О соответствии Закона Республики Казахстан "О редких и находящихся под угрозой исчезновения видах животных" Конституции Республики Казахстан

Постановление Конституционного Совета Республики Казахстан от 29 июля 1999 года № 16/2

Конституционный Совет Республики Казахстан в составе Председателя Кима Ю.А, членов Совета Акуева Н.И., Бусурманова Ж.Д., Есенжанова А., Котова А.К., Омарханова К.А. и Шопина В.Д. с участием представителей:
Главы государства - Донакова Т.С., первого заместителя заведующего государственно-правовым отделом Администрации Президента Республики;
Парламента Республики Казахстан: Белоглазова А.В. - члена комитета Сената по вопросам регионального развития и местному самоуправлению, Елкина К.Ф. - главного эксперта Аппарата Мажилиса;
Комитета лесного, рыбного и охотничьего хозяйства Министерства сельского хозяйства Республики - Елюбаева К.О., начальника отдела охотничьих ресурсов,
рассмотрел в открытом заседании обращение Президента Республики Казахстан о проверке конституционности Закона Республики Казахстан "О редких и находящихся под угрозой исчезновения видах животных".
Изучив имеющиеся материалы, заслушав сообщение докладчика Омарханова К.А., выступления представителя субъекта обращения и приглашенных участников заседания, Конституционный Совет Республики Казахстан установил:
1. Проект Закона "О редких и находящихся под угрозой исчезновения видах животных" был внесен в Мажилис 29 сентября 1998 года группой депутатов Парламента Республики. Закон был принят Парламентом 24 июня 1999 года и представлен на подпись Главе государства 1 июля 1999 года.
В соответствии с подпунктом 2) пункта 1 статьи 72 Конституции Президент Республики 19 июля т.г. направил в Конституционный Совет обращение о рассмотрении вышеупомянутого Закона на предмет соответствия Конституции Республики.
2. Анализ норм Закона "О редких и находящихся под угрозой исчезновения видах животных" выявил несколько аспектов, на которые Конституционный Совет обратил внимание, проверяя его соответствие Конституции Республики.
Первое - соответствие части второй статьи 3 Закона пункту 1 статьи 6 Конституции Республики в части определения собственников на редких и исчезающих видов животных, находящихся в неволе или полувольных условиях.
Второе - конституционность возникновения права собственности на этих видов животных.
3. Конституция Республики, используя в пункте 3 статьи 6 понятие "животный мир", не раскрывает его. Трактовка этого понятия дается в действующем законодательстве.
Согласно статье 3 Закона Республики Казахстан "Об охране, воспроизводстве и использовании животного мира" к животному миру относятся все дикие животные (млекопитающие, птицы, пресмыкающиеся, земноводные, рыбы, а также моллюски, насекомые и другие), обитающие в состоянии естественной свободы постоянно или временно на суше, в воде, атмосфере и почве.
Именно такой правовой смысл необходимо вкладывать в понятие "животный мир" в контексте пункта 3 статьи 6 Конституции. Более широкая трактовка будет выглядеть некорректной и приведет к тому, что человек, гражданин, а также иной субъект, кроме государства, не сможет иметь в собственности животных, например, домашнего вида.
В связи с изложенным представляется, что собственность на животных, отнесенных к редким и находящимся под угрозой исчезновения видам, содержащиеся в неволе или полувольных условиях, не охватывается правовым смыслом соответствующей нормы пункта 3 статьи 6 Конституции Республики, и, значит, предполагает наличие как государственной, так и частной ее форм.
Вместе с тем, часть вторая статьи 3 Закона "О редких и находящихся под угрозой исчезновения видах животных" устанавливает, что животные, отнесенные к редким и находящимся под угрозой исчезновения видам, содержащиеся в неволе или полувольных условиях, являются собственностью юридических и физических лиц. Однако необходимо отметить, что эти животные могут содержаться также и государственными юридическими лицами, которые не обладают правами собственности, а признаются лишь субъектами права оперативного управления или права хозяйственного ведения (статьи 192, 196 и 202 Гражданского кодекса Республики (общая часть). Согласно же части второй статьи 3 вышеупомянутого Закона государство в этом случае не может быть собственником редких и находящихся под угрозой исчезновения видов животных, содержащихся в неволе и полувольных условиях.
В этом Конституционный Совет усматривает нарушение требований пункта 1 статьи 6 Конституции Республики, устанавливающей признание в равной степени государственной и частной собственности, а также равным образом их защиту.
4. Из пункта 2 статьи 6 Конституции Республики и пунктов 1 и 2 статьи 188 Гражданского кодекса (общая часть) следует, что право собственности может возникнуть только на законных основаниях.
Однако право собственности на редких и исчезающих животных, находящихся в неволе или полувольных условиях, рассматриваемый Закон связывает только лишь с фактом их содержания в установленном порядке (часть вторая статьи 3). При этом в указанной норме игнорируется принцип законности, так как сам факт содержания этих животных не является юридически обеспеченным основанием законного обладания имуществом.
Таким образом, Конституционный Совет Республики Казахстан считает, что Закон Республики Казахстан "О редких и находящихся под угрозой исчезновения видах животных" противоречит требованиям пунктов 1 и 2 статьи 6 Конституции Республики.
На основании изложенного и руководствуясь подпунктом 2) пункта 1 статьи 72 Конституции Республики Казахстан, подпунктом 1) пункта 2 статьи 17 и статей 32, 33 и 37 Указа Президента Республики Казахстан, имеющего силу Конституционного закона, "О Конституционном Совете Республики Казахстан" Конституционный Совет Республики Казахстан постановляет:
1. Закон Республики Казахстан "О редких и находящихся под угрозой исчезновения видах животных", принятый Парламентом Республики Казахстан 24 июня 1999 года и поступивший на подпись Президенту Республики Казахстан 1 июля 1999 года, признать не соответствующим Конституции Республики Казахстан.
2. В соответствии с пунктом 3 статьи 74 Конституции Республики Казахстан настоящее постановление вступает в силу со дня принятия, обжалованию не подлежит, является общеобязательным на всей территории Республики и окончательным с учетом случаев, предусмотренных пунктом 4 статьи 73 Конституции Республики Казахстан.

Председатель

"Жануарлардың сирек кездесетін және құрып кету қаупі төнген түрлері туралы" Қазақстан Республикасы Заңының Республика Конституциясына сәйкестігі туралы

Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің Қаулысы 1999 жылғы 29 шілде N 16/2

Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi Төраға Ю.А.Ким, Кеңес мүшелерi Н.I.Өкеев, Ж.Д.Бұсырманов, А.Есенжанов, А.К.Котов, Қ.Ә.Омарханов және В.Д.Шопин қатысқан құрамда және мына өкiлдердiң:
Мемлекет басшысынан - Республика Президентi Әкiмшiлiгiнiң мемлекеттiк-құқықтық бөлiмi меңгерушiсiнiң бiрiншi орынбасары Т.С. Донаковтың;
Қазақстан Республикасының Парламентiнен - Сенаттың аймақтық даму және өзiн-өзi басқару мәселелерi жөнiндегi комитетiнiң мүшесi А.В. Белоглазовтың, Мәжiлiс Аппаратының бас сарапшысы К.Ф.Елкиннiң;
Республика Ауыл шаруашылығы министрлiгiнiң Орман, балық және аңшылық шаруашылығы комитетiнен - аңшылық ресурстары бөлiмiнiң бастығы К.О.Елубаевтың қатысуымен, өзiнiң ашық отырысында Қазақстан Республикасы Президентiнiң "Жануарлардың сирек кездесетiн және құрып кету қаупi төнген түрлерi туралы" Қазақстан Республикасы Заңының конституциялылығын тексеру туралы өтiнiшiн қарады.
Қолда бар материалдарды зерделеп, баяндамашы Қ.Ә.Омархановтың хабарын, өтiнiш субъектiсi өкiлiнiң және отырысқа қатысуға шақырылғандардың сөздерiн тыңдап, Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi мынаны анықтады:
1. "Жануарлардың сирек кездесетiн және құрып кету қаупi төнген түрлерi туралы" Заңның жобасын Республика Парламентi депутаттарының бiр тобы 1998 жылғы 29 қыркүйекте Мәжiлiске енгiзген болатын. Республика Парламентi 1999 жылғы 24 маусымда бұл Заңды қабылдаған және 1999 жылғы 1 шiлдеде Мемлекет басшысының қол қоюына ұсынған.
Конституцияның 72-бабы 1-тармағының 2) тармақшасына сәйкес Республика Президентi үстiмiздегi жылдың 19 шiлдесiнде жоғарыда аталған Заңды Республика Конституциясына сәйкестiгi тұрғысында қарау туралы Конституциялық Кеңеске өтiнiш жолдады.
2. Конституциялық Кеңес "Жануарлардың сирек кездесетiн және құрып кету қаупi төнген түрлерi туралы" Заңның Республика Конституциясына сәйкестiгiн тексере отырып, оның нормаларын сараптау бiрнеше аспектiлердi анықтағанына назар аударды.
Бiрiншi - қамаудағы немесе жартылай қамау жағдайындағы, сирек кездесетiн және құрып кету қаупi төнген жануарлар түрлерiне меншiк иелерiн анықтаудағы Республика Конституциясының 6-бабының 3-тармағына Заңның 3-бабы екiншi тармағының сәйкестiгi.
Екiншi - жануарлардың бұл түрлерiне меншiк құқығы пайда болуының конституциялылығы.
3. Республика Конституциясы 6-баптың 3-тармағында "жануарлар дүниесi" ұғымын пайдалана отырып, оның мағынасын ашпайды. Бұл ұғымды түсiндiру қолданылып жүрген заңдарда берiледi.
"Жануарлар дүниесiн қорғау, өсiмiн молайту және пайдалану туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 3-бабына сәйкес жануарлар дүниесiне құрғақта, суда, атмосферада және жер қыртысында табиғи еркiн жағдайда тұрақты немесе уақытша мекендейтiн барлық жабайы жануарлар (сүт қоректiлер, құстар, бауырымен жорғалаушылар, қос мекендiлер, балықтар, сондай-ақ ұлу тектiлер (моллюскалар), шыбын-шiркейлер (насекомдар) және басқалар) жатады.
Дәл осындай құқықтық мағынаны Конституцияның 6-бабы 3-тармағының контекстiндегi "жануарлар дүниесi" ұғымына салу қажет. Бұдан ауқымдырақ түсiндiру өрескелдеу болып көрiнедi және адамның, азаматтың, сондай-ақ, мемлекеттен басқа, өзге субъектiнiң өз меншiгiнде жануарларға, мәселен, қолға үйретiлген, ие бола алмауына әкелiп соқтырады.
Баяндалғанның негiзiнде, Республика Конституциясының 6-бабы 3-тармағының сәйкес нормасы қамауда немесе жартылай қамау жағдайында ұсталатын, сирек кездесетiн және құрып кету қаупi төнген түрлерiне жатқызылған жануарларға меншiктi құқықтық мағынамен қамтымайды, және, демек, оның мемлекеттiк те, жеке түрiнiң де болуын көзде тұтады деп түйiледi.
Сонымен бiрге, "Жануарлардың сирек кездесетiн және құрып кету қаупi төнген түрлерi туралы" Заңның 3-бабының екiншi тармағы сирек кездесетiн және құрып кету қаупi төнген түрлерiне жатқызылған, қамауда немесе жартылай қамау жағдайында ұсталатын жануарлардың заңды және жеке тұлғалардың меншігі болып табылуын белгiлейдi. Бiрақ, бұл жануарларды, сондай-ақ, меншіктiк құқықтары жоқ, жедел басқару құқының немесе шаруашылықты меңгеру құқының субъектiлерi ғана болып танылатын мемлекеттiк заңды тұлғалардың да ұстауы мүмкiн екендiгiн атап өту қажет (Республика Азаматтық кодексiнiң (жалпы бөлiм) 192, 196 және 202-баптары). Жоғарыда аталған Заңның 3-бабының екiншi тармағына сай мемлекет бұл жағдайда сирек кездесетiн және құрып кету қаупi төнген, қамауда немесе жартылай қамау жағдайында ұсталатын жануарлар түрлерiне меншiк иесi бола алмайды.
Мұнда Конституциялық Кеңес мемлекеттiк меншiк пен жеке меншiктiң бiрдей дәрежеде танылуын және бiрдей қорғалуын белгiлейтiн Республика Конституциясының 6-бабы 1-тармағының талаптарын бұзуды көрiп отыр.
4. Республика Конституциясының 6-бабының 2-тармағы мен Азаматтық кодекстiң (жалпы бөлiм) 188-бабының 1 және 2-тармақтарынан меншiк құқы тек заңды негiздерде ғана туындауының мүмкiн екендiгi келiп шығады.
Алайда сирек кездесетiн және құрып кету қаупi төнген, қамау немесе жартылай қамау жағдайындағы жануарларға меншiк құқын қарастырып отырған Заң оларды белгiленген тәртiппен ұстау фактiсiмен ғана байланыстырады (3-баптың екiншi тармағы). Бұл тұста аталған нормада заңдылық принципi еленбей отыр, себебi бұл жануарларды ұстау фактiсiнiң өзi мүлiкке заңды түрде иелiк етуге заң жүзiнде қамтамасыз етiлген негiз болып табыла алмайды.
Сонымен, Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi "Жануарлардың сирек кездесетiн және құрып кету қаупi төнген түрлерi туралы" Қазақстан Республикасының Заңы Республика Конституциясының 6-бабы 1 және 2-тармақтарының талаптарына қайшы келедi деп санайды.
Баяндалғанның негiзiнде және Қазақстан Республикасы Конституциясының 72-бабы 1-тармағының 2) тармақшасын, Қазақстан Республикасы Президентiнiң "Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi туралы" конституциялық заң күшi бар Жарлығының 17-бабы 2-тармағының 1) тармақшасы мен 32, 33 және 37-баптарын басшылыққа ала отырып Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесi қаулы етедi:
1. Қазақстан Республикасының Парламентi 1999 жылғы 24 маусымда қабылдаған және 1999 жылғы 1 шiлдеде Қазақстан Республикасы Президентiнiң қол қоюына келiп түскен "Жануарлардың сирек кездесетiн және құрып кету қаупi төнген түрлерi туралы" Қазақстан Республикасының Заңы Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес емес деп танылсын.
2. Қазақстан Республикасы Конституциясының 74-бабының 3-тармағына

сәйкес осы қаулы қабылданған күнiнен бастап күшiне енедi, шағымдануға 
жатпайды, Республиканың бүкiл аумағында жалпыға бiрдей мiндеттi және 
Қазақстан Республикасы Конституциясының 73-бабының 4-тармағында көзделген
жағдайларды ескерiп, түпкiлiктi болып табылады.


     Қазақстан Республикасы
    Конституциялық Кеңесінің
            Төрағасы 
     
     Оқығандар:
          Қасымбеков Б.А.
          Нарбаев Е.Ә.