Об официальном толковании пункта 6 статьи 61 Конституции Республики Казахстан

Постановление Конституционного Совета Республики Казахстан от 23 июня 1997 года № 14/2. Отменено нормативным постановлением Конституционного Совета Республики Казахстан от 27 апреля 2011 года № 4

Сноска. Отменено нормативным постановлением Конституционного Совета РК от 27.04.2011 № 4.

Конституционный Совет Республики Казахстан в составе: Председателя Кима Ю.А., членов Конституционного Совета - Акуева Н.И., Ихсанова У.К., Мамонова В.В., Сабикенова С.Н., Темирбулатова С.Г., Шопина В.Д., - с участием представителя субъекта обращения - депутата Мажилиса Парламента Республики Казахстан Каптиль Н.С. рассмотрел в открытом заседании на основании подпункта 4 пункта 1 статьи 72 Конституции Республики Казахстан К951000_ ,подпункта 1 пункта 3 статьи 17 Указа Президента Республики Казахстан, имеющего силу конституционного закона, "О Конституционном Совете Республики Казахстан" U952737_ обращение Председателя Мажилиса Парламента Республики Казахстан М.Т.Оспанова об официальном толковании пункта 6 статьи 61 Конституции Республики Казахстан.
Заслушав сообщение докладчика - члена Конституционного Совета Мамонова В.В., выступление представителя субъекта обращения - депутата Мажилиса Парламента Каптиль Н.С., ознакомившись с материалами по данному обращению, Конституционный Совет Республики Казахстан
УСТАНОВИЛ:
В Конституционный Совет Республики Казахстан 23 мая 1997 года поступило обращение председателя Мажилиса Парламента Республики Казахстан М.Т. Оспанова об официальном толковании пункта 6 статьи 61 Конституции Республики Казахстан.
По мнению субъекта обращения - требование положительного заключения Правительства при внесении законопроектов, предусматривающих сокращение государственных доходов или увеличение государственных расходов, справедливо лишь по отношению к уже утвержденному Парламентом бюджету текущего года, а по отношению к проектам законов, которые рассматриваются Парламентом в текущем году и вводятся в действие в следующем бюджетном году, оно бессмысленно, поскольку утверждение бюджета является исключительной прерогативой Парламента и, если закон требует дополнительных расходов, то они будут учтены в бюджете следующего года. Указанное полномочие Парламента ни Основным, ни другими законами и иными нормативными правовыми актами не ограничено. Поэтому требования представления положительного заключения Правительства можно расценивать как ущемление прав Парламента и как переподчинение в завуалированной форме законодательной власти исполнительной.
По изложенным причинам Председатель Мажилиса Парламента просит дать официальное толкование пункта 6 статьи 61 Конституции Республики и ответить на вопрос: требуется ли заключение Правительства к проектам законов, рассматриваемым Парламентом в дальнейшем, но вводимым в действие в следующем бюджетном году?
При официальном толковании указанных в обращении Председателя Мажилиса Парламента Республики конституционных норм с учетом вопросов, послуживших основанием для обращения, Конституционный Совет исходит из следующего.
В пунтке 6 статьи 61 Конституции Республики закреплено: "Проекты законов, предусматривающие сокращение государственных доходов или увеличение государственных расходов, могут быть внесены лишь при наличии положительного заключения Правительства Республики".
Положительное заключение Правительства в данной норме означает выражение согласия, одобрение им предусматриваемых вносимым проектом закона сокращение государственных доходов или увеличение государственных расходов.
Норма указанной статьи носит императивный характер, то есть она устанавливает в законодательном порядке правило, согласно которому все проекты законов, независимо от характера регулируемых ими отношений и предполагаемого порядка введения в действие предусматривающие сокращение государственных доходов или увеличение государственных расходов, могут быть внесены в Мажилис Парламента для рассмотрения лишь при наличии положительного заключения Правительства Республики.
Согласно подпункту 1 статьи 66 Конституции Республики Казахстан Правительство разрабатывает основные направления социально-экономической политики государства. Правительство осуществляет долгосрочное индикативное планирование социально-экономического развития страны.
В соответствии со статьей 2 Закона "О бюджетной системе" от 26 декабря 1996 года Z960052_ , параметры индикативного планирования учитываются при формировании республиканского бюджета на соответствующий год. Следовательно, исключительное право Парламента утверждать республиканский бюджет взаимосвязано с полномочиями Правительства Республики по осуществлению индикативного планирования социально-экономического развития Республики на соответствующий год. Поэтому пункт 6 статьи 61 Конституции распространяется на проекты любых законов, предусматривающих сокращение государственных доходов или увеличение государственных расходов.
Пункт 4 статьи 15 Указа Президента Республики Казахстан, имеющего силу конституционного закона, "О Парламенте Республики Казахстан и статусе его депутатов" от 16 октября 1995 года Z952529_ также устанавливает правило, согласно которому проекты законов, внесенные депутатами и Правительством в Мажилис Парламента, предусматривающие сокращение государственных доходов или увеличение государственных расходов, могут быть внесены лишь при наличии положительного заключения Правительства Республики Казахстан.
Следовательно, положительное заключение Правительства по законопроектам, предусматривающим сокращение государственных доходов или увеличение государственных расходов, является одним из обязательных требований. Без названного заключения законопроекты не могут быть внесены даже в повестку дня Мажилиса Парламента.
На основании изложенного и руководствуясь статьей 72 Конституции Республики Казахстан, статьями 33, 37, 38 Указа Президента Республики Казахстан, имеющего силу конституционного закона, "О Конституционном Совете Республики Казахстан" U952737_ , Конституционный Совет в порядке официального толкования пункта 6 статьи 61 Конституции Республики Казахстан постановил:
1. Норму пункта 6 статьи 61 Конституции Республики Казахстан следует понимать так, что положительное заключение Правительства Республики по проектам законов, предусматривающим сокращение государственных доходов или увеличение государственных расходов, является одним из обязательных условий внесения указанных проектов на рассмотрение в Мажилис Парламента. При этом указанное заключение Правительства необходимо по всем названным проектам законов, независимо от времени их последующего введения в действие.
2. В соответствии с пунктом 3 статьи 74 Конституции Республики

Казахстан настоящее постановление вступает в силу со дня его принятия,

является общеобязательным на всей территории Республики, окончательным и

обжалованию не подлежит с учетом случаев, предусмотренных пунктами 2 и 3

статьи 38 Указа Президента Республики Казахстан, имеющего силу

конституционного закона, "О Конституционном Совете Республики Казахстан".

(Корректор: И.Склярова

Специалист: Р.Жантасова

21.12.98г.)

Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің "Қазақстан Республикасы Конституциясының 61-бабының 6-тармағын ресми түсіндіру туралы"

Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің 1997 жылғы 23 маусымдағы N 14/2 қаулысы. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің 2011 жылғы 27 сәуірдегі № 4 нормативтік қаулысымен

Ескерту. Күші жойылды - ҚР Конституциялық Кеңесінің 2011.04.27 № 4 нормативтік қаулысымен.

Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі Төраға Ю.А. Ким, Конституциялық Кеңестің мүшелері Н.И. Акуев, О.Қ. Ықсанов, В.В.Мамонов, С.Н. Сәбікенов, С.Ғ. Темірболатов, В.Д. Шопиндер бар құрамда, өтіну субъектісінің өкілі - Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің депутаты Н.С. Каптильдің қатысуымен ашық мәжілісінде Қазақстан Республикасы K951000_ Конституциясының 72-бабының 1-тармағының 4 тармақшасы, Қазақстан Республикасы Президентінің заң күші бар "Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі туралы" U952737_ Жарлығының 17-бабының 3-тармағының 1 тармақшасы негізінде Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің Төрағасы М.Т.Оспановтың Қазақстан Республикасы Конституциясының 61-бабының 6-тармағын ресми түсіндіріп беру туралы өтінуін қарады.
Баяндамашы - Конституциялық Кеңестің мүшесі В.В. Мамоновтың хабарын, өтіну субъектісінің өкілі - Парламент Мәжілісінің депутаты Н.С. Каптильдің сөзін тыңдап, аталған өтіну жөніндегі материалдармен таныса келе Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесі
ұйғарды:
1997 жылғы 23 мамырда Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесіне Қазақстан Республикасы Парламенті Мәжілісінің Төрағасы М.Т. Оспановтан Қазақстан Республикасы Конституциясының 61-бабының 6-тармағын ресми түсіндіріп беру туралы өтінуі келіп түсті.
Өтіну субъектісінің пікірі бойынша - мемлекеттік кірістерді қысқарту немесе мемлекеттік шығыстарды ұлғайту көзделген заң жобасын енгізген кезде Үкіметтің оң қорытындысын талап ету Парламенттің бұрын бекітіп қойған үстіміздегі жылға арналған бюджетіне ғана қатысты екені дұрыс, ал Парламент қарайтын және келесі бюджет жылында қолданылатын үстіміздегі жылдың заңдар жобасына қатыстылығының мәні жоқ, себебі бюджетті бекіту тек Парламенттің ғана үстемдігіне жатады, және де, егер заң қосымша шығыстарды талап ететін болса, онда олар келесі жылдың бюджетінде ескерілетін болады. Парламенттің аталған өкілдігі Негізгі, басқа да заңдар мен өзге де нормативті құқықтық актілерде шектелмеген. Сондықтан да Үкіметтің оң қорытынды беруін талап ету Парламенттің құқығына нұқсан келтіру және заң шығару билігін атқару билігіне бүркеме түрде бағындыру деп бағалауға тура келеді.
Осы айтылғандарға байланысты Парламент Мәжілісінің Төрағасы Қазақстан Республикасы Конституциясының 61-бабының 6-тармағын ресми түсіндіріп беруін және: Парламенттің үстіміздегі жылы қараған, бірақ келесі бюджет жылында қолданылатын заңдар жобасына Үкіметтің қорытындысы қажет пе? деген сұраққа жауап беруін өтінеді.
Республика Парламенті Мәжілісі Төрағасының өтінуіндегі оған негіз болған мәселелерді ескере отырып, конституциялық нормаларды ресми түсіндіру кезінде Конституциялық Кеңес мыналарды еске алды.
Республика Конституциясының 61-бабының 6-тармағында: "Мемлекеттік кірісті қысқартуды немесе мемлекеттік шығысты көбейтуді көздейтін заңдардың жобалары республика Үкіметінің оң қорытындысы болғанда ғана енгізілуі мүмкін"-делінген.
Аталған нормадағы Үкіметтің оң қорытындысы қаралып, енгізілетін мемлекетті кірісті қысқарту немесе мемлекеттік шығысты көбейту заңы жобасына оның келіскенін, мақұлдағанын білдіреді.
Аталған бап нормасының өктемдік сипаты бар, яғни ол заңдық ереже тәртібін белгілейді, соған сәйкес мемлекеттік кірісті қысқарту немесе мемлекеттік шығысты көбейту көзделген заң жобалары олар реттейтін қатынастар мен қолдануға енгізетін тәртіп сипатына қарамастан, Республика Үкіметінің оң қорытындысы болған жағдайда ғана қарау үшін Парламент Мәжілісіне енгізілуі мүмкін.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 66-бабының 1 тармақшасына сәйкес, Үкімет мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық саясатының негізгі бағыттарын жасайды. Үкімет елдің әлеуметтік-экономикалық дамуының ұзақ мерзімді индикативті жоспарын жүзеге асырады.
1996 жылғы 26 желтоқсандағы "Бюджет жүйесі туралы" Заңның 2-бабына сәйкес, индикативті жоспарлардың параметрлері тиісті жылға республикалық бюджетті жасаған кезде ескеріледі. Демек, Парламенттің республикалық бюджетті бекітуінің төтенше құқығы Республика Үкіметінің Республиканың әлеуметтік-экономикалық дамуының тиісті жылға арналған индикативті жоспарын жүзеге асыру жөніндегі өкілеттігімен өзара байланыста болады. Сол себепті Конституцияның 61-бабының 6-тармағы мемлекеттік кірісті қысқарту немесе мемлекеттік шығысты ұлғайту көзделген кез-келген заңдар жобасына қолданылады.
Қазақстан Республикасы Президентінің Конституциялық заң күші бар "Қазақстан Республикасының Парламенті және оның депутаттарының мәртебесі туралы" 1995 жылғы 16 қазандағы Жарлығының 15-бабының 4-тармағында да ереже белгіленген, соған сәйкес Парламент Мәжілісіне депутаттар мен Үкімет енгізген мемлекеттік кірісті қысқартуды немесе мемлекеттік шығысты көбейтуді көздейтін заң жобалары Қазақстан Республикасы Үкіметінің оң қорытындысы болған жағдайда ғана енгізілуі мүмкін.
Демек, мемлекеттік кірісті қысқарту немесе мемлекеттік шығысты көбейту көзделген заң жобалары бойынша Үкіметтің оң қорытындысының болуы міндетті талаптардың бірі болып табылады. Аталған оң қорытындысыз заң жобасын Парламент Мәжілісінің тіпті күн тәртібіне енгізуге де болмайды.
Айтылғандардың негізінде және Қазақстан Республикасы Конституциясының 72-бабын, Қазақстан Республикасы Президентінің Конституциялық заң күші бар "Қазақстан Республикасының Конституция"лық Кеңесі туралы" Жарлығының 33, 37, 38-баптарын басшылыққа ала отырып, Конституциялық Кеңес Қазақстан Республикасы Конституциясының 61-бабының 6-тармағын ресми түсіндіру тәртібімен қаулы етті:
1. Қазақстан Республикасы K951000_ Конституциясының 61-бабының 6-тармағының нормасын мемлекеттік кірісті қысқартуды немесе мемлекеттік шығысты көбейтуді көздейтін заңдар жобасы бойынша Республика Үкіметінің оң қорытындысы болған жағдайда, аталған жобаларды Парламент Мәжілісіне қарауға енгізудің міндетті шарттарының бірі деп түсінген жөн. Мұндайда көрсетілген Үкімет қорытындысының бұдан кейінгі күшіне енгізілу уақытына қарамастан аталған заң жобаларының барлығына болуы қажет.
2. Қазақстан Республикасы Президентінің Конституциялық заң күші бар "Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі туралы" U952737_ Жарлығы 38-бабының 2 және 3-тармақтарында көзделген жағдайларды есепке алғанда, Қазақстан Республикасы Конституциясының 74-бабының 3-тармағына сәйкес қаулы қабылданған күннен бастап күшіне енеді, Республиканың барлық аумағында жалпы міндетті болып табылады, ол түпкілікті және арыздануға жатпайды.