Об утверждении Государственной программы по реализации языковой политики в Республике Казахстан на 2020-2025 годы

Постановление Правительства Республики Казахстан от 31 декабря 2019 года № 1045. Утратило силу постановлением Правительства Республики Казахстан от 16 октября 2023 года № 912.

      Сноска. Утратило силу постановлением Правительства РК от 16.10.2023 № 914.

      Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:

      1. Утвердить прилагаемую Государственную программу по реализации языковой политики в Республике Казахстан на 2020 − 2025 годы (далее – Программа).

      2. Центральным, местным исполнительным органам, государственным органам, непосредственно подчиненным и подотчетным Президенту Республики Казахстан (по согласованию), и иным организациям (по согласованию) принять меры по реализации Программы.

      3. Ответственным центральным, местным исполнительным органам, государственным органам, непосредственно подчиненным и подотчетным Президенту Республики Казахстан (по согласованию), и иным организациям (по согласованию) представлять информацию в соответствии с постановлением Правительства Республики Казахстан от 29 ноября 2017 года № 790 "Об утверждении Системы государственного планирования в Республике Казахстан".

      4. Контроль за исполнением настоящего постановления возложить на Министерство образования и науки Республики Казахстан.

      Сноска. Пункт 4 в редакции постановления Правительства РК от 09.02.2021 № 39 (вводится в действие с 01.01.2021).

      5. Настоящее постановление вводится в действие со дня его подписания и подлежит официальному опубликованию.

      Премьер-Министр
Республики Казахстан
А. Мамин

  Утверждена
постановлением Правительства
Республики Казахстан
от 31 декабря 2019 года № 1045

ГОСУДАРСТВЕННАЯ ПРОГРАММА
по реализации языковой политики в Республике Казахстан на 2020 – 2025 годы

1. Паспорт Программы

      Сноска. Паспорт Программы с изменением, внесенным постановлением Правительства РК от 09.02.2021 № 39 (вводится в действие с 01.01.2021).

Наименование Программы

Государственная программа по реализации языковой политики в Республике Казахстан на 2020-2025 годы

Основания для разработки

Программа разработана в соответствии со статьями 7, 93 Конституции Республики Казахстан; Законом Республики Казахстан от 11 июля 1997 года "О языках в Республике Казахстан"; Стратегическим планом развития Республики Казахстан до 2025 года, утвержденным Указом Президента Республики Казахстан от 15 февраля 2018 года № 636; Посланием Первого Президента Республики Казахстан – Лидера Нации Н.А. Назарбаева народу Казахстана от 14 декабря 2012 года "Стратегия "Казахстан-2050": новый политический курс состоявшегося государства" и программной статьей от 12 апреля 2017 года "Взгляд в будущее: модернизация общественного сознания"; Посланием Главы государства К.К.Токаева народу Казахстана "Конструктивный общественный диалог – основа стабильности и процветания Казахстана".

Государственный орган, ответственный за разработку Программы

Министерство образования и науки Республики Казахстан

Государственные органы, ответственные за реализацию Программы

Центральные государственные органы и местные исполнительные органы

Цель программы

Цель: ведение гармоничной языковой политики, направленной на модернизацию казахского языка на основе латинографического алфавита, дальнейшее повышение языковой культуры и развитие языкового капитала, обеспечивая полноценную деятельность казахского языка как государственного языка

Задачи Программы

1. Модернизация казахского языка на основе латинографического алфавита
1.1 Ортологическая кодификация казахского языка на основе латинографического алфавита.
1.2 Совершенствование, унификация и кодификация отраслевой терминосистемы казахского языка на основе латинографического алфавита.
1.3 Регулирование и стандартизация ономастического пространства на основе латинографического алфавита.
1.4 Реализация проекта "Национальный корпус казахского языка".
2. Усиление роли государственного языка как языка межэтнического общения
2.1 Расширение функций и повышение культуры использования казахского языка в области образования.
2.2 Повышение уровня владения казахским языком в организациях государственного и негосударственного сектора.
2.3 Совершенствование употребления казахского языка в области информатизации и коммуникации.
2.4 Регулирование функционирования государственного языка в области культуры, обслуживания населения, СМИ и бизнеса, повышение социального престижа.
2.5 Расширение применения казахского языка в международной коммуникации.
3. Развитие языкового капитала граждан Казахстана
3.1 Функционирование русского языка в коммуникативно-языковом пространстве.
3.2 Развитие языков этнических групп.
3.3 Приумножение лингвистического капитала казахстанцев.

Сроки реализации

2020-2025 годы

Целевые индикаторы

1) доля участников письменной коммуникации, использующих латинографический алфавит в: в 2022 году – 10%, в 2023 году – 20%, в 2024 году – 30%, в 2025 году – 50%;
2) доля населения, владеющего государственным языком: в 2020 году – 90,5%, в 2021 году – 91%, в 2022 году – 92%, в 2023 году – 93%, в 2024 году – 94%, 2025 году – 95%;
3) доля казахоязычного контента в государственных средствах массовой информации: в 2020 году – 74%, в 2021 году – 75%, в 2022 году – 76%, в 2023 году – 77%, в 2024 году – 78%, в 2025 – 79%;
4) доля населения, владеющего тремя языками (казахским, русским и английским): в 2020 году – 26%, в 2021 году – 27%, в 2022 году – 28%, в 2023 году – 29%, в 2024 году – 30%, в 2025 году – 31%

Источники и объемы финансирования

На реализацию Программы в 2020-2025 годах будут направлены средства республиканского и местных бюджетов, а также другие средства, не запрещенные законодательством Республики Казахстан. Общие затраты из государственного бюджета на реализацию Программы составляют 16 989,9 млн. тенге.
Объем финансирования Программы на 2020-2025 годы будет уточняться при формировании республиканского и местных бюджетов на соответствующие финансовые годы в соответствии с законодательством Республики Казахстан.

2. Введение

      Государственная программа по реализации языковой политики в Республике Казахстан на 2020-2025 годы (далее – Программа) разработана в соответствии со статьями 7, 93 Конституции Республики Казахстан; Законом Республики Казахстан от 11 июля 1997 года "О языках в Республике Казахстан"; Стратегическим планом развития Республики Казахстан до 2025 года, утвержденным Указом Президента Республики Казахстан от 15 февраля 2018 года № 636; Посланием Первого Президента Республики Казахстан – Лидера Нации Н.А. Назарбаева народу Казахстана от 14 декабря 2012 года "Стратегия "Казахстан-2050": новый политический курс состоявшегося государства" и программной статьей от 12 апреля 2017 года "Взгляд в будущее: модернизация общественного сознания"; Посланием Главы государства К.К.Токаева народу Казахстана "Конструктивный общественный диалог – основа стабильности и процветания Казахстана" от 2 сентября 2019 года.

      Указанные нормативные документы определяют основные цели и задачи настоящей Программы по вопросам, указанным ниже.

      В статье 3 Конституции Республики Казахстан определено: "Государственный язык в Республике Казахстан – казахский язык. Государство заботится о создании условий для изучения и развития языков народа Казахстана". Также в статье 93 говорится: "В целях реализации статьи 7 Конституции Правительство, местные представительные и исполнительные органы обязаны создать все необходимые организационные, материальные и технические условия для свободного и бесплатного овладения государственным языком всеми гражданами Республики Казахстан в соответствии со специальным законом". Эти положения Конституции являются главным основанием для разработки и реализации настоящей Программы.

      Основой для реализации первого направления Программы "Модернизация казахского языка на основе латинографического алфавита" и третьего направления "Развитие языкового капитала граждан Казахстана" являются задачи, указанные в пунктах 6.7 "Языковая модернизация" и 6.8 "Инициатива обеспечения доступа к лучшим мировым знаниям" Стратегического плана развития Республики Казахстан до 2025 года. Данными задачами Стратегического плана развития: будет обеспечен максимальный охват населения возможностями обучения иностранным языкам, в особенности английскому. Продолжится внедрение трехъязычия по опыту Назарбаев Интеллектуальных школ на всех уровнях образования. В рамках программы будет осуществлен поэтапный перевод казахского алфавита на латинскую графику. В рамках данной инициативы важно обеспечить синтез позитивных элементов лучшей мировой практики с существующими культурно-образовательными моделями и стандартами. Для этого лучшие книги по общественным и гуманитарным наукам будут переведены на казахский язык.

      Также все направления Программы, особенно первое направление, включающее задачи по модернизации казахского языка путем перехода казахского алфавита на латинскую графику, предусматривают выполнение поручения Первого Президента Республики Казахстан – Лидера Нации Н.А. Назарбаева, данного в программной статье "Взгляд в будущее: модернизация общественного сознания": "Необходимо начать работу для поэтапного перехода казахского языка на латиницу. Мы очень бережно и тактично подошли к этому вопросу. Здесь нужна спокойная поэтапность. И мы готовились к этому с осторожностью все годы Независимости".

      Программа предусматривает осуществление задач, обозначенных в Послании Главы государства К.К. Токаева от 2 сентября 2019 года народу Казахстана "Конструктивный общественный диалог – основа стабильности и процветания Казахстана". Глава государства отметил, что на основе конкретных мер необходимо создать условия для развития языка и культуры этнических групп страны и усилить роль казахского языка как языка межнационального общения.

      В этой связи, в Программе предусмотрены необходимые меры для полноценного функционирования государственного языка, имеющего глубокую историческую, культурную и психологическую базу, как языка межэтнического общения на территории Казахстана.

      Также Программа является основой создания благоприятных условий для развития языков и культуры этнических групп, в том числе приумножения лингвистического капитала граждан страны.

      Программа разработана с учетом текущей языковой ситуации, а также мнения и предложения экспертного сообщества, занимающегося вопросами языка, языкового строительства и языковой политики.

      При разработке Программы подробно проанализированы результаты реализации предыдущей программы – Государственной программы развития и функционирования языков в Республике Казахстан на 2011-2019 годы, изучен опыт свыше 20 зарубежных стран в области правового регулирования государственной языковой политики.

      Намеченные в Программе цели и задачи реализуются через План мероприятий, разрабатываемый уполномоченным государственным органом на весь период реализации Программы и утверждаемый постановлением Правительства Республики Казахстан.

      Все мероприятия, предусмотренные Программой, основаны на приоритетности развития государственного языка как важнейшего фактора общегосударственной и национальной идентичности и направлены на полноценное удовлетворение духовно-культурных и лингвистических потребностей граждан. Программа выстроена в строгом соответствии со статьей 7 Конституции и постановлением Конституционного Совета Республики Казахстан от 23 февраля 2007 года № 3.

      Эффективность реализации Программы будет обеспечена путем совершенствования необходимой нормативно-правовой базы и интеграции основных программных целей и задач в стратегические планы государственных органов, а также комплексными мерами, предусмотренными в рамках данной Программы.

      Система мероприятий Программы ориентирована в основном на взрослое население с частичным охватом граждан Республики Казахстан в дошкольных, школьных, средних специальных и высших учебных заведениях.

      Вместе с тем, для достижения практических результатов данных мероприятий необходимы совместные усилия всех государственных органов и хозяйствующих субъектов республики, в том числе национальных компаний и финансовых организаций.

      Программа предполагает следующее развитие отрасли:

      реализация мер по укреплению нормативной базы государственного языка и ее усовершенствование инструментальными методами (мотивация, поощрение и др.), расширение сферы использования в области науки и образования, экономики, финансов и управления, судопроизводства и законодательства, а также СМИ и интернет-пространстве;

      поддержка мер по исследованию грамматических, лексико-фразеологических, в том числе терминологических и ономастических ресурсов казахского языка, а также популяризации новых научно-лингвистических знаний посредством научной, научно-популярной литературы, интернет-ресурсов, онлайн учебников, ортологических и других пособий;

      реализация работ по расширению применения казахского языка на международных коммуникационных площадках и его преподаванию за рубежом;

      осуществление мер по формированию, организации, регулированию и развитию латинографического пространства казахского языка на отечественных и международных коммуникационных площадках;

      осуществление комплекса мер, направленных на укрепление статуса, расширение функционирования казахского языка как языка межэтнического общения на территории Казахстана;

      создание условий для сохранения языков этносов, формирующих языковое многообразие культуры Казахстана.

3. Анализ текущей ситуации

      Создание благоприятного социально-языкового пространства в Республике Казахстан налажено путем поэтапной реализации языковой политики.

      Целью Государственной программы развития и функционирования языков в Республике Казахстан на 2011-2019 годы было обеспечение полноценного функционирования государственного языка в качестве важного фактора укрепления национальной идентичности при сохранении языков всех этносов, проживающих в Казахстане.

      Итоги реализации данной Программы обеспечили дальнейшее развитие языкового строительства в Республике Казахстан:

      1) существенно расширена инфраструктура обучения государственному языку: организаций с казахским языком обучения и воспитания – 5644, школы-3798, центры обучения государственному языку – 90;

      2) активно осуществляется перевод делопроизводства на государственный язык (в государственных органах удельный вес исходящих документов на казахском языке составляет порядка 93%);

      3) реализовано 246 издательских проектов, среди которых 72 учебно-методических пособия, 49 книг для детей, 46 отраслевых словарей и 70 познавательных, научных, публицистических книг. Выпущен однотомный большой толковый словарь казахского языка "Қазақ сөздігі" и учебный комплекс "Даналық әліппесі", разработаный на инновационной основе;

      4) реализован ряд телепроектов: реалити-шоу, уроки по изучению казахского языка, анимационные фильмы и др.;

      5) разработана многоуровневая система оценки знания языка "Казтест" по аналогии IELTS (Великобритания) и TOEFL (Соединенные Штаты Америки).

      В рамках данной системы разработан и внедрен национальный стандарт, определяющий уровень владения казахским языком обучающегося. В национальном стандарте определен перечень должностей, профессий и специальностей, для которых установлены требования к уровню знания государственного языка. На основе национального стандарта разработана и внедрена типовая программа обучения казахскому языку взрослого населения, систематизированы процесс обучения языку и содержание методических пособий, разработан лексический минимум по каждому языковому уровню;

      6) разработана методология системы аккредитации государственных языковых центров;

      7) систематически оказывалась методическая и организационная поддержка для изучения родного языка представителями казахской диаспоры за рубежом, проведены традиционный малый курултай казахов Европы и фестиваль искусств, а также социологические и аналитические исследования по вопросам жизнедеятельности соотечественников за рубежом;

      8) постоянно обновляются интернет-ресурсы, созданные в целях развития казахоязычных интернет-ресурсов, контента (свыше 20 видов сервисов). Например, широкое применение получили портал "Тilalemi.kz", единая ономастическая база "Atau.kz", орфографическая база "Emle.kz", терминологическая база "Termincom.kz";

      9) в целях внедрения новых информационных технологий в процесс обучения государственному языку увеличилось количество курсов дистанционного обучения языкам;

      10) укреплена коммуникативная функция государственного языка, объем вещания в электронных СМИ на казахском языке в контенте государственных средств массовой информации (далее – СМИ), а также доля государственного языка в печатных СМИ более 73%;

      11) создана эффективная система государственной поддержки языков этносов, проживающих в Казахстане.

      Вместе с тем, в ходе реализации Государственной программы в этом периоде (2011-2019 гг.) определен ряд проблемных аспектов.

      Неравномерный уровень владения государственным языком в обществе.

      Невысокий уровень мотивации применения государственного языка в социально-коммуникативной среде.

      Решение проблемных вопросов в данном направлении связано, прежде всего, с расширением сфер активного применения государственного языка в области международных коммуникаций, туризма, законодательства, образования, семейного воспитания и досуга, а также его развития в сфере науки, медицины, торговли и новых технологий. Наряду с этим важными задачами являются повышение социального статуса государственного языка, популяризация государственного языка как духовно-культурной ценности.

      Показатели, запланированные Государственной программой развития и функционирования языков в Республике Казахстан на 2011-2019 годы, в 2018 году были успешно выполнены: целевые индикаторы – 100%; показатели эффективности – 83,3%; освоение выделенных средств по мероприятиям – 100%.

      Эффективное выполнение программы также можно оценить по результатам опроса общественного мнения относительно степени удовлетворенности языковой политикой в Казахстане: 45,3% респондентов считают, что это "правильная политика, полностью взвешенная, продуманная, формирующая национальное согласие". 28,6% респондентов считают, что "все правильно говорят, но существует несоответствие между словами и действиями". 13,0% респондентов считают, что "преобладает осознанная поддержка казахского языка, игнорирование других языков и оказание давления на них". 8,2% считают, что "в целях сохранения стабильности интересы казахского языка не учитываются". Лишь 2,9% респондентов не удовлетворены проводимой языковой политикой.

      Собранные данные показали, что сформированы общие благоприятные условия для проводимой языковой политики.

      В настоящее время в Казахстане существуют следующие языковые компетенции:

      казахоязычные;

      казахско-русское двуязычие;

      русскоязычные;

      этническо-казахское, этническо-русское двуязычие или этническо-русско-казахское трехъязычие;

      казахско-русско-английское трехъязычие.

      Текущая языковая ситуация в Казахстане характеризуется следующими социолингвистическими критериями:

      во-первых, растет количество населения, говорящего на казахском языке. По официальным данным, из числа тюркоязычного населения в Казахстане 95,5% узбеков, 93,7% уйгур, 92,7% кыргызов владеют казахским языком на уровне бытового общения, 12% - на высоком уровне. Среди представителей славянского этноса устную речь на казахском языке понимают 25% русских, 21,05% украинцев, 19% белорусов, 20,9% поляков, а также 24% представителей немецкой диаспоры. Среди указанных этносов доля тех, кто умеет читать и писать на казахском языке, составляет 2,9%.

      Указанные изменения требуют повышения качества функционирования государственного языка.

      во-вторых, усиление демографической базы государственного языка вызвало качественные изменения в общественном сознании. Сфера применения государственного языка расширяется как в области межэтнической, так и официальной коммуникации.

      Социально-политический параметр

      Наличие общественных инфраструктур, обеспечивающих полноценное функционирование языка (образовательные учреждения, периодические издания, центры обучения, телерадиокомпании, книгопечатание и т. д.)

      Социальная инфраструктура казахского языка на территории Республики Казахстан охватывает все сферы общественной жизни, все государственные учреждения ведут делопроизводство и обучают на государственном языке.

      Проблема. Однако качество продукции, информации, предлагаемой данными инфраструктурами на казахском языке, не всегда отвечает запросам общества. В частности, в системе управления, естественных и инженерно-технических науках и образовании, в дипломатических отношениях, в бизнесе и финансовом секторе сфера применения казахского языка требует расширения, качество – совершенствования.

      Реализация целевой языковой политики, проводимой по корпусному и статусному планированию языка

      Корпусное планирование. Создана научно-лингвистическая база государственного языка: разработаны и распространены ортологические труды, начаты работы по упорядочению терминологической системы, приняты меры по регулированию ономастического пространства. Так, в 2007 году впервые орфографический, орфоэпический, диалектологический и фразеологический словари, словарь синонимов, словарь эпитетов казахского языка распространены общим тиражом 100 тысяч экземпляров. Изданы 15-томный "Словарь казахского литературного языка" лингвокультурологического характера, содержащий 93 тысячи слов с иллюстративным материалом (2011г.), первый большой толковый словарь казахского языка "Қазақ сөздігі", содержащий 106 тысяч слов. На интернет-ресурсах доступны электронные версии 15-томного "Словаря казахского литературного языка" (ikitap.kz), "Қазақ сөздігі" (сайт Института языкознания имени Ахмета Байтурсынова). Кроме того, действуют портал "Tilalemi.kz", ономастическая база "Atau.kz", орфографическая база "Emle.kz", база "Тermincom.kz", трехъязычный сайт "Tilmedia.kz", сайт для детей "Balatili.kz", а также "Qujat.kz", на котором приведены формы и инструкции правильного заполнения документов на казахском языке для всех отраслей.

      Активизирована работа по регулированию ономастического пространства. Так, в 2018 году названия Качирского и Лебяжинского районов Павлодарской области были переименованы в Тереңкөл и Аққулы. Южно-Казахстанская область переименована в Туркестанскую область. В соответствии с закономерностями национального языка название Чингирлауского района Западно-Казахстанской области переименовано на Шыңғырлау. В Восточно-Казахстанской области Зыряновский район и город Зыряновск переименованы в район Алтай и город Алтай, соответственно.

      В целом, за годы независимости по всей республике было переименовано около 20 районов, городов, областей, около 1500 населенных пунктов, около 1 400 объектов (учреждений образования, культуры, спорта и др.), 85 железнодорожных станции, около 25000 ономастических наименований (улицы, проспекты, микрорайоны и др.).

      Проблема. Важно придерживаться принципов внедрения в национальную терминосистему активно используемых отраслевых заимствованных терминов, определить четкие закономерности и путь национального терминообразования, унифицировать национальную терминологическую систему путем утверждения терминов и пропаганды утвержденных терминов, стандартизировать национальную терминологическую систему посредством утверждения и популяризации новых терминов, а также переиздать ортологические труды, связанные с написанием терминов на основе латинографического алфавита, важно обеспечить их общедоступность.

      Важно изменить идеологически устаревшие ономастические названия, активизировать процесс присвоения названий географическим объектам на национальный лад. Необходимо координировать вопросы соответствия названия с функцией данного объекта, восстановления исторических вариантов географических объектов на трансграничных территориях и соблюдения единообразия в графических знаках названий.

      В статусном планировании проведен ряд мероприятий по расширению сферы функционирования государственного языка, усилению нормативной базы.

      Проблема. В некоторых сферах общества государственный язык не применяется на уровне, соответствующем своему нормативно-правовому статусу.

      В странах СНГ, в частности, в Азербайджане, Узбекистане, Латвии, Литве, Эстонии, Молдове, Армении и Грузии законодательно закреплен статус только государственного языка.

      Следовательно, для статусного планирования языка, реализуемого в языковой политике, необходимо совершенствовать действующее законодательство.

      Социально-демографический параметр

      1. Доля говорящих на казахском языке по сравнению с другими языковыми

      сообществами на территории республики

      Данные переписи населения 2009 года показали, что 74% населения понимают устную речь на казахском языке, 64,8% - свободно читают, 62% - свободно пишут. Результаты последних социологических исследований (2018г.) показали, что 2,7% представителей русской диаспоры, 9,4% представителей других этносов указали казахский язык в качестве родного. Таким образом, доля говорящих на казахском языке растет не только за счет казахского этноса, но и представителей других этносов.

      2. Доля говорящих на казахском языке в качестве родного

      Перепись населения 2009 года показала, что доля лиц, признающих казахский язык родным, составила 62,4% к общей численности населения страны, статистические данные за 2018 год показали, что доля казахов, указавших казахский язык как родной, составляет 95%.

      В 2017-2018 учебном году 66% учащихся общеобразовательных школ обучались в казахских школах, 65% студентов вузов - в казахских отделениях.

      Проблема. В молодежной среде снижается культура чтения, грамотность устной речи, уровень знания и употребления лексико-фразеологических образных словоупотреблений, этномаркированной лексики. В связи с этим, необходимо обогатить содержание научных и предметных курсов казахского языка системой новых знаний по орфоэпии, фразеологии, лингвокультурологии, стилистике, языковой и речевой культуре.

      3. Соотношение количества моноязычных, двуязычных и полиязычных личностей, характер и уровень

      По данным исследовательского института "Общественное мнение" в 2017 году доля населения, владеющего государственным языком, составила 83,1%, в 2018 году - 85,9%; доля населения, владеющего русским языком, составила 92,3%. За последние два года доля владеющих государственным языком увеличилась на 2,8%. Под влиянием трехъязычной (на казахском, русском и английском языках) образовательной политики общество активно осваивает английский язык. Доля населения республики, владеющего тремя языками на разных уровнях, составляет 24,1%.

      Проблема. В языковой среде преобладает русско-казахская двуязычность. На последующих местах распространились казахско-русское и этническо-русское двуязычие (представители других национальностей) и казахско-английское, русско-английское двуязычие. В связи с этим, для повышения функционирования казахского языка необходимо создать условия для широкого распространения казахско-русского и казахско-этнического двуязычия.

      Лингвистический параметр

      1. Наличие большого количества пользователей литературным языком

      В зависимости от уровня владения языком условно выделяют три группы носителей языка – элитарная (личность, употребляющая язык на высоком уровне во всех стилях, в устной и письменной формах), средняя (личность, владеющая разговорным стилем и одним или несколькими книжными стилями) и элементарная (личность, употребляющая язык только в разговорном стиле). Установлено, что в Казахстане 30% говорящих на казахском языке являются элементарными языковыми личностями, 61-62% – средними, а 8-9% – элитарными.

      2. Скорость распространения языковых инноваций

      Языковые инновации – изменения и нововведения в языке, сформированные в связи с условиями жизнедеятельности лингвокультурного сообщества. Инновации в казахском языке сформировались в связи c трансформациями в политической, экономической, правовой, социально-культурной жизни независимого государства и глобальным развитием IT-технологий. В связи с этим, необходима непрерывная работа по созданию неолексикографических трудов, которые будут объединять языковые инновации.

      3. Иммунитет сопротивления иноязычному влиянию

      К иммунитету сопротивления внешнему влиянию относятся:

      а) адаптация иноязычного влияния за счет собственных ресурсов (перевод, калькирование, нахождение эквивалентного варианта);

      б) изменение фонетического облика иноязычных заимствований, произношение в соответствии со звуковой системой национального языка и обозначение в письме в соответствии с правилами правописания национального языка.

      С этой точки зрения, во-первых, эффективна реализация мероприятий по пропаганде терминов, успешно переведенных на национальный язык. Во-вторых, необходимо пропагандировать казахскую письменность, новые орфографические правила, основанные на латинском алфавите, разъяснять и вводить в действие. Это приведет к формированию единой национальной письменности.

      4. Развитие отраслевой терминологии

      На сегодняшний день по сферам образования и производства издано более 270 терминологических словарей. По данным Института языкознания имени А.Байтурсынова с момента обретения независимости терминофонд на государственном языке составляет 330000 единиц, иноязычные безэквивалентные термины на казахском языке – 33479, термины, освоенные на основе национального языка, – 6317, комбинированные термины, созданные с использованием ресурсов национального языка и сохранением иноязычных элементов, – 293204.

      Проблема. Вышеприведенные данные показали, что освоенных терминов в несколько раз меньше по сравнению с неосвоенным и смешанным терминофондом. Следовательно, в этом направлении необходимо: а) создать корпус казахской терминологической лексики; б) повысить эффективность Республиканской терминологической комиссии.

      Социально-функциональный параметр

      1. В образовании

      В системе дошкольного образования растет количество организаций с государственным языком обучения. В 2016 году количество воспитанников детских садов на государственном языке составило 593 758 человек. Это составляет 73,6 % от общего количества детей в детских садах республики.

      В Казахстане по данным на 2018 год функционируют 7393 общеобразовательных школ, из которых 3797 с казахским языком обучения, 1312 – русским, 2255 – казахско-русским, 12 – узбекским, 11 – уйгурским, 1 – таджикским языком обучения. В этих школах в 2018-2019 учебном году обучается всего 3050770 учащихся, из них более 2000000 обучаются на казахском, около 900000 на русском, остальные на других языках, то есть 66% от общего числа учащихся получают образование на казахском языке.

      В сфере технического и профессионального образования в 2018-2019 учебном году количество обучающихся на казахском языке увеличилось на 60% по сравнению с 1991 годом и составило 289589 студентов.

      Если в 1998-1999 учебном году в высших учебных заведениях на казахском языке обучалось 26,8% от общего количества студентов, то в 2018-2019 гг. на казахском языке обучается 83,0%. Растет также количество вузов, имеющих специальные отделения с английским языком обучения. Число обучающихся на английском языке составило 24,7 тысяч студентов. Это в 2,5 раза выше уровня 2009 года.

      Проблема. В целях бесплатного обучения взрослого населения государственному языку во всех регионах республики функционируют 90 государственных центров обучения языкам. Однако в некоторых регионах (г. Алматы, Атырауская, Мангыстауская, Западно-Казахстанская, Павлодарская области) нет государственных центров обучения языкам. В связи с этим, в процессе перехода на латинскую графику необходимо повысить потенциал центров и национальной системы тестирования "Казтест" для обучения преподавателей и населения.

      "Казтест" – отечественная система оценки уровня владения казахским языком гражданами Республики Казахстан и иностранными гражданами, осуществляющими различные виды деятельности на территории нашей страны. С 2011 по 2015 год по данной системе прошли тестирование 130000 человек, в 2016 году – 73732, в 2017 году – 74543, в 2018 году – 79389 человек.

      В связи с выполнением основных условий Болонского процесса в системе высшей школы Казахстана также сформировано многоязычное образование. В 2016 году по сравнению с 2012 годом количество вузов, предлагающих обучение на английском языке, увеличилось на 10 единиц. По сравнению с 2009 годом их количество увеличилось в 1,7 раза.

      За годы реализации программы "Болашақ" в лучших вузах мира подготовлены 136 человек по специальностям, связанным с филологией и лингвистикой.

      В целях реализации политики трехъязычия в настоящее время во всех старших группах детских садов одновременно изучается алфавит казахского, русского и английского языков. Однако как показал международный опыт, эффективными способами обучения английскому языку являются его внедрение в качестве языкового предмета с 9-12 лет и осуществление за счет увеличения количества часов и качества обучения. Вместе с тем, международная практика убеждает, что освоение других дисциплин на английском языке наиболее эффективно внедрять в вузах.

      2. В науке (естественно-научные, технические и социально-гуманитарные).

      Статистические данные показали, что доля научно-исследовательских работ, магистерских и докторских диссертаций, написанных на казахском языке, очень низкая.

      Проблема. Необходимо увеличить объем и повысить качество научной информации на казахском языке. В научном обороте труды ученых, результаты научных исследований, в том числе магистерские и докторские диссертации, особенно в области естественных и инженерно-технических наук почти не продуцируются на государственном языке. Государственный язык должен стать эффективным инструментом коммуникации в научной среде.

      3. В средствах массовой информации

      В 2018 году общее количество средств массовой информации в республике составило 3328, в том числе количество зарегистрированных газет и журналов – 2790 (1800 газет, 990 журналов), телеканалов – 128, радио – 70, информационных агентств (сайтов) – 181, периодических изданий – 159. Из них казахоязычные – 548, русскоязычные – 850, казахско-русскоязычные – 1160, на трех или более языках (в том числе на других языках) – 770.

      В 2014 году доля контента средств массовой информации на казахском языке составляла 55%, а в 2018 году возросла до 73%. В эфире государственных СМИ увеличилось количество новых телепроектов на государственном языке. Разработан и размещен на интернет-ресурсах цикл анимационных фильмов для обучения казахскому языку детей и общественности.

      Проблема. На сегодняшний день результаты проведенных социологических исследований по языковой политике показали, что несмотря на рост казахоязычных СМИ, количество их потребителей все еще низкое. Так, по данным проведенного в 2018 году социально-экспертного опроса установлено, что для получения информации из интернет-ресурсов 78,2% респондентов используют русский язык, 20,2% – казахский язык, несмотря на то, что около 90% респондентов говорят на казахском языке. При этом для получения зрителем, читателем, слушателем качественной информации необходимы меры по созданию и развитию интернет-контента, удовлетворяющего различные запросы потребителя, на разные тематики, в разных направлениях и форматах.

      4. В административном управлении

      По итогам 2018 года доля исходящих документов на государственном языке в общем документообороте государственных органов составила 93%. Однако их качество и количество приложений, оформленных на казахском языке, низкое. Результаты социологических исследований показали, что в административных и государственных органах управления лишь 7,9% респондентов "употребляют казахский язык", а 27,4% – "в большинстве случаев употребляют казахский язык".

      5. В судопроизводстве

      В настоящее время в судах республики количество рассматриваемых дел на казахском языке остается на низком уровне. Кроме того, существуют проблемы по привлечению квалифицированных переводчиков для участия в судебных процессах.

      Проблема. Эффективное судопроизводство повышает уровень доверия народа к власти. По результатам опроса в правоохранительных органах 8% населения ответили, что "употребляют только казахский язык", а 25,8% ответили, что "в большинстве случаев употребляют казахский язык". Эти показатели подтверждают, что в правоохранительной сфере казахский язык не используется на должном уровне.

      6. В информационных технологиях

      Казахский язык стал одним из основных языков мировых онлайн-платформ посредством его внедрения в переводческие сервисы "GoogleTranslate" и "Yandex Переводчик". Количество текстов в казахоязычном сегменте в системе Wikipedia превысило 200000 статей. Программные продукты компании Microsoft MS Office, Windows переведены на казахский язык. По данным "Интернет Ассоциации Казахстана" в настоящее время количество сайтов на казахском языке в Казнете составляет около 12% от общего количества казахстанских сайтов.

      Проблема. Искусственный интеллект на Вики-платформе до сих пор не используется на казахском языке. Казахский язык не включен в технологию озвучивания текста, преобразования голоса в текст. Хотя начаты работы по сбору казахоязычной информации в текстовом, аудио- и видеоформатах, они еще не доведены до национального уровня. Любой медиапродукт (книга, аудио или видео, анимация), изданный за счет государства, должен бесплатно размещаться на интернет-ресурсах. Для решения таких проблем крайне важно синхронизировать настоящую Программу с государственной программой "Цифровой Казахстан". Прежде всего, имеет особое значение реализация проекта Национального корпуса казахского языка, который осуществляется на основе совместной работы лингвистов и IT-программистов.

      Национально-культурный параметр

      1. В искусстве, театре, кино и эстраде

      В стране действуют 22 казахских, 12 русских, 3 смешанных, 1 корейский, 1 немецкий, 1 узбекский и 1 уйгурский театры. По данным Министерства культуры и спорта в 2018 году в репертуарах этих театров показаны 105 постановок на казахском языке, 78 на русском языке и 133 на других языках; на казахском языке снято 18 фильмов, на русском языке – 24 фильма.

      Проблема. Рост числа казахоязычных зрителей требует увеличения объема театральных постановок и кинопроизведений на казахском языке. Популяризация истории Казахстана и вклада казахского искусства и культуры в систему общечеловеческих ценностей способствует повышению имиджа Казахстана и статуса казахского языка не только внутри страны, но и за рубежом.

      2. В художественной, лексикографической, религиозной, деловой, учебной, терминологической и другой литературе

      В 2018 году Министерством культуры и спорта изданы и распространены 27 различных книг (научно-познавательных, учебно-методических, книг в жанре детской литературы), 25 из которых на казахском языке, каждая книга тиражом 2000 и 1000 экземпляров (всего 49000 экземпляров).

      Международная ассоциация по оценке образовательных достижений учащихся (IEA) PIRLS сообщила, что в результате международного исследования качества чтения и понимания текста, проведенного в 2016 году, Казахстан занял 27-е место из 50 стран-участниц.

      Проблема. Международные эксперты установили, что учащиеся в поисках необходимой информации и знаний чаще обращаются к интернет-ресурсам, нежели к печатным учебникам и книгам. Стало известно, что 37% казахстанских учащихся пользуются текстом в электронном формате, а 40% обращаются к интернету при выполнении домашнего задания. В связи с этим, электронные версии всей казахоязычной печатной продукции по возможности должны быть доступны и скачиваться бесплатно.

      3. В бизнесе (в экономическом дискурсе объектов производства товаров, малого, среднего и крупного бизнеса)

      Формирование контента экономической информации на казахском языке, повышение ее качества создадут благоприятные условия для развития конкурентоспособности национального предпринимательства. Это позволит привлечь к предпринимательской среде самозанятое население в сельской местности, увеличить предпринимательские инициативы, дать импульс развитию малого и среднего бизнеса, а также сформировать национальный бизнес.

      Проблема. При проведении тренинговых практик центром "Талдау" в рамках проекта "Бастау-Бизнес" Национальной палаты предпринимателей "Атамекен" были выявлены следующие проблемы, связанные с лингвистической компетенцией населения:

      низкий уровень функциональной грамотности населения, в том числе языковой компетенции;

      не развита система образования по вопросам ведения бизнеса, юридического сопровождения, финансовой грамотности и др. на территории Казахстана. Главная причина заключается в низком количестве и качестве информации по экономике, бизнесу и финансам на казахском языке;

      в связи с множеством терминов на иностранном языке создаются трудности в понимании новой экономической информации;

      низкий уровень владения государственным языком тренерами и спикерами.

      Для решения указанных проблем в этой программе должны быть охвачены системные меры, направленные на расширение функционирования государственного языка в сфере экономики, бизнеса, которые должны быть разработаны совместно с уполномоченным органом по реализации предпринимательской инициативы между бизнес сообществом и органами государственной власти Республики Казахстан.

      4. В банковской сфере финансового сектора

      В целях систематизации и усовершенствования терминов на государственном языке в банковской сфере в 2011 году создана отраслевая терминологическая рабочая группа, в результате работы которой на сегодняшний день утверждены 878 банковских терминов.

      По результатам опроса 2018 года 7,3% респондентов указали, что в банках говорят только "на казахском языке", 26,7% – "в большинстве случаев говорят на казахском языке". Однако, данные сведения не представляют полной информации об употреблении языка в указанной сфере.

      Международная практика, схожая с текущей языковой ситуацией в стране:

      Во-первых, в странах постсоветского пространства активно реализовывались изменения законодательной базы языковой политики. Так, страны Прибалтики, Грузия, Армения, Азербайджан, Узбекистан, Таджикистан изменили законы о языках, принятые при советской власти. Во многих странах знание государственного языка является обязательным для граждан: "Каждый гражданин Азербайджанской Республики обязан знать государственный язык" (Закон Азербайджанской Республики о государственном языке, ст. 1, п. 1.1), "Использование французского языка является обязательным для..." (Закон Франции № 94-665 об употреблении французского языка ("Закон Тубона", ст. 2). На основе международной практики выявлено, что существует два типа вопросов, служащих образцом для внедрения в практику Казахстаном: первое – требование и обязанность, а второе – установление ответственности в отношении языка.

      Во-вторых, во многих государствах употребление английского языка открывает новые возможности для национальных интересов в таких важных направлениях как экономическая интеграция, доступ к новым технологиям и др. Однако английский язык поддерживается лишь с точки зрения национального прагматизма.

      В Японии и Китае предусмотрен механизм преподавания английского языка на этапе завершения начального образования. В этих странах обучение иностранному языку не начинается в дошкольном возрасте. Все дисциплины преподаются на родном языке, а английскому языку обучают только в качестве языкового предмета.

      В-третьих, при усовершенствовании системы "Казтест" для оценки уровня владения казахским языком будет эффективным использование опыта систем IELTS в Великобритании и TOEFL в США. Например, в Великобритании для работы на определенной должности или обучения в учебном заведении любой человек должен подтвердить знание английского языка на требуемом уровне посредством вышеуказанных тестовых программ.

      Уникален опыт Российской Федерации в отношении языковой адаптации мигрантов. Здесь с 2015 года в соответствии с нормативами, установленными законодательством, для получения разрешения на проживание требуется наличие сертификата о владении русским языком и знании культуры.

      Гете Институт в Германии имеет филиалы в 80 странах мира. Гете Институт предоставляет многочисленные услуги тем, кто намерен начать свой бизнес в Германии, не разрешается открывать совместное предприятие или фирму без сертификата Гете-Института, подтверждающего владение немецким языком на среднем уровне.

      В-четвертых, предоставление владеющим государственным языком лицам преимуществ, установленных законом, позволит увеличить как количество изучающих, так и качество изучения языка. Например, в Эстонии знание эстонского языка на рынке труда является главным фактором для трудоустройства, а также расширения своего бизнеса. Лицам, владеющим эстонским языком, предоставляется больше возможностей для карьерного роста и получения более высокой заработной платы.

      Таким образом, всесторонний анализ реализованных пошаговых действий в сфере реализации языковой политики определяет следующее:

      1. Сильные стороны:

      1) укрепление демографической базы государственного языка (рост числа казахоязычных граждан);

      2) разработаны механизмы расширения применения языка в бизнесе, образовании, культуре, государственном секторе;

      3) развитие инфраструктуры поддержки языка (центры обучения, переводов и др.).

      2. Слабые стороны:

      1) низкий уровень культуры применения языка;

      2) недостаточный объем актуального контента на государственном языке;

      3) неравномерное распределение участников письменной коммуникации: много потребителей с разным уровнем владения, мало создателей контента;

      4) низкий статус казахского языка: чаще воспринимается как язык бытового общения, а не язык науки, бизнеса и профессиональных коммуникаций;

      5) слабая стандартизированность терминообразования (прямой перевод, заимствования).

      3. Возможности:

      1) развитая лексико-грамматическая структура, многообразие словообразовательных ресурсов казахского языка и высокая адаптивность населения в вопросах использования языка дает широкий потенциал к его модернизации;

      2) казахский язык может стать инструментом выражения национальной идентичности как для граждан Казахстана, так и для представителей наций, проживающих за рубежом.

      4. Угрозы

      1) низкий уровень языковой культуры населения может закрепить казахский язык в статусе языка "бытового" общения, препятствовать созданию актуального контента на казахском языке;

      2) политизация языковых вопросов может привести к расколу в обществе;

      3) низкий уровень статуса казахского языка ограничивает потенциал казахоязычного населения.

      Запланированные меры в рамках Программы будут способствовать решению обозначенных проблем.

4. Цели, задачи, целевые индикаторы и показатели результатов реализации Программы

      Цели Программы – Ведение гармоничной языковой политики, обеспечивающей полноценное функционирование казахского языка как государственного и направленной на модернизацию казахского языка на основе нового латинографического алфавита, дальнейшее повышение языковой культуры, а также развитие языкового капитала граждан Казахстана.

      Достижение цели Программы будет измеряться следующими целевыми индикаторами:


п/п

Целевые индикаторы

Единица
измерения

Источник
информации

2018 год (факт)

2019 год
(оценка)

Прогноз

Ответственные за исполнение

2020 год

2021 год

2022 год

2023 год

2024 год

2025 год

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

1.

Доля участников письменной коммуникации, использующих латинографический алфавит

%
 

соц. исследования

-

-

-

-

10

20

30

50

МКС,
МИО

2.

Доля населения, владеющего государственным языком

%
 

соц. исследования

85,9

90

90,5

91

92

93

94

95

МКС
МИО

 
3.

Доля казахоязычного контента в государственных средствах массовой информации

%

МИОР

73

72

74

75

76

77

78

79


МИОР

4.

Доля населения, владеющего тремя языками (казахский, русский, английский)

%

соц. исследования

24,1

25

26

27

28

29

30

31

МКС
МИО


      Для достижения поставленной цели предусматривается решение следующих задач, измеряемых нижеприведенными показателями результатов.

      Задача 1.1. Ортологическая кодификация казахского языка на основе латинографического алфавита


п/п

Показатели результатов

Единица
измерения

Источник информации

2018 год (факт)

2019 год
(оценка)

Прогноз

Ответственные за исполнение

2020 год

2021 год

2022 год

2023 год

2024 год

2025 год

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

1.1

Количество словарей, справочников и рукописей, изданных на основе латинографического алфавита (с нарастающим итогом)

ед.

МКС

-

-

5

8

10

11

14

16

МКС


      Задача 1.2. Совершенствование, унификация и кодификация отраслевой терминосистемы казахского языка на основе латинографического алфавита


п/п

Показатели результатов

Единица
измерения

Источник информации

2018 год (факт)

2019 год
(оценка)

Прогноз

Ответственные за исполнение

2020 год

2021 год

2022 год

2023 год

2024 год

2025 год

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

1. 2

Доля терминологического фонда, основанного на правописании на латинографическом
алфавите казахского языка (с нарастающим итогом)

%

Решение Республиканской терминологической комиссии

-

-

5

15

30

40

50

60

МКС


      Задача 1.3. Регулирование и стандартизация ономастического пространства на основе латинографического алфавита


п/п

Показатели результатов

Единица
измерения

Источник информации

2018 год (факт)

2019 год
(оценка)

Прогноз

Ответственные за исполнение

2020 год

2021 год

2022 год

2023 год

2024 год

2025 год

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

1.3

Доля соблюдения принципов прозрачности в упорядочении ономастических наименований

%

МИО, ЦГО

-

-

-

14,0

14,5

15,0

15,5

16,0

МКС
МИО


      Задача 1.4. Реализация проекта "Национальный корпус казахского языка"


п/п

Показатели результатов

Единица
измерения

Источник информации

2018 год (факт)

2019 год
(оценка)

Прогноз

Ответственные за исполнение

2020 год

2021 год

2022 год

2023 год

2024 год

2025 год

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

1.4

Объем текстовой базы проекта "Национальный корпус казахского языка" (с нарастающим итогом)

млн. словоупотреблений

Текстовая база

-

-

10

15

30

45

50

60

МКС
МОН


      Задача 2.1. Расширение функций и повышение культуры использования казахского языка в области образования


п/п

Показатели результатов

Единица
измерения

Источник информации

2018 год (факт)

2019 год
(оценка)

Прогноз

Ответственные за исполнение

2020 год

2021 год

2022 год

2023 год

2024 год

2025 год

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

2.1.1

Доля населения, свободно говорящего, читающего и пишущего на государственном языке

%

соц. исследования

-

-

52,5

55,7

59,5

61,5

64,6

68,1

МКС
МИО

2.1.2

Количество грантов, предусмотренных на подготовку преподавателей казахского языка и литературы

ед.

МОН

596

500

500

500

500

500

500

500

МОН

2.1.3

Доля выпускников школ с
неказахским языком обучения, владеющих государственным языком на уровне В2

%

Результаты "Казтест"

-

-

30

35

40

45

50

55

МОН


      Задача 2.2. Повышение уровня владения казахским языком в организациях государственного и негосударственного сектора


п/п

Показатели результатов

Единица
измерения

Источник информации

2018 год (факт)

2019 год
(оценка)

Прогноз

Ответственные за исполнение

2020 год

2021 год

2022 год

2023 год

2024 год

2025 год

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

2.2.1

Доля сотрудников организаций, предоставляющих государственные услуги, а также сотрудников национальных компаний и национальных холдингов, владеющих государственным языком на уровне В1, определяемом по системе "Казтест"

ед.

Результаты "Казтест"

32

35

35,5

36

37

38

39

40

МОН

2.2.2

Доля государственных служащих, владеющих государственным языком на уровне В2, определяемом по системе "Казтест" на основе национального стандарта

%

Результаты "Казтест"

16,8

-

20

25

30

35

40

45

МОН

2.2.3

Доля государственных служащих и сотрудников организаций, предоставляющих государственные услуги, владеющих государственным языком на уровне С1, определяемом по системе "Казтест" на основе национального стандарта

%

Результаты "Казтест"

4,9

-

9

12

13

15

20

22

МОН


      Задача 2.3. Совершенствование употребления казахского языка в области информатизации и коммуникации


п/п

Показатели результатов

Единица
измерения

Источник информации

2018 год (факт)

2019 год
(оценка)

Прогноз

Ответственные за исполнение

2020 год

2021 год

2022 год

2023 год

2024 год

2025 год

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

2.3

Доля оказания государственной поддержки казахоязычным СМИ

%

МИОР

-

-

52

54

56

58

60

62

МИОР


      Задача 2.4. Регулирование функционирования государственного языка в области культуры, обслуживания населения, СМИ и бизнеса, повышение социального престижа


п/п

Показатели результатов

Единица
измерения

Источник информации

2018 год (факт)

2019 год
(оценка)

Прогноз

Ответственные за исполнение

2020 год

2021 год

2022 год

2023 год

2024 год

2025 год

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

2.4.1

Степень охвата визуальной информации, соответствующей нормам государственного языка

%

МКС,
заинтересованные ГО, МИО, НК

-

-

70

72

74

76

78

80

МКС

2.4.2

Доля телепрограмм, транслируемых на государственном языке

%

МИОР

-

-

50

50

50

50

50

50

МИОР


      Задача 2.5. Расширение применения казахского языка в международной коммуникации


п/п

Показатели результатов

Единица
измерения

Источник информации

2018 год (факт)

2019 год
(оценка)

Прогноз

Ответственные за исполнение

2020 год

2021 год

2022 год

2023 год

2024 год

2025 год

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

2.6

Доля применения казахского языка на международных мероприятиях, проводимых в Казахстане, а также организованных казахстанскими дипмиссиями за рубежом

%

МИД

-

-

50

50

51

52

53

54

МИД


      Задача 3.1. Функционирование русского языка в коммуникативно-языковом пространстве


п/п

Показатели результатов
 

Единица
измерения

Источник информации

2018 год (факт)

2019 год
(оценка)

Прогноз

Ответственные за исполнение

2020 год

2021 год

2022 год

2023 год

2024 год

2025 год

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

3.1

Доля населения, владеющего русским языком

%

МКС
МИО

-

89
 

90

90,2

90,4

90,6

90,8

91

МСМ


      Задача 3.2. Развитие языков этнических групп


п/п

Показатели результатов

Единица
измерения

Источник информации

2018 год (факт)

2019 год
(оценка)

Прогноз

Ответственные за исполнение

2020 год

2021 год

2022 год

2023 год

2024 год

2025 год

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

3.2

Доля республиканских этнокультурных объединений, охваченных методической помощью по изучению казахского и родного языков

%

МКС
МИО

-

-

30

32

34

36

40

42

МКС


      Задача 3.3. Приумножение лингвистического капитала казахстанцев


п/п

Показатели результатов

Единица
измерения

Источник информации

2018 год (факт)

2019 год
(оценка)

Прогноз

Ответственные за исполнение

2020 год

2021 год

2022 год

2023 год

2024 год

2025 год

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

3.2

Доля населения, владеющего английским языком

%

соц. исследования

25,1

27

27,5

28

28,5

29,0

29,5

30,0

МКС
МИО


5. Основные направления Программы, пути достижения поставленных целей и соответствующие меры

      1. Модернизация казахского языка на основе латинографического алфавита

      Задача 1.1. Ортологическая кодификация казахского языка на основе латинографического алфавита

      Ортологическая кодификация казахского языка на латинографической основе и правил правописания предусматривает разработку словарей на основе нового алфавита (орфографический словарь казахского языка, справочник по правописанию казахского языка, новый орфоэпический словарь казахского языка и т.д.).

      Логика воздействия

      предусматривается разработка для различных пользователей – учащихся школ, редакторов, дикторов, политологов, менеджеров торговли, копирайтеров и спичрайтеров: а) справочников по культуре речи; б) словарей по лексической и грамматической вариативности языковых единиц; в) практических пособий по стилистике и пунктуации; г) справочников по правописанию и составлению литературного текста, корректировке текста.

      Необходима реализация мер в части совершенствования нормативных правовых актов в целях расширения сферы казахского языка.

      Логика воздействия

      внесение изменений и поправок в соответствующие акты, предусматривающие расширение сферы государственного языка;

      внесение изменений в нормативные правовые акты, регулирующие отбор, прием и продвижение госслужащих;

      внесение изменений в нормативные правовые акты миграционной сферы (охват тестом иммигрантов, привлекаемых в качестве иностранной рабочей силы по отдельным категориям);

      необходимость подтверждения уровня владения языком посредством сертификата "Казтест" при приеме на работу в государственные учреждения;

      разработка соответствующих вариантов тестов для корпуса "Б" государственной службы на основе опыта корпуса "A" государственной службы;

      утверждение правил орфографии казахского языка на основе нового латинографического алфавита;

      разработка и принятие соответствующих нормативных правовых актов, направленных на обеспечение наличия информации на казахском языке, казахоязычного интерфейса и казахских букв в таких продуктах, как компьютеры, клавиатуры, мобильные телефоны, медицинское и производственное оборудование, кассовые аппараты, ввозимые на территорию Казахстана и производимые на территории страны.

      Также предусматривается регулирование вопросов визуальной информации (наружно-визуальная информация, реклама, вывески, этикетки и т.д.) на латинской графике, проведение работы по изучению вопросов совершенствования нормативных правовых актов, регулирующих визуальную информацию.

      Логика воздействия

      разработка и утверждение Правил по проведению тестирования "Оценка уровня знания казахского языка (Казтест)";

      разработка инструкции по использованию латинографического алфавита в визуальных и рекламных продуктах;

      разработка ортологических, функционально-стилистических, коммуникативно-прагматических норм на латинографической основе активных языковых единиц, часто используемых в визуальной информации, и проведение лингвистической экспертизы.

      Необходимо наладить систему развития технологий по автоматизации перевода и редактированию текстов на казахском языке, написанных на латинографическом алфавите.

      Логика воздействия

      разработка IT-программ и текстовых редакторов, проверяющих казахоязычные тексты на основе латинографического алфавита, и их бесплатное распространение в доступном формате в режимах онлайн, оффлайн;

      внедрение и выпуск клавиатур на латинографическом алфавите;

      проведение работ по переводу ключевых веб-сервисов и поисковых систем (google.kz и yandex.kz) на латинографический алфавит;

      разработка и распространение обучающих веб-сайтов, учебно-методических и информационных материалов для внедрения наиболее эффективной методики преподавания казахского языка на латинской графике.

      Задача 1.2. Совершенствование, унификация и кодификация отраслевой терминосистемы казахского языка на основе латинографического алфавита

      Будут разработаны научно-методические основы для разработки терминологических словарей в различных областях науки и техники с применением продуктивных методов и подходов терминотворчества, а также лингвистические основы современного терминообразования и создания терминосистем, усовершенствованы научные основы терминографии.

      Также предусматривается проведение работ по инвентаризации моделей обозначения терминов на письме на основе латинографического алфавита.

      Логика воздействия

      совершенствование терминологической базы данных;

      проведение лингвистической экспертизы новых терминов в области науки и техники;

      разработка в соответствии с закономерностями казахского языка справочников, руководств с указанием механизмов устного и письменного освоения иноязычных терминов на основе латинографического алфавита;

      широкая популяризация отраслевых толковых терминологических словарей на основе латинографического алфавита. Также предусматриваются издание печатных версий, публикация онлайн-версий с возможностью ввода дополнений, разъяснений и предложений корректировки.

      Задача 1.3. Регулирование и стандартизация ономастического пространства на основе латинографического алфавита

      Реализация данной задачи предполагает разработку нормативов, утверждающих статус данных стандартов.

      Логика воздействия

      популяризация новых наименований;

      приведение международных названий и кодов городов в соответствие с латинографическими наименованиями (в частности, в сферах авиа- и железнодорожных сообщений);

      обеспечение соблюдения ортологических норм казахстанского ономастического пространства на отечественных и зарубежных коммуникационных площадках;

      продвижение новых наименований географических объектов в системах и сервисах навигации, международных базах данных;

      разработка правил и стандартов наименования и переименования географических объектов, и их составных частей, публикация и общественное обсуждение;

      расширение и сервисное обеспечение электронной базы ономастических единиц.

      Задача 1.4. Реализация проекта "Национальный корпус казахского языка"

      Формирование и реализация проекта "Национальный корпус казахского языка" (далее – корпус).

      Корпус – это инновационная информационно-справочная система, оцифрованные тексты которой обработаны с помощью специальной разметки и снабжены поисковым механизмом, позволяющим молниеносно находить статистически достоверную информацию.

      Необходимость создания корпуса вызвана серьезным отставанием от мировой практики. Сегодня многие крупные и малые языки мира имеют национальные корпуса, которые по значению для познания языка и его развития сопоставляются с изобретением микроскопа, телескопа, рентгеновского аппарата, томографа в развитых странах. Несмотря на интеллектуальные и материальные затраты, проекты по созданию национальных языковых корпусов получают широкую поддержку. Поэтому создание корпуса – это важнейшая государственная задача.

      Цели проекта: разработка и создание Национального корпуса казахского языка как открытой, инновационной, сбалансированной и представительной информационно-справочной системы, оснащенной метаразметкой, аннотированной лингвистической разметкой, поддерживающей функционирование государственного языка и обслуживающей потребности широкого круга пользователей в корректном синхроническом и диахроническом описании казахского языка.

      В первый период реализации (2020-2022 гг.) предполагается разработать корпус казахского языка объемом в 30 млн. словоупотреблений, во второй период (2023-2025 гг.) – еще 30 млн. словоупотреблений.

      Логика воздействия

      на основе электронной базы текстов публицистического стиля казахского языка будет разработан подкорпусный ресурс корпуса;

      будет разработан сайт корпуса, доступный для широкой общественности, будет определена поддерживающая его Интернет-компания (например, техническая поддержка сайта Национального корпуса русского языка реализована компанией Яндекс);

      необходимо регулярно совершенствовать поисковую систему корпуса: чем разнообразнее поисковая система, тем шире возможности корпуса по обеспечению требований и потребностей различных пользователей;

      будут регулярно увеличиваться и совершенствоваться аннотации корпуса: морфологическая, морфо-семантическая, лексико-семантическая, синтаксическая, фонетическая, культурно-семантическая разметки и система метаразметки будут разработаны лингвистами совместно с IT-специалистами.

      2. Усиление роли государственного языка как языка межэтнического общения

      Задача 2.1. Расширение функций и повышение культуры использования казахского языка в области образования

      Реализация данной цели предполагает усовершенствование подготовки казахоязычных специалистов, увеличение количества грантов, выделяемых на магистратуру по лингвистическим специальностям.

      Логика воздействия

      определение перечня востребованных лингвистических специальностей;

      увеличение количества грантов, выделяемых на магистратуру по лингвистическим специальностям;

      обновление учебно-методических комплексов подготовки казахоязычных специалистов лингвистического профиля.

      Предполагается работа по изданию широко тиражируемых, доступных публикаций, научной, научно-популярной и художественной литературы для детей, в том числе переводовой мировой классической литературы на новом казахском алфавите в бумажном и электронном форматах.

      Логика воздействия

      организация переводов и издание литературы через инструмент государственного информационного заказа;

      включение контента по эффективному обучению казахскому языку иноязычных детей в образовательные программы курсов повышения квалификации педагогических кадров для педагогов в организациях дошкольного образования;

      разработка учебно-методического пособия по обучению казахскому языку детей дошкольного возраста;

      адаптация методик изучения языка, методологическая поддержка воспитателей казахских групп детских садов.

      Также предполагается обеспечение потребности общества в казахоязычных специалистах по развитию и нарушениям речи (логопеды-дефектологи).

      Логика воздействия

      увеличение количества образовательных грантов на подготовку казахоязычных специалистов (логопеды-дефектологи).

      Задача 2.2. Повышение уровня владения казахским языком в организациях государственного и негосударственного сектора

      Необходимо методическое обеспечение для профессионально-ориентированного обучения и повышения культуры письменной и устной речи на государственном языке.

      Логика воздействия

      организация курсов самостоятельного обучения казахскому языку для работников государственных и негосударственных учреждений с использованием новых технологий;

      увеличение контента на государственном языке в информационном пространстве Казахстана путем включения в годовой план работ всех министерств и ведомств;

      целенаправленная консультационная и учебно-методическая поддержка негосударственных организаций по созданию центров, кабинетов, кружков по обучению языков;

      методическая поддержка по организации и проведению курсов обучения казахскому языку, ориентированных на развитие навыков административного делопроизводства, ораторских навыков и повышение культуры речи государственных служащих.

      Предусмотрено изучение международного опыта по обучению языкам с применением новых технологий.

      Логика воздействия

      создание курсов самостоятельного изучения казахского языка с использованием новых технологий;

      улучшение качества и углубление содержания казахоязычных версий сайтов учреждений и организаций;

      организационная и учебно-методическая поддержка центров, кабинетов и кружков обучения казахскому языку;

      стимулирование и совершенствование методов контроля делопроизводства на государственном языке;

      внесение изменений в информационные технологические проекты с целью разграничения языка написания писем в электронном документообороте. Это даст возможность проведения мониторинга использования государственного языка в документообороте государственных органов.

      Внедрение требований по обучению казахскому языку сотрудников подведомственных организаций государственных органов.

      Логика воздействия

      введение требования о включении обучения казахскому языку в планы повышения квалификации сотрудников подведомственных организаций государственных органов;

      выделение средств для обучения сотрудников подведомственных организаций государственных органов.

      Задача 2.3. Усовершенствование употребления казахского языка в области информатизации и коммуникации

      Необходима разработка доступного и востребованного цифрового контента на казахском языке.

      Логика воздействия

      развитие онлайн-проектов, реализуемых путем размещения в интернет-сети всего текстового, виде- и аудиоматериала, выпущенного на казахском языке;

      повышение культуры использования и соблюдения норм казахского языка при разработке и выпуске ІТ-продуктов;

      разработка базы данных общих терминов, которые могут использоваться любой компанией-производителем программного обеспечения, и словарного фонда, переведенного в цифровой формат, с комментариями к часто повторяющимся ошибкам в электронных текстах;

      утверждение стандартов и порядка использования терминов в ІТ-сфере и периодическая рассылка с разъяснением порядка использования терминов в ІТ-сфере.

      Задача 2.4. Регулирование функционирования государственного языка в области культуры, обслуживания населения, СМИ и бизнеса, повышение социального престижа

      Предусмотрено увеличение количества выпускаемых казахоязычных изданий в области бизнеса, психологии, личностного развития, новых IT-технологий и средств, обучения основам IT-программирования, интеллектуального развития, новой классической литературы и т.д.

      Предполагается создание сервиса (площадки) коллективных переводов востребованной и социально значимой литературы с привлечением волонтеров и широкой общественности.

      Предусматривается упорядочение употребления терминов на казахском языке в сферах финансов, экономики и бизнеса.

      Логика воздействия

      вовлечение активных казахоязычных граждан в процесс перевода и адаптации книг, журналов и публикаций с английского и русского языков на казахский по принципу краудсорсинга;

      издание и распространение в различных форматах казахских экономических словарей и словарей бизнес-терминов в соответствии с базой терминов Республиканской терминологической комиссии;

      распространение периодических терминологических обзоров с разъяснением и рекомендациями по использованию терминов в сферах финансов, экономики и бизнеса.

      Необходимо обеспечить субтитрами на государственном языке телепрограммы, транслируемые в Республике Казахстан.

      Логика воздействия

      контроль за обеспечением субтитрами телепрограмм, транслируемых в Республике Казахстан;

      создание нормативной базы, регламентирующей получение прокатного удостоверения на распространение кинофильмов на территории Казахстана только при условии наличия дубляжа или оригинала на казахском языке.

      Необходимо расширить число телеканалов для детей и взрослого населения, вещающих на казахском языке, повысить их доступ во всех регионах Казахстана (в том числе в сельских местностях) и для представителей казахскоязычного культурного пространства (казахская диаспора и ирредента).

      Логика воздействия

      выделение средств государственного информационного заказа на создание контента для детей и взрослых на казахском языке;

      выделение средств государственного информационного заказа на создание онлайн-каналов с детским и взрослым контентом (развивающие передачи, познавательные передачи, мультфильмы и т.д.);

      мониторинг качества телевизионных материалов для детей и взрослых на государственном языке.

      Необходимо улучшить качество казахскоязычного контента телеканалов Казахстана.

      Логика воздействия

      общественный контроль качества контента на казахском языке;

      адаптация мировых успешных форматов для казахоязычной аудитории.

      Усовершенствование системы языка жестов для людей с ограниченными возможностями, а также подготовка методической основы по их обучению государственному языку.

      Логика воздействия

      разработка стандартов и модулей системы жестового казахского языка;

      создание обучающих материалов и обучение сурдопереводчиков;

      обучение тренеров и организация обучения граждан с нарушениями слуха и речи;

      создание тактильных учебных пособий;

      создание сервиса звуковой начитки печатного текста на казахском языке.

      Введение в действие открытого образовательного проекта "Абай институты".

      Проект "Абай институты" представляет собой объединение юридических лиц на добровольной основе, нацеленных на продвижение и популяризацию казахского языка, литературы и культуры, а также осуществляющих активную деятельность, направленную на создание условий для обеспечения общедоступности программ изучения государственного языка, открытого образования на казахском языке в республике и за рубежом. Реализация проекта осуществляется по инициативе и при непосредственной поддержке уполномоченного органа.

      В объединение партнерской сети проекта "Абай институты" могут вступать отечественные и зарубежные учреждения и организации, не только работающие в сферах образования, науки и культуры, но и других сферах, как экономика, финансы, политика, торговля, а также ассоциации, фонды, центры, разделяющие цели "Абай институты" и заключившие соответствующее соглашение с подведомственной организацией уполномоченного органа.

      Так, предусматривается разработка Концепции и программы проекта "Абай институты":

      предполагается приглашение отечественных и зарубежных учреждений и организаций, разделяющих цели проекта к партнерству, заключать с ними соответствующие соглашения;

      предусматривается разработка конкретных списков и объема работы, выполняемых каждым партнером в рамках проекта;

      предполагается реализация мер по созданию условий для изучения казахского языка в странах, где представлены консульства Республики Казахстан (приоритет – страны-ключевые партнеры Республики Казахстан).

      Логика воздействия

      проведение онлайн-курсов и видеолекций на различные темы в области науки и образования, по теории языка, действенности и особенностях употребления казахского литературного языка в социально-общественной, политико-экономической и научно-технической сферах в РК и за рубежом;

      популяризация новых лингвистических работ в интернет-пространстве, публикация аннотаций, отзывов и рецензий в интернет-изданиях;

      организация и проведение мероприятий/конкурсов, посвященных творческому наследию и идеям великого Абая;

      необходимо провести мониторинг потребностей казахских диаспор и ирреденты в материалах по изучению казахского языка, литературы и фольклора, а также определить формат продвижения национальной культуры;

      организация разговорных клубов, книжных клубов, курсов обучения при посольствах стран (мировые языки, языки стран-партнеров).

      Запуск акций общественного мониторинга использования государственного языка и создание благоприятных условий для изучения государственного языка.

      Логика воздействия

      формирование имиджа личности с высокой культурой письменной речи;

      организация освещения телеканалами сведений о неграмотном, некорректном использовании государственного языка в текстах наружно-визуальной рекламы, в официальных документах и публикациях, учебниках, СМИ, товарных инструкциях и этикетках, раздаточном материале информационного и рекламного характера с привлечением известных личности;

      выпуск и распространение периодического дайджеста, разъясняющего ошибки, сделанные в присланных активистами материалах, в целях повышения культуры использования казахского языка;

      проведение конкурсов стрит-арта по продвижению казахского алфавита на латинографической основе, перевод иностранных познавательных передач и материалов на государственный язык (youtube, TEDtalks и др.);

      развитие онлайн-портала и приложений для обучения государственному языку;

      создание материалов для параллельного чтения на основе казахских сказок, эпосов, рассказов и романов;

      проведение информационной кампании по созданию дружелюбной языковой среды и поддержке изучающих казахский язык.

      Проведение кампании по стимулированию использования казахского языка в семьях и популяризация казахоязычных семей с привлечением общественных организаций и известных личностей.

      Логика воздействия

      проведение имиджево-разъяснительной (консультативной) работы с узнаваемыми лицами по употреблению государственного языка в различных видах коммуникации;

      создание портала на примере таких инструментов как lingvoleo, memrise, americanenglish;

      проведение акции "Я учу казахский язык", где участники акции носят значок. В свою очередь все окружающие должны стараться общаться на казахском языке, помогать и подсказывать.

      Поддержка гражданских инициатив по развитию и изучению государственного языка.

      Логика воздействия

      оказание консультационной, методической и PR-поддержки гражданским инициативным группам в проведении акций и мероприятий в поддержку изучения и использования государственного языка, по разъяснению и продвижению использования казахского языка на основе латинской графики (например: клубы разговорной практики, написание статей в казахоязычной Википедии;

      организация платформы и принятие мер по общественному контролю грамотности визуальной информации и рекламы: организация волонтерских акций, соревнований "Успешная реклама", "Лучшая вывеска" и др.;

      проведение мероприятий с участием бизнес-структур, неправительственных и медиа организаций для поддержки перехода на латинографический алфавит;

      подписание меморандумов между местными исполнительными органами, региональными филиалами уполномоченных органов и бизнес-сообществом по продвижению предпринимательских инициатив использования латинской графики в бизнес-среде.

      Задача 2.5. Расширение применения казахского языка в международной коммуникации

      Предусматривается проведение мониторинга практического использования государственного языка на международных сборах, саммитах, форумах, встречах и других официальных мероприятиях с участием Казахстана.

      Поддержка каналов изучения казахского языка в зарубежных университетах и центрах, казахских культурных центрах за рубежом.

      Логика воздействия

      оказание научной, научно-методической и информационной поддержки курсам, факультетам и департаментам в зарубежных университетах и центрах, казахским культурным центрам за рубежом;

      организация работ по оказанию поддержки по вопросам стажировок и обмена студентами, учеными-исследователями между зарубежными вузами и казахстанскими университетами, исследовательскими организациями в сфере развития трехъязычия.

      3. Развитие языкового капитала граждан Казахстана

      Задача 3.1. Функционирование русского языка в коммуникативно-языковом пространстве

      Поддержка казахско-русского билингвизма. Предусматривается организация мероприятий, обеспечивающих функционирование русского языка в коммуникативно-языковом пространстве.

      Логика воздействия

      разработка и распространение больших казахско-русских и русско-казахских толковых словарей в бумажном и электронном носителе;

      принятие мер по разработке русско-казахских словарей, доступных в онлайн-режиме;

      перевод художественных произведений казахских классиков на русский язык, русских классиков – на казахский язык, их издание и распространение в онлайн-режиме.

      Задача 3.2. Развитие языков этнических групп

      Создание ІТ-программ для синхронного перевода.

      Логика воздействия

      разработка ІТ-проектов на казахско-английском и англо-казахском языках.

      Сохранение и изучение языков народа Казахстана.

      Логика воздействия

      осуществление методической поддержки по изучению языков на базе этнокультурных объединений;

      организация на базе этнокультурных объединений работы по стимулированию применения новых технологий при изучении языков.

      Изучение казахского языка другими этносами.

      Логика воздействия

      наладить работу по изучению государственного языка на базе этнокультурных объединений;

      методологическая и организационная поддержка в распространении опыта изучения казахского языка на базе этнокультурных объединений;

      создание системы поощрений представителей этнокультурных объединений, освоивших казахский язык на уровне выше среднего и высоком уровне;

      необходимо предусмотреть гранты на обучение на казахском языке для представителей этносов народа Казахстана.

      Задача 3.3. Приумножение лингвистического капитала казахстанцев

      Реализация третьего направления предполагает организацию системной работы по развитию казахско-английского двуязычия в коммуникативно-языковом пространстве Казахстана.

      Логика воздействия

      учебно-методическое и интеллектуальное обеспечение системы обучения английскому языку, а также профессионального обучения преподавательских кадров;

      разработка казахско-английских и англо-казахских разговорников для широкого круга пользователей;

      внедрение курса сравнительной грамматики казахского и английского языков в образовательные программы в рамках подготовки кадров "Языки и литература";

      подготовка специалистов, осуществляющих синхронный перевод с казахского языка на английский язык, с английского языка на казахский язык;

      перевод художественных литературных произведений мировых классиков с английского языка на казахский язык и перевод художественных произведений казахских классиков на английский язык, а также их издание в необходимом количестве, распространение в онлайн-режиме.

      Одним из ключевых компонентов лингвистического капитала казахстанцев является знание иностранных языков как средства делового и международного общения.

      Логика воздействия

      сохранение широкого образовательного пространства в процессе обучения иностранным языкам;

      расширение международного сотрудничества в целях взаимодействия с иноязычной культурой;

      проведение культурно-массовых мероприятий в рамках межправительственных соглашений (Дни культуры Казахстана и иностранных государств, выставки, показ художественных и документальных фильмов на языке оригинала и др.).

6. Этапы реализации Программы

      Реализация Программы будет осуществляться в 2020-2025 годы.

      В результате реализации Государственной программы по реализации языковой политики в Республике Казахстан на 2020-2025 годы будет осуществлена система мероприятий, обеспечивающая полноценное функционирование казахского языка как языка национального, государственного и межэтнического общения.

      І. Меры по модернизации казахского языка на основе латинографического алфавита:

      разработка обширного, глубокого, аннотированного Национального корпуса казахского языка с текстовой базой объемом 60 млн. словоупотреблений;

      осуществление ортологической кодификации казахского языка на основе латинографического алфавита и правил правописания;

      совершенствование, унификация и кодификация отраслевой терминосистемы казахского языка на основе латинографического алфавита;

      регулирование и стандартизация ономастического пространства на основе латинографического алфавита;

      создание ортологии языковых средств визуальной информации и рекламы на новом алфавите.

      ІІ. Усиление роли государственного языка как языка межэтнического общения:

      расширение функции казахского языка в сфере образования;

      осуществление мер по модернизации филологического образования;

      повышение уровня владения казахским языком в государственных организациях и усовершенствование системы его оценки;

      осуществление мер по регулированию функционирования казахского языка в негосударственных организациях;

      совершенствование употребления казахского языка в области информатизации и коммуникации;

      осуществление мер по регулированию функционирования казахского языка в области культуры, обслуживания населения, СМИ и бизнеса;

      введение в действие открытого образовательного проекта "Абай институты";

      формирование имиджа личности с высокой культурой письменной речи;

      оказание поддержки гражданским инициативам по пропаганде казахского языка;

      осуществление мер по повышению престижа казахского языка на отечественных и международных коммуникативных площадках.

      IІІ. Реализация мер по развитию языкового капитала граждан Казахстана:

      меры по развитию казахско-русско-английского трехъязычия;

      меры по развитию казахско-английского двуязычия;

      меры по развитию казахско-русского этническо-казахского двуязычия.

7. Необходимые ресурсы

      Для реализации Государственной программы по реализации языковой политики в Республике Казахстан на 2020-2025 годы из республиканского и местного бюджетов требуется 16989,9 млн. тенге (на 6 лет).

По годам

Итого

Республиканский бюджет

Местный бюджет

Другие финансовые источники

2020год

2933,4

1719,5

1213,9

-

2021год

2727,1

1482,1

1245,0

-

2022 год

2775,1

1496,4

1278,7

-

2023 год

2830,3

1514,2

1316,1

-

2024 год

2862,0

1514,1

1347,9

-

2025 год

2862,0

1514,1

1347,9

-

Итого:

16989,9

9240,4

7749,5

-


      Конкретные размеры финансовых средств, необходимых для реализации предлагаемой Программы, будут уточняться ежегодно на основе бюджетных заявок органов государственного управления.

  Приложение
к Государственной программе
по реализации языковой
политики в Республике
Казахстан на 2020 – 2025 годы

План мероприятий по реализации Государственной программы по реализации языковой политики в Республике Казахстан на 2020 – 2025 годы


п/п

Наименование

Единица измерения

Форма завершения

Сроки исполнения

Ответственные за исполнение

Целевые индикаторы, показатели результатов, предполагаемые расходы, млн. тенге

Источники финансирования

Код бюджетной программы

2020 год

2021 год

2022 год

2023 год

2024 год

2025
год

Всего


1

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.


1. Модернизация казахского языка на основе латинографического алфавита

Целевой индикатор:


Доля участников письменной коммуникации, использующих латинографический алфавит

%



МКС,
МИО

-

-

10

20

30

50





Задача:


1.1. Ортологическая кодификация казахского языка на основе латинографического алфавита


Показатель результатов:


Количество словарей, справочников и рукописей, изданных на основе латинографического алфавита (с нарастающим итогом)

единица



МКС

5

8

10

11

14

16





Мероприятия

1.

Издание и распространение орфографических, орфоэпических словарей казахского языка на основе латинографического алфавита, справочников по орфографии, орфоэпии казахского языка, а также справочников по культуре речи, пособий по практической стилистике и пунктуации

млн.тг.

словари, справочники

2020 – 2025
годы

МКС, МОН, "Институт языкознания" (по согласованию)

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

300,0

РБ

021

2.

Утверждение правил орфографии казахского языка на основе нового алфавита


постановление Правительства РК

I полугодие 2020 года

МКС, МОН, ГО "Институт языкознания" (по согласованию)

не требуются



3.

Обеспечение работы государственных органов, учреждений, национальных компаний и других организаций по изготовлению бланков, вывесок, объявлений, рекламы, прейскурантов, ценовых показателей, другой наглядной информации с использованием алфавита казахского языка на основе латинской графики


информация в МНЭ

2020 – 2025
годы

МКС,
заинтересованные ГО, МИО,
НК,
НПО

не требуются



4.

Внесение изменений и дополнений в Закон РК "О языках в Республике Казахстан" по вопросам визуальной информации


внесение изменений в закон

2020 – 2021 годы

МКС

не требуются



5.

Проведение мероприятий по осуществлению научно-организационных задач по внедрению латинографического алфавита казахского языка

млн.тг.

семинар, совещание, конференция

2020 – 2025 годы

МКС

25,9

25,9

25,9

25,9

25,9

25,9

155,4

РБ

24021

6.

Обеспечение деятельности Национального научно-практического центра "Тіл-Қазына" по реализации государственной программы, в том числе по переводу алфавита казахского языка на латинскую графику

млн.тг.

информация в МНЭ

2020 – 2025 годы

МКС, Центр "Тіл-Қазына"

284,6

284,6

284,6

284,6

284,6

284,6

1707,6

РБ

24021

7.

Привлечение экспертов по разработке методики обучения и изучения казахского языка, систематизации терминологического фонда и адаптации латинографического алфавита казахского языка к IT технологиям и информационному пространству

млн.тг.

информация в МНЭ

2020 год

МКС

144,2

-

-

-

-

-

144,2

РБ

24021


Задача:


1.2. Совершенствование, унификация и кодификация отраслевой терминосистемы казахского языка на основе латинографического алфавита


Показатель результатов:


Доля терминологического фонда, основанного на правописании на латинографическом алфавите казахского языка (с нарастающим итогом)

%

информация в МНЭ

2020 – 2025 годы

МКС

5

15

30

40

50

60





Мероприятия

8.

Обеспечение работы республиканских комиссии по терминологии и ономастике

млн.тг.

информация в МНЭ

2020 – 2025 годы

МКС

4,2

4,2

4,2

4,2

4,2

4,2

25,2

РБ

240 021

9.

Проведение лингвистической экспертизы терминов и наименований и унификация интертерминов в национальной терминологической системе

млн.тг.

информация в МНЭ

2020-2025 годы

МКС

3,0

3,0

3,0

3,0

3,0

3,0

18,0

РБ

240 021

10.

Проведение мероприятий по актуальным вопросам терминологии

млн.тг.

семинары, совещания

2020 – 2025 годы

МКС

15,1

-

-

15,1

15,1

15,1

60,4

РБ

240 021


Задача:


1.3. Регулирование и стандартизация ономастического пространства на основе латинографического алфавита


Показатель результатов:


Доля соблюдения принципов прозрачности в упорядочении ономастических наименований

%

информация в МНЭ

2021 – 2025 годы

МКС
МИО

-

14,0

14,5

15,0

15,5

16,0





Мероприятия

11.

Систематизация ономастических наименований путем использования историко-диахронного метода

млн.тг

информация в МНЭ

2020 – 2025 годы

МКС

11,0

11,0

11,0

11,0

11,0

11,0

66,0

РБ

240 021

12.

Проведение мероприятий по правильному написанию фамилий и имен граждан Казахстана на латинской графике

млн.тг

акции, флешмобы, семинары и др

2020 – 2025 годы

МИО, НК

16,0

16,2

16,4

16,6

16,7

16,7

98,6

МБ


13.

Организация мероприятий по вопросам ономастики

млн. тг

конференция, конкурс, семинар

2020 – 2025
годы

МКС

17,4

17,4

17,4

17,4

17,4

17,4

104,4

РБ

240 021

14.

Разработка и утверждение стандарта наименований географических объектов и их составных частей на территории Республики Казахстан на основе латинографического алфавита

млн. тг

стандарт

2020 – 2022
годы

МКС
МТИ

13,7

13,7

13,7




41,1

РБ

240 021


Задача:


1.4. Реализация проекта "Национальный корпус казахского языка"


Показатель результатов:


Объем текстовой базы проекта "Национальный корпус казахского языка" (с нарастающим итогом)

млн. слова употребления

информация в МНЭ

2020 – 2025
годы

МКС, МОН

10

15

30

45

50

60





Мероприятия

15.

Разработка подкорпуса публицистических текстов национального корпуса казахского языка

млн. тг

создание открытой инновационно-информационной системы

2020 –2025 годы

МКС, Центр "Тіл-Қазына"

72,0

72,0

72,0

72,0

72,0

72,0

432,0

РБ

240 021

16.

Обеспечение мероприятий по изучению, сохранению и популяризации культурного наследия страны

млн.тг.

печатная продукция

2020 – 2025 годы

МКС

в рамках бюджетной программы 033108

РБ

240 033 108


2. Усиление роли государственного языка как языка межэтнического общения

Целевые индикаторы:


Доля населения, владеющего государственным языком

%

информация в МНЭ

2020 – 2025 годы

МКС
МИО

90,5

91

92

93

94

95





Доля казахоязычного контента в государственных средствах массовой информации

%

информация в МКС

2020 – 2025 годы

МИОР

74

75

76

77

78

79





Задача:


2.1.Расширение функций и повышение культуры использования казахского языка в области образования


Показатель результатов:


Доля населения, свободно говорящего, читающего и пишущего на государственном языке

%

информация в МНЭ

2020 – 2025
годы

МКС
МИО

52,5

55,7

59,5

61,5

64,6

68,1





Количество грантов, предусмотренных на подготовку преподавателей казахского языка и литературы

единица

информация в МКС

2020 – 2025
годы

МОН

500

500

500

500

500

500





Доля выпускников школ с неказахским языком обучения, владеющих государственным языком на уровне В2

%

информация в МКС

2020 – 2025
годы

МОН

30

35

40

45

50

55





Мероприятия

17.

Онлайн мероприятия для специалистов, обучающих государственному языку

млн. тг

семинар-тренинг

2020 – 2025
годы

МКС

2,6

2,6

2,6

2,6

2,6

2,6

15,6

РБ

240 021

МИО

6,9

7,4

7,6

7,8

7,9

7,9

45,5

МБ


18.

Организация семинаров, курсов в целях освоения нового алфавита и правил правописания среди взрослого населения

млн.тг.

курсы, семинары

2020 – 2025 годы

МКС, заинтересованные ГО, МИО, НК

60,8

60,8

60,8

60,8

60,8

60,8

364,8

РБ

240 021

19.

Оказание государственной поддержки всем лицам для изучения казахского языка, организация бесплатных курсов по уровням образования при центрах по обучению государственному языку для расширения сферы применения государственного языка

млн. тг

информация в МКС

2020 – 2025 годы

МИО, заинтересованные ГО,
НК,
НПО

545,6

556,9

568,1

579,6

588,0

588,0

3 426,2

МБ


20.

Организация курсов повышения квалификации для педагогических кадров организаций общего среднего образования с учетом перевода алфавита казахского языка на латинскую графику

млн. тг.

курсы

2020 – 2025 годы

МОН, МИО

525,7

537,7

552,0

552,0

552,0

552,0

3271,4

РБ

240 222

21.

Организация мероприятий по повышению языковой квалификации (официальное письмо, публичная речь, ораторское искусство)

млн. тг.

информация в МКС

2021 – 2025 годы

ГП (по согласованию), АПО (по согласованию)

в рамках бюджетной программы 018

РБ


2020 – 2025 годы

АДГС (по согласованию), АГУ (по согласованию)

в рамках бюджетной программы 002

РБ


22.

Проведение социологических и аналитических исследований по вопросам языковой политики в Республике Казахстан

млн. тг

информация в МНЭ

2020 – 2025
годы

МКС

16,5

16,5

16,5

16,5

16,5

16,5

99,0

РБ

001 103


Задача:


2.2. Повышение уровня владения казахским языком в организациях государственного и негосударственного сектора


Показатель результатов:


Доля сотрудников организаций, предоставляющих государственные услуги, а также сотрудников национальных компаний и национальных холдингов, владеющих государственным языком на уровне В1, определяемом по системе "Казтест"

%

информация в МНЭ

2020 – 2025
годы

МКС, МОН

35,5

36,0

37,0

38,0

39,0

40,0





Доля государственных служащих, владеющих государственным языком на уровне В2, определяемом по системе "Казтест" на основе национального стандарта

%

информация в МНЭ

2020 – 2025
годы

МКС, МОН

20,0

25,0

30,0

35,0

40,0

45,0





Доля государственных служащих и сотрудников организаций, предоставляющих государственные услуги, владеющих государственным языком на уровне С1, определяемом по системе "Казтест" на основе национального стандарта

%

информация в МНЭ

2020 – 2025
годы

МКС, МОН

9,0

12,0

13,0

15,0

20,0

22,0





Мероприятия

23.

Обеспечение системы контроля уровня знания языка на основе программы "Казтест"

млн. тг

информация в МКС

2020 год

МОН

58,9

-

-

-

-

-

58,9

РБ

225 204 108

24.

Проведение тестирования кандидатов на занятие административной государственной должности корпуса "Б" по системе "Казтест" с установлением пороговых значений


информация в МКС

2020 – 2025 годы

АДГС, МОН

не требуются



25.

Переход делопроизводства государственных органов, учреждений и национальных компаний, а также других организаций на латинографический алфавит:
- единая система документооборота, информационные системы – 2021 г.;
- документы отдела кадров, канцелярии – 2022 г.;
- внутренний документооборот – 2023 г.;
- внешний документооборот, нормативно-правовые акты – 2024.;
- платформы прикладных программ, учетно-статистической, финансовой и технической документации – 2025 г.


информация в МКС

2021 – 2025 годы

ГО, МИО, НК,
НПО

не требуются



26.

Проработка вопросов по обеспечению расширения функционирования казахского языка на всех уровнях оказания электронных услуг в рамках "Электронного правительства" и внедрения казахского алфавита на основе латинской графики

млн. тг.

информация в МКС

2023 – 2024 годы

МЦРИАП

в случае, предусмотренном в рамках средств бюджетной программы 001

РБ

240 001


Задача:


2.3. Совершенствование употребления казахского языка в области информатизации и коммуникации


Показатель результатов:


Доля оказания государственной поддержки казахоязычным СМИ

%

информация в МКС

2020 – 2025
годы

МИОР

52

54

56

58

60

62





Мероприятия

27.

Разработка и принятие нормативных правовых актов, обеспечивающих наличие казахоязычного интерфейса и букв казахского алфавита в технических средствах (компьютеры, клавиатуры и т.д.), импортируемых в Казахстан и производимых в стране, а также разрабатываемых мобильных приложениях и сайтах


информация в МКС

2020 – 2022 годы

МЦРИАП, МИИР, заинтересованные ГО

не требуются



28.

Разработка программ, проектов на государственном языке для детей и молодежи в СМИ

млн. тг.

информация в МКС

2020 – 2025
годы

МИОР

предусмотрено в рамках бюджетной программы 003



29.

Внесение изменения в Закон РК "О кинематографии", направленного на требование обязательного дубляжа либо оригинальной версии фильма на казахском языке, для выдачи прокатного удостоверения на разрешение его распространения на территории Казахстана и требующего одновременного выхода в прокат


изменения, дополнения в закон

2020 – 2022 годы

МКС, заинтересованные ГО

не требуется



30.

Оказание государственной поддержки в обеспечении дубляжа фильмов на государственный язык

млн. тг.

информация в МНЭ

2020 – 2025
годы

МКС

38,1

38,1

38,1

38,1

38,1

38,1

228,6

РБ

240
033
104

31.

Разработка видеоблоков для проведения разъяснительных работ по переводу казахского алфавита на латинскую графику

млн.тг.

видеоблоки

2020 – 2025 годы

МКС, МИО

21,0

21,0

21,0

21,0

21,0

21,0

126,0

РБ

240 021

32.

Разработка и распространение видеороликов, мотивирующих к использованию государственного языка


Задача:


2.4. Регулирование функционирования государственного языка в области культуры, обслуживания населения, СМИ и бизнеса, повышение социального престижа


Показатель результатов:


Степень охвата визуальной информации, соответствующей нормам государственного языка

%

информация в МНЭ

2020 – 2025
годы

МКС,
заинтересованные ГО, МИО, НК

70

72

74

76

78

80





Доля телепрограмм, транслируемых на государственном языке

%

информация в МКС

2020 – 2025
годы

МИОР

50

50

50

50

50

50





Мероприятия

33.

Координация консультативной, разъяснительной работы по правильному написанию визуальной информации


разъяснительные работы, акции волонтеров, "Сәтті жарнама", "Үздік маңдайша"

2020 – 2025
годы

МКС,
заинтересованные ГО, МИО,
НПП
"Атамекен" (по согласованию)
НК,
НПО

не требуется



34.

Оказание поддержки через средства массовой информации институтам гражданского общества, активным гражданам, добровольцам в проведении акций, мероприятий, инициатив-проектов, направленных на поддержку казахского языка


информация в МНЭ

2020 – 2025
годы

МКС, МИОР, заинтересованные ГО, МИО, НК, НПО

не требуется



35.

Пополнение репертуара организаций культуры (театр, кино и др.) новым казахоязычным контентом, в том числе произведениями для детской и юношеской зрительской аудитории


информация в МНЭ

2020 –2025
годы

МКС,
МИО
 

не требуется



36.

Обеспечение широкого применения государственного языка при проведении массовых культурных, спортивных и иных общественных мероприятий


информация в МКС

2020 – 2025
годы

заинтересованные ГО, МИО, НК

не требуется



37.

Принятие мер по обеспечению показа фильмов на казахском языке в кинотеатрах в прайм-тайм


информация в МКС

2020 – 2025
годы

МИО

не требуется



38.

Принятие мер по обеспечению соблюдения требований законодательства о языках во всех сферах обслуживания населения (в организациях здравоохранения, образования и судебного дела, в сферах культуры и искусства, спорта и туризма, банковского дела, торговли, общественного транспорта, авиа- и железнодорожной коммуникации, гостиничного бизнеса и общественного питания, а также в местах отдыха и др.)


информация в МКС

2020 – 2025
годы

МИО, ГО

не требуется



39.

Проведение мониторинга и анализа языковой ситуации в Республике Казахстан

млн. тг.

информация в МНЭ

2020 – 2025
годы

МКС

4,8

4,8

4,8

4,8

4,8

4,8

28,8

РБ

240 021

40.

Проведение мероприятий по актуальным проблемам развития и создания языковой среды в рамках празднования дня языков народа Казахстана, в том числе акции "Мен қазақша сөйлеймін!", республиканского конкурса "Тіл шебері" среди свободно владеющих казахским, русским и английским языками

млн. тг

республиканские (региональные) конкурсы, семинары-тренинги, заседания "круглых столов", акции

2020 – 2025
годы

МКС

35,2

35,2

35,2

35,2

35,2

35,2

211,2

РБ

240 021

заинтересованные ГО (в том числе правоохранительные органы и силовые ведомства), МИО, НК

в рамках предусмотренных средств



41.

Мероприятия по повышению престижа и востребованности, а также мотивации и популяризации использования и расширения сфер употребления государственного языка (в том числе с охватом дошкольных, школьных, среднеспециальных и высших учебных организаций системы образования)

млн. тг

мероприятия, проводимые в рамках государственного социального заказа

2020 – 2025
годы

МИО

260,3

266,5

280,6

293,8

307,4

307,4

1716,0

МБ


42.

Разработка и выпуск инновационных ІТ-проектов, телепроектов и анимационных фильмов на государственном языке (в том числе на латинографическом алфавите)

млн. тг

проекты, программы, фильмы (анимационные)

2020 – 2025
годы

МКС

164,3

149,3

149,3

149,3

149,3

149,3

910,8

РБ

240 021

43.

Выпуск печатной продукции, направленной на расширение сферы применения государственного языка, а также размещение их электронных версий на порталах tilalemi.kz, qazlatyn.kz

млн. тг

информация в МНЭ

2020 – 2025
годы

МКС

13,5

13,5

13,5

13,5

13,5

13,5

81,0

РБ

240 021

44.

Определение, апробация, распространение лучшей методики по обучению казахскому языку

45.

Поддержка казахстанских предпринимателей в части повышения уровня применения латинографического алфавита казахского языка в бизнес-среде


использование государственного языка в создании предметов дизайна интерьера, канцелярских предметов, предметов одежды и аксессуаров и др.

2020 – 2025
годы

НПП "Атамекен" (по согласованию)

в рамках предусмотренных средств




Задача:


2.5. Расширение применения казахского языка в международной коммуникации


Показатель результатов:


Доля применения казахского языка на международных мероприятиях, проводимых в Казахстане, а также организованных казахстанскими дипмиссиями за рубежом

%

информация в МКС

2020 – 2025
годы

МИД

50

50

51

52

53

54





Мероприятия

46.

Обеспечение применения государственного языка в международной деятельности


соглашения, международные договоры, встречи, переговоры

2020 – 2025
годы

МИД,
заинтересованные ГО, МИО, НК
 

не требуется



47.

Запуск образовательно-познавательного проекта "Абай институты" для обучения и продвижения казахского языка в Казахстане и за рубежом

млн. тг

информация в МНЭ

2020 – 2025
годы

МКС

37,6

37,6

37,6

37,6

37,6

37,6

225,6

РБ

240 021

48.

Оказание методической и организационной поддержки представителям казахской диаспоры за рубежом в изучении родного языка

млн. тг

информация в МКС

2020 – 2025
годы

МИОР, МКС,
МИД, МИО, ВАК, ОО "Международное общество "Қазақ тілі"
(по согласованию)

39,1

39,1

39,1

39,1

39,1

39,1

234,6

РБ

240 002

49.

Оказание методической и информационной поддержки зарубежным университетам и центрам, факультетам, а также кабинетам по обучению казахского языка


информация в МНЭ

2020 – 2025
годы

МКС, МИД,
МОН

не требуется




3. Развитие языкового капитала граждан Казахстана

Целевой индикатор:


Доля населения, владеющего тремя языками (казахский, русский, английский)

%

информация в МНЭ

2020 – 2025
годы

МКС
МИО

26

27

28

29

30

31





Задача:


3.1. Функционирование русского языка в коммуникативно-языковом пространстве


Показатель результатов:


Доля населения, владеющего русским языком

%

информация в МНЭ

2020 – 2025
годы

МКС, МИО

90

90,2

90,4

90,6

90,8

91





3.2. Развитие языков этнических групп


Показатель результатов:


Доля республиканских этнокультурных объединений, охваченных методической помощью по изучению казахского и родного языков

%

информация в МНЭ

2020 – 2025
годы

МКС, МИО

30

32

34

36

40

42





Мероприятия

50.

Проведение конкурсов, семинаров-тренингов, "круглых столов" в рамках празднования Дней славянской письменности

млн. тг

конкурсы, фестивали, семинары, тренинги, акций

2020 – 2025
годы

МИО

240,5

250,0

254,3

262,4

267,7

267,7

1542,6

МБ


51.

Проведение мероприятий по поддержке, сохранению государственного и родных языков, приуроченных ко Дню языков народа Казахстана

52.

Оказание государственной поддержки в организации курсов обучения государственного языка и языков этносов

млн. тг

информация в МНЭ

2020 – 2025
годы

МКС

23,1

23,1

23,1

23,1

23,1

23,1

138,6

РБ

240 021

53.

Разработка, издание и распространение учебно-методических пособий, словарей и типовых программ по обучению государственному языку и родным языкам этносов

млн. тг

учебно-методические, научно-справочные, публистические литературы, словари

2020 – 2025
годы

МКС, МОН, МИО

21,0

21,0

21,0

21,0

21,0

21,0

126,0

РБ

240 021

54.

Разработка и внедрение методических пособий, мультимедийных средств, словарей и т.д., обеспечивающих развитие языкового капитала, в том числе самостоятельное овладение гражданами тремя языками (казахским, русским и английским)

55.

Расширение курсов обучения языков в государственных центрах по обучению языкам (казахско-английский, казахско-русский и т.д)

млн. тг

информация в МКС

2020 – 2025
годы

МИО

144,7

148,0

151,7

155,8

160,1

160,1

920,4

МБ



Задача:


3.3. Приумножение лингвистического капитала казахстанцев


Показатель результатов:


Доля населения, владеющего английским языком

%

информация в МНЭ

2020 – 2025
годы

МКС
МИО

27,5

28

28,5

29,0

29,5

30,0





Мероприятия

56.

Выпуск литературных произведений мировых классиков, переведенных на казахский язык, и произведений казахских классиков, переведенных на английский язык, также обеспечение их доступности в онлайн режиме


информация в МНЭ

2020 – 2025
годы

МКС

в рамках бюджетной программы 033108

РБ

240 033 108

57.

Организация работ по обучению синхронному переводу (казахско-русский/русско-казахский, англо-казахский/казахско-английский)

млн. тг

семинар-тренинги

2020 – 2025
годы

МКС, заинтересованные ГО
 

16,3

-

-

16,3

16,3

16,3

65,2

РБ

240
021


Всего:

1719,5

1482,1

1496,4

1514,2

1514,1

1514,1

9240,4

РБ


1213,9

1245,0

1278,7

1316,1

1347,9

1347,9

7749,5

МБ



2933,40

2727,10

2775,1

2830,30

2862,00

2862,00

16989,9

ГБ



      * Объемы расходов по всем уровням бюджета будут определяться (уточняться) в соответствии с законом Республики Казахстан о республиканском бюджете и решениями маслихатов о местном бюджете на соответствующий год.

      Примечание: расшифровка аббревиатур:

МИОР

Министерство информации и общественного развития Республики Казахстан

НПП "Атамекен"

Национальная палата предпринимателей РК "Атамекен"

МСХ

Министерство сельского хозяйства Республики Казахстан

МЮ

Министерство юстиции Республики Казахстан

МОН

Министерство образования и науки Республики Казахстан

ГП

Генеральная Прокуратура Республики Казахстан

ВАК

республиканское общественное объединение "Всемирная ассоциация казахов"

Минтруд

Министерство труда и социальной защиты населения Республики Казахстан

МИО

Местные исполнительные органы

МБ

местный бюджет

АО "НИХ "Зерде"

акционерное общество "Национальный инфокоммуникационный Холдинг "Зерде"

МИИР

Министерство индустрии и инфраструктурного развития Республики Казахстан

АПО

Академия правоохранительных органов при Генеральной прокуратуре Республики Казахстан

АГУ

Академия государственного управления при Президенте Республики Казахстан

АДГС

Агентство Республики Казахстан по делам государственной службы

ГО

государственные органы

МКС

Министерство культуры и спорта Республики Казахстан

РБ

республиканский бюджет

МТИ

Министерство торговли и интеграции Республики Казахстан

МИД

Министерство иностранных дел Республики Казахстан

Институт языкознания

институт языкознания имени А. Байтурсынова

Центр "Тіл - Қазына"

некоммерческое акционерное общество "Национальный научно-практический центр "Тіл-Қазына" имени Ш.Шаяхметова"

НБП

общественный фонд "Национальное бюро переводов"

МНЭ

-

Министерство национальной экономики Республики Казахстан

НК

национальные компании

НПО

неправительственные организации

ОО "Международное общество "Қазақ тілі"

общественное объединение "Международное общество "Қазақ тілі"

МЦРИАП

Министерство цифрового развития, инноваций и аэрокосмической промышленности Республики Казахстан


Қазақстан Республикасындағы тіл саясатын іске асырудың 2020 - 2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2019 жылғы 31 желтоқсандағы № 1045 қаулысы. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2023 жылғы 16 қазандағы № 914 қаулысымен.

      Ескерту. Күші жойылды - ҚР Үкіметінің 16.10.2023 № 914 қаулысымен.

      Қазақстан Республикасының Үкiметi ҚАУЛЫ ЕТЕДI:

      1. Қоса берiлiп отырған Қазақстан Республикасындағы тіл саясатын іске асырудың 2020 − 2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы (бұдан әрі – Бағдарлама) бекiтiлсiн.

      2. Орталық, жергiлiктi атқарушы органдар, Қазақстан Республикасының Президентіне тікелей бағынатын және есеп беретін мемлекеттік органдар (келісу бойынша) және өзге де ұйымдар (келісу бойынша) Бағдарламаны іске асыру жөнінде шаралар қабылдасын.

      3. Жауапты орталық, жергiлiктi атқарушы органдар, Қазақстан Республикасының Президентіне тікелей бағынатын және есеп беретін мемлекеттік органдар (келісу бойынша) және өзге де ұйымдар (келісу бойынша) "Қазақстан Республикасындағы Мемлекеттік жоспарлау жүйесі туралы" Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 29 қарашадағы
№ 790 қаулысына сәйкес Бағдарламаны іске асыру бойынша іс-шаралар жоспарына сәйкес ақпарат берсін.

      4. Осы қаулының орындалуын бақылау Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлiгiне жүктелсiн.

      Ескерту. 4-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Үкіметінің 09.02.2021 № 39 (01.01.2021 бастап қолданысқа енгiзiледi) қаулысымен.

      5. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі және ресми жариялануға тиіс.

      Қазақстан Республикасының
Премьер-Министрi
А. Мамин

  Қазақстан Республикасы
Үкіметінің
2019 жылғы 31 желтоқсандағы
№ 1045 қаулысымен
бекітілген

Қазақстан Республикасындағы тіл саясатын іске асырудың 2020 – 2025 жылдарға арналған
МЕМЛЕКЕТТІК БАҒДАРЛАМАСЫ

1. Бағдарламаның паспорты

      Ескерту. Бағдарламаның паспортына өзгеріс енгізілді - ҚР Үкіметінің 09.02.2021 № 39 (01.01.2021 бастап қолданысқа енгiзiледi) қаулысымен.

Бағдарламаның
атауы

Қазақстан Республикасындағы тіл саясатын іске асырудың 2020 – 2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы

Әзірлеу үшін негіздер

Бағдарлама Қазақстан Республикасы Конституциясының 7, 93-баптарына; "Қазақстан Республикасындағы тіл туралы" 1997 жылғы 11 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңына; Қазақстан Республикасы Президентінің 2018 жылғы 15 ақпандағы № 636 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасының 2025 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспарына; Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті – Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың 2012 жылғы 14 желтоқсандағы "Қазақстан-2050" Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты" атты Қазақстан халқына Жолдауына және 2017 жылғы 12 сәуірдегі "Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру" атты бағдарламалық мақаласына; Мемлекет басшысы Қ.К. Тоқаевтың 2019 жылғы 2 қыркүйектегі "Сындарлы қоғамдық диалог – Қазақстанның тұрақтылығы мен өркендеуінің негізі" атты Қазақстан халқына Жолдауына сәйкес әзірленді.

Бағдарламаны әзірлеуге жауапты мемлекеттік орган

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

Бағдарламаны іске асыруға жауапты мемлекеттік органдар

Орталық мемлекеттік органдар және жергілікті атқарушы органдар

Бағдарламаның
мақсаты

Мақсаты: қазақ тілінің мемлекеттік тіл ретіндегі толыққанды қызметін қамтамасыз ете отырып, латын графикалы әліпби негізінде қазақ тілін жаңғыртуға, тіл мәдениетін одан әрі арттыруға және тілдік капиталды дамытуға бағытталған үйлесімді тіл саясатын жүргізу

Бағдарламаның міндеттері

1. Латын графикалы әліпби негізінде қазақ тілін жаңғырту
1.1 Латын графикалы әліпби негізінде қазақ тілін ортологиялық кодтау.
1.2 Латын графикалы әліпби негізінде қазақ тілінің салалық терминдер жүйесін жетілдіру, біріздендіру және кодтау.
1.3 Ономастикалық кеңістікті латын графикалы әліпби негізінде реттеу және стандарттау.
1.4 "Қазақ тілінің ұлттық корпусы" жобасын іске асыру.
2. Мемлекеттік тілдің этносаралық қатынас тілі ретіндегі рөлін күшейту
2.1 Білім беру саласындағы қазақ тілінің функцияларын кеңейту және оны қолдану мәдениетін арттыру.
2.2 Мемлекеттік және мемлекеттік емес сектор ұйымдарында қазақ тілін меңгеру деңгейін арттыру.
2.3 Ақпараттандыру және коммуникация саласындағы қазақ тілінің қолданылуын жетілдіру.
2.4 Мәдениет, халыққа қызмет көрсету, БАҚ және бизнес саласында мемлекеттік тілдің қолданылуын реттеу, әлеуметтік беделін арттыру.
2.5 Халықаралық коммуникацияда қазақ тілінің қолданылуын кеңейту.
3. Қазақстан азаматтарының тілдік капиталын дамыту
3.1 Орыс тілінің коммуникативтік-тілдік кеңістікте қолданылуы.
3.2 Этностық топтардың тілдерін дамыту.
3.3 Қазақстандықтардың лингвистикалық капиталын арттыру.

Іске асыру мерзімдері

2020 – 2025 жылдар

Нысаналы
индикаторлар

1) латын графикалы әліпбиді пайдаланатын жазбаша коммуникацияға қатысушылар үлесі: 2022 жылы – 10 %, 2023 жылы – 20 %, 2024 жылы – 30%, 2025 жылы – 50 %;
2) мемлекеттік тілді меңгерген халықтың үлесі: 2020 жылы – 90,5 %, 2021 жылы – 91 %, 2022 жылы – 92 %, 2023 жылы – 93 %, 2024 жылы – 94 %, 2025 жылы – 95 %;
3) мемлекеттік бұқаралық ақпарат құралдарындағы қазақтілді контенттің үлесі: 2020 жылы – 74 %, 2021 жылы – 75 %, 2022 жылы – 76 %, 2023 жылы – 77 %, 2024 жылы – 78 %, 2025 жылы – 79 %;
4) үш тілді (қазақ, орыс және ағылшын) меңгерген халықтың үлесі: 2020 жылы – 26%, 2021 жылы – 27%, 2022 жылы – 28%, 2023 жылы – 29%, 2024 жылы – 30%, 2025 жылы – 31%

Қаржыландыру көздері мен көлемі

Бағдарламаны іске асыруға 2020 – 2025 жылдары республикалық және жергілікті бюджеттердің қаражаты, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңнамасында тыйым салынбаған басқа да қаражат жұмсалатын болады. Бағдарламаны іске асыруға мемлекеттік бюджеттен жалпы шығындар 16989,9 млн. теңгені құрады.
2020 – 2025 жылдарға арналған Бағдарламаны қаржыландыру көлемі Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес тиісті қаржы жылдарына арналған республикалық және жергілікті бюджеттерді қалыптастыру кезінде нақтыланатын болады.

      2. Кіріспе

      Қазақстан Республикасындағы тіл саясатын іске асырудың 2020 – 2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы (бұдан әрі – Бағдарлама) Қазақстан Республикасы Конституциясының 7, 93-баптарына; "Қазақстан Республикасындағы тіл туралы" 1997 жылғы 11 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңына; Қазақстан Республикасы Президентінің 2018 жылғы 15 ақпандағы № 636 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасының 2025 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспарына, Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті – Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың 2012 жылғы 14 желтоқсандағы "Қазақстан-2050" Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты" атты Қазақстан халқына Жолдауына және 2017 жылғы 12 сәуірдегі "Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру" атты бағдарламалық мақаласына, Мемлекет басшысы Қ.К. Тоқаевтың 2019 жылғы 2 қыркүйектегі "Сындарлы қоғамдық диалог – Қазақстанның тұрақтылығы мен өркендеуінің негізі" атты Қазақстан халқына Жолдауына сәйкес әзірленді.

      Көрсетілген нормативтік құжаттар төменде көрсетілген мәселелер бойынша осы Бағдарламаның негізгі мақсаты мен басты міндеттерін айқындайды.

      Қазақстан Республикасы Конституциясының 7-бабында "Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік тіл - қазақ тілі. Мемлекет Қазақстан халқының тілдерін үйрену мен дамыту үшін жағдай туғызуға қамқорлық жасайды" деп белгіленген. Сондай-ақ, 93-бабында "Конституцияның 7-бабын жүзеге асыру мақсатында Үкімет, жергілікті өкілді және атқарушы органдар, арнаулы заңға сәйкес, Қазақстан Республикасының барлық азаматтары мемлекеттік тілді еркін әрі тегін меңгеруі үшін қажетті ұйымдастырушылық, материалдық және техникалық жағдайдың бәрін жасауға міндетті" деп көрсетілген. Конституцияның бұл ережелері осы Бағдарламаның әзірленуіне және іске асырылуына басты негіз болып табылады.

      Бағдарламаның "Латын графикалы әліпби негізінде қазақ тілін жаңғырту" атты бірінші және "Қазақстан азаматтарының тілдік капиталын дамыту" атты үшінші бағыттарын іске асыру үшін Қазақстан Республикасының 2025 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспарының "Тілдік жаңғыру" деген 6.7 және "Әлемдегі үздік білімге қол жеткізу бастамасы" 6.8-тармақтарында көрсетілген міндеттер негіз болып табылады. Стратегиялық даму жоспарының осы міндеттерінде шет тілдерін, әсіресе ағылшын тілін үйрету мүмкіндіктерімен халықты барынша мол қамту қамтамасыз етіледі. Білім берудің барлық деңгейлерінде Назарбаев Зияткерлік мектептерінің тәжірибесі бойынша үштілділікті енгізу жалғасады. Бағдарлама шеңберінде қазақ әліпбиін латын графикасына кезең-кезеңмен көшіру жүзеге асырылады. Осы бастаманың шеңберінде әлемдік үздік тәжірибенің оң элементтерінің қолданыстағы мәдени-білім беру модельдерімен және стандарттарымен синтезделуін қамтамасыз етудің маңызы зор. Бұл үшін қоғамдық және гуманитарлық ғылымдар бойынша үздік кітаптар қазақ тіліне аударылатын болады.

      Сондай-ақ, Бағдарламаның барлық бағыттары, әсіресе қазақ әліпбиін латын графикасына көшіру жолымен қазақ тілін жаңғырту жөніндегі міндеттерді қамтитын бірінші бағыты Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті – Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың "Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру" атты бағдарламалық мақаласында берілген мынадай тапсырмасын орындауды көздейді: "Қазақ тілін біртіндеп латын әліпбиіне көшіру жұмыстарын бастауымыз керек. Біз бұл мәселеге неғұрлым дәйектілік қажеттігін терең түсініп, байыппен қарап келеміз және оған кірісуге Тәуелсіздік алғаннан бері мұқият дайындалдық".

      Бағдарламада Мемлекет басшысы Қ.К. Тоқаевтың 2019 жылғы 2 қыркүйектегі "Сындарлы қоғамдық диалог – Қазақстанның тұрақтылығы мен өркендеуінің негізі" атты Қазақстан халқына Жолдауында белгіленген міндеттерді жүзеге асыру көзделеді. Мемлекет басшысы нақты шаралар негізінде еліміздегі этникалық топтардың тілі мен мәдениетін дамытуға жағдай жасау және қазақ тілінің ұлтаралық қатынас тілі ретіндегі рөлін күшейту қажеттігін атап өтті.

      Осыған байланысты Бағдарламада Қазақстан аумағындағы терең тарихи, мәдени және психологиялық базасы бар мемлекеттік тілдің этносаралық қатынас тілі ретінде толыққанды қолданылуы қажетті шаралар көзделген.

      Сондай-ақ Бағдарлама этникалық топтардың тілі мен мәдениетін дамытуға, оның ішінде ел азаматтарының лингвистикалық капиталын ұлғайтуға қолайлы жағдай жасауға негіз болып табылады.

      Бағдарлама тілдің ағымдағы ахуалы, сондай-ақ тіл, тіл құрылысы және тіл саясаты мәселелерімен айналысатын сарапшылар қауымдастығының пікірлері мен ұсыныстары ескеріле отырып әзірленді.

      Бағдарламаны әзірлеу кезінде алдыңғы Қазақстан Республикасында тілдерді дамыту мен қолданудың 2011 – 2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын іске асыру нәтижелері мұқият талданды, мемлекеттік тіл саясатын құқықтық реттеу саласындағы 20-дан астам шет елдердің тәжірибесі зерделенді.

      Бағдарламада көзделген мақсаттар мен міндеттер Бағдарламаны іске асырудың бүкіл кезеңіне арнап уәкілетті мемлекеттік орган әзірлейтін және Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысымен бекітілетін Іс-шаралар жоспары арқылы іске асырылады.

      Бағдарламада көзделген барлық іс-шаралар жалпы мемлекеттік және ұлттық бірегейліктің аса маңызды факторы ретінде мемлекеттік тілді дамытудың басымдығына негізделген және азаматтардың рухани-мәдени, тілдік қажеттіліктерін толыққанды қанағаттандыруға бағытталған. Бағдарлама Конституцияның 7-бабына және Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің 2007 жылғы 23 ақпандағы № 3 қаулысына қатаң сәйкестікте әзірленген.

      Бағдарламаны іске асырудың тиімділігі қажетті нормативтік-құқықтық базаны жетілдіру және негізгі бағдарламалық мақсаттар мен міндеттерді мемлекеттік органдардың стратегиялық жоспарларына интеграциялау арқылы, сондай-ақ осы Бағдарламаның шеңберінде көзделген шаралар кешенімен қамтамасыз етілетін болады.

      Бағдарламаның іс-шаралар жүйесі Қазақстан Республикасының мектепке дейінгі, мектеп, орта арнаулы және жоғары оқу орындарындағы азаматтарын ішінара қамти отырып, негізінен ересектерге бағдарланған.

      Сонымен қатар, осы іс-шаралардың практикалық нәтижелеріне қол жеткізу үшін республиканың барлық мемлекеттік органдары мен шаруашылық жүргізуші субъектілерінің, оның ішінде ұлттық компаниялар мен қаржы ұйымдарының бірлескен күш-жігері қажет.

      Бағдарламада саланы былайша дамыту көзделеді:

      мемлекеттік тілдің нормативтік базасын күшейту жөніндегі шараларды іске асыру және оны аспаптық әдістермен (ынталандыру, көтермелеу және басқалары) жетілдіру, ғылым және білім, экономика, қаржы және басқару, сот ісін жүргізу және заңнама, сондай-ақ БАҚ пен интернет кеңістік саласында қазақ тілінің қолданылу аясын кеңейту;

      қазақ тілінің грамматикалық, лексика-фразеологиялық, оның ішінде терминологиялық және ономастикалық ресурстарын зерттеу, сондай-ақ ғылыми, ғылыми-көпшілік әдебиет, интернет-ресурстар, онлайн оқулықтар, ортологиялық және басқа да құралдар арқылы жаңа ғылыми-лингвистикалық білімді дәріптеу жөніндегі шараларды қолдау;

      халықаралық коммуникациялық алаңдарда қазақ тілін қолдануды өрістету және оны шетелде оқыту бойынша жұмыстарды іске асыру;

      отандық және халықаралық коммуникация алаңдарында қазақ тілінің латын графикалы кеңістігін қалыптастыру, ұйымдастыру, реттеу және дамыту жөніндегі шараларды іске асыру;

      Қазақстан аумағында қазақ тілінің этносаралық коммуникация тілі ретіндегі мәртебесін нығайтуға, қолданысын кеңейтуге арналған шаралар кешенін жүзеге асыру;

      Қазақстан мәдениетінің тілдік алуан түрлілігін қалыптастыратын этностардың тілдерін сақтау үшін жағдай жасау салаларын дамыту.

      3. Ағымдағы жағдайды талдау

      Қазақстан Республикасында қолайлы әлеуметтік-тілдік кеңістік құру тіл саясатын кезең-кезеңмен іске асыру арқылы жолға қойылған.

      Қазақстан Республикасында тілдерді дамыту мен қолданудың 2011 – 2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасының мақсаты Қазақстанда тұратын барлық этностардың тілдерін сақтай отырып, қазақстандық біртектілікті нығайтудың маңызды факторы ретінде мемлекеттік тілдің кең ауқымды қолданысын қамтамасыз ету болды.

      Осы Бағдарламаны іске асыру қорытындылары Қазақстан Республикасындағы тіл құрылысының одан әрі дамуын қамтамасыз етті:

      1) мемлекеттік тілді оқытудың инфрақұрылымы айтарлықтай кеңейді: қазақ тілінде оқытып, тәрбие беретін ұйымдар – 5644, мектептер – 3798, мемлекеттік тілді оқыту орталықтары – 90;

      2) іс қағаздарын жүргізуді мемлекеттік тілге көшіру белсенді жүзеге асырылуда (мемлекеттік органдарда қазақ тіліндегі шығыс құжаттарының үлес салмағы шамамен 93 %-ті құрайды);

      3) 246 баспа жобасы іске асырылды, олардың ішінде 72 оқу-әдістемелік құрал, 49 балаларға арналған кітап, 46 салалық сөздік және 70 танымдық, ғылыми, публицистикалық кітап жарық көрді. "Қазақ сөздігі" атты қазақ тілінің бір томдық үлкен түсіндірме сөздігі және инновациялық негізде әзірленген "Даналық әліппесі" атты оқыту кешені жарық көрді;

      4) реалити-шоулар, қазақ тілін оқыту сабақтары, анимациялық фильмдер және т.б. бірқатар тележобалар іске асырылды;

      5) IELTS (Ұлыбритания) және TOEFL (Америка Құрама Штаттары) үлгісі бойынша тілді бағалаудың көпдеңгейлі "Қазтест" жүйесі әзірленді.

      Бұл жүйенің шеңберінде тіл үйренушінің қазақ тілін меңгеру деңгейін анықтайтын Ұлттық стандарт әзірленіп, қолданысқа енгізілді. Ұлттық стандартта лауазым, кәсіп, мамандық иелерінің қазақ тілін қай деңгейде меңгеру қажеттігін анықтайтын тізбе белгіленді. Ұлттық стандарттың негізінде Ересектерге қазақ тілін оқытудың үлгілік бағдарламасы әзірленіп, қолданысқа енгізілді және тілді оқыту процестері мен әдістемелік құралдар мазмұны жүйеленді, әрбір тілдік деңгей бойынша лексикалық минимум әзірленді;

      6) мемлекеттік тіл орталықтарын аккредиттеу жүйесінің әдіснамасы әзірленді;

      7) шетелдегі қазақ диаспорасы өкілдерінің ана тілін үйренуі үшін жүйелі түрде әдістемелік және ұйымдастырушылық қолдау көрсетілді. Еуропа қазақтарының дәстүрлі кіші құрылтайы мен өнер фестивалі өткізілді, сондай-ақ шетелдегі отандастардың тыныс-тіршілігі мәселелері бойынша әлеуметтанушылық және талдамалық зерттеулер жүргізілді;

      8) қазақтілді интернет-ресурстарды, контенттерді дамыту мақсатында құрылған интернет-ресурстар (сервистің 20-дан астам түрі) үнемі жаңартылып тұрады. Мәселен, "Tilalemi.kz" және "Atau.kz" ономастикалық, "Emle.kz" орфографиялық, "Termincom.kz" терминологиялық порталдары кең қолданысқа ие болды;

      9) мемлекеттік тілді үйрету процесіне жаңа ақпараттық технологияларды енгізу мақсатында тілді қашықтан оқыту курстарының саны ұлғайды;

      10) мемлекеттік тілдің коммуникативтік функциясы нығайды. мемлекеттік бұқаралық ақпарат құралдарының (бұдан әрі – БАҚ) контентінде электрондық БАҚ-та қазақ тіліндегі хабар көлемі, сондай-ақ баспа БАҚ-та мемлекеттік тілдің үлесі 73 %-тен жоғары;

      11) Қазақстанда тұратын этностардың тілдерін мемлекеттік қолдаудың тиімді жүйесі құрылды.

      Сонымен бірге осы кезеңде (2011 – 2019 жж.) Мемлекеттік бағдарламаны іске асыру барысында бірқатар проблемалы аспектілер айқындалды.

      Қоғамда мемлекеттік тілді меңгеру деңгейінің біркелкі болмауы.

      Әлеуметтік-коммуникативтік ортада мемлекеттік тілді қолдануды ынталандырудың төмен болуы.

      Бұл бағыттағы проблемалы мәселелерді шешу, ең алдымен, халықаралық коммуникация, туризм, заңнама, білім беру, отбасылық тәрбие және демалыс саласында мемлекеттік тілді белсенді қолдану салаларын кеңейтуге, сондай-ақ оны ғылым, медицина, сауда және жаңа технологиялар саласында дамытуға байланысты. Сонымен қатар, мемлекеттік тілдің әлеуметтік мәртебесін жоғарылату, мемлекеттік тілді рухани-мәдени құндылық ретінде дәріптеу маңызды міндеттер болып табылады.

      Қазақстан Республикасында тілдерді қолдану мен дамытудың 2011 – 2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында жоспарланған көрсеткіштер 2018 жылы сәтті орындалды: нысаналы индикаторлар – 100 %; тиімділік көрсеткіштері – 83,3 %; іс-шараларды орындауға бөлінген қаражатты игеру – 100 %.

      Бағдарламаның тиімді орындалу сапасын Қазақстандағы тіл саясатына қанағаттанушылық дәрежесіне қатысты қоғамдық пікір сауалнамасының нәтижелері бойынша да бағалауға болады: респонденттердің 45,3 %-і "толықтай байыпты, ойластырылған, ұлттық келісімді қалыптастыратын дұрыс саясат" деп есептейді. Респонденттердің 28,6 %-і "барлығы дұрыс айтады, бірақ сөздер мен іс-әрекеттердің арасында сәйкессіздік бар" деп есептейді. Респонденттердің 13,0 %-і "қазақ тілін саналы түрде қолдау, басқа тілдерді елемеу және оларға қысым көрсету басым" деп есептейді. Ал 8,2 %-і "тұрақтылықты сақтау мақсатында қазақ тілінің мүддесі ескерілмейді" деп санайды. Респонденттердің тек 2,9 %-і жүргізіліп жатқан тіл саясатына көңілдері толмайды.

      Жинақталған мәліметтер жүргізіліп жатқан тіл саясаты үшін жалпы қолайлы жағдай қалыптасқанын көрсетті.

      Қазіргі уақытта Қазақстанда мынадай тілдік құзыреттіліктер бар:

      қазақтілділер;

      қазақ-орыс қостілділер;

      орыстілділер;

      этникалық-қазақша, этникалық-орысша қостілділер немесе этникалық-орысша-қазақша үштілділік;

      қазақ-орыс-ағылшын үштілділік.

      Қазақстандағы қазіргі тілдік ахуал мынадай әлеуметтік лингвистикалық өлшемшарттармен сипатталады:

      біріншіден, қазақ тілінде сөйлейтін халықтың саны артып келеді. Ресми мәліметтер бойынша Қазақстандағы түркітілдес халықтардың ішінде өзбектердің 95,5 %-ті, ұйғырлардың 93,7 %-і, қырғыздардың 92,7 %-і қазақ тілін тұрмыстық деңгейде, ал 12 %-і жоғары деңгейде меңгерген. Славян этностары өкілдерінің арасында ауызекі қазақ тілін орыстардың 25 %-і, украиндардың 21,05 %-і, белорустардың 19 %-і, поляктардың 20,9 %-і, сондай-ақ неміс этностарының 24 %-і түсінеді. Көрсетілген этностар ішінде қазақша оқып, жаза білетіндердің үлесі – 2,9 %-ті құрайды.

      Көрсетілген өзгерістер мемлекеттік тілдің қолданылу сапасын арттыруды талап етеді;

      екіншіден, мемлекеттік тілдің демографиялық базасының күшеюі қоғамдық санадағы сапалық өзгерістерді тудырды. Этносаралық коммуникация мен ресми коммуникация саласында да мемлекеттік тілдің қолданылу аясы кеңеюде.

      Әлеуметтік-саяси параметр

      Тілдің толыққанды жұмыс істеуін қамтамасыз ететін қоғамдық инфрақұрылымдардың болуы (білім беру мекемелері, мерзімді басылымдар, тіл орталықтары, телерадиокомпаниялар, кітап шығару және т. б.).

      Қазақстан Республикасының аумағында қазақ тілінің әлеуметтік инфрақұрылымы қоғамдық өмірдің барлық саласын қамтып, барлық мемлекеттік мекемелер мемлекеттік тілде іс жүргізеді және білім береді.

      Проблема. Дегенмен бұл инфрақұрылымдар қазақ тілінде ұсынатын өнімнің, ақпараттың сапасы қоғамның сұранысына әрдайым сай келе бермейді. Атап айтқанда, басқару жүйесінде, жаратылыстану және инженерлік-техникалық ғылым мен білім беруде, дипломатиялық қатынаста, бизнес және қаржы секторында қазақ тілінің қолданылу аясы – кеңейтуді, ал сапасы – жетілдіруді талап етеді.

      Тілдің корпустық және мәртебелік жоспарлануы бойынша жүргізілетін нысаналы тіл саясатының іске асырылуы

      Корпустық жоспарлау. Мемлекеттік тілдің ғылыми-лингвистикалық базасы құрылды: ортологиялық еңбектер әзірленіп, таратылды, терминологиялық жүйені реттеу бойынша жұмыстар басталды, ономастикалық кеңістікті реттеу шаралары қабылданды. Айталық, 2007 жылы алғаш рет жалпы таралымы 100 мың дана қазақ тілінің орфографиялық, орфоэпиялық, диалектологиялық, фразеологиялық сөздіктері, синонимдер сөздігі мен қазақ тіліндегі эпитеттер сөздігі таратылды. Иллюстрациялық материалы бар 93 мың сөзді қамтитын лингвомәдениеттанушылық сипаттағы 15 томдық "Қазақ әдеби тілінің сөздігі" (2011ж.), 106 мың сөзді қамтитын қазақ тілінің тұңғыш үлкен "Қазақ сөздігі" түсіндірме сөздігі жарық көрді. 15 томдық "Қазақ әдеби тілі сөздігінің" (ikitap.kz), "Қазақ сөздігінің" (Ахмет Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының сайты) электрондық нұсқалары интернет ресурстарда қолжетімді. Сонымен қатар, "Tilalemi.kz" порталы, "Atau.kz" ономастикалық базасы, "Emle.kz" орфографиялық базасы, "Тermincom.kz" базасы, "Tilmedia.kz" үш тілді сайты, балаларға арналған "Balatili.kz" және барлық салалар үшін құжаттарды қазақ тілінде дұрыс толтыру нұсқаулықтары берілген "Qujat.kz" сайттары жұмыс жасауда.

      Ономастикалық кеңістікті реттеу жұмысы жандандырылды. Айталық, 2018 жылы Павлодар облысының Качир және Лебяжі аудандарының атаулары Тереңкөл және Аққулы болып өзгертілді. Оңтүстік Қазақстан облысы Түркістан облысы болып қайта аталды. Батыс Қазақстан облысындағы Чингирлау ауданының атауы ұлттық тіл заңдылығына сәйкес Шыңғырлау болып қайта аталды. Шығыс Қазақстан облысында Зырян ауданы және Зырян қаласы тиісінше Алтай ауданы және Алтай қаласы болып қайта аталды.

      Жалпы алғанда, тәуелсіздік жылдары республика бойынша 20-ға жуық аудан, қала, облыс, 1500-ге жуық елді мекен, 1400-ге жуық объект (білім, мәдениет, спорт мекемелері және т.б.), 85 теміржол станциялары, 25000-ға жуық ономастикалық (көше, даңғыл, шағын аудан және т.б.) атаулар қайта аталды.

      Проблема. Белсенді қолданылып жүрген салалық кірме терминдерді ұлттық терминдік жүйеге енгізу қағидаттарын ұстану, ұлттық терминжасау жолдары мен нақты заңдылықтарын айқындау, терминдерді бекіту және бекітілген терминдерді насихаттау арқылы ұлттық терминологиялық жүйені біріздендіру, сондай-ақ терминдердің латын графикалы әліпби негізінде жазылуына қатысты ортологиялық құралдарды қайта дайындау, олардың жаппай қолжетімділігін қамтамасыз ету аса маңызды.

      Идеологиялық жағынан ескірген ономастикалық атауларды өзгерту, географиялық объектілерге ұлттық атау беру процесін жандандыру маңызды. Берілген атаулардың осы объектінің функциясымен сәйкес келуі, трансшекаралық аумақтардағы географиялық объектілердің тарихи атауларын қалпына келтіру, атаулардың графикалық таңбалануындағы бірізділікті сақтау мәселелерін үйлестіру қажет.

      Мәртебелік жоспарлауда мемлекеттік тілдің қолданылу аясын кеңейту, нормативтік базаны күшейту бойынша бірқатар іс-шаралар өткізілді.

      Проблема. Қоғамның кейбір салаларында мемлекеттік тіл өзінің нормативтік-құқықтық мәртебесіне лайық деңгейде қолданылмайды.

      ТМД елдерінде, атап айтқанда, Әзербайжанда, Өзбекстанда, Латвияда, Литвада, Эстонияда, Молдовада, Арменияда, Грузияда заң жүзінде тек мемлекеттік тілдің ғана мәртебесі бекітілген.

      Демек тіл саясатында жүзеге асырылатын тілдің мәртебелік жоспарлануы үшін қолданыстағы заңнаманы жетілдіру керек.

      Әлеуметтік-демографиялық параметр

      1. Республика аумағында басқа тілдік қауымдастықтармен салыстырғанда қазақ тілінде сөйлейтіндердің үлесі

      2009 жылғы халық санағының мәліметтері халықтың 74 %-і қазақ тілін ауызша түсінетінін, 64,8 %-і еркін оқитынын, 62 %-і еркін жазатынын көрсетті. Ал соңғы әлеуметтік зерттеу (2018 ж.) нәтижелері орыс диаспорасы өкілдерінің 2,7 %-і, өзге этнос өкілдерінің 9,4 %-і қазақ тілін ана тілі ретінде көрсеткенін анықтап отыр. Осылайша, қазақ тілінде сөйлейтіндердің үлесі қазақ этносының есебінен ғана емес, сондай-ақ өзге этнос өкілдерінің есебінен де артып отыр.

      2. Қазақ тілінде ана тілі ретінде сөйлейтіндердің үлесі

      2009 жылғы халық санағы қазақ тілін ана тілім деп танитындардың үлесі халықтың жалпы санына шаққанда 62,4 %-ті құрағанын көрсетті, 2018 жылғы статистикалық деректер қазақ тілін ана тілі ретінде көрсеткен қазақтардың үлесі 95 % екенін анықтады.

      2017 – 2018 оқу жылында жалпы білім беретін мектептердегі оқушылардың 66 %-і қазақ мектептерінде, ЖОО студенттерінің 65 %-і қазақ бөлімдерінде білім алды.

      Проблема. Жастар арасында кітап оқу мәдениеті, ауызша сөйлеу сауаттылығы, тілдің лексика-фразеологиялық бейнелі сөздерін, этномаркерлі лексикалық қорды білу және қолдану деңгейі төмендеуде. Осыған байланысты қазақ тілінің ғылыми және пәндік курсының мазмұнын орфоэпия, фразеология, лингвомәдениеттану, стилистика, тіл мен сөз мәдениеті бойынша жаңа білімдер жүйесімен байыту керек.

      3. Біртілді, қостілді және көптілді тұлғалар санының арақатынасы, сипаты мен деңгейі

      "Қоғамдық пікір" зерттеу институтының мәліметінше, 2017 жылы мемлекеттік тілді меңгерген халықтың үлесі 83,1 %-ті, 2018 жылы 85,9 %-ті; орыс тілін меңгергендердің үлесі 92,3 %-ті құрады. Соңғы екі жылда мемлекеттік тілді меңгергендердің үлесі 2,8 %-ке өсті. Үштілді (қазақ, орыс және ағылшын тілінде) білім беру саясатының әсерінен қоғам ағылшын тілін белсенді игере бастады. Үш тілді әртүрлі деңгейде меңгерген республика халқының үлесі – 24,1%.

      Проблема. Тілдік ортада орыс-қазақ қостілділігі басым. Бұдан кейінгі орында қазақ-орыс және этностық-орыс қостілділігі (өзге ұлт өкілдерінде) мен қазақ-ағылшын, орыс-ағылшын қостілділігі таралып отыр. Осыған байланысты, қазақ тілінің қолданылуын арттыру үшін қазақ-орыс және қазақ-этностық қостілділігінің кеңінен таралуына жағдай жасау керек.

      Лингвистикалық параметр

      1. Әдеби тілді қолданушылар санының көп болуы

      Тілді игеру деңгейіне қарай шартты түрде тіл қолданушылары 3 топқа бөлінеді – элитарлық (тілді барлық стильдерде ауызша және жазбаша нысанда жоғары деңгейде қолданатын тұлға), орта (ауызекі стиль мен бір немесе бірнеше кітап стилін меңгерген тұлға) және қарапайым (тілді ауызекі стильде ғана қолданатын тұлға). Қазақстанда қазақ тілінде сөйлейтіндердің 30 %-і қарапайым, 61-62 %-і – орта, ал 8-9 %-і – элитарлық тілдік тұлғалар екені анықталды.

      2. Тілдік инновациялардың таралу жылдамдығы

      Тілдік инновациялар – тілдік-мәдени қауымдастықтың өмір сүру жағдайларына байланысты қалыптасқан тілдегі өзгерістер мен жаңалықтар. Қазақ тіліндегі инновациялар тәуелсіз елдің саяси, экономикалық, құқықтық, әлеуметтік-мәдени өміріндегі трансформацияларға, IT-технологиялардың жаһандық дамуына байланысты қалыптасты. Осыған байланысты, тілдік инновациялардың басын қосатын неолексикографиялық еңбектерді жазу бойынша үздіксіз жұмыс істеу қажет.

      3. Өзге тілдің әсеріне қарсы тұру иммунитеті

      Тілдің сыртқы әсерге қарсы тұру иммунитетіне:

      а) өз ресурстары есебінен шет тілдік әсерді бейімдеу (аудару, калькалау, балама нұсқа табу);

      б) шет тілден енген кірме сөздердің фонетикалық келбетін өзгерту, оларды ұлттық тілдің дыбыстық жүйесіне сәйкес айту және ұлттық тілдің емле ережелеріне сәйкес жазу.

      Осы тұрғыда, біріншіден, ұлттық тілге сәтті аударылған терминдерді насихаттау шараларын іске асыру тиімді. Екіншіден, қазақ жазуын, латын әліпбиіне негізделген жаңа орфографиялық ережелерді насихаттап, көпшілікке түсіндіріп, қолданысқа енгізу қажет. Бұл бірыңғай ұлттық жазудың қалыптасуына әкеледі.

      4. Салалық терминологияның дамуы

      Бүгінгі күнге дейін білім мен өндіріс саласы бойынша 270-тен астам терминологиялық сөздік жарық көрген. А. Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының мәліметі бойынша, тәуелсіздік алғаннан бері мемлекеттік тілде қалыптасқан терминқор 330000 бірлікті, қазақ тілінде баламасы жоқ шеттілдік терминдер – 33479, ұлттық тіл негізінде игерілген терминдер – 6317, ұлттық тіл ресурстарын пайдаланып, әрі шеттілдік элементтерді сақтап жасалған аралас терминдер - 293204 бірлікті құрады.

      Проблема. Жоғарыда келтірілген деректер игерілген терминдердің игерілмеген және аралас терминқормен салыстырғанда бірнеше есе аз екенін көрсетті. Сондықтан осы бағытта: а) қазақ терминологиялық лексикасының корпусын құру; ә) Республикалық терминологиялық комиссияның тиімділігін арттыру керек.

      Әлеуметтік-функционалдық параметр

      1. Білім беруде

      Мектепке дейінгі білім беру жүйесінде мемлекеттік тілде оқытатын ұйымдардың саны артып келеді. 2016 жылы мемлекеттік тілдегі балабақшалардағы тәрбиеленушілерінің саны 593758 адамды құрады. Бұл республика балабақшаларындағы балалардың жалпы санының 73,6 %-ін құрайды.

      Қазақстанда 2018 жылғы мәлімет бойынша жалпы білім беретін 7393 мектеп бар, оның 3797-сі қазақ, 1312-сі орыс, 2255-і қазақ-орыс, 12-сі өзбек, 11-і ұйғыр, 1-еуі тәжік тілдерінде білім береді. Бұл мектептерде 2018–2019 оқу жылында барлығы 3050770 оқушы білім алса, оның 2000000-нан астамы қазақша, 900000-ға жуығы орысша, қалғаны өзге тілдерде оқиды, яғни барлық оқушылар санының 66 %-і қазақ тілінде білім алады.

      Техникалық және кәсіптік білім беру саласында 2018–2019 оқу жылы қазақ тілінде білім алушылар саны 1991 жылмен салыстырғанда, 67 %-ке артып, 289589 студентті құрады.

      Егер 1998–1999 оқу жылы жоғары оқу орындарында студенттердің жалпы санының 26,8 %-і қазақ тілінде білім алса, 2018–2019 жылдары 83,0 %-і қазақша білім алып отыр. Ағылшын тілінде оқытатын бөлімдері бар ЖОО саны да артып келеді. Ағылшын тілінде білім алушылар саны 24,7 мың студентті құрады. Бұл 2009 жылғы көрсеткіштен 2,5 есе артық.

      Проблема. Ересек тұрғындарды мемлекеттік тілге тегін оқыту мақсатында республиканың барлық өңірлерінде 90 мемлекеттік Тілдерді оқыту орталығы жұмыс істейді. Алайда бірқатар өңірлерде (Алматы қ., Атырау, Маңғыстау, Батыс Қазақстан, Павлодар облыстарында) мемлекеттік тілдерді оқыту орталықтары жоқ. Осыған байланысты латын графикасына көшу процесінде оқытушылар мен тұрғындарды оқыту үшін орталықтардың және "Қазтест" ұлттық тестілеу жүйесінің әлеуетін арттыру қажет.

      "Қазтест" – Қазақстан Республикасы азаматтарының және ел аумағындағы түрлі қызметпен айналысатын шетел азаматтарының қазақ тілін меңгеру деңгейін бағалаудың отандық жүйесі. 2011–2015 жылдары аталған жүйе бойынша 130000 адам, 2016 жылы – 73732 адам, 2017 жылы – 74543 адам, 2018 жылы – 79389 адам тестілеуден өтті.

      Болон процесінің негізгі шарттарының орындалуына байланысты Қазақстанның жоғары мектебінің жүйесінде де көптілді білім беру қалыптасқан. 2016 жылы 2012 жылмен салыстырғанда ағылшын тілінде оқытуды ұсынатын жоғары оқу орындарының саны 10 бірлікке артты. 2009 жылмен салыстырғанда олардың саны 1,7 есе өсті.

      "Болашақ" бағдарламасы іске асырылған жылдары әлемнің үздік ЖОО-ларында филологияға және лингвистикаға байланысты мамандықтар бойынша 136 адам даярланған.

      Үштілділік саясатты іске асыру мақсатында қазіргі кезде барлық балабақшалардың ересектер топтарында қазақ, орыс, ағылшын тілдерінің әліпбиі бір мезгілде оқытылады. Алайда, халықаралық тәжірибе көрсеткендей, ағылшын тілін 9-12 жастан бастап енгізіп, сағат саны мен оқыту сапасын арттыру есебінен жүзеге асыру оны оқытудың тиімді тәсілі болып табылады. Сонымен қатар, халықаралық практика басқа пәндерді ағылшын тілінде игеруді жоғары оқу орындарында жүзеге асырған неғұрлым тиімді екенін көрсетуде.

      2. Ғылымда (жаратылыстану-техникалық және әлеуметтік-гуманитарлық)

      Статистикалық деректер қазақ тілінде жазылған ғылыми зерттеу жұмыстарының, магистрлық, докторлық диссертациялардың үлесі өте төмен екенін көрсетті.

      Проблема. Қазақ тіліндегі ғылыми ақпараттың көлемі мен сапасын арттыру қажет. Ғылыми айналымдағы ғалымдардың еңбегі, ғылыми зерттеу нәтижелері, магистрлық және докторлық диссертациялар, әсіресе жаратылыстану және инженерлік-техникалық ғылым саласында мемлекеттік тілде шығарылмайды. Мемлекеттік тіл ғылыми ортадағы коммуникацияның тиімді құралына айналуы керек.

      3. Бұқаралық ақпарат құралдарында

      2018 жылы республикадағы бұқаралық ақпарат құралдарының жалпы саны 3328-ді құрады, оның ішінде тіркелген газет-журналдар саны 2790-ды (1800 газет, 990 журнал), телеарналар 128-ді, радиолар 70-ті, ақпарат агенттіктер (сайттар) 181-ді, мерзімді басылымдар 159-ды құрады. Олардың ішінде қазақ тілінде – 548, орыс тілінде – 850, қазақ-орыс тілінде – 1160, үш және одан көп тілде (оның ішінде басқа тілдерде) – 770.

      2014 жылы қазақ тіліндегі бұқаралық ақпарат құралдары контентінің үлесі 55 %-ті құрады, ал 2018 жылы 73 %-ке дейін ұлғайды. Мемлекеттік БАҚ эфирінде мемлекеттік тілдегі жаңа тележобалардың саны артты. Балалар мен жұртшылыққа қазақ тілін оқытуға арналған анимациялық фильмдер топтамасы әзірленіп, интернет-ресурстарда орналастырылды.

      Проблема. Бүгінгі күнге дейін жүргізілген тіл саясаты бойынша әлеуметтік сауалнама нәтижелері қазақтілді БАҚ көлемінің ұлғайғанына қарамастан, оны тұтынушылар санының әлі де аз екенін көрсетті. Айталық, 2018 жылы жүргізілген әлеуметтік-сараптамалық сауалнама деректері бойынша интернет ресурстардан ақпарат алу үшін респонденттердің шамамен 90 %-і қазақ тілінде сөйлесе де, 78,2 %-і орыс тілін, 20,2 %-і қазақ тілін пайдаланатыны анықталды. Бұл ретте көрерменнің, оқырманның, тыңдаушының сапалы ақпарат алуы үшін тұтынушының әртүрлі тақырыптарда, әртүрлі бағыттар мен форматтардағы сұраныстарын қанағаттандыратын интернет-контентті құру және дамыту бойынша шаралар қажет.

      4. Әкімшілік басқаруда

      2018 жылдың қорытындысы бойынша мемлекеттік органдардың жалпы құжат айналымындағы мемлекеттік тілдегі шығыс құжаттарының үлесі 93 %-ті құрады. Алайда олардың сапасы мен қазақ тілінде рәсімделген қосымшалардың саны төмен. Әлеуметтік зерттеу нәтижелері әкімшілік және мемлекеттік органдарда респонденттердің небәрі 7,9 %-і "қазақ тілін", ал 27,4%-і "көп жағдайда қазақ тілін қолданатынын" көрсетті.

      5. Сот ісін жүргізуде

      Қазіргі уақытта республика соттарында қазақ тілінде қаралатын істердің саны төмен деңгейде қалып отыр. Бұдан басқа, сот процестеріне қатысуға білікті аудармашыларды тарту проблемасы да бар.

      Проблема. Сот ісін жүргізудің тиімділігі халықтың билікке деген сенімін арттырады. Құқық қорғау органдарындағы сауалнаманың нәтижелері бойынша халықтың 8 %-і "тек қазақ тілін қолданамын" және 25,8 %-і "көп жағдайда қазақ тілін қолданамын" деп жауап берген. Бұл көрсеткіштер құқық қорғау саласында қазақ тілінің тиісті деңгейде қолданылмайтынын растайды.

      6. Ақпараттық технологияларда

      "Google Translate" және "Yandex Переводчик" аударма сервистеріне енгізілуі арқылы қазақ тілі әлемдік онлайн платформалардың негізгі тілдерінің біріне айналды. Wikipedia жүйесінде қазақ тіліндегі сегменттегі мәтіндер саны 200000 мақаладан асты. Microsoft компаниясының MS Office, Windows бағдарламалық өнімдері қазақ тіліне аударылды. "Қазақстанның интернет қауымдастығының" мәліметі бойынша, қазіргі уақытта Қазнетте қазақ тіліндегі сайттар саны қазақстандық сайттардың жалпы санына шаққанда шамамен 12 %-ті құрайды.

      Проблема. Википедия платформасында жасанды интеллект әлі де қазақ тілінде қолданылмайды. Мәтінді дыбыстау, дауысты мәтінге түрлендіру технологиясына қазақ тілі қосылмаған. Қазақтілді ақпаратты мәтіндік аудио-бейне форматтарында жинау жұмыстары басталғанымен, олар әлі ұлттық дәрежеге дейін жеткізілмеген. Мемлекет есебінен шығарылған кез келген медиа өнім (кітап, аудио немесе бейне, анимация) интернет желісіне тегін жариялауға тиіс. Осындай мәселелерді шешу үшін осы Бағдарламаны "Цифрлы Қазақстан" мемлекеттік бағдарламасымен үйлестіру аса маңызды. Ең алдымен, лингвисттер мен IT-бағдарламашылардың бірлескен жұмысы негізінде жүзеге асырылатын Қазақ тілінің ұлттық корпусы жобасын іске асырудың маңызы ерекше.

      Ұлттық-мәдени параметр

      1. Өнерде, театрда, кинода және эстрадада

      Елімізде 22 қазақ, 12 орыс, 3 аралас, 1 кәріс, 1 неміс, 1 өзбек және 1 ұйғыр театрлары жұмыс жасайды. Мәдениет және спорт министрлігінің мәліметтеріне сәйкес 2018 жылы осы театрлардың репертуарында қазақ тілінде 105 қойылым, орыс тілінде 78 және басқа тілдерде 133 қойылым көрсетілді; қазақ тілінде 18 фильм, орыс тілінде 24 фильм түсірілді.

      Проблема. Қазақтілді көрермен санының өсуі қазақ тіліндегі театр қойылымдары мен кинотуынды көлемін арттыруды талап етеді. Қазақстан тарихын, қазақ өнері мен мәдениетінің жалпыадамзаттық құндылықтар жүйесіне қосқан үлесін көпшілікке танымал ету Қазақстанның имиджі мен қазақ тілінің мәртебесін ел ішінде ғана емес, шетелде де арттыруға ықпал етеді.

      2. Көркем, лексикографиялық, діни, іскери, оқу, терминологиялық және басқа әдебиеттерді 2018 жылы Мәдениет және спорт министрлігі әрқайсысы 2000 және 1000 дана таралыммен (барлығы 49000 дана) 27 түрлі кітап (ғылыми-танымдық, оқу-әдістемелік, балалар әдебиеті жанрындағы кітаптар) шығарса, оның 25-ін қазақ тілінде шығарды.

      Оқушылардың білім жетістіктерін бағалау жөніндегі (IEA) PIRLS халықаралық қауымдастығы 2016 жылы өткізілген оқу және мәтінді түсіну сапасын халықаралық зерттеу нәтижесінде Қазақстан 50 қатысушы елден 27-ші орынға ие болғанын хабарлады.

      Проблема. Халықаралық сарапшылар оқушылардың қажетті ақпарат пен білімді қағаз нұсқадағы оқулық, кітаптан гөрі, интернет-ресурстардан көп іздейтінін анықтап отыр. Қазақстандық оқушылардың 37 %-і мәтінді электрондық форматта қолданатыны, ал 40 %-і үй тапсырмасын орындауда интернетке жүгінетіні белгілі болды. Осыған байланысты барлық қазақтілді баспа өнімдерінің электрондық нұсқасы мүмкіндігінше тегін жүктелетіндей қолжетімді форматта әзірленуі керек.

      3. Бизнесте (тауар өндірісі, шағын, орта, ірі бизнес объектілерінің экономикалық дискурсында)

      Экономикалық ақпарат контентін қазақ тілінде жасап, сапасын жетілдіру ұлттық кәсіпкерліктің бәсекеге қабілеттілігін арттыруға қолайлы жағдай жасайды. Бұл ауылдық жерлердегі өзін-өзі жұмыспен қамтып жүрген халықты кәсіпкерлік ортаға тартуға, ауылдағы кәсіпкерлік бастамаларды арттыруға септігін тигізеді, шағын және орта бизнестің дамуына түрткі болып, ұлттық бизнестің қалыптасуына мүмкіндік тудырады.

      Проблема. "Атамекен" ұлттық кәсіпкерлер палатасының "Бастау-Бизнес" жобасы шеңберінде "Талдау" орталығы өткізген тәжірибелік тренингтер барысында халықтың лингвистикалық құзыреттілігіне байланысты мынадай мәселелер анықталған:

      халықтың функционалдық сауаттылығының деңгейі, оның ішінде тілдік құзыреттілігінің деңгейі төмен;

      Қазақстан аумағында бизнес жүргізу, оны заң жүзінде сүйемелдеу, қаржылық сауаттылық және басқа да мәселелер бойынша білім беру жүйесі дамымаған. Мұның басты себебі экономика, бизнес және қаржы жөніндегі қазақтілді ақпараттың саны мен сапасының төмен болуы;

      шет тіліндегі терминдердің көп болуына байланысты жаңа экономикалық ақпаратты түсіну қиындық тудырады;

      тренерлер мен спикерлердің мемлекеттік тілді меңгеру деңгейінің төмен болуы.

      Көрсетілген проблемаларды шешу үшін осы Бағдарламада экономика, бизнес саласында мемлекеттік тілдің қолданылуын кеңейтуге бағытталған жүйелі шаралар қамтылуы тиіс, олар бизнес қоғамдастығы мен Қазақстан Республикасының мемлекеттік билік органдары арасындағы кәсіпкерлік бастаманы іске асыру жөніндегі уәкілетті органмен бірлесіп әзірленуге тиіс.

      4. Қаржы секторының банк саласында

      Банк саласында мемлекеттік тілдегі терминдерді жүйелеу және жетілдіру мақсатында 2011 жылы салалық терминологиялық жұмыс тобы құрылды, оның жұмысының нәтижесінде бүгінгі күні 878 банк термині бекітілді.

      2018 жылғы сауалнама нәтижелері бойынша респонденттердің 7,3 %-і банктерде тек "қазақ тілінде", 26,7 %-і "көп жағдайда қазақ тілінде сөйлеймін" деп көрсеткен. Алайда, бұл мәліметтер көрсетілген салада тілді қолдану туралы толық ақпарат бере алмайды.

      Еліміздегі тілдің қазіргі ахуалына ұқсас халықаралық практика:

      Біріншіден, посткеңестік кеңістіктегі елдерде тіл саясатының заңнамалық базасын өзгерту белсенді түрде іске асырылды. Мысалы, Балтық жағалауы елдері, Грузия, Армения, Әзербайжан, Өзбекстан, Тәжікстан Кеңес өкіметі кезінде қабылданған тілге қатысты заңдарын өзгертті. Көптеген елдерде мемлекеттік тілді білу азаматтар үшін міндетті болып табылады: "Әзербайжан Республикасының әрбір азаматы әзербайжан тілін білуге міндетті" (Әзербайжан Республикасының мемлекеттік тіл туралы заңы, 1-бап, 1.1-тармақ), "Француз тілін қолдану мыналар үшін міндетті болып табылады:..." (Француз тілінің қолданысы туралы № 94-665 Франция заңы ("Тубон заңы", 2-бап). Халықаралық практика негізінде Қазақстанның практикаға енгізуі үшін үлгі боларлық екі түрлі мәселе анықталды: біріншісі – талап пен міндет, екіншісі – тілге қатысты жауапкершілікті белгілеу.

      Екіншіден, көптеген мемлекеттерде ағылшын тілін қолдану экономикалық интеграция, жаңа технологияларға қол жеткізу сияқты бағыттарда ұлттық мүдде үшін жаңа мүмкіндіктер ашады. Алайда ағылшын тілі ұлттық прагматизм тұрғысынан ғана қолдау табуда.

      Жапония мен Қытайда бастауыш білімді аяқтау сатысында ағылшын тілін оқыту тетігі көзделген. Бұл елдерде өзге тілді оқыту мектепке дейінгі жастан басталмайды. Барлық пәндер ана тілінде оқытылады, ағылшын тілі тек тілдік пән ретінде оқытылады.

      Үшіншіден, мемлекеттік тілді меңгеру деңгейін бағалаудың "Қазтест" жүйесін жетілдіру кезінде Ұлыбританиядағы IELTS және АҚШ-тағы TOEFL жүйелерінің тәжірибесін пайдалану тиімді болмақ. Мысалы, Ұлыбританияда белгілі бір лауазымда жұмыс істеу немесе оқу орнында білім алу үшін кез келген адам ағылшын тілін талап етілетін деңгейде білетінін жоғарыда көрсетілген тест бағдарламалары арқылы растауы қажет.

      Көшіп-қонушылардың тілдік бейімделуіне қатысты Ресей Федерациясының тәжірибесі ерекше. Мұнда 2015 жылдан бастап заңнамада белгіленген нормативтерге сәйкес елде тұруға рұқсат алу үшін орыс тілін меңгеруі, мәдениетін білуі жөніндегі сертификаттың болуы талап етіледі.

      Германиядағы ГҰте Институтының әлемнің 80 елінде филиалы бар. Институт Германияда өз бизнесін ашуға ниет білдіргендерге көптеген қызметтер ұсынады, ГҰте Институтының неміс тілін орта деңгейде меңгергенін растайтын сертификатынсыз бірлескен кәсіпорын немесе фирма ашуға рұқсат етілмейді.

      Төртіншіден, мемлекеттік тілді меңгергендерге заңнамада белгіленген артықшылықтар беру тіл үйренушілердің санын да, тіл үйренудің сапасын да ұлғайтуға мүмкіндік береді. Мысалы, Эстонияда еңбек нарығында эстон тілін білу жұмысқа орналасу, сондай-ақ өз бизнесін кеңейту үшін басты фактор болып табылады. Эстон тілін меңгерген адамдарға мансаптық өсуіне және жоғары жалақы алуы үшін көп мүмкіндік беріледі.

      Осылайша, тіл саясатын іске асыру саласында іске асырылған қадамдық әрекеттерді жан-жақты талдау мыналарды айқындайды:

      1. Күшті тұстары:

      1) мемлекеттік тілдің демографиялық базасының нығаюы (қазақтілді азаматтар санының өсуі);

      2) бизнесте, білім беруде, мәдениетте, мемлекеттік секторда тіл қолданысын кеңейту тетіктері әзірленді;

      3) тілді қолдау инфрақұрылымының дамуы (оқыту, аударма орталықтары және басқалар).

      2. Әлсіз тұстары:

      1) тілді қолдану мәдениетінің төмен деңгейі;

      2) мемлекеттік тілдегі өзекті контент көлемінің жеткіліксіздігі;

      3) жазбаша коммуникацияға қатысушылардың әркелкі бөлінуі: түрлі деңгейде меңгерген тұтынушылардың көп болуы, контент жасаушылардың аздығы;

      4) қазақ тілі мәртебесінің төмендігі: ғылым, бизнес, кәсіби коммуникация тілі емес, көбіне тұрмыстық қатынас тілі ретінде ғана қабылдануы;

      5) терминжасамның әлсіз стандартталуы (тура аударма, кірме сөздер).

      3. Мүмкіндіктер:

      1) дамыған лексика-грамматикалық құрылым, қазақ тілінің сөзжасам қорларының молдығы және тұрғындардың тілді қолдану мәселесіндегі бейімделгіштігі оны жаңғыртуға үлкен мүмкіндік береді;

      2) қазақ тілі Қазақстанның барлық азаматтарына да, шетелде тұратын қазақ ұлтының өкілдеріне де ұлттық бірегейліктің тұтқасы бола алады.

      4. Қауіп-қатер:

      1) тұрғындардың тіл мәдениетінің төмен деңгейі қазақ тілін "тұрмыстық" коммуникация тілі мәртебесінде қалдырып, қазақ тілінде өзекті контент жасауға кедергі келтіруі мүмкін;

      2) тіл мәселелерін саясиландыру қоғамның жік-жікке бөлінуіне әкеп соғуы мүмкін;

      3) қазақ тілі мәртебесінің төмен деңгейі қазақтілді тұрғындардың әлеуетін шектейді.

      Бағдарлама шеңберінде жоспарланған шаралар аталған проблемаларды шешуге ықпал ететін болады.

      4. Бағдарламаның мақсаттары, міндеттері, нысаналы индикаторлары және іске асыру нәтижелерінің көрсеткіштері

      Бағдарламаның мақсаттары – қазақ тілінің мемлекеттік тіл ретіндегі толыққанды қызметін қамтамасыз ете отырып, жаңа латын графикалы әліпби негізінде қазақ тілін жаңғыртуға, тіл мәдениетін одан әрі арттыруға, сондай-ақ Қазақстан азаматтарының тілдік капиталын дамытуға бағытталған үйлесімді тіл саясатын жүргізу.

      Бағдарламаның мақсаттарына қол жеткізу мынадай нысаналы индикаторлармен өлшенетін болады:


Р/с №
 

Нысаналы индикаторлар

Өлшем бірлігі

Ақпарат көздері

2018 жыл (факт)

2019 жыл
(бағалау)

Болжам

Орындауға жауаптылар

2020 жыл

2021 жыл

2022 жыл

2023 жыл

2024 жыл

2025 жыл

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

1.

Латын графикалы әліпбиді пайдаланатын жазбаша коммуникацияға қатысушылардың үлесі

%
 

әлеуметтік зерттеулер

-

-

-

-

10

20

30

50

МСМ,
ЖАО

2.

Мемлекеттік тілді меңгерген халықтың үлесі

%
 

әлеуметтік зерттеулер

85,9

90

90,5

91

92

93

94

95

МСМ
ЖАО

 
3.

Мемлекеттік бұқаралық ақпарат құралдарындағы қазақтілді контенттің үлесі

%

АҚДМ

73

72

74

75

76

77

78

79


АҚДМ

4.

Үш тілді (қазақ, орыс және ағылшын) меңгерген халықтың үлесі

%

әлеуметтік зерттеулер

24,1

25

26

27

28

29

30

31

МСМ
ЖАО


      Қойылған мақсатқа қол жеткізу үшін төменде келтірілген нәтижелердің көрсеткіштерімен өлшенетін мынадай міндеттерді шешу көзделеді.

      1.1-міндет. Латын графикалы әліпби негізінде қазақ тілін ортологиялық кодтау


Р/с №
 

Нәтижелер көрсеткіштері

Өлшем бірлігі

Ақпарат көздері

2018 жыл (факт)

2019 жыл
(бағалау)

Болжам

Орындауға жауаптылар

2020 жыл

2021 жыл

2022 жыл

2023 жыл

2024 жыл

2025 жыл

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

1.1

Латын графикалы әліпби негізінде басып шығарылған сөздіктер, анықтамалықтар мен қолжазбалардың саны (өсу қорытындысымен)

бірл.

МСМ

-

-

5

8

10

11

14

16

МСМ

      1.2-міндет. Латын графикалы әліпби негізінде қазақ тілінің салалық терминдер жүйесін жетілдіру, біріздендіру және кодтау

Р/с №
 

Нәтижелер көрсеткіштері

Өлшем бірлігі

Ақпарат көздері

2018 жыл (факт)

2019 жыл
(бағалау)

Болжам

Орындауға жауаптылар

2020 жыл

2021 жыл

2022 жыл

2023 жыл

2024 жыл

2025 жыл

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

1. 2

Қазақ тілінің латын графикалы әліпбиінің емле ережесіне негізделген терминологиялық қордың үлесі (өсу қорытындысымен)

%

республикалық терминология комиссияның шешімі

-

-

5

15

30

40

50

60

МСМ

      1.3-міндет. Ономастикалық кеңістікті латын графикалы әліпби негізінде реттеу және стандарттау

Р/с №
 

Нәтижелер көрсеткіштері

Өлшем бірлігі

Ақпарат көздері

2018 жыл (факт)

2019 жыл
(бағалау)

Болжам

Орындауға жауаптылар

2020 жыл

2021 жыл

2022 жыл

2023 жыл

2024 жыл

2025 жыл

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

1.3

Ономастикалық атауларды ретке келтіруде ашықтық қағидаттарының сақталу үлесі

%

ЖАО, ОАО

-

-

-

14,0

14,5

15,0

15,5

16,0

МСМ, ЖАО

      1.4-міндет. "Қазақ тілінің ұлттық корпусы" жобасын іске асыру

Р/с №
 

Нәтижелер көрсеткіштері

Өлшем бірлігі

Ақпарат көздері

2018 жыл (факт)

2019 жыл
(бағалау)

Болжам

Орындауға жауаптылар

2020 жыл

2021 жыл

2022 жыл

2023 жыл

2024 жыл

2025 жыл

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

1.4

"Қазақ тілінің ұлттық корпусы" жобасының мәтіндік базасының көлемі (өсу қорытындысымен)

млн. сөз қолданысы

мәтіндік база

-

-

10

15

30

45

50

60

МСМ
БҒМ

      2.1-міндет. Білім беру саласындағы қазақ тілінің функцияларын кеңейту және оны қолдану мәдениетін арттыру


Р/с №
 

Нәтижелер көрсеткіштері

Өлшем бірлігі

Ақпарат көздері

2018 жыл (факт)

2019 жыл
(бағалау)

Болжам

Орындауға жауаптылар

2020 жыл

2021 жыл

2022 жыл

2023 жыл

2024 жыл

2025 жыл

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

2.1.1

Мемлекеттік тілде еркін сөйлейтін, оқитын және жазатын халықтың үлесі

%

әлеуметтік зерттеулер

-

-

52,5

55,7

59,5

61,5

64,6

68,1

МСМ
ЖАО

2.1.2

Қазақ тілі мен әдебиетінің оқытушыларын даярлауға көзделген гранттар саны

бірл.

БҒМ

596

500

500

500

500

500

500

500

БҒМ

2.1.3

Мемлекеттік тілді В2 деңгейінде меңгерген қазақ тілінде оқытпайтын мектептер түлектерінің үлесі

%

"Қазтест" нәтижелері

-

-

30

35

40

45

50

55

БҒМ

      2.2-міндет. Мемлекеттік және мемлекеттік емес сектор ұйымдарында қазақ тілін меңгеру деңгейін арттыру

Р/с №
 

Нәтижелер көрсеткіштері

Өлшем бірлігі

Ақпарат көздері

2018 жыл (факт)

2019 жыл
(бағалау)

Болжам

Орындауға жауаптылар

2020 жыл

2021 жыл

2022 жыл

2023 жыл

2024 жыл

2025 жыл

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

2.2.1

"Қазтест" жүйесі бойынша айқындалатын мемлекеттік тілді В1 деңгейінде меңгерген мемлекеттік көрсетілетін қызметтерді ұсынатын ұйымдар қызметкерлерінің, сондай-ақ ұлттық компаниялар мен ұлттық холдингтер қызметкерлерінің үлесі

бірл.

"Қаз-тест" нәтижелері

32

35

35,5

36

37

38

39

40

БҒМ

2.2.2

Ұлттық стандарт негізінде "Қазтест" жүйесі бойынша айқындалатын мемлекеттік тілді В2 деңгейінде меңгерген мемлекеттік қызметшілердің үлесі

%

"Қазтест" нәтижелері

16,8

-

20

25

30

35

40

45

БҒМ

2.2.3

Ұлттық стандарт негізінде "Қазтест" жүйесі бойынша айқындалатын мемлекеттік тілді С1 деңгейінде меңгерген мемлекеттік қызметшілер мен мемлекеттік қызмет көрсететін ұйымдар қызметкерлерінің үлесі

%

"Қазтест" нәтижелері

4,9

-

9

12

13

15

20

22

БҒМ

      2.3-міндет. Ақпараттандыру және коммуникация саласындағы қазақ тілінің қолданылуын жетілдіру

Р/с №
 

Нәтижелер көрсеткіштері

Өлшем бірлігі

Ақпарат көздері

2018 жыл (факт)

2019 жыл
(бағалау)

Болжам

Орындауға жауаптылар

2020 жыл

2021 жыл

2022 жыл

2023 жыл

2024 жыл

2025 жыл

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

2.3

Қазақ тілді БАҚ-қа мемлекеттік қолдау көрсету үлесі

%

АҚДМ

-

-

52

54

56

58

60

62

АҚДМ

      2.4-міндет. Мәдениет, халыққа қызмет көрсету, БАҚ және бизнес саласында мемлекеттік тілдің қолданылуын реттеу, әлеуметтік беделін арттыру

Р/с №
 

Нәтижелер көрсеткіштері

Өлшем бірлігі

Ақпарат көздері

2018 жыл (факт)

2019 жыл
(бағалау)

Болжам

Орындауға жауаптылар

2020 жыл

2021 жыл

2022 жыл

2023 жыл

2024 жыл

2025 жыл

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

2.4.1

Мемлекеттік тіл нормаларына сәйкес келетін көрнекі ақпаратты қамту дәрежесі

%

МСМ
мүдделі МО, ЖАО, ҰК

-

-

70

72

74

76

78

80

МСМ

2.4.2

Мемлекеттік тілде көрсетілетін телебағдарламалардың үлесі

%

АҚДМ

-

-

50

50

50

50

50

50

АҚДМ

      2.5-міндет. Халықаралық коммуникацияда қазақ тілінің қолданылуын кеңейту

Р/с №
 

Нәтижелер көрсеткіштері

Өлшем бірлігі

Ақпарат көздері

2018 жыл (факт)

2019 жыл
(бағалау)

Болжам

Орындауға жауаптылар

2020 жыл

2021 жыл

2022 жыл

2023 жыл

2024 жыл

2025 жыл

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

2.6

Қазақстанда өткізілетін, сондай-ақ шет елдерде қазақстандық дипмиссиялар ұйымдастырған халықаралық шараларда қазақ тілінің қолданылу үлесі

%

СІМ

-

-

50

50

51

52

53

54

СІМ

      3.1-міндет. Орыс тілінің коммуникативтік-тілдік кеңістіктегі қолданылуы

Р/с №
 

Нәтижелер көрсеткіштері

Өлшем бірлігі

Ақпарат көздері

2018 жыл (факт)

2019 жыл
(бағалау)

Болжам

Орындауға жауаптылар

2020 жыл

2021 жыл

2022 жыл

2023 жыл

2024 жыл

2025 жыл

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

3.1

Орыс тілін меңгерген халықтың үлесі

%

МСМ
ЖАО

-

89

90

90,2

90,4

90,6

90,8

91

МСМ

      3.2-міндет. Этностық топтардың тілдерін дамыту

Р/с №
 

Нәтижелер көрсеткіштері

Өлшем бірлігі

Ақпарат көздері

2018 жыл (факт)

2019 жыл
(бағалау)

Болжам

Орындауға жауаптылар

2020 жыл

2021 жыл

2022 жыл

2023 жыл

2024 жыл

2025 жыл

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

3.2

Қазақ және ана тілдерін оқыту бойынша әдістемелік көмекпен қамтылған республикалық этномәдени бірлестіктердің үлесі

%

МСМ
МИО

-

-

30

32

34

36

40

42

МСМ

      3.3-міндет. Қазақстандықтардың лингвистикалық капиталын арттыру

Р/с №
 

Нәтижелер көрсеткіштері

Өлшем бірлігі

Ақпарат көздері

2018 жыл (факт)

2019 жыл
(бағалау)

Болжам

Орындауға жауаптылар

2020 жыл

2021 жыл

2022 жыл

2023 жыл

2024 жыл

2025 жыл

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

3.2

Ағылшын тілін меңгерген халықтың үлесі

%

әлеуметтік зерттеулер

25,1

27

27,5

28

28,5

29,0

29,5

30,0

МСМ
ЖАО

      5. Бағдарламаның негізгі бағыттары, қойылған мақсаттарға қол жеткізу жолдары және тиісті шаралар

      1. Латын графикалы әліпби негізінде қазақ тілін жаңғырту

      1.1-міндет. Латын графикалы әліпби негізінде қазақ тілін ортологиялық кодтау

      Латын графика негізде қазақ тілін және емле ережелерін ортологиялық кодтау – жаңа әліпби негізінде сөздіктерді әзірлеуді көздейді (қазақ тілінің орфографиялық сөздігі, қазақ тілінің емле анықтамалығы, қазақ тілінің жаңа орфоэпиялық сөздігі және т.б.).

      Әсер ету логикасы

      әртүрлі тұтынушыға – мектеп оқушыларына, редакторлар, дикторларға, саясаткерлерге, сауда менеджерлеріне, копирайтерлер мен спичрайтерлерге арналған: а) сөз мәдениеті бойынша анықтамалықтар; ә) тілдік бірліктердің лексикалық және грамматикалық вариативтілігі туралы сөздіктер; б) практикалық стилистика мен пунктуация бойынша құралдар; в) емле және әдеби мәтін түзу, мәтін түзету бойынша анықтамалықтар әзірлеу көзделеді.

      Қазақ тілінің қолданылу аясын кеңейту мақсатында нормативтік құқықтық актілерді жетілдіру бөлігінде шараларды іске асыру қажет.

      Әсер ету логикасы

      мемлекеттік тілдің қолданылу аясын кеңейтуді көздейтін актілерге өзгерістер мен түзетулер енгізу;

      мемлекеттік қызметшілерді іріктеуді, жұмысқа қабылдауды және ілгерілетуді реттейтін нормативтік-құқықтық актілерге өзгерістер енгізу;

      көші-қон саласындағы нормативтік-құқықтық актілерге өзгерістер енгізу (жекелеген санаттар бойынша шетелдік жұмыс күші ретінде тартылатын иммигранттарды тестпен қамту);

      мемлекеттік мекемелерге жұмысқа қабылдау кезінде "Қазтест" сертификаттары арқылы тілді меңгеру деңгейін растау қажеттілігі;

      мемлекеттік қызметтің А корпусының тәжірибесі негізінде мемлекеттік қызметтің Б корпусы үшін тест тапсырмаларының тиісті нұсқаларын әзірлеу;

      жаңа латын графикалы әліпби негізіндегі қазақ тілі емлесінің қағидаларын бекіту;

      Қазақстан аумағына әкелінетін және ел аумағында өндірілетін компьютерлер, пернетақталар, ұялы телефондар т.б. техникалық құралдар мен медициналық, өндірістік жабдықтар, кассалық аппараттар сияқты өнімдерде қазақ тіліндегі ақпараттың, қазақтілді интерфейсінің және қазақ әріптерінің болуын қамтамасыз етуге бағытталған нормативтік құқықтық актілердің тиісті нұсқаларын әзірлеу және қабылдау;

      Сондай-ақ латын графикалы әліпбиді қолдану негізінде әзірленген көрнекі ақпаратты (сыртқы көрнекі ақпарат, жарнама, маңдайшалар, заттаңбалар және т.б.) реттеу көзделген. Көрнекі ақпараттарды реттейтін нормативтік құқықтық актілерді жетілдіру мәселесін зерделеу жұмыстары жүргізіледі.

      Әсер ету логикасы

      "Қазақ тілін білу деңгейін бағалау (Қазтест)" бойынша тестілеуді өткізу жөніндегі ережені әзірлеу және бекіту;

      көрнекі және жарнамалық өнімдерде латын графикалы әліпбиді қолдану бойынша нұсқаулықтар әзірлеу;

      көрнекі ақпаратта жиі қолданылатын белсенді тілдік бірліктердің жаңа әліпбиде ортологиялық, функционалдық-стилистикалық, коммуникативтік-прагматикалық нормалары әзірленіп, оларға лингвистикалық сараптама жүргізу.

      Латын графикалы әліпби негізінде жазылған қазақтілді мәтіндердің аудармасы мен редакциясын автоматты жүзеге асыру құралдарын дамыту жүйесін жолға қою қажет.

      Әсер ету логикасы

      жаңа латын графикалы әліпби негізіндегі қазақ тілді мәтіндерді тексеретін IT-бағдарламалар мен мәтіндік редакторларды әзірлеу, оларды онлайн, оффлайн режимдерінде қолжетімді форматта тегін тарату;

      латын графикалы қазақ әліпбиін пернетақтаға енгізу және шығару;

      беделді веб-сервистер мен іздеу жүйелерін латын графикалы әліпбиге аудару (google.kz және yandex.kz) жұмыстарын жүргізу;

      латын графикалы қазақ тілін оқытудың ең тиімді әдістемесін енгізу мақсатында оқыту веб-сайттарын, оқу-әдістемелік, ақпараттық материалдарды әзірлеу, тарату.

      1.2-міндет. Латын графикалы әліпби негізінде қазақ тілінің салалық терминдер жүйесін жетілдіру, біріздендіру және кодтау

      Терминжасалымның тиімді әдістері мен тәсілдерін қолдана отырып ғылым мен техниканың түрлі салаларында терминологиялық сөздіктер әзірлеу үшін ғылыми-әдістемелік негіздер, сондай-ақ заманауи терминжасалымның және терминжүйелерін құрудың лингвистикалық негіздері әзірленіп, жетілдірілетін болады.

      Сондай-ақ латын графикалы әліпби негізіндегі жазуда таңбалану үлгілерін түгендеу жұмыстарын жүргізу көзделеді.

      Әсер ету логикасы

      терминологиялық дерекқорын жетілдіру;

      ғылым мен техника саласындағы жаңа терминдерге лингвистикалық сараптама жүргізу;

      қазақ тілінің заңдылықтарына сәйкес латын графикалы әліпби негізінде шеттілдік терминдердің ауызша және жазбаша игерілу тетіктерін көрсете отырып анықтамалықтар, нұсқаулықтар әзірлеу;

      латын графикалы әліпби негізінде дайындалатын салалық түсіндірмелі терминологиялық сөздіктерді танымал ету. Сондай-ақ толықтырулар, түсініктемелер және түзетуге ұсыныстар енгізу мүмкіндігі бар баспа нұсқаларын, онлайн-нұсқаларын жариялау көзделеді.

      1.3-міндет. Ономастикалық кеңістікті латын графикалы әліпби негізінде реттеу және стандарттау

      Аталған міндетті іске асыру осы стандарттардың мәртебесін бекітетін нормативтер әзірлеуді болжамдайды.

      Әсер ету логикасы

      жаңа атауларды танымал ету;

      қалалардың халықаралық атаулары мен кодтарын латын графикалы атауларға сәйкес келтіру (атап айтқанда, әуе және теміржол қатынастары саласында);

      отандық және шетелдік коммуникация алаңдарында қазақстандық ономастикалық кеңістіктің ортологиялық нормаларының сақталуын қамтамасыз ету;

      навигация жүйелері мен сервистерінде, халықаралық дерекқорларда географиялық объектілердің жаңа атауларын ілгерілету;

      географиялық объектілерді және олардың құрамдас бөліктерін атау және қайта атау қағидалары мен стандарттарын әзірлеу, жариялау және қоғамдық талқылау;

      ономастикалық бірліктердің электрондық базасын кеңейту және сервистік қамтамасыз ету.

      1.4-міндет. "Қазақ тілінің ұлттық корпусы" жобасын іске асыру

      "Қазақ тілінің ұлттық корпусы" (бұдан әрі – корпус) жобасын қалыптастыру және іске асыру.

      Корпус – бұл статистикалық дәйекті ақпаратты жылдам табуға мүмкіндік беретін іздеу механизмімен жабдықталған, цифрланған мәтіндері арнайы белгілер көмегімен өңделген инновациялық ақпараттық-анықтамалық жүйе.

      Корпус жасау қажеттігі әлемдік практикадан айтарлықтай артта қалудың салдарынан туындап отыр. Бүгінгі күні әлемнің көптеген ірі және шағын тілдерінің ұлттық корпустары бар, олардың тілтаным және тілді дамыту бағытындағы маңыздылығын дамыған елдерде микроскоп, телескоп, рентген аппараты, томограф ойлап табумен салыстыруға болады. Зияткерлік және материалдық шығындарға қарамастан, ұлттық тіл корпустарын құру жобалары кеңінен қолдау табуда. Сондықтан корпус құру – аса маңызды мемлекеттік міндет болып табылады.

      Жобаның мақсаты: қазақ тілінің тиянақты синхронды және диахронды сипатында мемлекеттік тілдің қолданылуын қолдайтын және пайдаланушылардың кең ауқымының қажеттіліктеріне сай келетін метабелгілермен жарақтандырылған, лингвистикалық белгілермен аннотацияланған, ашық, инновациялық, теңдестірілген және өкілді ақпараттық-анықтамалық жүйе ретінде Қазақ тілінің ұлттық корпусын әзірлеу және құру.

      Іске асырудың бірінші кезеңінде (2020-2022 жж.) көлемі 30 млн. сөз қолданыcтан, екінші кезеңде (2023-2025 жж.) – тағы 30 млн. сөз қолданыcтан тұратын Қазақ тілі корпусын әзірлеу болжануда.

      Әсер ету логикасы

      қазақ тілінің публицистикалық стилі мәтіндерінің электрондық базасы негізінде корпустың кіші корпус ресурсы әзірленеді;

      Корпустың қалың жұртшылыққа қолжетімді сайты әзірленеді, оны қолдайтын Интернет-компания айқындалатын болады (мысалы, Орыс тілінің ұлттық корпусының сайтын техникалық қолдауды Яндекс компаниясы іске асырады);

      Корпустың іздеу жүйесін тұрақты негізде жетілдіріп отыру қажет: іздеу жүйесі неғұрлым кең ауқымды болса, корпустың түрлі пайдаланушылардың талаптары мен қажеттіліктерін қанағаттандыру бойынша мүмкіндіктері соғұрлым жоғары болмақ;

      Корпустың аннотациялары үнемі ұлғайтылады және жетілдіріледі: лингвисттер IT-мамандармен бірлесіп морфологиялық, морфо-семантикалық, лексика-семантикалық, синтаксистік, фонетикалық, мәдени-семантикалық белгілер мен метабелгілер жүйесін әзірлейтін болады.

      2. Мемлекеттік тілдің этносаралық қатынас тілі ретіндегі рөлін күшейту

      2.1-міндет. Білім беру саласындағы қазақ тілінің функцияларын кеңейту және оны қолдану мәдениетін арттыру

      Бұл мақсатты іске асыру қазақ тілді мамандар даярлауды жетілдіруді, лингвистикалық мамандықтар бойынша магистратураға бөлінетін гранттар санын арттыруды болжамдайды.

      Әсер ету логикасы

      сұранысқа ие қажетті лингвистикалық мамандықтар тізбесін айқындау;

      лингвистикалық мамандықтар бойынша магистратураға бөлінетін гранттар санын ұлғайту;

      лингвистикалық бейіндегі қазақтілді мамандарды даярлаудың оқу-әдістемелік кешендерін жаңарту.

      Балаларға арналған кең таралымды, қолжетімді жарияланымдарды, ғылыми, ғылыми-көпшілік және көркем әдебиетті, оның ішінде озық әлемдік классикалық әдебиетті, жарияланымдарды қағаз және электрондық форматтарда жаңа қазақ әліпбиінде басып шығару жұмысы көзделеді.

      Әсер ету логикасы

      әдебиетті аудару мен басып шығаруды мемлекеттік ақпараттық тапсырыс құралы арқылы ұйымдастыру;

      мектепке дейінгі білім беретін ұйымдардағы педагогтар үшін педагог кадрлардың біліктілігін арттыру курстарының білім беру бағдарламаларына өзге тілді балаларға қазақ тілін тиімді оқыту бойынша контентті қосу;

      мектеп жасына дейінгі балаларға қазақ тілін оқыту бойынша оқу-әдістемелік құралдар әзірлеу;

      тілді оқыту әдістемелерін бейімдеп, балабақшалардың қазақ топтарының тәрбиешілеріне әдістемелік қолдау көрсету.

      Сондай-ақ сөйлеу тілін дамытумен және түзетумен жұмыс жасайтын қазақтілді мамандарға (логопед-дефектологтар) деген қоғам сұранысын қамтамасыз ету болжанады.

      Әсер ету логикасы

      қазақтілді мамандарды (логопед-дефектологтар) даярлауға бөлінетін білім беру гранттарының санын ұлғайту.

      2.2-міндет. Мемлекеттік және мемлекеттік емес сектор ұйымдарында қазақ тілін меңгеру деңгейін арттыру

      Мемлекеттік тілді кәсіптік бағдарланған оқыту, жазбаша және ауызша сөйлеу мәдениетін арттыру үшін әдістемелік қамтамасыз ету қажет.

      Әсер ету логикасы

      жаңа технологияларды пайдалана отырып, мемлекеттік және мемлекеттік емес мекемелердің жұмыскерлері үшін қазақ тілін өз бетінше оқыту курстарын ұйымдастыру;

      барлық министрліктер мен ведомстволардың жылдық жұмыс жоспарына енгізу жолымен Қазақстанның ақпараттық кеңістігінде мемлекеттік тілдегі контентті ұлғайту;

      үкіметтік емес ұйымдарға тілдерді оқытатын орталықтар, кабинеттер, үйірмелер құру бойынша мақсатты консультациялық және оқу-әдістемелік қолдау көрсету;

      әкімшілік іс жүргізу дағдыларын, шешендік дағдыларды дамытуға және мемлекеттік қызметшілердің сөйлеу мәдениетін арттыруға бағытталған қазақ тілін оқыту курстарын ұйымдастыру және өткізу бойынша әдістемелік қолдау көрсету.

      Жаңа технологияларды қолдана отырып тілдерді оқыту бойынша халықаралық тәжірибені зерделеу көзделуде.

      Әсер ету логикасы

      жаңа технологияларды пайдалана отырып, қазақ тілін өз бетімен оқу курстарын құру;

      мекемелер мен ұйымдар сайттарының қазақтілді нұсқаларының сапасын жақсарту және мазмұнын тереңдету;

      қазақ тілін оқыту орталықтарын, кабинеттері мен үйірмелерін ұйымдастыру және оқу-әдістемелік қолдау;

      мемлекеттік тілде іс жүргізуді бақылау әдістерін ынталандыру және жетілдіру;

      электрондық құжат айналымында хаттардың жазылу тілінің аражігін ажырату мақсатында ақпараттық технологиялық жобаларға өзгерістер енгізу. Бұл мемлекеттік органдардың құжат айналымында мемлекеттік тілдің қолданылуына мониторинг жүргізуге мүмкіндік береді.

      Мемлекеттік органдардың ведомстволық бағынысты ұйымдарының қызметкерлерін қазақ тіліне оқыту бойынша талаптар енгізу.

      Әсер ету логикасы

      мемлекеттік органдардың ведомстволық бағынысты ұйымдары қызметкерлерінің біліктілігін арттыру жоспарларына қазақ тілін оқытуды қосу туралы талапты енгізу;

      мемлекеттік органдардың ведомстволық бағынысты ұйымдарының қызметкерлерін оқыту үшін қаражат бөлу.

      2.3-міндет. Ақпараттандыру және коммуникация саласындағы қазақ тілінің қолданылуын жетілдіру

      Қазақ тіліндегі қолжетімді және қажетті цифрлық контентті әзірлеу қажет.

      Әсер ету логикасы

      қазақ тілінде шығарылған барлық мәтіндік, бейне және аудио материалдарды интернет желісіне шығару арқылы іске асырылатын онлайн-жобаларды дамыту;

      IТ-өнімдерін әзірлеу және шығару кезінде қазақ тілінің нормаларын пайдалану және сақтау мәдениетін арттыру;

      бағдарламалық қамтамасыз ету бойынша кез келген өндіруші компания пайдалана алатын жалпы терминдердің дерекқорын және электрондық мәтіндердегі жиі қайталанатын қателерге түсініктеме бере отырып, цифрлық форматқа аударылған сөздік қорын әзірлеу;

      ІТ-саладағы терминдерді пайдалану стандарттары мен тәртібін бекіту және оларды пайдалану тәртібін түсіндіре отырып, ауық-ауық таратып тұру.

      2.4-міндет. Мәдениет, халыққа қызмет көрсету, БАҚ және бизнес саласында мемлекеттік тілдің қолданылуын реттеу, әлеуметтік беделін арттыру

      Бизнес, психология, тұлғалық даму, жаңа IT-технологиялар мен құралдар, IT-бағдарламалау негіздерін оқыту, интеллектуалды даму, жаңа классикалық әдебиет және басқа да салаларда қазақтілді басылымдардың санын арттыру көзделген.

      Еріктілер мен қалың жұртшылықты тарта отырып, сұранысқа ие және әлеуметтік маңызы бар әдебиеттің ұжымдық аудармаларының сервисін (алаңын) құру болжанады.

      Қаржы, экономика және бизнес салаларында қазақ тіліндегі терминдерді пайдалануды реттеу көзделуде.

      Әсер ету логикасы

      қазақтілді белсенді азаматтарды ағылшын және орыс тілдерінен кітаптарды, журналдар мен жарияланымдарды краудсорсинг қағидаты бойынша қазақ тіліне аудару және бейімдеу процесіне тарту жұмыстарын жүргізу;

      Республикалық терминологиялық комиссияның терминдер базасына сәйкес қазақ экономикалық сөздіктерін және бизнес терминдерінің сөздіктерін басып шығару және оларды әртүрлі форматта тарату;

      қаржы, экономика және бизнес салаларында терминдерді қолдану бойынша түсініктемелер мен ұсынымдар беретін мерзімді терминологиялық шолуларды тарату.

      Қазақстан Республикасында көрсетілетін телебағдарламаларды мемлекеттік тілде субтитрлермен қамтамасыз ету қажет.

      Әсер ету логикасы

      Қазақстан Республикасында таратылатын телебағдарламалардың субтитрлермен қамтамасыз етілуін бақылау;

      кинофильмдерді Қазақстан аумағында таратуға рұқсат беретін прокаттық куәлікті тек қазақ тіліндегі дубляжы немесе түпнұсқасы болғанда ғана алу тәртібін регламенттейтін нормативтік база құру.

      Қазақ тілінде хабар тарататын балалар мен ересектерге арналған телеарналардың санын кеңейту, олардың Қазақстанның барлық өңірлерінде (оның ішінде ауылдық жерлерде) және қазақтілді мәдени кеңістік өкілдері (қазақ диаспорасы мен ирредент) үшін қолжетімділігін арттыру қажет.

      Әсер ету логикасы

      балалар мен ересектер үшін қазақ тілінде контент жасауға мемлекеттік ақпараттық тапсырыс қаражатын бөлу;

      балалар және ересектер контенті бар онлайн-арналар құруға мемлекеттік ақпараттық тапсырыс қаражатын бөлу (дамыту бағдарламалары, танымдық хабарлар, мультфильмдер және тағы басқалар);

      балалар мен ересектерге арналған мемлекеттік тілдегі телевизиялық материалдардың сапасына мониторинг.

      Қазақстан телеарналарының қазақтілді контентінің сапасын жақсарту қажет.

      Әсер ету логикасы

      қазақ тіліндегі контенттің сапасын қоғамдық бақылау;

      әлемдік табысты форматтарды қазақтілді аудитория үшін бейімдеу;

      мүмкіндігі шектеулі адамдар үшін ишарат тілінің жүйесін жетілдіру, сондай-ақ оларға мемлекеттік тілді оқытудың әдістемелік негізін дайындау.

      Әсер ету логикасы

      қазақ тіліндегі ишарат жүйесінің стандарттары мен модульдерін әзірлеу;

      сурдоаудармашыларды оқытатын материалдар әзірлеу және оқыту;

      тренерлерді оқыту, есту және сөйлеу қабілеттерінде кемістігі бар азаматтарды оқытуды ұйымдастыру;

      тактильдік оқу құралдарын жасау;

      қазақ тіліндегі баспа мәтіндерін дыбыстандыру сервисін құру.

      "Абай институты" ашық білім беру жобасын қолданысқа енгізу.

      "Абай институты" жобасы қазақ тілін, әдебиеті мен мәдениетін дәріптеуді және танымал етуді көздейтін, сондай-ақ мемлекеттік тілді оқыту бағдарламаларының жалпыға қолжетімділігін қамтамасыз ету үшін жағдай жасауға бағытталған белсенді қызметті, республикада және шетелде қазақ тілінде ашық білім алуды жүзеге асыратын заңды тұлғалардың ерікті негіздегі бірлестігін білдіреді. Жоба уәкілетті органның бастамасымен және тікелей қолдауымен жүзеге асырылады.

      "Абай институты" жобасының әріптестік желісінің бірлестігіне білім, ғылым және мәдениет салаларындағы ғана емес, экономика, қаржы, саясат, сауда-саттық сияқты басқа да салаларда жұмыс істейтін отандық және шетелдік мекемелер мен ұйымдар, сондай-ақ "Абай институтының" мақсаттарын жақтайтын және уәкілетті органға ведомстволық бағынысты ұйыммен тиісті келісім жасасқан қауымдастықтар, қорлар, орталықтар да кіре алады.

      Осылайша, "Абай институты" жобасының тұжырымдамасы мен бағдарламасын әзірлеу көзделеді:

      жобаның мақсаттарын жақтайтын отандық және шетелдік мекемелер мен ұйымдарды әріптестікке шақыру, олармен тиісті келісімдер жасау болжанады;

      жоба шеңберінде әрбір әріптес орындайтын жұмыстардың нақты тізімі мен көлемін әзірлеу көзделеді;

      Қазақстан Республикасының консулдықтары бар елдерде қазақ тілін үйрену үшін жағдай жасау бойынша шараларды іске асыру болжанады (басымдық берілетін елдер – Қазақстан Республикасының негізгі әріптестері).

      Әсер ету логикасы

      ғылым және білім беру саласында, тіл теориясы, ҚР-да және шетелдердегі әлеуметтік-қоғамдық, саяси-экономикалық және ғылыми-техникалық салалардағы қазақтың әдеби тілін қолданудың әсерлілігі мен ерекшеліктері бойынша әртүрлі тақырыптарға онлайн-курстар мен бейнедәрістер өткізу;

      интернет кеңістікте жаңа лингвистикалық жұмыстарды дәріптеу, интернет баспаларда аннотацияларды, пікірлер мен рецензияларды жариялау;

      ұлы Абайдың шығармашылық мұрасы мен идеяларына арналған іс-шараларды/конкурстарды ұйымдастыру және өткізу;

      қазақ тілін, әдебиеті мен фольклорын үйрену бойынша материалдар қазақ диаспоралары мен ирриденттерге қаншалықты қажет екеніне мониторинг жүргізу, сонымен қатар ұлттық мәдениетті насихаттауға арналған форматты айқындау қажет;

      елшіліктер жанынан тілдесім клубтарын, кітап клубтарын, оқыту курстарын ұйымдастыру (әлемдік тілдер, әріптес елдердің тілдері).

      Мемлекеттік тілді пайдалануға қоғамдық мониторинг акцияларын іске қосу және мемлекеттік тілді үйрену үшін қолайлы жағдай жасау.

      Әсер ету логикасы

      жазу мәдениеті жоғары тұлға имиджін қалыптастыру;

      танымал тұлғаларды тарта отырып, телеарналар арқылы сыртқы көрнекі жарнама мәтіндерінде, ресми құжаттар мен жарияланымдарда, оқулықтарда, БАҚ-та, тауарлардың нұсқаулықтары мен заттаңбаларында, ақпараттық және жарнамалық сипаттағы таратпа материалдарда мемлекеттік тілдің сауатсыз, орынсыз қолданылуы туралы мәліметтердің жария етілуін ұйымдастыру.

      қазақ тілін пайдалану мәдениетін арттыру мақсатында белсенділер жіберген материалдарда орын алған қателерді түсіндіретін мерзімді дайджест шығару және тарату;

      латын графикасы негізіндегі қазақ әліпбиін ілгерілету бойынша стрит-арт конкурстарын өткізу. Шетелдік танымдық хабарлар мен материалдарды мемлекеттік тілге аудару (youtube, TEDtalks және т.б.);

      мемлекеттік тілді оқытуға арналған онлайн портал мен қосымшаларды дамыту;

      қазақ ертегілері, эпостары, әңгімелері мен романдарының негізінде қатар оқуға арналған материалдар әзірлеу;

      қазақ тілін үйренушілерге қолайлы тілдік орта құруға және қолдау көрсетуге арналған ақпараттық науқан өткізу.

      Қоғамдық ұйымдарды және танымал тұлғаларды тарта отырып, қазақ тілін отбасында пайдалануды насихаттау және қазақтілді отбасыларды ынталандыру науқандарын өткізу.

      Әсер ету логикасы

      танымал тұлғалардың қатысуымен коммуникацияның әрқилы түрінде мемлекеттік тілді қолдану бойынша имидждік-түсіндіру (консультациялық) жұмыстарын жүргізу;

      lingvoleo, memrise, americanenglish сияқты құралдар мысалында портал құру;

      "Мен қазақ тілін үйреніп жүрмін" акциясын өткізу, онда науқанға қатысушылар төсбелгі тағып жүреді. Өз кезегінде айналасындағылар ол адаммен қазақ тілінде сөйлесуге, қолдау көрсетуге және кеңес беруге тырысуы тиіс.

      Мемлекеттік тілді дамыту және оқыту бойынша азаматтық бастамаларды қолдау.

      Әсер ету логикасы

      азаматтық бастамашыл топтарға мемлекеттік тілді зерделеу және пайдалану, латын графикалы әліпби негізіндегі қазақ тілін түсіндіру және ілгерілетуді қолдау үшін акциялар мен іс-шараларды өткізуге консультациялық, әдістемелік және PR-қолдау көрсету (мысалы: тілдесім практикасының клубтары, қазақтілді Википедияға мақалалар жазу);

      көрнекі ақпарат пен жарнаманың сауаттылығын қоғамдық бақылау бойынша платформаны ұйымдастыру және шаралар қабылдау: еріктілер акцияларын, "Сәтті жарнама", "Үздік маңдайша" және т.б. жарыстар ұйымдастыру;

      латын графикалы әліпбиге көшу жұмысын қолдау үшін бизнес-құрылымдардың, үкіметтік емес және медиа ұйымдардың қатысуымен іс-шаралар өткізу;

      бизнес-ортада латын графикасын пайдалану бойынша кәсіпкерлік бастамаларды ілгерілету бойынша жергілікті атқарушы органдар, уәкілетті органдардың өңірлік филиалдары және бизнес қоғамдастықтар арасында меморандумдарға қол қою.

      2.5-міндет. Халықаралық коммуникацияда қазақ тілінің қолданылуын кеңейту

      Қазақстанның қатысуымен өтетін халықаралық жиындарда, саммиттерде, форумдарда, кездесулерде және басқа да ресми іс-шараларда мемлекеттік тілді практикада пайдалануға мониторинг жүргізу көзделеді.

      Шетелдік университеттер мен орталықтарда, шет елдердегі қазақ мәдени орталықтарында қазақ тілін оқыту арналарын қолдау.

      Әсер ету логикасы

      шетелдік университеттер мен орталықтардағы курстарға, факультеттер мен департаменттерге, шет елдердегі қазақ мәдени орталықтарына ғылыми, ғылыми-әдістемелік және ақпараттық қолдау көрсету;

      үш тілділікті дамыту саласында шетелдік жоғары оқу орындары мен қазақстандық университеттер, зерттеу ұйымдары арасында студенттермен, ғалым-зерттеушілермен алмасу және олардың тағылымдамадан өтуі мәселесіне қолдау көрсету жұмысын ұйымдастыру.

      3. Қазақстан азаматтарының тілдік капиталын дамыту

      3.1-міндет. Орыс тілінің коммуникативтік-тілдік кеңістікте қолданылуы

      Қазақ-орыс билингвизмін қолдау. Орыс тілінің коммуникативтік-тілдік кеңістікте қолданылуын қамтамасыз ететін іс-шараларды ұйымдастыру көзделеді.

      Әсер ету логикасы

      қағаз және электронды жеткізгіште үлкен қазақ-орыс және орыс-қазақ түсіндірме сөздіктерін әзірлеу және тарату;

      онлайн режимде қолжетімді орысша-қазақша сөздіктерді әзірлеу шараларын қабылдау;

      қазақ классиктерінің көркем туындыларын орыс тіліне, орыс классиктерінің туындыларын қазақ тіліне аудару, оларды басып шығару және онлайн режимде тарату.

      3.2-міндет. Этностық топтардың тілдерін дамыту

      Ілеспе аудармаға арналған ІТ бағдарламалар жасау.

      Әсер ету логикасы

      қазақ-ағылшын және ағылшын-қазақ тілдеріндегі ІТ жобаларды әзірлеу.

      Қазақстан халқының тілдерін сақтау және үйрену.

      Әсер ету логикасы

      этномәдени бірлестіктер базасында тілдерді үйренуге әдістемелік қолдау көрсетуді жүзеге асыру;

      этномәдени бірлестіктер базасында тілдерді оқыту кезінде жаңа технологияларды қолдануды ынталандыру бойынша жұмыстарды ұйымдастыру.

      Өзге этнос өкілдерінің қазақ тілін үйренуі.

      Әсер ету логикасы

      этномәдени бірлестіктер базасында мемлекеттік тілді үйрету жұмыстарын жолға қою;

      этномәдени бірлестіктер базасында қазақ тілін үйрету тәжірибесін таратуда әдіснамалық және ұйымдастырушылық қолдау көрсету;

      қазақ тілін орташадан жоғары және жоғары деңгейде меңгерген этномәдени бірлестіктердің өкілдерін ынталандыру жүйесін құру;

      Қазақстан халқы этностарының өкілдері үшін қазақ тілінде білім алуға гранттар көздеу қажет.

      3.3-міндет. Қазақстандықтардың лингвистикалық капиталын арттыру

      Үшінші бағытты іске асыру Қазақстанның коммуникативтік-тілдік кеңістігінде қазақ-ағылшын қостілділігін дамыту бойынша жүйелі жұмысты ұйымдастыруды болжамдайды.

      Әсер ету логикасы

      ағылшын тілін оқыту жүйесін оқу-әдістемелік және интеллектуалдық қамтамасыз ету, сондай-ақ оқытушы кадрларды кәсіби оқыту;

      қалың көпшілікке арналған қазақ-ағылшын және ағылшын-қазақ тілдескіштерін әзірлеу;

      "Тілдер және әдебиет" кадрларын даярлау шеңберінде білім беру бағдарламаларына қазақ және ағылшын тілдерінің салыстырмалы грамматикасы курсын енгізу;

      қазақ тілінен ағылшын тіліне, ағылшын тілінен қазақ тіліне ілеспе аударманы жүзеге асыратын мамандарды даярлау;

      әлем классиктерінің көркем әдеби шығармаларын ағылшын тілінен қазақ тіліне және қазақ классиктерінің көркем шығармаларын ағылшын тіліне аудару, сондай-ақ оларды қажетті көлемде басып шығару, онлайн режимде тарату.

      Іскерлік және халықаралық коммуникация құралы ретіне шет тілдерін білу қазақстандықтардың лингвистикалық капиталының негізгі компоненттерінің бірі болып табылады.

      Әсер ету логикасы

      шет тілдерін оқыту процесінде ауқымды білім беру кеңістігін сақтау;

      шеттілді мәдениетпен өзара іс-қимыл жасау мақсатында халықаралық ынтымақтастықты кеңейту;

      үкіметаралық келісімдер шеңберінде мәдени-бұқаралық іс-шаралар өткізу (Қазақстанның және шет мемлекеттердің мәдениеті күндері, көрмелер, көркем және деректі фильмдерді түпнұсқа тілінде көрсету және басқалары).

      6. Бағдарламаны іске асыру кезеңдері

      Бағдарламаны іске асыру 2020 – 2025 жылдары жүзеге асырылатын болады.

      Қазақстан Республикасындағы тіл саясатын іске асыру жөніндегі 2020 – 2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламаны іске асыру нәтижесінде қазақ тілінің ұлттық, мемлекеттік және этносаралық коммуникация тілі ретінде толыққанды қолданылуын қамтамасыз ететін іс-шаралар жүйесі жүзеге асырылады.

      І. Латын графикалы әліпби негізінде қазақ тілін жаңғырту шаралары:

      мәтіндік базасы 60 млн. сөз қолданысты қамтитын ауқымды, терең аннотацияланған Қазақ тілінің ұлттық корпусын әзірлеу;

      латын графикалы әліпби және емле ережелері негізінде қазақ тілін ортологиялық кодтауды жүзеге асыру;

      латын графикалы әліпби негізінде қазақ тілінің салалық терминдер жүйесін жетілдіру, біріздендіру және кодтау;

      ономастикалық кеңістікті латын графикалы әліпби негізінде реттеу және стандарттау;

      көрнекі ақпарат пен жарнаманың жаңа әліпбидегі тілдік құралдарының ортологиясын жасау.

      ІІ. Мемлекеттік тілдің этносаралық қатынас тілі ретіндегі рөлін күшейту:

      қазақ тілінің білім беру саласындағы қызметін кеңейту;

      филологиялық білім беруді жаңғырту шараларын жүзеге асыру;

      мемлекеттік ұйымдардағы қазақ тілін меңгеру деңгейін арттыру және оны бағалау жүйесін жетілдіру;

      мемлекеттік емес ұйымдардағы қазақ тілінің қызмет етуін реттеу жөніндегі шараларды жүзеге асыру;

      қазақ тілінің ақпараттандыру және коммуникация саласындағы қолданысын жетілдіру;

      мәдениет, халыққа қызмет көрсету, БАҚ және бизнес саласында қазақ тілінің қолданылуын реттеу жөніндегі шараларды жүзеге асыру;

      "Абай институты" ашық білім беру жобасын қолданысқа енгізу;

      жазу мәдениеті жоғары тұлға имиджін қалыптастыру;

      қазақ тілін насихаттау бойынша азаматтық бастамаларға қолдау көрсету;

      қазақ тілінің отандық және халықаралық коммуникативтік алаңдардағы беделін арттыру жөніндегі шараларды жүзеге асыру.

      IІІ. Қазақстан азаматтарының тілдік капиталын дамыту шараларын іске асыру:

      қазақ-орыс-ағылшын үштілділігін дамыту жөніндегі шаралар;

      қазақ-ағылшын қостілділігін дамыту жөніндегі шаралар;

      орыс-қазақ және өзге этнос-қазақ қостілділігін дамыту жөніндегі шаралар.

      7. Қажетті ресурстар

      Қазақстан Республикасындағы тіл саясатын іске асыру жөніндегі 2020 – 2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламаны іске асыру үшін республикалық және жергілікті бюджеттен 16989,9 млн. теңге (6 жылға) қажет.


Жылдар бойынша

Барлығы

Республикалық бюджет

Жергілікті бюджет

Басқа қаржы көздері

2020 жыл

2933,4

1719,5

1213,9

-

2021 жыл

2727,1

1482,1

1245,0

-

2022 жыл

2775,1

1496,4

1278,7

-

2023 жыл

2830,3

1514,2

1316,1

-

2024 жыл

2862,0

1514,1

1347,9

-

2025 жыл

2862,0

1514,1

1347,9

-

Барлығы:

16989,9

9240,4

7749,5

-

      Ұсынылып отырған Бағдарламаны іске асыру үшін қажетті қаржы-қаражатының нақты мөлшерлері мемлекеттік басқару органдарының бюджеттік өтінімдері негізінде жыл сайын нақтыланатын болады.

  Қазақстан Республикасындағы
тіл саясатын іске асырудың
2020 - 2025 жылдарға арналған
мемлекеттік бағдарламасына
қосымша

Қазақстан Республикасындағы тіл саясатын іске асырудың 2020 – 2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспары

Р/с №

Атауы

Өлшем
бірлігі

Аяқтау
нысаны

Орындалу
мерзімі

Орындауға жауаптылар

Нысаналы индикаторлар, нәтижелер көрсеткіштері, болжанып отырған шығыстар, млн теңге

Қаржыландыру көздері

Бюджеттік бағдарламаның
коды

2020 жыл

2021 жыл

2022 жыл

2023 жыл

2024 жыл

2025 жыл

Барлығы


1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.


1. Латын графикалы әліпби негізінде қазақ тілін жаңғырту


Нысаналы индикатор:


Латын графикалы әліпбиді пайдаланатын жазбаша коммуникацияға қатысушылардың үлесі

%



МСМ,
ЖАО

-

-

10

20

30

50





Міндет:


1.1. Латын графикалы әліпби негізінде қазақ тілін ортологиялық кодтау


Нәтижелер көрсеткіші:


Латын графикалы әліпби негізінде басып шығарылған сөздіктер, анықтамалықтар мен қолжазбалардың саны (өсу қорытындысымен)

бірлік



МСМ

5

8

10

11

14

16





Іс-шаралар

1.     

Латын графикалы әліпби негізіндегі қазақ тілінің орфографиялық, орфоэпиялық сөздіктерін, қазақ орфографиясы, орфоэпиясы бойынша анықтамалықтарды, сондай-ақ сөз мәдениеті бойынша анықтамалықтарды, практикалық стилистика мен пунктуация бойынша құралдар басып шығару және тарату

млн.тг.

сөздіктер, анықтамалықтар

2020 – 2025
жылдар

МСМ
БҒМ, Тіл білімі институты (келісу бойынша)

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

50,0

300,0

РБ

021

2.     

Жаңа әліпби негізіндегі қазақ тілі орфографиясының қағидаларын бекіту


ҚР Үкіметінің қаулысы

2020 жылғы І жартыжылдық

МСМ, БҒМ, МО,
Тіл білімі институты (келісу бойынша)

талап етілмейді



3.     

Қазақ тілінің латын графикалы негіздегі әліпбиін пайдалана отырып мемлекеттік органдардың, мекемелердің, ұлттық компаниялардың және басқа да ұйымдардың бланкілерін, маңдайшаларын, хабарландыруларын, жарнамаларын, прейскуранттарын, баға көрсеткіштерін, басқа да көрнекі ақпаратын дайындау жұмыстарын қамтамасыз ету


ҰЭМ-ге ақпарат

2020 – 2025
жылдар

МСМ,
мүдделі МО, ЖАО,
ҰК,
ҮЕҰ

талап етілмейді



4.     

"Қазақстан Республикасындағы тіл туралы" ҚР Заңына көрнекі ақпарат мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу


заңға өзгерістер енгізу

2020 – 2021 жылдар

МСМ

талап етілмейді



5.     

Қазақ тілінің латын графикалы әліпбиін енгізу бойынша ғылыми-ұйымдастыру міндеттерін жүзеге асыру жөніндегі іс-шаралар өткізу

млн.тг.

семи
нар, кеңес, конфе
ренция

2020 – 2025 жылдар

МСМ

25,9

25,9

25,9

25,9

25,9

25,9

155,4

РБ

24021

6.     

"Тіл-қазына" ұлттық ғылыми-практикалық орталығының мемлекеттік бағдарламаны іске асыру бойынша, оның ішінде қазақ тілі әліпбиін латын графикасына көшіру жөніндегі қызметін қамтамасыз ету

млн.тг.

ҰЭМ-ге ақпарат

2020 –2025 жылдар

МСМ, "Тіл-Қазына" орталығы

284,6

284,6

284,6

284,6

284,6

284,6

1707,6

РБ

24021

7.     

Қазақ тілін оқыту және зерттеу әдістемесін әзірлеу, терминологиялық қорды жүйелендіру және қазақ тілінің латын графикалы әліпбиін IT технологиялар мен ақпараттық кеңістікке бейімдеу жөніндегі сарапшыларды тарту

млн.тг.

ҰЭМ-ге ақпарат

2020 жыл

МСМ

144,2

-

-

-

-

-

144,2

РБ

24021


Міндет:


1.2.      Латын графикалы әліпби негізінде қазақ тілінің салалық терминдер жүйесін жетілдіру, біріздендіру және кодтау


Нәтижелер көрсеткіші:


Қазақ тілінің латын графикалы әліпбиінің емле ережесіне негізделген терминологиялық қордың үлесі (өсу қорытындысымен)

%

ҰЭМ-ге ақпарат

2020 – 2025
жылдар

МСМ

5

15

30

40

50

60





Іс-шаралар

8.     

Терминология және ономастика жөніндегі республикалық комиссиялардың жұмысын қамтамасыз ету

млн.тг.

ҰЭМ-ге ақпарат

2020 – 2025
жылдар

МСМ

4,2

4,2

4,2

4,2

4,2

4,2

25,2

РБ

240 021

9.     

Терминдер мен атауларға лингвистикалық сараптама жүргізу және ұлттық терминологиялық жүйедегі интертерминдерді біріздендіру

млн.тг.

ҰЭМ-ге ақпарат

2020 – 2025
жылдар

МСМ

3,0

3,0

3,0

3,0

3,0

3,0

18,0

РБ

240 021

10.     

Терминологияның өзекті мәселелері бойынша іс-шаралар өткізу

млн.тг.

семинарлар, кеңестер

2020 – 2025
жылдар

МСМ

15,1

-

-

15,1

15,1

15,1

60,4

РБ

240 021


Міндет:


1.3.      Ономастикалық кеңістікті латын графикалы әліпби негізінде реттеу және стандарттау


Нәтижелер көрсеткіші:


Ономастикалық атауларды ретке келтіруде ашықтық қағидаттарының сақталу үлесі

%

ҰЭМ-ге ақпарат

2021 – 2025
жылдар

МСМ
ЖАО

-

14,0

14,5

15,0

15,5

16,0





Іс-шаралар

11.     

Тарихи-диахрондық әдісті пайдалану арқылы ономастикалық атауларды жүйелендіру

млн.тг

ҰЭМ-ге ақпарат

2020 – 2025
жылдар

МСМ

11,0

11,0

11,0

11,0

11,0

11,0

66,0

РБ

240 021

12.     

Латын графикасында Қазақстан азаматтарының тегі мен есімдерін дұрыс жазу жөніндегі іс-шаралар өткізу

млн.тг

акция-лар, флешмобтар, семинарлар және т.б.

2020 – 2025
жылдар

ЖАО, ҰК

16,0

16,2

16,4

16,6

16,7

16,7

98,6

ЖБ


13.     

Ономастика мәселелері бойынша іс-шаралар ұйымдастыру

 
млн. тг

конференция, конкурс, семинар

2020 – 2025
жылдар

МСМ

17,4

17,4

17,4

17,4

17,4

17,4

104,4

РБ

240 021

14.     

Латын графикалы әліпби негізіндегі Қазақстан Республикасының аумағындағы географиялық объектілер және олардың құрамдас бөліктері атауларының стандартын әзірлеу және бекіту

 
 
 
 
млн. тг

стандарт

2020 – 2022
жылдар

МСМ
СИМ

13,7

13,7

13,7




41,1

РБ

240 021


Міндет:


1.4.      "Қазақ тілінің ұлттық корпусы" жобасын іске асыру


Нәтижелер көрсеткіші:


"Қазақ тілінің ұлттық корпусы" жобасының мәтіндік базасының көлемі (өсу қорытындысымен)
 

млн. сөз қолданысы

ҰЭМ-ге ақпарат

2020 – 2022
жылдар

МСМ, БҒМ

10

15

30

45

50

60





Іс-шаралар

15.     

Қазақ тілі ұлттық корпусының публицистикалық мәтіндерінің кіші корпусын әзірлеу

 
 
 
млн. тг

ашық инновациялық-ақпараттық жүйе құру

2020 – 2025
жылдар

МСМ, "Тіл-Қазына" орталығы

72,0

72,0

72,0

72,0

72,0

72,0

432,0

РБ

240 021

16.     

Елдің мәдени мұрасын зерделеу, сақтау және дәріптеу жөніндегі іс-шаралар қамтамасыз ету

млн.тг.

баспа өнімдері

2020 – 2025
жылдар

МСМ

033108 бюджеттік бағдарламасының шегінде

РБ

240 033 108


2.      Мемлекеттік тілдің этносаралық қатынас тілі ретіндегі рөлін күшейту


Нысаналы индикаторлар:


Мемлекеттік тілді меңгерген халықтың үлесі

%

ҰЭМ-ге ақпарат

2020 – 2025
жылдар

МСМ
ЖАО

90,5

91

92

93

94

95





Мемлекеттік бұқаралық ақпарат құралдарындағы қазақтілді контенттің үлесі

%

МСМ-ге ақпарат

2020 – 2025
жылдар

АҚДМ

74

75

76

77

78

79





Міндет:


2.1.      Білім беру саласындағы қазақ тілінің функцияларын кеңейту және оны қолдану мәдениетін арттыру


Нәтижелер көрсеткіші:


Мемлекеттік тілде еркін сөйлейтін, оқитын және жазатын халықтың үлесі

%

ҰЭМ-ге ақпарат

2020 – 2025
жылдар

МСМ
ЖАО

52,5

55,7

59,5

61,5

64,6

68,1





Қазақ тілі мен әдебиетінің оқытушыларын даярлауға көзделген гранттар саны

бірлік

МСМ-ге ақпарат

2020 – 2025
жылдар

БҒМ

500

500

500

500

500

500





Мемлекеттік тілді В2 деңгейінде меңгерген қазақ тілінде оқытпайтын мектеп түлектерінің үлесі

%

МСМ-ге ақпарат

2020 – 2025
жылдар

БҒМ

30

35

40

45

50

55





Іс-шаралар

17.     

Мемлекеттік тілге оқытатын мамандарға арналған онлайн іс-шаралар

млн. тг

семинар-тренинг

2020 – 2025
жылдар

МСМ

2,6

2,6

2,6

2,6

2,6

2,6

15,6

РБ

240 021

ЖАО

6,9

7,4

7,6

7,8

7,9

7,9

45,5

ЖБ


18.     

Ересек тұрғындар арасында жаңа әліпби мен емле ережесін меңгерту мақсатында семинарлар, курстар ұйымдастыру

млн.тг.

курстар,семинарлар

2020 – 2025 жылдар

МСМ, мүдделі МО, ЖАО,
ҰК

60,8

60,8

60,8

60,8

60,8

60,8

364,8

РБ

240 021

19.     

Барлық адамдарға қазақ тілін үйрену үшін мемлекеттік қолдау көрсету, мемлекеттік тілдің қолданылу аясын кеңейту үшін мемлекеттік тілді оқыту орталықтарының жанынан білім беру деңгейлері бойынша тегін курстар ұйымдастыру

млн. тг

МСМ-ге ақпарат

2020 – 2025 жылдар

ЖАО, мүдделі МО,
ҰК,
ҮЕҰ

545,6

556,9

568,1

579,6

588,0

588,0

3 426,2

ЖБ


20.     

Қазақ тілі әліпбиінің латын графикасына көшіруді ескере отырып, жалпы орта білім беру ұйымдарының педагогика кадрлар үшін біліктілігін арттыру курстарын ұйымдастыру

млн.тг.

курстар

2020 – 2025 жылдар

БҒМ, ЖАО

525,7

537,7

552,0

552,0

552,0

552,0

3271,4

РБ

240 222

21.     

Тілдік біліктілікті арттыру жөніндегі іс-шараларды ұйымдастыру (ресми хат, көпшілік алдында сөйлеу және шешендік өнер)

млн. тг.

МСМ-ге ақпарат

2021 – 2025 жылдар

БП (келісу бойынша),
ҚОА (келісу бойынша)

018 бюджеттік бағдарламаның шегінде

РБ


2020 –2025 жылдар

МҚІА (келісу бойынша),
МБА (келісу бойынша)

002 бюджеттік бағдарламаның шегінде

РБ


22.     

Қазақстан Республикасындағы тіл саясаты мәселелері бойынша әлеуметтанушылық және талдамалық зерттеу жүргізу

млн. тг

ҰЭМ-ге ақпарат

2020 –2025
жылдар

МСМ

16,5

16,5

16,5

16,5

16,5

16,5

99,0

РБ

001 103


Міндет:


2.2.      Мемлекеттік және мемлекеттік емес сектор ұйымдарында қазақ тілін меңгеру деңгейін арттыру


Нәтижелер көрсеткіші:


"Қазтест" жүйесі бойынша айқындалатын мемлекеттік тілді В1 деңгейінде меңгерген мемлекеттік көрсетілетін қызметтерді ұсынатын ұйымдар қызметкерлерінің, сондай-ақ ұлттық компаниялар мен ұлттық холдингтер қызметкерлерінің үлесі

%

ҰЭМ-ге ақпарат

2020 –2025
жылдар

МСМ, БҒМ

35,5

36,0

37,0

38,0

39,0

40,0





Ұлттық стандарт негізінде "Қазтест" жүйесі бойынша айқындалатын мемлекеттік тілді В2 деңгейінде меңгерген мемлекеттік қызметшілердің үлесі

%

ҰЭМ-ге ақпарат

2020 –2025
жылдар

МСМ, БҒМ

20,0

25,0

30,0

35,0

40,0

45,0





Ұлттық стандарт негізінде "Қазтест" жүйесі бойынша айқындалатын мемлекеттік тілді С1 деңгейінде меңгерген мемлекеттік қызметшілер мен мемлекеттік қызмет көрсететін ұйымдар қызметкерлерінің үлесі

%

ҰЭМ-ге ақпарат

2020 –2025
жылдар

МСМ, БҒМ

9,0

12,0

13,0

15,0

20,0

22,0





Іс-шаралар

23.     

"Қазтест" бағдарламасының негізінде тіл білу деңгейін бақылау жүйесін қамтамасыз ету

млн. тг

МСМ-ге ақпарат
 

2020 жыл

БҒМ

58,9

-

-

-

-

-

58,9

РБ
 

225
204108

24.     

"Б" корпусының мемлекеттік әкімшілік лауазымына орналасуға үміткерлерге "Қазтест" жүйесі бойынша шекті мән белгілей отырып, тестілеуден өткізу


МСМ-ге ақпарат
 

2020 –2025 жылдар

МҚІА, БҒМ

талап етілмейді



25.     

Мемлекеттік органдардың, мекемелер мен ұлттық компаниялардың, сондай-ақ басқа да ұйымдардың ісқағаздарын жүргізуді латын графикалы әліпбиге көшіру:
- құжат айналымының бірыңғай жүйесі, ақпараттық жүйелер – 2021 ж.;
- кадрлар бөлімінің, кеңсенің құжаттары – 2022 ж.;
- ішкі құжат айналымы –2023 ж.;
- сыртқы құжат айналымы, нормативтік құқықтық актілер – 2024 ж.;
- қолданбалы бағдарламалар, есепке алу-статистикалық, қаржылық және техникалық құжаттамалар платформалары – 2025 ж.


МСМ-ге ақпарат
 

2021 – 2025 жылдар

МО, ЖАО,
ҰҚ,
ҮЕҰ

талап етілмейді



26.     

"Электрондық үкімет" шеңберінде электрондық қызметтер көрсетудің барлық деңгейінде қазақ тілінің қолданылуын кеңейтуді және латын графикасы негізіндегі қазақ тілі әліпбиін енгізуді қамтамасыз ету жөніндегі мәселелерді пысықтау

млн. тг.

МСМ-ге ақпарат
 

2023 – 2024 жылдар

ЦДИАӨМ

001 республикалық бюджеттік бағдарламасы шегінде көзделген жағдайда

РБ

240 001


Міндет:


2.3.      Ақпараттандыру және коммуникация саласындағы қазақ тілінің қолданылуын жетілдіру


Нәтижелер көрсеткіші:


Қазақ тілді БАҚ-қа мемлекеттік қолдау көрсету үлесі

%

МСМ-ге ақпарат

2020 – 2025
жылдар

АҚДМ

52

54

56

58

60

62





Іс-шаралар

27.     

Қазақстанға импортталатын және елде өндірілетін техникалық құралдарда (компьютерлер, пернетақталар және т.б), сондай-ақ әзірленетін мобильдік қосымшалар мен сайттарда қазақ тілді интерфейстің және қазақ әліпбиі әріптерінің болуын қамтамасыз ететін нормативтік құқықтық актілерді әзірлеу және қабылдау


МСМ-ге ақпарат

2020 – 2022 жылдар

ЦДИАӨМ, ИИДМ, мүдделі МО

талап етілмейді



28.     

БАҚ-та балалар мен жастарға арналған мемлекеттік тілдегі бағдарламаларды, жобаларды әзірлеу

млн. тг.

МСМ-ге ақпарат

2020 – 2025
жылдар

АҚДМ

003 республикалық бюджеттік бағдарламасы шегінде көзделген



29.     

Фильмді Қазақстан аумағында таратуға рұқсат беруге және оны бір мезгілде прокатқа шығаруды талап ететін прокаттық куәлік беру үшін міндетті түрде қазақ тіліндегі дубляжының немесе түпнұсқасының болуын талап етуге бағытталған "Кинематография туралы" ҚР Заңына өзгеріс енгізу


заңға өзгерістер, толықтырулар

2020 – 2022 жылдар

МСМ, мүдделі МО

талап етілмейді



30.     

Фильмдерді мемлекеттік тілге дубляждауды қамтамасыз етуде мемлекеттік қолдау көрсету

млн. тг.

ҰЭМ-ге ақпарат

2020 – 2025
жылдар

МСМ

38,1

38,1

38,1

38,1

38,1

38,1

228,6

РБ

240033104

31.     

Қазақ әліпбиін латын графикасына көшіру бойынша түсіндіру жұмыстарын жүргізу үшін бейнеблоктар әзірлеу

млн.тг.

бейнеблоктар

2020 – 2025 жылдар

МСМ, ЖАО

21,0

21,0

21,0

21,0

21,0

21,0

126,0

РБ

240 021

32.     

Мемлекеттік тілді пайдалануға ынталандыратын бейнероликтер әзірлеу және тарату


Міндет:


2.4.      Мәдениет, халыққа қызмет көрсету, БАҚ және бизнес саласында мемлекеттік тілдің қолданылуын реттеу, әлеуметтік беделін арттыру


Нәтижелер көрсеткіші:


Мемлекеттік тіл нормаларына сәйкес келетін көрнекі ақпаратты қамту дәрежесі

%

ҰЭМ-ге ақпарат

2020 – 2025
жылдар

МСМ
мүдделі МО, ЖАО, ҰК

70

72

74

76

78

80





Мемлекеттік тілде көрсетілетін телебағдарламалардың үлесі

%

МСМ-ге ақпарат

2020 – 2025
жылдар

АҚДМ

50

50

50

50

50

50





Іс-шаралар

33.     

Көрнекі ақпаратты
дұрыс жазу бойынша консультациялық түсіндіру жұмыстарын үйлестіру


түсіндіру жұмыстары, еріктілер акциялары, "Сәтті жарнама", "Үздік маңдайша"

2020 – 2025
жылдар

МСМ,
мүдделі МО, ЖАО, "Атамекен" ҰКП (келісу бойынша)
ҰК,
ҮЕҰ

талап етілмейді



34.     

Бұқаралық ақпарат құралдары арқылы азаматтық қоғам институттарына, белсенді азаматтарға, еріктілерге қазақ тілін қолдауға бағытталған акциялар, іс-шаралар, бастамашылық-жобалар өткізуде қолдау көрсету


ҰЭМ-ге ақпарат

2020 – 2025
жылдар

МСМ, АҚДМ, мүдделі МО, ЖАО, ҰК, ҮЕҰ

талап етілмейді



35.     

Мәдениет ұйымдарының (театр, кино және басқалары) репертуарын қазақ тіліндегі жаңа контентпен, оның ішінде балалар мен жасөспірім көрермендер аудиториясына арналған шығармалармен толықтыру


ҰЭМ-ге ақпарат

2020 – 2025
жылдар

МСМ,
ЖАО
 

талап етілмейді



36.     

Бұқаралық мәдени, спорттық және өзге де қоғамдық іс-шараларды өткізу кезінде мемлекеттік тілді кеңінен қолдануды қамтамасыз ету


МСМ-ге ақпарат

2020 – 2025
жылдар

мүдделі МО, ЖАО, ҰК

талап етілмейді



37.     

Кинотеатрларда прайм-таймда қазақ тіліндегі фильмдерді көрсетуді қамтамасыз ету жөніндегі шаралар қабылдау


МСМ-ге ақпарат

2020 – 2025
жылдар

ЖАО

талап етілмейді



38.     

Халыққа қызмет көрсетудің барлық салаларында (денсаулық сақтау, білім беру және сот ісі ұйымдарында, мәдениет және өнер салаларында, спорт және туризм, банк ісі, сауда, қоғамдық көлік, әуе және темір жол коммуникациясы, қонақүй бизнесі, қоғамдық тамақтану салалары мен демалыс орындарында және т.б) тіл туралы заңнама талаптарының сақталуын қамтамасыз ету жөнінде шаралар қабылдау


МСМ-ге ақпарат

2020 – 2025
жылдар

ЖАО, МО

талап етілмейді



39.     

Қазақстан Республикасындағы тілдік ахуалға мониторинг және талдау жүргізу

млн. тг.

ҰЭМ-ге ақпарат

2020 – 2025
жылдар

МСМ

4,8

4,8

4,8

4,8

4,8

4,8

28,8

РБ

240 021

40.     

Қазақстан халқы тілдері күнін мерекелеу шеңберінде тілдік ортаны дамыту мен құрудың өзекті проблемалары жөніндегі іс-шаралар өткізу, оның ішінде "Мен қазақша сөйлеймін!" акциясы, қазақ, орыс және ағылшын тілдерін еркін меңгергендер арасында "Тіл шебері" республикалық конкурсы

млн. тг

республикалық (өңірлік) конкурстар, семинар-тренингтер, "дөңгелек үстел" отырыстары, акциялар

2020 – 2025
жылдар

МСМ

35,2

35,2

35,2

35,2

35,2

35,2

211,2

РБ

240 021

мүдделі МО (оның ішінде құқық қорғау органдары мен әлеуетті құрылымдар), ЖАО, ҰК

көзделген қаражат шегінде



41.     

Мемлекеттік тілдің беделін, сұранысын арттыру, сондай-ақ мемлекеттік тілдің қолданылу салаларын (оның ішінде білім беру жүйесінің мектепке дейінгі, мектептік, арнайы орта және жоғары оқу орындары ұйымдарын қамти отырып) пайдалану мен оның қолданылу аясын кеңейтуді ынталандыру және дәріптеу жөніндегі іс-шаралар

млн. тг

мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс шеңберінде өткізілетін іс-шаралар

2020 – 2025
жылдар

ЖАО

260,3

266,5

280,6

293,8

307,4

307,4

1716,0

ЖБ


42.     

Мемлекеттік тілде (оның ішінде, латын графикалы әліпби негізінде) инновациялық ІТ-жобаларды, тележобаларды және анимациялық фильмдерді әзірлеу және шығару

млн. тг

жобалар, бағдарламалар, фильмдер (анимациялық)

2020 – 2025
жылдар

МСМ

164,3

149,3

149,3

149,3

149,3

149,3

910,8

РБ

240 021

43.     

Мемлекеттік тілдің қолданылу аясын кеңейтуге бағытталған баспа өнімдерін шығару, сондай-ақ олардың электронды нұсқаларын tilalemi.kz, qazlatyn.kz порталдарына орналастыру

млн. тг

ҰЭМ-ге ақпарат

2020 – 2025
жылдар

МСМ

13,5

13,5

13,5

13,5

13,5

13,5

81,0

РБ

240 021

44.     

Қазақ тілін оқыту бойынша үздік әдістемелерді айқындау, сынақтан өткізу, тарату

45.     

Бизнес-ортада қазақ тілінің латын графикалы әліпбиінің қолданылу деңгейін арттыру бөлігінде қазақстандық кәсіпкерлерді қолдау


интерьер дизайны заттарын, кеңсе заттарын, киім, аксессуарларды және т.б. жасауда мемлекеттік тілді пайдалану

2020 – 2025
жылдар

"Атамекен" ҰКП (келісу бойынша)

 
 
 
көзделген қаражат шегінде




Міндет:


2.5. Халықаралық коммуникацияда қазақ тілінің қолданылуын кеңейту


Нәтижелер көрсеткіші:


Қазақстанда өткізілетін, сондай-ақ шет елдерде қазақстандық дипмиссиялар ұйымдастырған халықаралық шараларда қазақ тілінің қолданылу үлесі

%

МСМ-ге ақпарат

2020 – 2025
жылдар

СІМ

50

50

51

52

53

54





Іс-шаралар

46.     

Мемлекеттік тілдің халықаралық қызметте қолданылуын қамтамасыз ету


келісімдер, халықаралық шарттар, кездесулер, келіссөздер

2020 – 2025
жылдар

СІМ,
мүдделі МО, ЖАО, ҰК
 

талап етілмейді



47.     

Қазақстанда және шетелдерде қазақ тілін оқыту және ілгерілету үшін "Абай институты" ашық білім беру-танымдық жобасын іске қосу
 

млн. тг

ҰЭМ-ге ақпарат

2020 – 2025
жылдар

МСМ

37,6

37,6

37,6

37,6

37,6

37,6

225,6

РБ

240 021

48.     

Шетелдегі қазақ диаспорасының өкілдеріне ана тілін үйренуде әдістемелік және ұйымдастырушылық қолдау көрсету

млн. тг

МСМ-ге ақпарат

2020 – 2025
жылдар

АҚДМ, МСМ,
СІМ, ЖАО, ДҚҚ, "Халықаралық "Қазақ тілі" қоғамы" ҚБ (келісу бойынша)

39,1

39,1

39,1

39,1

39,1

39,1

234,6

РБ

240 002

49.     

Шетелдік университеттер мен орталықтарға, факультеттерге, сондай-ақ қазақ тілін оқыту кабинеттеріне әдістемелік және ақпараттық қолдау көрсету


ҰЭМ-ге ақпарат

2020 – 2025
жылдар

МСМ,
СІМ,
БҒМ

талап етілмейді




3. Қазақстан азаматтарының тілдік капиталын дамыту


Нысаналы индикатор:


Үш тілді (қазақ, орыс және ағылшын) меңгерген халықтың үлесі

%

ҰЭМ-ге ақпарат

2020 – 2025
жылдар

МСМ
ЖАО

26

27

28

29

30

31





Міндет:


3.1. Орыс тілінің коммуникативтік-тілдік кеңістікте қолданылуы


Нәтижелер көрсеткіші:


Орыс тілін меңгерген халықтың үлесі

%

ҰЭМ-ге ақпарат

2020 – 2025
жылдар

МСМ, ЖАО

90

90,2

90,4

90,6

90,8

91





3.2. Этностық топтардың тілдерін дамыту


Нәтижелер көрсеткіші:


Қазақ және ана тілдерін оқыту бойынша әдістемелік көмекпен қамтылған республикалық этномәдени бірлестіктердің үлесі

%

ҰЭМ-ге ақпарат

2020-2025
жылдар

МСМ, ЖАО

30

32

34

36

40

42





Іс-шаралар

50.     

Славян жазбалары күндерін мерекелеу шеңберінде конкурстар, семинар-тренингтер, "дөңгелек үстел" отырыстарын өткізу

млн. тг

конкурстар, фестивальдер, семинарлар, тренингтер, акциялар

2020 – 2025
жылдар

ЖАО

240,5

250,0

254,3

262,4

267,7

267,7

1542,6

ЖБ


51.     

Қазақстан халқының тілдері күніне орайластырылған мемлекеттік және ана тілдерін қолдау және оларды сақтау жөнінде іс-шаралар өткізу

52.     

Мемлекеттік тілді және этностардың тілдерін және оқыту курстарын ұйымдастыруға мемлекеттік қолдау көрсету

млн. тг

ҰЭМ-ге ақпарат

2020 – 2025
жылдар

МСМ

23,1

23,1

23,1

23,1

23,1

23,1

138,6

РБ

240 021

53.     

Мемлекеттік тілді және этностардың ана тілдерін оқыту бойынша оқу-әдістемелік құралдарды, сөздіктер мен үлгілік бағдарламаларды әзірлеу, басып шығару және тарату

млн. тг

оқу-әдісте
мелік, ғылыми- анықтамалық, публицстикалық әдебиеттер, сөздіктер

2020 – 2025
жылдар

МСМ, БҒМ, ЖАО

21,0

21,0

21,0

21,0

21,0

21,0

126,0

РБ

240 021

54.     

Тілдік капиталды дамытуды, соның ішінде азаматтардың үш тілді (қазақ, орыс және ағылшын) өз бетінше меңгеруін қамтамасыз ететін әдістемелік құралды, мультимедиялық құралдарды, сөздіктер мен т.б. әзірлеу және енгізу

55.     

Тілдерді оқыту жөніндегі мемлекеттік орталықтарда тілдерді (қазақ-ағылшын, қазақ-орыс және т.б) оқыту курстарын кеңейту
 

млн. тг

МСМ-ге ақпарат

2020 – 2025
жылдар

ЖАО

144,7

148,0

151,7

155,8

160,1

160,1

920,4

ЖБ



Міндет:


3.3. Қазақстандықтардың лингвистикалық капиталын арттыру


Нәтижелер көрсеткіші:


Ағылшын тілін меңгерген халықтың үлесі

%

ҰЭМ-ге ақпарат

2020 – 2025
жылдар

МСМ
ЖАО

27,5

28

28,5

29,0

29,5

30,0





Іс-шаралар

56.

Қазақ тіліне аударылған әлемдік классиктердің әдеби шығармаларын және ағылшын тіліне аударылған қазақ классиктерінің шығармаларын басып шығару, сондай-ақ олардың онлайн режимде қолжетімділігін қамтамасыз ету


ҰЭМ-ге ақпарат

2020 – 2025
жылдар

МСМ

033108 бюджеттік бағдарламасының шегінде

РБ

240 033 108

57.     

Ілеспе аударманы оқыту (қазақ-орыс/орыс-қазақ, ағылшын-қазақ/қазақ-ағылшын) жұмыстарын ұйымдастыру

млн. тг

семинар-тренингтер

2020 – 2025
жылдар

МСМ, мүдделі МО
 

16,3

-

-

16,3

16,3

16,3

65,2

РБ

240
021


Барлығы:

1719,5 1482,1 1496,4 1514,2 1514,1 1514,1 9240,4 РБ
1213,9 1245,0 1278,7 1316,1 1347,9 1347,9 7749,5 ЖБ

2933,40 2727,10 2775,1 2830,30 2862,00 2862,00 16989,9 МБ

      * Бюджеттің барлық деңгейлері бойынша шығыстардың көлемі тиісті жылға арналған Қазақстан Республикасының республикалық бюджет туралы заңына және жергілікті бюджет туралы мәслихаттардың шешімдеріне сәйкес айқындалатын (нақтыланатын) болады.

      Ескертпе: аббревиатуралардың толық жазылуы:


АҚДМ

Қазақстан Республикасының Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі

"Атамекен" ҰКП

"Атамекен" Қазақстан Республикасының ұлттық кәсіпкерлер палатасы

АШМ

Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрлігі

Әділетмині

Қазақстан Республикасының Әділет министрлігі

БҒМ

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

БП

Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы

ДҚҚ

"Дүниежүзі қазақтарының қауымдастығы" республикалық қоғамдық бірлестігі

Еңбекмині

Қазақстан Республикасының Еңбек және халықты әлеуметтiк қорғау министрлiгі

ЖАО

жергілікті атқарушы органдар

ЖБ

жергілікті бюджет

"Зерде" ҰИХ" АҚ

"Зерде" ұлттық инфокоммуникация холдингі" акционерлік қоғамы

ИИДМ

Қазақстан Республикасының Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігі

ҚОА

Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының жанындағы Құқық қорғау органдары академиясы

МБА

Қазақстан Республикасының Президенті жанындағы Мемлекеттік басқару академиясы

МҚІА

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік қызмет істері агенттігі

МО

мемлекеттік органдар

МСМ

Қазақстан Республикасының Мәдениет және спорт министрлігі

РБ

республикалық бюджет

СИМ

Қазақстан Республикасының Сауда және интеграция министрлігі

СІМ

Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігі

Тіл білімі институты

А. Байтұрсынов атындағы Тіл білімі институты

"Тіл-Қазына" орталығы

"Ш. Шаяхметов атындағы "Тіл-Қазына" ұлттық ғылыми-практикалық орталығы" коммерциялық емес акционерлік қоғамы

ҰАБ

"Ұлттық аударма бюросы" қоғамдық қоры

ҰЭМ


Қазақстан Республикасының Ұлттық экономика министрлігі

ҰК

ұлттық компаниялар

ҮЕҰ

үкіметтік емес ұйымдар

Халықаралық "Қазақ тілі" қоғамы" ҚБ

Халықаралық "Қазақ тілі" қоғамы" қоғамдық бірлестігі

ЦДИАӨМ

Қазақстан Республикасының Цифрлық даму, инновациялар​ және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі