О подписании Соглашения между Правительством Республики Казахстан и Правительством Турецкой Республики о военном сотрудничестве

Постановление Правительства Республики Казахстан от 12 сентября 2018 года № 558

Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:

1. Одобрить прилагаемый проект Соглашения между Правительством Республики Казахстан и Правительством Турецкой Республики о военном сотрудничестве.

2. Уполномочить Министра обороны Республики Казахстан Ермекбаева Нурлана Байузаковича подписать от имени Правительства Республики Казахстан Соглашение между Правительством Республики Казахстан и Правительством Турецкой Республики о военном сотрудничестве, разрешив вносить изменения и дополнения, не имеющие принципиального характера.

3. Настоящее постановление вводится в действие со дня его подписания.

Премьер-Министр Республики Казахстан

Б. Сагинтаев

	Одобрен постановлением Правительства Республики Казахстан от 12 сентября 2018 года № 558
	Проект

Соглашение
между Правительством Республики Казахстан и Правительством Турецкой Республики о военном сотрудничестве

Правительство Республики Казахстан и Правительство Турецкой Республики, далее именуемые "Сторона" или "Стороны",

подтверждая свою приверженность целям и принципам Устава Организации Объединенных Наций,

признавая важность осуществления совместных усилий по поддержанию двустороннего военного сотрудничества,

стремясь к долгосрочному военному сотрудничеству, основанному на взаимном уважении, доверии и учете интересов каждой из Сторон,

согласились о нижеследующем:

Статья 1
Цели

Целями настоящего Соглашения являются установление и дальнейшее развитие военного сотрудничества на основе принципов равноправия и взаимной выгоды между Сторонами.

Статья 2
Определения

Определения, используемые в настоящем Соглашении, имеют следующее значение:

1) направляющая Сторона - Сторона, которая направляет персонал, материальные средства и технику на территорию государства принимающей Стороны в целях реализации настоящего Соглашения;

2) принимающая Сторона - Сторона, на территории государства которой размещаются персонал, материальные средства и техника направляющей Стороны в целях реализации настоящего Соглашения;

3) приглашенный персонал - военнослужащие или гражданский персонал вооруженных сил, направляемые одной из Сторон на территорию государства другой Стороны в целях реализации настоящего Соглашения;

4) обучаемый по приглашению - обучающийся, направляемый направляющей Стороной в военные учебные заведения принимающей Стороны или другие образовательные учреждения, определенные направляющей Стороной, принадлежащий к вооруженным силам принимающей Стороны;

5) иждивенцы - супруги и дети приглашенного персонала, на иждивении которого или которой они находятся в соответствии с национальным законодательством государства направляющей Стороны;

6) старший персонал - старший из числа приглашенного персонала, уполномоченный координировать деятельность военной/гражданской группы, направленной в соответствии с настоящим Соглашением, назначаемый в соответствии с национальным законодательством государства направляющей Стороны;

7) грант — дарение либо передача благ или услуг, либо их предоставление без требования оплаты взамен;

8) услуги - предоставление подготовки, технических данных, технического обслуживания и ремонта, спасательных работ (в случае чрезвычайных происшествий), консультаций, различных видов вооружения и военной техники, сооружений и земельных участков, основанное на согласии между Сторонами;

9) материально-техническое и тыловое обеспечение - продажа, дарение, передача, предоставление и обмен материальным обеспечением и услугами.

Статья 3
Сферы военного сотрудничества

Сотрудничество между Сторонами включает следующие сферы:

1. Военная подготовка и обучение:

1) подготовка, обучение и курсы в военных учебных заведениях, центрах подготовки и обучения, других образовательных учреждениях, определенных принимающей Стороной;

2) подготовка без отрыва от работы в подразделениях, штабах и учреждениях;

3) взаимный/односторонний обмен обучаемыми по приглашению/приглашенным персоналом между образовательными и подготовительными учреждениями или предоставление консультативных услуг;

4) взаимные визиты и обмен знаниями в целях усовершенствования подготовки и обучения.

2. Совместные учения и подготовка.

3. Оборонная промышленность.

4. Визиты между Вооруженными Силами.

5. Военная разведка.

6. Материально-техническое и тыловое обеспечение, предоставление грантов.

7. Военная медицина и услуги здравоохранения.

8. Связь, электроника, информационные системы и кибербезопасность.

9. Миротворческие операции, гуманитарная помощь.

10. Системы военного законодательства.

11. Картография, гидрография, топогеодезическое и навигационное обеспечение.

12. Охрана и защита окружающей среды.

13. Ядерная, радиационная, химическая и биологическая защита.

14. Гидрометеорология.

15. Обмен военным персоналом и подразделениями.

16. Военные научные и технические исследования.

17. Социальные, спортивные и культурные мероприятия.

18. Защита от мин и самодельных взрывных устройств.

19. Операции по оказанию помощи при стихийных бедствиях.

20. Военная история, архивы, публикации и музеи.

21. Обмен информацией и опытом в области прав человека и социального обеспечения военнослужащих.

В целях реализации отдельных областей военного сотрудничества Стороны могут заключать отдельные международные договоры.

Статья 4
Формы сотрудничества

1. Стороны осуществляют сотрудничество в следующих формах:

1) встречи и визиты министров обороны, начальников генеральных штабов и их заместителей или других официальных лиц, уполномоченных Сторонами;

2) обмен опытом и информацией между экспертами обеих Сторон по различным сферам сотрудничества;

3) организация подготовки, обучения и курсов на бесплатной основе, по льготной или полной цене в военных подразделениях, штабах и учреждениях;

4) сотрудничество между аналогичными военными учреждениями;

5) организация совместных дискуссий, консультаций и встреч, а также участие в курсах, симпозиумах и конференциях;

6) участие в военных учениях, в том числе учениях по стрельбе; участие в таких учениях в качестве наблюдателей, организация совместных учений;

7) обмен информацией и материалами по подготовке;

8) предоставление взаимного материально-технического и тылового обеспечения, обмен военным имуществом, материальными средствами и услугами на основе гранта или в обмен на оплату;

9) участие в образовательных проектах, подготовке без отрыва от работы, курсах повышения квалификации.

2. В случае выхода из строя безвозмездно переданных материальных средств, принимающая Сторона письменно уведомляет направляющую Сторону в рамках настоящего Соглашения.

Статья 5
Уполномоченные органы

1. Уполномоченными органами по реализации настоящего Соглашения являются:

от Правительства Республики Казахстан - Министерство обороны Республики Казахстан,

от Правительства Турецкой Республики - Генеральный штаб Турецкой Республики.

2. В случае изменения уполномоченных органов по реализации настоящего Соглашения, Стороны незамедлительно уведомляют друг друга по дипломатическим каналам.

Статья 6
Годовые планы реализации

1. В целях реализации настоящего Соглашения Стороны разрабатывают годовые планы реализации совместных мероприятий.

2. Годовые планы реализации содержат наименование, дату, место, финансовые аспекты, количество участников и другие детали осуществляемых мероприятий.

3. Уполномоченные органы Сторон ежегодно проводят переговоры в целях планирования и координации реализации мероприятий годовых планов реализации в формате встреч поочередно на территориях государств Сторон.

Статья 7
Безопасность информации и материальных средств

1. Стороны обеспечивают защиту информации, передаваемой или образованной в рамках настоящего Соглашения, в соответствии с национальными законодательствами государств Сторон.

2. Информация и материальные средства не разглашаются и не обмениваются (не передаются) третьей стороне без предварительного письменного согласия Стороны, их передавшей.

3. Информация, полученная в ходе реализации положений настоящего Соглашения, не используется одной из Сторон против интересов другой Стороны или любой третьей стороны.

4. Порядок обмена и защиты секретной информации, полученной или созданной в рамках реализации настоящего Соглашения, определяется отдельным международным договором между Сторонами.

Статья 8
Юрисдикция

1. Приглашенный персонал и их иждивенцы, а также обучаемые по приглашению подчиняются национальному законодательству и находятся под юрисдикцией принимающей Стороны в период их нахождения на территории государства принимающей Стороны, в том числе при их въезде, проживании и выезде. В случаях, когда применяется юрисдикция принимающей Стороны и содержание приговора предусматривает наказание, не предусмотренное законодательством направляющей Стороны, применяется тот вид наказания, который предусмотрен законодательствами государств обеих Сторон или приемлем для обеих Сторон.

2. В случае, если кто-либо из приглашенного персонала и их иждивенцев, а также обучаемых по приглашению задержан или арестован, принимающая Сторона незамедлительно уведомляет о случившемся направляющую Сторону.

3. В случае, если любой из приглашенного персонала и их иждивенцев, а также обучаемых по приглашению столкнется с официальным расследованием или судом на территории государства принимающей Стороны, ему гарантируются все предусмотренные национальным законодательством государства принимающей Стороны способы юридической защиты, которая должна быть не меньше защиты, предоставляемой гражданам принимающей Стороны.

4. Деятельность обучаемых по приглашению и приглашенного персонала может быть прекращена, если они нарушат законодательство принимающей Стороны.

5. Обучаемые по приглашению и приглашенный персонал должны выполнять дисциплинарные меры подразделений, штабов и институтов, в которые они направляются.

6. Дисциплинарные меры:

а) к обучаемым по приглашению применяются дисциплинарные меры в соответствии с национальным дисциплинарным законодательством принимающей Стороны;

б) к приглашенному персоналу применяются дисциплинарные меры в соответствии с национальным дисциплинарным законодательством направляющей Стороны.

7. Уполномоченные военные органы принимающей Стороны могут отдавать приказы приглашенному персоналу, находящемуся в их подчинении, в соответствии с потребностями службы.

8. Командный состав имеет полномочия применять дисциплинарные меры в отношении персонала направляющей Стороны согласно положениям своих соответствующих военных нормативно-правовых актов и дисциплинарного законодательства.

9. Приглашенный персонал, их иждивенцы или обучаемые по приглашению не должны принимать участие в любых политических акциях или проводить любые мероприятия, направленные против принимающей Стороны.

Статья 9
Возмещение убытков

1. Стороны не требуют возмещения убытков друг от друга за причиненный вред или гибель их персонала или за вред/ущерб, причиненные лицам, имуществу и окружающей среде в процессе осуществления деятельности в рамках настоящего Соглашения, кроме случаев, когда такой вред или ущерб являются результатом грубой халатности или умышленного нарушения.

2. Стороны совместно устанавливают/определяют, явились ли причиной такой ситуации грубая халатность или умышленное нарушение.

Статья 10
Административные вопросы

1. Приглашенный персонал и их иждивенцы, а также обучаемые по приглашению не обладают дипломатическими иммунитетами и привилегиями.

2. Приглашенный персонал и обучаемые по приглашению направляющей Стороны не привлекаются принимающей Стороной на мероприятия, не предусмотренные настоящим Соглашением, и не привлекаются к разрешению чрезвычайных или конфликтных ситуаций внутреннего и внешнего характера, возникающих на территории государства принимающей Стороны.

3. Обучаемые по приглашению и приглашенный персонал подчиняются тем же административным правилам, которые применяются по отношению к равным им лицам принимающей Стороны.

4. Военнослужащие направляющей Стороны имеют право носить их национальную военную форму, если иное не предусмотрено в других меморандумах о взаимопонимании, протоколах, подписанных в рамках настоящего Соглашения. Принимающая Сторона предоставляет необходимое снаряжение для осуществления деятельности в процессе реализации должностных обязанностей. При этом обучаемые по приглашению обязаны носить военную форму, предоставленную принимающей Стороной. Такие обучаемые по приглашению с целью распознавания могут носить военные знаки отличия, предоставленные направляющей Стороной.

5. Направляющая Сторона оставляет за собой право отозвать свой персонал в случае необходимости. Принимающая Сторона как можно скорее предпринимает необходимые административные меры для обеспечения возвращения персонала, в случае получения такого запроса направляющей Стороны.

6. Исключительные административные вопросы определяются в других меморандумах о взаимопонимании, протоколах, подписанных в рамках настоящего Соглашения.

7. Любой из приглашенного персонала и их иждивенцев, а также обучаемые по приглашению могут посещать офицерские клубы и военторги в рамках правил принимающей Стороны.

8. В случае гибели кого-либо/представителя из приглашенного персонала, их иждивенцев или обучаемого по приглашению, принимающая Сторона уведомляет о случившемся направляющую Сторону, транспортирует останки в ближайший международный аэропорт на территории своего государства и предпринимает другие необходимые меры, в том числе меры медицинской защиты, до тех пор, пока тело не будет перевезено.

9. Приглашенный персонал и их иждивенцы, а также обучаемые по приглашению избегают действий, которые могут нанести вред окружающей среде, уделяют предельное внимание предотвращению загрязнения окружающей среды и соблюдают правила принимающей Стороны.

10. Принимающая Сторона принимает окончательное решение по предоставлению транспортных услуг, необходимых для осуществления деятельности на территории государства принимающей Стороны на основе принципа взаимности, принимая во внимание свои возможности, за оплату/на бесплатной основе.

11. Подготовка и обучение осуществляются в соответствии с законодательством принимающей Стороны. Обучаемые по приглашению и приглашенный персонал, которые не могут продолжать подготовку или обучение в связи с неуспеваемостью, нарушением дисциплины, по медицинским показателям и другим причинам, должны быть исключены из подготовительных и образовательных учреждений в соответствии с применимыми процедурами, определенными законодательством принимающей Стороны. Если Стороны сочтут необходимым, при осуществлении подготовки, опасной для жизни и требующей специальных знаний (летная подготовка, упражнения по стрельбе и т.п.), могут быть заключены протоколы в рамках настоящего Соглашения.

12. Отбор приглашенного персонала и обучаемых по приглашению осуществляется направляющей Стороной в соответствии с критериями принимающей Стороны.

Статья 11
Медицинские услуги

1. Приглашенный персонал и обучаемые по приглашению должны иметь хорошее состояние здоровья для осуществления любой деятельности в рамках настоящего Соглашения. Принимающая Сторона может запросить медицинский отчет, отражающий их удовлетворительное медицинское состояние.

2. Стоимость обследования и услуг по лечению обучаемых по приглашению покрывается в соответствии с национальным законодательством принимающей Стороны. Страховые медицинские премии или расходы по лечению обучаемых по приглашению покрываются принимающей Стороной.

3. Скорая медицинская помощь и неотложное стоматологическое обслуживание приглашенного персонала и их иждивенцев предоставляются бесплатно принимающей Стороной. Стоимость медицинского обследования и услуг по лечению приглашенного персонала и их иждивенцев, кроме скорой медицинской помощи и неотложного стоматологического обслуживания, покрывается медицинским страховым полисом в соответствии с национальным законодательством принимающей Стороны.

4. Принимающая Сторона принимает решение о предоставлении страховых премий или платных медицинских услуг для приглашенного персонала и их иждивенцев на возмездной или безвозмездной основе. В случае принятия решения принимающей Стороной о предоставлении на возмездной основе, стоимость страховых премий или платных медицинских услуг для приглашенного персонала и их иждивенцев возмещается направляющей Стороной или приглашенным персоналом.

Статья 12
Финансовые вопросы

1. Направляющая Сторона несет ответственность за выплату довольствия/зарплат, проживание, питание, транспортировку, суточные и другие финансовые права приглашенного персонала, назначенного осуществлять сотрудничество в рамках настоящего Соглашения, если иное не согласовано Сторонами.

2. При этом, по запросу направляющей Стороны принимающая Сторона принимает решение о предоставлении нижепоименованных услуг и условий их предоставления приглашенному персоналу и обучаемым по приглашению, прибывшим для обучения и подготовки:

а) для обучаемых по приглашению:

(1) питание,

(2) проживание (в гостевом доме или ином объекте по усмотрению принимающей Стороны),

(3) стипендия (условия и размер определяются принимающей Стороной),

(4) оплата за подготовку и обучение (по полной, сниженной стоимости или бесплатно),

(5) вещевое довольствие (по нормам, установленным для равнозначных студентов принимающей Стороны),

(6) зарплата, выплачиваемая студентам шестого курса медицинских учебных заведений в период их интернатуры;

б) для приглашенного персонала:

(1) ежемесячное довольствие (условия и размеры определяются принимающей Стороной с учетом воинского звания офицеров курса и сержантов, размеры выплат гражданскому персоналу устанавливаются в соответствии с их статусом принимающей Стороной),

(2) оплата за подготовку и обучение (по полной, сниженной стоимости или бесплатно),

(3) вещевое довольствие (по нормам для равнозначных офицеров и сержантов принимающей Стороны, которая одевает только приглашенный персонал, проходящий обучение в подготовительных/образовательных учреждениях),

(4) отмена оплаты докторам, проходящим специальную подготовку.

3. Курсы турецкого языка в Турецкой Республике (если это возможно), и курсы казахского/русского языка в Республике Казахстан (если это возможно) предоставляются бесплатно. Подготовка, требующая больших затрат (как например летная подготовка, водолазная подготовка, подготовка в рамках системы аварийного спасания и т.п.), предоставляется по полной стоимости.

4. Обучаемые по приглашению и приглашенный персонал самостоятельно покрывают свои долги и долги их иждивенцев при окончательном выезде с территории государства принимающей Стороны.

В случае срочного выезда долги обучаемых по приглашению и приглашенного персонала и их иждивенцев должны быть оплачены направляющей Стороной в соответствии со счетами, предоставленными принимающей Стороной и утвержденными соответствующим уполномоченным органом.

5. Затраты на подготовку и обучение оплачиваются направляющей Стороной путем перечисления суммы в долларах США на банковский счет, определенный уполномоченным органом принимающей Стороны, в течение 60 дней после получения счетов-фактур по окончанию соответствующего периода обучения (стоимость месячной или более короткой подготовки оплачивается заранее).

6. Приглашенный персонал и их иждивенцы, а также обучаемые по приглашению соблюдают действующее налоговое законодательство принимающей Стороны в период их въезда, нахождения и выезда.

Статья 13
Таможенные и паспортные процедуры

1. Приглашенный персонал и их иждивенцы, а также обучаемые по приглашению соблюдают законодательство принимающей Стороны относительно пребывания и передвижения иностранцев на территории государства принимающей Стороны.

2. Приглашенный персонал и их иждивенцы, а также обучаемые по приглашению соблюдают таможенные и паспортные правила принимающей Стороны в период их въезда и выезда на территорию/из территории государства принимающей Стороны. При этом принимающая Сторона предоставляет все возможные административные льготы в пределах своего законодательства.

Статья 14
Воздушный транзит

Транзит воздушным судном военного имущества и военнослужащих Вооруженных Сил одной из Сторон над территорией государства другой Стороны осуществляется в соответствии с национальным законодательством государства транзита.

Статья 15
Обязательства Сторон,
вытекающие из других международных договоров

Положения настоящего Соглашения не влияют на права и обязательства Сторон, вытекающие из других международных договоров, участниками которых являются государства Сторон, и не используются против интересов, безопасности и территориальной целостности других государств.

Статья 16
Разрешение споров

Любой спор, возникающий при реализации или толковании настоящего Соглашения, разрешается путем консультаций и переговоров и не передается для рассмотрения в международный суд или любой третьей стороне.

Статья 17
Изменения и дополнения

По взаимному согласию Сторон в настоящее Соглашение могут быть внесены изменения и дополнения, являющиеся его неотъемлемыми частями, которые оформляются отдельными протоколами и вступают в силу в порядке, предусмотренном статьей 18 настоящего Соглашения.

Статья 18
Вступление в силу, срок действия и прекращение действия

1. Настоящее Соглашение вступает в силу на тридцатый день после получения по дипломатическим каналам последнего из письменных уведомлений Сторон о выполнении внутригосударственных процедур, необходимых для его вступления в силу.

2. Настоящее Соглашение заключается сроком на пять лет, по истечении которого будет автоматически продлеваться на последующие годичные периоды, если ни одна из Сторон не позднее, чем за 6 (шесть) месяцев до истечения текущего годичного периода письменно по дипломатическим каналам не уведомит другую Сторону о своем намерении не продлевать его действие. В этом случае Соглашение прекращает свое действие по истечению 90 дней со дня получения такого уведомления.

3. Прекращение действия настоящего Соглашения не влияет на реализуемые программы и мероприятия, начатые ранее в рамках настоящего Соглашения, кроме случаев, когда в отношении них существует иная договоренность между Сторонами.

4. С момента вступления в силу настоящего Соглашения Соглашение о сотрудничестве между Правительством Республики Казахстан и Правительством Турецкой Республики в области военной науки, техники и образования от 8 августа 1994 года и Соглашение между Правительством Республики Казахстан и Правительством Турецкой Республики о сотрудничестве в области военного образования от 23 февраля 1993 года прекращают действие. В случае прекращения действия данных соглашений, другие Соглашения, имеющие ссылку на них, остаются в силе.

Совершено в городе _____________ "___" _________ 20_____ года, в двух экземплярах, каждый на казахском, турецком, русском и английском языках, причем все тексты являются равно аутентичными. В случае расхождения между текстами, Стороны обращаются к тексту на английском языке.

За Правительство Республики Казахстан

За Правительство Турецкой Республики

Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Түркия Республикасының Үкіметі арасындағы әскери ынтымақтастық туралы келісімге қол қою туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2018 жылғы 12 қыркүйектегі № 558 қаулысы.

Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:

1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Түркия Республикасының Үкіметі арасындағы әскери ынтымақтастық туралы келісімнің жобасы мақұлдансын.

2. Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрі Нұрлан Байұзақұлы Ермекбаевқа Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Түркия Республикасының Үкіметі арасындағы әскери ынтымақтастық туралы келісімге қағидаттық сипаты жоқ өзгерістер мен толықтырулар енгізуге рұқсат бере отырып, Қазақстан Республикасының Үкіметі атынан қол қоюға өкілеттік берілсін.

3. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі

Б. Сағынтаев

	Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2018 жылғы 12 қыркүйектегі № 558 қаулысымен мақұлданған
	Жоба

Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Түркия Республикасының Үкіметі арасындағы әскери ынтымақтастық туралы келісім

Бұдан әрі "Тарап" немесе "Тараптар" деп аталатын Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Түркия Республикасының Үкіметі

өзінің Біріккен Ұлттар Ұйымы Жарғысының мақсаттары мен қағидаттарын ұстанатынын растай отырып,

екіжақты әскери ынтымақтастықты қолдау жөніндегі бірлескен күш-жігерді жүзеге асырудың маңыздылығын мойындай отырып,

Тараптардың әрқайсысының өзара құрметке, сенімге және мүдделерін ескеруге негізделген ұзақ мерзімді әскери ынтымақтастыққа ұмтыла отырып, төмендегілер туралы келісті:

1-бап

Мақсаты

Осы Келісімнің мақсаты Тараптар арасындағы тең құқықтық пен өзара тиімділік қағидаттары негізінде әскери ынтымақтастықты орнату және одан әрі дамыту болып табылады.

2-бап

Анықтамалар

Осы Келісімде пайдаланылатын анықтамалардың мынадай мағынасы бар:

1) жіберуші Тарап - осы Келісімді іске асыру мақсатында қабылдаушы Тарап мемлекетінің аумағына персоналды, материалдық құралдар мен техниканы жіберетін Тарап;

2) қабылдаушы Тарап - осы Келісімді іске асыру мақсатында мемлекетінің аумағында жіберуші Тараптың персоналы, материалдық құралдары мен техникасы орналастырылатын Тарап;

3) шақырылған персонал - осы Келісімді іске асыру мақсатында Тараптардың бірі екінші Тарап мемлекетінің аумағына жіберетін қарулы күштердің әскери қызметшілері немесе азаматтық персоналы;

4) шақыру бойынша білім алушы - жіберуші Тарап қабылдаушы Тараптың әскери оқу орындарына немесе жіберуші Тарап айқындаған, қабылдаушы Тараптың қарулы күштеріне тиесілі басқа да білім беру мекемелеріне жіберетін білім алушы;

5) асырауындағы адамдар - ерлі-зайыптылар және жіберуші Тарап мемлекетінің ұлттық заңнамасына сәйкес шақырылған персоналдың асырауында болатын балалары;

6) аға персонал - жіберуші Тарап мемлекетінің ұлттық заңнамасына сәйкес тағайындалатын, осы Келісімге сәйкес жіберілген әскери/азаматтық топтың қызметін үйлестіруге уәкілеттік берілген шақырылған персоналдың ішіндегі үлкені;

7) грант - игіліктерді немесе көрсетілетін қызметтерді сыйға тарту не беру не орнына ақы төлеуді талап етпей ұсыну;

8) көрсетілетін қызметтер - Тараптар арасындағы келісімге негізделген дайындықты, техникалық деректерді, техникалық қызмет көрсетуді және жөндеуді, құтқару жұмыстарын (төтенше оқиғалар болған жағдайда), консультацияларды, қару-жарақтың және әскери техниканың әр алуан түрлерін, құрылыс жайлар мен жер учаскелерін ұсыну;

9) материалдық-техникалық және тылдық қамтамасыз ету - материалдық қамтамасыз ету мен көрсетілетін қызметтерді сату, сыйға тарту, беру, ұсыну және алмасу.

3-бап

Әскери ынтымақтастық салалары

Тараптар арасындағы ынтымақтастық мынадай салаларды қамтиды:

1. Әскери даярлық және оқыту:

1) әскери оқу орындарында, даярлау және оқыту орталықтарында, қабылдаушы Тарап айқындаған басқа да білім беру мекемелерінде даярлау, оқыту және курстар;

2) бөлімшелерде, штабтар мен мекемелерде жұмыстан қол үздірмей даярлау;

3) білім беру және даярлау мекемелері арасында шақыру/шақырылған персонал бойынша білім алушылармен өзара/біржақты алмасу немесе консультативтік көрсетілетін қызметтерді ұсыну;

4) даярлықты және оқытуды жетілдіру мақсатында өзара сапарлар және біліммен алмасу.

2. Бірлескен оқу-жаттығулар мен даярлық.

3. Қорғаныс өнеркәсібі.

4. Қарулы Күштер арасындағы сапарлар.

5. Әскери барлау.

6. Материалдық-техникалық және тылдық қамтамасыз ету және гранттар

беру.

7. Әскери медицина және денсаулық сақтау қызметтері.

8. Байланыс, электроника, ақпараттық жүйелер және киберқауіпсіздік.

9. Бітімгершілік операциялар, гуманитарлық көмек.

10. Әскери заңнама жүйелері.

11. Картография, гидрография, топогеодезиялық және навигациялық қамтамасыз ету.

12. Қоршаған ортаны сақтау және қорғау.

13. Ядролық, радиациялық, химиялық және биологиялық қорғау.

14. Гидрометрология.

15. Әскери персоналмен және бөлімшелермен алмасу.

16. Әскери ғылыми және техникалық зерттеулер.

17. Әлеуметтік, спорттық және мәдени іс-шаралар.

18. Миналардан және қолдан жасалған жарылғыш құрылғылардан қорғау.

19. Дүлей зілзала кезінде көмек көрсету жөніндегі операциялар.

20. Әскери тарих, архивтер, жарияланымдар мен музейлер.

21. Адам құқықтары мен әскери қызметшілерді әлеуметтік қамсыздандыру саласындағы ақпарат және тәжірибе алмасу.

Тараптар әскери ынтымақтастықтың жекелеген салаларын іске асыру мақсатында жекелеген халықаралық шарттар жасай алады.

4-бап

Ынтымақтастық нысандары

1. Тараптар ынтымақтастықты мынадай:

1) қорғаныс министрлерінің, бас штабтар бастықтарының және олардың орынбасарларының немесе Тараптар уәкілеттік берген басқа да ресми тұлғалардың кездесулері мен сапарлары;

2) ынтымақтастықтың әртүрлі салалары бойынша екі Тараптың сарапшылары арасында тәжірибе және ақпарат алмасу;

3) әскери бөлімшелерде, штабтарда және мекемелерде тегін негізде жеңілдетілген немесе толық бағасы бойынша даярлықты, оқыту мен курстарды ұйымдастыру;

4) ұқсас әскери мекемелер арасындағы ынтымақтастық;

5) бірлескен пікірталастарды, консультациялар мен кездесулерді ұйымдастыру, сондай-ақ курстарға, симпозиумдар мен конференцияларға қатысу;

6) әскери оқу-жаттығуларға, оның ішінде оқ ату бойынша оқу-жаттығуларға қатысу; осындай оқу-жаттығуларға байқаушылар ретінде қатысу, бірлескен оқу-жаттығуларды ұйымдастыру;

7) даярлық бойынша ақпарат және материалдар алмасу;

8) грант негізінде немесе ақы төлеуге айырбастаумен өзара материалдық-техникалық және тылдық қамтамасыз етуді ұсыну және әскери мүлікпен, материалдық құралдармен және көрсетілетін қызметтермен алмасу;

9) білім беру жобаларына, жұмыстан қол үздірмей даярлауға, біліктілігін арттыру курстарына қатысу нысандарында жүзеге асырады.

2. Өтеусіз берілген материалдық құралдар істен шыққан жағдайда қабылдаушы Тарап осы Келісім шеңберінде жіберуші Тарапты жазбаша хабардар етеді.

5-бап

Уәкілетті органдар

1. Осы Келісімді іске асыру жөніндегі уәкілетті органдар:

Қазақстан Республикасының Үкіметінен - Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрлігі,

Түркия Республикасының Үкіметінен - Түркия Республикасының Бас штабы болып табылады.

2. Осы Келісімді іске асыру жөніндегі уәкілетті органдар өзгерген жағдайда Тараптар бір-бірін дипломатиялық арналар арқылы дереу хабардар етеді.

6-бап

Жылдық іске асыру жоспарлары

1. Осы Келісімді іске асыру мақсатында Тараптар бірлескен іс-шаралардың Жылдық іске асыру жоспарларын әзірлейді.

2. Жылдық іске асыру жоспарлары жүзеге асырылатын іс-шаралардың атауын, күнін, орнын, қаржылық аспектілерін, қатысушыларының санын және басқа да бөліктерін қамтиды.

3. Тараптардың уәкілетті органдары Тараптар мемлекеттерінің аумақтарында кезектесіп кездесулер өткізу форматында Жылдық іске асыру жоспарларының іс-шараларын жоспарлау және іске асыруды үйлестіру мақсатында жыл сайын келіссөздер өткізеді.

7-бап

Ақпарат және материалдық құралдар қауіпсіздігі

1. Тараптар осы Келісім шеңберінде берілетін немесе жасалған ақпаратты Тараптар мемлекеттерінің ұлттық заңнамаларына сәйкес қорғауды қамтамасыз етеді.

2. Ақпарат пен материалдық құралдар оларды берген Тараптың алдын ала жазбаша келісімінсіз жария етілмейді және үшінші тараппен алмасылмайды (үшінші Тарапқа берілмейді).

3. Осы Келісімнің ережелерін іске асыру барысында алынған ақпаратты Тараптардың бірі екінші Тараптың немесе кез келген үшінші тараптың мүддесіне қарсы қолданбайды.

4. Осы Келісімді іске асыру шеңберінде алынған немесе жасалған құпия ақпаратпен алмасу және оны қорғау тәртібі Тараптар арасындағы жекелеген халықаралық шартта айқындалады.

8-бап

Юрисдикция

1. Шақырылған персонал және олардың асырауындағы адамдар, сондай-ақ шақыру бойынша білім алушылар қабылдаушы Тарап мемлекетінің аумағында болған кезеңде, оның ішінде олар кірген, тұрған және шыққан кезде қабылдаушы Тараптың ұлттық заңнамасына бағынады және оның юрисдикциясында болады. Қабылдаушы Тараптың юрисдикция қолданылған және үкімнің мазмұны жіберуші Тараптың заңнамасында көзделмеген жазаны көздеген жағдайларда, екі Тарап мемлекеттерінің заңнамаларында көзделген немесе екі Тарап үшін қолайлы жаза түрі қолданылады.

2. Егер шақырылған персоналдың және олардың асырауындағы адамдардың, сондай-ақ шақыру бойынша білім алушылардың бірі ұсталған немесе тұтқындалған жағдайда, қабылдаушы Тарап жіберуші Тарапты болған жағдай туралы дереу хабардар етеді.

3. Егер шақырылған персоналдың және олардың асырауындағы

адамдардың, сондай-ақ шақыру бойынша білім алушылардың кез келгені қабылдаушы Тарап мемлекетінің аумағында ресми тергеп-тексеруге немесе сотқа тап болған жағдайда, оған қабылдаушы Тарап мемлекетінің ұлттық заңнамасында көзделген, қабылдаушы Тараптың азаматтарына ұсынылатын қорғаудан кем болмауға тиіс барлық заңдық қорғау тәсілдеріне кепілдік беріледі.

4. Егер шақыру бойынша білім алушылар және шақырылған персонал қабылдаушы Тараптың заңнамасын бұзса, олардың қызметі тоқтатылуы мүмкін.

5. ІІІақыру бойынша білім алушылар және шақырылған персонал өздері жіберілетін бөлімшелердің, штабтар мен институттардың тәртіптік шараларын орындауға тиіс.

6. Тәртіптік шаралар:

а) шақыру бойынша білім алушыларға қабылдаушы Тараптың ұлттық тәртіптік заңнамасына сәйкес тәртіптік шаралар қолданылады;

б) шақырылған персоналға жіберуші Тараптың ұлттық тәртіптік заңнамасына сәйкес тәртіптік шаралар қолданылады.

7. Қабылдаушы Тараптың уәкілетті әскери органдары өздерінің бағынысындағы шақырылған персоналға қызмет қажеттіліктеріне сәйкес бұйрықтар бере алады.

8. Командалық құрамның жіберуші Тараптың персоналына қатысты өзінің тиісті әскери нормативтік құқықтық актілері мен тәртіптік заңнаманың ережелеріне сәйкес тәртіптік шаралар қолдануға өкілеттілігі бар.

9. Шақырылған персонал, олардың асырауындағылар немесе шақыру бойынша білім алушылар қабылдаушы Тарапқа қарсы бағытталған кез келген саяси акцияларға қатыспауға немесе кез келген іс-шаралар өткізбеуге тиіс.

9-бап

Шығындарды өтеу

1. Тараптар зиян немесе залал өрескел салғырттықтың немесе қасақана бұзушылықтың салдары болып табылған жағдайлардан басқа, осы Келісім шеңберінде қызметті жүзеге асыру процесінде келтірілген зиян немесе өз персоналының қаза тапқаны немесе адамдарға, мүлікке және қоршаған ортаға келтірілген мұндай зиян/залал үшін бір-бірінен шығындарды өтеуді талап етпейді.

2. Тараптар осындай жағдайдың себебі өрескел салғырттық немесе қасақана бұзушылық болып табылғанын не табылмағанын бірлесіп белгілейді/айқындайды.

10-бап

Әкімшілік мәселелер

1. Шақырылған персоналдың және олардың асырауындағы адамдардың, сондай-ақ шақыру бойынша білім алушылардың дипломатиялық иммунитеттері мен артықшылықтары болмайды.

2. Жіберуші тараптың шақырылған персоналын және шақыру бойынша білім алушыларын қабылдаушы Тарап осы Келісімде көзделмеген іс-шараларға тартпайды және олар қабылдаушы Тарап мемлекетінің аумағында туындайтын ішкі және сыртқы сипаттағы төтенше немесе жанжалды жағдайларды шешуге тартылмайды.

3. Шақыру бойынша білім алушылар және шақырылған персонал қабылдаушы Тараптың оларға тең адамдарына қатысты қолданылатын әкімшілік қағидаларға бағынады.

4. Егер осы Келісім шеңберінде қол қойылған басқа да өзара түсіністік туралы меморандумдарда, хаттамаларда өзгеше көзделмесе, жіберуші Тараптың әскери қызметшілері өздерінің ұлттық әскери киім нысанын киіп жүруге құқылы. Қабылдаушы Тарап лауазымдық міндеттерді іске асыру процесінде қызметті жүзеге асыру үшін қажетті жабдықтар ұсынады. Бүл ретте шақыру бойынша білім алушылар қабылдаушы Тарап ұсынған әскери киім нысанын киіп жүруге міндетті. Шақыру бойынша мұндай білім алушылар ажыратып-тану мақсатында жіберуші Тарап ұсынған әскери айырым белгілерін тағып жүре алады.

5. Жіберуші Тарап қажет болған жағдайда өз персоналын кері шақырып алу құқығын езіне қалдырады. Қабылдаушы Тарап жіберуші Тараптың мұндай сұрау салуды алған жағдайда персоналдың қайтуын қамтамасыз ету үшін қажетті әкімшілік шараларды мүмкіндігінше тезірек қабылдайды.

6. Ерекше әкімшілік мәселелер осы Келісім шеңберінде қол қойылған басқа да өзара түсіністік туралы меморандумдарда, хаттамаларда айқындалады.

7. Шақырылған персонал кез келгені және олардың асырауындағы адамдар, сондай-ақ шақыру бойынша білім алушылар қабылдаушы Тараптың қағидалары шеңберінде офицерлер клубтары мен әскери сауда орындарына бара алады.

8. Шақырылған персоналдың, олардың асырауындағы адамдардың немесе шақыру бойынша білім алушылардың біреуі/өкілі қаза тапқан жағдайда қабылдаушы Тарап жіберуші Тарапты болған оқиға туралы хабардар етеді, сүйектерді өз мемлекетінің аумағына жақын халықаралық әуежайға тасымалдайды және дене жеткізілгенге дейін барлық қажетті шараларды, оның ішінде медициналық қорғау шараларын қабылдайды.

9. Шақырылған персонал және олардың асырауындағы адамдар, сондай-ақ шақыру бойынша білім алушылар қоршаған ортаға зиян келтіруі мүмкін іс-қимылдардан аулақ болады, қоршаған ортаның ластануына жол бермеуге барынша назар аударады және қабылдаушы Тараптың қағидаларын сақтайды.

10. Қабылдаушы Тарап ақыға/тегін негізде езінің мүмкіндіктерін назарға ала отырып, өзаралық қағидат негізінде қабылдаушы Тарап мемлекетінің аумағында кызметін жүзеге асыру үшін қажетті көлік қызметтерін ұсыну бойынша түпкілікті шешім қабылдайды.

11. Даярлық және оқыту қабылдаушы Тараптың заңнамасына сәйкес жүзеге асырылады. Үлгермеушілігіне, тәртіп бұзуына байланысты, медициналық көрсеткіштер бойынша және басқа да себептермен даярлықты немесе оқуды жалғастыра алмайтын шақыру бойынша білім алушылар мен шақырылған персонал қабылдаушы Тараптың заңнамасында айқындалып қолданылатын рәсімдерге сәйкес даярлау және білім беру мекемелерінен шығарылуға тиіс. Егер Тараптар даярлықты жүзеге асыру кезінде өмір үшін қауіпті және арнайы білімді (ұшу даярлығы, оқ ату бойынша жаттығулар және т.б.) талап етуді қажет деп санаса, осы Келісім шеңберінде хаттамалар жасалуы мүмкін.

12. Шақырылған персоналды және шақыру бойынша білім алушыларды іріктеуді жіберуші Тарап қабылдаушы Тараптың өлшемшарттарына сәйкес жүзеге асырады.

11-бап

Медициналық қызметтер

1. Шақырылған персоналдың және шақыру бойынша білім алушылардың осы Келісім шеңберінде кез келген қызметті жүзеге асыру үшін денсаулық жағдайы жақсы болуға тиіс. Қабылдаушы Тарап олардың қанағаттанарлық медициналық жай-күйін көрсететін медициналық есепті сұрата алады.

2. Шақыру бойынша білім алушылардың зерттеп-қаралуының және емделуі бойынша көрсетілетін қызметтердің құны қабылдаушы Тараптың ұлттық заңнамасына сәйкес жабылады. Шақыру бойынша білім алушылардың емделуі бойынша сақтандыру медициналық сыйақыларын немесе шығыстарын кабылдаушы Тарап жабады.

3. Шақырылған персоналға және олардың асырауындағы адамдарға жедел медициналық көмек пен шұғыл стоматологиялық қызмет көрсетуді қабылдаушы Тарап тегін ұсынады. Шақырылған персоналға және олардың асырауындағы адамдарға жедел медициналық көмек пен шұғыл стоматологиялық қызмет көрсетуден басқа, медициналық зерттеп-қарау және емделу бойынша көрсетілетін қызметтер кұны қабылдаушы Тараптың ұлттық заңнамасына сәйкес медициналық сақтандыру полисімен жабылады.

4. Қабылдаушы Тарап шақырылған персонал және олардың асырауындағы адамдар үшін сақтандыру сыйақыларын немесе ақылы медициналық қызметтерді өтеулі немесе өтеусіз негізде ұсыну туралы шешім қабылдайды. Қабылдаушы Тарап өтеулі негізде ұсыну туралы шешім қабылдаған жағдайда шақырылған персонал және олардың асырауындағы адамдар үшін сақтандыру сыйақыларының немесе ақылы медициналық қызметтер құнын жіберуші Тарап немесе шақырылған персонал өтейді.

12-бап

Қаржылық мәселелер

1. Егер Тараптар өзгеше келіспесе, жіберуші Тарап осы Келісім шеңберінде ынтымақтастықты жүзеге асыруға тағайындалған шақырылған персоналға жабдықталым/жалақы, тұруын, тамақтануын, оны тасымалдауды, тәулікақы төлеуге және тағы басқа да қаржылық құқықтарына жауапты болады.

2. Бұл ретте қабылдаушы Тарап жіберуші Тараптың сұрау салуы бойынша оқу және даярлық үшін келген шақырылған персоналға және шақыру бойынша білім алушыларға төменде аталған қызметтерді ұсыну және оларды ұсыну шарттары туралы шешім қабылдайды:

а) шақыру бойынша білім алушылар үшін:

(1) тамақтану,

(2) тұру (қонақ үйде немесе қабылдаушы Тараптың қалауы бойынша өзге де объектіде),

(3) стипендия (шарттары мен мөлшерін қабылдаушы Тарап айқындайды),

(4) даярлық және оқу үшін ақы төлеу (толық, төмендетілген құны бойынша немесе тегін),

(5) киім-кешек жабдығы (қабылдаушы Тараптың бірдей студенттері үшін белгіленген нормалар бойынша),

(6) интернатура кезеңінде медициналық оқу орындарының алтыншы курс студенттеріне төленетін жалақы;

б) шақырылған персонал үшін:

(1) ай сайынғы жабдықталым (шарттары мен мөлшерін курс офицерлері мен сержанттарының әскери атақтарын ескере отырып, қабылдаушы Тарап айқындайды. Азаматтық персоналға төлейтін төлем мөлшерін олардың мәртебесіне сәйкес қабылдаушы Тарап белгілейді),

(2) даярлық және оқу үшін ақы төлеу (толық, төмендетілген құны бойынша немесе тегін),

(3) киім-кешек жабдығы (даярлау/білім беру мекемелерінде оқудан өтетін шақырылған персоналға киінетін қабылдаушы Тараптың бірдей офицерлері мен сержанттарына арналған нормалар бойынша),

(4) арнайы даярлықтан өтетін дәрігерлерге төлемді тоқтату.

3. Түркия Республикасында түрік тілі курстары (егер бұл мүмкін болса) және Қазақстан Республикасында қазақ/орыс тілдері курстары (егер бүл мүмкін болса) тегін ұсынылады. Көп шығынды талап ететін даярлық (мысалы, ұшу даярлығы, сүңгуірлер даярлығы, авариялық құтқару жүйесі шеңберіндегі даярлық және т.б.) толық құны бойынша ұсынылады.

4. Шақыру бойынша білім алушылар және шақырылған персонал қабылдаушы Тарап мемлекетінің аумағынан түпкілікті кеткен кезде өзінің борыштарын және өзінің асырауындағы адамдардың борыштарын дербес жабады. Шұғыл кеткен жағдайда шақыру бойынша білім алушылар мен шақырылған персоналдың және олардың асырауындағы адамдардың борыштарын қабылдаушы Тарап ұсынған және тиісті уәкілетті орган бекіткен шоттарға сәйкес жіберуші Тарап төлеуге тиіс.

5. Даярлау және оқыту шығындарын тиісті оқыту кезеңі аяқталысымен шот-фактураларды алғаннан кейін 60 күн ішінде қабылдаушы Тараптың уәкілетті органы айқындаған банк шотына соманы АҚШ долларымен аудару арқылы жіберуші Тарап төлейді (айлық немесе одан қысқа даярлық құны алдын ала төленеді).

6. Шақырылған персонал және олардың асырауындағы адамдар, сондай-ақ шақыру бойынша білім алушылар өздері кірген, болған және кеткен кезеңінде қабылдаушы Тараптың қолданыстағы салық заңнамасын сақтайды.

13-бап

Кедендік және паспорттық рәсімдер

1. Шақырылған персонал және олардың асырауындағы адамдар, сондай-ақ шақыру бойынша білім алушылар қабылдаушы Тарап мемлекетінің аумағында шетелдіктердің болуына және қозғалысына қатысты қабылдаушы Тараптың заңнамасын сақтайды.

2. Шақырылған персонал және олардың асырауындағы адамдар, сондай-ақ шақыру бойынша білім алушылар қабылдаушы Тарап мемлекетінің аумағына/аумағынан келуі және кетуі кезеңінде қабылдаушы Тараптың кедендік және паспорттық қағидаларын сақтайды. Бұл ретте қабылдаушы Тарап өз заңнамасы шегінде барлық мүмкін болатын әкімшілік жеңілдіктерді ұсынады.

14-бап

Әуе транзиті

Тараптардың бірінің Қарулы Күштерінің әскери мүлкі мен әскери қызметшілерінің екінші Тарап мемлекетінің аумағы үстінен әуе кемесімен транзиті транзит мемлекетінің ұлттық заңнамасына сәйкес жүзеге асырылады.

15-бап

Тараптардың басқа халықаралық шарттардан туындайтын міндеттемелері

Осы Келісімнің ережелері Тараптар мемлекеттері қатысушысы болып табылатын басқа халықаралық шарттардан туындайтын Тараптардың құқықтары мен міндеттемелеріне әсер етпейді және басқа мемлекеттердің мүдделеріне, қауіпсіздігі мен аумақтық тұтастығына қарсы қолданылмайды.

16-бап

Дауларды шешу

Осы Келісімді іске асыру немесе түсіндіру бойынша туындайтын кез келген дау консультациялар мен келіссөздер жолымен шешіледі және қарау үшін халықаралық сотқа немесе кез келген үшінші тарапқа берілмейді.

17-бап

Өзгерістер және толықтырулар

Осы Келісімге Тараптардың өзара келісуі бойынша оның ажырамас бөлігі болып табылатын, жекелеген хаттамалармен рәсімделетін және осы Келісімнің 18-бабында көзделген тәртіппен күшіне енетін өзгерістер мен толықтырулар енгізілуі мүмкін.

18-бап

Күшіне ену, қолданылу мерзімі және қолданысын тоқтату

1. Осы Келісім Тараптардың оның күшіне енуі үшін қажетті мемлекетішілік рәсімдерді орындағаны туралы соңғы жазбаша хабарламаларын дипломатиялық арналар арқылы алғаннан кейін отызыншы күні күшіне енеді.

2. Осы Келісім бес жыл мерзімге жасалады, ол аяқталғаннан кейін, егер Тараптардың бір де біреуі ағымдағы бір жылдық мерзім өткенге дейін 6 (алты) ай бұрын өзінің оның қолданысын ұзартпау ниеті туралы екінші Тарапқа дипломатиялық арналар арқылы жазбаша хабарламаса, кейінгі бір жылдық мерзімдерге автоматты түрде ұзартылады. Бұл жағдайда Келісім осындай хабарлама алынған күннен бастап 90 күн өткен соң өз қолданысын тоқтатады.

3. Осы Келісімнің қолданысын тоқтату осы Келісім шеңберінде бұрын басталған, іске асырылып жатқан бағдарламалар мен іс-шараларға, оларға қатысты Тараптар арасында өзге уағдаластықтар болған жағдайларды қоспағанда, эсер етпейді.

4. Осы Келісім күшіне енген кезден бастап 1994 жылғы 8 тамыздағы Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Түрік Республикасының Үкіметі арасындағы әскери ғылым, техника және білім беру саласындағы ынтымақтастық туралы келісім және 1993 жылғы 23 ақпандағы Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Түрік Республикасының Үкіметі арасындағы әскери білім саласындағы ынтымақтастық туралы келісім қолданысын тоқтатады. Осы келісімдердің қолданысы тоқтатылған жағдайда оларға сілтеме жасалған басқа келісімдер күшінде қалады.

20__ жылғы "___" __________________ ______________ қаласында, қазақ, түрік, орыс және ағылшын тілдерінде екі данада жасалды әрі барлық мәтіндер тең түпнұсқалы болып табылады. Мәтіндер арасында алшақтықтар болған жағдайда Тараптар ағылшын тіліндегі мәтінге жүгінеді.

Қазақстан Республикасының	Түркия Республикасының
Үкіметі үшін	Үкіметі үшін