Об утверждении Программы модернизации системы управления твердыми бытовыми отходами на 2014 - 2050 годы

Постановление Правительства Республики Казахстан от 9 июня 2014 года № 634. Утратило силу постановлением Правительства Республики Казахстан от 29 августа 2016 года № 484

      Сноска. Утратило силу постановлением Правительства РК от 29.08.2016 № 484.

      В соответствии с Указом Президента Республики Казахстан от 30 мая 2013 года № 577 "О Концепции по переходу Республики Казахстан к "зеленой экономике" Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:

      1. Утвердить прилагаемую Программу модернизации системы управления твердыми бытовыми отходами на 2014 – 2050 годы (далее – Программа).

      2. Министерству окружающей среды и водных ресурсов Республики Казахстан совместно с центральными и местными исполнительными органами обеспечить надлежащее и своевременное выполнение мероприятий, предусмотренных Программой.

      3. Ответственным центральным и местным исполнительным органам представлять информацию о ходе реализации Программы в соответствии с Правилами разработки, реализации, проведения мониторинга, оценки и контроля отраслевых программ, утвержденными постановлением Правительства Республики Казахстан от 18 марта 2010 года № 218.

      4. Контроль за исполнением настоящего постановления возложить на Первого заместителя Премьер-Министра Республики Казахстан

      Сагинтаева Б.А.

      5. Настоящее постановление вводится в действие со дня его подписания.

Премьер-Министр


Республики Казахстан

К. Масимов


  Утверждена
постановлением Правительства
Республики Казахстан
от 9 июня 2014 года № 634

Программа модернизации системы управления твердыми бытовыми
отходами на 2014 - 2050 годы
1. Паспорт Программы

Наименование

Программа модернизации системы управления твердыми бытовыми отходами на 2014 - 2050 годы

Основание для разработки

Концепция по переходу Республики Казахстан к "зеленой экономике", утвержденная Указом Президента Республики Казахстан от 30 мая 2013 года № 577,
п. 72 Плана мероприятий Правительства Республики Казахстан по реализации Концепции по переходу Республики Казахстан к "зеленой экономике" на 2014 – 2020 годы, утвержденного постановлением Правительства Республики Казахстан от 6 августа 2014 года № 750

Государственный орган, ответственный за разработку

Министерство окружающей среды и водных ресурсов Республики Казахстан

Государственный орган, ответственный за реализацию

Министерство окружающей среды и водных ресурсов Республики Казахстан

Цель Программы

Повышение эффективности, надежности, экологической и социальной приемлемости комплекса услуг по сбору, транспортировке, утилизации, переработке и захоронению твердых бытовых отходов, увеличение доли переработки ТБО, а также обеспечение безопасного захоронения отходов.

Задачи Программы

1. Совершенствование системы переработки ТБО.
2. Рекультивация существующих и строительство новых полигонов твердых бытовых отходов, отвечающих современным требованиям санитарных правил со сложной инфраструктурой приема, сортировки, переработки и захоронения твердых бытовых отходов.
3. Модернизация системы сбора и транспортировки твердых бытовых отходов.
4. Повсеместное внедрение раздельного сбора отходов у источника образования.
5. Совершенствование системы переработки коммунальных отходов.
6. Внедрение и систематическое расширение переработки твердых бытовых отходов в рамках и в соответствии с принципами и концепцией развития "зеленой" экономики.
7. Повсеместное внедрение раздельного сбора опасных отходов у источника образования.
8. Совершенствование системы переработки опасных бытовых отходов.
9. Повсеместное внедрение раздельного сбора крупногабаритных отходов у источника образования.
10. Совершенствование системы переработки других бытовых отходов.
11. Совершенствование системы утилизации автомобильных шин, использованных автомобилей.

Сроки и этапы реализации Программы

2014 - 2050 годы
1-ый этап 2014 - 2020 годы
2-ой этап 2021 - 2030 годы
3-ий этап 2031 – 2050 годы

Целевые индикаторы

Для реализации цели Программы будет достигнут следующий целевой индикатор:
Покрытие населения вывозом твердых бытовых отходов – 100 % к 2030 году.
Санитарное хранение мусора – 95 % к 2030 году.
Доля переработанных отходов – 50 % к 2050 году.

Источники и объемы финансирования

Объем финансирования мероприятий по реализации Программы в 2014 - 2050 годы составляет 128 424,53 млн. тенге, в том числе:
по 1-му этапу (2014-2020 годы):
Республиканский бюджет – 884,53* млн. тенге,
Местный бюджет (2015-2020 годы)– 52 589** млн. тенге.
Частные инвестиции - 74 951*** млн. тенге
Примечание:
* - объемы расходов по мероприятиям, финансируемым за счет средств республиканского бюджета, поддержанные на республиканской бюджетной комиссии;
** - фактические объемы финансирования по реализации мероприятий Программы на 2015-2020 года будут определены, исходя из фактических расчетов по каждому региону при составлении местного бюджета соответствующего года, в том числе в рамках реализации проектов по обоснованию инвестиций модернизации сектора ТБО, разработанных в рамках 040 бюджетной программы Министерства окружающей среды и водных ресурсов Республики Казахстан "Обоснование инвестиций к проектам модернизации системы управления твердыми бытовыми отходами";
*** - денежные средства инвесторов при реализации проектов на условиях государственного-частного партнерства, а также за счет средств международных финансовых институтов.

2. Введение

      В Концепции по переходу Республики Казахстан к "зеленой" экономике, утвержденной Указом Президента Республики Казахстан от 30 мая 2014 года № 577, совершенствование сферы управления ТБО обозначено одним из основных направлений.

      Настоящая Программа направлена на совершенствование системы обращения с твердыми бытовыми отходами; повышение эффективности, надежности, экологической и социальной приемлемости комплекса услуг по сбору, транспортировке, утилизации, переработке и захоронению твердых бытовых отходов; модернизацию сектора ТБО на основе современных технологий и методов управления, а также принятие мер по неукоснительному выполнению требований экологического законодательства Республики Казахстан.

      Реализация Программы повысит качество предоставляемых услуг в сфере обращения с ТБО, увеличит количество собираемых и перерабатываемых вторичных материальных ресурсов, позволит максимально использовать энергетический потенциал ТБО, а также минимизировать негативное влияние на окружающую среду, оказываемое в результате обращения с ТБО. Тем самым, Программа будет способствовать существенному улучшению качества и условий жизни граждан Республики Казахстан.

      По срокам реализации Программа относится к долгосрочной.

3. Анализ текущей ситуации
3.1. Оценка текущей ситуации состояния сектора, а также влияния
данного сектора на социально-экономическое и
общественно-политическое развитие страны

      Общий объем накопленных ТБО в Казахстане составляет около 100 млн. тонн, при этом ежегодно образуется уже порядка 5 - 6 млн. тонн ТБО. К 2025 году эта цифра может вырасти до 8 млн. тонн, при этом образующиеся отходы размещаются на полигонах без предварительной сортировки и обезвреживания. В таблице ниже показано распределение объемов размещения ТБО на полигонах и норм накопления твердых бытовых отходов в региональном разрезе (для 16-ти крупных городов).

       Таблица 1.

Город

Население на конец 2012 года, тыс. чел1.

Размещение на полигонах ТБО в 2012 г.2

Норма накопления ТБО на человека3

тыс. тонн

м3/чел в год

Астана

778,198

326,4

2,16

Алматы

1475,429

549,12

2,55

Актау

180,885

109,7

2

Актобе

420,567

360,6

0,47

Атырау

272,071

44,07

0,56

Караганда

478,952

132,85

1,87

Костанай

219,224

152,73

1,17

Уральск

271,361

108,5

2,3

Шымкент

662,1

64,55

1,7

Павлодар

342,435

94,47

1,30

Кокшетау

152,006

57,7

1,16

Усть-Каменогорск

309,5

45,6

1,98

Талдыкорган

156,162

17

2,77

Тараз

343,275

34,96

0,54

Кызылорда

253,960

36,1

1,7

Петропавловск

206,043

62

2,07


      Примечание - в общее размещение ТБО не включены автомобили, подлежащие утилизации, и отходы от переработки сточных вод;

      1 – согласно статистическим данным сайта www.stat.kz;

      2 – согласно отчетам областных департаментов экологии;

      3 – по информации МИО.

      В международной практике ТБО классифицированы на три части, которые соответствуют трем "потокам отходов", входящих в общий состав ТБО, но отличающихся между собой способом переработки и/или захоронения.

      1. Коммунальные отходы.

      2. Опасные ТБО – отходы потребления, образующиеся в результате жизнедеятельности человека, а также отходы производства с аналогичным характером образования, которые по своему составу и свойствам могут быть отнесены к опасным отходам. К ним относятся следующие отходы:

      - использованные батарейки и аккумуляторы;

      - использованное электрическое и электронное оборудование;

      - ртутьсодержащие отходы (люминесцентные лампы и термометры);

      - медицинские и ветеринарные отходы;

      - отходы бытовой химии;

      - отходы, содержащие асбест;

      - другие опасные отходы, образующиеся в результате жизнедеятельности человека.

      3. Другие ТБО - отходы, которые не являются опасными, и в то же время не могут быть отнесены к смешанным, так как для их сбора, вывоза и утилизации требуется применение иных подходов, нежели чем для первого потока. К "Другим ТБО" отнесены следующие отходы:

      - строительные отходы;

      - крупногабаритные отходы;

      - автомобили, подлежащие утилизации;

      - использованные автомобильные шины;

      - отходы от переработки сточных вод.

      Нормы накопления ТБО на душу населения в региональном разрезе имеют широкий диапазон от 80 до более 400 кг/чел в год, что предполагает наличие несоответствий в процессе сбора данных и составления отчетности. Следует отметить, что практически на всех полигонах ТБО в Казахстане отсутствуют весы в зоне приема отходов, т.е. тоннаж устанавливается путем перевода кубических метров в тонны, и при этом применяется значение удельного веса от 250 до 300 кг на м3. По опыту европейских стран удельный вес составляет 100 - 150 кг на м3.

      В следующей таблице представлен морфологический состав ТБО в городской местности по анализу в 9-ти городов Казахстана за 2011 год, представленному компанией "Fichtner".

       Таблица 2.

Вид (фракция) отходов

Доля в среднем по 9-ти регионам РК, %

1

Пищевые отходы

37

2

Бумага и картон

25

3

Пластмасса

15

4

Стекло

6

5

Текстиль

6

6

Резина

3

7

Металлы

3

8

Древесные отходы

3

9

Прочее

2

10

Итого

100


      Анализ сведений об изучении морфологического состава по регионам показывает очень большие расхождения данных. Исходя из усредненного морфологического состава, количество вторичных материальных ресурсов, содержащихся в ТБО, составляет порядка 500 тыс. тонн бумаги и картона, 300 тыс. тонн стекла, 200 тыс. тонн металлов, 500 тыс. тонн пластмасс.

      В настоящее время в Казахстане на системном уровне не налажен раздельный сбор ТБО "у источника" образования отходов, поэтому сложно проводить комплексную экономическую оценку по всей стране систем разделения отходов у источника, раздельного вывоза отходов, переработки и продажи восстановленных материалов.

      На территории Казахстана практически все отходы вывозятся на мусорные свалки для захоронения, при этом, на сегодняшний день, кроме действующего полигона ТБО в г. Астана, ни одна свалка ТБО не соответствует требованиям санитарных правил и экологическим стандартам захоронения.

      Практически все полигоны исчерпали свой срок действия, требуются их рекультивация, сбор свалочного газа, при условии экономической целесообразности, а также строительство новых региональных инженерных полигонов. В республике не функционируют мусороперегрузочные (сортировочные) станции, где можно было проводить глубокую сортировку отходов с целью извлечения вторичных материальных ресурсов, а также биологически разлагаемой фракции для утилизации последней с производством "зеленой" энергии и компоста. Наконец, практически неразвитой остается система раздельного сбора отходов и (или) сортировки у источников образования ТБО.

      На институциональном уровне не в полной мере создана инфраструктура сектора управления ТБО, имеют место разобщенность территорий в решении данной проблемы и отсутствие единой политики в области обращения с отходами. Для решения существующих проблем в секторе необходимо внедрение регионального подхода по всей технологической цепочке обращения с отходами – от раздельного сбора "у источника" до захоронения инертной части ТБО на инженерных полигонах.

      Внедрение регионального подхода в системе обращения с ТБО позволит создать комплексную устойчивую и эффективную систему обращения с ТБО, соответствующую мировым стандартам.

      Анализ действующей законодательной базы в области обращения с отходами в Республике Казахстан позволяет сделать следующие выводы:

      предприятиям выгодно платить за размещение отходов, чем предпринимать меры по их утилизации и использованию. В Экологическом кодексе предусматривается экономическое стимулирование раздельного сбора и переработки отходов, однако на практике оно не применяется.

      Действующая методика по расчету тарифов рассчитана только на вывоз ТБО и не включает их сбор, утилизацию и захоронение отходов.

3.2. Анализ сильных и слабых сторон, возможностей и угроз для
сектора

      Для объективного анализа необходимо четкое определение ее сильных и слабых сторон, а также существующих возможностей и угроз.

Позитивные факторы

Негативные факторы

Сильные стороны
1. Данный сектор является изученным в мировой практике – существуют проверенные технологии и решения для его модернизации.
2. Рынок является открытым для потенциальных инвесторов и частных источников финансирования.
3. Имеющийся потенциал использования ТБО в целях развития "зеленой" энергетики.
4. Потенциал использования вторичных ресурсов, получаемых из ТБО.

Слабые стороны
1. Неразвитая система сбора, в т.ч. раздельного сбора ТБО.
2. Захоронение отходов без предварительной переработки практически на всей территории республики.
3. Низкий объем переработки и утилизации отходов.
4. Несоответствие существующих объектов захоронения ТБО требованиям санитарных правил.

Возможности

Угрозы

1. Эффективная система сбора ТБО.
2. Внедрение регионального подхода в системе обращения ТБО.
3. Повышение объем переработки и утилизации отходов.
4. Достижение значительных и экономически эффективных способов сбора, транспортировки и переработки ТБО.
5. Рекультивация свалок на территории республики.
6. Строительство полигонов ТБО, соответствующих мировым стандартам.

1. Возникновение критических экологических ситуаций в зонах с накопленными отходами.
2. Многократное увеличение объемов образуемых отходов.
3. Выбросы в атмосферу от существующих полигонов, оказывающих влияние на изменение климата.


      В целях предотвращения угроз необходимы комплексное решение многих вопросов, включающих проблемы с действующими полигонами (свалками), отсутствие системы сбора, транспортировки и переработки ТБО, разработка нормативно-инструктивных документов в данном секторе и другие.

3.3 Основные проблемы, тенденции и предпосылки развития
сектора
3.3.1 Коммунальные отходы

      Коммунальные отходы - городская местность.

      Определение коммунальных отходов, применяемое в рамках настоящего Программы, дано выше. Коммунальные отходы являются основной категорией ТБО, занимающей в процентном отношении по массе около 90-95 % ТБО. Эта категория ТБО включает следующие основные типы или фракции отходов:

      - пищевые отходы;

      - бумага и картон, включая упаковочные материалы;

      - пластмассы, включая упаковочные материалы;

      - стекло, фарфорово-фаянсовые и глиняные отходы, включая упаковочные материалы;

      - отходы садоводства, древесные отходы;

      - текстиль;

      - кости;

      - кожа, резина;

      - металлические отходы.

      Следует отметить, что ситуация с коммунальными отходами различается в городской и сельской среде. В городской местности основными генераторами коммунальных отходов являются не только домашние хозяйства, но также предприятия и организации. Так, в 2012 году в городской местности образовалось около 3,7 млн. тонн ТБО, из которых около 75-80 % образовывалось в домашних хозяйствах и, соответственно, около 20-25 % отходов было образовано юридическими лицами (предприятиями и организациями).

      Коммунальные отходы - сельская местность.

      Доля образования ТБО в сельской местности от общего объема образования ТБО в Казахстане составляет около 30 %, что эквивалентно 1,5 млн. тонн в 2012 году.

      Морфологический состав отходов в сельских районах отличается от такового в городской местности. В нем доминируют органические отходы и меньшая доля пластмассы, упаковочных материалов, бумаги и картона. Следует отметить, что в сельских районах органическая часть отходов обычно не размещается на полигоне или свалках. Значительная доля органических отходов скармливаются животным или компостируются в домашних условиях. Кроме того, дерево и другие материалы могут сжигаться с целью отопления. Оба этих вида деятельности оказывают влияние на состав и объемы образующихся отходов.

      Данных о нормах накопления отходов в сельской местности не имеется. Реалистичными являются значения от 150 до 300 кг на человека в год в соответствии с международным опытом.

      Сортировка и переработка коммунальных отходов.

      Анализ показывает, что в настоящее время лишь незначительная доля ТБО (от 3 % до 5 % по различным оценкам) в республике подвергается утилизации. Соответственно, остальные отходы размещаются на полигонах, при этом вторичные материальные ресурсы, имеющиеся в их составе, безвозвратно теряются.

      В республике на настоящий момент не имеется централизованных предприятий по сжиганию или биологической переработке отходов, таким образом, производство "зеленой" энергии из ТБО не налажено. Первый пилотный проект по строительству завода механико-биологической обработки отходов (далее - МБО) намечен к реализации в г. Актау. Начало строительства данного мусороперерабатывающего комплекса запланировано на 2014 год, и этот завод станет первым предприятием, вырабатывающим "зеленую" энергию из ТБО с использованием технологии анаэробного разложения органической фракции отходов.

      Захоронение коммунальных отходов.

      На сегодняшний день захоронение отходов на полигонах является основным методом постоянного размещения отходов в Казахстане. Большинство твердых бытовых отходов не сортируют для повторного использования/переработки и сваливают в местах захоронения отходов. Объекты размещения отходов зачастую трудно назвать полигонами ТБО, так как они, по сути, представляют собой несанкционированные свалки мусора. Большинство из них не является инженерными сооружениями, которые можно отнести к классу "полигонов ТБО".

      Также, отходы часто утилизируют вместе с опасными медицинскими и промышленными отходами, которые содержат тяжелые металлы.

      В Экологическом кодексе имеется классификация полигонов размещения отходов:

      1 класс — полигон для размещения опасных отходов;

      2 класс — полигон для размещения неопасных отходов;

      3 класс — полигон для размещения твердых бытовых отходов.

      Более 93 % из 4530 объектов размещения ТБО официально не разрешены: из 307 санкционированных объектов размещения отходов, только одно – для города Астана – спроектировано в соответствии с лучшей международной практикой.

      Ключевые проблемы системы обращения с коммунальными отходами.

      Доступ населения к услугам сбора и вывоза мусора является приемлемым только в крупных городах. Для малых городов, а также сельской местности характерна проблема отсутствия либо недостаточной степени оказания этих услуг и низкого качества услуг.

      Отсутствие системы сортировки твердых бытовых отходов с привлечением населения, а также специализированных площадок и удаленность полигонов приводят к росту несанкционированных свалок. Недостаточное количество огражденных контейнерных площадок, а также износ контейнеров приводят к созданию антисанитарной обстановки вокруг многоэтажных домов.

      Значительную нагрузку на окружающую среду оказывают биологически разлагаемые отходы (далее - БО), поскольку при их разложении образуется свалочный газ, оказывающий воздействие на изменение климата, продукты гниения БО способствуют образованию патогенной микрофлоры. В настоящее время все БО свозятся на свалки без предварительного обезвреживания. Варианты технологических решений по утилизации этой части отходов связаны с объемами отходов и климатическими условиями. В случае увеличения объемов образуемых БО, представляется возможным строительство биогазовых установок в комбинации с отходами, получаемыми при очистке сточных вод (отработанный активный ил канализационных очистных сооружений), так как безопасная и эффективная утилизация отработанного активного ила сама по себе является проблемой, стоящей перед большинством предприятий по очистке канализационных сточных вод.

      В целом по стране доля сортировки и переработки отходов крайне мала, и при этом не имеется мощностей для выработки "зеленой" энергии.

      В области размещения отходов на полигонах типичными несоответствиями, характерными для существующих в Казахстане объектов захоронения ТБО, являются:

      1) отсутствие синтетического или глиняного противофильтрационного экрана на большинстве объектов размещения отходов;

      2) широко распространенное размещение коммунальных отходов вместе с промышленными, медицинскими и иными видами опасных и токсичных отходов;

      3) несистематическое уплотнение и пересыпка размещенных отходов изолирующим слоем грунта (глины) либо отсутствие таковой;

      4) отсутствие системы для сбора фильтрата и свалочных газов (включая метан);

      5) чрезмерная эксплуатация многих полигонов и свалок, которые переполнены свыше проектной мощности;

      6) отсутствие системы мониторинга свалок;

      7) несоблюдение требований санитарных правил и санитарно-защитных зон (далее - СЗЗ).

      Касательно отходов упаковочных материалов.

      Некоторые производители стимулируют сбор упаковки собственной продукции. В частности, это касается производителей напитков, которые осуществляют обратный прием собственной стеклотары с целью ее повторного использования. Также практикуется сбор пластиковой тары в основном для последующего импорта в соседние страны на переработку, однако он не регулируется законодательно и является стихийным.

3.3.2 Опасные бытовые отходы

      В настоящее время в Республике Казахстан не ведется какого-либо учета объемов образования и сбора у населения опасных бытовых отходов. Исключение составляет учет медицинских отходов, собираемых в медицинских учреждениях.

      Тем не менее, мировой опыт показывает, что опасные бытовые отходы обычно составляют порядка 1 % от общей массы ТБО, собираемых у населения, предприятий и организаций. В настоящей Программе можно принять это значение в качестве основы для проведения последующих оценок.

      Использованные батарейки и аккумуляторы.

      В Казахстане отсутствует какая-либо централизованная система сбора и специальной переработки данного вида опасных бытовых отходов. В частности, не создано системы расширенной ответственности производителя за утилизацию отработанных аккумуляторов и батареек любого типа, отчасти в связи с тем, что не существует соответствующей нормативно-правовой базы.

      Таким образом, отходы данного типа в основном собираются в общем потоке ТБО и поступают на захоронение на существующие полигоны либо свалки.

      Существует, однако, нерегулируемый стихийный рынок по сбору отработанных автомобильных (свинцовых) аккумуляторов. При этом собранные аккумуляторы перерабатываются кустарным способом, чаще всего с нарушением правил охраны труда и здоровья, и затем выделенные ценные фракции цветных металлов поступают на переплавку.

      Использованное электрическое и электронное оборудование.

      Ситуация с данным типом опасных бытовых отходов в целом аналогична наблюдающейся для использованных аккумуляторов и батарей. Также существует ограниченный стихийный рынок по приему и кустарной переработке отдельных видов электрических приборов и бытовой техники, в основном с целью извлечения цветных и драгоценных металлов. Система расширенной ответственности производителей и поставщиков за утилизацию оборудования и техники не налажена.

      Ртутьсодержащие отходы (люминесцентные лампы и термометры).

      Ситуация с ртутьсодержащими бытовыми отходами имеет свои особенности. В частности, налажена система сбора ртутьсодержащих (люминесцентных) ламп у организаций и учреждений и ртутных термометров у медицинских учреждений с целью их последующей переработки (демеркуризации). Также в Казахстане функционируют, по меньшей мере, 16 предприятий, которые обрабатывают и/или перерабатывают ртутьсодержащие отходы, в их числе 8 предприятий практикуют демеркуризацию.

      Однако система сбора ртутьсодержащих отходов у населения отсутствует, в том числе и по причине отсутствия соответствующей нормативно-правовой базы, а также пунктов приема этих отходов. Таким образом, данные отходы от населения попадают в общий поток ТБО.

      Медицинские и ветеринарные отходы.

      Как отмечено выше, система учета, сбора и дальнейшей переработки данного типа отходов налажена только для медицинских и ветеринарных учреждений. Данная система находится в ведении Министерства здравоохранения Республики Казахстан. Однако система сбора медицинских и ветеринарных отходов у населения отсутствует, в том числе и по причине отсутствия соответствующей нормативно-правовой базы, а также пунктов приема этих отходов. Таким образом, данные отходы от населения попадают в общий поток ТБО.

      Отходы бытовой химии.

      Налаженной системы сбора и утилизации этого типа опасных бытовых отходов не существует ни для населения, ни для предприятий и организаций. Также не имеется нормативно-правовой базы, регламентирующей сбор, переработку (уничтожение) и захоронение данных отходов. Вследствие этого отходы бытовой химии попадают в общий поток ТБО.

      Отходы, содержащие асбест.

      В последние годы в Республике Казахстан происходят изменения в отношении данного типа отходов. В частности, вводятся изменения в нормативно-правовую базу, ужесточающие требования и регламентирующие учет асбестосодержащих отходов. Однако видимых изменений с точки зрения сбора и переработки либо захоронения этих отходов пока не происходит. В частности, не налажена система раздельного сбора и временного хранения этих отходов, не ведется их учет и не имеется специализированных объектов для их переработки либо захоронения.

      Ключевые проблемы системы сбора и захоронения опасных отходов.

      Суммируя вышеизложенное, можно выделить следующие ключевые проблемы в сфере обращения с опасными бытовыми отходами на текущий момент:

      отсутствие системы учета образования опасных бытовых отходов;

      практически полное отсутствие налаженной системы раздельного сбора;

      отсутствие предприятий и объектов по переработке либо уничтожению опасных бытовых отходов, за исключением ртутьсодержащих бытовых отходов;

      отсутствие специальных объектов захоронения опасных бытовых отходов;

      неразвитость нормативно-правовой базы в сфере учета, сбора, переработки, уничтожения и захоронения;

      отсутствие расширенной ответственности производителей и поставщиков за утилизацию отработанных опасных бытовых отходов.

      Другие бытовые отходы.

      Как и в случае с опасными бытовыми отходами, в настоящее время в Республике Казахстан не ведется какого-либо учета объемов образования и сбора у населения других бытовых отходов. Мировой опыт показывает, что строительные и крупногабаритные отходы обычно составляют порядка 5 % от общей массы ТБО, собираемых у населения, предприятий и организаций. Для целей настоящей Программы можно принять это значение в качестве основы для проведения последующих оценок.

      В целом можно отметить, система раздельного сбора данных типов отходов не налажена, в частности, не имеется централизованных пунктов приема таких отходов у населения, также не существует специализированных предприятий по их переработке.

      Ниже вкратце приведены особенности текущей ситуации для каждого из типов иных бытовых отходов в отдельности.

      Строительные отходы. Особенностей не имеется.

      Крупногабаритные отходы. Для данного типа иных бытовых отходов существует ограниченный стихийный рынок сбора с целью последующего извлечения ценных компонентов (например, древесины из старой мебели).

      Автомобили, подлежащие утилизации.

      По данным Комитета Дорожной полиции РК на 1 января 2013 года в Республике Казахстан зарегистрировано 5,2 млн. легкового автотранспорта, 620 тысяч грузового автотранспорта, 110 тысяч автобусов. С развитием экономики Казахстана неизменно увеличивается и автомобильный парк, растет объем отработанных автомобилей.

      В настоящее время требования к переработке отработанных автомобилей законодательно не регулируются. Официально предприятия по переработке отработанных автомобилей отсутствуют. В то же время существует ограниченный стихийный рынок по приему этого типа иных бытовых отходов в качестве металлолома.

      Использованные автомобильные шины

      Рост автомобильного парка неизменно ведет к образованию новых отходов, в том числе изношенных шин. По территориям областей в различной концентрации накоплены изношенные шины, которые в настоящее время находятся на хранении открытым и закрытым способами у образователей отходов, на стихийных свалках.

      В 2012 году был принят национальный стандарт Республики Казахстан СТ РК 2187-2012 "Отходы. Шины автотранспортные. Требования безопасности при обращении", который определяет четкий порядок хранения, транспортировки, утилизации и переработки отходов.

      В Казахстане существует инфраструктура по переработке данного вида иных бытовых отходов. В гг.Астана, Алматы, Шымкент, Кызылорда действуют предприятия, осуществляющие переработку изношенных шин и резинотехнических отходов. В то же время большинство использованных автомобильных шин подлежит несанкционированному сжиганию и захоронению на полигонах.

      Необходимо увеличить долю использования изношенных шин в качестве вторичного сырья для производства регенерата, материалов строительного и технического назначения.

      Отходы от переработки сточных вод

      Данный тип иных бытовых отходов отличается от всех рассмотренных выше типов ТБО природой своего образования. Строго говоря, эти отходы относятся к классу промышленных, так как образуются в процессе очистки бытовых сточных вод на канализационных очистных сооружениях (далее - КОС) населенных пунктов. С точки зрения переработки бытовых отходов интерес представляют два вида отходов с КОС: органическая фракция, собираемая на первичных отстойниках, и отработанный активный ил из аэротенков.

      В Республике Казахстан в настоящее время эти отходы не перерабатываются. Исключение составляет г. Шымкент, где на одном из предприятий реализуется инвестиционный проект, предусматривающий среди прочего сооружение установки анаэробного разложения осадка КОС.

      Для остальных предприятий водно-канализационного сектора характерна практика, когда отходы с КОС либо складируются на специальных площадках для сушки и хранения осадка (иловые площадки), либо реализуются физическим и юридическим лицам для последующего использования в качестве удобрений. Следует отметить, что последний способ утилизации не является законным, так как осадок с КОС согласно санитарно-эпидемиологическим требованиям может использоваться в качестве удобрений только для выращивания технических и кормовых культур. Однако предприятия водно-канализационного сектора не имеют возможность контролировать конечное использование реализуемого осадка с КОС.

      В то же время имеется потенциал для переработки органической фракции отходов с КОС на заводах по переработке ТБО, использующих технологии МБО, т.е. анаэробное разложение с целью производства биогаза и последующей выработки "зеленой" электроэнергии. Предложения по данному способу утилизации отходов с КОС описаны в последующих разделах настоящей Программы.

      В настоящее время не имеется данных об объемах образования органической фракции отходов КОС в Республике Казахстан, так как система их учета и контроля не налажена должным образом.

      Ключевые проблемы системы сбора и утилизации иных бытовых отходов практически идентичны таковым для опасных бытовых отходов. В частности, отсутствует система учета объемов образования данных отходов, не налажен их раздельный сбор, отсутствуют мощности по их переработке, не имеется правового регулирования в данной сфере, и, наконец, отсутствует система расширенной ответственности производителей и поставщиков за утилизацию иных бытовых отходов, в частности, упаковочных материалов.

3.4. Анализ инновационно-технологического развития сектора

      Динамика прогноза образования отходов в Республике Казахстан приведена в таблице ниже. За основу прогнозирования были взяты имеющиеся данные об объемах образования отходов в 2011-2012 гг., приведенные в таблицах 1 и 2. Далее прогноз выполнялся расчетным путем на основе 3-х альтернативных вариантов, предусматривающих ежегодный рост объема образования отходов на 1 %, 3 % и 5 %, соответственно.

      Прогноз показывает, что уже в период с 2014-2015 годы (по 1 %-ому сценарию) всего в Республике будет образовано около 19,3 млн. тонн твердых бытовых отходов. Это в среднем 6,4 млн. тонн отходов в год за данный период. В период с 2016-2020 годы в среднем в год будет образовано 6,7 млн. тонн ТБО, а в 2021-2030 годах – 8,3 млн. тонн ТБО в год.

      Подобная нарастающая динамика образования ТБО отражает рост уровня благосостояния населения и рост экономики Республики Казахстан. Однако, в то же самое время, еще более актуальной становится необходимость систематического, программного подхода к модернизации и усовершенствованию системы обращения с ТБО, без которой решение проблем отходов невозможно.

      Прогнозная оценка так же показывает, что рост объемов образуемых отходов ожидается по всем категориям ТБО, в том числе опасным бытовым отходам. На сегодняшний день нет систематического подхода и надежной практики сбора, утилизации и захоронения данной категории отходов. В соответствии с этим Программа включает ряд целевых показателей и мероприятий для комплексного решения проблемы опасных отходов в составе ТБО.

      Наконец, прогнозы указывают на наличие значительного количества ценных фракций в составе образуемых ТБО, что еще раз подчеркивает необходимость комплексных мероприятий для их сортировки и реализации на рынке вторичного сырья и топлива.

       Таблица 3.

Объемы отходов, тыс. тонн

2014-2015

2016-2020

2021-2030

1 %

3 %

5 %

1 %

3 %

5 %

1 %

3 %

5 %

Городская местность

Пищевые отходы

3.25

3.38

3.51

6.1

6.87

7.72

15.3

20.0

26.2

Бумага, картон, включая упаковку

1.85

1.93

2.01

3.48

3.92

4.41

8.73

11.5

15.0

Отходы садоводства, древесные отходы

278

289

301

522

589

662

1.31

1.72

2.25

Металл

116

121

125

218

245

276

546

716

936

Металлическая упаковка

232

241

251

435

490

552

1.09

1.43

1.87

Пластмасса

498

518

539

936

1.05

1.19

2.35

3.08

4.03

Пластиковая упаковка

746

768

791

0

0

0

0

0

0

Текстиль и прочее

637

663

690

1.2

1.35

1.52

3.0

3.94

5.15

Стекло

232

241

251

435

490

552

1.09

1.43

1.87

Стаклотара

457

470

484

0

0

0

0

0

0

Опасные бытовые отходы

116

121

125

218

245

276

546

716

936

Крупногабаритные отходы

579

603

627

1.09

1.23

1.38

2.73

3.58

4.68

Инертные отходы и т.д.

1.97

2.05

2.13

3.70

4.17

4.69

9.28

12.2

15.9

Сельская местность

Пищевые отходы

1.91

1.99

2.07

3.52

3.96

4.45

8.49

11.1

14.5

Бумага, картон, включая упаковку

1.33

1.38

1.44

2.45

2.75

3.10

5.90

7.74

10.1

Отходы садоводства, древесные отходы

365

380

395

672

757

852

1.62

2.13

2.78

Металл

83

86

90

153

172

194

369

483

632

Металлическая упаковка

166

173

180

306

344

387

738

967

1.26

Пластмасса

357

371

386

657

740

832

1.59

2.08

2.72

Пластиковая упаковка

813

846

880

1.50

1.69

1.90

3.62

4.74

6.20

Текстиль и прочее

456

475

494

841

947

1.07

2.03

2.66

3.48

Стекло

166

173

180

306

344

387

738

967

1.26

Стеклотара

498

518

539

917

1.03

1.16

2.21

2.90

3.79

Опасные бытовые отходы

83

86

90

153

172

194

369

483

632

Крупногабаритные отходы

415

432

449

764

861

968

1.85

2.42

3.16

Инертные отходы и т.д.

1.66

1.73

1.80

3.06

3.44

3.87

7.38

9.67

12.6

ИТОГО,
Городская местность

11.0

11.3

11.8

18.3

20.7

23.2

46.0

60.3

78.9

ИТОГО,
Сельская местность

8.30

8.64

8.98

15.3

17.2

19.4

36.9

48.3

63.2

ИТОГО по республике

19.3

20.0

20.8

33.6

37.9

42.6

82.8

108.6

142

3.5. Анализ действующей политики государственного регулирования
развития отрасли

       Основным документом, регулирующим сферу управления ТБО в Республике Казахстан, является Экологический кодекс Республики Казахстан (далее - Кодекс).

      Требования Кодекса, предъявляемые к обращению с отходами, условно можно разделить на три части:

      1) экологические требования, предъявляемые к физическим и юридическим лицам, в процессе деятельности которых образуются отходы, подлежащие выполнению до образования отходов;

      2) экологические требования, предъявляемые к физическим и юридическим лицам, в процессе деятельности которых образуются отходы, подлежащие выполнению после образования отходов и включающие в себя требования, предъявляемые к накоплению отходов, а также сбору, переработке, утилизации, обезвреживанию, транспортировке и хранению (складированию) отходов;

      3) экологические требования, предъявляемые к физическим и юридическим лицам, в процессе деятельности которых образуются отходы, подлежащие выполнению при захоронении отходов и включающие в себя требования, предъявляемые к полигонам размещения отходов, в том числе к полигонам размещения опасных отходов, а также пунктам захоронения радиоактивных отходов.

3.6. Обзор позитивного зарубежного опыта по решению
имеющихся проблем

      К странам, достигшим высоких стандартов в области управления ТБО, прежде всего относятся страны Европейского Союза.

      Регулирование сферы обращения с ТБО в странах Европейского Союза (далее - ЕС) проводится на основе Директив. Основополагающие принципы и требования в области управления ТБО изложены в Директиве 2008/98/ЕС от 19 ноября 2008 года "Об отходах и замене некоторых Директив" (далее – Директива). Названная Директива является рамочным документом, определяющим обращение с отходами в странах ЕС.

      Основная цель Директивы – определение мер по защите окружающей среды и охране здоровья населения, направленных на предотвращение или сокращение негативного влияния в результате образования отходов и обращения с ними, а также и на снижение общего воздействия от использования ресурсов и улучшение эффективности их использования.

      Согласно Директиве государства-участники обязаны соблюдать иерархию в соответствии с целесообразными правилами и методами управления отходами. При этом в контексте данных правил иерархия представляет собой адаптируемый и гибкий подход, который способствует принятию решений по управлению отходами, приспособленных к местным социальным, экономическим и техническим потенциалам, и обеспечивает наращивание данных потенциалов в соответствии с планируемыми и выполняемыми мероприятиями по управлению отходами. При этом определяются следующие понятия приоритетов:

      предотвращение образования отходов: необходимо принимать меры до того, как предмет стал отходом, чтобы сократить количество отходов и их негативное влияние на окружающую среду или здоровье человека, или количество вредных веществ, которые содержит данный предмет;

      повторное использование: любое действие, после которого предмет может использоваться снова для той же цели, для которой он был создан;

      подготовка к повторному использованию: тестирование, очистка или ремонт, после которого продукты или компоненты продуктов, которые стали отходами подготовлены таким образом, что могут быть использованы без дополнительной обработки;

      переработка: вторичная переработка отходов в изделия, материалы или вещества (исключая получение энергии или топлива), чтобы использовать их в тех же или иных целях;

      захоронение: размещение отходов в воздухе, земле или воде, даже если подобное действие имеет как вторичное последствие извлечение материальных ресурсов или энергии.

      Как видно из иерархии, использование отходов для производства изделий, материалов или веществ имеет больший приоритет перед использованием отходов для производства энергии или топлива.

      В части регулирования сбора и вывоза ТБО Директива установила (статья 15), что страны-члены Европейского Союза должны принимать необходимые меры для того, чтобы любому держателю отходов:

      оказывались частные или общественные услуги по рекуперации или удалению отходов; или

      была предоставлена возможность самостоятельно осуществлять рекуперацию или удаление отходов в соответствии с требованиями Директивы.

      В соответствии с законодательством ЕС, сбором, транспортировкой и переработкой отходов имеют право заниматься государственные муниципальные и частные компании и организации, а также компании и организации смешанной формы собственности, имеющие необходимые разрешения. Независимо от вида компании, осуществляющей сбор, транспортировку и переработку, практически все схемы обращения с отходами в странах ЕС предполагают первичную сортировку отходов непосредственно в местах их образования (в домашних хозяйствах, на производстве, в офисных помещениях и т.д.). В соответствии со статьей 11 Директивы необходимо к 2015 году внедрить раздельный сбор как минимум в отношении бумаги, пластмассы, стекла и металла. Органические отходы должны также собираться раздельно и направляться на использование для производства компоста и биоразложения.

      Наиболее часто встречающиеся варианты сортировки отходов предполагают разделение на опасные и не опасные отходы. Опасные отходы должны собираться отдельно и доставляться на специальные пункты сбора, откуда их направляют на переработку в специализированные компании. Частные лица, как правило, осуществляют доставку опасных отходов на пункты сбора самостоятельно. Для промышленных предприятий может быть организован сбор непосредственно с производства. Для отдельных видов отходов (например, гальванические элементы) перерабатывающие компании могут организовывать пункты сбора в общественных местах, например, в супермаркетах. Для привлечения внимания населения емкости для сбора красочно оформляются, рядом с ними могут помещаться стенды с информацией об обращении с соответствующими видами отходов.

      Из оставшихся не опасных отходов выделяют крупногабаритные отходы: бытовую и офисную технику, строительный мусор, мебель и т.д. Эти отходы обычно вывозятся в специализированные пункты сбора, где из них удаляются опасные элементы (например, фреон из холодильников), а затем специализированные компании осуществляют их дальнейшую переработку и/или утилизацию.

      Требования к обращению с такими отходами как масла, электронное и электрическое оборудование, упаковка определяются в отдельных директивах.

      Требования к захоронению отходов изложены в Директиве ЕС 1999/31/ЕС от 26 апреля 1999 года (с изменениями и дополнениями). Статья 1 содержит положения о максимальном предотвращении или уменьшении настолько, насколько возможно, отрицательного воздействия на окружающую среду, в особенности, на поверхностные и подземные воды, почву и воздух, в том числе и на глобальном уровне, включая парниковый эффект, а также любой риск человеческому здоровью в результате действий по захоронению отходов.

      В соответствии с указанной Директивой полигоны разделяются на три группы в зависимости от захораниваемых отходов: полигоны для опасных отходов, полигоны для не опасных отходов, полигоны для инертных отходов. ТБО захораниваются на полигонах для не опасных отходов. К полигонам для не опасных отходов предъявляются требования по защите почв, грунтовых и поверхностных вод (изоляция основания и сбор и обезвреживание фильтрата, геологический барьер), изоляция поверхности, сбор свалочного газа, биологическая рекультивация, мониторинг, контроль за поступающими отходами, уплотнение отходов, реабилитация (содержание объекта и реализация программы мониторинга сроком на 30 лет), разрешение и др.

      Во всех зарубежных странах в той или иной мере реализуется принцип расширенной ответственности производителя (РОП) товара и упаковки за жизненный цикл этих товаров и упаковки, введенных ими в обращение на рынок. Впервые был введен принцип расширенной ответственности производителя в отношении упаковки. В 1994 году на уровне ЕС была принята Директива "Об упаковке и упаковочных отходах" (№ 94/62/ЕС), основные положения которой должны быть реализованы в национальных законодательствах. Эта Директива предусматривает общие для всех стран-членов ЕС обязательные требования к упаковке, без соблюдения которых товар не может быть допущен на единый рынок ЕС.

      Основными целями Директивы являются:

      гармонизация законодательства по обращению упаковки и упаковочных отходов в странах ЕС;

      предотвращение или уменьшение воздействия упаковочных отходов на окружающую среду.

      В Директиве были установлены следующие квоты по переработке и рекуперации упаковочных отходов:

      минимум 50 % и максимум 65 % от общей массы упаковочных отходов должны быть собраны и рекуперированы (получение энергии);

      от 25 % до 45 % от массы всех упаковочных материалов должны быть вторично переработаны, при этом не менее 15 % от массы каждого отдельного упаковочного материала должны быть вторично переработаны.

      В дальнейшем квоты были пересмотрены: рекуперация – минимум 60 %, вторично переработаны – 55-80 %, минимальные квоты по переработке отдельных упаковок: 60 % для стекла, 60 % для бумаги и картона, 50 % для металлов, 22,5 % для полимеров (переработка в пластмассу), 15 % - дерево.

      В странах ЕС введены обязательные требования к упаковке и упаковочным материалам:

      объем и масса упаковки должны быть минимально необходимыми для обеспечения сохранности товара и безопасности потребителя;

      в состав упаковки могут входить лишь минимальные количества опасных веществ (в частности, должны быть установлены предельно допустимые нормы содержания свинца, кадмия, ртути и хрома);

      по своим физическим свойствам и дизайну упаковка должна быть пригодна для многократного использования, а после окончания срока службы – для введения ее во вторичный оборот, то есть использованная упаковка должна быть переработана в товарный продукт и/или рекуперирована в энергетических целях;

      снижение при производстве продукции процента первичного сырья, изыскание возможностей использования вторичного сырья.

      В период реализации положений Директивы в национальных законодательствах стран ЕС четко выявились следующие тенденции: системы сбора и утилизации становились все более схожими по своей структуре и затратам, хотя имелись существенные различия в системе вступительных взносов: некоторые национальные системы, находящиеся в стадии развития, были вынуждены увеличить размер вступительных членских взносов.

      Также, в странах ЕС ведется активная работа с населением по данному сектору.

      Таким образом, основным принципом по которому работают в ЕС – "загрязнитель платит".

      Внедрение основных принципов и опыта работы в данном секторе в ЕС позволит достичь высокого уровня управления системы сбора, транспортировки, а также переработки и утилизации ТБО, даст возможность стать привлекательным данный сектор для бизнеса и частных структур, сохранив при этом принципы и основы курса "зеленой" экономики.

4. Цели, задачи, целевые индикаторы и показатели результатов
реализации Программы
4.1. Цель Программы

      Целью данной Программы являются создание эффективного, надежного и социального приемлемого комплекса услуг по сбору, транспортировке, утилизации и захоронению твердых бытовых отходов, увеличение доли переработки ТБО, а также обеспечение безопасного захоронения отходов.

4.2. Целевые индикаторы. Задачи. Показатели прямых результатов

      Для достижения поставленной цели необходимо выполнение целевых индикаторов согласно ниже представленной таблице.

       Таблица 4.

Наименование целевого индикатора

Значение целевого индикатора

2030 г.

2050 г.

Покрытие населения вывозом твердых бытовых отходов

100 %


Санитарное хранение мусора

95 %


Доля переработанных отходов

40 %

50 %


      Для достижения поставленной цели и целевых индикаторов необходимо выполнение следующих задач:

      1. Совершенствование системы переработки ТБО.

      2. Рекультивация существующих и строительство новых полигонов твердых бытовых отходов, отвечающих современным требованиям санитарных правил со сложной инфраструктурой приема, сортировки, переработки и захоронения твердых бытовых отходов.

      3. Модернизация системы сбора и транспортировки твердых бытовых отходов.

      4. Повсеместное внедрение раздельного сбора отходов у источника образования.

      5. Совершенствование системы переработки коммунальных отходов.

      6. Внедрение и систематическое расширение переработки твердых бытовых отходов в рамках и в соответствии с принципами и концепцией развития "зеленой" экономики.

      7. Повсеместное внедрение раздельного сбора опасных отходов у источника образования.

      8. Совершенствование системы переработки опасных бытовых отходов.

      9. Повсеместное внедрение раздельного сбора крупногабаритных отходов у источника образования.

      10. Совершенствование системы переработки других бытовых отходов.

      11. Совершенствование системы утилизации автомобильных шин, использованных автомобилей.

      Достижение цели Программы целевых индикаторов будет определяться посредством реализации задач Программы и сопоставления и соизмерения промежуточных результатов с показателями результатов по каждой из категории твердых бытовых отходов.

      Предотвращение и минимизация образования отходов являются приоритетными в иерархии управления отходами. Достижение этой цели зависит от многих факторов, которые не относятся к системе управления отходами непосредственно, но связаны с такими условиями, как экономический рост, доступность и внедрение современных технологий в различных отраслях промышленности, а также уровень благосостояния населения. Таким образом, реализуя поставленные настоящей Программой цели, предполагается проведение одновременной работы по снижению объема образования твердых бытовых отходов, а также мероприятий по возможному предотвращению образования отходов.

      Мероприятия по реализации Программы разработаны в соответствии со следующими базовыми принципами:

      - принцип устойчивого обращения с отходами, который призван обеспечивать должный контроль над всеми операциями, производимыми с отходами, снижать вред для окружающей среды, связанный с захоронением отходов в кратко-, средне- и долгосрочной перспективе;

      - принцип “загрязнитель платит” - лицо, ответственное за загрязнение окружающей среды, должно нести расходы по обращению с отходами, которые одобрены государственными органами для обеспечения приемлемого состояния окружающей среды;

      - принцип открытости и прозрачности - постепенное устойчивое внедрение открытых тендеров на услуги, прозрачная оценка подаваемых конкурсных предложений и справедливое применение норм и стандартов;

      - принцип иерархии технологий обращения и переработки отходов;

      - принцип внедрения наилучших доступных и затратно-эффективных технологий;

      - принцип приближенности перерабатываемых мощностей к источнику образования отходов.

      Управление ТБО в Казахстане будет основываться на иерархии управления отходами, наивысшим приоритетом которой являются создание условий для возвращения отходов в хозяйственный оборот, а также управление и контроль над полигонами ТБО, которые обеспечат адекватную охрану здоровья населения и окружающей среды.

      Показатели результатов реализации Программы представлены в таблице ниже.

       Таблица 5.

Показатели результата, %

Годы

2015 г.

2020 г.

2030 г.

2050 г.

Задача 1. Совершенствование системы переработки ТБО

Доля переработки отходов от общего объема ТБО

текущая ситуация

10 %

40 %

50 %

Задача 2. Строительство полигонов твердых бытовых отходов, отвечающих современным требованиям санитарных правил со сложной инфраструктурой приема, сортировки, переработки и захоронения твердых бытовых отходов

Доля полигонов ТБО, соответствующих требованиям санитарных правил (от общего количества мест захоронения)

текущая ситуация

50 %

95 %

100 %

Задача 3. Модернизация системы сбора и транспортировки твердых бытовых отходов

Охват населения Республики Казахстан услугами по сбору и транспортировке отходов:
Города и агломерации с населением более 200 000 человек

текущая ситуация

90 %

100 %

100 %

Охват населения Республики Казахстан услугами по сбору и транспортировке отходов:
Городские и сельские населенные пункты с населением менее 200 000 человек, расположенные в радиусе 50 км от регионального полигона или перерабатывающего комплекса

текущая ситуация

90 %

100 %

100 %

Охват населения Республики Казахстан услугами по сбору и транспортировке отходов:
Сельские и иные населенные пункты, не попадающие в вышеуказанные категории

текущая ситуация

40 %

70 %

90 %

Задача 4. Повсеместное внедрение раздельного сбора отходов у источника образования

Доля сбора биологически разлагаемых отходов у населения и других производителей с применением раздельного сбора (от общего объема биологически разлагаемых отходов):
Города и агломерации с населением более 200 000 человек
Городские и сельские населенные пункты с населением менее 200 000 человек, расположенные в радиусе 50 км от регионального полигона или перерабатывающего комплекса

текущая ситуация

10 %

30 %

80 %

Доля сбора биологически разлагаемых отходов у населения и других производителей с применением раздельного сбора (от общего объема биологически разлагаемых отходов):
Сельские и иные населенные пункты, не попадающие в вышеуказанные категории.

текущая ситуация

10 %

30 %

50 %

Доля сбора упаковочных материалов, бумаги и стекла у населения и других производителей с применением раздельного сбора (от общего объема материалов в ТБО от общего количества отходов данной категории)
Города и агломерации с населением более 200 000 человек
Городские и сельские населенные пункты с населением менее 200 000 человек, расположенные в радиусе 50 км от регионального полигона или перерабатывающего комплекса

текущая ситуация

10 %

50 %

80 %

Доля сбора отходов бытовой техники у населения с применением раздельного сбора (от общего объема материалов в ТБО от общего количества отходов данной категории):
Города и агломерации с населением более 200 000 человек

текущая ситуация

20 %

70 %

80 %

Доля сбора отходов бытовой техники у населения с применением раздельного сбора
Городские и сельские населенные пункты с населением менее 200 000 человек, расположенные в радиусе 50 км от регионального полигона или перерабатывающего комплекса

текущая ситуация

20 %

50 %

70 %

Задача 5. Совершенствование системы переработки коммунальных отходов

Доля биологически разлагаемых отходов, размещаемых на полигонах ТБО (от всех биологически разлагаемых отходов)

текущая ситуация

90 %

70 %

50 %

Задача 6. Внедрение и систематическое расширение переработки твердых бытовых отходов в рамках и в соответствии с принципами и концепцией развития "зеленой" экономики

Доля использования биологически разлагаемых отходов в производстве "зеленой" энергии (использование от общего объема собранных биологически разлагаемых отходов)

текущая ситуация

5 %

15 %

30 %

Задача 7. Повсеместное внедрение раздельного сбора опасных отходов у источника образования

Доля раздельного сбора опасных бытовых отходов (от общего количества отходов данной категории)

текущая ситуация

35 %

65 %

80 %

Задача 8. Совершенствование системы переработки опасных бытовых отходов

Доля переработки собранных опасных бытовых отходов (от общего количества собранных отходов данной категории)

текущая ситуация

65 %

85 %

100 %

Задача 9. Повсеместное внедрение раздельного сбора крупногабаритных отходов у источника образования

Доля раздельного сбор крупногабаритных, строительных и др. отходов от населения по данной категории (от общего количества отходов данной категории)

текущая ситуация

35 %

65 %

75 %

Задача 10. Совершенствование системы переработки других бытовых отходов

Доля переработки собранных других бытовых отходов (от всего количества раздельно собранных отходов данной категории)

текущая ситуация

50 %

80 %

90 %

Задача 11. Совершенствование системы утилизации автомобильных шин, использованных автомобилей

Доля утилизации использованных автомобилей (от общего количества выброшенных или сданных использованных автомобилей)

текущая ситуация

20 %

50 %

70 %

Доля утилизации использованных автомобильных шин (от общего количества выброшенных или сданных использованных автомобильных шин)

текущая ситуация

50 %

80 %

90 %


      Государственные и иные органы, ответственные за достижение целей, целевых индикаторов, задач, показателей результатов, – Министерство окружающей среды и водных ресурсов, местные исполнительные органы.

4.3. Меры поддержки и создания условий для реализации Программы

      Реформа тарифообразования и экономическое стимулирование.

      Для устойчивой работы системы обращения с ТБО необходимо построение политики тарифообразования, которая будет одновременно соответствовать платежеспособности населения и обеспечению привлекательности данного сектора для частных инвесторов.

      Работа по формированию устойчивой финансовой системы в сфере управления ТБО должна быть направлена на обеспечение полного возмещения затрат на оказываемые услуги по сбору, вывозу, сортировке, утилизации, переработке и захоронению ТБО. Функционирование системы будет осуществляться за счет:

      1) тарифов за сбор, переработку и захоронение отходов. МИО и маслихаты областей будут устанавливать тарифы, исходя из затрат на сбор, переработку и захоронение отходов, но не выше порога доступности услуг по обращению с отходами для населения. В соответствии с принятой международной практикой порог доступности услуги по обращению с отходами для населения равен 1 % от среднего дохода. Тарифы будут повышаться ежегодно пропорционально росту доходов населения. Тарифы для юридических лиц будут определяться с учетом полного возмещения затрат и получения дополнительной прибыли;

      2) доходов от продажи производимой продукции (вторичного сырья, электроэнергии, биогаза, компоста);

      3) за счет средств производителей и импортеров тары и товаров, оказывающих отрицательное воздействие на окружающую среду после утраты их потребительских свойств.

      Для сбора тарифов с населения необходимо производить внедрение объединенного расчетного центра.

      Внедрение механизмов экономического стимулирования сектора ТБО напрямую связано с решением таких вопросов, как удаление отходов со свалок, развитие звена раздельного сбора отходов, сортировки/переработки, и утилизации. Поэтому первоочередными мероприятиями в части экономического стимулирования являются:

      уменьшение ставки корпоративного подоходного налога для мусороперерабатывающих организаций;

      освобождение от уплаты налога на имущество для мусороперерабатывающих предприятий сроком на 7 лет;

      введение ускоренной налоговой амортизации оборудования, используемого в процессе переработки отходов.

      В случае, если на начальном этапе Программы уровня тарифов с учетом порога доступности недостаточно для реализации модернизации системы управления ТБО ввиду низкой платежеспособности населения, то возможно применение следующих механизмов экономического стимулирования реализации Программы для частных инвесторов:

      1) покрытие (например за счет концессионных обязательств в рамках контракта ГЧП) из бюджета разницы в тарифах, оплачиваемых населением и необходимых для обеспечения полного возмещения затрат инвестора на оказываемые услуги по сбору, вывозу, сортировке, утилизации, переработке и захоронению ТБО;

      2) гарантирование части (до 50 %) капитальных затрат инвестора через единый центр по проектам и грантам в сфере ТБО.

      Государственные закупки являются еще одним инструментом стимулирования развития утилизации отходов, поэтому закупка продукции, произведенной на основании вторичного сырья, должна иметь приоритетность перед аналогами, произведенными из первичного сырья. Следует также развивать экологическую рейтинговую систему, позволяющую предприятиям претендовать на такие льготы, как уменьшение платежей, налоговые льготы, уменьшение частоты проверок и прочие.

      Для привлечения общественности в развитие системы раздельного сбора необходимо внедрять инструменты поощрения населения за раздельный сбор, вводить дифференцированные тарифы.

      Реформа структурной и институциональной организации сектора.

      С целью повышения эффективности работы в сфере ТБО планируется создание инфраструктуры обращения с ТБО на основе регионального (кластерного) подхода с широким вовлечением населения и частного бизнеса. Работа в данном направлении будет основываться на принципе открытости и прозрачности, что означает внедрение открытых тендеров на услуги, непредвзятую оценку подаваемых на тендер предложений и справедливое применение норм и стандартов.

      Для создания эффективной системы обращения с отходами требуется выделение трех уровней ответственности в рамках институциональной системы: орган, ответственный за формирование и планирование политики; орган, ответственный за реализацию политики на местах.

      Центральные государственные органы будут заниматься вопросами политики и совершенствования нормативной правовой базы.

      Местные исполнительные органы на уровне городов и областей будут осуществлять формирование и реализацию политики по обращению с отходами на местном уровне, которая координируется с государственной политикой на республиканском уровне и включает следующее:

      включение в программы развития территорий мероприятий по модернизации сектора управления ТБО;

      планирование инвестиций в объекты, задействованные в области обращения с отходами;

      сбор, систематизацию и анализ данных по отходам;

      разработку образовательных и информационных программ для населения по вопросам обращения с отходами.

      Кроме того, МИО будут выступать заказчиками услуг по обращению с отходами, функциями которых являются:

      разработка оперативных планов для достижения целевых показателей;

      подготовка тендерной документации, оценка и заключение договоров в сфере обращения с отходами;

      мониторинг выполнения обязательств по договорам;

      координация применения корректирующих мер (судебные иски, работа которых не отвечает соответствующим экологическим стандартам);

      реализация РОП: заключать договора с производителями и импортерами упаковки и продукции, вести реестр производителей, импортеров и объемов произведенных и импортированных товаров и упаковки, аккумулировать перечисляемые ими финансовые средства и организовывать сбор и переработку отходов за счет указанных средств.

      Инвентаризация и информационно-аналитическая база Программы.

      Система мониторинга и контроля в сфере обращения ТБО является ключевым инструментом Программы.

      Система мониторинга и контроля должна опираться на ресурсы информационных технологий и обеспечивать:

      1) Ведение уполномоченным органом информационно-аналитической системы (ИАС), включающей в себя информацию о количественных и качественных показателях всех видов ТБО.

      2) Создание единого веб-портала по ТБО, который будет содержать следующую информацию:

      раздел для инвесторов с целью вовлечения их в развитие сектора;

      раздел для населения с целью его информирования.

      Основной целью создания ИАС являются подготовка и ведение многоаспектной информации, отображающей связанную совокупность данных, служащих основой для оперативного и обоснованного принятия решений по их регулированию.

      ИАС должна быть основана на концепции интеграции информации из различных предметных областей, связанных с сектором обращения ТБО, возможности оперативного доступа к ней, поддержании ее в актуальном состоянии, использовании эффективных средств анализа и отображении агрегированных и взаимосвязанных подмножеств информации, ее рестроспективного анализа и обеспечении доступа к ней пользователей различных уровней Государственного управления в соответствии с их полномочиями.

      Стандартизация технологий и уровня услуг.

      Для успешной реализации Программы необходимо внедрение единых государственных стандартов Республики Казахстан для оборудования и технологий для сектора обращения ТБО. Целями такой стандартизации являются:

      повышение уровня безопасности жизни и здоровья граждан, имущества физических и юридических лиц, государственного и муниципального имущества, объектов с учетом риска возникновения чрезвычайных ситуаций природного и техногенного характера, повышение уровня экологической безопасности, охрана животного и растительного мира;

      обеспечение конкурентоспособности и качества продукции (работ, услуг), единства измерений, рационального использования ресурсов, взаимозаменяемости технических средств (машин и оборудования, их составных частей, комплектующих изделий и материалов), технической и информационной совместимости, сопоставимости результатов исследований (испытаний) и измерений, технических и экономико-статистических данных, проведения анализа характеристик продукции (работ, услуг), исполнения государственных заказов, добровольного подтверждения соответствия продукции (работ, услуг);

      содействие соблюдению требований технических регламентов;

      создание систем классификации и кодирования технико-экономической и социальной информации, систем каталогизации продукции (работ, услуг), систем обеспечения качества продукции (работ, услуг), систем поиска и передачи данных, содействие проведению работ по унификации.

      Так же необходимо внедрение стандартов услуг по всей цепочке сбора, транспортировке, переработке и захоронению отходов. Подобная стандартизация должна определять не только минимальный требуемый уровень услуг, но определять количественные параметры и минимальные технические характеристики используемой техники в процессе предоставления услуг.

      Меры взаимодействия и коммуникации с населением.

      Информирование широкой общественности играет немаловажную роль в управлении ТБО. Информирование будет включаться в планирование системы управления ТБО на самом раннем этапе.

      В краткосрочной перспективе основное внимание будет сосредоточено на задачах по значимости наличия эффективной системы управления ТБО:

      обсуждение отрицательного влияния неправильного обращения с отходами;

      популяризация успешного практического опыта в области обращения с отходами;

      узнаваемость системы обращения отходами в районе (изображение логотипа на мусорных контейнерах/урнах и машинах для сбора отходов);

      определение обязанностей общественности и других участников системы для достижения задач Программы;

      демонстрация преимуществ раздельного сбора и использования вторичных материальных ресурсов;

      своевременное информирование населения об изменениях в системе обращения с отходами и о целях таких изменений;

      повышение информированности о необходимых инвестициях в эффективно работающую систему обращения с отходами.

      Первоочередное внимание будет сосредоточено на ключевых группах заинтересованной общественности:

      население (работающее и неработающее (домохозяйки, пенсионеры, дети, безработные);

      учителя, волонтеры, группы активистов и негосударственные организации.

      Мероприятия по информированию общественности будут предусмотрены в плане информационной работы с населением по обращению с отходами и будут включать:

      публикации в местных газетах;

      информационные материалы о вторичном использовании материальных ресурсов для распространения в школах, среди широкой общественности;

      брошюры о домашнем компостировании зеленых отходов;

      организацию ознакомительных визитов на полигоны для школьников и студентов;

      конкурсы рисунков, фотографий среди школьников на тему отходов;

      проведение интерактивных семинаров на тему "Отходы там, где я живу" для школьников, студентов и негосударственных организаций.

5. Этапы реализации Программы

      Региональный подход в реализации Программы.

      В основу Программы заложен региональный подход, который способствует одновременному применению принципа приближенности мощностей переработки к источнику образования отходов и принципа внедрения наилучших доступных а также затрато-эффективных технологий. Региональный подход предполагает:

      - внесение изменений и дополнений в программы развития территорий Республики Казахстан по вопросу модернизации сектора управления ТБО;

      - организацию крупных, централизованных объектов по переработке и захоронению ТБО с учетом достижения баланса между воздействием на окружающую среду и стоимостью.

      Для выполнения задач Программы источники образования твердых бытовых отходов разделены на условные группы:

      группа А – города:

      подгруппа А1 - города и агломерации с населением более 200 000 человек;

      подгруппа А2 - городские и сельские населенные пункты с населением менее 200 000 человек, расположенные в радиусе 50 км от регионального полигона или перерабатывающего комплекса;

      группа Б - сельские и иные населенные пункты, не попадающие в вышеуказанные категории.

      Поэтапный подход реализации Программы.

      Реализация Программы разбита на следующие этапы:

      этап 1 – пилотный, 2014 – 2020 года. На данном этапе предлагается подготовить региональные программы по управлению ТБО, производить пилотное внедрение механизмов и принципов реализации Программы.

      Этап 2 – основной, 2021 – 2030 года. На данном этапе предлагается повсеместное внедрение механизмов и принципов реализации Программы.

      Этап 3 – завершающий, 2031 – 2050 года. На данном этапе завершается внедрение механизмов и принципов реализации Программы, а также происходит проверка устойчивости Программы.

      Сбор и транспортировка отходов.

      Реализация поставленных Программой целей предполагает повышение качества услуг по сбору и вывозу ТБО путем:

      обновления парка контейнеров и мусоровозов для обеспечения своевременного вывоза ТБО, недопущения загрязнения прилегающей территории, поддержания эстетичного вида контейнерных площадок;

      внедрения раздельного сбора ТБО;

      раздельного сбора опасных и других видов ТБО.

      Обеспечение доступности услуг будет достигнуто за счет полного охвата сбором и вывозом ТБО городского населения и организации сбора и вывоза отходов из сельских населенных пунктов.

      Для решения поставленной задачи будут выполняться мероприятия по наращиванию технической базы, в частности, строительство контейнерных площадок, покупка и разработка дизайна контейнеров в зависимости от объемов и специфики собираемых отходов, обновление парка мусоровозов и другой необходимой техники.

      Детальный порядок сбора коммунальных отходов должен быть предусмотрен в программе по управлению ТБО города.

      Сбор и вывоз коммунальных отходов в группе А.

      Система сбора смешанных коммунальных отходов в зависимости от типа застройки будет организована следующим образом:

      в районах многоэтажной застройки:

      оборудованные контейнерные площадки в жилых зонах;

      стандартные контейнеры с крышкой;

      мусоровозы с системой прессования для увеличения плотности собираемых отходов.

      В районах индивидуальной застройки:

      индивидуальные контейнеры;

      мусоровозы с большим объемом и высокой компрессионной способностью.

      Сбор и вывоз коммунальных отходов в группе Б.

      В сельских населенных пунктах организация сбора коммунальных отходов будет осуществляться путем создания перевалочных пунктов для перенаправления отходов, подлежащих переработке или захоронению, на региональные сортировочные центры или полигоны.

      Внедрение раздельного сбора коммунальных отходов "у источника"

      Для внедрения раздельного сбора у "источника" предполагаются следующие шаги внедрения раздельного сбора:

      По группе А:

      Шаг 1. Внедрение отдельного сбора биологически разлагаемых (пищевых и зеленых) коммунальных отходов “у источника” путем установки отдельного, промаркированного контейнера для сбора таких отходов в случае наличия во внедряемом регионе системы переработки таких отходов до их захоронения.

      Шаг 2. Внедрение залоговой стоимости упаковки и стеклотары с целью организации эффективной системы сбора упаковки и стеклотары для обеспечения ее дальнейшего использования или переработки производителем либо импортером. Организация эффективной системы сбора упаковки и стеклотары для обеспечения ее дальнейшего использования или переработки производителем либо импортером.

      Шаг 3. Внедрение раздельного сбора вторичных материалов в общественных местах. Установка в общественных местах дополнительных контейнеров для вторичных материальных ресурсов (бумага/картон, пластмасса, стекло, металл).

      Шаг 4. Внедрение раздельного сбора вторичных материалов "у источника" путем установки на контейнерной площадке дополнительных контейнеров для вторичных материальных ресурсов (бумага/картон, пластмасса, стекло, металл), при этом все вторичное сырье будет размещаться в одном контейнере. Для этого следует использовать контейнеры объемом не менее 1,1 м куб. м, окрашенные и промаркированные для их легкой идентификации населением.

      Предполагается внедрение раздельного сбора по всей группе А при условии финансовой доступности данной услуги для населения.

      По группе Б:

      Внедрение отдельного сбора вторичного сырья и других материалов, подлежавших переработке, а также опасных бытовых отходов в сельской местности возможно после подготовки региональных планов по управлению ТБО при условии финансовой доступности данной услуги для населения.

      Создание системы сбора опасных бытовых отходов

      Работа в данном направлении будет проведена по следующему механизму:

      создание пунктов сбора опасных бытовых отходов, таких как батарейки, ртутьсодержащие лампы*, электронное и электрическое оборудование (МИО). Пункты сбора этих отходов будут создаваться в общественных местах, и население будет самостоятельно доставлять в них такие отходы. При этом стационарные пункты приема данных видов отходов могут быть созданы в магазинах (отделах магазинов, торговых точках), осуществляющих реализацию указанных ламп, либо на территории кооперативов собственников квартир (КСК). При определении места расположения и количества стационарных пунктов приема ламп должны учитываться их доступность и удобство населению (стационарные пункты сбора ламп должны быть с отдельным входом, недоступные для посторонних лиц);

      обеспечение пунктов приема ламп необходимым количеством специальных контейнеров, предназначенных для сбора ламп, при этом создание пунктов временного хранения ламп с оформлением необходимых документов, получением соответствующих заключений и разрешений;

      обеспечение информирования населения об организованных пунктах приема отработанных энергосберегающих ртутьсодержащих ламп и пропаганды безопасного обращения с ними.

      Для реализации указанных мероприятий местные исполнительные органы обеспечивают выполнение работ и услуг по сбору, временному хранению, вывозу на утилизацию ламп в соответствии с Законом Республики Казахстан "О государственных закупках". При этом в конкурсной документации и договоре о государственных закупках на выполнение работ, оказание услуг предусматриваются следующие требования:

      сбор ламп от населения и бюджетных организаций региона;

      количество обслуживаемых населенных пунктов с указанием их названия, региональной принадлежности, количества и места расположения пунктов приема ламп;

      периодичность вывоза собранных ламп со стационарных пунктов сбора ламп;

      организация мобильных пунктов для сбора ламп в сельских населенных пунктах, в городах с объездом дворов на машинах; установление периодичности выездов;

      обеспечение безопасного хранения, транспортировки и утилизации ламп;

      соблюдение требований законодательства Республики Казахстан;

      представление отчета о выполненной работе с указанием сроков его предоставления и периодичности.

      Контроль за соблюдением безопасности и требований по сбору, хранению, транспортировке и утилизации ламп осуществляется местными исполнительными органами, а также экологическими и санитарными службами.

      Финансирование работ по сбору, утилизации ртутьсодержащих энергосберегающих ламп.

      Работы по сбору у населения и бюджетных организаций, временному хранению, транспортировке и утилизации ламп финансируются из средств как местного, так и республиканского бюджета.

      В республиканском бюджете ежегодно предусматриваются средства на реализацию мероприятий по сбору, хранению, транспортировке и утилизации ламп и обеспечивается финансирование указанных мероприятий через администратора бюджетной программы (МОСВР).

      Администратор бюджетной программы согласно заявкам местных исполнительных органов ежегодно формирует и представляет в уполномоченные органы по государственному планированию и бюджетному планированию (МЭБП) бюджетную заявку на проводимые мероприятия по сбору и утилизации ламп с обоснованными расчетами их финансирования.

      В установленном законодательством порядке МЭБП обеспечивает включение заявленных мероприятий и расходов на их реализацию в республиканский бюджет, Министерство финансов обеспечивает своевременное их финансирование.

      Внедрение расширенной ответственности производителя (РОП). Необходимо законодательно закрепить обязанность производителя товаров и упаковки осуществлять сбор и переработку отходов, образовавшихся после использования этих товаров и упаковки, определить перечень указанной тары и товаров, механизмы выполнения расширенной ответственности производителя. Средства, полученные от производителей и импортеров тары и товаров, будут направлены на создание пунктов сбора упаковки и товаров, а также объектов по их переработке и/или утилизации. Пункты сбора будут созданы для всех подгрупп группы А.

      Создание системы сбора других бытовых отходов

      Работа в данном направлении будет направлена на создание мест размещения крупногабаритных отходов на специализированных контейнерных площадках (например в количестве 30-80 штук для подгруппы А1 и 10-30 штук для подгруппы А2) и организацию их регулярного вывоза. Эти места будут предназначены для крупногабаритных отходов, транспортировку которых население не может осуществлять самостоятельно. Так же предполагается, что такие отходы будут собираться в приемочных пунктах, которые строятся с плотностью не менее одного приемочного пункта на 500 000 жителей.

      Переработка отходов

      Основываясь на международном опыте по внедрению технологий переработки отходов и иерархии принципов ЕС по управлению отходами, реализация целей Программы будет происходить путем строительства централизованных объектов переработки отходов, на которых должны осуществляться:

      сортировка собранных фракций ТБО с извлечением вторичного сырья;

      аэробная или анаэробная обработка биологически разлагаемой фракции ТБО (предлагается что биологически разлагаемая фракция ТБО будет обрабатывается совместно с илом КОС);

      производство из неперерабатываемой части ТБО топлива, получаемого из отходов (RDF) – при возможности направления данного вида топлива на цементные заводы и ТЭЦ с целью минимизации захоронения ТБО.

      Опасные виды бытовых отходов направляются для утилизации на специализированные сооружения для промышленных опасных отходов.

      Утилизация отходов.

      Реализация происходит путем стимулирования использования вторичных материалов, а также производства из вторичного сырья товаров с высокой добавленной стоимостью. Такие центры утилизации могут быть как составной частью региональных мусороперерабатывающих заводов, так и самостоятельными предприятиями.

      Захоронение отходов

      Для достижения целей реализации Программы захоронение отходов будет происходить путем:

      строительства региональных полигонов ТБО;

      строительства мини-полигонов для обслуживания сельских территорий;

      поэтапной рекультивации и восстановления земель, занятых существующими свалками/полигонами ТБО (работы будут вестись параллельно со строительством и введением в эксплуатацию новых полигонов);

      борьбы с несанкционированными свалками.

      Региональные полигоны ТБО будут создаваться с учетом наилучшей международной практики в данной области.

6. Необходимые ресурсы

      Всего по Программе планируются расходы в размере 128 424,53 млн. тенге, в том числе:

      по 1-му этапу (2014-2020 годы):

      республиканский бюджет – 884,53* млн. тенге,

      местный бюджет (2015-2020 годы)– 52 589** млн. тенге.

      Частные инвестиции - 74 951*** млн. тенге

      Примечание:

      * - объемы расходов по мероприятиям, финансируемым за счет средств республиканского бюджета, поддержанные на Республиканской бюджетной комиссии;

      ** - фактические объемы финансирования по реализации мероприятий Программы на 2015-2020 года будут определены, исходя из фактических расчетов по каждому региону при составлении местного бюджета соответствующего года, в том числе в рамках реализации проектов по обоснованию инвестиций модернизации сектора ТБО, разработанных в рамках 040 бюджетной программы Министерства окружающей среды и водных ресурсов Республики Казахстан "Обоснование инвестиций к проектам модернизации системы управления твердыми бытовыми отходами";

      *** - денежные средства инвесторов при реализации проектов на условиях государственного-частного партнерства, а также за счет средств международных финансовых институтов.

      Бюджетное финансирование Программы в соответствии с поэтапной реализацией Программы устанавливается:

       Таблица 6.

Источник финансирования

Ед.

Этап 1, Пилотный 2014-2020 г.

Этап 2, Основной 2021-2030 г.

Этап 3,
Завершающий 2031-2050 г.

Бюджетное финансирование

%

60 %

30 %

10 %

Внебюджетное финансирование

%

40 %

70 %

90 %


      Динамика доли бюджетного финансирования предполагает постепенное улучшение финансово-экономической ситуации и рентабельности сектора ТБО. Для поддержки этого процесса бюджеты всех уровней предоставят существенные финансовые вливания в модернизацию сектора ТБО вплоть до 60 % всех инвестиционных потребностей на первом пилотном этапе реализации Программы.

      На втором и третьем этапах реализации Программы доли бюджетных средств будут соответственно установлены на уровне максимальных 30% и 10 % от общего объема необходимых инвестиций. Государство оставляет за собой финансирование 10 % подобных инвестиций для реализации социальных проектов.

      Коммерческое финансирование.

      Повышение инвестиционной привлекательности сектора ТБО является одним из главных инструментов достижения целей данной Программы и позволит не только привлечь возрастающие объемы внебюджетного финансирования, но и достичь значительного повышения качества и количества предоставляемых услуг посредством использования опыта частного сектора в строительстве и эксплуатации инфраструктуры ТБО.

      Ключевыми задачами на первом этапе реализации Программы в этом направлении являются:

      институциональная реформа сектора;

      тарифная реформа сектора и экономическое стимулирование с целью обеспечения социальной приемлемости;

      повышение прозрачности и отчетности по всем аспектам реализации Программы;

      стандартизация и модернизация нормативно-правовой базы;

      кадровое обеспечение.

      Государственно-частное партнерство (ГЧП).

      Одним из важных элементов финансирования и реализации проектов в секторе ТБО является применение механизмов государственно-частного партнерства, предусматривающих сотрудничество между государством и субъектами частного предпринимательства, направленное на финансирование, создание, реконструкцию и (или) эксплуатацию объектов социальной инфраструктуры и жизнеобеспечения.

      Применение ГЧП в секторе ТБО предполагает эффективное взаимодействие государства и бизнеса, объединение ресурсов и потенциала, что дает возможность находить решения, согласующие экологические требования и требования к качеству услуг с экономическими возможностями бизнеса и потребителей коммунальных услуг. В связи с этим для повышения эффективности системы управления ТБО, а также привлечения внебюджетных средств для реализации проектов в секторе ТБО возможно применение одного из видов ГЧП, предусмотренных концессионным законодательством Республики Казахстан.

  Приложение
к программе модернизации системы
управления твердыми бытовыми
отходами на 2014-2050 годы.

План мероприятий по реализации Программы модернизации
системы управления твердыми бытовыми отходами на 2014 – 2020
годы (1 этап)

№ п/п

Мероприятия

Форма завершения

Ответствен
ные за исполнение

Сроки исполнения

Предполагаемые расходы (млн. тенге)

Источники финансирования

№ бюджетной программы

1

2

3

4

5

6

7

8

1.

Аналитический обзор объемов работ по утилизации бывших в употреблении ртутьсодержащих энергосберегающих ламп

Информация в МОСВР

МИО

2 квартал 2015 года

Не требуются



2.

Информирование населения и пропаганда безопасного обращения с бывшими в употреблении ртутьсодержащими энергосберегающими лампами

Информация в МОСВР

МИО

ежегодно

Не требуются



3.

Проработка вопроса включения в цену производства и реализации энергосберегающих ртутьсодержащих ламп расходов на их утилизацию

Предложение в МОСВР

МЭБП,
МИНТ

4 квартал 2014 года

Не требуются



4.

Проработка вопроса по разработке стимулирующих мероприятий по сбору, утилизации бывших в употреблении энергосберегающих ртутьсодержащих ламп у населения

Предложение в МОСВР

МЭБП,
МИО,
МИНТ

4 квартал 2014 года

Не требуются



5.

План информационной работы по обращению с ТБО

Приказ

МОСВР,
МИО

3 квартал
2014 года

Не требуются

-

-

6.

Создание межведомственной рабочей группы при МОСВР с целью консультаций с МФИ, донорами, частным сектором по вопросам финансирования проектов в секторе ТБО

Приказ о создании МРГ

МОСВР,
МЭБП,
МФ,
МИО,
НПП
(по согласованию)

3 квартал 2014 года

Не требуются

-

-

7.

Разработка нормативно-инструктивных документов в области ТБО

Разработанные нормативно-инструктивные документы

МОСВР,
МИНТ,
МЭБП,
МИО

4 квартал 2014 года

10,000

Республиканский бюджет

002

8.

Разработка Концепции законопроекта о внесении изменений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам ТБО

Решение МВК

МОСВР,
МЭБП,
МЮ,
МФ

4 квартал 2014 года

Не требуются

-

-

9.

Инвентаризация и экологический аудит объектов ТБО (полигоны, заводы переработки, свалки, и т.д.)

Аналитическая справка

МОСВР,
МИО

3 квартал
2014 года

Не требуются

-

-

10.

Определение существующих объектов сбора, переработки и захоронения ТБО в городской и сельской местности, не соответствующих экологическим требованиям, требованиям санитарных правил и техническим требованиям и требующих закрытия либо реконструкции, рекультивации

Перечень объектов

МОСВР,
МИО

3 квартал 2014 года

Не требуются



11.

Проработка вопроса определения дифференцированных тарифов для населения

Предложение в МОСВР

МЭБП,
АРЕМ,
МИО

3 квартал 2014 года

Не требуются



12.

Проработка вопроса определения фиксированных тарифов для юридических лиц

Предложение в МОСВР

МЭБП,
АРЕМ,
МИО

3 квартал 2014 года

Не требуются



13.

Формирование критериев отбора проектов по модернизации сектора ТБО

Приказ

МОСВР,
МЭБП

3
квартал
2014 года

Не требуются



14.

Завершение разработки обоснования инвестиций модернизации сектора ТБО 1 этапа (Актюбинск, Усть-Каменогорск, Тараз, Караганда (Абай, Сарань, Темиртау, Шахтинск), Кокшетау (Щучинск и пос.Бурабай), Костанай, Атырау, Павлодар, Талдыкорган)

Разработанные обоснования инвестиций

МОСВР,
МИО

4
квартал
2014 года

24,500

Республиканский бюджет

040

15.

Разработка обоснования инвестиций модернизации сектора ТБО 2, 3 этапы – 2014 год ((Семей, Уральск, Кызылорда, Петропавловск, Туркестан (Кентау), Экибастуз, Рудный, Жезказган (Сатпаев), Аксай, Балхаш, Байконыр(Торетам), Лисаковск, Текели, Аягуз, Кульсары, Степногорск, Кандыагаш)

Разработанные обоснования инвестиций

МОСВР,
МИО

4 квартал 2014 года

850,000*

Республиканский бюджет

040

16.

Формирование приоритетных инвестиционных проектов в соответствии с обоснованием инвестиций модернизации сектора ТБО

Перечень проектов для МОСВР

МОСВР,
МЭБП,
МИО

по итогам разработки обоснования инвестиций

Не требуются



17.

Разработка механизмов стимулирования поэтапного раздельного сбора для компаний, занимающихся сбором, вывозом, утилизацией, переработкой и захоронением ТБО

Предложение в МОСВР

МЭБП,
МФ

2 квартал 2015 года

Не требуются



18.

Разработка поэтапных механизмов стимулирования раздельного сбора у источников образования отходов потребления

Предложение в МОСВР

МЭБП,
МФ

2 квартал 2015 года

Не требуются



19.

Разработка механизмов внедрения системного подхода при строительстве новых объектов сбора, переработки и захоронения ТБО, а также реконструкции действующих объектов сбора, переработки и захоронения ТБО

Предложение в МОСВР

МИО

3 квартал 2015 года

Не требуются



20.

Внедрение раздельного сбора биологически разлагаемых отходов

Информация в МОСВР

МИО

2015-2020 годы

7 010**

Местный бюджет


4 674

Частные инвестиции

21.

Обновление парка контейнеров и мусоровозов для обеспечения своевременного вывоза ТБО

Информация в МОСВР

МИО

2015-2020 годы

31 014**

Местный бюджет


20 677

Частные инвестиции

22.

Строительство новых полигонов

Информация в МОСВР

МИО

2015-2020 годы

14 400**

Местный бюджет


9 600

Частные инвестиции

23.

Закрытие старых полигонов

Информация в МОСВР

МИО

На протяжении 1 этапа

165,8**

Местный бюджет


24.

Строительство заводов по переработке ТБО

Информация в МОСВР

МИО

На протяжении 1 этапа

40 000

Частные инвестиции


25.

Разработка плана мероприятий на 2021-2030 года

Постановление Правительства

МОСВР,
МЭБП,
МЮ

2020 год

Не требуются

-

-

26.

Предоставление раз в полугодие сводной информации по исполнению Плана мероприятий по реализации Программы модернизации системы управления твердыми бытовыми отходами на 2014 – 2020 годы

Информация в МОСВР

МЭБП,
МИНТ,
МФ,
МЮ,
АРЕМ,
МИО

ежегодно
до 15 февраля

Не требуются



27.

Предоставление раз в полугодие сводной информации о ходе исполнении Плана мероприятий по реализации Программы модернизации системы управления твердыми бытовыми отходами на 2014 – 2020 годы

Информация в МЭБП

МОСВР

ежегодно
до 10 марта

Не требуются



      * - объемы расходов по мероприятиям, финансируемым за счет средств республиканского бюджета, поддержанные на Республиканской бюджетной комиссии.

      ** - объемы финансирования по реализации мероприятий Плана (Программы) на 2015-2020 года будут определены, исходя из фактических расчетов по каждому региону при составлении местного бюджета соответствующего года, в том числе в рамках реализации проектов по обоснованию инвестиций модернизации сектора ТБО, разрабатываемых в рамках 040 бюджетной программы Министерства окружающей среды и водных ресурсов Республики Казахстан "Обоснование инвестиций к проектам модернизации системы управления твердыми бытовыми отходами".

      Расшифровка аббревиатур:

АО

акционерное общество

БО

биологически разлагаемые отходы

ГПФИИР

Государственная программа по форсированному индустриально-инновационному развитию

ГЧП

государственно-частное партнерство

Евро

денежная единица Европейского Союза

КОС

канализационные очистные сооружения

МБО

механико-биологическая обработка отходов

МИНТ

Министерство индустрии и новых технологий Республики Казахстан

МИО

местные исполнительные органы

МОСВР

Министерство окружающей среды и водных ресурсов Республики Казахстан

МРР

Министерство регионального развития Республики Казахстан

МФ

Министерство финансов Республики Казахстан

МФИ

международные финансовые институты

МЭБП

Министерство экономики и бюджетного планирования Республики

ПКР

план корпоративного развития

РОП

расширенная ответственность производителя

ТБО

твердые бытовые отходы

RDF

Refuse derived fuel (топливо, получаемое из отходов)


Тұрмыстық қатты қалдықтарды басқару жүйесін жаңғыртудың 2014 – 2050 жылдарға арналған бағдарламасын бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 9 маусымдағы № 634 қаулысы. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2016 жылғы 29 тамыздағы № 484 қаулысымен.

      Күші жойылды – ҚР Үкіметінің 29.08.2016 № 484 қаулысымен.

      "Қазақстан Республикасының "жасыл экономикаға" көшуі жөніндегі тұжырымдама туралы" Қазақстан Республикасы Президентінің 2013 жылғы

      30 мамырдағы № 577 Жарлығына сәйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:

      1. Қоса беріліп отырған Тұрмыстық қалдықтарды басқару жүйесін жаңғыртудың 2014 – 2050 жылдарға арналған бағдарламасы (бұдан әрі – Бағдарлама) бекітілсін.

      2. Қазақстан Республикасы Қоршаған орта және су ресурстары министрлігі орталық және жергілікті атқарушы органдармен бірлесе отырып, Бағдарламада көзделген іс-шаралардың тиісінше және уақтылы орындалуын қамтамасыз етсін.

      3. Жауапты орталық және жергілікті атқарушы органдар Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2010 жылғы 18 наурыздағы № 218 қаулысымен бекітілген Салалық бағдарламаларды әзірлеу, іске асыру, мониторингілеу, бағалау және бақылау ережесіне сәйкес Бағдарламаның іске асырылу барысы туралы ақпарат берсін.

      4. Осы қаулының орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің бірінші орынбасары Б.Ә. Сағынтаевқа жүктелсін.

      5. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының


Премьер-Министрі

К.Мәсімов


  Қазақстан Республикасы
Үкіметінің
2014 жылғы 9 маусымдағы
№ 634 қаулысымен
бекітілген

Тұрмыстық қатты қалдықтарды басқару жүйесін жаңғыртудың 2014 – 2050 жылдарға арналған бағдарламасы
1. Бағдарламаның паспорты

Атауы


Тұрмыстық қатты қалдықтарды басқару жүйесін жаңғыртудың 2014 – 2050 жылдарға арналған бағдарламасы


Әзірлеу үшін негіздеме


Қазақстан Республикасы Президентінің 2013 жылғы

30 мамырдағы № 577 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасының "жасыл экономикаға" көшуі жөніндегі тұжырымдама

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 31 шілдедегі № 750 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасының "жасыл экономикаға" көшуі жөніндегі тұжырымдаманы іске асыру жөніндегі 2013 – 2020 жылдарға арналған іс-шаралар жоспарының 72-тармағы


Әзірлеу үшін жауапты мемлекеттік орган


Қазақстан Республикасы Қоршаған орта және су ресурстары министрлігі



Іске асыру үшін жауапты мемлекеттік орган


Қазақстан Республикасы Қоршаған орта және су ресурстары министрлігі



Бағдарламаның мақсаты


Тұрмыстық қатты қалдықтарды жинау, тасымалдау, кәдеге жарату, өңдеу және көму жөнінде көрсетілетін қызметтер кешенінің тиімділігін, сенімділігін, экологиялық және әлеуметтік қолайлылығын жоғарылату, ТҚҚ өңдеу үлесін ұлғайту, сондай-ақ қалдықтарды қауіпсіз көмуді қамтамасыз ету.


Бағдарламаның міндеттері


1. ТҚҚ өңдеу жүйесін жетілдіру

2. Тұрмыстық қатты қалдықтар полигондарының жұмыс істеп тұрғандарын қалпына келтіру және санитариялық қағидалардың заманауи талаптарына сай келетін, тұрмыстық қатты қалдықтарды қабылдау, сұрыптау, өңдеу және көму инфрақұрылымы күрделі жаңаларын салу

3. Тұрмыстық қатты қалдықтарды жинау және тасымалдау жүйесін жаңғырту

4. Қалдықтарды пайда болу көзінен бөлек жинауды жаппай енгізу

5. Коммуналдық қалдықтарды өңдеу жүйесін жетілдіру

6. Тұрмыстық қатты қалдықтарды өңдеуді "жасыл" экономиканы дамыту қағидаттары мен тұжырымдамасы шеңберінде және соларға сәйкес өңдеуді енгізіп, жүйелі түрде өрістету

7. Қауіпті қалдықтарды пайда болу көзінен бөлек жинауды жаппай енгізу

8. Қауіпті тұрмыстық қалдықтарды өңдеу жүйесін жетілдіру

9. Ірі габаритті қалдықтарды пайда болу көзінен бөлек жинауды жаппай енгізу

10. Басқа тұрмыстық қалдықтарды өңдеу жүйесін жетілдіру

11. Автомобиль шиналарын, пайдаланылған автомобильдерді кәдеге жарату жүйесін жетілдіру


Бағдарламаны іске асыру мерзімі мен кезеңдері


2014 – 2050 жылдар

1-кезең 2014 – 2020 жылдар

2-кезең 2021 – 2030 жылдар

3-кезең 2031 – 2050 жылдар


Нысаналы индикаторлар


Бағдарлама мақсаттарын іске асыру үшін мынадай нысаналы индикаторға қол жеткізіледі:

Халықты тұрмыстық қатты қалдықтарды шығарумен қамту – 2030 жылға дейін 100%.

Қоқысты санитариялық сақтау – 2030 жылға дейін 95%.

Өңделген қалдықтардың үлесі – 2050 жылға дейін 50%.


Қаржыландыру көздері мен көлемі



Бағдарламаны іске асыру жөніндегі іс-шараларды қаржыландыру көлемі 2014 – 2050 жылдары 128 424,53 млн. теңгені құрайды, оның ішінде:

1-кезең бойынша (2014 – 2020 жылдар):

республикалық бюджет – 884,53* млн. теңге, жергілікті бюджет (2015 – 2020 жылдар) – 52 589** млн. теңге;

жеке инвестициялар – 74 951*** млн. теңге.

Ескертпе:

* - республикалық бюджет есебінен қаржыландырылатын іс-шаралар бойынша шығыстардың Республикалық бюджет комиссиясы қолдаған көлемі;

** - Бағдарламаның 2015 – 2020 жылдарға арналған іс-шараларын іске асыру бойынша қаржыландырудың нақты көлемі тиісті жылға арналған жергілікті бюджетті қалыптастыру кезінде әрбір өңір бойынша нақты есептердің негізінде, оның ішінде Қазақстан Республикасы Қоршаған орта және су ресурстары министрлігінің "Тұрмыстық қатты қалдықтарды басқару жүйесін жетілдіру жобаларына құйылатын инвестицияларды негіздеу" деген 040 бюджеттік бағдарламасының шеңберінде әзірленген ТҚҚ секторын жаңғырту инвестицияларының негіздемесі жөніндегі жобаларды іске асыру шеңберінде айқындалатын болады;

*** - жобаларды мемлекеттік-жекешелік әріптестік шарттарында, сондай-ақ халықаралық қаржы институттарының қаражаты есебінен іске асыру кезіндегі инвесторлардың ақша қаражаты.


2. Кіріспе

      Қазақстан Республикасы Президентінің 2013 жылғы 30 мамырдағы № 577 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасының "жасыл экономикаға" көшуі жөніндегі тұжырымдамада ТҚҚ басқару саласын жетілдіру негізгі бағыттардың бірі ретінде белгіленген.

      Осы Бағдарлама тұрмыстық қатты қалдықтармен жұмыс істеу жүйесін жетілдіруге; тұрмыстық қатты қалдықтарды жинау, тасымалдау, кәдеге жарату, өңдеу және көму жөнінде көрсетілетін қызметтер кешенінің тиімділігін, сенімділігін, экологиялық және әлеуметтік қолайлылығын жоғарылатуға; заманауи технологиялар мен басқару әдістерінің негізінде ТҚҚ секторын жаңғыртуға; сондай-ақ Қазақстан Республикасының экологиялық заңнамасының талаптарын бұлжытпай орындау жөнінде шаралар қабылдауға бағытталған.

      Бағдарламаны іске асыру ТҚҚ-мен жұмыс істеу саласында көрсетілетін қызметтердің сапасын жоғарылатады, жиналатын және өңделетін қайталама материалдық ресурстардың санын ұлғайтады, ТҚҚ энергетикалық әлеуетін барынша пайдалануға мүмкіндік береді, сондай-ақ ТҚҚ-мен жұмыс істеу нәтижесінде қоршаған ортаға тигізілетін келеңсіз әсерді барынша азайтуға мүмкіндік береді. Сол арқылы, Бағдарлама Қазақстан Республикасы азаматтарының тұрмыс сапасы мен жағдайларын айтарлықтай жақсартатын болады.

      Іске асыру мерзімдері жағынан Бағдарлама ұзақ мерзімді болып табылады.

3. Ағымдағы жағдайды талдау
3.1. Сектордың жай-күйінің ағымдағы жағдайын, сондай-ақ елдің
әлеуметтік-экономикалық және қоғамдық-саяси дамуына осы
сектордың әсерін бағалау

      Қазақстанда жинақталған ТҚҚ-ның жалпы көлемі 100 млн. тоннаға жуық, бұл ретте, жыл сайын тағы да 5 – 6 млн. тоннаға жуық ТҚҚ жинақталады. 2025 жылға қарай бұл цифрлар 8 млн. тоннаға дейін өсуі мүмкін, бұл ретте, пайда болатын қалдықтар полигондарға алдын ала сұрыпталмай және залалсыздандырылмай орналастырылады.

      Төмендегі кестеде полигондарға ТҚҚ орналастыру көлемін және өңірлер бөлінісінде тұрмыстық қатты қалдықтарды жинақтау нормаларын бөлу көрсетілген (ірі 16 қала үшін).

      1-кесте

Қала


2012 жылдың соңындағы халық саны, мың адам1


2012 ж. полигондарға ТҚҚ орналастыру2


Бір адамға шаққандағы ТҚҚ жинақтау нормасы 3


мың тонна


жылына м3/адам


Астана


778,198


326,4


2,16


Алматы


1475,429


549,12


2,55


Ақтау


180,885


109,7


2


Ақтөбе


420,567


360,6


0,47


Атырау


272,071


44,07


0,56


Қарағанды


478,952


132,85


1,87


Қостанай


219,224


152,73


1,17


Орал


271,361


108,5


2,3


Шымкент


662,1


64,55


1,7


Павлодар


342,435


94,47


1,30


Көкшетау


152,006


57,7


1,16


Өскемен


309,5


45,6


1,98


Талдықорған


156,162


17


2,77


Тараз


343,275


34,96


0,54


Қызылорда


253,960


36,1


1,7


Петропавл


206,043


62


2,07



      ЕскертпеТҚҚ жалпы орналастыруға кәдеге жаратуға жататын автомобильдер мен сарқынды суларды өңдеуден қалған қалдықтар қосылмаған;

      1 www.stat.kz сайтының статистикалық деректеріне сәйкес;

      2облыстық экология департаменттерінің есептеріне сәйкес;

3 - ЖАО ақпараты бойынша.




      Халықаралық практикада ТҚҚ үш бөлікке жіктелген, олар ТҚҚ ортақ құрамына кіретін, бірақ өңдеу және/немесе көму тәсіліне қарай өзара ерекшеленетін үш "қалдық легіне" сәйкес келеді.

      1. Коммуналдық қалдықтар.

      2. Қауіпті ТҚҚ – адамның тыныс-тіршілігінің нәтижесінде қалыптасатын тұтыну қалдықтары, сондай-ақ қалыптасу сипаты осыған ұқсас, өзінің құрамы мен қасиетіне қарай қауіпті қалдықтарға жатқызылуы мүмкін өндіріс қалдықтары. Оларға мынадай қалдықтар жатқызылады:

      - пайдаланылған батареялар мен аккумуляторлар;

      - пайдаланылған электр жабдығы мен электронды жабдық;

      - құрамында сынап бар қалдықтар (люминесцентті лампалар мен термометрлер);

      - медициналық және ветеринариялық қалдықтар;

      - тұрмыстық химия қалдықтары;

      - құрамында асбест бар қалдықтар;

      - адамның тыныс-тіршілігінің нәтижесінде қалыптасатын басқа да қауіпті қалдықтар.

      3. Басқа ТҚҚ – қауіпті болып табылмайтын, бірақ жинау, шығару және кәдеге жарату үшін бірінші лектен өзгеше тәсілдерді қолдану талап етілетіндіктен, аралас қалдықтарға жатқызуға болмайтын қалдықтар. "Басқа ТҚҚ" мынадай қалдықтар жатқызылады:

      - құрылыс қалдықтары;

      - ірі габаритті қалдықтар;

      - кәдеге жаратуға жататын автомобильдер;

      - пайдаланылған автомобиль шиналары;

      - сарқынды суларды өңдеуден қалған қалдықтар.

      Өңірлер бөлінісінде халықтың жан басына шаққандағы ТҚҚ жинақтау нормаларының ауқымы өте кең – жылына 80-нен 400 кг/адам асады, мұның өзі деректерді жинау және есептілікті жасау процесінде сәйкессіздіктердің орын алуына әкелуі мүмкін. Қазақстандағы ТҚҚ полигондарының бәрінде дерлік қалдықтарды қабылдау аймағында таразы жоқ екенін атап өту керек, яғни тоннажы текше метрді тоннаға ауыстыру жолымен белгіленеді әрі бұл ретте үлес салмағының бір м3 шаққанда 250-ден 300 кг дейінгі мәні қолданылады. Еуропа елдерінің тәжірибесі бойынша үлес салмақ бір м3 шаққанда 100 – 150 кг құрайды.

      Келесі кестеде 2011 жылы Қазақстанның 9 қаласындағы талдау бойынша қалалық жерлердегі ТҚҚ-ның морфологиялық құрамы келтірілген, мұны "Fichtner" компаниясы ұсынған.

      2-кесте


Қалдықтардың түрі (фракциясы)


ҚР 9 өңірі бойынша орта есеппен үлесі, %


1


Тамақ қалдықтары


37


2


Қағаз бен картон


25


3


Пластмасса


15


4


Шыны


6


5


Тоқыма


6


6


Резеңке


3


7


Металдар


3


8


Ағаш қалдықтары


3


9


Өзгелері


2


10


Жиыны


100



      Өңірлер бойынша морфологиялық құрамды зерделеу туралы деректерді талдау деректердің алшақтығы өте үлкен екенін көрсетіп отыр. Орташаландырылған морфологиялық құрамды негізге алсақ, ТҚҚ құрамындағы қайталама материалдық ресурстардың саны шамамен 500 мың тонна қағаз бен картонды, 300 мың тонна шыныны, 200 мың тонна металдарды, 500 мың тонна пластмассаны құрайды.

      Қазіргі уақытта Қазақстанда ТҚҚ-ны қалдықтардың қалыптасу "көзінен" бөлек жинау жүйелі деңгейде жолға қойылмаған, сондықтан қалдықтарды қалыптасу көзінде бөлу, қалдықтарды бөлек-бөлек шығару, қалпына келтірілген материалдарды қайта өңдеу және сату жүйелеріне бүкіл ел бойынша кешенді экономикалық талдау жүргізу мүмкін емес.

      Қазақстан аумағында барлық дерлік қалдықтар қоқыс үйінділеріне көму үшін шығарылады, бұл ретте, бүгінгі таңда Астана қаласында жұмыс істеп тұрған ТҚҚ полигонынан басқа бір де бір ТҚҚ үйіндісі санитариялық қағидалардың талаптары мен көмудің экологиялық стандарттарына сәйкес келмейді.

      Полигондардың бәрі дерлік өздерінің жұмыс істеу мерзімін аяқтаған, экономикалық орынды болса, оларды қайта қопсыту, үйінді газын жинау, сондай-ақ өңірлік инженерлік жаңа полигондар салу талап етіледі. Республикада қоқысты қайта тиеу (сұрыптау) станциялары жұмыс істемейді, бұл жерлерде қайталама материалдық ресурстарды, сондай-ақ "жасыл" энергия мен қорда шығара отырып кәдеге жарату үшін биологиялық ыдырайтын фракцияны шығарып алу мақсатында қалдықтарды тереңдете сұрыптауды жүргізуге болар еді. Соңғысы – қалдықтарды бөлек жинау және (немесе) ТҚҚ қалыптасу көзінен сұрыптау жүйесі мүлдем дамымай қалып отыр.

      Институционалдық деңгейде ТҚҚ басқару секторының инфрақұрылымы толықтай құрылмаған, бұл проблеманы шешуде аумақтардың бытыраңқы орналасуы және қалдықтармен жұмыс істеу саласында бірыңғай саясаттың болмауы қиындық келтіреді. Секторда орын алып отырған проблемаларды шешу үшін қалдықтармен жұмыс істеудің бүкіл – "қалыптасу көзінен" бөлек жинаудан бастап ТҚҚ-ның инертті бөлігін инженерлік полигондарда көмуге дейінгі технологиялық тізбегі бойынша өңірлік тәсілді енгізу қажет.

      ТҚҚ-мен жұмыс істеу жүйесінде өңірлік тәсілді енгізу ТҚҚ-мен жұмыс істеудің әлемдік стандарттарға сәйкес келетін орнықты әрі тиімді жүйесін құруға мүмкіндік бермек.

      Қалдықтармен жұмыс істеудің Қазақстан Республикасында қолданылатын заңнамалық базасын талдау мынадай тұжырым жасауға мүмкіндік береді:

      кәсіпорындарға қалдықтарды кәдеге жарату және пайдалану жөнінде шаралар қабылдағаннан гөрі орналастыру үшін ақы төлеген пайдалырақ. Экологиялық кодексте қалдықтарды бөлек жинауды және өңдеуді экономикалық тұрғыдан ынталандыру көзделген, алайда, практика жүзінде ол қолданылмайды.

      Тарифтерді есептеу жөніндегі қолданыстағы әдістеме ТҚҚ шығаруға ғана есептелген және оларды жинауды, кәдеге жарату мен көмуді қамтымайды.

3.2. Мықты және осал тұстарын, сектор үшін мүмкіндіктер мен қауіптерді талдау

      Объективті талдау үшін оның мықты және осал тұстарын, сондай-ақ қазіргі мүмкіндіктер мен қауіптерді нақты айқындау қажет.

Жағымды факторлар


Келеңсіз факторлар


Мықты тұстары

1. Бұл сектор әлемдік практикада зерделенген – тексерілген технологиялар мен оны жаңғырту үшін шешімдер бар.

2. Нарық әлеуетті инвесторлар мен жеке меншік қаржыландыру көздері үшін ашық.

3. "Жасыл" энергетиканы дамыту мақсатында ТҚҚ пайдаланудың қолда бар әлеуеті.

4. ТҚҚ-дан алынатын қайталама ресурстарды пайдалану әлеуеті.


Осал тұстары

1. ТҚҚ жинаудың, оның ішінде бөлек жинаудың дамытылмаған жүйесі.

2. Республиканың бүкіл дерлік аумағында қалдықтардың алдын ала өңделмей көмілуі.

3. Қалдықтарды өңдеудің және кәдеге жаратудың төмен көлемі.

4. ТҚҚ көмудің қазіргі объектілерінің санитариялық қағидалар талаптарына сай келмеуі.


Мүмкіндіктер


Қауіптер


1. ТҚҚ жинаудың тиімді жүйесі.

2. ТҚҚ-мен жұмыс істеу жүйесінде өңірлік тәсілді енгізу.

3. Қалдықтарды өңдеудің және кәдеге жаратудың көлемін арттыру.

4. ТҚҚ жинаудың, тасымалдаудың және өңдеудің маңызды және экономикалық тиімді тәсілдеріне қол жеткізу.

5. Республика аумағындағы үйінділерді қопсыту.

6. Әлемдік стандарттарға сәйкес келетін ТҚҚ полигондарын салу.


1. Қалдықтар жинақталған аймақтарда экономикалық дағдарысты жағдайлардың орын алуы.

2. Қалыптасатын қалдықтар көлемінің бірнеше есе ұлғаюы.

3. Қазіргі полигондардан атмосфераға шығарылатын, климаттың өзгеруіне ықпалын тигізетін шығарындылар.



      Қауіптердің алдын алу мақсатында қазіргі полигондардың (үйінділердің) проблемаларын, ТҚҚ жинау, тасымалдау және өңдеу жүйесінің болмауын, осы секторда нормативтік-нұсқаулық құжаттар әзірлеуді және басқаларын қамтитын көптеген мәселелерді кешенді түрде шешу қажет.

3.3. Секторды дамытудың негізгі проблемалары, үрдістері мен алғышарттары
3.3.1 Коммуналдық қалдықтар

      Коммуналдық қалдықтар – қалалық жерлер.

      Осы Бағдарлама шеңберінде қолданылатын коммуналдық қалдықтар анықтамасы жоғарыда келтірілген. Коммуналдық қалдықтар ТҚҚ-ның негізгі санаты болып табылады, салмағы бойынша пайыздық қатынаста ТҚҚ-ның 90-95%-ға жуығын алады. ТҚҚ-ның бұл санаты қалдықтардың мынадай негізгі түрлерін немесе фракцияларын қамтиды:

      - тамақ қалдықтары;

      - қаптама материалдарын қоса алғанда, қағаз бен картон;

      - қаптама материалдарын қоса алғанда, пластмасса;

      - қаптама материалдарын қоса алғанда, шыны, фарфор-фаянс және саз қалдықтары;

      - бағбандық қалдықтары, ағаш қалдықтары;

      - тоқыма;

      - сүйек;

      - былғары, резеңке;

      - металл қалдықтары.

      Коммуналдық қалдықтардың жағдайы қалалық және ауылдық мекендерде ерекшеленетінін атап өту керек. Қалалық жерлерде үй қожалықтары ғана емес, кәсіпорындар мен ұйымдар да коммуналдық қалдықтарды негізгі шоғырландырушылар болып табылады. Айталық, 2012 жылы қалалық жерлерде 3,7 млн. тоннаға жуық ТҚҚ қалыптасқан, оның ішінде 75-80%-ға жуығын үй қожалықтары қалыптастырған және тиісінше қалдықтардың шамамен 20-25 %-ын заңды тұлғалар (кәсіпорындар мен ұйымдар) қалыптастырған.

      Коммуналдық қалдықтар – ауылдық жерлер.

      Қазақстанда ТҚҚ қалыптасуының жалпы көлеміндегі ауылдық жерлерде ТҚҚ түзілуінің үлесі шамамен 30 %-ға жуық, мұның өзі 2012 жылы 1,5 млн. тоннаға тең болды.

      Ауылдық аудандардағы қалдықтардың морфологиялық құрамы оның қалалық жерлердегі құрамынан өзгеше. Онда органикалық қалдықтар басым және пластмассаның, қамтама материалдарының, қағаз бен картонның үлесі аз. Ауылдық аудандарда қалдықтардың органикалық бөлігі, әдетте, полигондарға немесе үйінділерге орналастырылмайды. Органикалық қалдықтардың қомақты бөлігі малға беріледі немесе үй жағдайларында қордаланады. Бұдан басқа, ағаш пен басқа материалдар жылыту мақсатында жағылуы мүмкін. Қызметтің осы екі түрі де қалыптасатын қалдықтардың құрамы мен көлеміне әсерін тигізеді.

      Ауылдық жерлерде қалдықтарды жинақтаудың нормалары туралы деректер жоқ. Халықаралық тәжірибеге сәйкес бір адамға шаққанда жылына 150-ден 300 кг дейінгі мән шындыққа жанасады.

      Коммуналдық қалдықтарды сұрыптау және өңдеу.

      Қазіргі уақытта республикадағы ТҚҚ-ның мардымсыз бөлігі ғана (әртүрлі бағалау бойынша 3%-дан 5%-ға дейін) кәдеге жаратылатынын талдау көрсетіп отыр. Тиісінше, қалған қалдықтар полигондарға орналастырылады, бұл ретте олардың құрамындағы қайталама материалдық ресурстар жоғалып кетеді.

      Республикада қазіргі уақытта қалдықтарды өртеу немесе биологиялық өңдеу жөніндегі орталықтандырылған кәсіпорындар жоқ, осылайша, ТҚҚ-дан "жасыл" энергия өндіру жолға қойылмаған. Қалдықтарды механикалық-биологиялық өңдеу (бұдан әрі – МБӨ) зауытын салу жөніндегі алғашқы пилоттық жобаны Ақтау қаласында іске асыру межеленген. Бұл қоқыс өңдеу кешенін салуды 2014 жылы бастау жоспарланған әрі бұл зауыт қалдықтардың органикалық фракциясын анаэробты ыдырату технологиясын пайдалану арқылы ТҚҚ-дан "жасыл" энергия өндіретін алғашқы кәсіпорынға айналмақ.

      Коммуналдық қалдықтарды көму.

      Бүгінгі күні қалдықтарды полигондарға көму Қазақстанда қалдықтарды үнемі орналастырудың негізгі әдісі болып табылады. Тұрмыстық қатты қалдықтардың көпшілігі қайтадан пайдалану/өңдеу үшін сұрыпталмайды және қалдықтар көмілетін жерде үйіледі. Қалдықтар орналастырылатын объектілерді, көбінесе, ТҚҚ полигондары деп атаудың өзі қиын, өйткені олар, негізінен қоқыстың санкцияланбаған үйіндісі болып табылады. Олардың көпшілігі "ТҚҚ полигондары" санатына жатқызуға болатындай инженерлік құрылыстар болып табылмайды.

      Сондай-ақ, қалдықтар көбінесе, құрамында ауыр металл бар қауіпті медициналық және өнеркәсіптік қалдықтармен бірге кәдеге жаратылады.

      Экологиялық кодексте қалдықтарды орналастыру полигондарының жіктемесі бар:

      1-класс — қауіпті қалдықтарды орналастыруға арналған полигон;

      2-класс — қауіпсіз қалдықтарды орналастыруға арналған полигон;

      3-класс — тұрмыстық қатты қалдықтарды орналастыруға арналған полигон.

      ТҚҚ орналастырылатын 4530 объектінің 93%-дан астамына ресми рұқсат берілмеген: қалдықтар орналастырылатын санкцияланған 307 объектінің ішінде біреуі ғана – Астана қаласына арналғаны – үздік халықаралық практикаға сәйкес жобаланған.

      Коммуналдық қалдықтармен жұмыс істеу жүйесінің түйінді проблемалары.

      Халықтың қоқыс жинау және шығару қызметтеріне қол жеткізуі ірі қалаларда ғана қолайлы болып табылады. Шағын қалаларға, сондай-ақ ауылдық жерлерге мұндай қызметтерді көрсетудің болмауы не жеткіліксіз дәрежеде көрсетуі және қызметтер сапасының төмен болуы тән.

      Тұрмыстық қатты қалдықтарды тұрғындарды жұмылдыра отырып сұрыптау жүйесінің болмауы, сондай-ақ арнайы алаңдардың болмауы мен полигондардың шалғайлығы санкцияланбаған үйінділердің өсуіне алып келеді. Қоршалған контейнер алаңдары санының жеткіліксіз болуы, сондай-ақ контейнерлердің тозуы көпқабатты үйлердің айналасында антисанитариялық ахуалдың орын алуына әкеп соқтырады.

      Биологиялық ыдырайтын қалдықтар (бұдан әрі – БҚ) қоршаған ортаға едәуір жүктеме түсіреді, өйткені олар ыдыраған кезде климаттың өзгеруіне әсерін тигізетін үйінді газы пайда болады, БҚ шірігеннен пайда болған өнімдер патогенді микрофлораның түзілуіне ықпал етеді. Қазіргі уақытта БҚ-ның бәрі үйінділерге алдын ала залалсыздандырылмай шығарылады. Қалдықтардың бұл бөлігін кәдеге жарату жөніндегі технологиялық шешімдердің нұсқалары қалдықтардың көлеміне және климатық жағдайларға байланысты. Түзілетін БҚ көлемі ұлғайған жағдайда, сарқынды суларды тазарту кезінде алынатын қалдықтармен (кәріздік тазарту құрылыстарының пайдаланылған активті тұнбасы) үйлестіре отырып, биогаз қондырғыларын салуға болады, өйткені пайдаланылған активті тұнбаны қауіпсіз әрі тиімді кәдеге жаратудың өзі кәріздік сарқынды суларды тазарту бойынша кәсіпорындардың көпшілігінің алдында тұрған проблема болып табылады.

      Тұтастай алғанда, елдегі қалдықтарды сұрыптау және өңдеу үлесі өте төмен және бұл ретте "жасыл" энергия өндіру үшін қуаттар жоқ.

      Қалдықтарды полигондарға орналастыру саласында Қазақстанда қолданылатын ТҚҚ көму объектілеріне тән типтік сәйкессіздіктер мыналар болып табылады:

      1) қалдықтар орналастырылатын объектілердің көпшілігінде синтетикалық немесе саздан жасалған сүзгіге қарсы экранның болмауы;

      2) коммуналдық қалдықтарды өнеркәсіптік, медициналық қалдықтармен және қауіпті әрі уытты қалдықтардың өзге де түрлерімен бірге орналастырудың кеңінен таралуы;

      3) орналастырылған қалдықтарды топырақтың (балшықтың) оқшауландырушы қабатымен тығыздаудың және жабудың жүйелі болмауы не мүлдем болмауы;

      4) фильтрат пен үйінді газдарын (метанды қоса алғанда) жинауға арналған жүйенің болмауы;

      5) жобалық қуатынан артық толтырылған көптеген полигондар мен үйінділерді шамадан тыс пайдалану;

      6) үйінділерді мониторингтеу жүйесінің болмауы;

      7) санитариялық қағидалардың талаптары мен санитариялық-қорғау аймақтарының (бұдан әрі – СҚА) сақталмауы.

      Қаптама материалдарының қалдықтарына қатысты.

      Кейбір өндірушілер өз өнімдерінің қаптамасын жинауды ынталандырады. Атап айтсақ, бұл сусындарды өндірушілерге қатысты, олар қайтадан пайдалану үшін өздерінің шыны ыдыстарын кері қабылдауды жүзеге асырады. Сондай-ақ, негізінен, кейіннен көршілес елдерге қайта өңдеуге импорттау үшін пластикалық ыдыс жинау да кездеседі, алайда ол заңнамалық тұрғыдан реттелмеген және стихиялық болып табылады.

3.3.2 Қауіпті тұрмыстық қалдықтар

      Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында қауіпті тұрмыстық қалдықтардың қалыптасу және оларды халықтан жинау көлемін қандай да бір есепке алу жүргізілмейді. Бұған медицина мекемелерінде жиналатын медициналық қалдықтарды есепке алудың қатысы жоқ.

      Дегенмен, қауіпті қалдықтар, әдетте, халықтан, кәсіпорындар мен ұйымдардан жиналатын ТҚҚ-ның жалпы массасының шамамен 1%-ын құрайтынын әлемдік тәжірибе көрсетіп отыр. Осы Бағдарламада бұл мәнді келешекте бағалау жүргізу үшін негіз ретінде қабылдауға болады.

      Пайдаланылған батареялар мен аккумуляторлар.

      Қазақстанда қауіпті тұрмыстық қалдықтардың осы түрін жинау мен арнайы өңдеудің қандай да бір орталықтандырылған жүйесі жоқ. Атап айтқанда, кез келген үлгідегі пайдаланылған аккумуляторлар мен батареяларды кәдеге жарату үшін өндірушінің кеңейтілген жауапкершілігінің жүйесі құрылмаған, бұл көбінесе, тиісті нормативтік құқықтық базаның болмауына байланысты.

      Осылайша, қалдықтардың бұл түрі, негізінен, ТҚҚ-ның ортақ легімен жиналады және қазіргі полигондарға не үйінділерге көмуге түседі.

      Алайда, пайдаланылған автомобиль (қорғасын) аккумуляторларын жинайтын реттелмейтін стихиялы нарық бар. Бұл ретте жиналған аккумуляторлар бейберекет тәсілмен, көбінесе еңбек пен денсаулықты қорғау қағидалары бұзыла отырып өңделеді және кейіннен түсті металдардың бөліп алынған құнды фракциялары қайта балқытуға түседі.

      Пайдаланылған электр жабдығы мен электронды жабдық.

      Қауіпті қалдықтардың бұл түрінде орын алған жағдай жалпы пайдаланылған аккумуляторлар мен батареяларда байқалып отырған жағдайға ұқсас. Сондай-ақ электр аспаптары мен тұрмыстық техниканың жекелеген түрлерін қабылдау және бейберекет өңдеу бойынша шектеулі стихиялы нарық бар, негізінен оның мақсаты – түсті және қымбат бағалы металдарды алу. Өндірушілер мен өнім берушілердің жабдық пен техниканы кәдеге жарату үшін кеңейтілген жауапкершілігінің жүйесі жолға қойылмаған.

      Құрамында сынап бар қалдықтар (люминесцентті лампалар мен термометрлер).

      Құрамында сынап бар қалдықтардың өз ерекшелігі бар. Атап айтсақ, кейіннен қайта өңдеу (демеркуризация) мақсатында ұйымдар мен мекемелерде құрамында сынап бар (люминесцентті) лампаларды және медицина мекемелерінде сынапты термометрлерді жинау жүйесі жолға қойылған. Сонымен бірге Қазақстанда құрамында сынап бар қалдықтарды өңдейтін және/немесе қайта өңдейтін кемінде 16 кәсіпорын жұмыс істейді, олардың ішінде 8 кәсіпорын демеркуризациямен айналысады.

      Алайда, халықтан құрамында сынап бар қалдықтарды жинау жүйесі жоқ, оның бір себебі – тиісті нормативтік құқықтық базаның, сондай-ақ осы қалдықтарды қабылдау пункттерінің болмауында. Осылайша, бұл қалдықтар халықтан ТҚҚ-ның жалпы легіне түседі.

      Медициналық және ветеринариялық қалдықтар.

      Жоғарыда атап өтілгендей, қалдықтардың осы түрін есепке алу, жинау және кейіннен өңдеу жүйесі медициналық және ветеринариялық мекемелер үшін ғана жолға қойылған. Бұл жүйе Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің қарамағында. Алайда, халықтан медициналық және ветеринариялық қалдықтарды жинау жүйесі жоқ, оған тиісті нормативтік құқықтық базаның, сондай-ақ осы қалдықтарды қабылдау пункттерінің болмауы себеп болып отыр. Осылайша, бұл қалдықтар халықтан ТҚҚ-ның жалпы легіне түседі.

      Тұрмыстық химия қалдықтары.

      Халық үшін де, кәсіпорындар мен ұйымдар үшін де тұрмыстық қауіпті қалдықтардың бұл түрін жинау мен кәдеге жаратудың жолға қойылған жүйесі жоқ. Мұнда да осы қалдықтарды жинауды, өңдеуді (жоюды) және көмуді регламенттейтін нормативтік құқықтық база жоқ. Соның салдарынан тұрмыстық химияның бұл қалдықтары ТҚҚ-ның жалпы легіне түседі.

      Құрамында асбест бар қалдықтар.

      Соңғы жылдары Қазақстан Республикасында қалдықтардың осы түріне қатысты өзгерістер болып жатыр. Атап айтқанда, нормативтік құқықтық базаға құрамында асбест бар қалдықтарды есепке алуға қойылатын талаптарды қатаңдататын және оны регламенттейтін өзгерістер енгізілуде. Алайда, бұл қалдықтарды жинау және өңдеу не көму тұрғысынан елеулі өзгерістер әлі бола қойған жоқ. Атап айтқанда, бұл қалдықтарды бөлек жинау және уақытша сақтау жүйесі жолға қойылмаған, оларды есепке алу жүргізілмейді және оларды өңдеу не көму үшін арнайы объектілер жоқ.

      Қауіпті қалдықтарды жинау мен көму жүйесінің түйінді проблемалары.

      Жоғарыда баяндалғанды қорытындылай келе, тұрмыстық қауіпті қалдықтармен жұмыс істеу саласында қазіргі кезде мынадай түйінді проблемаларды бөліп көрсетуге болады:

      тұрмыстық қауіпті қалдықтарды есепке алу жүйесінің болмауы;

      бөлек жинаудың жолға қойылған жүйесінің мүлдем дерлік болмауы;

      құрамында сынап бар тұрмыстық қалдықтарды қоспағанда, қауіпті тұрмыстық қалдықтарды өңдеу не жою жөніндегі кәсіпорындар мен объектілердің болмауы;

      қауіпті тұрмыстық қалдықтарды көметін арнайы объектілердің болмауы;

      есепке алу, жинау, өңдеу, жою және көму саласындағы нормативтік құқықтық базаның дамымауы;

      пайдаланылған қауіпті тұрмыстық қалдықтарды кәдеге жарату үшін өндірушілер мен өнім берушілердің кеңейтілген жауапкершілігінің болмауы.

      Басқа тұрмыстық қалдықтар.

      Қауіпті тұрмыстық қалдықтар сияқты, қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында басқа тұрмыстық қалдықтардың қалыптасу және оны халықтан жинау көлемін қандай да бір есепке алу жүргізілмейді. Құрылыс қалдықтары мен ірі габаритті қалдықтар халықтан, кәсіпорындар мен ұйымдардан жиналатын ТҚҚ-ның жалпы массасының шамамен 5%-ын құрайтынын әлемдік тәжірибе көрсетіп отыр. Осы Бағдарламаның мақсаттары үшін бұл мәнді кейіннен бағалау жүргізу үшін негіз ретінде қабылдауға болады.

      Тұтастай алғанда, қалдықтардың бұл түрін бөлек жинау жүйесі жолға қойылмағанын атап өтуге болады, атап айтқанда, халықтан мұндай қалдықтарды жинайтын орталықтандырылған пункттер жоқ. Сондай-ақ оларды қайта өңдейтін арнайы кәсіпорындар да жоқ.

      Төменде басқа тұрмыстық қалдықтардың әрбір түрі үшін бөлек-бөлек ағымдағы жағдайдың ерекшеліктері қысқаша келтірілген.

      Құрылыс қалдықтары. Ерекшеліктері жоқ.

      Ірі габаритті қалдықтар. Басқа тұрмыстық қалдықтардың бұл түрі үшін жинаудың шектеулі стихиялы нарығы бар, оның мақсаты – құнды құрамдас бөліктерін (мысалы, ескі жиһаздан сүректі) алу.

      Кәдеге жаратылуға тиіс автомобильдер

      ҚР Жол комитетінің деректері бойынша 2013 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша Қазақстан Республикасында 5,2 млн жеңіл автокөлік, 620 мың жүк автокөлігі, 110 мың автобус тіркелген. Қазақстан экономикасының дамуымен бірге автомобиль паркі де ұлғайып келеді, пайдаланылған автомобильдердің де саны артып келеді.

      Қазіргі уақытта пайдаланылған автомобильдерді қайта өңдеуге қойылатын талаптар заңнамалық тұрғыдан реттелмейді. Пайдаланылған автомобильдерді қайта өңдеу жөніндегі ресми кәсіпорындар жоқ. Сонымен қатар, басқа тұрмыстық қалдықтардың осы түрін металл сынықтары ретінде қабылдайтын шектеулі стихиялы нарық бар.

      Пайдаланылған автомобиль шиналары

      Автомобиль паркінің өсуі жаңа қалдықтардың, оның ішінде тозған шиналардың қалыптасуына әкеп соқтыратыны сөзсіз. Облыстардың аумақтарында тозған шиналар әртүрлі көлемде жинақталған, бұлар қазіргі уақытта қалдықтар пайда болған жерлерде, стихиялы үйінділерде ашық және жабық тәсілдермен сақталады.

      2012 жылы "Қалдықтар. Автокөлік шиналары. Жұмыс істеу кезіндегі қауіпсіздік талаптары" атты Қазақстан Республикасының 2187-2012 ҚР СТ ұлттық стандарты қабылданды, онда қалдықтарды сақтаудың, тасымалдаудың, кәдеге жаратудың және өңдеуді нақты тәртібі айқындалған.

      Қазақстанда басқа тұрмыстық қалдықтардың осы түрін қайта өңдеу жөнінде инфрақұрылым бар. Астана, Алматы, Шымкент, Қызылорда қалаларында тозған шиналар мен резеңке-техникалық қалдықтарды қайта өңдеуді жүзеге асыратын кәсіпорындар жұмыс істейді. Сонымен қатар, пайдаланылған автомобиль шиналарының көпшілігі санкцияланбай өртеледі және полигондарға көміледі.

      Тозған шиналарды регенерат, құрылыс мақсатындағы және техникалық мақсаттағы материалдар өндірісі үшін қайталама шикізат ретінде пайдалану үлесін ұлғайту қажет.

      Сарқынды суларды өңдеуден қалған қалдықтар

      Басқа тұрмыстық қалдықтардың бұл түрі өзінің қалыптасу табиғаты жағынан жоғарыда қарастырылған ТҚҚ түрлерінің бәрінен өзгешеленеді. Өзгеше айтқанда, бұл қалдықтар өнеркәсіптік қалдықтар санатына жатқызылады, өйткені елді мекендердің кәріздік тазарту құрылыстарында (бұдан әрі – КТҚ) тұрмыстық сарқынды суларды тазарту процесінде пайда болады. Тұрмыстық қалдықтарды қайта өңдеу тұрғысынан КТҚ-дан шығатын қалдықтардың екі түрі қызығушылық тудырады: бастапқы тұндырғыштарда жиналатын органикалық фракция және аэротенктерден алынатын пайдаланылған активті тұнба.

      Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында бұл қалдықтар өңделмейді. Бұл Шымкент қаласына қатысты емес, мұндағы кәсіпорындардың бірінде өзгелерімен қатар КТҚ шөгіндісін анаэробты ыдырататын қондырғы салу көзделетін инвестициялық жоба іске асырылуда.

      Су-кәріз секторының басқа кәсіпорындарына КТҚ-дан шыққан қалдықтар не шөгіндіні кептіруге және сақтауға арналған арнайы алаңдарға (тұнба алаңдары) жинақталатын, не кейіннен тыңайтқыш ретінде пайдалану үшін жеке және заңды тұлғаларға сатылатын практика тән. Кәдеге жаратудың соңғы тәсілі заңды болып табылмайтынын атап өту керек, өйткені санитариялық-эпидемиологиялық талаптарға сәйкес КТҚ-дан алынған шөгіндіні техникалық дақылдар мен жем-шөп дақылдарын өсіру үшін ғана тыңайтқыш ретінде пайдалануға болады. Алайда, су-кәріз секторының кәсіпорындарында КТҚ-дан алынған шөгіндінің соңғы пайдаланылуын бақылау мүмкіндігі жоқ.

      Сонымен қатар, МБӨ технологияларын, яғни биогаз өндіру және кейіннен "жасыл" электр энергиясын өндіру мақсатында анаэробты ыдырату технологияларын пайдаланатын ТҚҚ өңдеу жөніндегі зауыттарда КТҚ-дан алынған қалдықтардың органикалық фракцияларын өңдеу әлеуеті бар. КТҚ-дан алынған қалдықтарды кәдеге жаратудың осы тәсілі жөніндегі ұсыныстар осы Бағдарламаның келесі бөлімдерінде сипатталған.

      Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында КТҚ-дан алынған қалдықтардың органикалық фракцияларының қалыптасу көлемі туралы деректер жоқ, өйткені оларды есепке алу және бақылау жүйесі тиісінше жолға қойылмаған.

      Басқа тұрмыстық қалдықтарды жинау мен кәдеге жарату жүйесінің түйінді проблемалары қауіпті тұрмыстық қалдықтардың проблемасына ұқсас. Атап айтқанда, осы қалдықтардың қалыптасу көлемін есепке алу жүйесі жоқ, оларды бөлек жинау жолға қойылмаған, оларды қайта өңдеу жөніндегі қуаттар жоқ, осы салада құқықтық реттеу жолға қойылмаған және соңғысы, басқа тұрмыстық қалдықтарды, атап айтқанда қаптама материалдарын кәдеге жарату үшін өндірушілер мен өнім берушілердің кеңейтілген жауапкершілігінің жүйесі жоқ.

3.4. Сектордың инновациялық-технологиялық дамуын талдау

      Қазақстан Республикасында қалдықтардың қалыптасу болжамының серпіні төмендегі кестеде келтірілген. 2011 – 2012 жылдардағы қалдықтардың қалыптасу көлемі туралы қолда бар деректер болжамдауда негізге алынды, олар 1 және 2-кестелерде келтірілген. Бұдан әрі болжам қалдықтардың қалыптасу көлемінің тиісінше 1%-ға, 3%-ға және 5%-ға жыл сайын өсуін көздейтін баламалы 3 нұсқа негізінде есептеу жолымен орындалды.

      2014 – 2015 жылдар аралығындағы кезеңнің өзінде-ақ (1%-дық сценарий бойынша) Қазақстан Республикасында барлығы 19,3 млн. тоннаға жуық тұрмыстық қатты қалдықтар қалыптасатынын болжам көрсетіп отыр. Аталған кезең үшін бұл жылына орта есеппен 6,4 млн. тонна қалдық деген сөз. 2016 – 2020 жылдар аралығындағы кезеңде жылына орта есеппен 6,7 млн. тонна ТҚҚ, ал 2021 – 2030 жылдары жылына 8,3 млн. тонна ТҚҚ қалыптасады.

      ТҚҚ қалыптасуының мұндай үдемелі серпіні халықтың әл-ауқаты мен Қазақстан Республикасы экономикасының өсу деңгейін көрсетеді. Дегенмен, сонымен қатар ТҚҚ-мен жұмыс істеу жүйесін жаңғырту мен жетілдірудің жүйелі, бағдарламалық тәсілінің қажеттігі одан сайын өткірлене түседі, онсыз қалдықтардың проблемасын шешу мүмкін емес.

      Сонымен бірге, болжамдық бағалау ТҚҚ барлық санаттары бойынша, оның ішінде қауіпті тұрмыстық қалдықтар бойынша қалыптасатын қалдықтар көлемінің өсетіні межеленіп отырғанын көрсетіп отыр. Бүгінгі таңда қалдықтардың осы санатын жинаудың, кәдеге жаратудың және көмудің жүйелі тәсілі мен сенімді практикасы жоқ. Осыған сәйкес ТҚҚ құрамындағы қауіпті қалдықтардың проблемасын кешенді түрде шешу үшін Бағдарламада бірқатар нысаналы көрсеткіштер мен іс-шаралар қамтылған.

      Сайып келгенде, болжамдар қалыптасатын ТҚҚ құрамында құнды фракциялардың қомақты көлемі болатынын көрсетіп отыр, мұның өзі оларды сұрыптау және қайталама шикізат пен отын нарығында өткізу үшін кешенді іс-шаралардың қажет екенін тағы бір рет көрсетеді.

      3-кесте

Қалдықтар көлемі, мың тонна


2014-2015


2016-2020


2021-2030


1%


3%


5%


1%


3%


5%


1%


3%


5%


Қалалық жерлер


Тамақ қалдықтары


3.25


3.38


3.51


6.1


6.87


7.72


15.3


20.0


26.2


Қаптаманы қоса алғанда, қағаз, картон


1.85


1.93


2.01


3.48


3.92


4.41


8.73


11.5


15.0


Бағбаншылық қалдықтары, ағаш қалдықтары


278


289


301


522


589


662


1.31


1.72


2.25


Металл


116


121


125


218


245


276


546


716


936


Металл қаптама


232


241


251


435


490


552


1.09


1.43


1.87


Пластмасса


498


518


539


936


1.05


1.19


2.35


3.08


4.03


Пластикалық қаптама


746


768


791


0


0


0


0


0


0


Тоқыма және басқалары


637


663


690


1.2


1.35


1.52


3.0


3.94


5.15


Шыны


232


241


251


435


490


552


1.09


1.43


1.87


Шыны ыдыс


457


470


484


0


0


0


0


0


0


Қауіпті тұрмыстық қалдықтар


116


121


125


218


245


276


546


716


936


Ірі габаритті қалдықтар


579


603


627


1.09


1.23


1.38


2.73


3.58


4.68


Инертті қалдықтар және т.б.


1.97


2.05


2.13


3.70


4.17


4.69


9.28


12.2


15.9


Ауылдық жерлер


Тамақ қалдықтары


1.91


1.99


2.07


3.52


3.96


4.45


8.49


11.1


14.5


Қаптаманы қоса алғанда, қағаз, картон


1.33


1.38


1.44


2.45


2.75


3.10


5.90


7.74


10.1


Бағбаншылық қалдықтары, ағаш қалдықтары


365


380


395


672


757


852


1.62


2.13


2.78


Металл


83


86


90


153


172


194


369


483


632


Металл қаптама


166


173


180


306


344


387


738


967


1.26


Пластмасса


357


371


386


657


740


832


1.59


2.08


2.72


Пластикалық қаптама


813


846


880


1.50


1.69


1.90


3.62


4.74


6.20


Тоқыма және басқалары


456


475


494


841


947


1.07


2.03


2.66


3.48


Шыны


166


173


180


306


344


387


738


967


1.26


Шыны ыдыс


498


518


539


917


1.03


1.16


2.21


2.90


3.79


Қауіпті тұрмыстық қалдықтар


83


86


90


153


172


194


369


483


632


Ірі габаритті қалдықтар


415


432


449


764


861


968


1.85


2.42


3.16


Инертті қалдықтар және т.б.


1.66


1.73


1.80


3.06


3.44


3.87


7.38


9.67


12.6


ЖИЫНЫ,

Қалалық жерлер


11.0


11.3


11.8


18.3


20.7


23.2


46.0


60.3


78.9


ЖИЫНЫ,

Ауылдық жерлер


8.30


8.64


8.98


15.3


17.2


19.4


36.9


48.3


63.2


Республика бойынша ЖИЫНЫ


19.3


20.0


20.8


33.6


37.9


42.6


82.8


108.6


142


3.5. Саланы дамытуды мемлекеттік реттеудің қолданыстағы саясатын талдау

      Қазақстан Республикасында ТҚҚ басқару саласын реттейтін негізгі құжат Қазақстан Республикасының Экологиялық кодексі (бұдан әрі – Кодекс) болып табылады.

      Қалдықтармен жұмыс істеуге қойылатын Кодекс талаптарын шартты түрде үшке бөлуге болады:

      қызметінің процесінде қалдықтар қалыптасатын жеке және заңды тұлғаларға қойылатын, қалдықтар қалыптасқанға дейін орындалуға тиіс экологиялық талаптар;

      1) қызметінің процесінде қалдықтар қалыптасатын жеке және заңды тұлғаларға қойылатын, қалдықтар қалыптасқаннан кейін орындалуға тиіс және қалдықтарды жинақтауға, сондай-ақ қалдықтарды жинауға, өңдеуге, кәдеге жаратуға, залалсыздандыруға, тасымалдауға және сақтауға (қоймаға жинауға) қойылатын талаптарды қамтитын экологиялық талаптар;

      2) қызметінің процесінде қалдықтар қалыптасатын жеке және заңды тұлғаларға қойылатын, қалдықтарды көму кезінде орындалуға тиіс және қалдықтарды орналастыру полигондарына, оның ішінде қауіпті қалдықтарды орналастыру полигондарына, сондай-ақ радиоактивті қалдықтарды көму пункттеріне қойылатын талаптарды қамтитын экологиялық талаптар.

3.6. Орын алып отырған проблемаларды шешу жөніндегі шетелдік оң тәжірибеге шолу

      ТҚҚ басқару саласында жоғары стандарттарға қол жеткізген елдердің қатарына, ең алдымен Еуропа Одағының елдері жатады.

      Еуропа Одағының (бұдан әрі – ЕО) елдерінде ТҚҚ-мен жұмыс істеу саласын реттеу Директивалардың негізінде жүргізіледі. ТҚҚ басқару саласындағы негіз қалаушы қағидаттар мен талаптар "Қалдықтар және кейбір Директиваларды ауыстыру туралы" 2008 жылғы 19 қарашадағы 2008/98/ЕС Директивада (бұдан әрі – Директива) баяндалған. Аталған Директива негіздемелік құжат бола отырып, ЕО елдерінде қалдықтармен жұмыс істеуді айқындайды.

      Директиваның негізгі мақсаты – қоршаған ортаны қорғау және халық денсаулығын сақтау бойынша қалдықтардың қалыптасуы және олармен жұмыс істеу нәтижесіндегі келеңсіз ықпалды болдырмауға немесе қысқартуға, сондай-ақ ресурстарды пайдаланудың жалпы ықпалын азайтуға және оларды пайдаланудың тиімділігін арттыруға бағытталған шараларды айқындау.

      Директиваға сәйкес қатысушы мемлекеттер орынды қағидаларға және қалдықтарды басқару әдістеріне сәйкес иерархияны сақтауға тиіс. Бұл ретте, аталған қағидалардың контексінде иерархия икемді әрі бейімделгіш тәсілді білдіреді, ол қалдықтарды басқару бойынша жергілікті әлеуметтік, экономикалық және техникалық әлеуетке бейімделген шешімдер қабылдауға ықпал етеді әрі қалдықтарды басқару бойынша жоспарланатын және орындалып жатқан іс-шараларға сәйкес осы әлеуеттерді ұлғайтуды қамтамасыз етеді. Бұл ретте, басымдықтардың мынадай ұғымдары айқындалады:

      қалдықтардың қалыптасуын болдырмау: қалдықтардың санын және олардың қоршаған ортаға немесе адам денсаулығына келеңсіз әсерін немесе осы заттың құрамындағы зиянды заттардың санын қысқарту үшін зат қалдыққа айналғанға дейін шара қолдану қажет;

      қайтадан пайдалану: одан кейін затты ол арналған мақсатта қайтадан пайдалануға болатын кез келген әрекет;

      қайтадан пайдалануға дайындау: қалдыққа айналған өнімдерді немесе өнімдердің құрауыштарын одан кейін қосымша өңдемей пайдалануға болатын тестілеу, тазарту немесе жөндеу;

      қайта өңдеу: қандай да бір мақсатта пайдалану үшін қалдықтарды бұйымдарға, материалдарға немесе заттарға қайтадан өңдеу (энергия немесе отын алуды қоспағанда);

      көму: қалдықтарды ауаға, жерге немесе суға орналастыру, тіпті бұл әрекет материалдық ресурстарды немесе энергияны алудың қайталама салдары ретінде болса да.

      Иерархиядан көрініп тұрғандай, қалдықтарды бұйымдар, материалдар немесе заттар өндірісі үшін пайдаланудың қалдықтарды энергия немесе отын алу үшін пайдаланудың алдында зор басымдығы бар.

      ТҚҚ жинауды және шығаруды реттеу бөлігінде Директивада (15-бап) Еуропа Одағына мүше мемлекеттер қалдықтарды кез келген ұстаушы:

      қалдықтарды рекуперациялау немесе жою бойынша жекеше немесе қоғамдық қызметтер көрсету; немесе

      Директива талаптарына сәйкес қалдықтарды рекуперациялауды немесе жоюды өз бетінше жүзеге асыру үшін мүмкіндік беру үшін шара қолдануға тиіс деп белгіленген.

      ЕО заңнамасына сәйкес қалдықтарды жинаумен, тасымалдаумен және қайта өңдеумен айналысуға мемлекеттік муниципалдық және жекеше компаниялар, сондай-ақ аралас меншік нысанындағы, қажетті шешімдері бар компаниялар мен ұйымдар құқылы. Қалдықтарды жинаумен, тасымалдаумен және қайта өңдеумен айналысатын компанияның меншік нысанына қарамастан, ЕО елдерінде қалдықтармен жұмыс істеудің барлық дерлік схемаларында қалдықтарды тікелей олар қалыптасатын жерлерде (үй қожалықтарында, өндірісте, офистік үй-жайларда және т.б.) бастапқы сұрыптау көзделеді. Директиваның 11-бабына сәйкес 2015 жылға қарай тым болмағанда қағазға, пластмассаға, шыны мен металға қатысты бөлек жинауды енгізу қажет. Органикалық қалдықтар да бөлек жиналып, қорда өндіру мен биоыдырату үшін пайдалануға жіберілуге тиіс.

      Қалдықтарды сұрыптаудың неғұрлым жиі кездесетін нұсқаларында қауіпті және қауіпсіз қалдықтарға бөлу көзделеді. Қауіпті қалдықтар бөлек жиналып, арнайы жинау пункттеріне жіберілуге тиіс, сол жерден олар арнайы компанияларға өңдеуге жіберіледі. Жеке тұлғалар, әдетте, қауіпті қалдықтарды жинау пункттеріне өздері әкеледі. Өнеркәсіптік кәсіпорындар үшін жинауды тікелей өндірісте ұйымдастыруға болады. Қалдықтардың қалған түрлері үшін (мысалы, гальваникалық элементтер) өңдеуші компаниялар қоғамдық жерлерде, мысалы, супермаркеттерде жинау пункттерін ұйымдастыра алады. Халықтың назарын аудару үшін жинауға арналған ыдыстар ашық түстермен боялады, олардың қатарына қалдықтардың тиісті түрлерімен жұмыс істеу туралы ақпараты бар стенділер орналастырылуы мүмкін.

      Қалған қауіпсіз қалдықтардан ірі габаритті қалдықтар бөліп алынады: тұрмыстық және офистік техника, құрылыс қоқысы, жиһаз және т.б. Бұл қалдықтар, әдетте, арнайы жинау пункттеріне шығарылады, онда олардың негізгі элементтері (мысалы, тоңазытқыштардан фреон) алынып, кейіннен арнайы компаниялар оларды қайта өңдеуді және/немесе кәдеге жаратуды жүзеге асырады.

      Май, электронды және электрлік жабдық, қаптама сияқты қалдықтармен жұмыс істеуге қойылатын талаптар бөлек директиваларда айқындалады.

      Қалдықтарды көмуге қойылатын талаптар 1999 жылғы 26 сәуірдегі 1999/31/ЕС ЕО Директивасында баяндалған (өзгерістері мен толықтырулар бар). 1-бапта қоршаған ортаға, әсіресе, жерүсті және жерасты суларына, топырақ пен ауға тиетін келеңсіз әсерді, оның ішінде парниктік әсерді, сондай-ақ қалдықтарды көму жөніндегі әрекет нәтижесінде адам денсаулығына төнетін кез келген қауіпті барынша, оның ішінде жаһандық деңгейде болдырмау немесе қаншалықты мүмкін болса, соншалықты азайту туралы ереже бар.

      Көрсетілген Директиваға сәйкес полигондар көмілетін қалдықтардың түріне қарай үшке бөлінеді: қауіпті қалдықтарға арналған полигондар, қауіпсіз қалдықтарға арналған полигондар, инертті қалдықтарға арналған полигондар. ТҚҚ қауіпсіз қалдықтарға арналған полигондарға көміледі. Қауіпсіз қалдықтарға арналған полигондарға топырақты, жерасты және жерүсті суларды қорғау (жерді оқшаулау, фильтратты жинау және залалсыздандыру, геологиялық тосқауыл), жер бетін оқшаулау, үйінді газын жинау, биологиялық қайта қопсыту, мониторинг, түсетін қалдықтарды бақылау, қалдықтарды тығыздау, оңалту (объектіні күтіп ұстау және мониторингтеудің 30 жыл мерзімге арналған бағдарламасын іске асыру), рұқсат және басқалары бойынша талаптар қойылады.

      Шет елдердің бәрінде белгілі бір шамада тауарлар мен қаптама өндірушісінің өздері нарыққа айналымға енгізген осы тауарлар мен қаптаманың тіршілік циклі үшін кеңейтілген жауапкершілік (ӨКЖ) қағидаты іске асырылады. Қаптамаға қатысты өндірушінің кеңейтілген жауапкершілік қағидаты тұңғыш рет енгізілген. 1994 жылы ЕО деңгейінде "Қаптама және қаптама қалдықтары туралы" Директива (№94/62/ЕС) қабылданды, оның негізгі ережелері ұлттық заңнамаларда да іске асырылуға тиіс. Бұл Директивада ЕО-ға мүше елдердің барлығына ортақ қаптамаға қойылатын талаптар көзделеді, олар сақталмаса тауар ЕО нарығына жіберілмейді.

      Мыналар Директиваның негізгі мақсаттары болып табылады:

      ЕО елдерінде қаптама және қаптама қалдықтарымен жұмыс істеу жөніндегі заңнаманы үйлестіру;

      қаптама қалдықтарының қоршаған ортаға әсерін болдырмау немесе азайту.

      Директивада қаптама қалдықтарын өңдеу және рекуперациялау бойынша мынадай квоталар белгіленген:

      қаптама қалдықтарының жалпы массасының ең кемінде 50 %-ы және ең көбі 65 %-ы жиналуға және рекуперациялануға тиіс (энергия алу);

      қаптама материалдарының барлық массасының 25 %-дан 45 %-ға дейінгісі қайтадан өңделуге тиіс, бұл ретте әрбір бөлек қаптама материалы массасының кемінде 15 %-ы қайтадан өңделуге тиіс.

      Кейіннен квоталар қайта қаралды: рекуперация кемінде 60 %, қайтадан өңдеу 55 – 80 %, жекелеген қаптамаларды өңдеу жөніндегі ең аз квоталар: шыны үшін 60 %, қағаз бен картон үшін – 60 %, металл үшін – 50 %, полимерлер үшін – 22,5 % (пластмасса етіп өңдеу); ағаш – 15 %.

      ЕО елдерінде қаптама мен қаптама материалдарына қойылатын міндетті талаптар енгізілген:

      қаптаманың көлемі мен массасы тауардың сақталуы мен тұтынушының қауіпсіздігін қамтамасыз етуі үшін ең аз қажетті болуға тиіс;

      қаптаманың құрамына қауіпті заттардың ең аз көлемі ғана кіруі тиіс (атап айтқанда, қорғасын, кадмий, сынап пен хром қамтылуының шекті жол берілетін нормалары белгіленуге тиіс);

      физикалық қасиеті мен дизайны жағынан қаптама бірнеше мәрте пайдалануы үшін, ал қызмет мерзімі аяқталғаннан кейін қайталама айналымға енгізу үшін жарамды болуға тиіс. Яғни пайдаланылған қаптама тауар өніміне қайта өңделуге және/немесе энергетикалық мақсаттарда рекуперациялануға тиіс;

      өнім өндірісі кезінде бастапқы шикізат пайызын азайту, қайталама шикізатты пайдалану мүмкіндіктерін іздестіру.

      Директива ережелерін іске асыру кезеңінде ЕО елдерінің ұлттық заңнамаларында мынадай үрдістер нақты анықталды: жинау және кәдеге жарату жүйелері өз құрылымы мен шығындары бойынша бір-біріне ұқсай түсті, дегенмен кіру жарнасы жүйесінде айтарлықтай айырмашылықтар болды: даму сатысында кейір ұлттық жүйелер мүшелік кіру жарналарының мөлшерін ұлғайтуға тиіс болды.

      Сондай-ақ ЕО елдерінде осы сектор бойынша халықпен белсенді жұмыс жүргізіледі.

      Осылайша, ЕО-да жұмыс істейтін негізгі қағидат – "ластаушы төлейді".

      ЕО-ның осы секторындағы негізгі қағидаттар мен жұмыс тәжірибесін енгізу ТҚҚ жинау, тасымалдау, сондай-ақ өңдеу мен кәдеге жарату жүйесін басқарудың жоғары деңгейіне қол жеткізуге, бизнес пен жеке меншік құрылымдар үшін осы секторды тартымды етуге мүмкіндік беріп, "жасыл" экономиканың қағидаттары мен негізгі бағдарын сақтайды.

4. Бағдарламаның мақсаты, міндеттері, нысаналы индикаторлары және оны іске асыру нәтижелерінің көрсеткіштері
4.1. Бағдарламаның мақсаты

      Осы Бағдарламаның мақсаты тұрмыстық қатты қалдықтарды жинау, тасымалдау, кәдеге жарату, өңдеу және көму жөнінде көрсетілетін қызметтер кешенінің тиімділігін, сенімділігін, экологиялық және әлеуметтік қолайлылығын жоғарылату, ТҚҚ өңдеу үлесін ұлғайту, сондай-ақ қалдықтарды қауіпсіз көмуді қамтамасыз ету болып табылады.

4.2. Нысаналы индикаторлар. Міндеттер. Тікелей нәтиже көрсеткіштері

      Алға қойылған міндетке қол жеткізу үшін төменде келтірілген кестеге сәйкес нысаналы индикаторларды орындау қажет.

      4-кесте

Нысаналы индикатордың атауы


Нысаналы индикатордың мәні


2030 ж.


2050 ж.


Халықты тұрмыстық қатты қалдықтарды шығарумен қамту


100%



Қоқысты санитарялық сақтау


95%



Өңделген қалдықтардың үлесі


40%


50%



      Алға қойылған мақсат пен нысаналы индикаторларға қол жеткізу үшін мынадай міндеттерді орындау қажет:

      1. ТҚҚ өңдеу жүйесін жетілдіру

      2. Тұрмыстық қатты қалдықтар полигондарының жұмыс істеп тұрғандарын қалпына келтіру және санитариялық қағидалардың заманауи талаптарына сай келетін, тұрмыстық қатты қалдықтарды қабылдау, сұрыптау, өңдеу және көму инфрақұрылымы күрделі жаңаларын салу

      3. Тұрмыстық қатты қалдықтарды жинау және тасымалдау жүйесін жаңғырту

      4. Қалдықтарды пайда болу көзінен бөлек жинауды жаппай енгізу

      5. Коммуналдық қалдықтарды өңдеу жүйесін жетілдіру

      6. Тұрмыстық қатты қалдықтарды өңдеуді "жасыл" экономиканы дамыту қағидаттары мен тұжырымдамасы шеңберінде және соларға сәйкес өңдеуді енгізіп, жүйелі түрде өрістету

      7. Қауіпті қалдықтарды пайда болу көзінен бөлек жинауды жаппай енгізу

      8. Қауіпті тұрмыстық қалдықтарды өңдеу жүйесін жетілдіру

      9. Ірі габаритті қалдықтарды пайда болу көзінен бөлек жинауды жаппай енгізу

      10. Басқа тұрмыстық қалдықтарды өңдеу жүйесін жетілдіру

      11. Автомобиль шиналарын, пайдаланылған автомобильдерді кәдеге дарату жүйесін жетілдіру

      Бағдарламаның мақсаты мен нысаналы индикаторларына қол жеткізу Бағдарлама міндеттерін іске асыру және аралық нәтижелерді тұрмыстық қатты қалдықтардың әрбір санаты бойынша нәтиже көрсеткіштерімен салыстыру және өлшеу арқылы айқындалмақ.

      Қалдықтардың қалыптасуын болдырмау және барынша азайту қалдықтарды басқару иерархиясындағы басымдық болып табылады. Бұл мақсатқа қол жеткізу көптеген факторларға тәуелді, олар қалдықтарды басқару жүйесіне тікелей тәуелді емес, дегенмен экономикалық өсу, өнеркәсіптің түрлі секторларында заманауи технологиялардың қолжетімділігі мен енгізілуі, сондай-ақ халықтың әл-ауқат деңгейі сияқты жағдайлармен байланысты. Осылайша, осы Бағдарламада алға қойылған мақсаттарды іске асыра отырып, тұрмыстық қатты қалдықтардың қалыптасу көлемін азайту жөнінде жұмыс жүргізу, сондай-ақ қалдықтардың қалыптасуын ықтимал болдырмау жөніндегі іс-шараларды жүргізу ұсынылады.

      Бағдарламаны іске асыру жөніндегі іс-шаралар мынадай базалық қағидаттарға сәйкес әзірленген:

      - қалдықтармен тұрақты жұмыс істеу қағидаты, ол қалдықтармен жүргізілетін барлық операцияларды тиісті бақылауды қамтамасыз етуге, қалдықтарды көмуге байланысты қоршаған ортаға келтірілетін зиянды қысқа, орта және ұзақ мерзімді перспективада төмендетуге арналған;

      - "ластаушы төлейді" қағидаты – қоршаған ортаның ластануына жауапты адам қоршаған ортаның қолайлы жағдайын қамтамасыз ету үшін қалдықтармен жұмыс істеу бойынша мемлекеттік органдар мақұлдаған шығыстарды көтеруі тиіс;

      - ашықтық және айқындылық қағидаты – көрсетілетін қызметтерге ашық тендерлерді біртіндеп орнықты енгізу, берілетін конкурстық ұсыныстарды ашық бағалау және нормалар мен стандарттарды әділ қолдану;

      - қалдықтармен жұмыс істеу және оларды өңдеу технологияларының иерархиясы қағидаты;

      - барынша жақсы қолжетімді және шығынды әрі тиімді технологияларды енгізу қағидаты;

      - өңделетін қуаттардың қалдықтардың қалыптасу көзіне жақын орналасуы қағидаты.

      Қазақстанда ТҚҚ басқару қалдықтарды басқару иерархиясына негізделетін болады, оның ең жоғарғы басымдылығы қалдықтарды шаруашылық айналымға қайтару үшін жағдайлар жасау, сондай-ақ ТҚҚ полигондарын басқару және бақылау болып табылады, бұл халық денсаулығы мен қоршаған ортаның барабар қорғалуын қамтамасыз етеді.

      Бағдарламаны іске асыру нәтижелерінің көрсеткіштері төмендегі кестеде ұсынылған.

      5-кесте.

Нәтиже көрсеткіштері, %


Жылдар


2015 ж.


2020 ж.


2030 ж.


2050 ж.


1-міндет. ТҚҚ өңдеу жүйесін жетілдіру


ТҚҚ жалпы көлемінен қалдықтарды өңдеу үлесі


ағымдағы жағдай


10 %


40 %


50 %


2-міндет. Санитариялық қағидалардың заманауи талаптарына сай келетін, тұрмыстық қатты қалдықтарды қабылдау, сұрыптау, өңдеу және көму инфрақұрылымы күрделі жаңа тұрмыстық қатты қалдықтар полигондарын салу


Санитариялық қағидалар талаптарына сәйкес келетін ТҚҚ полигондарының үлесі (көму орындарының жалпы санынан)


ағымдағы жағдай


50 %


95 %


100 %


3-міндет. Тұрмыстық қатты қалдықтарды жинау және тасымалдау жүйесін жаңғырту


Қазақстан Республикасының халқын қалдықтарды жинау және тасымалдау бойынша көрсетілетін қызметтермен қамту:

Халқы 200 000 адамнан астам қалалар мен агломерациялар


ағымдағы жағдай


90 %


100 %


100 %


Қазақстан Республикасының халқын қалдықтарды жинау және тасымалдау бойынша көрсетілетін қызметтермен қамту:

Өңірлік полигоннан немесе өңдеу кешенінен 50 км радиусында орналасқан, халқы 200 000 адамнан кем қалалық және ауылдық елді мекендер


ағымдағы жағдай


90 %


100 %


100 %


Қазақстан Республикасының халқын қалдықтарды жинау және тасымалдау бойынша көрсетілетін қызметтермен қамту:

Жоғарыда көрсетілен санаттарға жатпайтын ауылдық және өзге де елді мекендер


ағымдағы жағдай


40 %


70 %


90 %


4-міндет. Қалдықтарды пайда болу көзінен бөлек жинауды жаппай енгізу


Бөлек жинауды қолдана отырып, халықтан және басқа өндірушілерден биологиялық ыдырайтын қалдықтарды жинау үлесі (биологиялық ыдырайтын қалдықтардың жалпы көлемінен):

Халқы 200 000 адамнан астам қалалар мен агломерациялар

Өңірлік полигоннан немесе өңдеу кешенінен 50 км радиусында орналасқан, халқы 200 000 адамнан кем қалалық және ауылдық елді мекендер


ағымдағы жағдай


10 %


30 %


80 %


Бөлек жинауды қолдана отырып, халықтан және басқа өндірушілерден биологиялық ыдырайтын қалдықтарды жинау үлесі (биологиялық ыдырайтын қалдықтардың жалпы көлемінен):

Жоғарыда көрсетілен санаттарға жатпайтын ауылдық және өзге де елді мекендер


ағымдағы жағдай


10 %


30 %


50 %


Бөлек жинауды қолдана отырып, халықтан және басқа өндірушілерден қаптама материалдарды, қағаз бен шыныны жинау үлесі (осы санаттағы қалдықтардың жалпы санынан ТҚҚ-дағы материалдардың жалпы көлемінен):

Халқы 200 000 адамнан астам қалалар мен агломерациялар

Өңірлік полигоннан немесе өңдеу кешенінен 50 км радиусында орналасқан, халқы 200 000 адамнан кем қалалық және ауылдық елді мекендер


ағымдағы жағдай


10 %


50 %


80 %


Бөлек жинауды қолдана отырып, халықтан тұрмыстық техника қалдықтарын жинау үлесі (осы санаттағы қалдықтардың жалпы санынан ТҚҚ-дағы материалдардың жалпы көлемінен):

Халқы 200 000 адамнан астам қалалар мен агломерациялар


ағымдағы жағдай


20 %


70 %


80 %


Бөлек жинауды қолдана отырып, халықтан тұрмыстық техника қалдықтарын жинау үлесі

Өңірлік полигоннан немесе өңдеу кешенінен 50 км радиусында орналасқан, халқы 200 000 адамнан кем қалалық және ауылдық елді мекендер


ағымдағы жағдай


20 %


50 %


70 %


5-міндет. Коммуналдық қалдықтарды өңдеу жүйесін жетілдіру


ТҚҚ полигондарында орналастырылатын биологиялық ыдырайтын қалдықтар үлесі (биологиялық ыдырайтын барлық қалдықтардан)


ағымдағы жағдай


90 %


70 %


50 %


6-міндет. Тұрмыстық қатты қалдықтарды өңдеуді "жасыл" экономиканы дамыту қағидаттары мен тұжырымдамасы шеңберінде және соларға сәйкес енгізіп, жүйелі түрде өрістету


"Жасыл" энергия өндіруде биологиялық ыдырайтын қалдықтарды пайдалану үлесі (жиналған биологиялық ыдырайтын қалдықтардың жалпы көлемінен пайдалану)


ағымдағы жағдай


5 %


15 %


30 %


7-міндет. Қауіпті қалдықтарды пайда болу көзінен бөлек жинауды жаппай енгізу


Қауіпті тұрмыстық қалдықтарды бөлек жинау үлесі (осы санаттағы қалдықтардың жалпы санынан)


ағымдағы жағдай


35 %


65 %


80 %


8-міндет. Қауіпті тұрмыстық қалдықтарды өңдеу жүйесін жетілдіру


Жиналған қауіпті тұрмыстық қалдықтарды өңдеу үлесі (осы санаттағы жиналған қалдықтардың жалпы санынан)


ағымдағы жағдай


65 %


85 %


100 %


9-міндет. Ірі габаритті қалдықтарды пайда болу көзінен бөлек жинауды жаппай енгізу


Халықтан ірі габаритті, құрылыс және осы санаттағы басқа да қалдықтарды бөлек жинау үлесі (осы санаттағы қалдықтардың жалпы санынан)


ағымдағы жағдай


35 %


65 %


75 %


10-міндет. Басқа тұрмыстық қалдықтарды өңдеу жүйесін жетілдіру


Жиналған басқа қалдықтарды өңдеу үлесі (осы санаттағы бөлек жиналған қалдықтардың барлық санынан)


ағымдағы жағдай


50 %


80 %


90 %


11-міндет. Автомобиль шиналарын, пайдаланылған автомобильдерді кәдеге жарату жүйесін жетілдіру


Пайдаланылған автомобильдерді кәдеге жарату үлесі (пайдаланылып лақтырылған немесе тапсырылған автомобильдердің жалпы санынан)


ағымдағы жағдай


20 %


50 %


70 %


Пайдаланылған автомобиль шиналарын кәдеге жарату үлесі (пайдаланылып лақтырылған немесе тапсырылған автомобиль шиналарының жалпы санынан)


ағымдағы жағдай


50 %


80 %


90 %



      Мақсаттарға, нысаналы индикаторларға, міндеттерге, нәтижелер көрсеткіштеріне қол жеткізу үшін жауапты мемлекеттік және өзге органдар – Қоршаған орта және су ресурстары министрлігі, жергілікті атқарушы органдар.

4.3. Қолдау шаралары және Бағдарламаны іске асыру үшін жағдайлар жасау

      Тариф белгілеуді реформалау және экономикалық ынталандыру.

      ТҚҚ-мен жұмыс істеу жүйесінің орнықты жұмысы үшін бір уақытта халықтың төлем қабілеттілігіне және осы сектордың жеке инвесторларға тартымдылығын қамтамасыз етуге сәйкес келетін тариф белгілеу саясатын құру қажет.

      ТҚҚ саласында орнықты қаржылық жүйені қалыптастыру жұмысы ТҚҚ жинау, шығару, сұрыптау, кәдеге жарату, өңдеу және көму бойынша көрсетілетін қызметтерге жұмсалған шығындардың толық өтелуін қамтамасыз етуге бағытталуы тиіс. Жүйенің қызмет етуі мыналар есебінен:

      1) қалдықтарды жинау, өңдеу және көму үшін тарифтер. ЖАО мен облыстардың, сондай-ақ республикалық маңызы бар қалалардың мәслихаттары тарифтерді қалдықтарды жинауға, өңдеуге және көмуге жұмсалған шығындарға негізделе отырып, бірақ қалдықтармен жұмыс істеу бойынша көрсетілетін қызметтердің тұрғындар үшін қолжетімді болу шегінен жоғары емес белгілейтін болады. Халықаралық қабылданған практикаға сәйкес қалдықтармен жұмыс істеу бойынша көрсетілетін қызметтердің тұрғындар үшін қолжетімді болу шегі орташа табыстың 1 %-на тең. Тарифтер тұрғындар табысының өсуіне барабар жыл сайын көтерілетін болады. Заңды тұлғалар үшін тарифтер шығындарды толық өтеуді және қосымша табыс алуды ескере отырып, айқындалады;

      2) өндірілетін өнімді (қайталама шикізат, электр энергиясы, биогаз, компост) сатудан түсетін кіріс;

      3) қоршаған ортаға жағымсыз әсер ететін қаптамалар мен тауарлардың тұтынушылық қасиеттері жойылғаннан кейін, оларды өндірушілер мен импорттаушылардың қаражаты есебінен жүзеге асырылады.

      Тұрғындардан тарифтерді жинау үшін біріктірілген Есеп айырысу орталығын енгізу қажет.

      ТҚҚ секторын экономикалық ынталандыру тетіктерін енгізу қоқыс үйінділерінен қалдықтарды шығару, қалдықтарды бөлек жинау, сұрыптау/өңдеу және кәдеге жарату буынын дамыту секілді мәселелердің шешілуіне тікелей байланысты. Сондықтан экономикалық ынталандыру бөлігіндегі бірінші кезектегі іс-шаралар:

      қоқыс өңдеу ұйымдары үшін корпоративтік табыс салығының мөлшерлемесін азайту;

      қоқыс өңдеу кәсіпорындары үшін 7 жыл мерзімге мүлік салығын төлеуден босату;

      қалдықтарды өңдеу процесінде пайдаланатын жабдықтарға жеделдетілген салықтық өсімпұлды енгізу.

      Егер Бағдарламаның бастапқы кезеңінде қолжетімді болу шегі ескерілген тарифтер деңгейі халықтың төлем қабілеттілігінің төмен болуына байланысты ТҚҚ басқару жүйесін жаңғыртуды іске асыру үшін жеткіліксіз болған жағдайда, жеке инвесторлар үшін Бағдарламаны іске асыруды экономикалық ынталандырудың мынадай тетіктері қолданылуы мүмкін:

      1) тұрғындар төлейтін және инвестордың ТҚҚ жинау, шығару, сұрыптау, кәдеге жарату, өңдеу және көму бойынша көрсетілетін қызметтерге жұмсайтын шығындарының толық өтелуін қамтамасыз ету үшін қажетті тарифтердегі айырманы бюджеттен (мысалы, МЖӘ келісімшарты шеңберіндегі концессиялық міндеттемелер есебінен) өтеу;

      2) инвестордың күрделі шығындарының бір бөлігін (50 %-ға дейін) ТҚҚ саласындағы жобалар мен гранттар жөніндегі бірыңғай орталық арқылы кепілдендіру.

      Мемлекеттік сатып алу қалдықтардың кәдеге жаратылуын дамытуды ынталандырудың тағы да бір құралы болып табылады, сондықтан бастапқы шикізаттан өндірілген аналогтардан гөрі қайталама өнімнің негізінде өндірілген өнімдерді сатып алудың басымдығы болуға тиіс. Сондай-ақ кәсіпорындарға төлемдерді төмендету, салықтық жеңілдіктер, тексерістер жиілігін азайту және өзге де жеңілдіктерге үміттенуге мүмкіндік беретін экологиялық рейтингтік жүйені дамыту керек.

      Бөлек жинау жүйесін дамытуға жұртшылықты тарту үшін бөлек жинағаны үшін тұрғындарды көтермелеу құралдарын енгізіп, сараланған тарифтерді қолдану қажет.

      Сектордың құрылымдық және институционалдық ұйымдастырылуын реформалау.

      ТҚҚ саласындағы жұмыс тиімділігін арттыру мақсатында тұрғындар мен жеке бизнесті кеңінен тарта отырып, өңірлік (кластерлік) тәсіл негізінде ТҚҚ жұмыс істеу инфрақұрылымын құру жоспарлануда. Осы бағыттағы жұмыс ашықтық пен айқындылық қағидаттарына негізделеді, мұның өзі көрсетілетін қызметтерге ашық тендерлерді енгізуді, тендерге берілетін ұсыныстарды бейтарап бағалауды және нормалар мен стандарттарды әділ қолдануды білдіреді.

      Қалдықтармен жұмыс істеудің тиімді жүйесін жасау үшін институционалдық жүйе шеңберінде жауапкершіліктің үш деңгейін бөлу қажет: саясатты қалыптастыруға және жоспарлауға жауапты орган; саясаттың жергілікті жерде іске асырылуына жауапты орган.

      Орталық мемлекеттік органдар саясат пен нормативтік құқықтық базаны жетілдіру мәселелерімен айналысатын болады.

      Жергілікті атқарушы органдар қалалар мен облыстар деңгейінде жергілікті деңгейде қалдықтармен жұмыс істеу жөніндегі саясатты қалыптастыруды және іске асыруды жүзеге асырады, ол республикалық деңгейдегі мемлекеттік саясатпен үйлесіп, мыналарды қамтиды:

      аумақтарды дамыту бағдарламаларына ТҚҚ басқару секторын жаңғырту жөніндегі іс-шараларды енгізу;

      қалдықтармен жұмыс істеу саласына тартылған объектілерге инвестицияларды жоспарлау;

      қалдықтар бойынша деректерді жинау, жүйелендіру және талдау;

      қалдықтармен жұмыс істеу мәселелері бойынша тұрғындарға арналған білім беру және ақпараттық бағдарламаларды әзірлеу.

      Сонымен қатар, қалдықтармен жұмыс істеу бойынша көрсетілетін қызметтердің тапсырыс берушілері ЖАО болады, олардың функциялары:

      нысаналы көрсеткіштерге қол жеткізу үшін жедел жоспарларды әзірлеу;

      қалдықтармен жұмыс істеу саласында тендерлік құжаттаманы дайындау, шарттарды бағалау және жасасу;

      шарттар бойынша міндеттемелердің орындалу мониторингі;

      түзетуші шараларды қолдануды үйлестіру (жұмысы тиісті экологиялық стандарттарға сай келмейтіндерге сот талап арыздары);

      ӨКЖ-ні іске асыру: қаптамалар мен өнімдерді өндірушілермен және импорттаушылармен шарттар жасасу, өндірілген және импортталған тауарлар мен қаптамалар өндірушілерінің, импорттаушыларының және көлемдерінің тізілімін жүргізу, олар аударатын қаржы қаражатын жинақтау және көрсетілген қаражат есебінен қалдықтарды жинауды және өңдеуді ұйымдастыру болып табылады.

      Түгендеу және Бағдарламаның ақпараттық-талдамалық базасы

      ТҚҚ жұмыс істеу саласында мониторингтеу және бақылау жүйесі Бағдарламаның түйінді құралы болып табылады.

      Мониторингтеу және бақылау жүйесі ақпараттық технологиялар ресурстарына негізделіп, мыналарды қамтамасыз етуге тиіс:

      1. Уәкілетті органның ТҚҚ барлық түрлерінің сандық және сапалық көрсеткіштері туралы ақпаратты қамтитын ақпараттық-талдау жүйесін (АТЖ) жүргізу.

      2. ТҚҚ бойынша бірыңғай веб-порталды құру, онда мынадай ақпарат қамтылатын болады:

      инвесторларды секторды дамытуға тарту мақсатында оларға арналған бөлім;

      халықты хабардар ету мақсатында оларға арналған бөлім.

      АТЖ құрудың негізгі мақсаты деректерді реттеу жөніндегі шешімдерді жедел және негіздеп қабылдауға негіз болатын олардың байланысқан жиынтығын көрсететін көп аспектілі ақпаратты дайындау және жүргізу болып табылады.

      АТЖ ТҚҚ жұмыс істеу секторымен байланысты түрлі пәндік салалардан алынатын ақпаратты ықпалдастыру тұжырымдамасына, оған жедел қол жеткізу мүмкіндігіне, оны өзекті жай-күйде ұстап тұруға, ақпараттың біріктірілген және өзара байланысты кіші түрлерін талдаудың және көрсетудің тиімді құралдарын пайдалануға, оны ретроспективті талдауға және мемлекеттік басқарудың түрлі деңгейлерінің өздерінің өкілеттіктеріне сәйкес оған қолжетімділігін қамтамасыз етуге негізделуі тиіс.

      Технологияларды және көрсетілетін қызметтер деңгейін стандарттау.

      Бағдарламаны табысты іске асыру үшін ТҚҚ жұмыс істеу секторы үшін жабдықтар мен технологияларға арналған Қазақстан Республикасының бірыңғай мемлекеттік стандарттарын енгізу қажет. Осындай стандарттаудың мақсаттары:

      табиғи және техногенді сипаттағы төтенше жағдайлардың пайда болу тәуекелін ескере отырып, азаматтардың өмірі мен денсаулығы, жеке және заңды тұлғалардың мүлкі, мемлекеттік және муниципалдық мүлік, объектілер қауіпсіздігінің деңгейін арттыру, экологиялық қауіпсіздік деңгейін арттыру, жануарлар және өсімдіктер дүниесін қорғау;

      өнімдердің (жұмыстардың, көрсетілетін қызметтердің) бәсекеге қабілеттілігі мен сапасын, өлшем бірлігін, ресурстардың оңтайлы пайдаланылуын, техникалық құралдардың (машиналар мен жабдықтардың, олардың құрамдас бөліктерінің, жинақтаушы бұйымдары мен материалдарының) өзара алмасуын, техникалық және ақпараттық үйлесімділігін, зерттеулер (сынақтар) және өлшемдер нәтижелерінің, техникалық және экономикалық-статистикалық деректердің салыстырмалылығын, өнімдер (жұмыстар, көрсетілетін қызметтер) сипаттамаларын талдауды, мемлекеттік тапсырыстарды орындауды, өнімдердің (жұмыстардың, көрсетілетін қызметтердің) сәйкестігін ерікті растауды қамтамасыз ету;

      техникалық регламенттердің сақталуына жәрдемдесу; техникалық-экономикалық және әлеуметтік ақпаратты жіктеу мен кодтау жүйелерін, өнімдерді (жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді) каталогтау жүйелерін, өнімдер (жұмыстар, көрсетілетін қызметтер) сапасын қамтамасыз ету жүйелерін, деректерді іздеу және беру жүйелерін жасау, біріздендіру жөніндегі жұмыстарды жүргізуге жәрдемдесу болып табылады.

      Сондай-ақ қалдықтарды жинаудың, тасымалдаудың, өңдеу мен көмудің бүкіл тізбегі бойынша көрсетілетін қызметтер стандарттарын енгізу қажет. Осындай стандарттау көрсетілетін қызметтердің ең аз талап етілетін деңгейін айқындаумен қатар, көрсетілетін қызметтерді ұсыну процесінде пайдаланылатын техниканың сандық параметрлері мен ең аз техникалық сипаттамаларын белгілеуі тиіс.

      Тұрғындармен өзара іс-қимыл жасау және коммуникация шаралары.

      ТҚҚ басқаруда кең жұртшылықты хабардар ету үлкен рөл атқарады. Хабардар ету ТҚҚ басқару жүйесін жоспарлауға ең ерте кезеңде енгізілетін болады.

      Қысқа мерзімді перспективада негізгі көңіл ТҚҚ басқарудың тиімді жүйесі болуының маңыздылығы жөніндегі міндеттерге шоғырланатын болады:

      қалдықтармен қате жұмыс істеудің теріс әсерін талқылау;

      қалдықтармен жұмыс істеу саласындағы сәтті практикалық тәжірибені танымал ету;

      ауданда қалдықтармен жұмыс істеу жүйесінің танылуы (қоқыс контейнерлерінде/қалдықтарды жинау сауаттары мен машиналарда логотиптің бейнеленуі);

      Бағдарламаның міндеттеріне қол жеткізу үшін жұртшылықтың және жүйенің басқа да қатысушыларының міндеттерін айқындау;

      бөлек жинау мен қайталама материалдық ресурстарды пайдалану артықшылықтарын көрсету;

      қалдықтармен жұмыс істеу жүйесіндегі өзгерістер және осындай өзгерістердің мақсаттары туралы халықты уақтылы хабардар ету;

      қалдықтармен жұмыс істеудің тиімді жұмыс істеп тұрған жүйесіне қажетті инвестициялар жөнінде хабардар болуды арттыру.

      Мүдделі жұртшылықтың түйінді топтарына:

      тұрғындарға (жұмыс істейтін және жұмыс істемейтін (үй шаруашылығындағы әйелдер, зейнеткерлер, балалар, жұмыссыздар);

      мұғалімдерге, волонтерлерге, белсенділер топтары мен мемлекеттік емес ұйымдарға бірінші кезектегі назар аударылатын болады.

      Жұртшылықты хабардар ету жөніндегі іс-шаралар қалдықтармен жұмыс істеу бойынша тұрғындармен ақпараттық жұмыс жасау жоспарында көзделіп, мыналарды қамтиды:

      жергілікті газеттердегі жарияланымдар;

      мектептерде, кең жұртшылық арасында тарату үшін материалдық ресурстарды қайта пайдалану туралы ақпараттық материалдар;

      жасыл қалдықтарды үйде компостирлеу туралы кітапшалар;

      оқушылар мен студенттердің полигондарға танысу үшін баруларын ұйымдастыру;

      оқушылар арасында қалдықтар тақырыбына суреттер, фотосуреттер конкурстары;

      оқушыларға, студенттер мен мемлекеттік емес ұйымдарға арналған "Мен тұратын жердегі қалдықтар" тақырыбында интерактивті семинарлар өткізу.

5. Бағдарламаны іске асыру кезеңдері

      Бағдарламаны іске асырудың өңірлік тәсілі

      Бағдарламаның негізіне өңірлік тәсіл салынған, ол қалдықтарды өңдеу қуаттарының олардың қалыптасу көздеріне жақын болу қағидаты мен үздік қолжетімді, сондай-ақ шығындылығы тиімді технологияларды енгізу қағидатын бір уақытта пайдалануға септігін тигізеді. Өңірлік тәсіл:

      - Қазақстан Республикасының аумақтарын дамыту бағдарламаларына ТҚҚ басқару секторын жаңғырту мәселесі бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізуді;

      - қоршаған ортаға әсері мен оның құны арасындағы балансқа қол жеткізуді ескере отырып, ТҚҚ өңдеу және көму бойынша ірі, орталықтандырылған объектілерді ұйымдастыруды көздейді.

      Бағдарламаның міндеттерін орындау үшін тұрмыстық қатты қалдықтардың пайда болу көздері шартты үш топқа бөлінген:

      А тобы – қалалар;

      А1 кіші тобы – халқы 200 000 адамнан астам қалалар мен агломерациялар;

      А2 кіші тобы – халқы 200 000 адамнан аз, өңірлік полигоннан немесе өңдеу кешенінен 50 км радиусында орналасқан қалалық және ауылдық елді мекендер.

      Б тобы – жоғарыда көрсетілген санаттарға жатпайтын ауылдық және өзге де елді мекендер.

      Бағдарламаны іске асырудың кезеңдік тәсілі.

      Бағдарламаны іске асыру мынадай кезеңдерге бөлінген:

      1-кезең – пилоттық, 2014 – 2020 жылдар. Бұл кезеңде ТҚҚ басқару бойынша өңірлік бағдарламаларды дайындау, Бағдарламаны іске асыру тетіктері мен қағидаттарын пилоттық енгізу көзделеді.

      2-кезең – негізгі, 2021 – 2030 жылдар. Бұл кезеңде Бағдарламаны іске асыру тетіктері мен қағидаттарын жаппай енгізу көзделеді.

      3-кезең – аяқтаушы, 2031 – 2050 жылдар. Бұл кезеңде Бағдарламаны іске асыру тетіктері мен қағидаттарын енгізу аяқталады, сондай-ақ Бағдарламаның орнықтылығын тексеру жүргізіледі.

      Қалдықтарды жинау және тасымалдау.

      Бағдарламада алға қойылған мақсаттарды іске асыру ТҚҚ жинау және шығару бойынша көрсетілетін қызметтер сапасын:

      ТҚҚ уақтылы шығаруды қамтамасыз ету үшін контейнерлер мен қоқыс тасығыштар паркін жаңарту, іргелес аумақтардың ластануын болдырмау, контейнерлік алаңдардың эстетикалық түрін сақтау;

      ТҚҚ бөлек жинауды енгізу;

      ТҚҚ-ның қауіпті және басқа түрлерін бөлек жинау арқылы арттыруды болжайды.

      Көрсетілетін қызметтер қолжетімділігін қамтамасыз етуге қалалық тұрғындарды ТҚҚ жинаумен және шығарумен толық қамту және ауылдық елді мекендерден қалдықтарды жинау мен шығаруды ұйымдастыру есебінен қол жеткізіледі.

      Алға қойылған міндетті шешу үшін техникалық базаны арттыру, атап айтқанда контейнерлік алаңдарды салу, жиналатын қалдықтардың көлемі мен ерекшелігіне байланысты контейнерлерді сатып алу және олардың дизайнын әзірлеу, қоқыс тасығыштар мен басқа да қажетті техника паркін жаңарту жөніндегі іс-шаралар орындалатын болады.

      Коммуналдық қалдықтарды жинаудың егжей-тегжейлі тәртібі қаланың ТҚҚ басқару жөніндегі бағдарламасында көзделуі тиіс.

      А тобындағы коммуналдық қалдықтарды жинау және шығару.

      Аралас коммуналдық қалдықтарды жинау жүйесі құрылыс үлгісіне байланысты былайша ұйымдастырылатын болады:

      Көп қабатты құрылыс аудандарында:

      тұрғын үй аймақтарындағы жабдықталған контейнерлік алаңдар;

      қақпағы бар стандартты контейнерлер;

      жиналатын қалдықтардың тығыздығын арттыру үшін бастырмалау жүйесі бар қоқыс тасығыштар.

      Жеке құрылыс аудандарында:

      жеке контейнерлер;

      көлемі үлкен және жоғары сығымдағыш қабілеті бар қоқыс тасығыштар.

      Б тобындағы коммуналдық қалдықтарды жинау және шығару.

      Ауылдық елді мекендерде коммуналдық қалдықтарды жинауды ұйымдастыру өңделуге немесе көмілуге тиіс қалдықтарды өңірлік сұрыптау орталықтарына немесе полигондарға қайта бағыттау арқылы ауыстырып тиеу пункттерін құру арқылы жүзеге асырылады.

      Коммуналдық қалдықтарды "қалыптасу көзінен" бөлек жинауды енгізу.

      "Қалыптасу көзінен" бөлек жинауды енгізу үшін бөлек жинауды енгізудің мынадай қадамдары көзделеді:

      А тобы бойынша:

      1-қадам. Биологиялық ыдырайтын (тамақ және жасыл) коммуналдық қалдықтарды "қалыптасу көзінен" бөлек жинау енгізілетін өңірде осындай қалдықтарды көмгенге дейін оларды өңдеу жүйесі бар болған жағдайда, осындай қалдықтарды жинауға арналған жеке, таңбаланған контейнерді орнату арқылы енгізу.

      2-қадам. Қаптамалар мен шыны ыдысты өндірушінің немесе импорттаушының одан әрі пайдалануын немесе өңдеуін қамтамасыз ету үшін оны жинаудың тиімді жүйесін ұйымдастыру мақсатында қаптамалар мен шыны ыдыстың кепіл құнын енгізу.

      3-қадам. Қоғамдық орындарда қайталама материалдарды бөлек жинауды енгізу. Қоғамдық орындарда қайталама материалдық ресурстар (қағаз/қатырма қағаз, пластмасса, шыны, металл) үшін қосымша контейнерлерді орнату.

      4-қадам. "Қалыптасу көзінен" қайталама материалдарды бөлек жинауды контейнерлік алаңда қайталама материалдық ресурстар (қағаз/қатырма қағаз, пластмасса, шыны, металл) үшін қосымша контейнерлерді орнату арқылы енгізу, бұл ретте барлық қайталама шикізат бір контейнерде орналастырылады. Ол үшін тұрғындардың оларды тез сәйкестендіруі үшін көлемі кемінде 1,1 текше метр, боялған және таңбаланған контейнерлерді пайдалану қажет.

      Осы қызмет қаржы жағынан халыққа қолжетімді болуы шартымен бүкіл А тобы бойынша бөлек жинауды енгізу көзделеді.

      Б тобы бойынша:

      Ауылдық жерде қайталама материалдарды және өңдеуге жататын басқа да материалдарды, сондай-ақ қауіпті тұрмыстық қалдықтарды бөлек жинауды осы қызметтің қаржы жағынан халыққа қолжетімді болуы шартымен ТҚҚ басқару бойынша өңірлік жоспарларды дайындағаннан кейін енгізуге мүмкін болады.

      Қауіпті тұрмыстық қалдықтарды жинау жүйесін жасау.

      Осы бағыттағы жұмыс мынадай тетік бойынша жүргізіледі:

      батарейкалар, құрамында сынап бар шамдар, электрондық және электр жабдықтары секілді қауіпті тұрмыстық қалдықтарды жинау пункттерін құру (ЖАО). Осындай қалдықтарды жинау пункттері қоғамдық орындарда құрылатын болады және тұрғындар онда осындай қалдықтарды дербес жеткізетін болады. Бұл ретте, осындай қалдықтар түрлерін қабылдайтын стационарлық пункттерді көрсетілген шамдарды сатуды жүзеге асыратын дүкендерде (дүкендер бөлімдерінде, сауда нүктелерінде) не пәтер иелерінің кооперативтері (ПИК) аумағында құруға болады. Шамдарды қабылдайтын стационарлық пункттердің орналасу орындары мен санын айқындаған кезде олардың тұрғындар үшін қолжетімді мен ыңғайлы болуы ескерілуі тиіс. Шамдарды жинаудың стационарлық пункттерінің бөгде адамдардың қолы жетпейтін жеке кіреберістері болуы тиіс;

      шамдарды қабылдау пункттерін шамдарды жинауға арналған арнайы контейнерлердің қажетті мөлшерімен қамтамасыз ету, бұл ретте шамдарды уақытша сақтау пункттерін қажетті құжаттарды ресімдеп, тиісті қорытындылар мен рұқсаттар алып, құру;

      істен шыққан энергия үнемдеуші, құрамында сынап бар шамдарды қабылдаудың ұйымдастырылған пункттері туралы тұрғындардың хабардар болуын және олармен қауіпсіз жұмыс істеуді насихаттауды қамтамасыз ету.

      Көрсетілген іс-шараларды іске асыру үшін жергілікті атқарушы органдар шамдарды жинау, уақытша сақтау, кәдеге жаратуға әкету жөніндегі жұмыстар мен көрсетілетін қызметтердің "Мемлекеттік сатып алу туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес орындалуын қамтамасыз етеді. Бұл ретте, конкурстық құжаттамада және жұмыстарды орындауға, қызметтерді көрсетуге арналған мемлекеттік сатып алу туралы шартта мынадай талаптар көзделеді:

      өңір тұрғындарынан және бюджеттік ұйымдардан жинау;

      қызмет көрсетілетін елді мекендердің атауын, өңірлік тиесілігін, шамдарды қабылдау пункттерінің саны мен орналасу орындарын көрсете отырып, олардың саны;

      шамдарды жинаудың стационарлық пункттерінен жиналған шамдарды шығару кезеңділігі;

      ауылдық елді мекендерде, қалаларда аулаларды машинамен аралап, шамдарды жинауға арналған мобильді пункттерді ұйымдастыру; бару кезеңділігін белгілеу;

      шамдарды қауіпсіз сақтауды, тасымалдауды және кәдеге жаратуды қамтамасыз ету;

      Қазақстан Республикасы заңнамасының талаптарын сақтау;

      оны беру мерзімдері мен кезеңділігін көрсете отырып, орындалған жұмыс туралы есеп беру.

      Шамдарды жинау, сақтау, тасымалдау және кәдеге жарату қауіпсіздігі мен талаптарының сақталуын бақылауды жергілікті атқарушы органдар, сондай-ақ экологиялық және санитариялық қызметтер жүзеге асырады.

      Құрамында сынап бар, энергия үнемдейтін шамдарды жинау, кәдеге жарату жөніндегі жұмыстарды қаржыландыру.

      Тұрғындардан және бюджеттік ұйымдардан шамдарды жинау, оларды уақытша сақтау, тасымалдау және кәдеге жарату жөніндегі жұмыстар жергілікті, сол сияқты республикалық бюджет қаражаты есебінен қаржыландырылады.

      Республикалық бюджетте жыл сайын шамдарды жинау, сақтау, тасымалдау және кәдеге жарату жөніндегі іс-шараларды іске асыруға қаражат көзделіп, көрсетілген іс-шараларды бюджеттік бағдарлама әкімшісі (ҚОСРМ) арқылы қаржыландыру қамтамасыз етіледі.

      Бюджеттік бағдарламаның әкімшісі жергілікті атқарушы органдардың өтінімдеріне сәйкес шамдарды жинау және кәдеге жарату бойынша өткізіліп жатқан іс-шараларға бюджеттік өтінімді оларды қаржыландырудың негізделген есептерімен бірге жыл сайын қалыптастырады және мемлекеттік жоспарлау және бюджеттік жоспарлау жөніндегі уәкілетті органға (ЭБЖМ) ұсынады.

      Заңнамада белгіленген тәртіппен ЭБЖМ мәлімделген іс-шаралар мен оларды іске асыруға арналған шығындарды республикалық бюджетке қосуды қамтамасыз етеді, Қаржы министрлігі оларды уақтылы қаржыландыруды қамтамасыз етеді.

      Өндірушінің кеңейтілген жауапкершілігін (ӨКЖ) енгізу. Тауарлар мен қаптамаларды өндірушілердің осы тауарларды және қаптамаларды қолданғаннан кейін пайда болатын қалдықтарды жинауды және өңдеуді жүзеге асыру міндеттемесін заңнамалық тұрғыдан бекіту, көрсетілген ыдыстар мен тауарлардың тізбесін, өндірушінің кеңейтілген жауапкершілігін орындау тетіктерін айқындау қажет. Ыдыстар мен тауарларды өндірушілерден және импорттаушылардан түскен қаражат қаптамалар мен тауарларды жинау пункттерін, сондай-ақ оларды өңдеу және/немесе кәдеге жарату объектілерін құруға бағытталатын болады. Жинау пункттері А тобының барлық кіші топтары үшін құрылатын болады.

      Басқа тұрмыстық қалдықтарды жинау жүйелерін құру.

      Бұл бағыттағы жұмыс ірі габаритті қалдықтарды мамандандырылған контейнерлік алаңдарға орналастыру үшін (мысалы, А1 кіші тобы үшін 30-80 дана мөлшерінде және А2 кіші тобы үшін 10-30 дана мөлшерінде) орындар дайындауға және оларды тұрақты шығаруды ұйымдастыруға бағытталатын болады. Бұл орындар оларды тасымалдауды халық өз бетімен жүзеге асыра алмайтын ірі габаритті қалдықтарға арналады. Сондай-ақ, мұндай қалдықтар 50 0000 тұрғынға кемінде бір қабылдау пункті тығыздығымен салынатын қабылдау пункттерінде жиналады деп көзделеді.

      Қалдықтарды өңдеу.

      Қалдықтарды өңдеу технологияларын енгізу жөніндегі халықаралық тәжірибеге және қалдықтарды басқару бойынша ЕО қағидаттарының иерархиясына негізделе отырып, Бағдарламаның мақсаттарын іске асыру қалдықтарды өңдеудің орталықтандырылған объектілерін салу арқылы жүргізіледі, онда мыналар жүзеге асырылады:

      қайталама шикізатты алып, жиналған ТҚҚ фракцияларын сұрыптау;

      ТҚҚ биологиялық ыдырайтын фракцияларын аэробтық немесе анаэробтық өңдеу. ТҚҚ-нің биологиялық ыдырайтын фракцияларын КТҚ тұнбасымен бірге өңдеу ұсынылады;

      ТҚҚ-дың өңделмейтін бөлігінен қалдықтардан алынатын отын өндіру (RDF) – мүмкін болған жағдайда, ТҚҚ көмілуін барынша азайту мақсатында, отынның бұл түрін цемент зауыттары мен ЖЭО-ға бағыттау.

      Тұрмыстық қалдықтардың қауіпті түрлері өнеркәсіптік қауіпті қалдықтарға арналған мамандандырылған құрылғыларға жіберіледі.

      Қалдықтарды кәдеге жарату.

      Іске асырылуы қайталама материалдарды пайдалануды ынталандыру, сондай-ақ қосылған құны жоғары тауарларды қайталама шикізаттан өндіру арқылы орындалады. Мұндай кәдеге жарату орталықтары өңірлік қоқыс өңдеу зауыттарының құрамдас бөлігі ретінде де, сол сияқты дербес кәсіпорындар ретінде де бола алады.

      Қалдықтарды көму

      Бағдарламаны іске асыру мақсаттарына қол жеткізу үшін қалдықтарды көму:

      ТҚҚ өңірлік полигондарын салу;

      ауылдық аумақтарға қызмет көрсету үшін шағын полигондар салу;

      қолданыстағы ТҚҚ полигондары/қоқыс үйінділері орналасқан жерлерді кезең-кезеңмен қопсыту және қалпына келтіру. Жұмыстар құрылыспен және жаңа полигондарды пайдалануға енгізумен қатар жүргізіледі;

      рұқсат етілмеген қоқыс үйінділерімен күрес арқылы жүргізілетін болады.

      ТҚҚ өңірлік полигондары осы саладағы озық халықаралық тәжірибені ескере отырып құрылатын болады.

6. Қажетті ресурстар

      Бағдарлама бойынша барлығы 128 424, 53 млн. теңге көлемінде шығындар жоспарлануда, оның ішінде:

      1-кезең (2014 – 2020 жылдар) бойынша:

      республикалық бюджет – 884,53* млн. теңге;

      жергілікті бюджет (2015 – 2020 жылдар) – 52,589** млн. теңге.

      Жеке инвестициялар – 74 951*** млн. теңге.

      Ескертпе:

      * - республикалық бюджет есебінен қаржыландырылатын іс-шаралар бойынша шығыстардың Республикалық бюджет комиссиясы қолдаған көлемі;

      ** - Бағдарламаның 2015 – 2020 жылдарға арналған іс-шараларын іске асыру бойынша қаржыландырудың нақты көлемі тиісті жылға арналған жергілікті бюджетті қалыптастыру кезінде әрбір өңір бойынша нақты есептердің негізінде, оның ішінде Қазақстан Республикасы Қоршаған орта және су ресурстары министрлігінің "Тұрмыстық қатты қалдықтарды басқару жүйесін жетілдіру жобаларына құйылатын инвестицияларды негіздеу" деген 040 бюджеттік бағдарламасының шеңберінде әзірленген ТҚҚ секторын жаңғырту инвестицияларының негіздемесі жөніндегі жобаларды іске асыру шеңберінде айқындалатын болады;

      *** - жобаларды мемлекеттік-жекешелік әріптестік шарттарында, сондай-ақ халықаралық қаржы институттарының қаражаты есебінен іске асыру кезіндегі инвесторлардың ақша қаражаты.

      Бағдарламаның кезең-кезеңмен іске асырылуына сәйкес Бағдарламаны бюджеттік қаржыландыру былайша белгіленеді:

      6-кесте.

Қаржыландыру көзі


Бірл.


1-кезең, пилоттық 2014 - 2020 ж.


2-кезең, негізгі 2021 - 2030 ж.


3-кесте, аяқтаушы 2031 - 2050 ж.


Бюджеттік қаржыландыру


%


60 %


30 %


10 %


Бюджеттен тыс қаржыландыру


%


40 %


70 %


90 %



      Бюджеттік қаржыландыру үлесінің серпіні ТҚҚ секторының қаржылық-экономикалық жағдайы мен рентабельділігінің біртіндеп жақсаруын болжайды. Осы процесті қолдау үшін барлық деңгейдегі бюджеттер Бағдарламаны іске асырудың алғашқы пилоттық кезеңінде барлық инвестициялық қажеттіліктердің 60 %-на дейін ТҚҚ секторын жаңғыртуға едәуір қаржыларын береді.

      Бағдарламаны іске асырудың екінші және үшінші кезеңдерінде бюджеттік қаражаттың үлесі тиісінше қажетті инвестициялардың жалпы көлемінен ең жоғары 30 % және 10 % деңгейінде белгіленетін болады. Мемлекет әлеуметтік жобаларды іске асыру үшін мұндай инвестициялардың 10 %-ын қаржыландыруды өзіне қалдырады.

      Коммерциялық қаржыландыру.

      ТҚҚ секторының инвестициялық тартымдылығын арттыру осы Бағдарламаның мақсаттарына қол жеткізудің басты құралдарының бірі болып табылады және бюджеттен тыс қаржыландырудың ұлғайып отыратын көлемдерін тартып қана қоймай, ТҚҚ инфрақұрылымын салу мен пайдаланудағы жеке сектордың тәжірибесін пайдалану арқылы ұсынылатын қызметтердің сапасы мен мөлшерін айтарлықтай арттыруға да мүмкіндік береді.

      Бағдарламаны іске асырудың бірінші кезеңіндегі осы бағыттағы түйінді міндеттері:

      сектордың институционалдық реформасы;

      әлеуметтік қолайлылықты қамтамасыз ету мақсатында секторды тарифтік реформалау және экономикалық ынталандыру;

      Бағдарламаны іске асырудың барлық аспектілері бойынша ашықтық пен есептілікті арттыру;

      нормативтік-құқықтық базаны стандарттау және жетілдіру;

      кадрлық қамтамасыз ету болып табылады.

      Мемлекеттік-жекешелік әріптестік (МЖӘ)

      ТҚҚ секторында жобаларды қаржыландыру мен іске асырудың маңызды элементтерінің бірі әлеуметтік инфрақұрылым және тіршілікті қамтамасыз ету объектілерін қаржыландыру, салуға, реконструкциялауға және (немесе) пайдалануға бағытталған мемлекет пен жеке кәсіпкерлік субъектілері арасындағы ынтымақтастықты көздейтін мемлекеттік-жекешелік әріптестік тетіктерін қолдану болып табылады.

      ТҚҚ секторында МЖӘ-ні қолдану мемлекет пен бизнестің өзара тиімді іс-қимыл жасасуын, ресурстар мен әлеуетті біріктіруді көздейді, бұл экологиялық талаптар мен көрсетілетін қызмет сапасына қойылатын талаптарды бизнес пен коммуналдық көрсетілетін қызметтерді тұтынушылардың экономикалық мүмкіндіктерімен үйлестіретін шешімдер табуға мүмкіндік береді. Осыған орай ТҚҚ басқару жүйесінің тиімділігін арттыру, сондай-ақ ТҚҚ секторындағы жобаларды іске асыруға бюджеттен тыс қаражатты тарту үшін Қазақстан Республикасының концессиялық заңнамасында көзделген МЖӘ түрлерінің біреуін қолдануға болады.

  Тұрмыстық қатты қалдықтарды
басқару жүйесін жаңғыртудың
2014 – 2050 жылдарға арналған
бағдарламасына
қосымша

Тұрмыстық қатты қалдықтарды басқару жүйесін жаңғырту
бағдарламасын іске асыру жөніндегі 2014 – 2020 жылдарға арналған іс-шаралар жоспары (1-кезең)

Р/с №


Іс-шаралар


Аяқталу нысаны


Жауапты орындаушылар


Орындау мерзімдері


Болжамды шығындар (млн. теңге)


Қаржыландыру көздері


Бюджеттік бағдарламаның №


1


2


3


4


5


6


7


8


1.


Құрамында сынап бар, энергия үнемдейтін пайдаланылған шамдарды кәдеге жарату жөніндегі жұмыс көлемдеріне талдамалық шолу


ҚОСРМ-ға ақпарат


ЖАО


2015 жылдың 2-тоқсаны


талап етілмейді




2


Тұрғындарды хабардар ету және құрамында сынап бар, энергия үнемдейтін пайдаланылған шамдармен қауіпсіз жұмыс істеуді насихаттау


ҚОСРМ-ға ақпарат


ЖАО


жыл сайын


талап етілмейді




3.


Құрамында сынап бар, энергия үнемдейтін шамдарды өндіру және сату бағасына оларды кәдеге жарату шығындарын қосу мәселесін пысықтау


ҚОСРМ-ға ұсыныс


ЭБЖМ, ИЖТМ


2014 жылдың 4-тоқсаны


талап етілмейді




4.


Құрамында сынап бар, энергия үнемдейтін пайдаланылған шамдарды жинау, кәдеге жарату бойынша ынталандыратын іс-шараларды әзірлеу мәселесін пысықтау


ҚОСРМ-ға ұсыныс


ЭБЖМ, ЖАО, ИЖТМ


2014 жылдың 4-тоқсаны


талап етілмейді




5.


ТҚҚ жұмыс істеу жөніндегі ақпараттық жұмыс жоспары


Бұйрық


ҚОСРМ, ЖАО


2014 жылдың 3-тоқсаны


талап етілмейді


-


-


6.


ТҚҚ секторындағы жобаларды қаржыландыру мәселелері бойынша ХҚИ, донорлармен, жеке сектормен консультация жүргізу мақсатында ҚОСРМ жанынан ведомствоаралық жұмыс тобын құру


ВЖТ құру туралы бұйрық


ҚОСРМ, ЭБЖМ, Қаржымині, ЖАО, ҰКП (келісім бойынша)


2014 жылдың 3-тоқсаны


талап етілмейді


-


-


7.


ТҚҚ саласында нормативтік-нұсқаулық құжаттарды әзірлеу


Әзірленген нормативтік-нұсқаулық құжаттар


ҚОСРМ, ИЖТМ, ЭБЖМ, ЖАО


2014 жылдың 4-тоқсаны


10,000


Республикалық бюджет


002


8.


Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне ТҚҚ мәселелері бойынша өзгерістер енгізу туралы заң жобасының тұжырымдамасын әзірлеу


ВАК шешімі


ҚОСРМ, ЭБЖМ, Әділетмині, Қаржымині


2014 жылдың 4-тоқсаны


талап етілмейді


-


-


9.


ТҚҚ объектілерін (полигондар, өңдеу зауыттары, қоқыс үйінділері және т.б.) түгендеу және олардың экологиялық аудиті


Талдамалық анықтама


ҚОСРМ, ЖАО


2014 жылдың 3-тоқсаны


талап етілмейді


-


-


10.


Қалалық және ауылдық жерлерде бар, экологиялық талаптарға, санитариялық қағидалардың талаптары мен техникалық талаптарға сай келмейтін және жабуды немесе реконструкциялауды, қалпына келтіруді талап ететін ТҚҚ жинау, өңдеу және көму объектілерін айқындау


Объектілердің тізбесі


ҚОСРМ, ЖАО


2014 жылдың 3-тоқсаны


талап етілмейді




11.


Тұрғындар үшін сараланған тарифтерді айқындау мәселесін пысықтау


ҚОСРМ-ға ұсыныс


ЭБЖМ, ТМРА, ЖАО


2014 жылдың 3-тоқсаны


талап етілмейді




12.


Заңды тұлғалар үшін тіркелген тарифтерді айқындау мәселесін пысықтау


ҚОСРМ-ға ұсыныс


ЭБЖМ, ТМРА, ЖАО


2014 жылдың 3-тоқсаны


талап етілмейді




13.


ТҚҚ секторын жаңғырту жөніндегі жобаларды іріктеу критерийлерін қалыптастыру


Бұйрық


ҚОСРМ, ЭБЖМ


2014 жылдың 3-тоқсаны


талап етілмейді




14.


1-кезеңнің ТҚҚ секторын жаңғырту инвестицияларының негіздемесін әзірлеуді аяқтау (Ақтөбе, Өскемен, Тараз, Қарағанды (Абай, Сораң, Теміртау, Шахтинск), Көкшетау (Щучье және Бурабай кенті), Қостанай, Атырау, Павлодар, Талдықорған)


Әзірленген инвестициялар негіздемелері


ҚОСРМ, ЖАО


2014 жылдың 4-тоқсаны


24,500


Республикалық бюджет


040


15.


2, 3-кезеңнің ТҚҚ секторын жаңғырту инвестицияларының негіздемесін әзірлеу –

2014 жыл (Семей, Орал, Қызылорда, Петропавл, Түркістан (Кентау), Екібастұз, Рудный, Жезқазған (Сәтпаев), Ақсай, Балқаш, Байқоңыр (Төретам), Лисаковск, Текелі, Аягөз, Құлсары, Степногорск, Қандыағаш)


Әзірленген инвестициялар негіздемелері


ҚОСРМ, ЖАО


2014 жылдың 4-тоқсаны


850,000*


Республикалық бюджет


040


16.


ТҚҚ секторын жаңғырту инвестицияларының негіздемесіне сәйкес басым инвестициялық жобаларды қалыптастыру


ҚОСРМ үшін жобалар тізбесі


ҚОСРМ, ЭБЖМ, ЖАО


Инвестициялар негіздемесін әзірлеу қорытындылары бойынша


талап етілмейді




17.


ТҚҚ жинаумен, шығарумен, кәдеге жаратумен, өңдеумен және көмумен айналысатын компаниялар үшін кезең-кезеңмен бөлек жинауды ынталандыру тетіктерін әзірлеу


ҚОСРМ-ға ұсыныс


ЭБЖМ, Қаржымині


2015 жылдың 2-тоқсаны


талап етілмейді




18.


Тұтыну қалдықтарын қалыптасу көзінен бөлек жинауды кезең-кезеңмен ынталандыру тетіктерін әзірлеу


ҚОСРМ-ға ұсыныс


ЭБЖМ, Қаржымині


2015 жылдың 2-тоқсаны


талап етілмейді




19.


ТҚҚ жинаудың, өңдеудің және көмудің жаңа объектілерін салған, сондай-ақ ТҚҚ жинаудың, өңдеудің және көмудің жұмыс істеп тұрған объектілерін реконструкциялаған кезде жүйелік тәсілді енгізу тетіктерін әзірлеу


ҚОСРМ-ға ұсыныс


ЖАО


2015 жылдың 3-тоқсаны


талап етілмейді




20.


Биологиялық ыдырайтын қалдықтарды бөлек жинауды енгізу











ҚОСРМ-ға ақпарат


ЖАО


2015 - 2020 жылдар


7 010**


Жергілікті бюджет



4 674


Жеке инвестициялар


21.


ТҚҚ уақытында шығаруды қамтамасыз ету үшін контейнерлер мен қоқыс тасығыштар паркін жаңарту


ҚОСРМ-ға ақпарат


ЖАО


2015 - 2020 жылдар


31 014**


Жергілікті бюджет



20 677


Жеке инвестициялар


22.


Жаңа полигондарды салу


ҚОСРМ-ға ақпарат


ЖАО


2015 - 2020 жылдар


14 400**


Жергілікті бюджет



9 600


Жеке инвестициялар


23.


Ескі полигондарды жабу


ҚОСРМ-ға ақпарат


ЖАО


1-кезең бойы


165,8**


Жергілікті бюджет



24.


ТҚҚ өңдеу зауыттарын салу


ҚОСРМ-ға ақпарат


ЖАО


1-кезең бойы


40 000


Жеке инвестициялар



25.


2021 – 2030 жылдарға арналған іс-шаралар жоспарын әзірлеу


Үкімет қаулысы


ҚОСРМ, ЭБЖМ, Әділетмині


2020 жыл


талап етілмейді


-


-


26.


Тұрмыстық қатты қалдықтарды басқару жүйесін жаңғырту бағдарламасын іске асыру жөніндегі 2014 – 2020 жылдарға арналған іс-шаралар жоспарының орындалуы туралы жиынтық ақпаратты жарты жылда бір рет ұсыну


ҚОСРМ-ға ақпарат


ЭБЖМ, ИЖТМ, Қаржымині, Әділетмині, ТМРА, ЖАО


жыл сайын 15 ақпанға дейін


талап етілмейді




27.


Тұрмыстық қатты қалдықтарды басқару жүйесін жаңғырту бағдарламасын іске асыру жөніндегі 2014 – 2020 жылдарға арналған іс-шаралар жоспарының орындалу барысы туралы жиынтық ақпаратты жырты жылда бір рет ұсыну


ЭБЖМ-ге ақпарат


ҚОСРМ


жыл сайын 10 наурызға дейін


талап етілмейді





      * - республикалық бюджет есебінен қаржыландырылатын іс-шаралар бойынша шығыстардың Республикалық бюджет комиссиясы қолдаған көлемі.

      ** - 2015 – 2020 жылдарға арналған іс-шаралар жоспарын (Бағдарламаны) іске асыру бойынша қаржыландырудың нақты көлемі тиісті жылға арналған жергілікті бюджетті қалыптастыру кезінде әрбір өңір бойынша нақты есептердің негізінде, оның ішінде Қазақстан Республикасы Қоршаған орта және су ресурстары министрлігінің "Тұрмыстық қатты қалдықтарды басқару жүйесін жетілдіру жобаларына құйылатын инвестицияларды негіздеу" деген 040 бюджеттік бағдарламасының шеңберінде әзірленген ТҚҚ секторын жаңғырту инвестицияларының негіздемесі жөніндегі жобаларды іске асыру шеңберінде айқындалатын болады.

      Аббревиатуралардың толық жазылуы:

      АҚ акционерлік қоғам

      БҚ биологиялық ыдырайтын қалдықтар

      ҮИИДМБ Үдемелі индустриялық-инновациялық дамыту

      жөніндегі мемлекеттік бағдарлама

      МЖӘ мемлекеттік-жекешелік әріптестік

      Евро Еуропалық Одақтың ақша бірлігі

      КТҚ кәріздік тазарту құрылыстары

      МБӨ қалдықтарды механикалық-биологиялық өңдеу

      ИЖТМ Қазақстан Республикасы Индустрия және жаңа

      технологиялар министрлігі

      ЖАО жергілікті атқарушы органдар

      ҚОСРМ Қазақстан Республикасы Қоршаған орта және су

      ресурстары министрлігі

      ӨДМ Қазақстан Республикасы Өңірлік даму министрлігі

      Қаржымині Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі

      ХҚИ халықаралық қаржы институттары

      ЭБЖМ Қазақстан Республикасы Экономика және бюджеттік

      жоспарлау министрлігі

      КДЖ корпоративтік даму жоспары

      ӨКЖ өндірушінің кеңейтілген жауапкершілігі

      ТҚҚ тұрмыстық қатты қалдықтар

      RDF Refuse derived fuel (қалдықтардан алынатын отын)