ИПС "Әділет"

Сноска. Утратило силу постановлением Правительства РК от 10.08.2015 № 628 (вводится в действие со дня его первого официального опубликования).

Примечание РЦПИ.
В соответствии с Законом РК от 29.09.2014 г. № 239-V ЗРК по вопросам разграничения полномочий между уровнями государственного управления см. приказ Министра энергетики Республики Казахстан от 2 февраля 2015 года № 58.

      В соответствии с подпунктом 11) статьи 4 Закона Республики Казахстан от 9 июля 2004 года «Об электроэнергетике» Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:
      1. Утвердить прилагаемые Правила по предотвращению аварийных нарушений в единой электроэнергетической системе Казахстана и их ликвидации.
      2. Настоящее постановление вводится в действие по истечении десяти календарных дней после первого официального опубликования.

Премьер-Министр
Республики Казахстан К. Масимов

Утверждены
постановлением Правительства
Республики Казахстан
от 18 июля 2012 года № 945

Правила
по предотвращению аварийных нарушений в единой
электроэнергетической системе Казахстана и их ликвидации

1. Общие положения

      1. Правила по предотвращению аварийных нарушений в единой электроэнергетической системе Казахстана и их ликвидации (далее - Правила) разработаны в соответствии с Законом Республики Казахстан от 9 июля 2004 года «Об электроэнергетике». Настоящие Правила определяют порядок предотвращения аварийных нарушений в единой электроэнергетической системе Казахстана и их ликвидации.
      2. Распоряжения системного оператора по предотвращению аварийных нарушений и их ликвидации в единой электроэнергетической системе исполняются всеми субъектами оптового рынка электрической энергии Республики Казахстан.
      3. В настоящих Правилах используются следующие понятия и определения:
      1) ликвидация аварийного нарушения – операции, направленные на:
      предотвращение развития аварийных нарушений;
      устранение опасности для обслуживающего персонала и оборудования, не затронутого аварийным нарушением;
      восстановление питания потребителей и качества электроэнергии (частоты и напряжения);
      создание наиболее надежной послеаварийной схемы единой электроэнергетической системы и отдельных ее частей;
      выяснение состояния отключившегося во время аварийного нарушения оборудования и возможности включения его в работу;
      2) предотвращение аварийного нарушения - оперативное или автоматическое предотвращение и ликвидация аварийных ситуаций, связанных с угрозой:
      потери устойчивости энергетической системы;
      повреждения оборудования (недопустимая перегрузка линий, оборудования);
      снижения качества электроэнергии (недопустимо высокие или низкие уровни напряжения и частоты);
      3) режим «авария» – мера, вводимая системным оператором на соответствующем участке электрической сети в случаях аварийных нарушений, для ликвидации которых необходимо включить (отключить) генерирующие агрегаты или изменить активную нагрузку генераторов электростанций.

2. Порядок предотвращения и ликвидации аварийных нарушений

Основные требования

      4. Системный оператор разрабатывает инструкции, содержащие порядок действий оперативно-диспетчерского персонала по предотвращению аварийных нарушений в единой электроэнергетической системе и их ликвидации при:
      1) нарушении устойчивости энергетической системы;
      2) разделении единой электроэнергетической системы на изолированно работающие части;
      3) перегрузке межгосударственных, межрегиональных и региональных линий электропередачи;
      4) потере значительной части генерирующей мощности, повреждении и отключении линий электропередачи 220-500-1150 киловольт (далее - кВ);
      5) повышении/понижении частоты;
      6) повышении/понижении напряжения.
      5. На каждом уровне оперативно-диспетчерского управления (национальный диспетчерский центр системного оператора, региональный диспетчерский центр, диспетчерские пункты субъектов оптового рынка электрической энергии) разрабатывается инструкция по предотвращению, локализации и ликвидации аварийных нарушений, которая составляется в соответствии с инструкцией вышестоящего уровня оперативно-диспетчерского управления.
      6. Распределение функций между оперативно-диспетчерским персоналом различных уровней определяется инструкциями по предотвращению, локализации и ликвидации аварийных нарушений на основе следующих основных положений:
      1) оперативно-диспетчерский персонал самостоятельно производит все операции по предотвращению, локализации и ликвидации аварийных нарушений и предупреждению их развития, если такие операции не требуют координации действий оперативно-диспетчерского персонала объектов между собой и не вызовут развития аварийного нарушения или задержку в ее ликвидации;
      2) нижестоящий оперативно-диспетчерский персонал ставит в известность вышестоящий оперативно-диспетчерский персонал о следующих нарушениях режима на своем объекте в соответствии с принадлежностью оборудования при:
      автоматических отключениях, включениях, исчезновении напряжения, перегрузках и резких изменениях режима работы транзитных линий электропередачи и трансформаторов, по которым осуществляется связь электросетей различных напряжений;
      возникновении несимметричных режимов на генераторах, линиях электропередачи, трансформаторах, снижении напряжения в контрольных точках, недопустимом повышении напряжения на оборудовании, перегрузке генераторов, синхронных компенсаторов, работе устройств автоматического регулирования возбуждения, автоматической частотной разгрузке, возникновении качаний;
      внешних признаках короткого замыкания как на электростанции (подстанции), так и вблизи ее, о работе защит на отключение и сигнал, работе устройств автоматического повторного включения, частотного автоматического повторного включения, автоматического включения резерва, режимной автоматики, об уровне частоты электрического тока, о причинах отключения оборудования, линий электропередачи и строго выполняет распоряжения вышестоящего диспетчера.
      7. Руководство ликвидацией аварийных нарушений осуществляется следующим образом:
      1) руководство ликвидацией аварийных нарушений, охватывающих несколько регионов, осуществляет диспетчер национального диспетчерского центра системного оператора единой электроэнергетической системы;
      2) ликвидация аварийных нарушений, затрагивающих режим работы одного региона, производится под руководством диспетчера регионального диспетчерского центра;
      3) аварийные нарушения в электрических сетях, имеющие местное значение и не затрагивающие режима работы единой электроэнергетической системы - диспетчером региональной электросетевой организации или диспетчером опорной подстанции в зависимости от района распространения таких нарушений и структуры управления сетями;
      4) на подстанциях - дежурным подстанции, оперативно-выездной бригадой, мастером или начальником группы подстанций в зависимости от типа обслуживания подстанции;
      5) на электростанции - начальником смены станции.
      8. Диспетчеры национального диспетчерского центра системного оператора единой электроэнергетической системы и регионального диспетчерского центра самостоятельно производят все операции по предотвращению, локализации и ликвидации аварийных нарушений и предупреждению их развития в единой электроэнергетической системе на оборудовании, находящемся в их оперативном управлении и ведении, а также получают необходимую информацию, приостанавливают, изменяют ход ликвидации аварийного нарушения на оборудовании, не находящемся в его оперативном управлении или ведении, если это вызывается необходимостью.
      9. Все оперативные переговоры и распоряжения диспетчеров всех уровней диспетчерского управления, а также начальников смен электрических станций и дежурных крупных подстанций во время ликвидации аварийного нарушения подлежат записи на записывающие устройства.
      10. Приемка и сдача смены при ликвидации аварийного нарушения в зависимости от его характера допускаются только с разрешения вышестоящего оперативно-диспетчерского персонала.
      В тех случаях, когда при ликвидации аварийного нарушения операции производятся на оборудовании, не находящемся в оперативном управлении или ведении вышестоящего оперативно-диспетчерского персонала, сдача смены допускается с разрешения руководящего административно-технического персонала энергетического объекта, на котором произошло аварийное нарушение.
      11. Оперативно-диспетчерский персонал осуществляет руководство ликвидацией аварийного нарушения, принимая решения и осуществляя мероприятия по восстановлению нормального режима, независимо от присутствия лиц из числа административно-технического персонала.
      12. Все распоряжения диспетчера национального диспетчерского центра системного оператора единой электроэнергетической системы (регионального диспетчерского центра, региональной электросетевой организации) по вопросам, входящим в его компетенцию, исполняются подчиненным оперативно-диспетчерским персоналом. Вместе с тем дежурный персонал не принимает в исполнение распоряжения, которые могут угрожать жизни людей, сохранности оборудования или потере питания собственных нужд электростанции, подстанции, о чем сообщает диспетчеру, отдавшему такое распоряжение, и главному инженеру предприятия.
      13. При возникновении аварийных ситуаций, для ликвидации которых необходимо включить/отключить генерирующие агрегаты или изменить активную нагрузку генераторов электростанций, диспетчер, управляющий ликвидацией нарушений, вводит режим «авария» на соответствующем участке национальной или региональной электрической сети.
      Во время действия режима «авария» процедуры, связанные с выполнением договорных отношений на рынке, приостанавливаются в той части электрической сети, в которой она произошла.

Автоматическая система противоаварийного управления

      14. При быстром (секунды, доли секунды) протекании аварийных процессов, в которых действия оперативно-диспетчерского персонала невозможны, предусматривается противоаварийная автоматика, основными целями которой являются:
      1) предотвращение нарушения устойчивости;
      2) ликвидация асинхронного режима;
      3) устранение недопустимого повышения/понижения частоты и напряжения.
      15. Устройства противоаварийной автоматики устанавливаются в электрической сети национальной электрической сети, региональной электросетевой организации, субъектов оптового рынка электрической энергии, независимо от форм собственности.
      16. В целях предотвращения нарушения режима работы энергетических систем, возникновения и развития аварийных нарушений, их локализации и ликвидации путем выявления недопустимых отклонений параметров электрического режима или опасных аварийных возмущений применяется противоаварийная автоматика, осуществляющая противоаварийное управление на автоматическое снижение генерации или потребление электрической мощности.
      17. Противоаварийное управление на снижение генерации осуществляется устройствами автоматической разгрузки электростанций, воздействующими на отключение генераторов на блочных электростанциях, гидростанциях или разгрузки турбин. Противоаварийное управление на аварийное увеличение генерации осуществляется устройствами автоматической загрузки генераторов.
      18. Противоаварийное управление на снижение потребления применяется для ограничения снижения частоты и напряжения, предотвращения нарушения устойчивости, ограничения токового перегруза оборудования путем автоматического отключения потребителей и реализуется устройствами автоматики частотной нагрузки, специальной автоматики отключения нагрузки.
      19. Специальная автоматика отключения нагрузки применяется для:
      1) предотвращения резкого снижения частоты ниже 45 герц (далее - Гц) в энергетических узлах, имеющих дефицит мощности более 45 %, по факторам, характеризующим возможность возникновения значительного дефицита мощности;
      2) сохранения устойчивой параллельной работы и предотвращения разделения единой электроэнергетической системы на части;
      3) сохранения устойчивой параллельной работы дефицитных энергетических узлов с остальной частью единой электроэнергетической системы или единой электроэнергетической системы с энергетическими сетями соседних государств в послеаварийном режиме (после отключения одной из линий связей);
      4) предотвращения аварийной перегрузки линий электропередачи, связывающих энергетические узлы с единой электроэнергетической системой или единую электроэнергетическую систему с энергетическими сетями соседних государств, способной привести к нарушению устойчивости параллельной работы;
      5) обеспечения устойчивости узла нагрузки с потребителями в послеаварийном режиме;
      6) повышения пропускной способности сети с сохранением устойчивости в послеаварийных режимах;
      7) ограничения перегруза по току оборудования, способного привести к нарушению энергоснабжения потребителей.
      20. Пуск устройств специальной автоматики отключения нагрузки производится по следующим факторам, а также их сочетаниям:
      1) отключение одной из параллельных линий электропередачи с контролем предшествующего перетока;
      2) изменение угла электропередачи сверх допустимого значения;
      3) наброс активной мощности, приведший к недопустимой перегрузке линии электропередачи (сечения);
      4) снижение напряжения сверх допустимого уровня (с каким-либо дополнительным фактором);
      5) перегруз оборудования по току допустимой продолжительностью для данного оборудования менее 20 минут;
      6) отделение энергоузла, имеющего дефицит мощности более 45 % от единой электроэнергетической системы.
      21. Применение специальной автоматики отключения нагрузки, структура и объем в единой электроэнергетической системе определяются системным оператором.
      22. Время отключения потребителя действием специальной автоматики отключения нагрузки не должно превышать 20 минут.
      23. Специальная автоматика отключения нагрузки выполняется на объектах потребителей, допускающих по характеру технологического процесса внезапный перерыв питания на время, достаточное для мобилизации резервов или введения ограничений у других потребителей. Для обеспечения надежности работы противоаварийной автоматики специальная автоматика отключения нагрузки, в первую очередь, применяется на объектах крупных потребителей, а при недостаточности объема специальной автоматики отключения нагрузки на объектах крупных потребителей или их отсутствии в энергетическом узле специальная автоматика отключения нагрузки применяется на объектах других потребителей.
      24. Системный оператор осуществляет контроль объема нагрузки, подключенной к специальной автоматике отключения нагрузки.
      25. Автоматика частотной разгрузки применяется для предотвращения и ликвидации системных аварий, которые могут возникнуть из-за снижения частоты при внезапных дефицитах активной мощности.
      26. Объем и установка автоматики частотной разгрузки определяются системным оператором. При определении объемов рассматриваются возможные наложения аварийных режимов и ремонтных схем. При определении объемов автоматики частотной разгрузки необходимо исходить из наиболее тяжелых по размерам дефицитов мощности аварийных ситуаций. Мощность и размещение автоматики частотной разгрузки определяются, начиная от анализа энергетических узлов, переходя к регионам и далее.
      Системный оператор задает региональному диспетчерскому центру граничные условия действия автоматики частотной разгрузки, частотного автоматического повторного включения - минимально допустимый объем подключенной нагрузки, диапазон установок автоматики частотной разгрузки, минимальное количество очередей, распределение объема нагрузки между очередями автоматики частотной разгрузки.
      Региональный диспетчерский центр определяет распределение потребителей по ступеням автоматики частотной разгрузки, при этом подключение потребителей осуществляется к ступеням автоматики частотной разгрузки с меньшей частотой и большим временем срабатывания.
      Перечень потребителей, подключенных к устройствам автоматики частотной разгрузки, должен ежегодно по энергетическому региону утверждаться главным инженером межрегиональной электрической сети, согласовываться главным диспетчером национального диспетчерского центра.
      27. Автоматическая разгрузка электростанций применяется для сохранения параллельной работы избыточного энергетического узла при аварийном отключении электросетевого оборудования, аварийной перегрузке линий электропередачи или при недопустимом повышении частоты электрического тока.
      28. Автоматическая разгрузка электростанций блочных тепловых электрических станций осуществляется следующими способами:
      1) частичной или полной разгрузки турбин воздействием на электрогидравлический преобразователь и механизм управления турбиной;
      2) закрытием стопорного клапана турбины с последующим отключением выключателя генератора;
      3) отключением выключателя генератора с последующим закрытием стопорного клапана турбины.
      29. Разгрузка гидрогенераторов осуществляется отключением выключателя генератора с последующим закрытием направляющего аппарата.
      Вид и объем автоматической разгрузки электростанций определяются на основании условий обеспечения динамической и статической устойчивости, исключения токового перегруза оборудования при аварийных отключениях, возникающих в электроэнергетической системе или ее отдельных узлах.
      Автоматическая разгрузка электростанции выполняется на блочных электростанциях и гидроэлектростанциях, независимо от вида собственности, работающих в составе единой электроэнергетической системы.
      Применение автоматической разгрузки электростанций в единой электроэнергетической системе определяется системным оператором.
      30. Автоматическая загрузка гидроэлектростанций применяется для предотвращения снижения частоты в энергетической системе менее 49 Гц, а также для замещения мощности отключенных потребителей от специальной автоматики отключения нагрузки для последующего включения их от автоматики повторного включения.
      31. Применение автоматической загрузки гидроэлектростанций, структура и объем в единой электроэнергетической системе определяются системным оператором.

Ограничения потребителей электроэнергии

      32. Для предотвращения и ликвидации технологических нарушений в единой электроэнергетической системе системный оператор в первую очередь вводит оперативные резервы мощности, включая доступные резервы мощности энергетических систем сопредельных государств, а при их полном исчерпании и возникновении угрозы потери устойчивости вводит ограничения потребителей, снижает экспорт электрической энергии в энергетические системы соседних государств.
      33. План мероприятий, обеспечивающих ввод ограничений, ежегодно разрабатывается региональным диспетчерским центром совместно с каждым субъектом оптового рынка электрической энергии и утверждается главным диспетчером национального диспетчерского центра системного оператора.
      34. Ограничение потребления электроэнергии субъектов оптового рынка электрической энергии производятся в случаях:
      1) снижения генерирующей мощности у поставщика электроэнергии при исчерпании оперативных резервов мощности;
      2) аварийного отключения или аварийной перегрузки линий и оборудования при исчерпании оперативных резервов мощности;
      3) длительного (более 2-х часов) снижения частоты в единой электроэнергетической системе ниже 49,6 Гц и исчерпании оперативных резервов мощности.
      35. Ввод ограничений при снижении генерирующей мощности у поставщика электроэнергии производится при отсутствии ее замещения и исчерпании оперативных резервов мощности.
      36. Ограничения отменяются после подъема нагрузки энергопроизводящей организацией до величины, установленной суточным графиком, либо подъема нагрузки для этих целей другой энергопроизводящей организацией с последующим письменным подтверждением.
      37. Потребители, отключенные от автоматической частотной разгрузки, включаются после ввода резервов мощности и/или ввода ограничений при условии восстановления режимных параметров (частоты, напряжения, значений мощности). Перерыв в электроснабжении потребителей, отключенных действием специальной автоматики отключения нагрузки, не должен превышать 20 минут.
      38. С началом функционирования балансирующего рынка в режиме реального времени ограничения потребителей могут быть введены только в аварийных режимах при исчерпании резервов мощности системного оператора.
      39. Ввод ограничений при аварийном отключении, превышении пропускной способности линии электропередачи и допустимых перегрузок оборудования производится при:
      1) аварийном отключении линий электропередачи напряжением 220-500 кВ со снижением пропускной способности остающихся в работе высоковольтных линий (ввод ограничений осуществляется в адрес потребителей в дефицитной части, имеющих договорную поставку электроэнергии по данным воздушных линий);
      2) перегрузке линий электропередачи напряжением 220-500 кВ, вызванной потерей генерирующих мощностей в дефицитной части для предотвращения работы противоаварийной автоматики.
      40. Объем вводимых ограничений определяется диспетчером системного оператора, исходя из условий обеспечения послеаварийного режима работы электрической сети, и распределяется пропорционально нагрузке потребителей, установленной суточным графиком.
      41. При разрыве, перегрузке связей напряжением 110-220 кВ в регионе ввод ограничений производится самостоятельно соответствующим диспетчерским центром.
      42. Ввод ограничений при длительном снижении частоты в единой электроэнергетической системе производится при:
      1) длительной работе с частотой ниже 49,6 Гц в течение 2 (двух) часов и более потребление электрической мощности регионов (отдельных потребителей) уменьшается на величину регулирующего эффекта нагрузки. Коррекция потребления по частоте составляет 0,8-1 % мощности потребления региона (энергетического узла, потребителя) на 0,1 Гц отклонения частоты;
      2) снижении частоты ниже 49,6 Гц ввод ограничений для поддержания заданных суточным графиком уровней потребления с коррекцией по частоте производится потребителями самостоятельно. В случае невыполнения самостоятельно корректировки потребления по частоте в течение 20 минут, диспетчерский центр вводит принудительные ограничения данного потребителя.

Ескерту. Күші жойылды - ҚР Үкіметінің 10.08.2015 № 628 қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі).

РҚАО-ның ескертпесі.
ҚР мемлекеттік басқару деңгейлері арасындағы өкілеттіктердің аражігін ажырату мәселелері бойынша 2014 жылғы 29 қыркүйектегі № 239-V ҚРЗ Заңына сәйкес ҚР Энергетика министрінің 2015 жылғы 2 ақпандағы № 58 бұйрығын қараңыз.

     «Электр энергетикасы туралы» Қазақстан Республикасының 2004 жылғы 9 шілдедегі Заңының 4-бабының 11) тармақшасына сәйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:
      1. Қоса беріліп отырған Қазақстанның бiртұтас электр энергетикасы жүйесiнде авариялық бұзушылықтарды болғызбау және оларды жою жөнiндегi қағидалар бекітілсін.
      2. Осы қаулы алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрі К. Мәсімов

Қазақстан Республикасы
Үкіметінің
2012 жылғы 18 шілдедегі
№ 945 қаулысымен
бекітілген

Қазақстанның бiртұтас электр энергетикасы жүйесiнде авариялық бұзушылықтарды болғызбау және оларды жою жөнiндегi қағидалар 1. Жалпы ережелер

      1. Қазақстанның бiртұтас электр энергетикалық жүйесiнде авариялық бұзушылықтарды болғызбау және оларды жою жөнiндегi қағидалар (бұдан әрi – Қағидалар) «Электр энергетикасы туралы» Қазақстан Республикасының 2004 жылғы 9 шілдедегі Заңына сәйкес әзiрлендi. Осы Қағидалар Қазақстанның біртұтас электр энергетикалық жүйесінде авариялық бұзушылықтарды болғызбау және оларды жою тәртiбiн айқындайды.
      2. Жүйелiк оператордың біртұтас электр энергетикалық жүйесіндегi авариялық бұзушылықтарды болғызбау және оларды жою жөнiндегi өкiмдерiн Қазақстан Республикасының электр энергиясының көтерме сауда нарығынын барлық субъектiлері орындайды.
      3. Осы Қағидаларда мынадай ұғымдар мен анықтамалар пайдаланылады:
      1) авариялық бұзушылықтарды жою – мыналарға:
      авариялық бұзушылықтардың өршуiн болдырмауға;
      қызмет көрсетуші персонал мен авариялық бұзушылыққа ұшырамаған жабдықтар үшін қауiпті аластатуға;
      тұтынушылардың қоректенуін және электр энергиясының сапасын (жиiлiгi мен кернеуiн) қалпына келтiруге;
      біртұтас электр энергетикасы жүйесінің және оның жекелеген бөлiктерiнiң авариядан кейiнгi ең сенiмдi схемасын жасауға;
      жабдықтың авариялық бұзылысы кезiнде ажыратылған жай-күйiн және оны жұмысқа қосу мүмкiндiгiн анықтауға бағытталған операциялар;
      2) авариялық бұзылысты болғызбау - мына:
      энергетикалық жүйедегi орнықтылықтың жоғалуы;
      жабдықтардың зақымдануы (желiлердiң, жабдықтардың шектен тыс жүктемесi);
      электр энергиясы сапасының кемуi (кернеу мен жиiлiктiң шектен тыс жоғары не төмен деңгейлерi) қаупіне байланысты авариялық жағдайлардың жедел немесе автоматты түрде болғызбау және жою;
      3) «авария» режимі – авариялық бұзушылықтар жағдайында оларды жою үшін қуат өндіруші агрегаттарды қосу (ажырату) немесе электр станциялары генераторларының белсенді жүктемесін өзгерту қажет болғанда электр желiсінiң тиісті учаскесінде жүйелік оператор енгізетін шара.

2. Авариялық бұзылыстарды болдырмау және жою тәртібі Негiзгi талаптар

      4. Жүйелiк оператор біртұтас электр энергетикасы жүйесіндегi авариялық бұзушылықтарды болдырмау және оларды жою жөнiндегi жедел-диспетчерлік персоналдың iс-қимыл тәртiбiн айқындайтын нұсқаулықтарды:
      1) энергетикалық жүйеде орнықтылық бұзылғанда;
      2) біртұтас электр энергетикалық жүйесі оқшау жұмыс iстейтiн бөлiктерге бөлінгенде;
      3) мемлекетаралық, өңiраралық және өңiрлiк электр жеткiзу желiлерiнiң артық жүктемесi кезінде;
      4) өндiрiлетiн қуаттың едәуiр бөлiгi жоғалғанда, жүктелген 220-500-1150 киловольттық (бұдан әрі - кВ) электр жеткiзу желiлерi зақымданғанда және ажыратылғанда;
      5) жиiлiк артқанда/кемiгенде;
      6) кернеу артқанда/кемiгенде әзiрлейдi.
      5. Жедел-диспетчерлiк басқарудың әрбiр деңгейiнде (жүйелік оператордың ұлттық диспетчерлiк орталығы, өңiрлiк диспетчерлiк орталық, электр энергиясы көтерме сауда нарығының диспетчерлiк пунктерi) авариялық бұзушылықтарды болғызбау, оқшаулау және жою жөнiндегi нұсқаулық әзiрленедi, ол жедел-диспетчерлiк басқарудың жоғары тұрған органының нұсқаулығына сәйкес жасалады.
      6. Әртүрлі деңгейдегi жедел-диспетчерлік персонал арасында міндеттерді бөлу авариялық бұзушылықтарды болғызбау, оқшаулау және жою жөнiндегi нұсқаулықтарда мынадай негiзгi ережелер негiзiнде айқындалады:
      1) төмен тұрған жедел-диспетчерлiк персонал авариялық бұзушылықтарды болғызбау, оқшаулау және жою әрi олардың өршуiн болғызбау жөнiндегi барлық операцияларды объектiлердегi жедел-диспетчерлiк персоналдың өзара iс-қимыл үйлесiмiн керек етпесе және авариялық бұзушылықтың өршуi не оның жойылу кiдiрiсiн туындатпаса, дербес түрде жүргiзеді;
      2) төмен тұрған жедел-диспетчерлiк персонал жоғары тұрған жедел персоналға жабдықтардың тиесiлiгiне сәйкес өзiнiң объектiсiндегi режимнiң мынадай бұзылыстары туралы:
      автоматтық ажыратулар, қосылулар, кернеудiң жоғалып кетуi, әртүрлi кернеулi электр тораптарының байланыстарын жүзеге асыратын транзиттiк электр жеткiзу желiлерi мен трансформаторлардағы жұмыс режимдерiнiң артық жүктемелерi және күрт өзгерулерi;
      генераторларда, электр беру желiлерiнде, трансформаторларда, бақылау нүктелерiнде кернеудiң кемуi, жабдықтарда кернеудiң шектен тыс артуы, генераторлардың, үндес компенсаторлардың, қоздыруды автоматтық реттеу, автоматтық жиiлiктiк жүктеу жұмыстарында симметриясыздық режимдердiң туындауы, тербелістің туындалуы;
      теңселулердің туындауы электр станциясында (қосалқы станцияда) да, оған жақын жерде де қысқа тұйықталудың сыртқы белгiлерi, қорғаныштарды ажырату мен сигналға жұмыс iстеуi, автоматты түрде қайта қосу, жиiлiктi автоматты түрде қайта қосу, резервті автоматты түрде қосу құрылғыларының, режимдiк автоматиканың жұмысы туралы, электр тогы жиiлiгiнiң деңгейi, жабдықтармен, электр жеткiзу желiлерiнiң ажыратылу себептерi туралы хабардар етедi және жоғары тұрған диспечердің өкімдерін орындайды.
      7. Авариялық бұзушылықтарды жоюға басшылық ету мынадай түрде жүзеге асыралды:
      1) бiрнеше өңiрдi қамтитын авариялық бұзылыстарды жоюға басшылық етуді біртұтас электр энергетикасы жүйесіндегi жүйелік оператордың ұлттық диспетчерлiк орталығының диспетчерi жүзеге асырады;
      2) бiр өңiрдiң жұмыс режимiн қозғайтын авариялық бұзылыстарды жою өңiрлiк диспетчерлiк орталық диспетчерiнiң басшылығымен жүргізіледі;
      3) жергiлiктi мәні бар электр тораптарында және біртұтас электр энергетикалық жүйесінiң жұмыс режимiн қозғайтын авариялық бұзылыстарда - осындай бұзылыстардың таралу ауданы мен тораптарды басқару құрылымына қарай өңiрлiк электр желiлiк ұйымның диспетчерi не тiректiк қосалқы станция диспетчерi;
      4) қосалқы станцияларда - қосалқы станцияға қызмет көрсету түрiне байланысты қосалқы станция кезекшiсi, жедел шығу бригадасы, қосалқы станциялар шеберi немесе топ бастығы;
      5) электр станциясында - станция ауысымының бастығы жүзеге асырады.
      8. Біртұтас электр энергетикалық жүйесінiң жүйелік операторының ұлттық диспетчерлiк орталығының және өңiрлiк диспетчерлiк орталықтың диспетчерлерi біртұтас электр энергетикалық жүйесіндегi өздерiнiң жедел басқаруындағы және иелiгiндегi жабдықтарда авариялық бұзушылықтарды болғызбау, оқшауландыру және жою жөніндегі барлық операцияларды өз бетінше жүргізеді және егер бұл қажеттiлiкпен туындаса, оның жедел басқаруында не иелігінде емес жабдықтарға араласуға қажеттi ақпаратты алады, тоқтата тұрады, авариялық бұзылыстың жойылу барысын өзгерте алады.
      9. Авариялық бұзылысты жою кезiнде бүкiл жедел келiссөздер және диспетчерлiк басқарудың барлық деңгейiндегi диспетчерлердiң, сондай-ақ электр станцияларындағы ауысым бастықтарының және iрi қосалқы станциялар кезекшiлерiнiң өкiмдерi жазылу құрылғысына жазылуы тиіс.
      10. Авариялық бұзылысты жою кезінде оның сипатына қарай жоғары тұрған жедел-диспетчерлiк персоналдың рұқсатымен ауысымды қабылдауға және тапсыруға жол беріледі.
      Авариялық бұзылысты жою кезiнде операция жоғары тұрған жедел-диспетчерлiк персонал жедел басқармайтын немесе иелiк етпейтін жабдықта жүргiзiлген жағдайларда ауысымды тапсыруға авариялық бұзылыс болған энергия объектiсiндегі әкiмшiлiк-техникалық персонал басшысының рұқсатымен жол берiледi.
      11. Жедел-диспетчерлiк персонал әкiмшiлiк-техникалық персоналдың ішінен адамның қатысуына қарамастан тұрақты режимдi қалпына келтiру жөнiнде шешiм қабылдай және iс-шараларды жүзеге асыра отырып, авариялық бұзылысты жоюға басшылық етудi жүзеге асырады.
      12. Біртұтас электр энергетикалық жүйесінiң жүйелік операторының ұлттық диспетчерлiк орталығы (өңiрлiк диспетчерлiк орталық, өңiрлiк электр желiсi ұйымы) диспетчерiнiң құзыретiне кіретін мәселелер бойынша оның барлық өкiмдерiн бағыныстағы жедел-диспечерлік персонал орындайды. Сонымен қатар, кезекшi персонал адамдардың өмiрiне, жабдықтардың сақталуына немесе электр станциялардың, қосалқы станциялардың өз мұқтаждарына керекті жоғалтуға қауіп төндіретін өкiмдердi орындауға қатыспайды, ол туралы осы өкiмдi берген диспетчерге және кәсiпорынның бас инженерiне хабарлайды.
      13. Авариялық жағдайлар туындағанда, оларды жою үшiн қажеттi өндiрушi агрегаттарды қосу/ажырату немесе электр станциялар генераторларының белсенді жүктемесiн өзгерту кезiнде бұзылыстың жойылуын басқарушы диспетчер ұлттық не өңiрлiк электр тораптарының тиiстi учаскесінде «авария» режимiн енгiзеді.
      «Авария» режимiнің қолданылу уақытында нарықтағы шарттық қатынастарды орындауға байланысты рәсiмдер ол жүргізілген электр торабының ажыратылған бөлiгiнде тоқтатыла тұрады.

Аварияға қарсы басқарудың автоматтық жүйесi

      14. Жедел-диспетчерлiк персоналдың әрекет етуіне мүмкiндік болмайтын авариялық үдерістер тез (секундтар, секунд үлесi) өткен кезде аварияға қарсы автоматика қарастырылады, оның негiзгi мақсаттары мыналар болып табылады:
      1) орнықтылықтың бұзылуын болдырмау;
      2) асинхрондық режимдi жою;
      3) жиiлiк пен кернеудiң шектен тыс артуын/кемуiн жою.
      15. Аварияға қарсы автоматика құрылғылары ұлттық электр торабының, өңiрлiк электр желiсi ұйымының, электр энергиясы көтерме сауда нарығы субъектiлерiнiң электр торабында меншiк нысанына қарамастан орнатылады.
      16. Энергетикалық жүйелерде жұмыс режимiнiң бұзылуын, авариялық бұзылыстың туындауы мен өршуiн болдырмау, электр режимi өлшемдерiнiң шектен тыс ауытқуларын не қаупi авариялық ауытқуларды анықтау жолымен оларды оқшаулау және жою мақсатында өндiрудiң автоматтық кемуiне немесе электр қуатын тұтынуға арналған аварияға қарсы басқаруды жүзеге асыратын аварияға қарсы автоматика қолданылады.
      17. Өндiрудi азайтуға арналған аварияға қарсы басқару блоктық электр станцияларында, гидростанцияларда генераторларды ажыратуға немесе турбинаны жеңiлдетуге әсер ететiн электр станцияларын автоматы түрде жеңiлдету құрылғыларымен жүзеге асырылады. Шоғырландыруды авариялық ұлғайтуға арналған аварияға қарсы басқару генераторларды автоматты түрде жүктеу құрылғыларымен жүзеге асырылады.
      18. Тұтынуды азайтуға арналған аварияға қарсы басқару жиiлiк пен кернеудiң кемуiн шектеу, тұтынушыларды автоматы түрде ажырату жолымен орнықтылықтың бұзылуын болдырмау үшiн қолданылады және жиiлiктi жеңiлдету автоматикасы, жүктеменi ажыратудың арнаулы автоматикасы құрылғыларымен iске асырылады.
      19. Жүктеменi ажыратудың арнаулы автоматикасы:
      1) қуаттың айтарлықтай тапшылығының туындау мүмкiндiгiн сипаттайтын факторлар бойынша 45 %-дан жоғары қуат тапшылығы бар энергетикалық тораптарда 45 Гц-ден (бұдан әрі - Гц) төмен жиiлiктi бiрден азайтуды болдырмау;
      2) қатарлас жұмыстың орнықтылығын сақтау және біртұтас электр энергетикалық жүйенің бөлiктерге бөлiнуiн болдырмау;
      3) тапшы энергетикалық тораптардың біртұтас электр энергетикалық жүйесінiң қалған бөлiгiмен не біртұтас электр энергетикалық жүйенiң көрші мемлекеттердiң энергетикалық тораптарымен авариядан кейiнгі режимде (байланыс желiлерiнiң бiреуi ажыратылғаннан соң) орнықты қатарлас жұмыс істеуін сақтау;
      4) энергетика тораптарын біртұтас электр энергетикалық жүйемен немесе біртұтас электр энергетикалық жүйені көршi мемлекеттердiң энергетикалық тораптарымен байланыстыратын электр беру желiлерiнiң қатарлас жұмыс істеуінің орнықтылығын бұзуға әкеп соғуға қабiлеттi авариялық артық жүктеменi болдырмау;
      5) авариялық режимнен кейiн тұтынушылармен бiрге жүктеме торабының орнықтылығын қамтамасыз ету;
      6) авариялық режимдерден кейiн орнықтылықты сақтай отырып, желінің өткiзу қабiлетiн арттыру;
      7) тұтынушыларды энергиямен жабдықтаудың бұзылуына әкеп соғуға қабілетті жабдықтардың тогы бойынша артық жүктемені шектеу үшiн қолданылады.
      20. Жүктеменi ажыратудың арнаулы автоматикасы құрылғыларын iске қосу мынадай факторлар бойынша, сондай-ақ олардың қиысуы арқылы жүргiзiледi:
      1) қатарлас электр беру желiлерiнiң бiрiн алдыңғы ағынды бақылай отырып ажырату;
      2) электр беру бұрышын рұқсат етiлген мәнiнен артық өзгерту;
      3) электр беру желiсiнiң (қимасының) шектен тыс жүктемесiне әкеп соққан активтiк қуатты лақтыру;
      4) кернеудi рұқсат етiлген деңгейден жоғары (қандай да болмасын қосымша фактормен) кемiту;
      5) осы жабдық үшін рұқсат етілген ұзақтығы 20 минуттан кем ток бойынша жабдықтың артық жүктемесі;
      6) біртұтас электр энергетикалық жүйесінің 45 %-дан астам қуат тапшылығы бар энергетика торабын бөлектеу.
      21. Жүктеменi ажыратудың арнаулы автоматикасын қолдану, біртұтас электр энергетикалық жүйедегi құрылым мен көлемдi жүйелiк оператор айқындайды.
      22. Жүктеменi ажыратудың арнаулы автоматикасының күшімен тұтынушыны ажырату уақыты 20 минуттан аспауы тиiс.
      23. Басқа тұтынушыларда резервтердi жұмылдыру немесе шектеулердi енгiзу үшiн технологиялық процестiң сипаты бойынша қоректендiрудiң кенеттен болатын үзiлiсiнiң жеткiлiктi уақытқа рұқсат етiлетiн жүктеменi ажыратудың арнаулы автоматикасы тұтынушылардың объектiлерiнде орындалады. Аварияға қарсы автоматиканың жұмыс iстеу сенiмдiлiгiн қамтамасыз ету үшiн жүктеменi ажыратудың арнаулы автоматикасы бiрiншi кезекте iрi тұтынушылардың объектiлерiнде қолданылады, ал жүктеменi ажыратудың арнаулы автоматикасы көлемiнiң жетiспеушiлiгі кезiнде iрi тұтынушылардың объектiлерiнде немесе олар энергетика тораптарында жоқ болса жүктеменi ажыратудың арнаулы автоматикасы басқа тұтынушылардың объектiлерiнде қолданылады.
      24. Жүйелiк оператор жүктеменi ажыратудың арнаулы автоматикасына қосылған жүктеме көлемiн бақылауды жүзеге асырады.
      25. Жиiлiктiң жеңiлдету автоматикасы активтiк қуаттың кенеттен тапшы болатын кездерiнде жиiлiктiң кемуiнен туындауы мүмкiн жүйелiк аварияларды болдырмау және жою үшiн қолданылады.
      26. Жиiлiктi жеңiлдету автоматикасының көлемi мен орнатуды жүйелiк оператор айқындайды. Көлемдерiн айқындау кезiнде авариялық режимдер мен жөндеу схемаларының қабат келу мүмкiндiгi қаралады. Жиiлiктiң жеңiлдету автоматикасының көлемдерiн айқындау кезiнде авариялық жағдайлардағы қуат тапшылығының ең ауыр мөлшерлерiне сүйену қажет. Жиiлiктiң жеңiлдету автоматикасының қуаты мен оны орналастыру энергия тораптарын талдаудан бастап өңiрге және одан әрі өте отырып айқындалады.
      Жүйелiк оператор өңiрлiк диспетчерлiк орталыққа жиiлiктi жеңiлдету автоматикасы, жиiлiктi автоматтық қайта қосу iс-қимылдарының шектеулi шарттары - қосылған жүктеменiң ең аз рұқсат етiлген көлемiн, жиілікті жеңілдету автоматикасы қондырғыларының диапазонын, кезектесудiң ең аз санын, жиiлiктi жеңiлдету автоматикасының кезектерi арасындағы жүктеменiң көлемiн бөлудi ұсынады.
      Өңiрлiк диспетчерлiк орталық жиiлiктi жеңiлдету автоматикасы сатылары бойынша тұтынушыларды бөлуді айқындайды, бұл ретте тұтынушыларды қосу тым аз жиiлiктегi және ұзақ iске қосылу уақыты бар жиiлiктi жеңiлдету автоматикасының сатылары бойынша жүзеге асырылады.
      Жиiлiктi жеңiлдету автоматикасы құрылғыларына қосылған тұтынушылардың тiзбесiн энергетикалық өңiр бойынша жыл сайын жүйеаралық электр торабының бас инженерi бекiтуi, Ұлттық диспетчерлiк орталықтың бас диспетчерiмен келiсуi тиiс.
      27. Электр станцияларын автоматтық жеңiлдету электржелiлiк жабдықтарды авариялық ажырату, электр жеткiзу желiлерiнiң авариялық артық жүктемесi кезiнде немесе электр тогы жиiлiгiнiң шектен тыс артуы кезiнде артық энергия торабының қатарлас жұмысын сақтау үшiн қолданылады.
      28. Блоктық жылу электр станцияларының Электр станцияларын автоматтық жеңiлдету мынадай тәсiлдермен жүзеге асырылады:
      1) электр гидравликалық түрлендiргiш пен турбинаны басқару тетiгiне әсер ету арқылы турбиналарды iшiнара не толық жеңiлдету;
      2) кейiннен генератордың ажыратқышын өшiре отырып, турбинаның тежегiш клапанын жабу;
      3) турбинаның тежегiш клапанын жаба отырып, генератордың ажыратқышын өшiру.
      29. Гидрогенераторларды жеңiлдету бұдан әрі бағыттаушы аппаратты жаба отырып, генератордың ажыратқышын өшiру арқылы жүзеге асырылады.
      Электр станцияларын автоматтық жеңiлдетудiң түрi мен көлемi электр энергетикалық жүйесiнде не оның жекелеген түйiндерiнде туындайтын авариялық ажыратулар кезiнде динамикалық және статикалық орнықтылықты қамтамасыз ету шарттарының негiзiнде айқындалады.
      Электр станциялардың жүктемесін автоматты түрде жеңiлдету меншiк нысанына қарамастан, БЭЖ-нiң құрамында жұмыс iстейтiн блоктық электр станциялары мен гидроэлектр станцияларында атқарылады.
      Электр станциялардың жүктемесін автоматты түрде жеңілдетуді біртұтас электр энергетикалық жүйеде қолдануды жүйелiк оператор айқындайды.
      30. Гидроэлектр станцияларын автоматты түрде жүктеу энергия жүйесiндегi жиiлiктiң 49 Гц-тен кем төмендеуін болдырмау, сондай-ақ жиілікті жеңілдету автоматикасынан ажыратылған тұтынушылар қуатын алмастыру үшiн автоматты түрде қайтадан қосудан кейiн оларды iске қосуға қолданылады.
      31. Гидроэлектр станцияларын автоматты жүктеуді, біртұтас электр энергетикасы жүйесінде құрылым мен көлемді қолдануды жүйелік оператор анықтайды.

Электр энергиясын тұтынушыларды шектеу

      32. Біртұтас электр энергетикалық жүйеде технологиялық бұзылыстарды болдырмау және жою үшiн жүйелiк оператор бiрiншi кезекте iргелес мемлекеттердегi энергия жүйелерiнiң қолжетiмді қуаттарын қоса алғанда, қуаттың жедел резервтерiн, ал оның толық сарқылған және орнықтылықты жоғалту қатерi туындаған кезiнде электр энергиясын тұтынушыларды шектеуді енгiзедi, көршiлес мемлекеттердiң энергетика жүйелерiне электр энергиясының экспортын азайтады.
      33. Шектеудiң енгiзiлуiн қамтамасыз ететiн iс-шаралар жоспарын өңiрлiк диспетчерлiк орталық электр энергиясы көтерме сауда нарығының әрбiр субъектiсiмен бiрлесе отырып, жыл сайын әзiрлейдi және оны жүйелік оператордың ұлттық диспетчерлiк орталығының бас диспетчерi бекiтедi.
      34. Электр энергиясының көтерме сауда нарығы субъектiлерiнiң электр энергиясын тұтынуын шектеу:
      1) жедел қуат резервтерi сарқылған кезде электр энергиясын жеткізушiде өндiргiш қуаттың азаюы;
      2) жедел қуат резервтерi сарқылған кезде апаттық өшiру немесе желiлердiң және жабдықтардың апаттық артық жүктемесi;
      3) біртұтас электр энергетикалық жүйедегі 49,6 Гц жиiлiктiң ұзақ төмендеуi (2 сағаттан аса) және жедел қуат резервтерiнiң сарқылуы жағдайларында жүргiзiледi.
      35. Электр энергиясын жеткізушiде өндiргiш қуаттың азаюы кезiнде шектеулерді енгізу оны алмастыру болмағанда және жедел қуат резервтерi сарқылғанда жүргiзiледi.
      36. Шектеулер энергия өндiрушi ұйымның жүктеменi тәулiктiк кестеде белгiленген шамаға не осы мақсаттар үшiн басқа энергия өндiрушi ұйымның жүктемесін кейiннен жазбаша түрде растай отырып, көтергенге дейiн алынып тасталады.
      37. Жиiлiктi автоматы түрде жеңiлдетуден ажыратылған тұтынушылар режимдiк өлшемдердi (жиiлiк, кернеу, қуат мәндерi) қалпына келтiру жағдайы кезiнде резервтiк қуаттарды енгiзу және/немесе шектеудi енгiзгеннен кейiн қосылады. Жүктеменi арнайы автоматты түрде ажырату автоматикасының әрекетімен өшiрiлген тұтынушыларды электрмен жабдықтау үзiлiсi 20 минуттан аспауы тиiс.
      38. Нақты уақыт режимiнде теңгерушi нарық қызметiнiң басталуымен тұтынушыларды шектеу жүйелiк оператордың қуат резервтерi сарқылған кезiнде тек апаттық режимдерде енгiзiлуi мүмкiн.
      39. Апаттық ажырату, электр жеткiзу желiлерiнiң өткiзу қабiлетi артқан және жабдықтардың рұқсат етiлген жүктемесi кезiнде шектеулердi енгiзу:
      1) жоғары вольттық желiнiң жұмысында қалған өткiзу қабiлетiнiң кемуiнен кернеуi 220-500 кВ электр жеткiзу желiлерiнiң апаттық ажыратылуы (шектеулерді енгізу тұтынушылар мекенжайына осы берілген әуе желілері бойынша электр энергиясын шарттық жеткізілуі бар тапшылық бөлігінде жүзеге асырылады);
      2) апатқа қарсы автоматиканың жұмысын болдырмау үшiн тапшы бөлiгiнде өндiрушi қуаттардың жоғалуынан туындаған кернеуi 220-500 кВ электр беру желiлерiнiң жүктемесi артық болған кезде жүзеге асырылады.
      40. Енгiзiлетiн шектеулердiң көлемiн электр желілерінің авариялық режимдiк жұмысынан кейін қамтамасыз ету шарты тұрғысынан жүйелiк оператордың диспетчерi айқындайды және тұтынушылардың тәулiктiк кестеде белгiленген жүктемесiне қарай таратылады.
      41. Өңiрде кернеуi 110-220 кВ байланыстарда үзiлiс, жүктеме артық болған кезде шектеулер енгiзуді тиiстi диспетчерлiк орталық дербес жүргiзедi.
      42. Бiртұтас электр энергетикасы жүйесiнде жиiлiктi ұзақ төмендету кезiнде шектеулер енгiзу:
      1) 2 (екi) сағат iшiнде және одан астам 49,6 Гц-тен төмен жиiлiкпен ұзақ жұмыс істеген кезде өңiрлердiң (жекелеген тұтынушылардың) электр қуаттарын тұтыну жүктеменiң реттеушi тиімділік шамасына азаяды. Жиiлiк бойынша тұтынуды түзету 0,1 Гц жиiлiк ауытқуына өңiрдiң (энергетикалық торап, тұтынушы) тұтыну қуатының 0,8-1% құрайды;
      2) жиiлiк 49,6 Гц-тен төмен азайтылған кезде жиiлiк бойынша түзетумен бiрге тұтынудың тәулiктiк кестесiнде белгіленген деңгейлердi ұстау үшiн шектеудi енгiзудi тұтынушылар дербес жүргiзедi. 20 минут iшiнде жиiлiк бойынша тұтынуды түзету дербес орындалмаған жағдайда - диспетчерлiк орталық осы тұтынушыға шектеудi мәжбүрлеп енгiзедi.

Об утверждении Правил по предотвращению аварийных нарушений в единой электроэнергетической системе Казахстана и их ликвидации