Об утверждении сертификационных требований по организации досмотра службой авиационной безопасности аэропорта и требований к техническим средствам, применяемым при досмотре

Постановление Правительства Республики Казахстан от 18 июля 2011 года № 829. Утратило силу постановлением Правительства Республики Казахстан от 18 августа 2022 года № 571.

Сноска. Утратило силу постановлением Правительства РК от 18.08.2022 № 571 (вводится в действие со дня его подписания и подлежит официальному опубликованию).
Примечание РЦПИ!
В соответствии с Законом РК от 29.09.2014 г. № 239-V ЗРК по вопросам разграничения полномочий между уровнями государственного управления см. приказ и.о. Министра по инвестициям и развитию Республики Казахстан от 26 марта 2015 года № 332.

В соответствии с подпунктом 51) статьи 13 и с пунктом 6 статьи 107 Закона Республики Казахстан от 15 июля 2010 года "Об использовании воздушного пространства Республики Казахстан и деятельности авиации" Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:

1. Утвердить прилагаемые:

1) утратил силу постановлением Правительства РК от 11.09.2015 № 774 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования);

2) требования к техническим средствам, применяемым при досмотре.

Сноска. Пункт 1 с изменениями, внесенными постановлением Правительства РК от 11.09.2015 № 774 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

2. Настоящее постановление вводится в действие по истечении десяти календарных дней со дня первого официального опубликования.

Премьер-Министр
Республики Казахстан	К. Масимов

Утверждены постановлением Правительства Республики Казахстан от 18 июля 2011 года № 829

Сертификационные требования по организации досмотра
службой авиационной безопасности аэропорта

Сноска. Сертификационные требования утратили силу постановлением Правительства РК от 11.09.2015 № 774 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

Утверждены постановлением Правительства Республики Казахстан от 18 июля 2011 года № 829

Требования к техническим средствам, применяемым при досмотре
1. Общие положения

1. Настоящие требования к техническим средствам, применяемым при досмотре, разработаны в соответствии со статьей 107 Закона Республики Казахстан от 15 июля 2010 года "Об использовании воздушного пространства Республики Казахстан и деятельности авиации" (далее – Закон) и устанавливают требования к техническим средствам, применяемым при досмотре (далее – требования).

Настоящие требования распространяются на технические средства, применяемые при досмотре САБ аэропорта.

2. Термины и определения, используемые в настоящих требованиях:

1) технические средства, применяемые при досмотре – специальные устройства, предназначенные для использования самостоятельно или как часть какой-либо системы при осуществлении досмотра пассажиров, ручной клади, груза, багажа, почты, бортовых запасов, членов экипажей воздушных судов, авиационного персонала;

2) рентгено-телевизионная установка – техническое устройство, предназначенное для визуальной идентификации металлических предметов;

3) стационарный металлоискатель – техническое устройство, предназначенное для определения на теле человека металлических предметов;

4) портативный (ручной, переносный) металлоискатель – техническое устройство, предназначенное для определения конкретного места расположения на теле человека металлического предмета;

5) оборудование для обнаружения взрывчатых веществ (детекторы паров взрывчатых веществ) – техническое устройство, предназначенное для обнаружения паров или микрочастиц взрывчатых веществ.

2. Требования к техническим средствам,
применяемым при досмотре

3. Стационарные металлоискатели должны:

1) позволять обнаруживать на теле человека и в его одежде металлические предметы, запрещенные к перевозке на воздушном транспорте, при этом вероятность ложного срабатывания на металлические предметы личного пользования общей массой не более 100 грамм;

2) иметь автоматическую световую и звуковую сигнализацию наличия запрещенного металлического предмета, исключать несанкционированное изменение установленных обнаружительных параметров, его электронная схема изделия должна автоматически возвращаться в исходное положение через 3 секунды после выключения сигнала тревоги (окончание сигнала тревоги должно означать готовность устройства к работе), время выхода на рабочий режим не должно превышать 30 секунд после включения в сеть;

3) обеспечивать нормальную работу совместно с рентгено-телевизионной установкой в условиях электромагнитной обстановки современных аэропортов, в составе группы аналогичных устройств в количестве от 2 до 4 штук, установленных в одну линию на расстоянии от 3-х до 8 метров друг от друга, работу в плане при расстоянии между блоками датчиков 1 метр;

4) соответствовать всем требованиям при работе в круглосуточном режиме, наработка на отказ - не менее 6000 часов, время регламентных работ - менее 5 % от времени эксплуатации, гарантийный срок эксплуатации - не менее 1 года с момента ввода в эксплуатацию, средний срок службы - не менее 6 лет, гарантийный срок хранения - не менее 1 года с момента выпуска изделия;

5) позволять производить диагностику и ремонт на месте эксплуатации, комплектоваться документацией, достаточной для поддержания его нормальной и безопасной эксплуатации, исправного состояния, и ремонта, состоящей из Руководства по эксплуатации и полного технического описания изделия с методами диагностики;

6) иметь проем арки не менее 2 метров в высоту и 0,76 метров в ширину, визуальную и регулируемую звуковую сигнализацию, а так же возможность изменять уровень чувствительности в зависимости от меняющихся обстоятельств.

4. Портативные (ручные) и переносные металлоискатели должны:

1) обеспечивать обнаружение металлических предметов (стальная пластинка размером 100х100х1 миллиметров) на расстоянии 0,12—0,15 метров при скорости перемещения устройства 0,2—0,5 метров в секунду, иметь звуковую сигнализацию наличия металлического предмета, обеспечивать нормальную работу в условиях электромагнитной обстановки современных аэропортов;

2) иметь гарантийный срок эксплуатации не менее 1 года с момента ввода в эксплуатацию, средний срок службы - не менее 3 лет, гарантийный срок хранения - не менее 1 года с момента выпуска изделия;

3) позволять производить диагностику и ремонт на месте эксплуатации;

4) при работе от автономного источника питания изделие сохранять обнаружительные характеристики при 60 % разряде (по напряжению) источников питания, обеспечивать длительность непрерывной работы изделия от автономного источника питания не менее 10 часов.

5. Рентгено-телевизионная установка должна:

1) распознавать огнестрельное оружие металлическое и неметаллическое, его детали, боеприпасы всех калибров, гранаты и другие виды оружия осколочного/разрывного действия, ножи, дубинки, мечи, взрывчатые вещества военного и коммерческого назначения, детонаторы и часовые механизмы, электрические и электронные изделия, источники электроэнергии;

2) иметь следующие характеристики генератора рентгеновского излучения и качества изображения в эксплуатационном режиме:

проникающая способность - 27 миллиметров по стали;

разрешающая способность - 0,1 миллиметров;

анодное напряжение: номинальное - 160 киловатт, рабочее - 140 киловатт;

ток трубки - 0,7 миллиампер;

охлаждение трубки в герметичной масляной ванне с принудительной вентиляцией;

3) иметь следующие характеристики генератора рентгеновского излучения и качества изображения в максимальном режиме, при использовании опции "Высокая проникающая способность":

проникающая способность: 35 миллиметров;

разрешающая способность: 0,1 миллиметров;

анодное напряжение: номинальное - 160 киловатт, рабочее - 140 киловатт;

ток трубки - 0,7 миллиампер;

типовой уровень утечки излучения не превышает 0,1 микрорентген в час;

4) скорость конвейера рентгено-телевизионной установки должна быть не менее 0,15 метров в секунду;

5) иметь гарантийный срок эксплуатации не менее 1 года с момента ввода в эксплуатацию, средний срок службы - не менее 6 лет, гарантийный срок хранения - не менее 1 года с момента выпуска изделия;

6) позволять производить диагностику и ремонт на месте эксплуатации;

7) иметь световую сигнализацию включения рентгеновского излучения, иметь блокировки, обеспечивающие выключение рентгеновского излучения при нарушении целостности защитных экранов и прекращение подачи электрического тока в случае превышения эксплуатационных нагрузок и неисправности;

8) иметь уровень рентгеновского излучения в рентгено-телевизионной установке не позволяющий нарушить целостность кинофотоматериалов, электронных носителей при десятикратном пропускании их через рабочую зону рентгено-телевизионной установке;

9) иметь уровень мощности дозы рентгеновского излучения на расстоянии 5 сантиметров от внешних панелей рентгеновского оборудования не более 0,03 рентгена в секунду, уровень шума работающего рентгеновского оборудования не более 60 децибел;

10) конструкция рентгеновского оборудования должна обеспечивать защиту от воздействия рентгеновского излучения.

6. Оборудование для обнаружения взрывчатых веществ (детекторы паров взрывчатых веществ) должно:

1) иметь чувствительность по обнаружению взрывчатых веществ, для работы с которыми предназначено изделие, которое должна быть не хуже 1x10^-14 грамм на кубический сантиметр, но при этом, время цикла анализа паров взрывчатых веществ - не более 60 секунд, время отклика изделия на наличие паров взрывчатых веществ - не более 5 секунд, время готовности к следующему циклу отбора - не более 30 секунд, время выхода на рабочий режим не должно превышать 35 минут после включения;

2) работать как от сетевого блока питания, так и от автономного источника (батарея, аккумулятор) напряжением 9-12 вольт;

3) иметь звуковую и световую систему сигнализации, работающую независимо от оператора, при этом уровень звукового сигнала тревоги должен быть хорошо различим на фоне шумов современных аэропортов, индикатор разряда автономного источника питания, срабатывающий при 70 % разряде (по напряжению) источников питания;

4) иметь гарантийный срок эксплуатации не менее 1 года с момента ввода в эксплуатацию, средний срок службы - не менее 6 лет, гарантийный срок хранения - не менее 1 года с момента выпуска изделия;

5) позволять производить диагностику и ремонт на месте эксплуатации;

6) иметь систему предохранения, прекращающую подачу электрического тока в случае превышения эксплуатационных нагрузок и неисправности, средства контроля работоспособности в процессе его эксплуатации;

7) соответствовать всем требованиям при работе в круглосуточном режиме, наработка на отказ - не менее 6000 часов, время регламентных работ - менее 5 % от времени эксплуатации, гарантийный срок эксплуатации - не менее 1 года с момента ввода в эксплуатацию, средний срок службы - не менее 6 лет, гарантийный срок хранения - не менее 1 года с момента выпуска изделия.

7. Все технические средства, применяемые при досмотре должны отвечать следующим требованиям безопасности:

1) включать в себя контур защитного заземления, исключающий поражение электрическим током;

2) обеспечивать электробезопасность;

3) применяемые в изделиях материалы должны быть безопасны для здоровья человека.

Әуежайдың авиациялық қауіпсіздік қызметінің қарап тексеруді ұйымдастыруы жөніндегі сертификаттау талаптарын және қарап тексеру кезінде қолданылатын техникалық құралдарға қойылатын талаптарды бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 18 шілдедегі № 829 Қаулысы. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2022 жылғы 18 тамыздағы № 571 қаулысымен

Ескерту. Күші жойылды - ҚР Үкіметінің 18.08.2022 № 571 қаулысымен.
РҚАО-ның ескертпесі!
ҚР мемлекеттік басқару деңгейлері арасындағы өкілеттіктердің аражігін ажырату мәселелері бойынша 2014 жылғы 29 қыркүйектегі № 239-V ҚРЗ Заңына сәйкес ҚР Инвестициялар және даму министрінің м.а. 2015 жылғы 26 наурыздағы № 332 бұйрығы.

"Қазақстан Республикасының әуе кеңістігін пайдалану және авиация қызметі туралы" Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 15 шілдедегі Заңының 13-бабының 51) тармақшасына және 107-бабының 6-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:

1. Қоса беріліп отырған:

1) күші жойылды - ҚР Үкіметінің 11.09.2015 № 774 қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі);

2) қарап тексеру кезінде қолданылатын техникалық құралдарға қойылатын талаптар бекітілсін.

Ескерту. 1-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Үкіметінің 11.09.2015 № 774 қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

2. Осы қаулы алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрі	К. Мәсімов

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 18 шілдедегі № 829 қаулысымен бекітілген

Әуежайдың авиациялық қауiпсiздiк қызметiнiң қарап тексерудi ұйымдастыруы жөніндегі сертификаттау талаптары

Ескерту. Күші жойылды - ҚР Үкіметінің 11.09.2015 № 774 қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 18 шілдедегі № қаулысымен бекітілген

Қарап тексеру кезінде қолданылатын техникалық құралдарға қойылатын талаптар
1. Жалпы ережелер

1. Осы қарап тексеру кезінде қолданылатын техникалық құралдарға қойылатын талаптар (бұдан әрі – талаптар) "Қазақстан Республикасының әуе кеңістігін пайдалану және авиация қызметі туралы" Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 15 шілдедегі Заңының (бұдан әрі – Заң) 107-бабына сәйкес әзірленді және қарап тексеру кезінде қолданылатын техникалық құралдарға қойылатын талаптарды белгілейді.

Осы талаптар қарап тексеру кезінде әуежай АҚҚ қолданатын техникалық құралдарға таралады.

2. Осы талаптарда пайдаланылатын терминдер мен анықтамалар:

1) қарап тексеру кезінде қолданылатын техникалық құралдар – жолаушыларды, қол жүгін, жүкті, багажды, поштаны, борттағы қорды, әуе кемелері экипаждарының мүшелерін, авиациялық персоналды қарап тексеруді жүзеге асыру кезінде дербес немесе қандай да бір жүйенің бөлігі ретінде пайдалануға арналған арнайы құрылғы;

2) рентгендік-телевизия қондырғысы – металл заттарды көзбен шолып сәйкестендіруге арналған техникалық құрылғы;

3) стационарлық металл іздегіш – адам денесіндегі металл заттарды анықтауға арналған техникалық құрылғы;

4) портативті (ықшам, жылжымалы) металл іздегіш – адам денесіндегі металл заттың нақты орналасқан жерін анықтауға арналған техникалық құрылғы;

5) жарылғыш заттарды табуға арналған жабдық (жарылғыш заттардың бу детекторлары) – жарылғыш заттардың буын немесе микробөлшектерін анықтауға арналған техникалық құрылғы.

2. Қарап тексеру кезінде қолданылатын техникалық құралдарға қойылатын талаптар

3. Стационарлық металл іздегіштер:

1) адам денесіндегі және оның киіміндегі әуе кемесінде тасымалдауға тыйым салынған металл заттарды табуға мүмкіндік беруге тиіс, бұл ретте жалпы салмағы 100 грамнан аспайтын өзі пайдаланатын металл заттарға жалған іске қосылу мүмкіндігі бар;

2) тыйым салынған металл зат болғанда автоматты жарықпен және дыбыспен сигнал беруге, орнатылған табу параметрлерінің санкцияланбаған өзгерісін болдырмауға тиіс, оның электрондық бұйым схемасы дабыл сигналы сөнгеннен кейін 3 секундтан соң автоматты түрде бастапқы қалпына келуге тиіс (дабыл белгісінің аяқталуы қондырғының жұмысқа әзір екендігін білдіруге тиіс), жұмыс режиміне шығу уақыты желіге қосылғаннан кейін 30 секундтан аспауға тиіс;

3) датчиктердің блоктары арасындағы қашықтық 1 м болғанда жоспардағы жұмыста бір бірінен 3-тен 8 м-ге дейін арақашықтықта бір желіде орнатылған саны 2-ден 4 данаға дейін ұқсас құрылғылар тобының құрамында қазіргі заманғы әуежайлардың электромагнитті жағдайлар шарттарында рентген-телевизия қондырғыларымен бірге қалыпты жұмысты қамтамасыз етуі тиіс;

4) тәулік бойы режимде жұмыс істеген кезде барлық талаптарға сәйкес болуға тиіс, істен шығуға дейін жұмыс істеу – кемінде 6000 сағат, регламенттік жұмыстар уақыты – пайдалану уақытының кемінде 5%-ы, кепілдік берілген пайдалану мерзімі – пайдалануға берілген сәттен бастап кемінде 1 жыл, орташа қызмет мерзімі – кемінде 6 жыл, кепілдік берілген сақтау мерзімі – бұйым шығарылған сәттен бастап кемінде 1 жыл;

5) пайдалану орнында диагностика мен жөндеуді жүргізуге мүмкіндік беруге, диагностика әдістерімен бірге Бұйымды пайдалану және оның толық техникалық сипаттамасы жөніндегі нұсқаулықтан тұратын оның қалыпты және қауіпсіз пайдаланылуын, жарамды жай-күйін және жөнделуін қолдау үшін жеткілікті құжаттамамен жабдықталуға тиіс;

6) биіктігі кемінде 2 метр және ені 0,76 метр ойығы бар арқасы, шолу және реттелетін дыбыс сигналы, сондай-ақ құбылмалы жағдайларға байланысты сезімгіштік деңгейін өзгерту мүмкіндігі болуға тиіс.

4. Портативті (ықшам) және жылжымалы металл іздегіштер:

1) қондырғыны ауыстыру жылдамдығы секундына 0,2 – 0,5 метр болған кезде 0,12 – 0,15 метр қашықтықтағы металл заттарды табуды қамтамасыз етуге (мөлшері 100х100х1 милиметр болат пластинка), металл зат болғанда дыбыстық сигнал беруге, қазіргі заманғы әуежайлардың электромагнитті жағдайлары шартында қалыпты жұмысты қамтамасыз етуге;

2) пайдалануға берілген сәттен бастап кемінде 1 жыл кепілдік берілген пайдалану мерзімі, орташа қызмет мерзімі – кемінде 3 жыл, кепілдік берілген сақтау мерзімі – бұйым шығарылған сәттен бастап кемінде 1 жыл болуға;

3) пайдалану орнында диагностика және жөндеу жүргізуге мүмкіндік беруге;

4) автономды қорек көзінен жұмыс істеу кезінде бұйым қоректену көздерінің 60 % разрядталған кезде (кернеуі бойынша) табу сипаттамаларын сақтауға, кемінде 10 сағат автономды қорек көзінен бұйымның үздіксіз жұмыс істеу ұзақтығын қамтамасыз етуге тиіс.

5. Рентген-телевизия қондырғысы:

1) металл және металл емес атыс қаруын, оның бөлшектерін, барлық калибрдегі оқ-дәріні, гранаталарды және басқа да жарқыншақты/жарылғыш әсері бар қару түрлерін, пышақтарды, келдекті, қылыштарды, әскери және коммерциялық мақсаттағы жарылғыш заттарды, детонаторларды және сағатпен жүретін механизмдерді, электр және электронды бұйымдарды, электр энергиясы көздерін анықтауға;

2) пайдалану режимінде рентгендік сәулелену генераторының сипаттамалары мен көрініс сапасы мынадай:

ену қабілеті – болат бойынша 27 миллиметр;

рұқсат берілетін қабілеті – 0,1 миллиметр;

анодты кернеу: номиналды – 160 киловатт, жұмыс істеу – 140 киловатт;

түтікше тогы - 0,7 миллиампер болуға;

мәжбүрлі желдеткіші бар герметикалы май ваннасында түтікше сууға;

3) "Жоғары ену қабілеті" опциясын пайдалану кезінде ең жоғары режимде рентгендік сәулелену генераторының сипаттамалары мен көрініс сапасы мынадай:

ену қабілеті: 35 миллиметр;

рұқсат берілетін қабілеті: 0,1 миллиметр;

анодты кернеу: 160 киловатт - атаулы, жұмыс - 140 киловатт;

түтікше тогы - 0,7 милиампер болуға;

сәулеленудің азаюының үлгілік деңгейі сағатына 0,1 микрорентгеннен аспайды;

4) рентген-телевизия қондырғысы конвейерінің жылдамдығы кемінде секундына 0,15 метр болуға;

5) пайдалануға берілген сәтінен бастап кемінде 1 жыл кепілдік берілген пайдалану мерзімінің, орташа қызмет мерзімі – кемінде 6 жыл, кепілдік берілген сақтау мерзімі – бұйым шығарылған сәттен бастап кемінде 1 жыл болуға;

6) пайдалану орнында диагностика және жөндеу жүргізуге мүмкіндік беруге;

7) рентгендік сәулеленуді қосуда жарықен сигнал беруге, қорғау экрандарының тұтастығы бұзылған кезде рентгендік сәулеленуді ажыратуды және пайдалану жүктемесі асып кеткен және жарамсыз жағдайда электр тогын беруді тоқтатуды қамтамасыз ететін блоктағышы болуға;

8) кинофотоматериалдарды, электрондық тасығыштарды ентген-телевизия қондырғысының жұмыс аймағы арқылы он еселенген өткізу кезінде рентген-телевизия қондырғысындағы сәулеленудің олардың тұтастығын бұзуға мүмкіндік бермейтін деңгейі болуға;

9) рентген жабдығының сыртқы панельдерінен 5 сантиметр арақашықтықта рентгендік сәулелену дозасының қуат деңгейі секундына 0,03 рентгеннен аспауға, жұмыс істеп тұрған рентген жабдығының шуылдау деңгейі 60 децибельден аспауға;

10) рентген жабдығының конструкциясы рентгендік сәулеленудің әсерінен қорғауды қамтамасыз етуге тиіс.

6. Жарылғыш заттарды табуға арналған жабдық (жарылғыш заттардың бу детекторлары):

1) бұйыммен жұмыс істеуге арналған жарылғыш заттарды табу бойынша сезімталдығы бір текше сантиметрге 1x10^-14 граммнан кем болмауға тиіс, бірақ бұл ретте жарылғыш заттардың жұбын талдау циклінің уақыты – 60 секундтан аспайды, жарылғыш заттар жұбының болуына бұйымның жұмыс істеу уақыты – 5 секундтан аспайды, іріктеудің келесі цикліне дайындық уақыты – 30 секундтан аспайды, жұмыс режиміне шығу уақыты қосылғаннан кейін 35 минуттан аспауға;

2) желілік қоректену блогынан да, кернеуі 9–12 вольт автономды қоректен (батарея, аккумулятор) де жұмыс істеуге тиіс;

3) операторға тәуелсіз жұмыс істейтін сигнал беру жүйесі болуға, бұл ретте дабылдың дыбыстық сигналының деңгейі қазіргі заманғы әуежайлардың шуылының аясында жақсы ажыратылуға, қоректену көздері 70 % разрядталған кезде (кернеу бойынша) жұмыс істейтін автономды қорек көзі разрядының индикаторы болуға;

4) кепілдік берілген пайдалану мерзімі пайдалануға енгізілген сәттен бастап кемінде 1 жыл, орташа қызмет мерзімі – кемінде 6 жыл, кепілдік берілген сақтау мерзімі – бұйым шығарылған сәттен бастап кемінде 1 жыл болуға;

5) пайдалану орнында диагностика және жөндеу жүргізуге мүмкіндік беруге;

6) пайдалану жүктемесі асып кеткен және жарамсыз болған жағдайда электр тогын беруді тоқтататын алдын ала қорғау жүйесінің, оны пайдалану процесінде жұмысқа қабілеттілігін бақылау құралы болуға;

7) тәулік бойы режимде жұмыс істеген кезде барлық талаптарға сәйкес болуы тиіс, істен шығуға дейін жұмыс істеу – кемінде 6000 сағат, регламентті жұмыстар уақыты пайдалану уақытының кемінде 5%, кепілдік берілген пайдалану мерзімі пайдалануға берілген сәттен бастап кемінде 1 жыл, орташа қызмет мерзімі – кемінде 6 жыл, кепілдік берілген сақтау мерзімі – бұйым шығарылған сәттен бастап кемінде 1 жыл болуға тиіс.

7. Қарап тексеру кезінде қолданылатын барлық техникалық құралдар мынадай қауіпсіздік талаптарына сай болуға:

1) электр тогымен зақымдануды болдырмайтын қорғаныш тұйықталу контурын қамтуға;

2) электр қауіпсіздігін қамтамасыз етуге;

3) бұйымдарда қолданылатын материалдар адам денсаулығы үшін қауіпсіз болуға тиіс.