новых материалов указан в разделе 4.4 основного текста настоящего Технического регламента.

3. В настоящем Приложении устанавливаются перечень и объем данных, которые должны содержаться в аттестационном отчете.

2. Сведения о новых материалах
Общие положения

4. Для включения новых материалов в качестве разрешенных при изготовлении оборудования и трубопроводов должны быть указаны:

1) общие сведения о материалах;

2) физико-механические свойства;

3) характеристики сопротивления хрупкому разрушению;

4) характеристики циклической прочности;

5) характеристики длительной прочности и ползучести;

6) характеристики коррозионной стойкости.

Общие сведения

5. Для основного металла должны быть представлены следующие сведения:

1) химический состав (с указанием содержания вредных примесей);

2) вид и способ получения полуфабрикатов;

3) предельная температура, до которой разрешается использовать материал, Т_mах;

4) рабочие среды, в которых разрешается использовать материал;

5) термическая обработка;

6) предельный допускаемый флюенс нейтронов (если материал предназначается для работы в условиях нейтронного облучения при флюенсе F > 10²² нейтр./м² (Е > 0,5 МэВ)), а также флюенс нейтронов и температура при испытаниях;

7) данные на полуфабрикаты, использованные при проведении испытаний, номера плавок;

8) схема вырезки образцов из полуфабрикатов;

9) перечень нормативных документов по стандартизации на полуфабрикат;

10) назначение материала.

6. Для сварных и наплавочных материалов должны быть представлены следующие сведения:

1) способ сварки;

2) сочетание сварочных (наплавочных) и основных материалов (по их маркам);

3) химический состав наплавленного металла (металла шва) с указанием пределов содержания элементов и вредных примесей;

4) необходимость и режимы предварительного и сопутствующего подогрева;

5) необходимость, вид и режимы термической обработки сварных соединений и наплавленных изделий;

6) предельный допускаемый флюенс нейтронов (если материал предназначается для работы в условиях нейтронного облучения при флюенсе F > 10²² нейтр./м² (Е > 0,5 МэВ)), а также флюенс нейтронов и температура при испытаниях.

7. Для материалов, предназначающихся для работы в контакте с жидкометаллическим теплоносителем, должны быть представлены данные, характеризующие склонность материалов к обезуглероживанию и локальным разрушениям.

Физико-механические свойства

8. Для основного металла и наплавленного металла (металла шва) должны быть представлены гарантируемые и фактически полученные при испытаниях значения следующих свойств:

1) предел прочности R_m;

2) предел текучести R_Р0,2;

3) относительное удлинение А5;

4) относительное сужение z.

9. Для сварного соединения должны быть представлены гарантируемые и полученные при испытаниях значения предела прочности и угла загиба.

10. Указанные в пп. 8 и 9 характеристики должны быть определены в пределах температур от 20^оС до Т_mах через каждые 50^оС, а также при температурах (Т_mах + 25)^оС и (Т_mах + 50)^оС. Угол загиба сварного соединения определяется только при температуре 20^оС.

11. Для основных материалов, наплавленного металла (металла шва) и сварных соединений, антикоррозионной наплавки, предназначенных для работы в условиях нейтронного облучения, должны быть представлены данные по изменению механических свойств по п. 8 и 9 (кроме угла загиба) при температурах 20^оС, 270^оС и Т_mах при максимальном допускаемом для рассматриваемого материала флюенсе нейтронов.

12. Для предлагаемых новых материалов должно быть подтверждено отсутствие снижения механических свойств (в условиях отсутствия нейтронного облучения) ниже гарантируемого уровня за полный ресурс эксплуатации, или должны быть представлены количественные данные, характеризующие изменение механических свойств во времени.

13. Для основного металла и наплавленного металла (металла шва) должны быть представлены полученные при испытаниях значения следующих физических характеристик:

1) модуль упругости Е;

2) коэффициент линейного расширения а;

3) коэффициент теплопроводности Л;

4) плотность ү.

14. Указанные в п. 13 характеристики должны быть определены в пределах температур от 20^оС до Т_mах через каждые 100^оС, а также при температуре (Т_mах + 50)^оС.

Характеристики сопротивления хрупкому разрушению

15. Для основного металла, металла шва и околошовной зоны должны быть определены:

1) температурная зависимость вязкости разрушения в диапазоне температур от (Т_k - 100)^оС до (Т_k + 50)^оС (при температурах, превышающих Т_k, допускается представление значений К_Ic, полученных пересчетом по критическим значениям контурного интеграла I_Ic);

2) критическая температура хрупкости материала в исходном состоянии Т_k0;

3) сдвиг критической температуры хрупкости вследствие температурного старения /\Т_Т;

4) сдвиг критической температуры хрупкости вследствие влияния циклической повреждаемости /\T_N;

5) сдвиг критической температуры хрупкости вследствие влияния облучения /\Т_F.

6) Указанные в п. 15 значения T_k0, /\T_T, /\T_N, /\T_F должны определяться по методикам, приведенным в методиках расчета на прочность оборудования и трубопроводов АС.

17. Для предлагаемого нового материала должно быть подтверждено, что взаимодействие его с рабочей средой не приводит к снижению характеристик сопротивления хрупкому разрушению ниже гарантируемого в аттестационном отчете уровня, или должны быть представлены количественные данные, отражающие характер этого взаимодействия.

Представление указанных данных не требуется для не подвергавшихся нейтронному облучению (F < 10²² нейтр./м² при Е > 0,5 МэВ) материалов с пределом прочности не более 590 МПа (60 кгс/мм²) при температуре 20^оС, а также для любых материалов, защищенных со стороны рабочей среды антикоррозионным покрытием.

18. Представление характеристик, указанных в пп. 15 и 17 не требуется для материалов, предназначенных для изготовления изделий, не подвергающихся нейтронному облучению (F < 10²² нейтр./м² при Е > 0,5 МэВ), в следующих случаях:

1) при толщине деталей не более 25 мм для материала с пределом текучести при температуре 20^оС до 295 МПа (30 кгс/мм²) включительно;

2) при толщине деталей не более 16 мм для материала с пределом текучести при температуре 20^оС свыше 295 МПа (30 кгс/мм²);

3) для материалов, изготовленных из коррозионно-стойких сталей аустенитного класса и цветных сплавов.

Характеристики длительной прочности, пластичности и ползучести

19. Сведения по длительной прочности, пластичности и ползучести представляются в тех случаях, когда максимальная температура, при которой может использоваться новый материал, превышает следующие температуры (в дальнейшем обозначаются Т_п):

450^оС - для коррозионно-стойких сталей аустенитного класса, хромоникелевых сплавов и жаропрочных хромомолибденовых сталей;

350^оС - для углеродистых и легированных сталей (кроме жаропрочных хромомолибденовых сталей);

250^оС - для циркониевых сплавов;

20^оС - для алюминиевых и титановых сплавов.

20. Для основных материалов и наплавленного металла (металла шва) должны быть представлены гарантируемые и полученные при испытаниях значения пределов длительной прочности и пластичности.

21. Для сварных соединений должны быть представлены только гарантируемые и фактически полученные при испытаниях значения пределов длительной прочности.

22. Характеристики, указанные в пп. 20 и 21, должны быть представлены в диапазоне температур от Т_п (см. п. 2.1.2) до Т_mах через каждые 50^оС, а также при температурах (Т_mах + 25)^оС и (Т_mах + 50)^оС.

Характеристики длительной прочности должны быть представлены при испытаниях продолжительность до 2 х 10⁴ ч. При этом гарантированные значения должны быть представлены в пределах от 1 х 10⁴ до 2 х 10⁵ ч.

23. Для основных материалов и металла шва при температурах, указанных в п. 22, должны быть представлены изохронные кривые деформирования в координатах напряжения - деформации для 10, 30, 10², 3 х 10², 10³, 3 х 10³, 10⁴, 3 х 10⁴, 10⁵, 2 х 10⁵ ч.

24. Для материалов, предназначенных для работы в условиях нейтронного облучения, должны быть представлены коэффициенты или зависимости, отражающие влияние облучения на характеристики длительной прочности, пластичности и ползучести.

25. Должно быть подтверждено, что контакт материала с рабочей средой не снижает характеристики длительной прочности, пластичности и ползучести ниже гарантированных значений, или представлены данные, отражающие влияние рабочих сред.

26. Необходимые испытания должны проводиться по методикам, указанным в соответствующих методиках расчета на прочность оборудования и трубопроводов АС.

Характеристики циклической прочности

27. Для основных материалов, их сварных соединений и антикоррозионных наплавок, предназначенных для работы при температурах ниже Т_п (см. п. 19), должны быть представлены кривые усталости при гарантированных значениях характеристик прочности и пластичности для основного металла и коэффициенты снижения циклической прочности сварных соединений при температурах 20^оС и Т_mах.

28. Для основных материалов и их сварных соединений и антикоррозионных наплавок, предназначенных для работы при температурах выше Т_п, должны быть представлены кривые усталости и коэффициенты снижения циклической прочности сварных соединений для гарантированных характеристик кратковременной и длительной прочности и пластичности с учетом времени эксплуатации материала в интервале циклов от 10² до 10⁷.

Указанные кривые должны быть представлены в интервале температур от Т_п до (Т_mах + 50)^оС через каждые 50^оС.

29. При представлении нового материала должно быть подтверждено отсутствие снижения циклической прочности вследствие контакта с рабочими средами, деформационного старения, наводороживания, нейтронного облучения или должны быть представлены количественные данные по учету влияния этих факторов на циклическую прочность для расчетных температур и интервала их изменения в процессе нагружения при заданных числе циклов и длительности эксплуатации. Если материал предназначен для работы в условиях, когда влияние того или иного фактора из числа вышеперечисленных заведомо отсутствует, то это должно быть специально указано в отчете об аттестационных испытаниях и представление соответствующих данных в этом случае не требуется.

Характеристики коррозионной стойкости

30. При представлении новых материалов должны быть указаны:

1) для основного металла и его сварных соединений - значения скорости сплошной коррозии и характер сопротивления язвенной коррозии (развитие глубины язв), а также коррозии под напряжением в рабочих средах при предполагаемых режимах эксплуатации (включая стояночные режимы).

2) для коррозионно-стойких сталей и их сварных соединений дополнительно к данным по п. 1 - подтверждение стойкости против межкристаллитной коррозии.

Требования к оформлению аттестационных отчетов

31. После завершения испытаний должен быть представлен отчет, содержащий данные исследований и гарантированные характеристики, предусмотренные разделом 2 настоящего Приложения, а также стандарты или технические условия на полуфабрикат и сварочные материалы.

32. Все сведения, характеристики и показатели должны представляться в виде таблиц, графиков и сопроводительного текста с указанием методик проведения испытаний (или ссылок на документы, где содержится описание методик), типов образцов, зон их вырезки, ориентации в полуфабрикате или сварном соединении.

33. Допускается в зависимости от предполагаемых условий эксплуатации материала с учетом степени отличия (сходства) характеристик новых и аналогичных допущенных к применению материалов сокращать объем сведений по сравнению с полным объемом, предусмотренным настоящим приложением.

34. Количество проведенных кратковременных и длительных испытаний, их продолжительность, а также число исследованных плавок, типоразмеров полуфабрикатов должно быть достаточным для достоверного определения соответствующих характеристик, их зависимости от температуры и других факторов, оценки пределов разброса данных с учетом влияния допускаемых отклонений в химическом составе материалов и в технологии изготовления полуфабрикатов и изделий.

35. Рекомендуется до проведения испытаний составить программу аттестационных испытаний и согласовать ее с уполномоченным органом.

Приложение 4 к Техническому регламенту

АКТ
обследования дефектного узла

1. В акте обследования дефектного узла должны содержаться следующие сведения:

1) дата аварии или обнаружения дефекта;

2) наименование изделия, сборочной единицы или детали;

3) номер чертежа сборочной единицы или детали;

4) марка металла детали в месте дефекта;

5) срок службы изделия до обнаружения дефекта;

6) признаки, по которым обнаружен дефект;

7) условия эксплуатации: среда, рабочее давление, температура, параметры режимов, число циклов каждого из переходных режимов, число гидравлических испытаний, флюенс нейтронов, интенсивность и спектр потока нейтронов (для изделий, находившихся под воздействием потока нейтронов с Е > 0,5 МэВ), характер напряженного состояния и его изменение в процессе эксплуатации (с указанием конкретных параметров эксплуатации в различные промежутки времени), случаи нарушения нормальных условий эксплуатации и аварийные ситуации, состав внешней среды, воздействовавшей на поврежденную поверхность, время контакта среды с поверхностью при различных температурах;

8) оценка общего состояния поверхности поврежденного металла;

9) место расположения, характер, размеры (протяженность, глубина, раскрытие) и конфигурация дефекта;

10) методы, применявшиеся при обследовании;

11) фотографии, слепок или схематическое изображение дефекта;

12) результаты лабораторных испытаний по определению механических свойств;

13) результаты металлографических исследований;

14) причины повреждения металла;

15) случаи повреждения этого или аналогичного узла ранее;

16) мероприятия по ликвидации дефекта и предотвращению подобных повреждений при дальнейшей эксплуатации;

17) номера протоколов и заключений.

2. Подписи:

1) Лицо, ответственное за исправное состояние и безопасную эксплуатацию оборудования и трубопроводов по приказу администрации АС

2) Начальник подразделения (цеха)

3) Начальник лаборатории металлов

3. Дата

Приложение 5 к Техническому регламенту

Выписка
из заводского сертификата на обследованный дефектный узел

В выписке должны содержаться следующие сведения:

1) наименование узла;

2) характерные размеры (номинальный наружный диаметр, толщина стенки, параметры резьбы, толщина листа и т.п.);

3) предприятие-изготовитель и заводской номер;

4) способ изготовления;

5) номер плавки, поковки, отливки и т.п.;

6) окончательный режим термической обработки;

7) химический состав;

8) механические и технологические свойства (предел текучести, предел прочности, относительное сужение, относительное удлинение);

9) ударная вязкость, технологические пробы;

10) балльность по неметаллическим включениям;

11) результаты металлографического анализа.

Примечание. Указанные данные должны представляться как для основного металла, так и для сварных соединений и антикоррозионных наплавок (если они имеются в дефектном узле).

Подпись:

Начальник лаборатории металлов

"Атом станцияларының ядролық және радиациялық қауіпсіздігі" техникалық регламентін бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 1 шілдедегі № 683 Қаулысы. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 25 қыркүйектегі № 588 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) қаулысымен

Ескерту. Күші жойылды – ҚР Үкіметінің 25.09.2017 № 588 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) қаулысымен
РҚАО-ның ескертпесі.
ҚР мемлекеттік басқару деңгейлері арасындағы өкілеттіктердің аражігін ажырату мәселелері бойынша 2014 жылғы 29 қыркүйектегі № 239-V ҚРЗ Заңына сәйкес ҚР Энергетика министрінің 2017 жылғы 20 ақпандағы № 60 бұйрығын қараңыз.
"Техникалық реттеу туралы" Қазақстан Республикасының 2004 жылғы 9 қарашадағы Заңына сәйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:
1. Қоса беріліп отырған "Атом станцияларының ядролық және радиациялық қауіпсіздігі" техникалық регламенті бекітілсін.
2. Осы қаулы алғаш рет ресми жарияланған күнінен бастап бір жыл өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрі	К. Мәсімов

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 1 шілдедегі № 683 қаулысымен бекітілген

"Атом станцияларының ядролық және радиациялық қауіпсіздігі"
техникалық регламенті
1. Қолданылу саласы

1. Осы "Атом станцияларының ядролық және радиациялық қауіпсіздігі" техникалық регламенті (бұдан әрі - Техникалық регламент) атом станцияларының (бұдан әрі - AC) ядролық және радиациялық қауіпсіздігін қамтамасыз етуге қойылатын талаптарды белгілейді.
2. Осы Техникалық регламенттің талаптары қолданылатын жабдықтар мен құбыржолдар мынадай қауіпсіздік сыныптарына жатады:
1) 1-қауіпсіздік сыныбы. 1-қауіпсіздік сыныбына істен шығуы персоналды және (немесе) халықты сәуле алуға, радиоактивті заттардың шығарындысының (тастандысының) қоршаған ортаға жобадағы авариялар үшін белгіленген шектен артық шығуына әкеліп соғатын жобадан тыс авариялардың бастапқы оқиғалары болуы мүмкін элементтер жатады;
2) 2-қауіпсіздік сыныбы. 2-қауіпсіздік сыныбына істен шығуы жобадағы аварияларға әкеп соғатын бастапқы оқиға болуы мүмкін элементтер жатады;
3) 3-қауіпсіздік сыныбы. 3-қауіпсіздік сыныбына 1 және 2-сыныптарға жатқызылмаған элементтер; істен шыққан жағдайларда құрамындағы радиоактивті және (немесе) улы заттар үй-жайларға және (немесе) қоршаған ортаға түсуі, нормативтік құжаттарға сәйкес белгіленген деңгейден асып түсуі мүмкін элементтер; персоналды және халықты радиациялық қорғауды қамтамасыз етуді бақылау функцияларын орындайтын элементтер жатады.
3. Жабдықтар мен құбыржолдардың нақты номенклатурасын олардың қауіпсіздік сыныптарына тиесілілігін көрсете отырып, АС-ты әзірлеушілер жоба сатысында белгілейді.
4. Құрамына әртүрлі топтардың бұйымдары (бөлшектері, құрастыру бірліктері) кіретін жабдық пен құбыржолдар талаптары анағұрлым жоғары топқа жатады.
5. АС-ты қалыпты пайдалану жағдайында, авариялар кезінде және аварияның зардаптарын жою кезінде персонал, халық және қоршаған орта үшін радиациялық-қауіпті факторлар сыртқы гамма, бета, нейтрондық сәулелер, радиоактивті газдар мен аэротозаңдардың ағзаға тыныс жолдары арқылы түсуі, радиоактивті заттармен ластанған үй-жайлардың, өндірістік жабдықтар мен құралдардың, орамалардың, арнайы киімнің және қосымша жеке қорғаныс құралдарының үстіңгі қабаттары, сондай-ақ АС-ты пайдалану кезінде пайда болатын газ тәрізді, сұйық және қатты радиоактивті қалдықтар болып табылады.
6. Ядролық отын мен оның бөлшек өнімдері, жылу тасушының, конструкцияның және реактор бөлшектерінің, олардың тоттанған өнімдерінің реттелген белсенділігі, белсенді аймақта сәулеге ұшыраған материалдар мен үлгілер, үй-жайлардың, өндірістік құрал-жабдықтардың, орамалардың, арнайы киімдер мен қосымша жеке қорғаныс құралдарының радиоактивті заттармен былғанған үстіңгі қабаттары әртүрлі энергиялардың гамма, бета сәуле шығарғыштарының сыртқы сәулелену көздері болып табылады.
7. Реактордың белсенді аймағы нейтрондық сәуле шығару кезі болып табылады. Бұл ретте шапшаң нейтрондардан бастап жылулық нейтрондарға дейінгі бүкіл спектр іске асырылады. Реактор жұмыс істеп тұрған кезде реактор залының үй-жайында және нейтрон шоқтарын қорғаудан шығару кезінде эксперименттік арналарға жақын жерлерде нейтрондардың әсері болуы мүмкін. Тоқтатылған реакторда іске қосу көздері, сондай-ақ олардың технологиялық жабдықты тексеру және жөндеу кезінде бұзылған жағдайындағы трансурандық изотоптары бар ампулалар нейтрон көздері болуы мүмкін.
8. Ядролық отын, активтендірілген жылу тасушы, технологиялық нұсқаларда орналастырылатын сәуле шығаратын материалдар радиоактивті аэрозол көздері болып табылады.
9. Радиоактивті газдардың көздері мыналар:
1) реактор жүйелерінің конструктивті қуыстарын толтыратын, немесе технологиялық мақсаттар үшін пайдаланылатын газдарда, сұйықтарда және жылу тасушыларда қоспа ретінде кездесетін ауадағы, 40-аргон сәулелену кезінде түзілетін аргон-41;
2) ксенон, криптон, йод және т.б. сияқты бөлінудің жарықшақ газ тәріздес және жеңіл ұшып кететін өнімдері. Конструкциялардың тұмшалануы бұзылған кезде немесе технологиялық желдеткіш жүйесінің жеткіліксіз тиімді жұмыс істеуі кезінде олардың жұмыс аймағының ауасына бөліну көзі ретінде реактордың белсенді аймағы, жылу тасушының контуры және газ жүйелері қызмет етеді;
3) жылу тасушыны және кідірткішті белсендіру өнімдері.

2. Терминдер мен анықтамалар, белгілер мен қысқартулар

10. Осы Техникалық регламентте Қазақстан Республикасының техникалық реттеу және атом энергиясын пайдалану саласындағызаңнамасына сәйкес терминдер, сондай-ақ мынадай терминдер қолданылады:
1) авария - радиоактивті өнімдердің және (немесе) иондаушы сәулелердің қауіпсіз пайдаланудың белгіленген шегінен асатын мөлшерде қалыпты пайдалану үшін жобада көзделген шекарадан шығуы байқалған AC пайдаланудың бұзылуы;
2) авариялық жағдай - АС-тың қауіпсіз пайдалану шектерінің және (немесе) жағдайларының аварияға ұласпаған бұзылуымен сипатталатын жағдайы;
3) AC әкімшілігі - АС-ты пайдалану құқықтары, міндеттері берілген және жауаптылығы жүктелген басшылар мен басқада лауазымды тұлғалар;
4) AC қатаң режим аймағы - персоналға сыртқы сәулеленудің әсер етуі, әуе кеңістігінің радиоактивті газдармен және аэротозаңмен ластануы, құрылыс конструкцияларының және жабдықтардың үстіңгі қабаттарының радиоактивті заттармен ластануы мүмкін үй-жай, ғимарат немесе құрылыс;
5) АС-тың еркін режим аймағы - персоналға иондаушы сәуленің әсері іс жүзінде болмайтын және дербес дозиметрлік бақылауды жүзеге асыру талап етілмейтін үй-жай, ғимарат;
6) атом станциясы (AC) - берілген қолдану режимдері мен жағдайларында энергия (электр және/немесе жылу) өндіруге арналған және жобада айқындалған аумақтың шегінде орналасқан ядролық қондырғы, онда осы мақсатты жүзеге асыру үшін ядролық реактор (реакторлар) және қажетті персоналмен бірге қажетті жүйелер, құрылғылар, жабдықтар мен құрылыстар кешені пайдаланылады;
7) атқарушы тетік - ядролық реактордың реактивтілігіне әсер ету органының жағдайын өзгертуге арналған және жетек пен жалғастырып тұратын буыннан тұратын құрылғы;
8) жабдық - ыдыстар, сорғылардың корпустары және арматура;
9) жобадан тыс авария - жобалық аварияларда ескерілмейтін бастапқы оқиғалардан туындаған немесе жобалық авариялармен салыстырғанда жекелеген істен шығудан тысқары қауіпсіздік жүйелерінің қосымша істен шығуларымен, персоналдың қате шешімдерінің іске асырылуымен бірге жүретін авария;
10) жобалық авария - жобада ол үшін бастапқы оқиғалар мен түпкілікті жағдайлар айқындалған және қауіпсіздік жүйелерінің жекелеген істен шығу принципін немесе персоналдың бастапқы оқиғаларға қатысы жоқ жалғыз қателігін ескере отырып, осындай авариялар үшін белгіленген шекте оның зардаптарын шектейтін қауіпсіздік жүйелері көзделген авария;
11) жұмысқа қабілеттілік - жабдықтардың, құбыржолдардың ұйғарылған пайдалану шектері мен жағдайларында белгіленген уақыт кезеңінің ішінде белгіленген функцияларды қанағаттанарлық орындауға қабілеттілігі;
12) нақты іске қосу - реакторды ядролық отынмен толтыруды, реактордың сыни жағдайға жетуін және реактордан бөлінетін жылу табиғи жылу ысырабының (шашыраудың) есебінен жүзеге асырылатын қуат деңгейінде қажетті физикалық эксперименттерді орындауды қамтитын ядролық реакторды пайдалануға беру кезеңі;
13) конфигурация тәуекелін басқару - пайдалану конфигурациясы, жөндеу жұмыстары мен кезеңдік бақылау сынақтарын мұқият теңгерімдеу арқылы тәуекелді барынша азайту мақсатында жүйелер мен жабдықтардың конфигурациясын нақты уақытта басқару түжырымдамасы;
14) реактивтілікке әсер ету органы - қатты толтырғышы бар, жағдайдың өзгеруімен ядролық реактордың реактивтілігін өзгерту қамтамасыз өтілетін элементтер түріндегі құрылғы;
15) реакторлық қондырғы - реакторды және онымен тікелей байланысты оны қалыпты пайдалану және қауіпсіз жағдайда ұстау үшін қажет жүйелерді қамтитын ядролық энергияны жылу энергиясына айналдыруға арналған АС-тың жүйелер мен элементтер кешені;
16) энергетикалық іске қосу - атом станциясын пайдалануға беру кезеңі, бұл кезде AC жобаға сәйкес энергия өндіре бастайды және өнеркәсіптік пайдалану үшін белгіленген деңгейге дейінгі қуат деңгейлерінде AC жұмысын тексеру жүзеге асырылады;
17) ядролық авария - басқаруға көнбейтін өзіне-өзі дем беретін тізбекті ядролық бөліну реакциясының туындауы салдарынан болған авария;
18) ядролық реактор - жылу энергиясын өндіру мақсатында басқарылатын тізбекті ядролық реакциясын жүзеге асыруға арналған құрылғы.

3. Қазақстан Республикасының нарығына айналымға шығару шарттары

11. Ядролық және радиациялық қауіпсіздік талаптарын, осы Техникалық регламентте және атом энергиясын пайдалану саласындағы басқа да техникалық регламенттер мен қауіпсіздік туралы өзге техникалық регламенттерде белгіленген өлшемдерді қанағаттандыратын АС-ты Қазақстан Республикасының нарығына айналымға шығару рұқсат етіледі.
12. AC қауіпсіздігі ұйымдық және техникалық іс-шаралар жүйесін дәйектілікпен іске асыру арқылы қамтамасыз етілуі тиіс, олар мыналар:
1) АС-ты осы техникалық регламенттің, ережелердің, стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттардың және AC әкімшілігі бекіткен технологиялық регламенттер мен нұсқаулықтар талаптарына сәйкес пайдалану;
2) қалыпты және авариялық жағдайларда іс-әрекеттер жасау үшін персоналды іріктеу және онымен жұмысты ұйымдастыру, ұйымдардың, басшылар мен орындаушылардың деңгейінде қауіпсіздік мәдениетін қалыптастыру;
3) қажетті техникалық қызмет көрсету және ресурсы таусылған жабдықты ауыстыру жолымен қауіпсіздік үшін маңызды жүйелерді жарамды күйінде ұстау;
4) ақауларды уақтылы диагностикалау және қалыпты жұмыстан ауытқуларды табу мен оларды жою жөніндегі шараларды қабылдау;
5) пайдалану және бақылау нәтижелерін құжаттандырудың тиімді қолданылатын жүйесін ұйымдастыру;
6) аварияларды басқару және алдын алу қолдан келмеген авариялардың зардаптарын жұмсарту жөніндегі іс-шараларды әзірлеу және жүзеге асыру;
7) қауіпсіздікті оқшаулау жүйелерін жобадан тыс авариялар кезіндегі бұзылулардан қорғау және олардың жұмысқа қабілеттілігін қолдау бойынша іс-шаралар әзірлеу және жүзеге асыру;
8) AC алаңындағы персоналды және одан тысқары жерлердегі халықты қорғау жөніндегі авариялық іс-шаралар жоспарларын әзірлеу және қажет болған жағдайда дәйектілікпен жүзеге асыру;
9) АС-ты пайдалану жұмыстарының барлық түрлерінің, техникалық қамтамасыз ету және жөндеу жұмыстарының сапасын қамтамасыз ету бағдарламаларын әзірлеу және дәйектілікпен іске асыру.

4. Қауіпсіздікті қамтамасыз етудің және басқарудың жалпы
ережелері
Құжаттамаларға және жұмыстарды ұйымдастыруға
қойылатын талаптар

13. AC әкімшілігі:
1) тұрақты және уақытша құжаттардың сыныптамасын;
2) қолданыстағы талаптарды ескере отырып, сақтау мерзімдерін көрсетуді;
3) құжаттамаға өзгерістер енгізу мен жаңарту тәртіптерін белгілеуді;
4) толықтығын тексеруді қоса алғанда түсімдерді бақылауды;
5) іздестіру, қол жеткізу және жою тәртібін;
6) өрт қауіпсіздігі шараларын қоса алғанда сақтауды;
7) құжаттамалардың қайталануын және жеке-жеке жерлерде сақтауды;
8) олардың жағдайының нашарлауының алдын алу шараларын қоса алғанда, құжаттардың сақталуын;
9) іріктемелі бақылау мен инспекция арқылы дүркін-дүркін тексеруді қамтамасыз ететін жобалық, құрамалау және пайдалану құжаттамаларын басқару жүйесін құруға тиіс.
14. Құжаттаманы басқару:
1) жобалық материалдарға;
2) қауіпсіздікті талдауға;
3) жабдықтар мен материалдарды жеткізуге;
4) нақты салынған қондырғылардың сызбаларына;
5) дайындаушы кәсіпорындардың құжаттамаларына;
6) пайдалануға беруге қатысты құжаттарға;
7) пайдалану деректеріне;
8) оқиғаларға, оқыс оқиғалар мен аварияларға;
9) радиоактивтік және басқа арнайы материалдарға бөлінетіндерді есепке алу мен бақылауға;
10) техникалық қызмет көрсетуге, сынақтарға, қадағалау мен инспекцияларға;
11) жүзеге асырылған түрлендіруге;
12) сапаны қамтамасыз етуге;
13) персоналдың біліктілігіне, лауазымына, медициналық тексерулер мен дайындығына;
14) химиялық-технологиялық режимге;
15) кәсіби сәулеленуді бақылауға;
16) дозиметрлік тексеруге;
17) эффлюенттердің шығарындылары мен тастандыларына;
18) қоршаған ортаның мониторингіне;
19) радиоактивтік материалдар мен қалдықтарды сақтау мен тасымалдауға;
20) кезеңдік бағалаулар мен қауіпсіздік жағдайы туралы есептерге;
21) пайдаланудан алуға қатысты құжаттарды қамтуға тиіс.
15. АС-тың жобалық құжаттамасы атом энергиясын пайдалану саласындағы уәкілетті органмен және олардың құзыреттеріне сәйкес басқа уәкілетті органдармен заңнамада белгіленген тәртіппен келісілуге тиіс. Бекітілген жобадан ауытқу, AC қауіпсіздігіне әсер ететін құрамды, конструкцияны және (немесе) сипаттамалары мен жүйелерін өзгерту, сондай-ақ AC жобасында белгіленген пайдалану шектері мен шарттарын өзгерту уәкілетті органның техникалық шешімдерімен ресімделуге және оларды АС-та қолданысқа енгізгенге дейін келісілуге тиіс.
16. Жобалық және конструкторлық құжаттамалардың барлық өзгерістерін, жабдықтар мен құбыржолдарды дайындау, монтаждау және пайдалану кезінде туындайтын қажеттілікті аталған құжаттаманы әзірлеуші ұйым жүзеге асыруға және уәкілетті органға хабарлауға тиіс. Енгізілетін өзгерістер конструкторлық (жобалық) құжаттамада және дайындаушы кәсіпорын мен монтаждау ұйымынның АС пайдаланушы ұйымға беретін құжаттамасында, соның ішінде жабдық пен құбыржолдардың паспорттарында көрсетілуге тиіс.
17. Импорт бойынша жеткізілетін жабдық пен құбыржолдарға арналған конструкторлық құжаттама (және оған барлық өзгерістер) белгіленген заңнамалық тәртіппен олардың сәйкестігін растау тәртібін өтуге, ал арнайы қабылдауға жататын жабдық пен құбыржолдар уәкілетті органмен келісілуге тиіс.
18. Жабдықтың жалпы түрлерінің сызбаларында немесе құрастырылатын сызбаларда, сондай-ақ құбыржолдардың сызбаларында олардың қауіпсіздіктің тиісті сыныбына тиесілілігі көрсетілуге тиіс.
19. АС пайдаланушы ұйым жабдықты дайындаушы кәсіпорыннан жеткізілетін жабдықпен бірге паспортты, сондай-ақ бұйымға арналған стандарттау жөніндегі тиісті нормативтік құжаттарда көрсетілген көлемде құжаттаманы беруге тиіс. Бұл ретте арматураның паспорты мен сақтандырғыш клапандар тиісті жабдық пен құбыржолдардың паспорттарына қоса берілуі тиіс.
20. Жинақтайтын аспаптар, арматура және сақтандырғыш құрылғылар оларды монтаждау, жөндеу және пайдалану жөніндегі нұсқаулықтармен қамтамасыз етілуі тиіс.
21. АС-ты пайдаланушы ұйым АС-қа тиісті жұмысты орындаған кәсіпорындардан (ұйымдардан) құбыржолдардың бөлшектері мен құрастыру бірліктерін дайындау туралы куәлікті немесе (және) құбырларды монтаждау туралы куәлік пен ыдыстарды монтаждау туралы куәлікті алуға тиіс.
22. Жабдыққа арналған паспорттардың нысандары мен өзге де куәліктерді конструкторлық ұйыммен және уәкілетті органмен келісім бойынша дайындаушы кәсіпорын белгілейді.
23. AC әкімшілігі тапсырылатын құжаттамалардың негізінде осы Техникалық регламенттің 1-қосымшасында келтірілген нысан бойынша құбыржолдарға паспорттар жасауға тиіс.
24. Технологиялық регламент АС-тың қауіпсіздігіне әсер ететін қауіпсіз пайдалану ережелері мен негізгі тәсілдерін, қауіпсіз пайдаланудың шектері мен шарттарын, операцияларды орындаудың жалпы тәртібін айқындайтын құжат болып табылады.
25. Технологиялық регламентті АС-ты жобалаушы ұйым әзірлейді, уәкілетті органмен келісіледі және АС әкімшілігі бекітеді.
26. AC әкімшілігі қолданыстағы талаптардың, жобалық және конструкторлық құжаттамалардың негізінде бекітілген технологиялық регламентті жабдықтар мен құбыржолдарды уәкілетті органда тіркегенге дейін оларды пайдалану жөніндегі нұсқаулықтың әзірлемесін қамтамасыз етуге тиіс.
27. Жабдықтарды, құбыржолдар мен жүйелерді пайдалану жөніндегі нұсқаулық мыналарды:
1) іске қосуға дайындық тәртібін, қалыпты пайдалану кезіндегі іске қосу, тоқтату және техникалық қызмет көрсету;
2) персоналдың жабдықтар мен жүйелер бұзылған және істен шыққан кездегі әрекетін;
3) жүйелерді, жабдықтар мен құбыржолдарды жөндеуге шығару тәртібін;
4) жабдық пен құбырлар дереу ажыратылуға тиіс жағдайлардың тізбесін;
5) жабдықтар мен құбыржолдарды жоспарлы тәртіппен ажыратуға шаралар қолдануға тиісті жағдайлардың тізбесін қамтуға тиіс.
28. Пайдалану жөніндегі нұсқаулықтар АС-та іске қосу-реттеу жұмыстарының нәтижелері бойынша түзетілуі тиіс.
29. AC әкімшілігі әр жұмыс орны бойынша техникалық құжаттамалардың тізбесін бекітуге тиіс. Пайдалану нұсқаулықтары аталған тізбеге сәйкес жұмыс орындарына беріледі. Қызмет көрсетуші персонал қол қойып нұсқаулықпен танысады.
30. Жүйелерді, жабдықтар мен құбыржолдарды пайдалану жағдайлары немесе талаптары өзгерген жағдайда нұсқаулыққа тиісті өзгерістер енгізілуі тиіс, ол туралы өкімдер журналына жазылады. Өзгерістер қол қоюға қызмет көрсетуші персоналға дейін жеткізіледі.
31. Технологиялық регламент пен пайдалану нұсқаулықтары мезгіл-мезгіл, бірақ 3 жылда кемінде бір рет қайта қаралуы және жиналған тәжірибені ескере отырып жаңартылуға тиіс.
32. Қолданыстағы жабдықтар мен құбыржолдарға пайдаланудың технологиялық регламентінде көзделмеген әр алуан түрдегі зерттеулер мен тәжірибелер жүргізу AC әкімшілігі бекіткен және уәкілетті органмен және іске қосылған жабдықтарды әзірлеуші ұйымдармен келісілген арнайы бағдарламалармен ғана жүзеге асырылады.
33. Жабдықтар мен құбыржолдардың паспортта көрсетілген қызмет мерзімін ұзарту AC әкімшілігі әзірлейтін техникалық шешіммен ресімделеді.
34. Қызмет мерзімін ұзартуға арналған техникалық шешімге беріктікке есеп, қызмет мерзімін ұзарту мүмкіндігін растайтын, металдың жай-күйін тексеру актілері және ұзартылатын қызмет мерзімінің ішінде жабдықтар мен құбыржолдардың жұмысқа қабілеттілігін қамтамасыз етуді растайтын актілер қоса тіркелуі тиіс. Техникалық шешім жабдықтарды әзірлеуші ұйымдармен және дайындаушы кәсіпорындармен, мамандандырылған материалтану ұйымымен, уәкілетті органмен келісіледі және AC әкімшілігі бекітеді.
35. АС-та іске қосу-реттеу жұмыстарының кезеңінен бастап жабдықтардың жұмыс циклдерінің көлемін, нейтрондар флюенсін, қуатпен істелетін жұмыс уақытының және беріктікке есептеу мен техникалық жағдайларға сәйкес оның ресурстық пайдалану мерзімін анықтайтын басқа параметрлерінің есебін жүргізуі тиіс.
36. AC әкімшілігі әр ядролық реакторға осы Техникалық регламентке 2-қосымшаға сәйкес уәкілетті органның паспортын жасайды.
37. Құрылыс басталар алдында AC әкімшілігі ғимараттар мен құрылыстарды бақылайтын бөлімшелер құрады және АС-тың өндірістік ғиматтары мен құрылыстарын пайдалану жөнінде нұсқаулықтар әзірлейді.
38. AC әкімшілігі жобада белгіленген санға, біліктілік және тәжірибе деңгейіне сәйкес оперативті, пайдалану және жөндеуші персоналдың барлық санаттарын жинақтауды қамтамасыз етуі тиіс.
39. AC әкімшілігі қауіпсіздікті қамтамасыз етуге байланысты оны қызметке тағайындау алдында персоналдың дайындық бағдарламасын әзірлеуі және жүзеге асыруы тиіс. Кадрларды даярлау бағдарламасы персоналдың құзыреттілігін дүркін-дүркін тексеруді және жүйелі негізде біліктілігін арттыруды алдын ала ескеруі тиіс.
40. Аудиторияларда дайындалу үшін және жеке сабақ үшін қажетті оқу-әдістемелік база, пайдаланудың, жөндеудің және қызмет көрсетудің нақты жағдайларын қалпына келтіретін тренажерлер қамтамасыз етілуі тиіс.
41. Әрбір AC үшін атом станцияларының персоналын дайындауға арналған қажетті техникалық құралдармен жарақтандырылған оқу-жаттығу пунктін салу көзделуі тиіс.
42. АС-тың оқу-жаттығу пункті жұмыс істеуді I (бірінші) блокты нақты іске қосу басталған күннен кешіктірмей бастауы тиіс.
43. АС персоналы оқыс оқиғалар мен авариялардың негізгі себептерін анықтау бойынша, олардың қайталануын болдырмау мақсатында түзету шараларын белгілеу және жүзеге асыру бойынша, сондай-ақ жоспардан тыс аварияларды басқару бойынша арнайы дайындықтан өтуі тиіс.
44. AC персоналын жинақтау, дайындау мен білімін тексеру және дербес жұмысқа рұқсаттама іске қосу-реттеу жұмыстары басталғанға дейін аяқталуы тиіс.
45. Жедел персонал (ауысым құрамына енгізілген персонал) жыл сайын жұмыс орнын және әрбір алты айда АС-та қолданыстағы нұсқаухаттарды өзінің лауазымдық қызметінің шегінде білуге аттестаттаудан өтеді.
46. АС-тың қауіпсіздігін қамтамасыз етуге ықпал ететін функцияларды орындайтын персонал белгіленген тәртіппен уәкілетті органда аттестаттаудан өтеді.

AC жұмысындағы аварияларды, істен шығуларды және
жолсыздықтарды тексеру

47. AC әкімшілігі жабдықтар мен құбыржолдардағы әрбір авария, істен шығу, бүлінулер, ақаулар, авариялық қорғауда жарамсыз болып қалу мен кемшіліктер туралы заңнамада белгіленген тәртіппен атом энергиясын пайдалану саласындағы уәкілетті органға және басқа да уәкілетті органдарға хабарлайды.
48. АС-ты пайдалану кезінде жұмыстағы аварияларды, істен шығулар мен бұзушылықтарды тексеру уәкілетті орган белгілеген тәртіпке сәйкес жүргізіледі.

Материалдар мен жартылай фабрикаттарға қойылатын талаптар

49. Жабдықтар мен құбыржолдардың материалдары қажетті физикалық-химиялық, физикалық-механикалық сипаттамаларын, технологиялығын, дәнекерленгіштігін және қызмет мерзімі ішінде пайдалану жағдайларындағы жұмысқа қабілеттілігін ескере отырып таңдап алынуы тиіс.
50. Негізгі материалдардың (жартылай фабрикаттар мен дайындамалар) сапасы мен қасиеттері стандарттау жөніндегі тиісті нормативтік құжаттардың талаптарын қанағаттандыруға тиіс.
51. Материалдар мен жартылай фабрикаттар дайындаушы кәсіпорында бұйымға арналған техникалық тапсырмаларда белгіленетін номенклатура мен көлем бойынша кіру бақылауына жатады. Материалдардың кіру бақылауы нақты жартылай фабрикаттар мен дайындамаларға арналған стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттардың талаптарына сәйкес жүргізіледі.
52. Материалдарды бақылау әдістері мен көлемі дайындаушы кәсіпорынмен (монтаждық ұйыммен) келісілген жобалау-конструкторлық құжаттамамен анықталады.
53. Басты қондырғы үшін (осы типтің бірінші AC жобасы) негізгі материалдарды бақылау әдістері мен көлемдері мамандандырылған материалтану ұйымымен келісілуі тиіс.
54. Жалатылған және құйылған табақтар ультрадыбысты бақылауға немесе металдың негізгі қабатынан жалатылатын (құйылған) қабатының қабатталуын анықтауды қамтамасыз ететін басқа әдістермен бақылауға тартылуы тиіс. Бұл ретте сапаны бағалау нормалары жалатылған немесе құйылған табақтарға арналған стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттармен белгіленеді.

Жаңа материалдарға қойылатын талаптар

55. Жаңа материалдарға:
1) қолданылуы уәкілетті органмен келісілген стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттарда келтірілмеген негізгі материалдар;
2) оларды ең жоғары ұйғарындыдан асып түсетін температура кезінде қолданған жағдайда стандарттау жөніндегі нормативті құжаттарда белгіленген негізгі материалдар;
3) дәнекерлеудің (ерітудің) нақты тәсілдеріне қарай тиісті маркаларды (маркалар үйлесімін) болаттан (қорытпалардан) жасалған бөлшектерді дәнекерлеу үшін стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттарда көзделмеген дәнекерлеу және еріту материалдары (жабық электродтар, дәнекерленетін және ерітілетін сымдар мен таспалар, флюстер мен қорғауыш газдар) жатады.
56. Жаңа материалдарды пайдалану үшін жаңа материалдарды қолдануға мүдделі ұйым мамандандырылған материалтану ұйымымен келісілген жаңа материалдарды сынау және зерттеу деректері бар есепті, сондай-ақ жартылай фабрикаттар мен дәнекерлеу (еріту) материалдарына арналған стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттарды қосып уәкілетті органға тиісті ұсыныспен жүгінуге тиіс.
57. Жаңа материалдарды қолдануға уәкілетті органның келісімін алғаннан кейін рұқсат етіледі.
58. Есепте көрсетілуі тиіс мәліметтердің тізбесі осы Техникалық регламенттің 3-қосымшасында келтірілген.

5. Қауіпсіздіктің негізгі талаптары
Жабдықтар мен құбыржолдарды дайындау, монтаждау және жөндеу

59. Жабдықтар мен құбыржолдарды дайындау, монтаждау және жөндеу барлық технологиялық және бақылау операцияларының мазмұны мен орындалу тәртібін регламенттейтін өндірістік-технологиялық құжаттамаларға (технологиялық нұсқаулықтарға, технологиялық процестердің картасына) сәйкес жүзеге асырылады.
60. Өндірістік-технологиялық құжаттаманы осы Техникалық регламенттің талаптары және тиісті жабдық пен құбыржолдарға арналған қолданыстағы стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттардың, сондай-ақ сызбалар мен бұйымға арналған стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттардың талаптарын сақтай отырып, дайындаушы кәсіпорын (монтаждау немесе жөндейтін ұйым) немесе тартылған мамандандырылған ұйым әзірлеуге тиіс.
61. Жабдықтар мен құбыржолдардың басты үлгілерін монтаждауға арналған технологиялық құжаттама, сондай-ақ оған енгізілетін өзгерістер (оның ішінде келесі сериялық үлгілер үшін) конструкторлық ұйыммен келісілуі тиіс.
62. Металды қорыту мен құюға, термиялық кесуге, қысыммен өңдеуге, дәнекерлеуге, ерітуге және термиялық өңдеуге арналған өндірістік-технологиялық құжаттама мамандандырылған материалтану ұйымымен келісілуі тиіс.
63. Дайындау, монтаждау мен жөндеу кезінде конструкторлық, өндірістік-технологиялық, өндірістік-бақылау құжаттамалары мен бақыланатын жабдық пен құбыржолдарға арналған қолданыстағы стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттарда көзделген көлемде өндірістік техникалық бақылау жүзеге асырылуы тиіс.
64. Даярланған бұйымдар (құрастыру бірліктері, бөлшектер) монтаждауға жіберер алдында, бұйымдарға арналған стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттардың талаптарына сәйкес (саңылау тығынын қоса алғанда), консервациялау мен орауышты тазарту жатады.
65. Жабдықтар мен құбыржолдарды, сондай-ақ дайын жабдықтарды және жабдықтар мен құбыржолдардың құрастыру бірліктерін даярлауға, монтаждауға және жөндеуге арналған материалдарды тасымалдау мен сақтау дайындаушы кәсіпорынның нақты материалдар мен бұйымға қойылатын талаптарына сәйкес жүзеге асырылуы тиіс.
66. AC жүйелерін, жабдықтары мен құбыржолдарын пайдалану кезінде AC әкімшілігі бекіткен алдын ала-жоспарлы жөндеу жүргізу мерзімдері мен көлемдері бойынша талаптар сақталуы тиісті. Жөндеу мерзімдерін ауыстыру және жұмыстардың көлемін азайту негізделуі тиіс және уәкілетті органмен жазбаша келісілуге жатады.
67. Жүйелерді, жабдықтар мен құбыржолдарды алдын ала-жоспарлы және күрделі жөндеулер жүргізу мерзімдері жабдықтар мен құбыржолдарды техникалық куәландыру, металды пайдалану бақылауын жүргізу мерзімдерін, дайындаушы кәсіпорындардың стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттары мен нұсқаулықтарының талаптарына сәйкес жөндеу арасындағы кезеңді ескере отырып белгіленуі тиіс.
68. Жөндеу жұмыстарын жүргізу кестесі, атап айтқанда:
1) жабдықтар мен құбыржолдарды дайындау мен техникалық куәландыру жүргізуді;
2) металды дайындау және пайдалану бақылауын жүргізуді;
3) қорғаныш және сақтандырғыш құрылғыларды дайындау және тексеріс жүргізуді қарастыруға тиіс.
69. Пайдалану барысында дәнекерлеуді қолдана отырып, жөндеу жұмыстарын орындауға оны жөнделетін жабдықтар мен құбыржолдарды тиісті конструкторлық ұйыммен және дайындаушы кәсіпорынмен (монтаждаушы ұйыммен) келіскен жағдайда пайдаланушы ұйым әзірлеген технологиялар арқылы жүргізуге рұқсат етіледі.
70. Дәнекерлік қосылыс және балқытып дәнекерлеу сапасын бақылау:
1) бақылаушыларды аттестаттауды;
2) құрастыру-дәнекерлеу және термиялық жабдықтарды, аппаратуралар мен құралдарды бақылауды;
3) кіретін негізгі материалдарды бақылауды;
4) дәнекерлейтін және балқытатын материалдардың сапасын бақылауды;
5) операциялық бақылауды;
6) бұзбай бақылауды;
7) бұзып бақылауды;
8) ақауларды түзету сапасын бақылауды;
9) гидравликалық (пневматикалық) сынақтарды қамтуға тиіс.
71. Дәнекерленген қосылыстар мен балқытып қаптастыруды бақылаудың нәтижелері есеп беру құжаттамасында тіркелуге тиіс.
72. Қысыммен жұмыс істейтін жабдықтар мен құбыржолдарға дәнекерлеу жұмыстарын жүргізуге тыйым салынады.
73. Жылу бөлетін құрастырымдарды реакторды тоқтатпастан арнайы машинаның немесе механизмнің көмегімен қашықтан тиеу бойынша арнайы операцияларды қоспағанда, қысыммен жұмыс істейтін ажырамалы қосылыстары бар жабдықтар мен құбырларды жөндеуге және басқа жұмыстарға рұқсат етілмейді.
74. Жабдықтар мен кұбыржолдарды тығыздауға байланысты жөндеу жұмыстарын жүргізген кезде ішкі қуыстың ластануын немесе онда басқа заттардың түсуін болғызбайтын шаралар қолданылуға тиіс.

Таңбалауға қойылатын талаптар

75. Дайындаушы кәсіпорын ыдыстардың корпустарының және басқа жабдықтардың көзге түсетін жерлеріне мынадай деректері бар белгі салынған пластинка орнатуға тиіс:
1) дайындаушы кәсіпорынның атауы немесе тауар таңбасы;
2) зауыт нөмірі;
3) дайындалған жылы;
4) есепті қысымы (корпустағы, құбырдағы, камерадағы);
5) есепті температурасы (корпустағы, құбырдағы, камерадағы);
6) гидравликалық (пневматикалық) сынақтардың қысымы;
7) жұмысшы ортаның типі (сұйықтық, газ, сұйық металл).
76. Таңбалау орны мен әдісі жабдықтың құрастыру сызбасында көрсетілуге тиісті. Бояумен таңбалауға рұқсат етілмейді.
77. Осындай деректері бар тақтайшаны АС пайдаланушы ұйымы жабдық пен құбыржолдар орналастырылатын қызмет көрсетілмейтін үй-жайлардың кіре берісіне орнатуға тиісті.
78. Бөлшектер мен құрастыру бірліктерінде оларды дайындау барысында сәйкестендіруге мүмкіндік беретін сызбада көрсетілген таңбалау болуға тиіс.
79. Бөлшектер мен құрастыру бірліктерін таңбалау бояумен, электрлік-графикалық немесе соғу тәсілдерімен (таңбалау) орындалады;
80. Соғу тәсілімен таңба басу кезіндегі таңбадақтың тереңдігі 0,3 миллиметрден (бұдан әрі - мм) аспауы тиіс. Таңбаның жиегінде өткір қыры болуы тиіс.
81. Аустенитті сыныпты болат пен темірникель қорытпаларынан жасалған тетіктер мен құрастыру бірліктерін электрлік-графикалық тәсілмен таңбалауға рұқсат етілмейді.

Іске қосу-реттеу жұмыстарын жүргізу

82. Жабдықтар мен құбыржолдарды жұмыс параметрлеріне қоюға рұқсатты уәкілетті органның инспекторы мен АС әкімшілігінің бұйрығымен тағайындаған қадағалау жөніндегі тұлға паспортарға жазумен ресімдейді.
83. Жабдықтар мен құбыржолдардың жұмыс параметрлеріне шығуына және AC жүйелерін жұмыс параметрлері кезінде пайдалануға байланысты іске қосу-реттеу жұмыстарын жүргізу уәкілетті органның рұқсатымен жүзеге асырылады. Рұқсатты уәкілетті органның комиссиясы уәкілетті органның инспекторы мен қадағалау жөніндегі тұлғаның AC жүйесіне кіретін жабдықтар мен құбыржолдардың паспорттарында оларды жұмыс параметрлері кезіндегі жұмысына және тексеріс нәтижелерінің негізінде рұқсат беру туралы жазбасы болған жағдайда береді:
1) жабдықтар мен құбыржолдарды іске қосу жобаға және осы Техникалық регламенттің талаптарына сәйкес келгенде;
2) бекітілген пайдаланудың технологиялық регламенті, пайдалану жөніндегі нұсқаулық, пайдалану схемалары мен қызметтік нұсқаулықтар болғанда;
3) металды, жабдықтар мен құбыржолдарды пайдалану алдындағы бақылаудың аяқталуы;
4) параметрлердің көтерілуіне жабдықтар мен құбыржолдардың нақты дайындығы (жылуоқшаулағышқа тыйым салу, сақтандырғыш арматураны баптау, бақылау-өлшеу құрылғыларымен жабдықтау, таңба салу және бояу және т.б.);
5) жабдықтар мен құбыржолдардың жұмысын қамтамасыз ететін көмекші жүйелердің дайындығы;
6) жабдықтар мен құбыржолдардың үй-жайлардағы тиісті жұмыс режимін және персоналды жұмыстарды орындауға жіберу тәртібін белгілеу;
7) іске қосу-реттеу жұмыстарын жүргізген кезде сынақтар жүргізудің бағдарламалары мен әдістемелерінің болуы;
8) су және газ режимдерін ұйымдастыру;
9) іске қосу-реттеу жұмыстарының бағдарламасында көзделген барлық сынақтар мен тексерістердің аяқталғандығы (пайдалануға рұқсат беру кезінде).
84. AC әкімшілігі жабдықтар мен құбыржолдарға кешенді сынақ жүргізгеннен және жобалық қуатты игергеннен кейін 10 жұмыс күні ішінде уәкілетті органда тіркелген жабдықтар мен құбыржолдарды тұрақты пайдалануға рұқсат алуы тиіс.
85. Уәкілетті органда тіркелген жабдықтар мен құбыржолдарды тұрақты пайдалануға рұқсат AC әкімшілігінің жазбаша өтінішінің негізінде беріледі.
86. Жазбаша өтінішке іске қосу-реттеу жұмыстары бағдарламаларын орындаудың толықтығы мен сапасы туралы, сондай-ақ тіркелген жабдықтар мен құбыржолдарда табылған кемшіліктерді жою туралы есеп қоса тіркелуі тиіс.
87. Тұрақты пайдалануға рұқсатты уәкілетті органның инспекторы жабдықтар мен құбыржолдардың рұқсат етілген жұмыс параметрлері (қысым мен температура) мен келесі техникалық куәландыру күнін көрсетіп жабдықтар мен құбыржолдардың паспорттарына тиісті жазбамен ресімдейді.
88. Уәкілетті органда тіркеуге жатпайтын жабдықтар мен құбыржолдарды тұрақты пайдалануға рұқсатты AC әкімшілігінің бұйрығымен тағайындалған, паспорттарында рұқсат етілген параметрлері мен келесі техникалық куәландыру күні туралы жазуы бар жабдықтар мен құбыржолдардың дұрыс күйі мен қауіпсіз пайдалануға жауапты тұлға береді.

Пайдалануға беру

89. АС-ты құрылыс және монтаж жұмыстары аяқталғаннан кейін пайдалануға беру мыналарды қамтиды:
1) іске қосу-реттеу жұмыстарын жүргізу;
2) техникалық және пайдалану құжаттамаларын ресімдеу;
3) персоналды жасақтау және оқыту;
4) физикалық және энергетикалық іске қосулар жүргізу (AC жабдықтарын кешенді сынау);
5) АС-ты жұмыс және мемлекеттік қабылдау комиссияларының пайдалануға қабылдау;
6) іске қосу және қуатында жұмыс істеу.
90. Пайдалануға берілетін жабдықтар мен жүйелер үшін реттеу жұмыстарының, физикалық және энергетикалық қосулардың және қабылдау өлшемдерінің іске қосу алдындағы сабақтастығы мен көлеміне қойылатын талаптар АС жобасында белгіленеді.
91. Физикалық іске қосу басталғанға дейін дайындық актілерін ресімдеп пайдалануға дайын болуы тиіс:
1) реактор;
2) басқару және қорғау жүйелері;
3) штаттық іске қосу аппаратурасы;
4) іске қосылатын нейтрон көзі (егер ол қажет болса);
5) штаттан тыс іске қосу аппаратурасы (егер ол қажет болса);
6) жаңа және пайдаланылған отынды тасымалдау, тиеу және түсіру құрылғылары;
7) пайдаланылған отынды ұстау бассейндері;
8) дозиметриялық бақылау жүйесі;
9) қыздыру жүйесін қоса алғанда (егер ол жобада көзделсе) жылу тасығыштың химиялық және арнайы дайындық жүйесі;
10) кірме ағындық және сыртқа тарта желдету жүйесі;
11) сұйықтықты реттеу жүйесі (егер ол жобада көзделсе);
12) сенімді электрмен жабдықтау жүйесі;
13) барлық үй-жайлар бойынша авариялық дабылдама жүйесі;
14) жерге қосу контуры;
15) телефон және дауыс зорайтқыш байланыс;
16) санитариялық өткізгіштер;
17) өрт сөндіру жүйесі.
92. Физикалық іске қосуды жүргізу үшін мынадай құжаттамалар дайындалуы тиіс:
1) физикалық іске қосу бағдарламасы. Физикалық іске қосу бағдарламасы АС жобаларын әзірлеушілермен, уәкілетті органмен келісіледі және оны АС әкімшілігі бекітеді;
2) уәкілетті органмен келісілген физикалық іске қосу барысында эксперименттер жүргізу әдістемелері;
3) жобалау ұйымымен, уәкілетті органмен келісілген және AC әкімшілігі бекіткен АС-ты пайдаланудың техникалық регламенті;
4) реакторлық қондырғыда авария болған және оның зардаптарын жойған жағдайда персонал мен халықты қорғау жөніндегі іс-шаралар жоспары;
5) физикалық іске қосуды жүргізу кезінде ядролық қауіпсіздікті қамтамасыз ету жөніндегі нұсқаулық;
6) жаңа және пайдаланылған отынды тасымалдау, тиеу және сақтау кезіндегі ядролық қауіпсіздікті қамтамасыз ету жөніндегі нұсқаулық;
7) ядролық қауіпсіздікті қамтамасыз ететін жабдықтар мен жүйелердің сипаттамасын қамтитын техникалық құжаттама;
8) жедел құжаттама (жедел журналдар, картограммалардың журналдары және т.б.);
9) реакторлық қондырғының басқару және қорғау жүйесін (бұдан әрі - БҚЖ) және бақылау-өлшеу аспаптарын (бұдан әрі - БӨА) сынау актілері мен хаттамалары;
10) физикалық іске қосудың басшысын, оның орынбасарларын және физикалық іске қосу топтарын тағайындау туралы бұйрық;
11) жедел персонал мен бақылаушы физиктердің емтихан тапсыру хаттамалары;
12) AC басшысының жұмыс орындарына емтихан тапсырған жедел персоналды жұмысқа жіберу туралы бұйрығы;
13) реактордың жедел персоналының қызметтік нұсқаулықтары және АС әкімшілігі бекіткен бақылаушы физик туралы ереже;
14) жүйелердің, жабдықтардың дайындығы және физикалық іске қосуға персоналдың дайындалғандығы туралы жұмыс комиссиясының актісі;
15) уәкілетті орган комиссиясының актісі;
16) Мемлекеттік қабылдау комиссиясының физикалық іске қосуды жүргізуге рұқсаты.
93. АС-тың физикалық іске қосуға дайындығын тексеруді:
1) AC жұмыс комиссиясы;
2) уәкілетті органның комиссиясы жүргізеді.
94. Жұмыс комиссиясы:
1) орындалған жұмыстардың АС жобасына сәйкестігін;
2) жабдықтардың жұмысқа қабілеттілігін, жабдықтарды сынау хаттамалары мен іске қосуды реттеу жұмыстарының аяқталғаны туралы актілердің болуын;
3) осы Техникалық регламенттің 92-тармағында көрсетілген (14-15-тармақшаларды қоспағанда) құжаттамалардың болуы және ресімделуін;
4) жедел персоналдың физикалық іске қосу уақытында орналастырылуын;
5) жедел персонал мен бақылаушы физиктердің емтихан тапсыру хаттамаларының болуын тексереді.
Комиссия жүйелердің, жабдықтардың дайындығы және персоналдың физикалық іске қосуға дайындалғандығы туралы актіні жасайды. Актіні AC әкімшілігі бекітуге тиіс.
95. Уәкілетті органның комиссиясы:
1) осы Техникалық регламенттің 91-тармағына сәйкес АС-тың физикалық іске қосуға техникалық дайындығын;
2) осы Техникалық регламенттің 92-тармағына сәйкес (14-15-тармақшаларды қоспағанда) техникалық құжаттаманы;
3) персоналдың физикалық іске қосуды жүргізуге дайындалғандығын тексереді.
Тексеру нәтижелері энергетикалық іске қосуды жүргізу кезінде қауіпсіздікті қамтамасыз ету бойынша кемшіліктер көрсетілетін актімен ресімделеді.
96. Физикалық іске қосуды жүзеге асыруға кедергі жасайтын ескертулер болмаған жағдайда, уәкілетті орган комиссиясының бекітілген актісі физикалық іске қосуды жүргізуге рұқсат беру болып табылады.
97. Физикалық іске қосуды жүзеге асыруға кедергі жасайтын ескертулер болған жағдайда, уәкілетті орган АС әкімшілігі ескертулерді жою туралы актіні бергеннен кейін 10 күн ішінде оны жүргізуге рұқсатын немесе дәлелді бас тартуын береді.
98. Мемлекеттік қабылдау комиссиясы жүйелер мен жабдықтардың физикалық іске қосуға дайындығы, персоналдың дайындалғандығы туралы жұмыс комиссиясы актісінің, уәкілетті орган комиссиясы актісінің, уәкілетті орган комиссиясының ескертулерін жою туралы (ескертулер болған жағдайда) пайдаланушы ұйым актісінің негізінде АС-ты физикалық іске қосуды жүргізу туралы шешім қабылдайды.
99. Реакторды физикалық іске қосу бекітілген физикалық іске қосу бағдарламасы мен оның негізінде әзірленген жоспар-кестеге сәйкес жүргізіледі.
100. Жұмыстың ядролық қауіпті режимі пайда болған кезде физикалық іске қосу бойынша эксперименттер тоқтатылады және реактор сындарлы алды жағдайға түседі.
101. Физикалық іске қосу басшысының, АС-тың бас техникалық басшысының барлық өкімдері мен жедел персонал орындайтын операциялар, сондай-ақ жүргізілетін эксперименттер және олардың нәтижелері өкімдер журналы мен жедел журналға тіркеледі, оларды жүргізу белсенді аймақтың жүктемесі басталған сәттен басталады.
102. Физикалық іске қосу нәтижелері АС-ты пайдалану жөніндегі ұсынымдары бар акті және есеп түрінде ресімделеді. Акті мен есептің бір данасы айлық мерзімге уәкілетті органға жіберіледі.
103. Энергетикалық іске қосу қуатты кезең-кезеңімен және біртіндеп көтеруді, реактордың параметрлерін айқындау мен нақтылауды, AC жүйелері мен жабдықтарын кешенді сынауды, әр кезеңде жоспарланған эксперименттер жүргізуді қамтиды.
104. Энергетикалық іске қосу басталғанға дейін АС-ты пайдалану үшін қажетті барлық штаттық жүйелер, құрылғылар, құрылыстар мен қондырғылар пайдалануға қабылдануы және осы Техникалық регламенттің 111-тармағында тізіп көрсетілген барлық құжаттамалар (1), 2) тармақшаларды қоспағанда) дайындалуға тиіс.
105. АС-ты энергетикалық іске қосу физикалық іске қосудың нәтижелері бойынша түзетілген бағдарламаға сәйкес жүргізіледі.
106. Энергетикалық іске қосу бағдарламасын орындау үшін AC әкімшілігі жобаны әзірлеушілермен бірлесіп, эксперименттер жүргізу әдістемесі мен энергетикалық іске қосу кестесін әзірлейді. Энергетикалық іске қосу бағдарламасы уәкілетті органмен келісіледі және оны АС-ты пайдаланушы ұйым бекітеді.
107. АС-тың энергетикалық іске қосуға дайындығын тексеруді жұмыс комиссиясы жүргізеді.
108. Уәкілетті орган инспекциялық тексеру, AC әкімшілігінің физикалық іске қосудың нәтижелері бойынша есебін (актісін) және энергетикалық іске қосуды жүргізуге кедергі жасайтын (осы Техникалық регламенттің 100-тармағы) кемшіліктерді жою туралы актісін қарау нәтижелері бойынша АС-тың ядролық және радиациялық қауіпсіздігін қамтамасыз ету тұрғысынан энергетикалық іске қосуды жүргізуге рұқсат береді.
109. Мемлекеттік қабылдау комиссиясы АС-тың энергетикалық іске қосуға дайындығы туралы жұмыс комиссиясы актісінің және уәкілетті органның рұқсатының негізінде АС-ты энергетикалық іске қосуды жүргізу туралы шешімді қабылдайды.
110. Энергетикалық іске қосу нәтижелері АС-ты пайдалану жөніндегі ұсынымдары бар акт және есеп түрінде ресімделеді. Акті мен септің бір данасы айлық мерзімге уәкілетті органға жіберіледі.
111. АС-ты пайдалану үшін қажетті құжаттама тізбесіне осы Техникалық регламентте белгіленген тәртіппен бекітілген:
1) мемлекеттік қабылдау комиссиясының АС-ты пайдалануға қабылдау актісі;
2) уәкілетті органның реакторға арналған паспорты;
3) АС-ты пайдаланудың технологиялық регламенті мен жедел құжаттама;
4) АС-тың жүйелері мен жабдықтарын пайдалану жөніндегі нұсқаулықтар;
5) АС-тың жүйелері мен жабдықтарына арналған техникалық құжаттама;
6) жүйелер мен жабдықтарды сынау актілері және хаттамалары;
7) жаңа және пайдаланылған отынмен жұмыс істеу, оны тасымалдау, және сақтау кезінде ядролық қауіпсіздікті қамтамасыз ету жөніндегі нұсқаулық;
8) радиациялық қауіпсіздікті (қорғауды) қамтамасыз ету жөніндегі нұсқаулық;
9) авариялық дайындық және аварияға қарсы әрекет ету жоспары;
10) AC персоналының қызметтік нұсқаулықтары;
11) AC персоналының емтихандары мен нұсқамаларының хаттамалары;
12) AC әкімшілігінің персоналды тағайындау және өз бетінше жұмысқа кіруге рұқсат ету туралы бұйрықтары;
13) қолданылу мерзімдері көрсетіле отырып, AC әкімшілігі бекіткен қолданыстағы нұсқаулықтардың тізбелері (жалпы АС бойынша және әрбір жұмыс орны бойынша) кіреді.
112. Жобалау шектері АС-ты әртүрлі пайдалану жағдайларына қатысты талаптарды, қолданылатын шаралар мен шектеулерді қамтиды және:
1) қауіпсіз пайдалану шектерін;
2) қауіпсіз пайдалану жағдайларын;
3) пайдалану шектерін;
4) технологиялық бақылауға қойылатын талаптарды қамтиды.
113. AC жобасында әзірленген жобалау шектері физикалық және энергетикалық іске қосулардың нәтижелері бойынша нақтыланады және пайдаланудың технологиялық регламентінде және сандық мәндер, кестелер, графиктер, сондай-ақ қауіпсіздікті талдау бойынша түпкілікті есептегі (бұдан әрі - ҚТЕ) тиісті негіздемеге сілтемелер түрінде жекелеген жүйелерді, жабдықтар мен құбыржолдарды пайдалану жөніндегі нұсқаулықтарда келтіріледі.

Жабдықтар мен құбыржолдарды пайдалану

114. AC әкімшілігі жабдықтар мен құбыржолдарды сенімді және қауіпсіз пайдалануды, оларды қадағалауды, металдың жай-күйі мен жөндеуді бақылауды қамтамасыз етуге тиіс.
115. AC жүйелері мен жабдықтарын жұмысқа қосар алдында барлық жобалық технологиялық қорғаныштар тексерілуге және жұмысқа қосылуға тиіс.
116. Пайдалану жөніндегі қолданыстағы нұсқаулықта көзделмеген ақаусыз технологиялық қорғанышты бұғаттауға немесе жұмыстан шығаруға тыйым салынады.
117. Жөндеуден немесе ұзақ тоқтаудан (3 күннен астам) кейін жабдықты жұмысқа қосар алдында технологиялық қорғаудың, сақтандырғыш және автоматты құрылғылардың, арматураның, сондай-ақ бақылау-өлшеу аспаптарының ақаусыздығы тексерілуге тиіс.
118. Әрбір АС-та негізгі және қосалқы жабдықты іске қосу, тоқтату және жүктеу кезектілігі белгіленуге тиіс. Резервтегі жабдықтың қосылуын тексеруді, жұмыс істеп тұрғаннан резервтегі жабдыққа жоспарлы ауысуды әзірленген кесте бойынша жүргізу керек.
119. АС-та сақтандыру корпустары бар реакторлармен, сондай-ақ сақтандыру қаптамасы бар құбыржолдармен бірге, жылу тасымалдағыштың жылыстауын бақылау жүйесінің дабылы іске қосылған кезде жабдықтар мен құбыржолдарды дереу жұмыстан шығару жөнінде шаралар қабылдануға тиіс.
120. Жоғары қысымды жүйелерде қысымды көтерер алдында бұл жүйелерден төмен қысымды жабдық пен құбыржолдар, қосалқы жүйелер (төмен қысымды сығылған газды селқостандыру толтыру, босату, беру және басқалары) ажыратылуға тиіс.
121. Тоқтатылған АС-та қысымды қарымталаудың сақтандырғыш құрылғылары жұмыс жағдайында (гидравликалық сынақтар жүргізу жағдайларын қоспағанда) болуға тиіс.
122. Пайдалану барысында олардың жинақталуы мүмкін жабдықтарда жарылыс қаупі бар газдардың (сутегі) шоғырлануын бақылау автоматты түрде немесе зертханалық талдаулардың көмегімен ауысымда кемінде 1 рет жүргізілуге тиіс. Газда 3%-дан астам сутегінің шоғырлануына жол берілмейді.
123. Су режимі мен жылу тасымалдағыштың сапасы АС-қа арналған қолданыстағы нормативтік құжаттардың талаптарына сәйкес келуге тиіс. Тәжірибелік және зерттеу реакторлық қондырғылары бар АС үшін су режимі жобада айқындалады.
124. Жабдықтардың белгіленген жұмыс параметрлерін өзгерту (есептелген қысым, есептелген температура, ең жоғары қуат, жылу тасымалдағыштың шығысы, қыздыру мен селқостық жылдамдығы, реактордың корпусындағы немесе арналарындағы ең жоғары флюенс) AC әкімшілігі бекіткен және жобалау және/немесе конструкторлық ұйымдармен, дайындаушы кәсіпорынмен (монтаждау ұйымымен), мамандандырылған материалтану ұйымымен және уәкілетті органмен келісілген тиісті есептеулерге және (немесе) эксперименттерге негізделген техникалық шешімнің негізінде ғана жүзеге асырылады.
125. Қабылданған техникалық шешімнен туындайтын өзгерістер жобаға қосымша нысанында ресімделуі және бекітілуі және жабдықтар мен құбыржолдардың паспорттарында көрсетілуге тиіс.

Белсенді аймақты пайдалану

126. Реактордың белсенді аймағына құрамы мен байытуы осы реакторға арналған паспортқа сәйкес келетін конструкциясы бар отынды ғана тиеуге рұқсат етіледі.
127. AC әкімшілігі отын мен белсенді аймақтың компоненттерін жеткізу, тиеу, пайдалану, түсіру және сынау тәртібіне қатысты нұсқаулықтарды әзірлеуге және бекітуге тиіс. Сынақ бағдарламалары уәкілетті органмен келісілуге тиіс.
128. AC әкімшілігі белсенді аймақтың тиеу және қайта тиеу бағдарламасын әзірлеуге тиіс. Отын партиясын қайта тиегеннен кейін реакторды қуатқа шығарар алдында және қуат алу процесінде белсенді аймақтың пайдалану сипаттамалары жобалыққа жауап беретінін растау үшін қажетті өлшеулер мен сынақтар жүргізілуге тиіс. Технологиялық регламентте көзделмеген өлшеу және сынақ бағдарламалары уәкілетті органмен келісілуге тиіс.
129. Пайдалану процесінде белсенді аймақтың сипаттамалары мен жай-күйі бақылануға және қажеттілігіне қарай, отынды қайта тиеу бағдарламасы өзгеруге тиіс.
130. Бірінші контурдың жылу тасымалдағышындағы немесе газ тәрізді эффлюенттердегі бөліну және белсену өнімдерінің санын ең аз мөлшерге қысқарту үшін отын жинақтағыштары немесе басқарушы өзектер бүлінген жағдайда персоналдың іс-қимылдары бойынша өлшемдер белгіленуге және нұсқаулықтар әзірленуге тиіс.
131. AC әкімшілігі белсенді аймақтың жаңа және сәулеленген отынымен және компоненттерімен қауіпсіз жұмыс істеу (сақтау, ауыстыру, айла-шарғы жасау) жөніндегі нұсқаулықтарды әзірлеуге тиіс.
132. AC әкімшілігі жаңа және сәулеленген отынды, сондай-ақ олардың AС-алаңында болған барлық мерзімі ішінде қолданыстағы есепке алу және бақылау ережелеріне сәйкес басқа нысанда бөлінетін материалдарды есепке алу және бақылау жөніндегі нұсқаулықтарды әзірлеуге тиіс.

Атқарушы тетіктерді пайдалану

133. Атқарушы тетіктерді пайдалануға қабылдауды оларды штаттық басқару және қорғау жүйесімен (БҚЖ) бірлесіп барлық ядролық реактордың құрамында кешенді сынаудың нәтижелері бойынша қабылдау комиссиясы жүргізуге тиіс.
134. Атқарушы тетіктердің кешенді сынауын жүргізу алдында:
1) атқарушы тетіктердің электр жабдықтарын қосудың дұрыстығын;
2) атқарушы тетіктердің электр жабдықтарын оқшаулау кедергісін;
3) аттестатталған қызмет көрсетілетін персоналдың, сондай-ақ білімін тексеруден өткен инженерлік-техникалық қызметкерлердің болуын;
4) атқарушы тетіктерге қызмет көрсетуші персоналға арналған өндірістік нұсқаулықтардың болуын тексеруге тиіс.
135. Кешенді сынау бағдарламасы мүдделі ұйымдармен, кәсіпорындармен және уәкілетті органмен келісілуге тиіс. Кешенді сынау актісінің (хаттамасының) бір данасы уәкілетті органға жіберіледі.
136. Атқарушы тетіктер атқарушы тетіктерге арналған техникалық құжаттаманың негізінде және қолданыстағы нормативтік-техникалық құжаттар мен пайдалану жөніндегі технологиялық регламенттің талаптарын ескере отырып әзірленген техникалық сипаттамаға және пайдалану жөніндегі нұсқаулыққа сәйкес пайдаланылуға тиіс.
137. Ядролық реактордың жоспарлы тоқтаулары кезінде атқарушы тетіктер мен жұмыстың ақауларын жою жөніндегі барлық жұмыстар техникалық сипаттамаға және пайдалану жөніндегі нұсқаулыққа сәйкес жүргізіледі.
138. Ядролық реактор алдын ала жоспарлы жөндеуге тоқтағаннан кейін әрбір іске қосу алдында атқарушы тетіктердің реактивтілікке ілініскен әсер ету органдарымен бірге атқарушы тетіктердің жұмысы және соңғы ажыратқыштардың жұмысы тексеріледі, бұл ретте белсенді аймақтың жағдайын бақылау қамтамасыз етілуге тиіс. Жүргізілген жұмыстардың нәтижелері БҚЖ құрамындағы атқарушы тетіктердің іске қосуға дайындық актісінде көрсетіледі.
139. Атқарушы тетіктерді пайдалану кезінде олардың сипатын, орнын, уақыты мен пайда болу себептерін, оларды жою және алдын алу жөніндегі қабылданған шараларды, атқарушы тетіктің зауыт нөмірі мен пайдаланылған ресурстарды бейнелейтін істен шығулар мен ақауларды есепке алуды жүргізу қажет.
140. Сынақ бағдарламалары мен әдістемелері атқарушы тетіктерге арналған техникалық тапсырмалардың және конструкторлық құжаттамалардың негізінде әзірленуге тиіс.
141. Сынақ бағдарламалары мен әдістемелері атқарушы тетіктердің негізгі параметрлері мен сипаттамаларын тексеру жөніндегі талаптарды қамтуға тиіс. Сынақтар тетіктердің нақты жұмыс жағдайларына ең жоғары жақындатылған жағдайларда жүргізілуге тиіс.
142. Белсенді аймақта реактивтілікке әсер ету органдарын ауыстыруға байланысты атқарушы тетіктерге тексерулер жүргізген кезде белсенді аймақтың жағдайын бақылау қамтамасыз етілуге тиіс.

Жаңғырту (қайта жаңарту)

143. АС,-та жаңғырту: отынды қоса алғанда, конструкцияларды, жүйелер мен элементтерді жаңғыртуды; пайдалану шектері мен шарттарын өзгертуді; пайдалану жөніндегі нұсқаулықтарды өзгертуді; ұйымды қайта құрылымдауды немесе жоғарыда көрсетілген әрекеттерді үйлестіруді қамтиды.
144. Жаңғырту тиісті есептеулермен және (немесе) эксперименттермен дәлелденген техникалық шешімдердің негізінде жүзеге асырылады.
145. Техникалық шешімді AC әкімшілігі бекітеді және жобалық және (немесе) конструкторлық ұйымдармен, дайындаушы кәсіпорынмен (монтаждау Ұйымы), мамандандырылған материалтану ұйымымен және уәкілетті органмен келісіледі.
146. Қабылданған техникалық шешімнен туындайтын өзгерістер AC жобасына қосымша нысанында ресімделуге және бекітілуге және пайдалану құжаттамасында көрсетілуге тиіс.
147. АС-ты қауіпсіз пайдалануға қатынасы бар ұйымдық аспектілерге қатысты өзгерістер туралы мәліметтер (құжаттама) оларды іске асыру басталғанға дейін уәкілетті органға берілуге тиіс.
148. Жаңғыртудан кейін АС-ты пайдалануға қосқанға дейін AC пайдалану үшін қажет барлық тиісті құжаттама (атап айтқанда операторларға арналған құжаттама) жаңартылуға, ал персонал қайта аттестаттаудан өтуге тиіс.
149. Жаңғырту АС-тың қауіпсіздік деңгейін төмендетуге алып келмеуге тиіс.

Радиациялық қауіпсіздік және радиоактивті қалдықтармен
жұмыс істеу

150. Пайдалану кезіндегі радиациялық қауіпсіздікті AC әкімшілігі радиациялық қауіпсіздік саласындағы қолданыстағы НҚА-ларға және осы Техникалық регламентке сәйкес қамтамасыз етеді.
151. AC әкімшілігі пайдалану басталғанға дейін иондаушы сәулеленудің АС-қа әсерінің нәтижесінде немесе кез келген жоспарлы төгіндінің немесе белгіленген шектерден төмен және қисынды (іс жүзінде) қолжетімді төмен деңгейдегі радиоактивті материалдар шығарылымының нәтижесінде сәуле алу дозасын ұстап тұруды қамтамасыз ететін радиациялық қауіпсіздік жөніндегі нұсқаулықты әзірлеуге және бекітуге тиіс.
152. Радиациялық қауіпсіздік жөніндегі нұсқаулық жобалық материалдарға негізделуге тиіс және мыналарды:
1) АС-ты кіру аймақтарына бөлу схемасын, кіруді бақылау тәртібін;
2) күтілетін радиологиялық қауіптерді ескере отырып, жүйелер мен жабдықтарды пайдалану және техникалық қызмет көрсету жөніндегі рәсімдерді;
3) бақылау-өлшеу аспаптары мен дозиметриялық бақылауға арналған жабдықтардың тізбесін;
4) жабдықтар мен персоналды қорғау құралдарының тізбесін;
5) алаңдағы радиациялық бақылаудың тәртібі мен көлемін;
6) персоналдың, жабдықтар мен конструкциялардың дезактивация тәртібін;
7) қоршаған ортаның радиациялық жағдайын бақылау мен байқаудың тәртібі мен көлемін;
8) иондаушы сәулелену көздерімен және радиоактивті материалдармен жұмыс істеу тәртібін;
9) газ тәрізді және сұйық радиоактивті материалдар мен заттардың шығарылымдары мен төгінділерін бақылау рәсімін және көлемін;
10) жеке дозиметриялық бақылауды және АС персоналының денсаулық жағдайын бақылауды жүзеге асыру тәртібін қамтуға тиіс.
153. Нұсқаулық мерзімді түрде, бірақ 3 жылда кемінде бір рет қайта қаралуға және жинақталған тәжірибе мен өндірістік жаңғыртуды ескере отырып жаңартылуға тиіс.
154. AC әкімшілігі радиациялық қауіпсіздік жөніндегі талаптардың орындалуын бақылауды жүзеге асыру үшін радиациялық қауіпсіздік қызметін құруға тиіс.
155. Радиоактивті қалдықтардың пайда болуға тиісті технологиялар мен пайдалану тәсілдерін, сондай-ақ жинақталған тәжірибені қолдану арқылы белсенділігі және көлемі бойынша іс жүзінде ең төменгі қолжетімді деңгейде қолдау табуға тиіс.
156. AC әкімшілігі жинау, сұрыптау, өңдеу, баптау, алаңда сақтау, көму пунктіне тасымалдауды қамтуы тиіс AC алаңында радиоактивті қалдықтармен жұмыс істеу тәртібі туралы радиациялық қауіпсіздік бойынша нұсқаулықты әзірлеуге және бекітуге тиіс.

Қауіпсіздік жағдайын мерзімдік талдау және бағалау

157. AC әкімшілігі АС-тың қызметінің барлық мерзімі (тіршілік циклі) ішінде жинақталған пайдалану тәжірибесін және қауіпсіздік жөніндегі жаңа талаптарды ескере отырып, АС-тың қауіпсіздік жағдайын жүйелік бағалауды өз бетінше жүргізуге тиіс.
158. Қауіпсіздік жағдайын бағалау қауіпсіздіктің ағымдағы жағдайын комиссиялық мерзімдік тексеруді (бұдан әрі - ҚМТ) (жылына кемінде 1 рет) және AC қауіпсіздігінің қолданыстағы қауіпсіздік талаптарына сәйкестігін тегіс қамтитын талдауды (бұдан әрі - ҚСТТ) (5 жылда кемінде 1 рет) жүргізу арқылы жүзеге асырылады.
159. ҚМТ-да алаңда және алаңан тысқары авариялық жоспарлар жасауды, аварияларды басқару мен радиациялық қорғау аспектілерін қоса алғанда, қолданыстағы AC қауіпсіздігінің барлық аспектілері қаралады.
160. ҚСТҚ нақты жағдайды, пайдалану тәжірибесін және пайдалану мерзімінің соңында болжанатын жағдайды ескере отырып, AC жүйелері мен жабдықтарының қауіпсіздікті негіздеу жөніндегі қолданыстағы құжаттамаға сәйкес келетіндігін, сондай-ақ қауіпсіздіктің қолда бар талдауының қолданыстағы талаптарға қандай дәрежеде сәйкес келетіндігін айқындауға тиіс.
161. Әртүрлі факторлар мен оқиғалар қауіпсіздігінің салыстырмалы мәнін бағалау үшін детерминистік қауіпсіздікті бағалау қауіпсіздіктің ықтимал талдауымен толықтырылуға тиіс.
162. Жүргізілген қауіпсіздікті бағалау қорытындылары негізінде AC әкімшілігі уәкілетті органмен келісім бойынша қажетті түзету іс-қимылдарын және тәжірибеде қисынды жүзеге асырылатын жаңғыртуды жүзеге асыруға тиіс.

Пайдаланудан шығаруға дайындық

163. AC әкімшілігі АС-ты пайдаланудан шығарудың алдын ала (жобалау сатысында) және түпкілікті (АС-тың түпкілікті тоқтауына дейінгі 5 жыл ішінде) жоспарларын әзірлеуге және бекітуге тиіс.
164. AC әкімшілігі AC қызметінің мерзімі (тіршілік циклі) ішінде пайдаланудан шығаруға байланысты болашақтағы қажеттіліктерді ескеруге тиіс, ол үшін орын, ластанудың немесе конструкция флюенсінің шамасы, оларды пайдалану кезеңіндегі жүйелер мен элементтер туралы, жүргізілген жаңғыртулар туралы мәліметтер, сондай-ақ техникалық қызмет көрсету жөніндегі тәжірибе де тіркелуге тиіс.
165. AC әкімшілігі тіршілік циклінің барлық кезеңі ішінде жинақталған техникалық білімдердің және персоналдың сақталуы жөніндегі шараларды қабылдауға тиіс.
166. AC қауіпсіздігін негіздеу үшін пайдаланудан шығарудың әр-түрлі сатыларында (кезеңдерінде) қауіпсіздікті талдау бойынша қолданыстағы құжаттама қайта қарастырылуға және жаңартылуға тиіс.

6. Тіркеу және техникалық куәландыру
Жабдықтар мен құбыржолдарды тіркеу

167. Осы Техникалық регламенттің талаптары қолданылатын жабдықтарды және құбыржолдарды пайдаланушы ұйым есепке алуға және оларды монтаждау аяқталғаннан кейін, техникалық куәландыру жүргізілгенге дейін уәкілетті органда тіркелуге тиіс.
168. Уәкілетті органда тіркелуге мыналар жатады:
1) 1-қауіпсіздік сыныбының жабдықтары мен құбыржолдары;
2) 2-қауіпсіздік сыныбының жабдықтары мен құбыржолдары;
3) 3-қауіпсіздік сыныбының жабдықтары мен құбыржолдары мынадай жағдайлардың кез келгені болғанда: олардың бұзылуы орташа немесе жоғары белсенді радиоактивтік ортаның шығуына алып келгенде; жылу тасымалдағыштың температурасы 200^о С-тан (бұдан әрі -^оС) асқанда; жылу тасымалдағыштың температурасы 200^о С-тан аспағанда, бірақ жұмыс қысымына мега Паскаль өлшем бірлігінде (бір шаршы сантиметрге күш килограмм МПа (ккг/см²)) текше метрде сыйымдылықтың шығарылуы м³(л) 1-ден асқанда (10 000 л. кгс/см²);
4) негізгі циркуляциялық сорғылардың корпустары.
169. Осы Техникалық регламенттің 168-тармағында аталмаған жабдықтар мен құбыржолдар AC әкімшілігінің бұйрығымен жабдықтар мен құбыржолдарды қадағалауды жүзеге асыру үшін (қадағалау жөніндегі тұлға) тағайындалған тұлғаның тіркеуіне жатады.
170. Жабдықтар мен құбыржолдарды тіркеу шекарасын анықтау кезінде мынадай талаптарды басшылыққа алу қажет:
1) ыдысты тіркеу шекарасы кіретін (шығатын) келте құбырлар және штуцерлер (құбыржолды ыдыс штуцеріне дәнекерлеудің дәнекерленген жігі құбыржолға жатады) болып табылады. Ыдыспен бірге құбыржолдың жеке созылмаған учаскелерін ғана тіркеуге рұқсат етіледі (мысалы, сақтандырғыш арматураларды жалғастыруға арналған құбыржолдар);
2) реактордың тораптарын (корпусы, қақпақтары, БҚЖ жетектері қаптамалары, технологиялық арналары және т.с.с), бактерді және деаэраторлардың бастиектерін және осы бұйымдарға паспорттары бар болса, тағы сол сияқтыларды бөлек тіркеуге рұқсат етіледі;
3) егер орта параметрлері бойынша немесе тиістілігі бойынша тіркеудің белгілі бір топтарына жабдықтың қандай да бір қуысы жататын болса, онда мұндай жабдық толығымен жоғары сынып (топ) бойынша тіркелуге жатады;
4) арматура құбыржолдың құрамында тіркелуге жатады. Егер арматура ыдыстың келте құбырына тікелей орнатылса, ол жабдықтың құрамында тіркеледі;
5) төмен қысымды құбыржолдардың учаскелері сақтандырғыш құрылғылармен бірге және бекіткіш құрылғы ортасының барысы бойынша бірінші болып жоғары қысымды құбыржолдармен бірге тіркеледі;
6) егер ортаның шығарындысы атмосфералық қысымның немесе вакуумның ықпалында болатын ыдысқа жүргізілсе, сақтандырғыш және редукциялық құрылғылардағы лақтыратын құбыржолдар тіркелмейді;
7) сорғының шекаралары кіретін және шығатын келте құбырлар болып табылады;
8) басты бу құбырлары оларды турбинаның тоқтатқыш клапаны корпусының келте құбырына дәнекерленетін дәнекерлеу жігіне дейін тіркеледі;
9) егер буды іріктейтін құбырда турбинадан ыдысқа дейін бекіткіш орган болмаса, онда құбырдың ажыратылмайтын бөлігінің шекарасы кері клапан, ал соңғысы болмаған кезде - құбыржолдың ыдысқа дәнекерленетін дәнекерлеу жігі болып табылады.
171. Жабдықты тіркеу үшін уәкілетті органға мыналар ұсынылуға тиіс:
1) AC әкімшілігіне жазбаша өтініш;
2) жабдықтарға арналған паспорттар мен оларға қосымшалар;
3) жұмыс ортасының параметрлерін, қысым көздерін және олардың параметрлерін (ең жоғары қысым мен шығыс), арматураларды, сақтандырғыш және бақылау-өлшеу құрылғыларын, түсіретін, үрлейтін және кептіргіш құрылғыларды көрсете отырып, жабдықты қосудың атқарушы схемасы;
4) жабдықты монтаждау мен орнату жобаға, осы Техникалық регламенттің талаптарына сәйкес жүргізілгенін және жабдықты орнату бойынша нақты деректер көрсетілетін сызбаны қоса бере отырып, жабдықтың ақаусыз жағдайда тұрғандығын растайтын акті, сондай-ақ тіреулерді, ауыстыруды шектегіштерді, амортизаторларды орнату жөніндегі деректер. Актіні монтаждаушы және ұйымның әкімшілігі және AC әкімшілігі бекітеді.
172. Құбыржолдарды тіркеу үшін уәкілетті органға мыналар ұсынылуға тиіс:
1) АС әкімшілігіне жазбаша өтініш;
2) құбыржолдарға арналған паспорттар мен оларға қосымшалар;
3) жұмыс ортасының параметрлерін, құбырлардың диаметрлері мен қабырғаларының қалыңдығын, компенсаторлардың орналасуын, коллекторларды, арматураларды, бақылау-өлшеу және сақтандырғыш құрылғыларды, тіреулерді, аспаларды, ауыстыруды шектегіштерді, амортизаторларды, ауыстыру қада белгілерін, жылжығыштық қада белгілерін, барлық дәнекерленген жапсарларды, олардың нөмірлерін, құбыржолдың нақты еңістерін көрсете отырып, құбыржолдардың атқарушы кеңістіктік схемасы;
4) жабдықты монтаждау жобаға, осы Техникалық регламенттің талаптарына сәйкес жүргізілгенін және құбыржолдардың ақаусыз жағдайда тұрғандығын растайтын акті. Актіні монтаждаушы ұйымның әкімшілігі мен AC әкімшілігі бекітеді.
173. Жабдықтар мен құбыржолдарды тіркеуден шығаруды AC әкімшілігінің жазбаша өтініші бойынша уәкілетті орган жүргізеді. Өтініште тіркеуден шығарудың дәйекті себебі көрсетілуге тиіс.

Техникалық куәландыру

174. Техникалық куәландыруға мыналар жатады:
1) реакторлардың элементтері (корпусы, қақпақтары, қаптамалары, технологиялық арналары);
2) ыдыстар;
3) сорғылардың корпустары;
4) арматураның элементтері (корпусы, қақпағы);
5) құбыржолдар;
6) АС-тың сақтандыру корпустары.
175. Жабдықтар мен құбыржолдар тіркеуден өткеннен кейін орта параметрлерінің (қысым мен температураның) артуына байланысты іске қосуды жөндеу жұмыстары басталғанға дейін, пайдалану процесінде мерзімді түрде және қажеттілігіне қарай техникалық куәландырудан өтуге тиіс.
176. Техникалық куәландырудың мақсаты - жабдықтар мен құбыржолдардың жобаға, қолданыстағы талаптарға және берілген есептік құжаттарға сәйкес дайындалғандығын, монтаждалғандығын, сондай-ақ олардың ақаусыз жағдайда екендігін және оларды іске қосуды жөндеу жұмыстары кезеңдерінде және ортаның белгіленген параметрлерінде (қысым мен температураның) пайдалану мүмкін екендігін белгілеу.
177. Техникалық куәландыру:
1) құжаттаманы тексеруді;
2) қолжетімді орындарда жабдықтар мен құбыржолдарды сыртқы тексеруді;
3) қолжетімді орындарда жабдықтар мен құбыржолдарды ішкі тексеруді;
4) жабдықтар мен құбыржолдарды гидравликалық (пневматикалық) сынауларды;
5) техникалық куәландыру нәтижелерін ресімдеуді қамтиды.
178. Қолжетімді орындар көзбен шолып немесе арнайы оптикалық құралдардың көмегімен қарауға болатын жабдықтар мен құбыржолдар аймағы болып табылады. Радиациялық жағдайдың шарттары бойынша қолжетімділік туралы мәселені AC әкімшілігі уәкілетті органмен келісім бойынша шешеді, ал басқа себептер бойынша сыртқы тексеру үшін орынның қолжетімсіздігін жобалық (конструкторлық) ұйым мен уәкілетті органмен келісім бойынша АС әкімшілігі белгілейді.
179. AC әкімшілігі конструкциялық ерекшеліктері және радиациялық жағдайы бойынша ішкі (сыртқы) тексерулер үшін қолжетімсіз (немесе қолжетімділігі шектеулі) жабдықтардың тізбесін жасауға тиіс. Көрсетілген тізбе уәкілетті органмен келісілуге тиіс.
180. Мұндай жабдықты техникалық куәландыру дистанциялық құралдарды және металл мен дәнекерленген қосылыстарды бақылаудың бұзбайтын әдістері қолданыла отырып, жүргізілуге тиіс. Мұндай жабдық үшін әрбір нақты жағдайда AC әкімшілігі техникалық куәландыруды жүргізу жөнінде нұсқаулық әзірлеуге тиіс. Нұсқаулық осы жабдықтың жобасын орындаған ұйыммен және уәкілетті органмен келісуге жатады.
181. Жабдықтар мен құбыржолдарды техникалық куәландыру АС-тың жобалау-конструкторлық құжаттамасында белгіленген көлемде және мерзімде жүргізіледі.
182. Техникалық куәландыру нәтижелері жабдықтар мен құбыржолдардың паспорттарында және осы Техникалық регламенттің 198-тармағында көзделген актілерде тіркеледі.
183. Сақтандыру корпустары бар жабдықтар мен құбыржолдарды техникалық куәландыру сақтандыру корпустарын дәнекерлеуге дейін жүргізілуге тиіс.
184. АС құрамында жабдықтар мен құбыржолдардың және олардың сақтандыру корпустарының тұмшалануын жылу тасымалдағыштың ағу талдағыштарының, радиоактивті газдың пайда болуын бақылау датчиктерінің, қысым датчиктерінің және жобада көзделген басқа да құралдардың көмегімен бақылау құрылғылары болған жағдайда, техникалық куәландыру кезінде мыналарды жүргізбеуге рұқсат етіледі:
1) сұйық металды жылу тасымалдағыш тарапынан жабдықтардың бірінші және екінші контурларының ішкі беттерін тексеру;
2) жабдықтар мен құбыржолдардың сақтандыру корпустарының ішкі беттерін тексеру;
3) сақтандыру корпустарындағы жабдықтар мен құбыржолдардың ішкі беттерін тексеру.
185. Жабдықтар мен құбыржолдардың металын пайдаланудағы бақылау техникалық куәландыруды жүргізуден бұрын болуға тиіс. Бақылау нәтижелері техникалық куәландыруды жүргізудің алдында талдануға тиіс.
186. Осы Техникалық регламент қолданылатын жабдықтар мен құбыржолдарды техникалық куәландыруды AC әкімшілігі тағайындалған комиссия жүргізеді.
187. Уәкілетті органда тіркелген жабдықтар мен құбыржолдарды техникалық куәландыруды жүргізу кезінде комиссия уәкілетті орган инспекторының қатысуымен және бақылауымен жұмыс істейді.
188. Комиссияның құрамына:
1) жабдықтар мен құбыржолдарды қадағалайтын, AC әкімшілігінің бұйрығымен тағайындалған тұлға;
2) осы жабдықтар мен құбыржолдардың ақаусыз жағдайына және қауіпсіз пайдаланылуына жауапты тұлға;
3) АС металын бақылау бөлімшесінің инженерлік-техникалық қызметкері;
4) монтаждау, жөндеу кәсіпорындары мен ұйымдарының техникалық бақылау қызметтерінің инженерлік-техникалық қызметкерлері осы кәсіпорындармен және ұйымдармен келісім бойынша (монтаждаудан, жөндеуден кейін техникалық куәландыруды жүргізу кезінде) енгізілуге тиіс.
189. Техникалық куәландыруды жүргізу алдында комиссия мынадай құжаттарды қарауға және талдауға тиіс:
1) жабдықтар мен құбыржолдарға арналған паспорттар және олардағы бұрын өткізілген техникалық куәландырудың, металды бақылаудың және жүргізілген жөндеулердің нәтижелері туралы жазбалардың мазмұны;
2) пайдалану процесінде болған қауіпсіз пайдалану шектерінің бұзылулары және олардың кейінгі жұмыс қабілеті мен сенімділігіне әсер ету мүмкіндігін бағалау туралы мәліметтер.
190. Жабдықтар мен құбыржолдарды техникалық куәландырудың нақты күнін AC әкімшілігі белгілейді, бірақ ол жабдықтар мен құбыржолдардың паспорттарында көрсетілген күннен кеш болмауға тиіс.
191. AC әкімшілігі техникалық куәландыруды жүргізу басталғанға дейін кемінде 10 жұмыс күнінде, уәкілетті органға жабдықтар мен құбыржолдардың куәландыруға дайындығы туралы хабардарлауға тиіс.
192. Уәкілетті органда тіркелген жабдықтар мен құбыржолдарға техникалық куәландыру жүргізуді AC әкімшілігінің техникалық негізделген жазбаша ұсынымы бойынша және уәкілетті органы инспекторының оларды жұмыс жағдайында тексеруі кезінде оң нәтижелер болған жағдайда, уәкілетті орган үш айдан аспайтын мерзімге кейінге қалдыруға рұқсат береді.
193. Уәкілетті органда тіркелмеген жабдықтар мен құбыржолдарға техникалық куәландыру жүргізуді AC әкімшілігінің жазбаша рұқсаты бойынша үш айдан аспайтын мерзімге кейінге қалдыруға рұқсат беріледі.
194. Техникалық куәландыру алдында жабдық тоқтатылуға, барлық қысым көздерінен сенімді түрде ажыратылуға, оны толтыратын жұмыс ортасынан босатылуға, ал бақылауға жататын үстіңгі беттері қажет болған жағдайда ластанудан, қақтардан және тағы басқалардан тазартылуға тиіс.
195. Техникалық себептер бойынша жобалық-конструкторлық құжаттаманың құрамында тексеру кезінде босатылуы мүмкін емес жабдықтар мен құбыржолдар үшін оларды тексерудің арнайы әдістері әзірленуге және көрсетілуге және AC әкімшілігімен және уәкілетті органмен келісілген тексеру жөніндегі нұсқаулық жасалуға тиіс.
196. Радиоактивті ортамен байланыста болатын жабдықтар мен құбыржолдар куәландыру және оған алдыңғы дайындық жұмыстары басталғанға дейін мұқият өңделуге және дезактивациялағыш ерітінділермен жуылуға тиіс.
197. Тексеру кезінде мынадай ақаулардың айқындалуына ерекше назар аудару керек:
1) негізгі металдың сыртқы және ішкі беттерінде - жарықтардың, тесіктердің, ойықтардың, қуыстардың болуы;
2) дәнекерленген қосылыстардың сыртқы және ішкі беттерінде - жарықтардың, тесіктердің, жонулардың болуы, нысандар мен өлшемдердің сызбалардың талаптарына сәйкес келмеуі;
3) тоттануға қарсы жабындардың үстіңгі беттерінде - жарықтардың, тесіктердің, ісінулердің, тоттану бұзылуларының болуы.
198. Тексеру нәтижелері бойынша комиссия осы Техникалық регламентке 4-қосымшаға сәйкес комиссия ақаулы торапты тексеру актісін жасайды, онда техникалық куәландырудың кейінгі операцияларын жүргізудің және ортаның рұқсат етілетін параметрлері көрсетіле отырып, пайдаланудың мүмкіндіктері туралы қорытындылар жасалады. Комиссияның актілері AC жабдықтары мен құбыржолдарына арналған паспорттармен қатар сақталады.
199. Техникалық куәландырудың және уәкілетті органда тіркелген жабдықтар мен құбыржолдарды куәландыруды жүргізуде жеке қатысуының нәтижелері бойынша уәкілетті органның инспекторы түпкілікті шешім қабылдайды және осы объектілердің паспорттарына куәландырудың нәтижелері туралы, олардың жұмысы кезінде ортаның рұқсат етілген параметрлері туралы және кезекті техникалық куәландырудың мерзімдері туралы жазбаларды енгізеді.
200. Негізгі металда немесе дәнекерленген қосылыста ақау табылған жағдайда, осы Техникалық регламентке 4-қосымшаға сәйкес ақаулы торапты тексеру нәтижелері актімен ресімделуге тиіс.
201. Ақаулы тораптың тексеру актісі дайындаушы-кәсіпорынның осы торапқа арналған стандартынан көшірмемен (осы Техникалық регламентке 5-қосымша), ақау табылған аймақта металдың жай-күйін соңғы бақылау хаттамасымен, беріктікке есеп жасаумен, кернеулер мен температураларды экспериментін бағалау деректерімен, тоттанулы зақымдануларын табу кезіндегі мамандардың қорытындысымен бірге АС-тың конструкторлық (жобалық) ұйымына және дайындаушы-кәсіпорынға (бір данадан) қорытынды жасау үшін жіберіледі. Актінің бір данасы жабдықтың немесе құбыржолдың паспортына тігіледі.

7. Металдың жай-күйін бақылау
Жалпы талаптар

202. AC әкімшілігі осы Техникалық регламентте және АС-та металдың жай-күйін бақылауды жүзеге асырудың нақты тәртібін регламенттейтін техникалық құжаттамада белгіленетін көлемде 1 және 2-қауіпсіздік сыныптарындағы жабдықтар мен құбыржолдар металының жай-күйін мерзімді түрде тексеруді ұйымдастыруға тиіс.
203. 3-қауіпсіздік сыныбындағы жабдықтар мен құбыржолдар металын бақылаудың қажеттігі мен көлемі жобалық-конструкторлық құжаттамада белгіленеді.
204. Пайдалану процесінде жабдықтар мен құбыржолдары металының күйін бақылаудың мақсаты:
1) металдың ақауларын табу және тіркеу;
2) металдың физикалық-механикалық ерекшеліктері мен құрылымының өзгерістерін табу және тіркеу;
3) металдың күйін бағалау болып табылады.
205. Металдың күйін бақылау пайдалану алдындағы, мерзімді және кезектен тыс болып бөлінеді.
206. Пайдалану алдындағы бақылау АС-ты пайдалануға беруге дейін жүргізіледі.
207. Мерзімді бақылау АС-ты пайдалану процесінде жоспарлы түрде жүргізіледі.
208. Кезектен тыс бақылау:
1) жобалық немесе оның деңгейінен асатын жер сілкінісінен кейін;
2) пайдаланудың қауіпті жағдайлары бұзылғаннан немесе жабдықтар мен құбырлар жолдарының жұмыс параметрлерін есептік деңгейден асатын деңгейге дейін өзгеруіне әкелетін авариялық жағдайлардан кейін;
3) АС немесе уәкілетті орган басшылығының шешімі бойынша жүргізіледі.

Бақылау объектілері

209. Міндетті бақылауға жататындар:
1) 1-қауіпсіздік сыныбының жабдықтары (энергетикалық реакторлар мен жылумен жабдықтау реакторларының су-сулы корпустары) - дәнекерлеу қосылыстар және коррозияға қарсы балқытып қаптастырулар, кернеулердің шоғырлану аймақтарындағы және белсенді аймаққа қарсы орналасқан аймақтардағы негізгі металл, құбыржолдарын қосатын келте құбырлардың дәнекерлеу қосылыстары мен радиустық әрекеттері, корпустар мен қақпақтардың ажырамалы қосылыстарының тығыздағыш беттері, тіректерді, бұрама сұқпаларды қосатын дәнекерлеу жіктері, бұрамасұқпалар мен қысымдық тоғындардың тіректік белдемелері астындағы бұрандалық тесіктердегі металл;
2) 1-қауіпсіздік сыныбының жабдықтары (шапшаң нейтрондардағы реакторлардың корпустары) - негізгі корпусқа сақтандыру корпустарының дәнекерлеу жіктері, сондай-ақ реактор корпустарының барлық дәнекерлеу жіктері және сақтандыру корпустары жоқ аймақта оған элементтерді дәнекерлеу жіктері;
3) 1-қауіпсіздік сыныбының жабдықтары (1) және 2) тармақшаларда көрсетілгеннен жабдықтарды қоспағанда), 2-қауіпсіздік сыныбының жабдықтары - корпустардың барлық дәнекерлеу қосылыстары және кернеулердің шоғырлану аймақтарындағы негізгі металл, корпус пен қақпаққа келтеқұбырларды дәнекерлеу жіктері, коллекторлардың немесе бу генераторларының құбырлық тақтасының дәнекерлеу қосылыстары, бу-су аймағындағы корпустардың ішкі беті, келтеқұбырлардың радиустық әрекеттері, корпустағы тесіктер арасындағы жалғастырғыштардың аймақтары, тіректерді, бұрандамаларды, және бұрамасұқпаларды қосатын дәнекерлеу жіктер, бұрамасұқпалар мен қысымдық тоғындардың астындағы бұрандалық тесіктердегі металл;
4) 2-қауіпсіздік сыныбының құбыржолдары - құбырлар мен коллекторлардың дәнекерлеу қосылыстары және коррозияға қарсы балқытып қаптастырулары, қайтару орындарында келтеқұбырлар мен құбырлардың иілмелері, дәнекерлеу жіктері, үштармақтардың, аралықтардың, тіректерді қосулардың дәнекерлеу жіктері (AC жүйелерінің құбыржолдарында шапшаң нейтрондардағы реакторлармен бірге көрсетілген бақылау сақтандыру қаптамалары корпустары жоқ аймақтарда және осы қаптамаларды құбыржолдарға дәнекерлеу аймақтарында жүзеге асырылуға тиіс);
5) жылумен жабдықтау реакторларының сақтандыру корпустары - құбыржолдарының өту аймақтары.
210. Бақылауға жататын жабдықтар мен құбыржолдарының нақты тізбесі АС-ты әзірлеуші кәсіпорын әзірлейтін үлгілік бақылау бағдарламаларында белгіленеді.
211. Үлгілік бағдарламалар мамандандырылған материалтанушы ұйыммен және уәкілетті органмен келісілуге тиіс.

Бақылау әдістері

212. Пайдалану процесінде металдың күйін бақылау бұзбайтын және бұзатын әдістермен жүзеге асырылады.
213. Металдың күйін бақылауды бұзбайтын әдістермен жүзеге асыру кезінде:
1) көзбен шолып бақылау;
2) қылтүтіктік немесе магнитті-ұнтақты бақылау;
3) ультра-дыбыстық бақылау;
4) радиографикалық бақылау;
5) белгіленген тәртіппен бекітілген технологиялық нұсқаулықтар мен оларды қолдану ережелері болған жағдайда, үлгілік бақылау бағдарламаларымен регламенттелген металдың ақауларын табуды қамтамасыз ететін бақылаудың басқа да әдістері қолданылады.
214. Металдың күйін бақылауды бұзатын әдістермен жүргізу кезінде негізгі металл мен 1 және 2-қауіпсіздік сыныптары жабдықтарының дәнекерлеу қосылыстарының механикалық ерекшеліктерін бақылау конструкторлық құжаттаманың талаптарына сәйкес жабдыққа орнатылатын үлгі-айғақтарды сынау жолымен жүргізіледі.
215. Негізгі металл мен 1 және 2-қауіпсіздік сыныптары құбыржолдарының дәнекерлеу қосылыстарының механикалық ерекшеліктерін бақылау бұзатын және (немесе) бұзбайтын әдістермен жүргізіледі. Бұл ретте бұзатын әдістермен бақылау құбыржолдарынан үлгілерді кесу жолымен жүзеге асырылады.
216. Үлгі-айғақтардың көмегімен:
1) механикалық қасиеттердің өзгеруі (тұрақсыздық шегі, уақытша қарсық, ұзартуға қатысты, тарылуға қатысты);
2) морт бұзуға қарсылық сипаттамасының өзгеруі (морттықтың сындарлы температурасы, бұзылу тұтқырлығы немесе жарықтың сындарлы ашылуы);
3) циклдік беріктілік сипаттамаларының өзгеруі (қажу қисықтары);
4) тұтас және жергілікті коррозиялардың (оның ішінде кернеу астындағы ойықтық коррозияның және кристалдану арасындағы коррозияның) сипаттамалары бақыланады.
217. Радиациялық жағдайдың немесе жабдықты ауыстырудың шарттары бойынша әдеттегі құрылғылармен бақылау жүзеге асырылуы мүмкін емес орындарда, осы аймақтардағы жабдықтарды тексеру үшін тиісінше дистанциялық құралдар көзделуге тиіс.
218. Дистанциялық құралдардың тізбесі және оларды әзірлеуге арналған техникалық тапсырмалар жабдыққа арналған жобалық-конструкторлық құжаттаманың құрамында берілуге, ал оларды әзірлеуді мамандандырылған ұйым жүзеге асыруға тиіс.

Бақылау бағдарламаларының мазмұны

219. Металдың күйін бақылаудың үлгілік бағдарламасы АС-тың басты үлгісі үшін әзірленуге тиіс.
220. Бақылаудың үлгілік бағдарламасы:
1) бақыланатын жабдықтар мен құбыржолдарының нақты түрлерін көрсетуді;
2) бұзбайтын әдістермен бақыланатын аймақтардың тізбесін;
3) бұзатын әдістермен бақыланатын құбыржолдары аймақтарының тізбесін;
4) осы үлгілер бойынша анықталатын сипаттамаларды көрсете отырып, үлгі-айғақтардың тізбесін және орнату орнын;
5) бақылау түрлері және бақыланатын аймақтардың әрқайсысына арналған олардың көлемін;
6) бақылау әдістемелерін (бақылау әдістемелерінің сипаттамасы бар құжат түрін көрсету, немесе әдістемелерді тікелей сипаттау);
7) бақылау түрлерінің әрқайсысының мерзімдігін;
8) бақылау аппаратурасының рұқсат етілген қабілетіне қойылатын талаптарды;
9) бақылау нәтижелерін бағалау нормаларын (бақылаудың барлық түрлері бойынша);
10) бақылаудың арнайы құралдарының тізбесін қамтиды.
221. Бақылаудың үлгілік бағдарламасы негізінде AC әкімшілігі металдың күйін бақылаудың жұмыс бағдарламасын әзірлеуді ұйымдастырады.
222. Жұмыс бағдарламасында:
1) AC деректері үшін бақыланатын жабдықтар мен құбыржолдарының нақты тізбесі;
2) бақыланатын жабдықтар мен құбыржолдарының нақты түрлері үшін бұзбайтын бақылаудың тізбесі мен аймақтардың координаттары;
3) бұзатын бақылау үшін үлгілерді кесу аймақтарының координаттары;
4) оларды орналастырудың нақты аймақтарын көрсете отырып, үлгі-айғақтардың түрлері мен саны;
5) бақылау әдістемелерін сипаттамасы (немесе тиісті құжаттарға сілтеме);
6) бақылауды жүзеге асыру үшін қажетті техникалық және ұйымдық іс-шаралар тізбесі;
7) бақылауды жүргізуге персоналдың қажеттілігі;
8) бақылауды жүргізуге жауапты тұлғаның тегі мен лауазымы;
9) техникалық қауіпсіздік жөніндегі талаптар;
10) бақылауды жүргізудің ұйымдық мәселелері бойынша нұсқаулар;
11) алынған нәтижелер мен есептік құжаттаманы өңдеу тәсілдері бойынша нұсқаулар көрсетілуге тиіс.
223. Жұмыс бағдарламасын AC әкімшілігі бекітеді.

Бақылау мерзімділігі

224. Пайдалану алдындағы бақылау жабдықтар мен құбыржолдарын пайдалануға бергенге дейін металдың бастапқы жағдайын тіркеу үшін жүргізіледі, соңынан мерзімді бақылау деректері салыстырылады.
225. Бұзбайтын әдістермен мерзімді бақылау мынадай мерзімдерде жүргізіледі:
1) бірінші - жабдықтар мен құбыржолдардың 20000 (жиырма мың) жұмыс сағаттан аспайтын;
2) кейінгілері - құбыржолдардан немесе бойлық дәнекерлеу жіктерімен тоғындардан дайындалған 1-қауіпсіздік сыныбының жабдықтары және 2-қауіпсіздік сыныбының жабдықтары мен құбыржолдары үшін бұрынғы жүргізілген бақылаудан есептегенде әрбір 30000 (отыз мың) жұмыс сағаттан аспайтын;
3) бақылауға жататын қалған жабдықтар мен құбыржолдары үшін - бұрынғы жүргізілген бақылаудан есептегенде әрбір 45000 (қырық бес мың) жұмыс сағаты сайын.
Көзделген бақылауды (біріншіден кейін) орындау мерзімді ұзақтығы 5000 (бес мың) сағаттан кем емес көрсетілген шеңбердегі аралық кезеңдер бойынша бөлінуі мүмкін.
226. Құбыржолдары металының механикалық ерекшеліктерін бұзбайтын және (немесе) бұзатын әдістермен бақылау сулы және суграфитті реакторлардағы AC үшін кем дегенде пайдаланудағы әрбір 100000 (жүз мың) сағат сайын және сұйық металды жылу тасымалдаушымен шапшаң нейтрондардағы AC үшін әрбір 50000 (елу мың) сағат сайын жүргізіледі.
227. Үлгі-айғақтарды түсіру мен сынаулардың мерзімділігі АС-тың жобалық-конструкторлық құжаттамасында белгіленеді.
228. Үлгі-айғақтардың бірінші түсіру сынаулары нәтижелеріне байланысты түсірудің кейінгі мерзімдері пайдаланушы ұйым мен конструкторлық ұйымның арасындағы келісу бойынша өзгеруі мүмкін.
229. Жалпы және жергілікті жарғақтық және жалпы иілмелі кернеулер әрекеттерінің аймақтарындағы жабдықтар мен құбыржолдарына белгіленген жылжымалылық жылдамдығы 10^-5 %/с артық болған кезде, жобалау-конструкторлық құжаттамасында көрсетілген орындарда сыртқы және ішкі көлемдерді өлшеу мынадай мерзімдерде:
1) бірінші - пайдалануға беру алдында;
2) екінші - іске қосылғаннан кейін 30000 (отыз мың) сағат өткен соң;
3) кейінгілері - бұрынғы өлшеуден кейін әрбір 50000 (елу мың) сағат өткен сайын жүргізілуге тиіс.
Жол берілмейтін қалдық деформация табылған орындардан құрылымды, материалдың ерекшеліктері мен жағдайын кейінгі зерттеулер үшін міндетті түрде үлгілерді кесіп алу керек.

Үлгі-айғақтарға қойылатын талаптар

230. Үлгі-айғақтарда анықталатын сипаттамалардың тізбесін, жабдықтар мен құбыржолдарын бекіту тәсілдері мен оларды орнату орындарын, сондай-ақ сынақтар бағдарламасын конструкторлық (жобалық) ұйым әзірлеуге (немесе көрсетуге) және АС-тың конструкторлық құжаттамасында келтірілуге тиіс.
231. Мортты бұзылуға қарсылық сипаттамасын және механикалық ерекшеліктерін бақылау үшін үлгі-айғақтар міндетті түрде:
1) су-сулы реакторға - белсенді аймаққа қарсы орналасқан корпус алаңдарының маңына;
2) су-графитті реакторға - технологиялық арналарға;
3) шапшаң нейтрондардағы реакторға - нейтрондардың ең жоғары ағысы әсер ететін корпус алаңдарының маңына орнатылуға тиіс.
232. Үлгі-айғақтардың саны өлшенетін сипаттамалардың нейтрондардың флюенсіне тәуелділігін нақты белгілеу мүмкін болатындай болуға тиіс.
Әрбір түсіру кезінде:
1) механикалық ерекшеліктерін анықтау үшін кемінде алты үлгісі (бөлме температурасында кем дегенде үшеуін және есептік температурада кемінде үшеуін);
2) морттықтың сындарлы температурасын анықтау үшін кем дегенде он бес үлгісі;
3) циклдік беріктігі сипаттамаларын анықтау үшін кем дегенде он бес үлгісі;
4) бұзылу тұтқырлығын немесе жарықтардың сындарлы ашылуын анықтау үшін кем дегенде сегіз үлгісі;
5) коррозия сипаттамаларын зерттеу үшін кем дегенде бес үлгісі сыналуға тиіс.
233. Осы Техникалық регламенттің 232-тармағында айқындалған санда үлгі-айғақтарды орналастырудың техникалық мүмкіндігі болмаған жағдайда, конструкторлық ұйым уәкілетті органмен келісім бойынша бұл санды азайта алады, бірақ ол пайдаланудың әрбір сегіз жыл сайын бір рет бақылау жүргізу үшін талап етілетін шамадан кем болмауға тиіс.
234. Реакторлардың корпустарында және технологиялық арналарда контейнерге (құрастыруға) үлгілермен бірге нейтрондардың флюенсін, сондай-ақ температураны (±10 С-тан аспайтын қателікпен) анықтау үшін индикаторлар (детекторлар) орнатылуға тиіс.
235. Үлгі-айғақтарды жабдықты дайындаушы кәсіпорын дайындауға тиіс. Үлгі-айғақтарды дайындау үшін жабдықтар мен құбыржолдардың элементтері орындалатын штаттық дайындамалардың қиындыларынан немесе (қиындылардан дайындау мүмкін болмаған жағдайда) штаттық материалдардан немесе жартылай фабрикаттардан жасалатын жіберулер пайдалануға тиіс.
236. Реакторлар корпустарының негізгі металының негізгі ерекшеліктерін бақылауға арналған үлгі-айғақтар реактордың белсенді аймағына қарсы орналасқан штаттық тоғындарының әдіптерінен кесілуге тиіс. Үлгі-айғақтарды кесу орнын және олардың жабдықтар және (немесе) құбыржолдарының жинағына санын конструкторлық ұйым анықтайды және конструкторлық құжаттамада көрсетеді.
237. Пайдаланудың соңына қарай нейтрондардың флюенсі 10²² нейтр/м² (Е > 0,5 МэВ), кем болмайтын дәнекерлеу қосылыстардың үлгі-айғақтары белсенді аймаққа қарама-қарсы реактордың корпустарының дәнекерлеу жіктеріндегі сол партиядағы дәнекерлеу материалдарымен (флюс астындағы автоматтық дәнекерлеу кезінде бір партияның флюсімен үйлесімдегі бір партияның сымымен, қолмен доғалық дәнекерлеу кезіндегі бір партияның электродтарымен, аргондық доғалық дәнекерлеу кезіндегі бір партияның сымымен) орындалуға тиіс. Егер бір марканың, бір балқытудың, бір диаметрдің және бетінің бір түрінің сымын әр-түрлі партиялар қойса, оған жалпы нөмір бере отырып, бір партияның (балқытудың) сымы ретінде қарау керек.
238. Егер конструкторлық құжаттамада жіктің түпкі бөлігінің үлгі-айғақтарын орналастыру көзделсе, онда дәнекерлеу қосылыстарының қоспасы аз қосымда материалдармен жіктің бөлігін балқыта отырып, орындау кезінде көрсетілген талапты жіктің түпкі бөлігін дәнекерлеуге арналған дәнекерлеу материалдары бойынша және жіктің қалған бөлігін балқытуға арналған дәнекерлеу материалдары бойынша бөлек сақтау керек.
239. Үлгі-айғақтарды дайындауға арналған дайындамалар (дәнекерлеу қосылыстарды қоса алғанда) оларды дайындау процесінде және монтаждауда бақыланатын бұйымдар секілді, сондай термикалық өңдеуге жатқызылуға тиіс.

Металдың күйін бақылауды ұйымдастыру

240. Металдың күйін бақылауды пайдаланушы ұйым қажет болған жағдайда, мамандандырылған материалтану ұйымдарын тарта отырып, жүзеге асырады.
241. Бақылау құралдарын жеткізу, бақылау құралдарын монтаждау, оларды сынау металдың күйін бірінші тексеру сәтіне дейін аяқталуға тиіс.
242. Үлгі-айғақтарды, оларды жабдықтарға орналастыруға арналған контейнерлермен бірге дайындаушы-кәсіпорын жабдықпен бірге жеткізеді. Бұл ретте, сонымен бірге металдың бастапқы жағдайын бақылау үшін үлгі-айғақтардың бақылаушы жинағы жеткізілуге тиіс.
243. Үлгі-айғақтарды сынақты пайдаланушы ұйым немесе мамандандырылған ұйым жүргізеді. Үлгі-айғақтарды сынақ үшін мамандандырылған ұйымға түсіруді, сақтауды және жөнелтуді пайдаланушы ұйым жүзеге асырады.
244. Жүргізілген металды бақылау нәтижелері бақылау жөніндегі есептік құжат болып табылатын хаттама немесе акті түрінде ресімделеді.
245. Бұзбайтын бақылау жөніндегі есептік құжаттамаға кіретіндер:
1) үлгілік бақылау бағдарламасының нөмірі;
2) бақылаудың жұмыс бағдарламасының нөмірі;
3) бақылау аймақтары және қолданылатын бақылау әдістері;
4) пайдаланылған аппаратураны, сезгіштікті және басқа да негізгі сипаттамаларды қоса алғанда, бақылау жүргізу әдістемелерін сипаттау;
5) бақылау нәтижелері (бақылаудың жол берілмейтін көрсеткіштері табылған жағдайда, көрсеткіштің түрін, дәл орналасуын және мәнін көрсету қажет);
6) жұмыс бағдарламасынан (нұсқаулықтан) тіркелген ауытқулар;
7) орындалған бақылау көлемін талап етілетін үлгілік бағдарлама көлемімен салыстыру;
8) бақылау нәтижелерін бағалау;
9) бақылауды жүргізуге жауапты тұлғаның қолы.
246. Үлгілерді сынау нәтижелері жөніндегі есептік құжаттамаға кіретіндер:
1) үлгілік бақылау бағдарламасының нөмірі;
2) бақылаудың жұмыс бағдарламасының нөмірі;
3) құбыржолдарынан үлгілерді кесу аймақтары және үлгі-айғақтардың орналасу аймақтары;
4) үлгілер дайындалған материалдар және олардың бастапқы жағдайының сипаттамалары;
5) үлгілердің орналасу аймақтарының сипаттамалары (жылу тасығыштың түрі, жұмыс қысымы, үлгілердің температурасы, нейтрондардың ағысы мен флюенсі, пайдалану уақыты);
6) жүргізілген сынақтардың түрлері және оларды жүргізу әдістемелері;
7) алынған нәтижелер;
8) бақылау нәтижелерін бағалау;
9) бақылауды жүргізуге жауапты тұлғаның қолы.
247. Бақылау жөніндегі есептік құжаттаманы AC әкімшілігі бекітеді.
248. Әрбір жүргізілген бақылаудан кейін ыдыстар мен құбыржолдарының паспорттарына жазба жүргізіледі.
249. Бақылау нәтижелері қанағаттанарлықсыз болған жағдайда, жүргізілген бақылау туралы есептік құжаттар және ұсынылатын шешімдер уәкілетті органға келісуге жіберіледі.
250. Металдың күйін бақылау жөніндегі құжаттама пайдаланушы ұйымда AC қызметінің барлық мерзімі ішінде сақталады.

8. Гидравликалық (пневматикалық) сынақтар
Жалпы талаптар

251. Гидравликалық (пневматикалық) сынақтар жабдықтардың, құбыржолдардың, оларды сұйық қысымымен немесе газ жүктеу кезінде олардың бөлшектерінің және құрастыру бірліктерінің беріктігін және тұмшаланғандығын тексеру мақсатында жүргізіледі.
252. Гидравликалық сынақтар:
1) дайындаушы кәсіпорынның жабдықтарды немесе монтаждауға жеткізілетін құбыржолдарының элементтерін дайындағаннан кейін;
2) жабдықтар мен құбыржолдарын монтаждаудан кейін;
3) жабдықтар мен құбыржолдарын пайдалану процесінде мерзімді түрде жүргізіледі.
253. Гидравликалық (пневматикалық) сынақтарды жабдықтар мен құбыржолдарын пайдалануға беру кезінде монтаждаудан кейін, сондай-ақ пайдалану процесінде жүргізу (жөндеу, осы құжатта арнайы ескертілген жағдайларын қоспағанда) міндетті болып табылады.
254. Сұйық металды жылу тасымалдаушымен жалғасатын вакууммен жұмыс істейтін жабдықтар мен құбыржолдарын, сондай-ақ шапшаң нейтрондардағы реакторлармен бірге АС-тың сақтандыру корпустарын (қаптамаларын) және жылумен жабдықтау атом станцияларының қорғайтын қабықтарын гидравликалық сынақтардың орнына пневматикалық сынақтарды өткізуге рұқсат етіледі. Мұндай ауыстыру мүмкіндігі уәкілетті органмен келісілуге тиіс.
255. Толтыратын сұйықтың салмағы қысымымен жұмыс істейтін АС-тың тәжірибелік және зерттеу корпустарын дайындау процесінде ультрадыбыстық дефектоскопия тәсілімен немесе радиографикалық тәсілмен және беттік дефектоскопия тәсілдерімен дәнекерлеу жіктеріне 100%-дық бақылау жүргізген жағдайда гидравликалық сынақтарды өткізбеуге рұқсат етіледі.
256. Гидравликалық (пневматикалық) сынақтар монтаждаудан кейін және пайдалану процесінде АС-тың жобалық-конструкторлық құжаттамасында көрсетілген мерзімдерде жүргізіледі.
257. Монтаждау алаңдарында дайындалған құбыржолдарының бөлшектеріне немесе құрастыру бірліктеріне гидравликалық сынақтарды өткізуді монтаждау аяқталғаннан кейінгі гидравликалық сынақтармен үйлестіруге рұқсат етіледі.
258. Жабдықтар мен құбыржолдарын дайындаудан және монтаждаудан кейін қорғайтын коррозияға қарсы жабындылармен немесе жылу оқшаулағышпен қапталғанға дейін гидравликалық сынақтардан өткізілуге тиіс.
259. Пайдалану процесінде сұйық металды жылу тасымалдағышпен жалғасатын жабдықтар мен құбыржолдарына жылу тасымалдаушы көрсеткен гидравликалық сынақтарға дейін жылу оқшаулағышпен қаптауға рұқсат етіледі.
260. Құбыржолдарының дәнекерлеу қосылыстарын гидравликалық сынақтарға дейін металдандыруға (лак-бояу жабындыларын қолданусыз) рұқсат етіледі, егер мұны монтаждау аяқталғаннан кейін жүргізу мүмкін болмаса, конструкторлық құжаттамада ескертілуге тиіс.
261. Жабдықтар мен құбыржолдарын пайдалану процесінде гидравликалық (пневматикалық) сынақтар жобалық-конструкторлық құжаттамаға сәйкес жылу оқшаулағышты алғаннан кейін жүргізілуге тиіс.
262. Жабдықтар мен құбыржолдарының жекелеген бөлшектерін және құрастыру бірліктерін оларды дайындағаннан кейін гидравликалық сынақтарды өткізуге мынадай жағдайларда жол берілмейді:
1) дайындаушы кәсіпорын осы бөлшектер мен құрастыру бірліктеріне гидравликалық сынақтарды ірілендірілген құрастыру бірліктерінің немесе бұйымдардың құрамында жүзеге асырады;
2) дайындаушы кәсіпорын құрамында дәнекерлеу қосылыстары жоқ перлитті сыныпты болаттан немесе жоғары хромды болаттан жасалған 2-қауіпсіздік сыныбы жабдықтарының негізгі металы мен дәнекерлеу қосылыстарына тұтас ультрадыбысты және радиографикалық бақылауды, ал аустенитті сыныпты және темір-никельді қорытпалардан жасалғандарды - бақылау стандарттары мен конструкторлық құжаттаманың барлық басқа талаптары сақталған кезде негізгі метал мен дәнекерлеу қосылыстарына тұтас радиографикалық бақылауды жүзеге асырады;
3) дайындаушы кәсіпорын перлитті сыныпты болаттан және жоғары хромды болаттан жасалған 3-қауіпсіздік сыныбы жабдықтарының барлық дәнекерлеу қосылыстарына тұтас ультрадыбысты бақылауды, сондай-ақ қолданыстағы бақылау стандарттарымен салыстыру бойынша екі еселенген көлемінде радиографикалық бақылауды, ал аустенитті сыныпты және темір-никельді қорытпалардан жасалғандарды - барлық дәнекерлеу қосылыстарына тұтас радиографикалық бақылауды жүзеге асырады; бұл ретте бақылау стандарттары мен конструкторлық құжаттаманың барлық басқа талаптары сақталуға тиіс;
4) дайындаушы кәсіпорын перлитті сыныпты болаттан және жоғары хромды болаттан жасалған 2 және 3-қауіпсіздік сыныптары құбыржолдарының бөлшектері мен құрастыру бірліктерінің барлық дәнекерлеу қосылыстарына тұтас ультрадыбысты бақылауды, сондай-ақ дәнекерлеу қосылыстарына радиографикалық бақылауды, ал аустенитті сыныпты болаттан жасалғандарды - барлық дәнекерлеу қосылыстарына тұтас радиографикалық бақылауды жүзеге асырады, бұл ретте бақылау стандарттары мен конструкторлық құжаттаманың барлық басқа талаптары сақталуға тиіс. Бұдан басқа, механикалық өңделген үстіңгі беттерді (жонып өңдеулерді, аралықтарды, құбырлардың иілмелерін және т.б.) қосымша қылтүтікті немесе магнитті-ұнтақты бақылау және кернеулердің шоғырлану аймақтарында және дайындау кезінде (құбырлардың иірлері мен таратылатын шеттері, шығарылған мойындары және т.б.) және конструкторлық құжаттамада белгіленген (3-сыныпты құбыржолдары үшін көрсетілген қосымша бақылауды өткізбеуге рұқсат етіледі) көлемнен 5%-дан астам деформацияға ұшырайтын аймақтарда металды ультра-дыбыстық немесе радиографикалық бақылау жүргізілуге тиіс.
263. Бақылау жүргізу кезінде сапаны бағалау нормалары стандарттар бойынша негізгі металл үшін немесе тиісті материалдар мен жартылай фабрикаттарға техникалық шарттар ретінде, ал дәнекерлеуші қосылыстар үшін - бақылау стандарттары бойынша қабылдануға тиіс.
264. Сыртқы қысымды пайдалану процесінде жүктелетін жабдықтар мен құбыржолдарының элементтеріне гидравликалық (пневматикалық) сынақтарды ішкі қысыммен жүктеу кезінде жүргізуге рұқсат етіледі.

Гидравликалық (пневматикалық) сынақтардың қысымын анықтау

265. Гидравликалық сынақтардың қысымы мына формула бойынша анықталғандағыдан кем болмауға тиіс:
P_h = K_h P [Q]^Th/[Q]^Т (төменгі шекара)
және одан аспайтын қысымда, сыналатын бұйымда жалпы жарғақтық кернеулер 1,35 [Q]^Th тең, ал жалпы немесе жергілікті жарғақтық және жалпы иілмелі кернеулердің сомасы 1,7 [Q]^Th жетеді (жоғарғы шекара).
Жоғарыда келтірілген формулада К_h = 1,25 жабдықтар мен құбыржолдары үшін және К_h = 1 қорғайтын қабықтар мен сақтандыру корпустары (қаптамалары) үшін;
Р - дайындаушы кәсіпорында сынақтар кезіндегі есептік қысым немесе монтаждаудан кейін және пайдалану процесінде сынақтар кезіндегі жұмыс қысымы;
[Q]^Th - гидравликалық сынақтардың Т_h температурасы кезінде белгіленген рұқсат етілетін кернеу;
[Q]^Т - қаралатын конструкциялық элементтің есептік Т температурасы кезіндегі рұқсат етілетін кернеу.
Сыртқы қысыммен жүктелетін элементтер үшін сондай-ақ, мына шарт орындалуға тиіс:
P_h < 1,25 [Р]
[Q]^Th, [Q]^т мәндері - жалпы және жергілікті жарғақтық және жалпы иілісті кернеулер;
[Р] - гидравликалық сынақтардың температурасы кезінде рұқсат етілетін сыртқы қысымды қабылданған Беріктікті есептеу нормаларына сәйкес белгілейді.
266. Р қысымы кезінде 0,49 МПа (5 кгс/см²) дейін Р_һ мәні 1,5 Р аспауға, бірақ 0,2 МПа (2 кгс/см²) кем болмауға тиіс. Р қысымы кезінде 0,49 МПа (5 кгс/см) астам Р_һ мәні осы Техникалық регламенттің 265-тармағының шарттарынан анықтап шығарылуға, бірақ (Р + 0,29) МПа [(Р + 3) кгс/см²] кем болмауға тиіс.
Көрсетілген талаптар сұйық металды жылу тасығыштағы жабдық пен құбыржолдарына қолданылмайды.
267. Әртүрлі жұмыс қысымында және (немесе) есептік температураларда жұмыс істейтін немесе әртүрлі [Q]^Th және (немесе) [Q]^т материалдардан дайындалған жабдықтар мен құбыржолдарынан тұратын жүйе немесе контурлар гидравликалық (пневматикалық) сынақтарға жатқызылатын жағдайда, бұл жүйенің (контурдың) гидравликалық (пневматикалық) сынақтарын жүйені (контурды) құрайтын жабдықтар мен құбыржолдары үшін тиісті мәндердің барлығынан тандалған сынақтар қысымының жоғарғы шекарасының ең төменгі мәніне тең деп қабылдау керек.
268. Жабдықтар мен құбыржолдарының бөлшектері мен құрастыру бірліктері (блоктары) үшін гидравликалық сынақтардың қысым мәнін дайындаушы кәсіпорын жабдықтың паспортында және құбыржолдардың бөлшектері мен құрастыру бірліктерін дайындау туралы куәлікте көрсетуге тиіс.
269. Жүйелердің (контурлардың) гидравликалық (пневматикалық) сынақтардың қысымдары мәндерін жобалау ұйымы айқындайды және жүйені (контурды) жиынтықтайтын жабдықтар мен құбырлардың паспорттарында қамтылатын деректердің негізінде пайдаланушы ұйым нақтылайды.

Гидравликалық (пневматикалық) сынақтардың
температурасын анықтау

270. Жабдықтар мен құбыржолдарының гидравликалық (пневматикалық) сынақтар сыналатын жабдықтар мен құбыржолдары металының температурасы қабылданған беріктікті есептеу нормаларына сәйкес белгіленген, рұқсат етілетін ең төменгіден аз болмайтын сыналатын ортаның температурасында жүргізілуге тиіс. Бұл ретте барлық жағдайда сынау температурасы мен қоршаған ортаның температурасы 5^оС-тан төмен болмауға тиіс.
271. Гидравликалық (пневматикалық) сынақтарды дайындаудан немесе монтаждаудан кейін металдың температурасы 5^оС-тан төмен болмаған кезде, осы Техникалық регламенттің 302-тармағы бойынша есептеу жүргізбей өткізуге мынадай жағдайларда рұқсат етіледі:
1) бұйым аустенитті сыныпты, түсті немесе темір-никельді қорытпадан жасалған коррозиялық-төзімді болаттан дайындалғанда;
2) бұйым 20^оС температурада тұрақсыздық шегі 295 МПа (30кгс/мм²) болатын материалдардан дайындалғанда және қабырғасының қалыңдығы 25 мм-ден аспайтын болғанда;
3) бұйым 20^оС температурада тұрақсыздық шегі 590 МПа (60 кгс/мм²) болатын материалдардан дайындалғанда және қабырғасының қалыңдығы 16 мм-ден аспайтын болғанда.
Осы Техникалық регламенттің 270-тармағы бойынша есептеу жүргізбей, гидравликалық сынақтар Т_һ кезінде металдың ең төменгі рұқсат етілетін температурасын анықтауға мынадай арақатынастарда рұқсат етіледі:
SR²_P0,2 < 3,5V х 10⁶ _кезде
T_h > T_kо - 260 + 73 х 10^-6 SR²_P0,2;
3,5 х 10⁶ < SR²_P0,2 < 25 х 10⁶_кезде
T_h > T_kо - 17 + 3,1 x 10^-6 SR²_P0,2;
SR²_P0,2 > 25 x 10⁶_кезде
T_h > T_kо + 48 + 0,47 x 10^-6 SR²_P0,2;
мұндағы: Т_kо - бастапқы жағдайдағы материалдың морттығының сындарлы температурасы, ^оС;
S - бұйым қабырғасының көрсетілген қалыңдығы, мм;
R_P0,₂ - 20^оС температура кезіндегі, материалдың тұрақсыздық шегі, МПа.
T_kо мәні не конструкторлық құжаттамада берілуге және дайындау процесінде расталуға, не қабылданған беріктікті есептеу нормаларында келтірілген әдістемелер бойынша анықталуға тиіс.
272. Дайындаудан кейін жүргізілетін гидравликалық сынақтар кезіндегі рұқсат етілетін металл температурасын конструкторлық (жобалау) ұйымы осы Техникалық регламенттің 271 және 272-тармақтарына сәйкес белгілейді және жабдықтардың сызбаларында, паспорттарында және құбыржолдарының бөлшектері мен құрастыру бірліктерін дайындау туралы куәлікте көрсетеді.
273. Монтаждаудан кейін жүйенің (контурдың) құрамындағы жабдықтар мен құбыржолдардың гидравликалық (пневматикалық) сынақтар кезінде рұқсат етілетін металл температурасы жабдықтардың паспорттарында (құбыржолдарының бөлшектері мен құрастыру бірліктерін дайындау туралы куәліктерде осы Техникалық регламенттің 271-тармағына сәйкес көрсетілгендердің барлығынан ең жоғары болып қабылданады және гидравликалық (пневматикалық) сынақтар жүргізудің кешендік бағдарламасында (нұсқаулықта) келтіріледі.
274. Пайдалану процесінде (оның ішінде жөндеуден кейін) гидравликалық (пневматикалық) сынақтар кезінде рұқсат етілетін металл температурасын АС әкімшілігі беріктік есебінің, жабдықтар мен құбыржолдары паспорттарының деректері, пайдалану процесінде тіркелген жүктеу циклдары санының, Е > 0,5 МэВ энергиясымен нейтрондардың нақты флюенстері, үлгі-айғақтарды сынақтардың нәтижелері негізінде белгілейді.
275. Егер осы регламенттің 271-273-тармақтары бойынша жобалау сатысындағы талдау негізінде гидравликалық (пневматикалық) сынақтар кезінде рұқсат етілетін металл температурасы осы АС-тың штаттық құралдарымен қамтамасыз ету мүмкін болмаса, онда АС-ты жобалаушы жобаның құрамында талап етілетін температураны қамтамасыз етуге арналған арнаулы құрылғыны көздеуге тиіс.

Гидравликалық (пневматикалық) сынақтарды жүргізу

276. Гидравликалық сынақтар кезінде жабдықтар мен құбыржолдарды Р_һ қысымында ұстау уақыты 10 минуттан кем болмауға тиіс. Ұстаудан кейін гидравликалық сынақтардың қысымы 0,8 Р_һ мәнге дейін төмендейді және тексеруге қажетті уақыт ішінде қол жетімді орындарда жабдықтар мен құбыржолдарын тексеру жүргізіледі.
277. Ұстау кезінде рұқсат етілетін металл температурасы қабылданған беріктікті есептеу нормалары бойынша анықталуға тиіс.
278. Гидравликалық сынақтар кезінде қысымды өлшеу екі тәуелсіз тексерілген манометрлер немесе өлшеу арналары бойынша жүргізілуге тиіс.
279. Гидравликалық сынақтар кезінде қысымды өлшеудің қателігі датчиктің (манометрдің) дәлдік сыныбын есепке алғанда, сынақтар қысымының атаулы мәнінен ± 5%-дан аспауға, ал датчиктің (манометрдің) дәлдік сыныбы 1,5-тен кем болмауға тиіс.
280. Қосқыш келтеқұбырлардың ішкі диаметрі 100 мм-ден аспайтын арматураны дайындағаннан кейін сынақтар кезінде Р_һ қысымында ұстау уақытын бұйымға арналған техникалық құжаттама бойынша белгілеуге рұқсат етіледі.
281. Гидравликалық сынақтар процесінде сұйық температурасының өзгеруі салдарынан қысымның ауытқуына жол беріледі. Температураның және қысымның ауытқуларының рұқсат етілетін мәндері әрбір нақты жағдайда есеппен немесе экспериментта түрде белгіленуге тиіс, бұл ретте қысым 265 және 266-тармақтарында белгіленген төменгі және жоғарғы шекарадан шықпауға тиіс.
282. Температураны 8.3-бөлім бойынша белгіленгендегіден төмендетуге рұқсат етілмейді.
283. Сорғылардың белдіктерін тығыздау конструкциясымен көзделген ағуларды сыналатын ортаны айдау жолымен орнын толтыруға рұқсат етіледі.
284. Гидравликалық сынақтар жабдыққа немесе құбыржолдарына зиянды химиялық әсері жоқ жанбайтын ортаны пайдалана отырып, жүргізіледі.
285. Сыналатын ортаның сапасына қойылатын талаптар бұйымға арналған стандарттар бойынша нормативтік құжаттарда белгіленеді және жабдықтар мен құбыржолдарының көрсетілуге тиіс.
286. Металдың температурасын бақылау өлшенетін температураның ең жоғарғы мәнінен жиынтық қателігі ± 3%-дан аспайтын арнайы датчиктермен және аспаптармен жүргізілуге тиіс.
287. Егер сұйықтың температурасы мен қоршаған ортаның температурасы 8.3-бөлім бойынша белгіленген гидравликалық сынақтардың температурасынан жоғары болса, температураны бақылауды жүргізбеуге рұқсат етіледі.
288. Жабдықтар мен құбыржолдарына гидравликалық сынақтарды жүргізу кезінде сұйықпен толтырылған қуыстарда газ көбіршіктерінің жиналуын болдырмайтын шаралар қабылдануға тиіс.

Пневматикалық сынақтардың ерекшеліктері

289. Пневматикалық сынақтардың Р_р қысымы мына формула бойынша анықталатын қысымнан аз болмауға тиіс:
P_p = K_p P [Q]^Th/ [Q]^T
мұндағы К_р = 1,15 жабдықтар мен құбыржолдар үшін; К_р = 1 қорғайтын қабықтар мен сақтандыру корпустары (қаптамалары) үшін.
Жоғарғы шекара осы Техникалық регламенттің 265-тармағындағыдай. Сыртқы қысыммен жүктелетін элементтер үшін шарт орындалуға тиіс:
P_p < 1,25 [P]_h
Осы Техникалық регламенттің 266-тармағының талаптары пневматикалық сынақтар кезінде өз күшінде болмайды.
290. Егер жабдықтар мен құбыржолдарын пайдалану процесінде пневматикалық сынақтар кезінде болуы мүмкін емес сұйық металдың діңгегі болса, онда пневматикалық сынақтар қысымының төменгі шекарасы мына формула бойынша анықталуға тиіс:
Р_р = 1,15 Р [Q]^Th/[Q]^T + Н_ү
мұндағы Н - сұйық металл діңгегінің биіктігі; ү - сұйық металдың есептік температура кезіндегі үлестік массасы; Р - сұйық металл деңгейіндегі газдың жұмыс қысымы.
291. Қорғайтын қабықтар мен сақтандыру корпустарын (қаптамаларын) пневматикалық сынақтар кезінде олар қамтитын жабдықтар немесе құбыржолдары сыртқы қысымда болуы мүмкін, мұның салдарынан жабдықтарда немесе құбыржолдарында Pg қарсы қысым тудыру қажеттігі туындауы мүмкін. Бұл жағдайда мына шарт орындалуға тиіс:
P_p < 1,15ү [P]ү + үP_g
292. Металдың ықтимал төмен температурасын анықтауда 8.3-бөлімінің нұсқаулықтарын басшылыққа алу қажет.
293. Пневматикалық сынақтар кезінде жабдықтар мен құбыржолдарын Рр қысымында ұстау уақыты 30 минуттан кем болмауға тиіс. Ұстаудан кейін қысым төмендейді және қажетті уақыт ішінде қол жетімді орындарда жабдықтар мен құбыржолдарына тексеру жүргізіледі. Тексеру қауіпсіздік шарттарына орай сынақтарды жүргізуге жауапты тұлға белгілеген қысым кезінде жүргізіледі, бірақ барлық жағдайларда бұл қысым 0,85 Р_р аспауға тиіс.
294. Пневматикалық сынақтарға арналған толтырғыш құбыржолдарының вентильдері және қысым мен температураны өлшеу аспаптары сыналатын жабдық тұрған үй-жайдан тысқары персонал үшін қауіпсіз орынға шығарылуға тиіс. Сынақтар жабдықтар мен құбыржолдарда газ қысымын көтеру, Р_р қысымында ұстау және қысымды тексеру үшін белгіленген мәнге дейін төмендету уақытында персонал қауіпсіз орында болуға тиіс.

Гидравликалық (пневматикалық) сынақтарды жүргізу бағдарламалары

295. Гидравликалық (пневматикалық) сынақтарды жүргізу үшін дайындағаннан кейін дайындаушы кәсіпорын жабдықтардың және құбыржолдарының құрастыру бірліктерін (бөлшектерін) гидравликалық (пневматикалық) сынақтардың өндірістік бағдарламасын (немесе технологиялық нұсқаулық, технологиялық процесс) жасауға тиіс.
296. Гидравликалық (пневматикалық) сынақтарды жүргізу үшін монтаждаудан кейін және пайдалану процесінде АС-тың жобалық-конструкторлық ұйымы сынақтардың кешендік бағдарламасын жасауға тиісті, осының негізінде AC әкімшілігі сынақтардың жұмыс бағдарламасын әзірлейді.
297. Жабдықтардың және құбыржолдарының құрастыру бірліктерін (бөлшектерін) гидравликалық (пневматикалық) сынақтардың өндірістік бағдарламасы (технологиялық нұсқаулық, технологиялық процесс) дайындалғаннан кейін мыналарды қамтиды:
1) жабдықтардың немесе құбыржолдарының құрастыру бірліктерінің (бөлшектерінің) атауы;
2) есептік қысым;
3) гидравликалық (пневматикалық) сынақтардың қысымы;
4) гидравликалық (пневматикалық) сынақтардың температурасы;
5) сынау орталары мен олардың сапасына қойылатын талаптар;
6) қысымды арттыру мен төмендетудің рұқсат етілетін жылдамдықтары;
7) температураны арттыру мен төмендетудің рұқсат етілетін жылдамдықтары;
8) сынақтарды Рһ (Р_р) қысымы кезінде ұстау уақыты;
9) тексеру жүргізілуге тиісті қысым;
10) қысым көзі;
11) сыналатын ортаны қыздыру әдісі (қажет болған жағдайда);
12) қысымды бақылау датчиктерін (аспаптарды) орнату нүктелері және олардың дәлдік сыныбы;
13) демператураны бақылау датчиктерін (аспаптарды) орнату нүктелері және олардың дәлдік сыныбы;
14) ұстау процесінде қысым мен температураның ауытқуларының рұқсат етілетін шектері;
15) қауіпсіздік техникасы жөніндегі талаптар;
16) технологиялық қақпақшаларды қондыру орны;
17) сынаққа жауапты тұлғаны тағайындауды қоса алғанда, ұйымдық іс-шаралардың тізбесі.
298. Бағдарлама тиісті конструкторлық ұйыммен келісілуге және дайындаушы-кәсіпорынның әкімшілігімен бекітілуге тиіс.
299. Жабдықтар мен құбыржолдардың жүйелеріне, олардың бөліктерін немесе жекелеген түрлерін гидравликалық (пневматикалық) сынақтың кешендік бағдарламасы монтаждаудан кейін және пайдалану процесінде:
1) сыналатын жүйенің (жүйенің, жабдықтардың, құбыржолдардың бөліктерінің) атаулары мен шекараларын;
2) жұмыс қысымын;
3) гидравликалық (пневматикалық) сынақтардың қысымын;
4) гидравликалық (пневматикалық) сынақтардың температурасын;
5) сынау орталары мен олардың сапасына қойылатын талаптарды;
6) қысымды арттыру мен төмендетудің рұқсат етілетін жылдамдықтарын;
7) температураны арттыру мен төмендетудің рұқсат етілетін жылдамдықтарын;
8) тексеру жүргізілуге тиісті қысымды;
9) сынау ортасын толтыру және сорғыту тәсілдерін;
10) қысым тудыру көзін;
11) сынау ортасын қыздыру әдісін (қажет болған жағдайда);
12) қысымды бақылау датчиктерін (аспаптарды) орнату нүктелерін;
13) температураны бақылау датчиктерін (аспаптарды) орнату нүктелері;
14) ұстау процесінде қысым мен температураның ауытқуларының рұқсат етілетін шектерін қамтиды.
300. Кешендік бағдарлама пайдаланушы ұйыммен келісілуге және жобалық-конструкторлық ұйымның әкімшілігі тарапынан бекітілуге тиіс.
301. Гидравликалық (пневматикалық) сынақтардың жұмыс бағдарламасы осы Техникалық регламенттің 299-тармағында айтылған мәліметтермен қатар:
1) жиынтықтаушы сынақ жабдықтары мен құбыржолдардың паспорттары бойынша гидравликалық (пневматикалық) сынақтардың қысымы мен температураларының мәндерін нақтылауды;
2) қысым көзін қосу орнын;
3) метрологиялық сипаттамасын көрсете отырып, пайдаланатын өлшем құралдарының тізбесін;
4) сынақтарды жүргізу кестесін (қысымды көтеру және түсіру, температураны көтеру және төмендету сатылары, ұстау уақыты және т.с.);
5) тексеру процесінде және сынақтар аяқталғаннан кейін сыналатын жабдықтар мен құбыржолдардың күйін бақылау тәсілдерін;
6) сынақтарды жүргізуге дайындық шаралары (сыналатын жүйені немесе оның бөлігін шектейтін жабылатын және ашылатын арматураны көрсете отырып);
7) жылу оқшаулағышты алатын орындардың тізбесін;
8) қысымды сынақ шамасынан асып кетуден қорғау шараларын;
9) техника қауіпсіздігі жөніндегі талаптарды;
10) ұйымдық іс-шараларды (сынаққа жауапты тұлғаны тағайындауды қоса алғанда);
11) жұмыс бағдарламасы жасалған негіздегі кешенді бағдарламаның нөмірін қамтиды.
302. Жұмыс бағдарламасын AC әкімшілігі бекітеді.
303. Сынақтар аяқталғаннан кейін:
1) сынақты өткізген кәсіпорынның атауын;
2) сыналған жүйенің (жүйенің, жабдықтардың, құбыржолдардың, құрастыру бірліктерінің, бөлшектердің бөліктерінің) атауын;
3) есептік (жұмыс) қысымды;
4) есептік температураларды;
5) сынақтардың қысымын;
6) сынақтардың температурасын;
7) сынау ортасын;
8) сынақтардың қысымы кезінде ұстау уақытын;
9) тексеру жүргізілетін кездегі қысымды;
10) жұмыс (өндірістік) бағдарламасының нөмірін;
11) сынақтардың нәтижесін;
12) жауапты тұлғаның қолы мен күнін қамтитын сынақтардың хаттамасы жасалады.

Гидравликалық (пневматикалық) сынақтардың нәтижелерін бағалау

304. Егер сынақтар процесінде және тексеру кезінде ағулар мен металдың үзілуі болмаса, ұстау процесінде қысымның түсуі 266 және 267-тармақтарында белгіленген шектерден шықпаса, ал сынақтардан кейін көрінетін қалдық өзгерістері анықталмаса, жабдықтар мен құбыржолдардың гидравликалық (пневматикалық) сынақтан өткен болып саналады.
305. Жабдықтар мен құбыржолдардың құрастыру бірліктерінің (бөлшектерін) гидравликалық (пневматикалық) сынақтар кезінде сынақтар жүргізуге арналған технологиялық тығыздаулар арқылы болатын ағулар ақаулық белгісі болып табылмайды.

АС-ты пайдалануды метрологиялық қамтамасыз ету

306. Атом станцияларын пайдалануды метрологиялық қамтамасыз ету бірлікке дәл жеткізу үшін қажеттілікті және өлшеу құралдардың өлшеу дәлдігін талап ететін ғылыми және ұйымдық негіздерді, техникалық құралдарды, ережелер мен нормаларды белгілеу мен қолдануды қамтиды.
307. АС-ты пайдалануды метрологиялық қамтамасыз ету АС-ты әзірлеуге арналған техникалық тапсырмамен көзделеді, мыналар келтірілуге тиіс AC жобасының құрамдық бөлігі болып табылады:
1) бақылауға жататын негізгі параметрлердің номенклатурасы, өлшеулер дәлдігінің нормалары, өлшеулерді орындау әдістемелері, өлшеу құралдарының түрлері;
2) оларды пайдалану кезінде өлшеу құралдарына арналған метрологиялық рәсімдер түрі (тексеру немесе калибрлеу);
3) өлшеу құралдарын және өлшеу жүйелерін тексеру немесе калибрлеу әдістемелерінің номенклатурасы;
4) өлшеу құралдарына қызмет көрсетуге, жөндеуге, тексеру мен сақтауға арналған үй-жайларға қойылатын техникалық талаптар;
5) АС-ты пайдалануды метрологиялық қамтамасыз ету жөніндегі жұмысты орындайтын персоналдың сандық нормативтері және оның біліктілігі.
308. АС-ты метрологиялық қамтамасыз ету жабдықтарды, техникалық құралдарды әзірлеу, жобалау, салу, АС-ты пайдалануға беру, пайдалану және пайдаланудан шығару кезеңдерінде жүзеге асырылады.
309. АС-ты пайдалануда түрін немесе метрологиялық аттестаттауды және белгіленген тәртіпте сенімдірілмегенін бекіту мақсатында сынақтардан өтпеген өлшеу құралдары мен өлшеу жүйелерін қолдануға тыйым салынады.

9. Техникалық регламентті қолданысқа енгізу мерзімдері
және шарттары

310. Осы Техникалық регламент алғаш рет ресми жарияланған күшінен бастап бір жыл өткен соң қолданысқа енгізіледі.
311. Осы Техникалық регламент қолданысқа енгізілген сәтінен бастап жаңадан жобаланатын барлық AC үшін қолданылуға міндетті.
312. Салынып жатқан, пайдалануға берілетін (оның ішінде жаңғыртылып және қайта жаңартылып жатқан) AC құжаттамасы осы Техникалық регламент қолданысқа енгізілгенге дейін бір жыл ішінде оның талаптарына сәйкес келтірілуге тиіс.

Техникалық регламентке 1-қосымша

AC құбыржолының паспорты

Осы қосымша құбыржол паспортының нысанын белгілейді.
1. Құбыржол паспорты құбыржолдың сипаттамасын, дайындау, монтаждау сапасын, пайдалану процесіндегі жұмыс қабілеттілігін және өндірістік-технологиялық құжаттаманың сәйкестігін растайтын негізгі құжат болып табылады.
2. Қосымша паспорттың барлық тармақшаларын міндетті түрде толтыруды белгілемейді. Паспортқа енгізуге жатқызылатын деректердің түрлері мен көлемі стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттарымен айқындалады.
3. AC құбыржолының паспортын құбыржолдарды пайдаланушы ұйым жасайды.
Паспортпен бірге берілетін міндетті құжаттар:
1) құбыржолдың жоба талаптарына сәйкестігін, арматурамен және бақылау-өлшеу аспаптарымен жарақтандырылуын, дәнекерленген қосылыстар мен тіректерінің орналасуын бақылауға мүмкіндік беруге тиісті құбырдың схемалары мен сызбаларының жиынтығы*;
2) дайындаушы-кәсіпорын жасайтын құбыржол элементтерін дайындау туралы паспорт;
3) монтаждаушы ұйым жасайтын құбыржолдарды монтаждауға арналған паспорт;
4) құбыржол арматурасының паспорттары;
5) беріктік есебі немесе есептеу белгілері көрсетілген одан үзінді**;
6) дәнекерленген қосылыстар мен негізгі материалдардың сапасын бақылау кестесі***;
7) жобалық (конструкторлық) құжаттамада бар ауытқулар жөніндегі құжаттама болып табылады.
4. Паспорттар қосымшаларымен және құбыржолдарды бақылау нәтижелерімен барлық пайдалану мерзімі ішінде АС-да сақталуға тиіс.
5. Паспортқа енгізілетін деректер тізімі міндетті болып табылады. Тізім тармақтарын тиісті деректерді қамтитын құжаттар көшірмелерімен ауыстыруға рұқсат беріледі.
6. Құбыржолдар паспорттарына уәкілетті органның талабы бойынша қосымша мәліметтер енгізілуі мүмкін.
_____________________________________
*Сызбалардың жиынтығын жобалаушы (конструкторлық) ұйым белгілейді.
**Беріктік есебінен үзіндіде: конструкциялардың есептелетін тораптарының және оларға әсер ететін жүктемелер мен температуралық ықпалдардың тізбесі; есептеу жүргізілген пайдалану режимдерінің тізбесі (қалыпты жағдайлардың бұзылуы мен авариялық жағдайларды қоса алғанда); әрбір пайдалану режиміндегі жүктемелер циклінің саны; беріктікті есептеу нормалары талап ететін барлық өлшемдер бойынша беріктік бағаларының деректері берілуге тиіс.
***Конструкторлық және технологиялық құжаттама талаптары болған жағдайда қоса беріледі.
__________________ ҚҰБЫРЖОЛ ПАСПОРТЫ
(атауы)
Тіркеу № ________________
Ескертпе. Тіркеу нөмірін уәкілетті органның (осы органда тіркелген жағдайда) инспекторы (осы органда тіркелген жағдайда) немесе AC әкімшілігі (құбыржол пайдалануға беруші ұйымда тіркелген жағдайда) береді.
___________________ ҚҰБЫРЖОЛ ПАСПОРТЫНЫҢ МАЗМҰНЫ
(атауы)
1. Бөлімнің атауы
2. Парақтың нөмірі
____________________ ҚҰБЫРЖОЛ ПАСПОРТЫНА ҚОСА БЕРІЛЕТІН
(атауы) ҚҰЖАТТАРДЫҢ ТІЗБЕСІ
1. Құжаттың атауы
2. Құжатты белгілеу(нөмірі)
3. Парақ саны
1. Жалпы деректер
1) Пайдаланушы ұйымның атауы және мекенжайы
2) Құбыржолдар бөлшектері мен жинау бірліктерін дайындаушы-кәсіпорынның атауы және мекенжайы
3) Монтаждаушы ұйымның атауы
4) Құбыржолдар бөлшектері мен жинау бірліктерінің дайындауға арналған паспорттарды белгілеу (нөмірлері)
5) Дайындау жылы
6) Құбыржолды монтаждауға арналған паспортты белгілеу (нөмірі)
7) Құбыржолын сызбасын белгілеу (нөмірі)
8) Мақсаты
9) Қауіпсіздік сыныбы
2. Техникалық сипаттамалар
1) Жұмыс ортасының атауы
2) Жұмыс ортасының температурасы, ^оС
3) Жұмыс қысымы, МПа (кгс/см²)
4) Гидравликалық (пневматикалық) сынақтардың қысымы, МПа (кгс/см²)
5) Гидравликалық (пневматикалық) сынақтар кезіндегі қабырғаның ең аз температурасы, ^оС
6) Сынау ортасы және сынақтардың ұзақтығы
7) Қызмет мерзімі, с
3. Құбырлар туралы деректер
1. Атаулы сыртқы диаметрі және құбыр қабырғасының қалыңдығы, мм
2. Құбыржол схемасында учаскелерді белгілеу (нөмірі)
3. Құбыржолдар учаскелерінің ұзындығы, м
4. Құбыржол құрамында қондырылған арматуралар туралы деректер
1. Арматураның атауы, типі
2. Саны
3. Шартты өту жолы, мм
4. Паспортты (сертификатты, аттестатты) белгілеу (нөмірі)
5. Схема (сызба) бойынша қондыру орны
5. Сақтандырғыш арматура туралы деректер
1. Сақтандырғыш арматураның атауы, типі
2. Саны
3. Паспортты белгілеу
4. Схема бойынша (сызба бойынша) қондыру орны
ЖҮРГІЗІЛГЕН СЫНАҚТАРДЫҢ НЕГІЗІНДЕ ТӨМЕНДЕ АТАЛҒАНДАР
КУӘЛАНДЫРЫЛАДЫ:
1) __________________________________________________ құбыржолы техникалық құжаттамаға сәйкес дайындалды және монтаждалды.
2) Құбыржол осы паспортта көрсетілген шарттар кезінде гидравликалық (пневматикалық) сынақтарға шалдықты және шыдады.
3) Құбыржол осы паспортта көрсетілген параметрлермен жұмыс істеуге арналған.
4) Осы паспорт _______________________________ парақты қамтиды.
5) AC әкімшілігінің бұйрығы бойынша құрылғының және құбыржолдардың ақаусыз күйі мен қауіпсіз пайдаланылуына жауапты тұлға ____________________________ (қолы, мөрі)
(атауы)
6) Күні
6. Құбыржолдың ақаусыз күйі мен қауіпсіз пайдаланылуына жауапты тұлғалар туралы деректер
1) Тағайындау туралы бұйрықтың нөмірі мен күні
2) Лауазымы, тегі, аты, әкесінің аты
3) Жауапты тұлғаның қолы
7. Техникалық куәландыру нәтижелері
1. Тексеру нәтижелері
1) Тексеру актісінің күні мен белгіленуі
2) Тексеру нәтижелері
3) Келесі тексерудің мерзімі
4) Қадағалауды жүзеге асыратын жауапты тұлғаның қолы
2. Гидравликалық (пневматикалық) сынақтардың нәтижелері
1) Сынақ хаттамасының күні мен белгіленуі
2) Сынау ортасы
3) Гидравликалық (пневматикалық) сынақтардың қысымы, МПа (кгс/см²)
4) Ұстау ұзақтығы, мин
5) Қабырғаның ең аз температурасы, ^оС
6) Сынақтар нәтижелері
7) Келесі сынақ мерзімі
8) Қадағалауды жүзеге асыратын жауапты тұлғаның қолы
8. Пайдалану процесіндегі металдың күйін бақылау нәтижелері
1) Бақылау күні және құжатты белгілеу
2) Бақылау нәтижелері
3) Келесі бақылау мерзімі
4) Жауапты тұлғаның қолы
9. Құбыржолды жөндеу және қайта жаңалау туралы деректер
1) Жөндеу (қайта жаңалау) күні
2) Құбыржолды жөндеу, қайта жаңғырту және бақылау бойынша жүргізілген жұмыстардың, олардың жүргізілген күні көрсетілген тізбесі
3) Жауапты тұлғаның қолы
ҚҰБЫРЖОЛДЫ ТІРКЕУ
1) Құбыржол № _______________________________________ тіркелген
2) __________________________________________________
(тіркеуші орган)
3) Паспортта барлығы парақ нөмірленді және ______ парақ бауланды, оның ішінде сызбалар (схемалар) _________________ парақ
4) Тіркеуші тұлғаның лауазымы,
5) Қолы
6) Күні

Техникалық регламентке 2-қосымша

Уәкілетті органның
________________AC____________блогының
реакторына
№ _______ПАСПОРТ

1. АС-тың орналасқан орны
2. Тиістілігі
3. Реакторлық қондырғының пайдалануға енгізілген күні
4. Қуаты:
- жылу, МВт;
- электрлік, МВт.
5. Белсенді аймақтың сипаттамалары:
- диаметрі, м;
- биіктігі, м;
- ТЕҚ саны, дана;
- отын сипаттамалары;
- кідірткіш;
- жылу тасушы.
6. Белсенді аймақтың физикалық параметрлері:
- реактивтіліктің ең көп қоры, _эфф бірліктері
- БҚЖ органдарының реактивтіліктің ең көп қорымен белсенді аймақ күйіндегі жиынтық тиімділігі, _эфф бірліктері
- белсенді аймақтың жұмыс параметрлері кезіндегі реактивтіліктің толық қуаттық коэффициентінің белгісі мен шамасы қуат процентіне жатқызылған, /\К_Эфф/К_Эфф бірліктері
- көбеюдің барынша тиімді коэффициентімен белсенді аймақ күйіндегі реакторды іске қосу кезінде авариялық қорғау органдары қосқандағы сындарлылығы, /\К_Эфф/К_Эфф бірліктері
- отынды қайта тиеу үшін жоспарлы тоқтау кезіндегі белсенді аймақтың сындарлылығы, /\К_Эфф/К_Эфф бірліктері
7. БҚЖ реакторының сипаттамалары:
- атқарушы органдар (атауы, топтар саны, топтағы органдардың саны, р_Эфф.тегі тиімділік, р_Эфф/секундтағы реактивтіліктің өсу жылдамдығы, авариялық қорғау-сек. дабылы бойынша ҚБЖ органдарын белсенді аймаққа енгізу уақыты)
- реактивтілікке әсер етудің қосымша жүйелері;
- қуат деңгейі бойынша авариялық қорғау арналарының саны және аспаптар типі;
- қуат деңгейін бақылау арналарының саны және типі;
- авариялық қорғау дабылдары мен қондырғылардың тізбесі.
8. Қосымша мәліметтер (реактордың мақсаты, отынды қайта жүктеу тәсілі,...)
_________ ж. " " __________ AC әкімшілігінен________________
9. Паспорт мына құжаттардың негізінде берілді:
_____________________________________________________________________
Уәкілетті органнан
_________ ж."___" ____________

Техникалық регламентке 3-қосымша

Жаңа материалдарды қолдануға және аттестаттауға қойылатын
талаптар
1. Жалпы ережелер

1. Негізгі және дәнекерлеу (балқыма) материалдарды жаңаға жатқызу қағидаттары осы Техникалық регламенттің негізгі мәтінінің 4.4-бөлімінде көрсетілген.
2. Жаңа материалдарды қолдану құқығын алу тәртібі осы Техникалық регламенттің негізгі мәтінінің 4.4-бөлімінде көрсетілген.
3. Осы Қосымшада аттестаттау есебінде қамтылуға тиіс тізбе мен деректер көлемі белгіленеді.

2. Жаңа материалдар туралы мәліметтер
Жалпы ережелер

4. Жабдықтар мен құбыржолдарды дайындау кезінде рұқсат ету ретінде жаңа материалдарды енгізуде:
1) материалдар туралы жалпы мәліметтер;
2) физикалық-механикалық қасиеттері;
3) морт сынуға қарсы туру сипаттамалары;
4) циклдік беріктігінің сипаттамалары;
5) ұзақ беріктігі мен жылжығыштығының сипаттамалары;
6) тоттануға төзімділігінің сипаттамалары көрсетілуге тиіс.

Жалпы мәліметтер

5. Негізгі металл үшін мынадай мәліметтер ұсынылуға тиіс:
1) химиялық құрамы (құрамындағы зиянды қоспаларды көрсете отырып);
2) жартылай фабрикаттардың түрлері және алу тәсілдері;
3) материалды пайдалануға рұқсат берілгенге дейінгі шектік температура, Т_mах;
4) материалды пайдалануға рұқсат берілетін жұмыс орталары;
5) термикалық өңдеу;
6) нейтрондардың шекті ұйғарынды флюенсі (егер материал F > 10²² нейтр./м² (Е > 0,5 МэВ)), флюенсі кезіндегі нейтрондық сәулелену шарттарындағы жұмысқа арналса), сондай-ақ нейтрондар флюенсі және сынақ кезіндегі температура;
7) сынақтар өткізу кезінде пайдаланылған жартылай фабрикаттарға арналған деректер, балқымалардың нөмірлері;
8) жартылай фабрикаттардан жасалған үлгілерді кесу схемасы;
9) жартылай фабрикаттарға арналған стандарттау жөніндегі нормативтік құжаттар тізбесі;
10) материалдың мақсаты.
6. Дәнекерлеу және балқыма материалдар үшін мынадай мәліметтер ұсынылуға тиіс:
1) дәнекерлеу тәсілі;
2) дәнекерлеу (балқыма) және негізгі материалдардың үйлесімділігі (олардың маркалары бойынша);
3) құрамындағы элементтер мен зиянды қоспалардың шектерін көрсете отырып, балқыма металдың (металл жігінің) химиялық құрамы;
4) алдын ала және жанама жылытудың қажеттігі және режимдері;
5) дәнекерлеу қосылыстар мен балқыма бұйымдарды термикалық өңдеу қажеттігі және түрі мен режимдері;
6) нейтрондардың шекті ұйғарынды флюенсі (егер материал F > 10²² нейтр./м² (Е > 0,5 МэВ)), флюенсі кезіндегі нейтрондық сәулеге шалдығу жағдайындағы жұмысқа арналса), сондай-ақ нейтрондар флюенсі және сынақ кезіндегі температура.
7. Сұйық металды жылу тасушымен байланыста жұмыс істеуге арналған материалдар үшін материалдардың көмірсіздендіруіне және локалдық бұзылуларға бейімділігін сипаттайтын деректер ұсынылуға тиіс.

Физикалық-механикалық қасиеттері

8. Негізгі металл мен балқыма металл (металл жігі) үшін сынау кезінде мынадай қасиеттерді кепілдендіретін және нақты алынған мәндері ұсынылуға тиіс:
1) беріктік шегі R_m;
2) аққыштық шегі R_Р0,2;
3) салыстырмалы ұзаруы А5;
4) салыстырмалы тарылуы z.
9. Дәнекерлеу қосылыс үшін сынау кезінде беріктік шегі мен майысу бұрышының кепілдендірілетін және нақты алынған мәндері ұсынылуға тиіс.
10. 8 және 9-тармақтарда көрсетілген сипаттамалар әрбір 50^оС арқылы 20^оС- дан Т_mах дейінгі температуралардың шегінде, сондай-ақ (Т_mах + 25)^оС және (Т_mах + 50)^оС температураларында айқындалуға тиіс.
11. Нейтрондық сәуле алу шарттарында жұмысқа арналған негізгі материалдар, балқыма металл (металл жігі) мен дәнекерлеу қосылыстар, тоттануға қарсы балқымалар үшін қарастырылатын нейтрондар флюенсіне ең көп рұқсат ету кезінде 20^оС, 270^оС және Т_mах температураларында 8 және 9-тармақтар бойынша (майысу бұрышынан басқа) механикалық қасиеттерін өзгертуі бойынша деректер ұсынылуға тиіс.
12. Ұсынылатын жаңа материалдар үшін толық пайдалану ресурсы үшін механикалық қасиеттердің кепілдендірілетін деңгейден төмен еместігі (нейтрондық сәулелену жағдайында) расталуға тиіс немесе механикалық қасиеттердің уақыт ішінде өзгеруін сипаттайтын сандық деректер ұсынылуға тиіс.
13. Негізгі металл мен балқыма металл (металл жігі) үшін сынақ кезінде мынадай физикалық сипаттамалардың алынған мәндері ұсынылуға тиіс:
1) серпімділік модулі Е;
2) желілік кеңею коэффициенті a;
3) жылу өткізгіштік коэффициенті l;
4) тығыздығы y.
14. 13-тармақта көрсетілген сипаттамалар әрбір 100^оС арқылы 20^оС-дан Т_mах дейінгі температуралардың шегінде, сондай-ақ (Т_mах + 50)^оС температурасы кезінде айқындалуға тиіс.

Морт сынуға қарсы тұру сипаттамалары

15. Негізгі металл, жік металы және тігіс аймақ үшін:
1) (Т_k - 100)^оС-дан (T_k + 50)^оС-ға дейінгі температуралар ауқымындағы бұзылу тұтқырлығының температураға тәуелділігі (T_k асатын температураларда I_Iс контурлық интегралының сындарлы мәндері бойынша қайта есептеу арқылы алынған К_Ic мәндерін ұсынуға жол беріледі)
2) T_kо бастапқы күйдегі материалдың морттығының сындарлы температурасы;
3) морттықтың сындарлы температурасының /\Т_Т температуралық тозу салдарынан ығысуы;
4) морттықтың сындарлы температурасының /\Т_N циклдік бүлінушілік әсерінен ығысуы;
5) морттықтың сындарлы температурасыньщ /\Т_F сәуле алу әсерінен ығысуы айқындалуға тиіс.
16. 15-тармақта көрсетілген T_kо, /\Т_Т, /\Т_N, /\Т_F мәндері AC жабдықтары мен құбыржолдарының беріктігіне арналған есептеу әдістемелерінде келтірілген әдістемелер бойынша айқындалуға тиіс.
17. Ұсынылатын жаңа материал үшін оның жұмыс ортасымен өзара іс-қимыл морт сынуға қарсыласу сипаттамасын аттестаттау есебінде кепілдендірілген деңгейден төмендетілмей расталуға тиіс, немесе осы өзара іс-қимылдың сипатын көрсететін сандық деректер ұсынылуға тиіс.
Көрсетілген деректерді беріктік шегі 20^оС температурада 590 МПа (60 кгс/мм²) аспау шегінде нейтрондық сәулеленуге ұшырамаған (Е > 0,5 МэВ кезде F < 10²² нейтр./м²) материалдар үшін, сондай-ақ жұмыс ортасы жағынан тоттануға қарсы жабынмен қорғалған кез-келген материал үшін ұсыну талап етілмейді.
18. 15 және 17-тармақтарда көрсетілген сипаттамаларды бұйымдар жасауға арналған нейтрондық сәулеленуге ұшырамаған (Е > 0,5 МэВ)), F > 10²² нейтр./м²₎ материалдар үшін мынадай жағдайларда ұсыну талап етілмейді:
1) аққыштық шегі қоса алғанда 20^оС дан 295 МПа (30 кгс/мм²) дейінгі температурадағы материалдар үшін бөлшектердің қалыңдығы 25 мм аспаған жағдайда;
2) аққыштық шегі 20^оС дан 295 МПа (30 кгс/мм²) астам температурадағы материалдар үшін бөлшектердің қалыңдығы 16 мм аспаған жағдайда;
3) аустениттік кластың және түрлі-түсті қорытпалардың тоттануға төзімді болаттан жасалған материалдар үшін.

Ұзаққа төзімділік, иілгіштік және жылжығыштық сипаттамалары

19. Ұзаққа төзімділік, иілгіштік және жылжығыштық бойынша мәліметтер, жаңа материал пайдаланылуы мүмкін ең жоғарғы температура мынадай температуралардан асқан жағдайда ұсынылады (бұдан әрі Т_n болып белгіленеді):
450^оС - аустениттік кластың тоттануға төзімді болаттары, хром-никельді қорытпалар мен ыстыққа төзімді хром-молибден болаттары үшін;
350^оС — көмірсутекті және қосынды болаттар үшін (ыстыққа төзімді хром-молибден болаттарынан басқа);
250^оС - циркони қорытпалары үшін;
20^оС - алюмин және титан қорытпалары үшін.
20. Негізгі металл мен балқыма металл (металл жігі) үшін сынақ кезінде кепілдендірілген және мәндерді алынған ұзаққа төзімділік пен иілгіштік шектері ұсынылуға тиіс.
21. Дәнекерлеу қосылыстары үшін сынақ кезінде тек қана кепілдендірілген және мәндерді алынған ұзаққа төзімділік шектері ұсынылуға тиіс.
22. 20 және 21-тармақтарда көрсетілген сипаттамалар әрбір 50^оС арқылы Т_N (2.1.2-т. қар.) дан Т_mах дейінгі температура ауқымында, сондай-ақ (Т_mах + 25)^оС және (Т_mах + 50)^оС температураларында ұсынуға тиіс.
Ұзаққа төзімділік сипаттамалары ұзақтығы 2 х 10⁴ с. дейінгі сынақтар кезінде ұсынылуға тиіс. Бұл ретте кепілдендірілген мәндер 1 х 10⁴-тен 2 х 10⁵ с дейінгі шекте ұсынылуға тиіс.
23. Негізгі материалдар мен метал жігі үшін 2.5.4-тармақта көрсетілген температураларда, 10, 30, 10², 3 х 10², 10³, 3 х 10³, 104, 3 х 10⁴, 10⁵, 2 х 10⁵ с., арналған кернеу-деформациясы координаттарында деформацияланудың изохронды қисықтары берілуге тиіс.
24. Нейтрондық сәуле алу жағдайындағы жұмысқа арналған материалдар үшін ұзаққа төзімділік, иілгіштік және жылжығыштық сипаттамаларының коэффициенттері немесе оған сәуле алу әсерін білдіретін тәуелділіктері ұсынылуға тиіс.
25. Материалдың жұмыс ортасымен байланысы ұзаққа төзімділік, иілгіштік және жылжығыштық сипаттамаларын кепілдендірілген мәндерден төмендетпей расталуға тиіс немесе жұмыс орталарының әсерін көрсететін деректер берілуге тиіс.
26. Қажетті сынақтар AC жабдықтары мен құбыржолдарының беріктігіне арналған тиісті есептеу әдістемелерінде көрсетілген әдістемелер бойынша жүргізілуге тиіс.

Циклдік беріктік сипаттамалары

27. Т_n темен температураларда (19-т. қар.) жұмыс істеуге арналған негізгі материалдар, олардың дәнекерлеу қосылыстары мен тоттануға қарсы балқымалары үшін негізгі металға арналған беріктік пен иілгіштік сипаттамаларының кепілдендірілген мәндерінде тозу қисығы және 20^оС және Т_mах температураларда дәнекерлеу қосылыстардың циклдік төзімділігін төмендету коэффициенттері ұсынылуға тиіс.
28. Т_n жоғары температураларда жұмыс істеуге арналған негізгі материалдар, олардың дәнекерлеу қосылыстары мен тоттануға қарсы балқымалары үшін материалды 10²-ден 10⁷-ге дейінгі циклдердің аралығында пайдалану уақытын ескере отырып, қысқа және ұзақ уақытқа төзімділік пен иілгіштіктің кепілдендірілген сипаттамаларына арналған дәнекерлеу қосылыстардың тозу қисығы және циклдік төзімділігін төмендету коэффициенттері ұсынылуға тиіс.
Көрсетілген қисықтар әрбір 50^оС арқылы Т_n дан (Т_mах + 50)^оС дейінгі температуралар аралығында ұсынылуға тиіс.
29. Жаңа материалды ұсынған кезде жұмыс ортасымен, деформациялық тозумен, нейтрондық сәуле алумен байланысқа түсудің салдарынан циклдік тозудың төмендеуінің жоқтығы расталуға тиіс немесе осы факторлардың пайдалану циклдерінің берілген саны мен ұзақтығы кезіндегі тиелу процесіндегі есептеу температуралары мен олардың өзгеру интервалына арналған циклдік төзімділігіне әсерін есебі бойынша сандық деректер ұсынылуға тиіс. Егер метал жоғарыда айтылғанның ішінен осы немесе өзге факторлардың әсері болмаған жағдайдағы жұмысқа арналған болса, онда бұл жағдайда тиісті деректерді ұсыну талап етілмейді.

Тоттануға төзімділік сипаттамалары

30. Жаңа материалдарды ұсынған кезде:
1) негізгі материалдар мен олардың дәнекерлеу қосылыстары үшін - жалпы тоттануға жылдамдығының мәндері және ойық тоттануға (ойық тереңдігінің өршуі), сондай-ақ жұмыс ортасындағы болжамды Пайдалану режимдерінің (тоқтау режимдерін қоса алғанда) кернеуіндегі тоттануға қарсыласу сипаты;
2) 1-т. бойынша деректерге қосымша тоттануға төзімді болаттар мен олардың дәнекерлеу қосылыстары үшін - кристаларалық тоттануға қарсы төзімділікті растау көрсетілуге тиіс.

Аттестаттық есептерді ресімдеуге қойылатын талаптар

31. Сынақтар аяқталғаннан кейін зерттеу деректерін және осы Қосымшаның 2-бөлімінде көзделген кепілдендірілген сипаттамаларды, сондай-ақ жартылай фабрикаттарға арналған стандарттар немесе техникалық шарттар және дәнекерлеу материалдарды қамтитын есеп берілуге тиіс.
32. Барлық мәліметтер, сипаттамалар мен көрсеткіштер сынақтарды өткізу әдістемелерін (немесе әдістемелердің сипаттамалары сақталған құжаттарға сілтемелерді), үлгілердің типтерін, олардың қиылып алынған аймақтарын, жартылай фабрикаттардағы немесе дәнекерлеу қосылыстағы бағдарларын көрсете отырып, кестелер, графиктер мен ілеспе мәтін түрінде ұсынылуға тиіс.
33. Материалды болжамды пайдалану жағдайларына қарай, жаңа және қолданылуға жіберілген соған ұқсас материалдар сипаттамаларының ерекшелік (ұқсастық) дәрежесін ескере отырып, осы Қосымшада көзделген толық көлеммен салыстырғанда, мәліметтер көлемін қысқартуға рұқсат етіледі.
34. Материалдардың химиялық құрамындағы және жартылай фабрикаттар мен бұйымдарды дайындау технологияларындағы ұйғарынды ауытқулардың әсерін ескере отырып, жүргізілген қысқа және ұзақ мерзімдік сынақтардың саны, олардың ұзақтығы, сондай-ақ зерттелген балқымалардың саны, жартылай фабрикаттардың түрлері мен өлшемдері тиісті сипаттамаларды, олардың температураға және басқа факторларға тәуелділігін, деректерді тарату шегін бағалауды дұрыс анықтауға жеткілікті болуға тиіс.
35. Сынақтарды жүргізілгенге дейін аттестаттық сынақтар бағдарламасын жасау және оны уәкілетті ұйыммен келісу ұсынылады.

Техникалық регламентке 4-қосымша

Ақаулы торапты тексеру
АКТІСІ

1. Ақаулы торапты тексеру актісінде мынадай мәліметтер қамтылуға тиіс:
1) авария болған немесе ақау анықталған күн;
2) бұйымның, құрастыру бірлігінің немесе бөлшегінің атауы;
3) құрастыру бірлігі немесе бөлшегі сызбасының нөмірі;
4) ақау шыққан жердегі бөлшек металының маркасы;
5) ақау анықталғанға дейінгі бұйымның қызмет мерзімі;
6) ақау анықталған белгілер;
7) пайдалану шарттары: орта, жұмыс қысымы, температура, режимдердің параметрлері, әр ауыспалы режим циклдерінің саны, гидравликалық сынақтардың саны, нейтрондар флюенсі, нейтрондар ағынының қарқындылығы және спектрі (Е > 0,5 МэВ-пен бірге нейтрондар ағынының ықпалындағы бұйымдар үшін), пайдалану процесіндегі авариялық жағдайдың сипаты және оның өзгерісі (әр уақыт аралығындағы нақты пайдалану параметрлерін көрсете отырып), қалыпты пайдалану жағдайларының бұзылуы және авариялық жағдайлар, бүлінген жерге әсер ететін сыртқы ортаның құрамы, әр-түрлі температурада ортаның үстіңгі қабатпен байланысқа түсуі;
8) бүлінген металл қабатының жалпы жағдайын бағалау;
9) ақаудың орналасқан орны, сипаты, мөлшері (ұзындығы, тереңдігі, ашылуы) және конфигурациясы;
10) тексеру кезінде қолданылған әдістер;
11) ақаудың фотосуреті, көшірме-жапсырмасы немесе схемалық көрінісі;
12) механикалық қасиеттерін анықтау бойынша зертханалық сынақтардың нәтижелері;
13) металды графикалық зерттеулердің нәтижелері;
14) металдың бүліну себептері;
15) тораптың осы және осыған ұқсас бұрынғы бүліну жағдайлары;
16) одан әрі пайдалану кезінде ақауды жою және осындай бүлінулерді болдырмау жөніндегі іс-шаралар;
17) хаттамалар мен қорытындылардың нөмірлері;
2. Қолдар:
1) AC әкімшілігінің бұйрығы бойынша жабдықтар мен құбыржолдардың түзу күйіне және қауіпсіз пайдаланылуына жауапты тұлға
2) Бөлімше (цех) бастығы
3) Металдар зертханасының бастығы
3. Күні

Техникалық регламентке 5-қосымша

Тексерілген ақаулы торапқа арналған
зауыт сертификатынан үзінді

Үзіндіде мынадай мәліметтер қамтылуға тиіс:
1) тораптың атауы;
2) өзіне тән мөлшері (атаулы сыртқы диаметрі, қабырғаның қалыңдығы, бұрандасының параметрлері, беттің қалыңдығы, т.с.с);
3) дайындаушы кәсіпорын және зауыт нөмірі;
4) дайындау тәсілі;
5) балқыма, қақтама, құйма нөмірі, т.с.с;
6) термикалық өңдеудің түпкілікті режимі;
7) химиялық құрамы;
8) механикалық және технологиялық қасиеттері (аққыштық шегі, беріктік шегі, салыстырмалы тарылу, салыстырмалы ұзару);
9) соққылық тұтқырлығы, технологиялық сынамалар);
10) металл емес қосындылар бойынша балл;
11) металлы графикалық талдау нәтижелері.
Ескертпе. Көрсетілген деректер негізгі металл үшін де, дәнекерлеу қоспалары мен тоттануға қарсы балқымалар (егер олар ақаулы торапта болса) үшін де ұсынылуға тиіс.
Қолы:
Металдар зертханасының бастығы