О судебной практике по делам, связанным с применением законодательства по борьбе с наркоманией (с изменениями, внесенными постановлением Пленума от 25 марта 1998 года № 2)

Постановление Пленума Верховного Суда Республики Казахстан от 10 октября 1986 г. N 16. Утратило силу - постановлением Пленума от 14 мая 1998 года, № 3

Обсудив судебную практику по делам, связанным с применением законодательства по борьбе с наркоманией, Пленум Верховного Суда Казахской ССР отмечает, что суды республики в основном обеспечивают правильное применение этого законодательства.
Вместе с тем в деятельности судов имеются существенные недостатки.
Суды не всегда учитывают степень общественной опасности респространения наркомании. Требования закона, руководящие указания Пленума Верховного Суда СССР по этому вопросу выполняются не в полной мере, отмечавшиеся в ранее принятых постановлениях Пленума Верховного Суда Казахской ССР ошибки устраняются медленно. Принимаемые судами меры не оказывают должного влияния на состояние борьбы с наркоманией.
Не по всем делам обеспечивается полнота и всесторонность исследования доказательств, зачастую не выявляются источники приобретения наркотических средств, не все лица, участвовавшие в совершении преступлений, привлекаются к уголовной ответственности. По многим делам суды не выясняют цели хищения, незаконного изготовления, приобретения, хранения, перевозки наркотических средств, посева или выращивания запрещенных к возделыванию культур, содержащих наркотические средства.
По делам о посеве запрещенных к возделыванию культур суды не выясняют правомерность использования под посевы земельных угодий.
Суды иногда принимают к производству дела, в которых отсутствуют заключения криминалистической экспертизы по наркотическим средствам, сильнодействующим и ядовитым веществам. При наличии заключений им не всегда дают надлежащую оценку.
Допускаются ошибки в квалификации преступлений.
Суды не всегда при наличии оснований назначают принудительное лечение лицам, признанным больными наркоманией. Зачастую не сообщают в органы здравоохранения, внутренних дел, общественным организациям и трудовым коллективам о лицах, потребляющих наркотические средства, не привлеченных к ответственности.
Неединичны факты нарушения правил хранения вещественных доказательств, разрешения их судьбы.
Имеются недостатки в практике направления больных наркоманией в лечебно - трудовые профилактории. Обстоятельства, с которыми закон связывает применение принудительного лечения, исследуются судами поверхностно.Не изжиты факты направления в лечебно - трудовые профилактории лиц, в действиях которых содержатся признаки преступления.
По многим делам суды не принимают предусмотренных законом мер к выявлению причин и условий, способствующих совершению преступлений, потреблению наркотиков, мало вносят частных определений по их устранению, качество этих документов не вполне отвечает требованиям закона. К рассмотрению дел данной категории суды не привлекают общественность.
Областные и Алма-Атинский городской суды не осуществляют должного надзора за соблюдением районными (городскими) народными судами законодательства, направленного на борьбу с наркоманией, своевременно не вскрывают имеющиеся недостатки, не оказывают им надлежащей практической помощи.
Пленум Верховного Суда Казахской ССР ПОСТАНОВЛЯЕТ:
1. Обратить внимание судов на необходимость усиления борьбы с хищением, незаконным изготовлением, приобретением, хранением, распространением наркотических средств, сильнодействующих и ядовитых веществ, посевом или выращиванием запрещенных к возделыванию культур, содержащих наркотические средства, содержанием притонов для потребления таких веществ.
При рассмотрении дел указанной категории суды обязаны строго соблюдать действующее законодательство по борьбе с наркоманией и руководящие разъяснения Пленума Верховного Суда СССР и Пленума Верховного Суда Казахской ССР по этому вопросу.
2. Судам надлежит повысить уровень судебного разбирательства дел, обеспечить полноту и всесторонность исследования доказательств в целях установления источников приобретения наркотических средств, привлечения к ответственности всех причастных к преступлению лиц.
По делам о направлении на принудительное лечение выяснять конкретные обстоятельства и объективные условия, приведшие лицо к наркомании.
Учитывая повышенную общественную опасность действий взрослых лиц по вовлечению несовершеннолетних в потребление наркотических средств, суды должны выяснять роль взрослых, степень их воздействия на несовершеннолетних и учитывать эти обстоятельства при назначении наказания.
3. Имея в виду, что для правильной квалификации хищения, незаконного изготовления, хранения, приобретения, перевозки, пересылки наркотических средств существенное значение имеет цель, преследуемая виновным (личное потребление, сбыт), судам необходимо по каждому делу устанавливать, с какой целью совершались эти действия.
4. Исходя из необходимости установления вида средств и растений, являющихся предметом преступных деяний, судам при рассмотрении дел о преступлениях, предусмотренных ст. ст. 213, 213-1, 213-2, 214, 214-1, 214-2, ч. 2 ст. 215-1 УК, необходимо располагать заключением криминалистической экспертизы, которое подлежит оценке в совокупности с другими доказательствами.
5. Разъяснить судам, что при разграничении приготовления, покушения и оконченного преступления по делам о хищении, незаконном приобретении, хранении растений или наркотикосодержащих частей растений (головок и соломки опийного мака, стеблей, листьев конопли) следует исходить из конкретных обстоятельств преступления, свойств растений, степени готовности к потреблению, стадии осуществления преступного намерения и т.п. При этом необходимо иметь в виду, что в соответствии с разъяснением Пленума Верховного Суда СССР хищение, незаконное приобретение, хранение, перевозка или пересылка с целью сбыта или без таковой, а равно сбыт растений либо наркотикосодержащих частей растений следует рассматривать как оконченное преступление.
6. Действия лиц, выразившиеся в посеве или выращивании запрещенных к возделыванию культур, содержащих наркотические средства, и последующем хранении, перевозке, пересылке или сбыте этих средств, надлежит квалифицировать по совокупности ст. ст. 213 и 214 УК, а при установлении самовольного захвата земли под посев таких культур - дополнительно и по ч. 2 ст. 156 УК.
7. Лица, совершившие хищение наркотических средств и дальнейшее хранение, перевозку, пересылку их с целью сбыта или без таковой, а равно их сбыт, подлежат ответственности по совокупности ст.ст. 213-1 и 214 УК.
8. При определении размера наркотических средств надлежит принимать во внимание их объем, вес, свойства по степени воздействия на организм человека и учитывать рекомендации, разработанные Постоянным комитетом по контролю наркотиков при Министерстве здравоохранения СССР. Если незаконные действия связаны с наркотиками разных видов, их размер должен определяться, исходя из общего количества. ( В редакции постановления Пленума от 25 марта 1988 г. N 2).
9. Действия лиц, выразившиеся в сбыте наркотических средств в организованных ими притонах либо предоставленных для этой цели помещениях, надлежит квалифицировать по совокупности ст. ст. 214 и ч. 2 ст. 215 - 1 УК.
10. Взрослые лица, сбывающие наркотические средства несовершеннолетним , т.е. вовлекающие их в преступную деятельность (приобретение наркотических веществ) подлежат ответственности по ст. ст. 214 и ч. 1 ст. 201 УК, а при установлении фактов склонения несовершеннолетних к потреблению наркотических средств и по ч. 2 ст. 213 - 2 УК.
11. При назначении наказания лицу, признанному больным наркоманией, судам необходимо в соответствии со ст. 12 УК обсуждать вопрос о применении принудительного лечения.
12. При постановлении приговора по делам о наркомании суды обязаны во всех случаях решать вопросы, связанные с судьбой вещественных доказательств, в соответствии со ст. 60 УПК и Инструкцией о порядке приема, учета и хранения в судах вещественных доказательств, утвержденной приказом Министерства юстиции СССР от 11 декабря 1975 г. N 29.
13. При рассмотрении дел о направлении больных наркоманией в лечебно - трудовые профилактории суды должны располагать соответствующим медицинским заключением о необходимости и возможности принудительного лечения. Недопустимо направление в лечебно - трудовой профилакторий лиц, страдающих заболеваниями, препятствующими их пребыванию в этом учреждении, а также лиц, в действиях которых имеются признаки преступления. В отношении последних суд обязан вынести определение о возбуждении уголовного дела либо направить материал в органы дознания или предварительного следствия для решения этого вопроса.
По смыслу закона назначенный срок для принудительного лечения и трудового перевоспитания определяется как время нахождения больного наркоманией в лечебно-трудовом профилактории. Поэтому начало этого срока должно исчисляться с момента помещения лица в лечебно-трудовой профилакторий, о чем должно быть указано в резолютивной части постановления суда.
14. При рассмотрении дел, связанных с применением законодательства по борьбе с наркоманией, судам надлежит принимать предусмотренные законом меры к установлению источников приобретения наркотических средств, причин и условий, способствующих совершению преступления, и реагировать на них вынесением частных определений. В частности, суды должны выяснять вопросы сохранности наркотических средств, сильнодействующих и ядовитых веществ в медицинских учреждениях и аптеках, контроля за землепользованием, деятельности хозяйств по уничтожению дикорастущей конопли и другие. Шире привлекать общественность к участию в судебном разбирательстве.
15. Судебной коллегии по уголовным делам Верховного Суда Казахской ССР, областным и Алма-Атинскому городскому судам усилить надзор за своевременным и правильным рассмотрением судами дел данной категории.
16. В связи с принятием настоящего постановления считать утратившими силу постановления Пленума Верховного Суда Казахской ССР от 28 сентября 1965 года N 6 "О судебной практике по делам, связанным с применением законодательства по борьбе с алкоголизмом и наркоманией" с дополнениями и изменениями, внесенными постановлениями Пленума от 26 сентября 1967 года N 9, от 23 марта 1978 г. N 7, от 29 июня 1984 г. N 6 и постановление Пленума Верховного Суда Казахской ССР от 20 июня 1983 г. N 9 "О судебной практике по делам, связанным с применением законодательства по борьбе с наркоманией".

Наркоманиямен күресуге бағытталған заңдарды қолдануға байланысты сот тәжірибесі туралы

Қазақ КСР Жоғарғы Соты Пленумының 1986 жылғы 10 қазандағы N 16 Қаулысы. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының 1998 жылғы 14 мамырдағы N 3 Қаулысымен.

Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының 1998.05.14 N 3 Қаулысымен.

Қазақ ССР Жоғарғы Соты Пленумы наркоманиямен күресуге бағытталған заңдарды қолдануға байланысты сот практикасын талқылап, республика соттарының бұл заңдарды негiзiнен дұрыс қолданылуын қамтамасыз етiп отырғанын атап өтедi.

Сонымен қатар сот жұмысында елеулi кемшiлiктер бар.

Соттар наркоманияның таралуының қоғамға қауiптілігiн жете ескермейдi. Бұл мәселе жөнiндегi заң талабы, СССР Жоғарғы Соты Пленумының басшылық нұсқаулары толық орындалмай келедi, Қазақ ССР Жоғарғы Соты Пленумының бұдан бұрын қабылданған қаулыларында көрсетiлген қателер баяу жойылуда. Соттардың қолданып отырған шаралары наркоманиямен күресу iсiне тиiстi әсер етпеуде. Көп iстер бойынша дәлелдемелердi толық және жан-жақты тексеру қамтамасыз етiлмейдi, наркотикалық нәрселердiң қайдан алынғаны көбiнесе айқындалмайды, қылмысқа қатысы бар адамдардың барлығы қылмыстық жауаптылыққа тартылмайды. Қаралған iстердiң көбiнде соттар наркотикалық нәрселердi ұрлау, заңсыз даярлау, алу, сақтау, тасу құрамында наркотикалық нәрселер бар егуге немесе өсiруге тыйым салынған дақылдарды егу не өсiру мақсатын анықтамайды.

Егуге тыйым салынған дақылдарды еккенi туралы iстердi қарағанда соттар егiстiк жердiң заңды түрде пайдалануға берiлгенiн немесе берiлмегенiн анықтамайды.

Кейде соттар өндiрiсiне криминалистикалық экспертизаның практикалық нәрселерге, күштi әсерлi және улы заттарға жасалатын қорытындысы жоқ iстердi қабылдайды. Қорытынды болғанның өзiнде де оған әрдайым тиiстi баға берiп отырмайды.

Қылмысты квалификациялауда да қателер жiберiлуде. Соттар негiз бар жағдайда да наркоманиямен ауру деп танылған адамдарға ықтиярсыз емдеудi әрдайым тағайындамайды, жауаптылыққа тартылмаған наркотикалық нәрселердi пайдаланатын адамдар туралы денсаулық сақтау, iшкi iстер мекемелерiне, қоғамдық ұйымдар мен еңбек коллективтерiне көбiнесе хабарламайды.

Айғақты заттарды сақтау ережелерiн бұзу, олардың тағдырын шешпеу фактiлерi де аз емес.

Наркоманиямен ауырған адамдарды емдеу-еңбек профилакторияларына жiберу практикасында кемшiлiктер бар. Ықтиярсыз емдеудiң заңда көрсетiлген жағдайларын соттар үстiртiн анықтайды. Емдеу-еңбек профилакторияларына әрекеттерiнде қылмыстық белгiлерi бар адамдарды жiберу фактiлерi кездесуде.

Көптеген iстер бойынша соттар қылмыс жасауға, наркотиктер пайдалануға мүмкiндiк туғызған себеппен жағдайларды анықтауға заңда көрсетiлген шараларды қолданбайды, оларды жою туралы жеке ұйғаруларды аз шығарады және де бұл документтердiң сапасы заң талабына сай емес. Бұл категорияға жататын iстердi қарағанда соттар оған жұртшылықтың өкiлдерiн қатыстырмайды.

Облыстық және Алматы қалалық соттар аудандық (қалалық) халық соттарының наркоманиямен күресуге бағытталған заңдарды сақтауын жете қадағаламайды, оларға тиiстi практикалық көмек бермейдi.

Қазақ ССР Жоғарғы Сотының Пленумы

Қаулы етеді:

1. Наркотикалық нәрселердi, күштi әсерлi және улы заттарды ұрлауға, заңсыз даярлауға, алуға, сақтауға, таратуға, құрамында наркотикалық нәрселер болатындықтан егуге және өсiруге тыйым салынған дақылдарды егiп және өсiруге, мұндай заттарды пайдалануға притон ұстаушылыққа қарсы күрестi күшейту қажет екендiгiне соттардың назары аударылсын.

Соттар осы категорияға жататын iстердi қарағанда наркоманиямен күресуге бағытталған заңдарды, осы мәселе жөнiнде СССР Жоғарғы Соты және Қазақ ССР Жоғарғы Сотының түсiндiрмелерiн қатаң сақтауға мiндеттi.

2. Соттар наркотикалық нәрселердiң қайдан алынғанын анықтау және қылмысқа қатысы бар барлық адамдарды жауапқа тарту мақсатында iстердiң сотта қарау дәрежесiн көтерiп, дәлелдемелердiң толық, жан-жақты зерттелуін қамтамасыз етуi керек.

Ықтиярсыз емдеуге жiберу туралы iстердi қарағанда адамдарды наркоманияға жеткiзген нақты және объективтi жағдайлар анықталуға тиiс.

Естияр адамдардың жасы толмағандарды наркотикалық нәрселердi пайдалануға тарту әрекетiнiң қоғамға аса қауiптi екенiн ескере отырып, соттар естияр адамдардың ролін, олардың жасы толмағандарға ықпалының қаншалықты екенін анықтап және осы жағдайларды жаза тағайындағанда ескеруi қажет.

3. Наркотикалық нәрселердi ұрлауды, заңсыз даярлауды, сақтауды, алуды, тасуды, басқаға жiберудi бағалау үшiн кiнәлiнiң көзделген мақсатының (жеке мүддесiне пайдалану, өткiзу) елеулi маңызы бар болғандықтан соттар әрбiр iстi қарағанда осы әрекеттер қандай мақсатта жасалғанын дәйектеп отыруы қажет.

4. Қылмыстық әрекеттерге қатысты заттар мен өсiмдiктердiң түрiн анықтау қажеттiлiгiне байланысты соттар Қазақ ССР ҚК-нің 213, 213-1, 213-2, 214, 214-1, 214-2, 2-бөлiгi, 215-1 статьяларында көрсетiлген қылмыстық iстердi қарағанда криминалистикалық экспертизаның қорытындысын алып, оны басқа да дәлелдемелермен қатар бағалауға тиiс.

5. Соттарға құрамында наркотик бар өсiмдiктердi немесе өсiмдiк бөлiктерiн (апиын, көкнәрi, шоқпарбас гүлi, сабаншасы, сора сабағы, жапырағы) ұрлау, заңсыз алу, сақтау туралы iстер бойынша ұрлауға даярлықты, ұрлауға оқталуды немесе аяқталған қылмысты бір бiрiнен ажыратқанда қылмыстың нақты жағдайларын, өсiмдiктердiң қасиетiн, олардың пайдалануға қаншалықты дайындаған, қылмыстың жасалу стадиясын және тағы да сондай жағдайларды ескеру қажет екендiгiн түсiндiредi. Мұндайда CCCP Жоғарғы Соты Пленумының түсiндiрiмiне сай құрамында наркотигі бар өсiмдiк немесе өсiмдiк бөлiктерiн өткiзу мақсатында немесе бұл мақсатсыз ұрлауды, заңсыз алуды, сақтауды, тасуды не басқаға жiберудi, сондай-ақ, өткiзудi аяқталған қылмыс ретiнде қарау керек.

6. Құрамында наркотикалық нәрселер болатындықтан егуге немесе өсiруге тиым салынған өсiмдiктердi еккен немесе өсiрген және оларды кейiнге сақтаған, тасыған, жiберген немесе өткiзген адамдардың әрекеттерi ҚК-тiң 213 және 214 статьясымен, ал мұндай дақылдарды егуге жердi өз бетiмен иемденiп алғаны анықталған жағдайда ҚК-тiң 156-статьясының 2-бөлiгiмен қоса квалификацияланады.

7. Наркотикалық нәрселердi ұрлап кейiнге сақтаған, тасыған, өткiзу мақсатында немесе бұл мақсатсыз басқаға жiберген, сонымен қатар оны өткiзген адамдар ҚК-тiң 213-1, 214-статьялары жиынтығымен жауапқа тартылуға тиiс.

8. Наркотик нәрселердiң мөлшерiн анықтаған кезде оның көлемiн, салмағын, оның адам организмiне әсер ету дәрежесi жағынан қасиетiн есепке алып, СССР Денсаулық сақтау министрлiгi жанындағы Наркотиктердi бақылау жөнiндегi тұрақты комитет әзiрлеп жасаған ұсыныстарды ескеру керек. Егер заңсыз әрекеттер әртүрлі наркотиктермен байланысты болса, олардың мөлшерi жалпы санына сәйкес анықталуға тиiс.

9. Наркотикалық нәрселердi өздерi ұйымдастырған притондарда немесе осы мақсатқа берiлген үй-жайда өткiзген адамдардың әрекеттерi ҚК-тiң 214-статьясы және 215-1 статьяның 2-бөлiгi жиынтықтарымен бағаланады.

10. Наркотикалық нәрселердi жасы толмағандарға өткiзушi естияр адамдар, демек оларды қылмыс iстеуге тартушылар (наркотикалық заттарды алу) ҚК-тiң 214-статьясын және 201-статьясының 1-бөлiгiмен, ал жасы толмағандарды наркотикалық заттарды қолдануға азғыру фактiлерi анықталса ҚК-тiң 213-2-статьясының 2-бөлiгімен қосымша жауаптылыққа жатады.

11. Наркоманиямен ауру деп танылған адамға жаза тағайындағанда ҚК-тiң 12 статьясына сәйкес соттар ықтиярсыз емдеу мәселесiн қолдануды талқылауы керек.

12. Соттар наркомания туралы iстер бойынша үкiм қабылдағанда айғақты заттардың тағдырына байланысты мәселелердi Қазақ ССР ҚIЖК-нiң 60 статьясына және CCCP Юстиция Министрінің 1975-жылғы 11-декабрьдегі N 29 бұйрығы мен бекiтiлген соттардағы айғақты заттарды қабылдау, есепке алу, сақтау тәртiбiнiң ережесiне сәйкес шешуге мiндеттi.

13. Наркоманиямен ауру адамдарды емдеу-еңбек профилакторияларына жiберу туралы iстердi қарағанда соттардың қол астында ықтиярсыз емдеудiң қажеттi және емдеуге денсаулығы жарамдылығы жөнiнде дәрiгердiң тиiстi қорытындысы болуы керек. Емдеу-еңбек профилакторияларына бұл мекемеде болуына кедергi болатын сырқаты бар, сондай-ақ, iс әрекетiнде қылмыстың белгiсi бар адамдарды жiберуге мүлде болмайды. Әрекеттерінде қылмыстың белгiлерi бар адамдар туралы мәселенi шешу үшiн сот қылмыстық iс қорғау туралы ұйғару шығарады немесе материалды анықтама жүргiзетiн не алдын ала тергеу органдарына жiбередi.

Заң мағынасында ықтиярсыз емдеу және еңбекпен қайта тәрбиелеуге тағайындалған мерзiм наркоманиямен ауырған адамның емдеу-еңбек профилакториясында болатын уақыты деп қаралады. Сондықтан осы мерзiм адамды емдеу-еңбек профилакториясына орналастырған күннен бастап есептеледі, бұл сот қаулысының қорытынды бөлiгiнде көрсетiлуге тиiсті.

14. Наркоманиямен күресуге бағытталған заңдарды қолданылған iстердi қарағанда соттар заңда келтiрiлген шараларды қолданып наркотикалық нәрселердің қайдан алынғанын, қылмыс жасау себебiн және оған мүмкiндiк туғызған жағдайларды анықтауға, олар жөнінде жеке ұйғару шығаруға тиiс. Демек, соттар дәрiгерлiк мекемелер мен аптекалардағы наркотикалық нәрселердiң, күштi әсерлi және улы заттардың сақталуы мәселелерiн, жер пайдалануын бақылау, шаруашылықтардың жабайы сораны жоюы туралы тағы басқа сондай мәселелердi анықтауы керек. Iстi сотта қарағанда жұртшылықтың өкiлдерiн кеңiнен қатыстыру қажет.

15. Қазақ ССР Жоғарғы Сотының қылмыстық iстер жөніндегi коллегиясы, облыстық және Алматы қалалық соттар бұл категорияға жататын iстердiң дер кезiнде және дұрыс қаралуын қадағалауды күшейте түссiн.

16. Осы қаулыны қабылдауға байланысты Қазақ ССР Жоғарғы Соты Пленумының 1965-жылғы 28-сентябрьде N 6 "Алкоголизм және наркоманиямен күресуге бағытталған заңдарды қолдануға байланысты сот практикасы туралы" және бұған 1967-жылғы 26-сентябрьдегi N 9, 1978-жылғы 23-мартындағы N 7, 1984-жылғы 29-июньдегі N 6 Пленум қаулыларымен енгiзілген қосымшалар мен өзгерiстер және Қазақ ССР Жоғарғы Сотының 1983 жылғы 20-июньдегi N 9 "Наркоманиямен күресуге бағытталған заңдарды қолдануға байланысты сот практикасы" туралы Пленум қаулылары күшін жойды деп саналсын.