ИПС "Әділет"

      Конституционный Совет Республики Казахстан в составе Председателя Кима Ю.А., членов Совета Акуева Н.И., Бусурманова Ж.Д., Есенжанова А.Е., Котова А.К. и Шопина В.Д. на основании подпункта 2) пункта 1 статьи 72 Конституции Республики Казахстан рассмотрел в открытом заседании с участием представителя субъекта обращения - главного консультанта Государственно-правового отдела Администрации Президента Республики Казахстан Альжанова К.К., и депутатов Мажилиса и Сената Парламента Республики Казахстан Амиржановой А.М. и Белоглазова А.В., обращение Президента Республики Казахстан о соответствии Конституции Республики Казахстан Закона Республики Казахстан "Об обязательном страховании ответственности работодателя за причинение вреда жизни и здоровью работника, пострадавшего в результате несчастного случая или профессионального заболевания при исполнении трудовых (служебных) обязанностей".
      Заслушав докладчика - Члена Конституционного Совета Котова А.К., выступления участников заседания и изучив имеющиеся материалы, Конституционный Совет Республики Казахстан установил:
      В Конституционный Совет Республики Казахстан 26 июля 1999 года поступило обращение Президента Республики Казахстан о соответствии Конституции Республики Казахстан Закона Республики Казахстан "Об обязательном страховании ответственности работодателя за причинение вреда жизни и здоровью работника, пострадавшего в результате несчастного случая или профессионального заболевания при исполнении трудовых (служебных) обязанностей", принятого Парламентом Республики Казахстан 8 июля 1999 года.
      Анализ указанного Закона Конституционным Советом выявил, что отдельные его положения расходятся с требованиями норм Конституции Республики Казахстан в следующем.
      Так, в подпункте 6) пункта 1 статьи 9 Закона Республики Казахстан "Об обязательном страховании ответственности работодателя за причинение вреда жизни и здоровью работника, пострадавшего в результате несчастного случая или профессионального заболевания при исполнении трудовых (служебных) обязанностей" устанавливается, что Правительство Республики Казахстан определяет "основания отказа в выплате страхового возмещения".
      Согласно подпункту 1) пункта 3 статьи 61 Конституции нормы, определяющие правосубъектность физических и юридических лиц, обязательства и ответственность физических и юридических лиц, должны издаваться Парламентом в форме законов. Смыслом установления оснований отказа в выплате страхового возмещения является нормативное определение границ ответственности страховщика и закрепление пределов правовых возможностей работника, пострадавшего при исполнении трудовых (служебных) обязанностей, истребовать страховые платежи. Тем самым устанавливаются основополагающие принципы и нормы, регулирующие общественные отношения в этом виде обязательного страхования. Предоставляя это право Правительству, подпункт 6) пункта 1 статьи 9 рассматриваемого Закона неправомерно наделяет исполнительный орган власти полномочиями, ограничивающими правосубъектность физических лиц подзаконными актами.
      Недопустимость в Республике Казахстан ограничения или лишения правосубъектности физических лиц в гражданско-правовых отношениях вообще, и в отношениях по страхованию, в особенности, иначе, как в случаях и порядке, предусмотренных законодательными актами также установлена в статье 18 Общей и статье 839 Особенной частей Гражданского кодекса Республики Казахстан.
      Конституционным законом Республики Казахстан от 6 мая 1999 года "О Правительстве Республики Казахстан" в подпункте 9) статьи 9 закрепляется компетенция Правительства Республики в части определения системы и условий социального страхования, а не решения вопросов установления оснований отказа в выплате страхового возмещения.
      Таким образом, подпункт 6) пункта 1 статьи 9 Закона "Об обязательном страховании ответственности работодателя за причинение вреда жизни и здоровью работника, пострадавшего в результате несчастного случая или профессионального заболевания при исполнении трудовых (служебных) обязанностей", наделяющий Правительство Республики Казахстан правом установления оснований отказа в выплате страхового возмещения работникам, пострадавшим в результате несчастного случая или профессионального заболевания при исполнении трудовых (служебных) обязанностей, является неконституционным, поскольку противоречит положениям подпункта 1) пункта 3 статьи 61 Конституции Республики Казахстан и произвольно расширяет норму подпункта 9) статьи 9 Конституционного закона Республики Казахстан "О Правительстве Республики Казахстан".
      На основании изложенного и руководствуясь подпунктом 2) пункта 1 статьи 72 Конституции Республики Казахстан, Конституционный Совет Республики Казахстан постановляет:
      1. Признать Закон Республики Казахстан "Об обязательном страховании ответственности работодателя за причинение вреда жизни и здоровью работника, пострадавшего в результате несчастного случая или профессионального заболевания при исполнении трудовых (служебных) обязанностей" неконституционным в части положения подпункта 6) пункта 1 статьи 9.
      В связи с этим не подлежит подписанию сопутствующий ему Закон Республики Казахстан "О внесении изменений в Закон Республики Казахстан "Об охране труда", предусматривающий его введение в действие одновременно с введением в действие Закона Республики Казахстан "Об обязательном страховании ответственности работодателя за причинение вреда жизни и здоровью работника, пострадавшего в результате несчастного случая или профессионального заболевания при исполнении трудовых (служебных) обязанностей", то есть с 1 января 2000 года.
      2. В соответствии с пунктом 3 статьи 74 Конституции Республики Казахстан настоящее постановление вступает в силу со дня принятия, обжалованию не подлежит, является общеобязательным на всей территории Республики и окончательным с учетом случаев, предусмотренных пунктом 4 статьи 73 Конституции Республики Казахстан.

      Председатель

      Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi Төраға Ю.А.Ким, Кеңес мүшелерi Н.I.Өкеев, Ж.Д.Бұсырманов, А.Есенжанов, А.К.Котов және В.Д.Шопин қатысқан құрамда, Қазақстан Республикасы Конституциясының 72-бабы 1-тармағының 2) тармақшасы және "Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi туралы" Қазақстан Республикасы Президентiнiң конституциялық заң күшi бар Жарлығының 25-бабы негiзiнде, өтiнiш субъектiсiнiң өкілі - Қазақстан Республикасының Президентi Әкiмшілiгiнiң мемлекеттiк-құқықтық бөлiмінің бас сарапшысы К.К.Әлжановтың және Қазақстан Республикасының Парламентi Мәжiлiсi мен Сенатының депутаттары А.М.Әмiржанова мен А.В.Белоглазовтың қатысуымен өзiнiң ашық отырысында Қазақстан Республикасы Президентiнiң "Еңбек (қызмет) мiндеттерiн атқару кезiнде жазатайым оқиғаның немесе кәсiби аурудың нәтижесiнде зардап шеккен қызметкердiң өмiрi мен денсаулығына зиян келтiргенi үшiн жұмыс берушiнiң жауапкершiлігiн мiндеттi сақтандыру туралы" Қазақстан Республикасы Заңының Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкестiгi жөнiндегi өтiнiшiн қарады.
      Баяндамашы - Конституциялық Кеңестiң мүшесi А.К.Котовты, отырыс қатысушыларының сөздерiн тыңдап және қолда бар материалдарды зерделеп, Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi мынаны анықтады:
      1999 жылғы 26 шiлдеде Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесiне Қазақстан Республикасының Парламентi 1999 жылғы 8 шiлдеде қабылдаған "Еңбек (қызмет) мiндеттерiн атқару кезiнде жазатайым оқиғаның немесе кәсiби аурудың нәтижесiнде зардап шеккен қызметкердiң өмiрi мен денсаулығына зиян келтiргенi үшiн жұмыс берушiнiң жауапкершiлiгiн мiндеттi сақтандыру туралы" Қазақстан Республикасы Заңының Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкестiгi жөнiндегi Қазақстан Республикасы Президентiнiң өтiнiшi келiп түстi.
      Конституциялық Кеңес аталған Заңды сараптау үстiнде оның жекелеген ережелерiнiң мағынасында Қазақстан Республикасы Конституциясы нормаларының талаптарынан мынадай алшақтаулар бар екенiн тапты.
      Мәселен, "Еңбек (қызмет) мiндеттерiн атқару кезiнде жазатайым оқиғаның немесе кәсiби аурудың нәтижесiнде зардап шеккен қызметкердің өмiрi мен денсаулығына зиян келтiргенi үшiн жұмыс берушiнiң жауапкершілігiн мiндеттi сақтандыру туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 9-бабы 1-тармағының 6) тармақшасында Қазақстан Республикасының Үкiметi "сақтандыру өтемдерiн төлеуден бас тарту негiздемелерiн белгiлейдi" делiнген.
      Конституцияның 61-бабының 3-тармағына сай Парламент жеке және заңды тұлғалардың құқық субъектiлiгiне, жеке және заңды тұлғалардың мiндеттемелерi мен жауапкершiлiгiне қатысты нормаларды заңдар түрiнде шығаруға тиiс.
      Сақтандыру өтемдерiн төлеуден бас тарту негiздемелерiн белгiлеудiң мағынасы сақтандырушы жауапкершілiгiнiң шектерiн нормативтi белгiлеу және еңбек (қызмет) мiндеттерiн атқару кезiнде зардап шеккен қызметкердiң өтеу төлемдерiн талап етiп алуға құқықтық мүмкiншіліктерiнiң шегiн баянды ету болып табылады. Басқаша айтқанда, мiндеттi сақтандырудың бұл түрiндегi қоғамдық қатынастарды реттеудiң негiзгi принциптерi мен нормалары белгiленедi. Бұл құқықты Үкiметке бере отырып, қарастырылып отырған Заңның 9-бабы 1-тармағының 6) тармақшасы жеке тұлғалардың құқық қабілеттiлiгiн заңға тәуелдi актiлермен шектейтiн уәкiлеттiктi атқарушы өкiмет органына заңсыз берiп отыр.
      Қазақстан Республикасында жеке тұлғалардың әрекет қабiлеттiлiгiн азаматтық-құқықтық қатынастардың баршасында, және сақтандыру қатынастарында әсiресе, заңдық актiлермен көзделген реттер мен тәртiп бойынша болмаса, шектеуге немесе айыруға жол берiлмеуi сондай-ақ Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексiнiң жалпы бөлiмiнiң 18-бабында және ерекше бөлiмiнiң 839-бабында белгіленген.
      "Қазақстан Республикасының Үкiметi туралы" 1999 жылғы 6 мамырдағы Қазақстан Республикасы Конституциялық Заңының 9-бабы 9) тармақшасында Республика Үкiметiнiң сақтандыру өтемдерiн төлеуден бас тарту негiздемелерiн белгiлеу мәселелерiн шешу бойынша емес, әлеуметтiк сақтандырудың жүйесi мен шарттарын белгілеудегi құзыретi баянды етiледi.
      Сонымен, Қазақстан Республикасының Үкiметiне еңбек (қызмет) мiндеттерiн атқару кезiнде жазатайым оқиғаның немесе кәсiби аурудың салдарынан зардап шеккен қызметкерлерге сақтандыру өтемдерiн төлеуден бас тарту негiздемелерiн белгілеу құқығын беретiн "Еңбек (қызмет) мiндеттерiн атқару кезiнде жазатайым оқиғаның немесе кәсiби аурудың салдарынан зардап шеккен қызметкердiң өмiрi мен денсаулығына зиян келтiргенi үшiн жұмыс берушiнiң жауапкершiлiгiн мiндеттi сақтандыру туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 9-бабы 1-тармағының 6) тармақшасы конституциялық емес болып табылады, себебi Қазақстан Республикасы Конституциясының 61-бабы 3-тармағы 1) тармақшасының ережелерiне қайшы келедi және "Қазақстан Республикасының Yкiметi туралы" Қазақстан Республикасы Конституциялық Заңының 9-бабы 9) тармақшасының нормасын беталды кеңейтедi.
      Баяндалғанның негiзінде және Қазақстан Республикасы Конституциясының 72-бабы 1-тармағының 2) тармақшасын басшылыққа алып, Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi қаулы еттi:
      1. "Еңбек (қызмет) мiндеттерiн атқару кезiнде жазатайым оқиғаның немесе кәсiби аурудың салдарынан зардап шеккен қызметкердiң өмiрi мен денсаулығына зиян келтiргенi үшiн жұмыс берушiнің жауапкершiлiгiн мiндеттi сақтандыру туралы" Қазақстан Республикасының Заңы 9-бап 1-тармақ 6) тармақшаның ережесi бөлiгiнде конституциялық емес деп танылсын.
      2. Соған байланысты, "Еңбек (қызмет) мiндеттерiн атқару кезiнде жазатайым оқиғаның немесе кәсiби аурудың салдарынан зардап шеккен қызметкердiң өмiрi мен денсаулығына зиян келтiргенi үшiн жұмыс берушiнiң жауапкершілігiн мiндеттi сақтандыру туралы" Қазақстан Республикасының Заңымен бiр мезгiлде, яғни 2000 жылғы 1 қаңтардан бастап, әрекетке енгiзiлуi көзде тұтылған оған iлеспе "Еңбектi қорғау туралы" Қазақстан Республикасының Заңына өзгерiстер енгiзу туралы" Қазақстан Республикасының Заңы қол қойылуға жатпайды.
      3. Қазақстан Республикасы Конституциясының 74-бабы 3-тармағына сәйкес


осы қаулы қабылданған күнiнен бастап күшiне енедi, шағымдануға жатпайды, 
Республиканың бүкiл аумағында жалпыға бiрдей мiндеттi және Қазақстан 
Республикасы Конституциясының 73-бабының 4-тармағында көзделген реттердi 
ескерiп, түпкiлiктi болып табылады.

    Қазақстан Республикасы
    Конституциялық Кеңесiнің
    Төрағасы 
     
     Оқығандар:
          Қасымбеков Б.А.
          Нарбаев Е.Ә.