Об утверждении нормативов затрат на создание, развитие и сопровождение информационных систем

Приказ и.о. Министра транспорта и коммуникаций Республики Казахстан от 25 октября 2012 года № 722. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 12 ноября 2012 года № 8075. Утратил силу приказом и.о. Министра по инвестициям и развитию Республики Казахстан от 28 января 2016 года № 133

Сноска. Утратил силу приказом и.о. Министра по инвестициям и развитию РК от 28.01.2016 № 133 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня первого официального опубликования).

В соответствии с подпунктом 23) статьи 6 Закона Республики Казахстан от 11 января 2007 года «Об информатизации», ПРИКАЗЫВАЮ:
1. Утвердить прилагаемые нормативы затрат на создание, развитие и сопровождение информационных систем.
2. Департаменту государственной политики в сфере информационных технологий (Елеусизова К.Б.) обеспечить:
1) в установленном законодательством порядке государственную регистрацию настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан;
2) после его регистрации официальное опубликование в средствах массовой информации и размещение на официальном интернет-ресурсе Министерства транспорта и коммуникаций Республики Казахстан.
3. Контроль за исполнением настоящего приказа возложить на вице-министра транспорта и коммуникаций Республики Казахстан Сарсенова С.С.
4. Настоящий приказ вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня первого официального опубликования.

Исполняющий
обязанности министра С. Сарсенов

Утверждены
приказом и.о. Министра транспорта и
коммуникаций
Республики Казахстан
от 25 октября 2012 года № 722

Нормативы затрат
на создание, развитие и сопровождение информационных систем

1. Общие положения

1. Настоящие Нормативы затрат на создание, развитие и сопровождение информационных систем (далее – Нормативы затрат) разработаны в соответствии с подпунктом 23) статьи 6 Закона Республики Казахстан от 11 января 2007 года «Об информатизации».
2. Нормативы затрат используются при расчете трудоемкости и стоимости работ на создание, развитие и сопровождение прикладного программного обеспечения информационной системы государственного органа согласно Расчета трудоемкости и стоимости работ на создание, развитие и сопровождение прикладного программного обеспечения информационной системы, приведенной в приложении 1 к настоящим Нормативам затрат. Нормативы затрат применяются на этапе технико-экономического обоснования бюджетного инвестиционного проекта создания информационной системы для планирования бюджета.

2. Основные понятия и сокращения

3. В Нормативах затрат используются следующие понятия и сокращения:
1) информационная система (далее – ИС) – система, основанная на применении аппаратно-программного комплекса и предназначенная для поиска, хранения, обработки, распространения, передачи и предоставления информации;
2) актор – любая внешняя по отношению к системе вычислительная сущность, которая взаимодействует с системой и использует ее функциональные возможности для достижения определенных целей или решения частных задач;
3) разработчик – физическое или юридическое лицо, выполняющее работы по разработке (включая анализ требований, проектирование, приемочные испытания) в процессе жизненного цикла программных средств;
4) трудоемкость разработки ИС – затраты труда, рабочего времени на производство ППО ИС, измеряемых в человеко-месяцах;
5) программное обеспечение – набор машинных программ, процедур и связанных с ними документации и данных;
6) качество программных средств – совокупность свойств программного средства, которые обусловливают его пригодность удовлетворять заданные или подразумеваемые потребности в соответствии с его назначением;
7) оценщик ИС – пользователь или пользователи данной методики, рассчитывающие трудоемкость и стоимость разработки прикладного программного обеспечения;
8) развитие ППО ИС – разработка новых модулей или компонентов программного продукта и соответствующей документации, вызванных возникшими потребностями в новой дополнительной функциональности ИС;
9) технические требования к ИС – требования к среде разработки, поддержке, эксплуатации программного обеспечения. Техническими требованиями к системе могут быть требования к языкам программирования, операционным системам, инструментам тестирования, к базам данных и пользовательскому интерфейсу;
10) нормативы трудоемкости – трудоемкость реализации функциональной единицы измерения в человеко-часах для определенного процесса разработки информационной системы;
11) итеративный - обозначающий повторяющееся действие;
12) эластичность - мера чувствительности одной переменной к изменению другой, показывающая, на сколько процентов изменится первый показатель при изменении второго на 1 %;
13) класс – абстрактный тип данных в объектно-ориентированном программировании, характеризующийся своими свойствами и методами и реализующий поведение типа объектов, в том числе, типа объектов предметной области;
14) создание ППО ИС – процесс разработки ППО, включающий работы по анализу требований, по проектированию, по программированию, по сборке, по тестированию, по вводу в действие и по приемке ИС;
15) прикладное программное обеспечение (далее - ППО) – программное обеспечение, предназначенное для выполнения определенных пользовательских задач и рассчитанное на непосредственное взаимодействие с пользователем;
16) модель жизненного цикла ИС – структура, состоящая из процессов, работ и задач, включающих в себя разработку, эксплуатацию и сопровождение программного продукта, охватывающая жизнь системы от установления требований к ней до прекращения ее использования;
17) поставщик – физическое лицо, осуществляющее предпринимательскую деятельность, юридическое лицо (за исключением государственных учреждений, если иное не установлено законами Республики Казахстан), временное объединение юридических лиц (консорциум), выступающее в качестве контрагента заказчика в заключенном с ним договоре о государственных закупках;
18) тип объекта – объект предметной области, обладающий уникальными свойствами состояния и поведения в рамках разрабатываемой ИС;
19) требования пользователя – желаемое свойство, характеристика или поведение программных средств, которые устанавливаются пользователями и являются обязательными. Требования пользователя подразделяется на функциональные требования пользователя, технические требования и требования качества к ИС;
20) пользовательский интерфейс представляет собой совокупность средств и методов, при помощи которых пользователь взаимодействует с ИС;
21) вариант использования – внешняя спецификация последовательности действий, которые система или другая сущность могут выполнять в процессе взаимодействия с акторами;
22) сопровождение ППО ИС – изменение (модификация) программного продукта и соответствующей документации, вызванных возникшими проблемами или потребностями в модернизации или настройке, при сохранении его целостности;
23) заказчик – организация, которая приобретает или получает прикладное программное обеспечение от поставщика;
24) узел – физически существующий элемент ИС, который может обладать вычислительным ресурсом или являться техническим устройством;
25) функциональные возможности ИС – набор функций и процедур, которые должно осуществлять ППО, чтобы выполнить функциональные требования пользователя. Функциональные требования пользователя не включают в себя технические требования и требования качества
26) требования качества – это любые требования, относящиеся к качеству ИС;
27) функциональные единицы измерения – устанавливаемые данной методикой метрики для измерения функционального размера ППО;
28) функциональные требования пользователя – требования пользователя, определяющие функциональные возможности ИС, которые разработчик ППО должен реализовать, чтобы акторы смогли выполнить свои задачи в рамках бизнес требований;
29) функциональный размер ИС – размер ППО ИС, измеряемый в функциональных единицах измерения и определяемый измерением количества функциональных требований пользователя;
30) ЭВМ (электронно-вычислительная машина) – комплекс технических средств, предназначенных для автоматической обработки информации в процессе решения вычислительных и информационных задач;
31) внешнее устройство ЭВМ – устройства ввода-вывода, распечатки, хранения и передачи информации, связанные функционально с центральным процессором в соответствии со структурой ЭВМ (или системы ЭВМ);
32) RUP (Rational Unified Process) – методология разработки прикладного программного обеспечения, созданная компанией Rational Software;
33) UML (Unified Modeling Language) – унифицированный язык моделирования, использующий графическую нотацию и предназначенный для спецификации, визуализации, конструирования и документирования систем программного обеспечения, разрабатываемых на основе объектно-ориентированных технологий и компонентного подхода.

3. Принципы расчета трудоемкости и стоимости работ
на создание, развитие и сопровождение ППО ИС

4. Нормативы затрат на создание, развитие и сопровождение ППО ИС основаны на следующих принципах:
1) принцип поддержки жизненного цикла. Данный принцип означает, что расчет должен основываться на процессах жизненного цикла ИС;
2) принцип измерения функционального размера. Данный принцип означает, что расчет должен базироваться на методе измерения функционального размера функциональных требований пользователей;
3) принцип универсальности (нелокальности). Данный принцип означает, что расчет должен быть применимым в отношении расчета трудоемкости и стоимости работ на создание, развитие и сопровождение любого ППО;
4) принцип улучшающейся оценки. Точность расчета трудоемкости и стоимости работ на создание, развитие и сопровождение ППО ИС должна повышаться с увеличением степени детализации функциональных требований к ИС;
5) принцип учета технологии производства программного обеспечения. Данный принцип означает, что расчет базируется на процессах разработки ИС – методологии RUP, которая обеспечивает реализацию процессов разработки, развития и сопровождения ИС согласно жизненного цикла определенного в СТ РК 34.019-2005 (ISO/IEC 12207:1995, MOD) «Информационная технология. Процессы жизненного цикла программных средств».
5 Перечень основных процессов разработки ППО согласно методологии RUP:
1) бизнес моделирование;
2) управление требованиями;
3) проектирование;
4) реализация;
5) тестирование;
6) развертывание.

4. Функциональные единицы измерения.
Структура нормативов затрат

6. Функциональный размер ИС задается набором из пяти элементов, каждый элемент которого измеряется в соответствующей функциональной единице измерения. Наименования и обозначения функциональных единиц измерения:
1) количество вариантов использования (Case) – C;
2) количество типов объектов (бизнес объектов) (Entity) – Е;
3) количество свойств типов объектов (Tool) – Т;
4) количество взаимодействий между типами объектов (Interaction) – I;
5) количество типов узлов (Node) – N.
7. Нормативы затрат определяются нормативами трудоемкости и частными поправочными коэффициентами.
8 Нормативы трудоемкости зависят от процессов разработки прикладного программного обеспечения и функциональных единиц измерения. Нормативы трудоемкости по процессам разработки в разрезе функциональных единиц измерения приведены в приложении 2 к настоящим Нормативам затрат.
9 Частные поправочные коэффициенты трудоемкости разработки и сопровождения прикладного программного обеспечения приведены в приложении 3 к настоящим Нормативам затрат.

Приложение 1
к Нормативам затрат на создание,
развитие и сопровождение
информационной системы

Расчет трудоемкости и стоимости работ на создание ППО ИС

1. Введение

1. Расчет трудоемкости и стоимости работ на создание ППО ИС (далее Расчет) представлен следующими этапами:
1) оценка функционального размера ППО ИС;
2) оценка базовой трудоемкости создания ППО ИС;
3) определение значений поправочных коэффициентов трудоемкости;
4) расчет трудоемкости создания ППО ИС;
5) оценка срока разработки ППО ИС;
6) корректировка трудоемкости создания ППО ИС при уменьшении срока разработки ППО ИС;
7) оценка стоимости создания ППО ИС.
2. Оценка функционального размера ППО ИС. На данном этапе делается оценка функционального размера ППО ИС на основании модели ИС и функциональных требований пользователей. Функциональный размер ППО ИС представляет собой набор из пяти элементов, каждый элемент которого измеряется в соответствующей функциональной единице измерения.
3. Оценка базовой трудоемкости создания ППО ИС. На данном этапе оценивается базовая трудоемкость каждого основного процесса разработки ППО ИС в человеко-месяцах. Базовая трудоемкость каждого процесса определяется на основе нормативов трудоемкости.
4. Определение значений поправочных коэффициентов трудоемкости. Исходя из характеристик создаваемой ИС и требований к ее функционированию, требований качества и технических требований определяются значения поправочных коэффициентов трудоемкости.
5. Расчет трудоемкости создания ППО ИС с учетом поправочных коэффициентов. На основании поправочных коэффициентов трудоемкости разработки ППО ИС делается расчет трудоемкости создания ППО ИС с учетом поправочных коэффициентов.
6. Оценка срока разработки ППО ИС. На данном этапе оценивается средний срок разработки ППО ИС.
7. Корректировка трудоемкости создания ППО ИС при уменьшении срока разработки ППО ИС. На данном этапе производится корректировка трудоемкости разработки ППО ИС в случае уменьшения среднего срока разработки ППО ИС на основе коэффициента эластичности трудоемкости.
8. Оценка стоимости создания ППО ИС. На данном этапе, на основании рассчитанной трудоемкости создания ППО ИС определяется стоимость создания ППО ИС.

2. Оценка функционального размера ППО ИС

9. Оценка функционального размера ППО ИС производится на основе модели ИС и функциональных требований пользователей. Функциональный размер ИС задается набором из пяти элементов, каждый элемент которого измеряется в соответствующей функциональной единице измерения. Наименования и обозначения функциональных единиц измерения:
1) количество вариантов использования (Case) – C;
2) количество типов объектов (бизнес объектов) (Entity) – Е;
3) количество свойств типов объектов (Tool) – Т;
4) количество взаимодействий между типами объектов (Interaction) – I;
5) количество типов узлов (Node) – N.
10. Функциональный размер ППО ИС обозначается – SIZE = {C, E, T, I, N}. Функциональный размер ППО ИС, записанный в виде SIZE = {12, 26, 134, 102, 4} означает, что модель ИС имеет следующие значения функциональных единиц измерения:
1) 12 вариантов использования;
2) 26 типов объектов;
3) 134 свойств типов объектов;
4) 102 взаимоотношения между типами объектов;
5) 4 типа узла ИС.
11. Функциональный размер ППО ИС определяется путем подсчета значений функциональных единиц измерения для модели ИС. Входными документами для оценки функционального размера ППО ИС могут служить:
1) видение ИС;
2) концепция ИС;
3) техническое задание на разработку ИС.
12. Для обеспечения наибольшей точности оценки функционального размера рекомендуется использовать модель ИС, реализованной на языке моделирования UML. Для применения Расчета сначала строят следующие диаграммы:
1) диаграмма вариантов использования (Use case diagram, диаграмма прецедентов);
2) диаграмма классов (Class diagram);
3) диаграмма коммуникаций (Communication diagram);
4) диаграмма развертывания (Deployment diagram).
13. После построения диаграмм расчет выполняется следующим образом:
1) этап 1 - количество вариантов использования (С) определяется из диаграммы вариантов использования модели информационной системы;
2) этап 2 - количество типов объектов (E) оценивается подсчетом количества неодинаковых классов, изображенных на диаграммах классов;
3) этап 3 - количество свойств типов объектов (T) оценивается подсчетом количества свойств классов, изображенных на диаграммах классов;
4) этап 4 - количество взаимодействий между типами объектов (I) оценивается подсчетом количества связей (отношений) между классами на диаграмме коммуникаций;
5) этап 5 - количество типов узлов (N) оценивается подсчетом количества типов узлов на диаграмме развертывания.
14. При разработке ИС на основе готового программного обеспечения, в расчет не включаются, созданные в готовом программном обеспечении:
1) варианты использования;
2) типы объектов;
3) свойства типов объектов.
15. При отсутствии модели ИС на языке UML оценщику рекомендуется самостоятельно построить модель создаваемой ИС.
16. Оценка функционального размера ППО ИС состоит из следующих этапов:
1) оценка количества вариантов использования ИС;
2) оценка количества типов объектов предметной области;
3) оценка количества свойств типов объектов;
4) оценка количества взаимодействий между типами объектов;
5) оценка количества типов узлов;
6) оценка функционального размера.
В параграфах 1-5 настоящей главы Расчета приведены способы определения значений функциональных единиц измерений в случае отсутствия UML-диаграмм модели разрабатываемой ИС. В параграфе 5 настоящей главы Расчета также приводиться способ определения функционального размера ППО ИС в случае отсутствия UML-диаграмм.

Параграф 1. Оценка количества вариантов использования ИС

17. Целью данного этапа является оценка окружения ИС (выявление акторов) и определение количества вариантов использования. Каждый из акторов отождествляется с вычислительной сущностью, взаимодействующей с ИС. Актор выполняет функции:
1) ввод данных в ИС;
2) прием данных из ИС;
3) запрос в ИС на обработку данных.
Множество акторов обычно обнаруживается в результате анализа требований или в ходе обсуждения проблемы с заинтересованными лицами и экспертами в предметной области.
Вопросы для выявления акторов приведены в приложении 1 к Расчету. Процедура выявления акторов системы носит итеративный характер – первый вариант списка редко бывает окончательным. Новые акторы могут появляться в любой фазе разработки ИС. Чем полнее и правильнее определен перечень акторов, тем точнее можно оценить трудоемкость разработки.
18. Далее производится выявление вариантов использования ИС акторами. Основная задача модели вариантов использования – представлять собой единое средство, позволяющее заказчику и разработчику совместно обсуждать функциональность и поведение системы. Каждый актор использует ИС для получения конкретных результатов, для удовлетворения своих потребностей. Для каждого актора составляется перечень вариантов использования системы. Вопросы для выявления вариантов использования приведены в приложение 2 к Расчету.
19. Перечень акторов и вариантов использования приводится в приложении 3 к Расчету.
20. Перечень уникальных вариантов использования приводится в приложении 4 к Расчету. Количество уникальных вариантов использования, указанных в приложении 4 к Расчету, является оценкой количества вариантов использования (С).

Параграф 2. Оценка количества типов объектов предметной области

21. На данном этапе выявляются все типы объектов предметной области (бизнес объекты), участвующие в вариантах использования. При выполнении каждого варианта использования ИС оперирует объектами предметной области и реализует поведение этих объектов при достижении результатов варианта использования. Перечень типов объектов предметной области приводится в приложении 5 к Расчету.
22. Из сформированного перечня типов объектов предметной области выявляется количество уникальных типов объектов предметной области. Данное значение является оценкой количества типов объектов (E).

Параграф 3. Оценка количества свойств типов объектов

23. Количество свойств типов объектов приводится в приложении 6 к Расчету.
24. Количество уникальных свойств типов объектов, указанных в приложении 6 к Расчету, является оценкой количества свойств типов объектов (T).

Параграф 4. Оценка количества взаимодействий между типами объектов

25. Взаимодействия между типами объектов приводятся в приложении 7 к Расчету.
26 Сумма взаимодействий между типами объектов, указанных в приложении 7, является оценкой количества взаимодействий между типами объектов (I).
В случае затруднения построения диаграммы взаимодействий, количество взаимодействий между типами объектов (I) может быть оценено как квадрат половины количества типов объектов.

Параграф 5. Оценка количества типов узлов и определение
функционального размера

27. Оценка количества типов узлов определяется на основании диаграммы развертывания ИС. Количество типов узлов подсчитывается как общее число типов узлов на диаграмме развертывания. Если UML-диаграмма развертывания не построена, то количество типов узлов можно оценить по количеству типов ЭВМ и внешних устройств ЭВМ, используемых при функционировании ИС. Примерами ЭВМ и внешних устройств ЭВМ могут служить рабочие станции, серверы, брандмауэры, принтеры, сканеры и другие.
28. Оценка функциональной единицы измерения производится путем определения количества типов узлов (N), представляющих собой количество типов ЭВМ и внешних устройств ЭВМ, используемых при функционировании ИС.
29. Определенные в параграфах 1-5 настоящей главы Расчета оценки функциональных единиц измерения {C,E,T,I,N}, приводятся в приложении 8 к Расчету. Функциональный размер ИС является перечнем этих оценок.

3. Расчет базовой трудоемкости создания ППО ИС

30. Базовая трудоемкость создания ППО ИС {Sj, j=1-6} определяется на основе оценки трудоемкости каждого процесса разработки ППО ИС. Ниже приведен перечень основных процессов разработки ППО ИС согласно методологии RUP:
1) бизнес моделирование;
2) управление требованиями;
3) проектирование;
4) реализация;
5) тестирование;
6) развертывание.
31. Базовая трудоемкость каждого процесса разработки рассчитывается как сумма произведений единиц измерения функционального размера и значений нормативов трудоемкости соответственно.
Базовая трудоемкость Sj процесса разработки с номером j рассчитывается по следующей формуле:
Sj=1/165·[C*Sj(C)+E*Sj(E)+T*Sj(T)+I*Sj(I)+N*Sj(N)], (1)
где:
Sj - трудоемкость процесса разработки с номером j в [человеко-месяц];
j - номер процесса разработки (значения от 1 до 6);
Sj(C) - норматив трудоемкости реализации одного варианта использования в процессе разработки с номером j=1,2,…,6, {[человеко-час]/[вариант использования]};
Sj(E) - норматив трудоемкости реализации одного типа объектов в процессе разработки с номером j=1,2,...,6. {[человеко-час]/[тип объектов]};
Sj(T) - норматив трудоемкости реализации одного свойства типа объекта в процессе разработки с номером j=1,2,...,6. {[человеко-час]/[свойство типа объектов]};
Sj(I) - норматив трудоемкости реализации одного взаимодействия между типами объектов в процессе разработки с номером j=1,2,...,6. {[человеко-час]/[взаимодействие между типами объектов]};
Sj(N) - норматив трудоемкости реализации одного типа узла в процессе разработки с номером j=1,2,...,6. {[человеко-час]/[узел]};
165 - количество человеко-часов в одном человеко-месяце;
{C, E,T,I,N} - функциональный размер ИС, определенный в параграфе 5 главы 2 Расчета, в функциональных единицах измерения.
Значения нормативов трудоемкости по процессам в разрезе функциональных единиц приведены в приложении 2 к Нормативам.

4. Определение значений поправочных коэффициентов
трудоемкости процессов разработки ППО ИС.
Расчет трудоемкости создания ППО ИС

32. Оценка базовой трудоемкости создания ППО ИС, приведенная в пункте 31 главы 3 Расчета, определяет трудоемкость реализации функциональных требований пользователя, которые не включают в себя технические требования к системе и требования качества пользователя. Влияние этих требований в Расчете учитывается через поправочные коэффициенты. Поправочные коэффициенты трудоемкости процессов разработки ППО ИС определяются рассчитываются по формулам (2)-(7) через частные поправочные коэффициенты разработки и сопровождения ППО:
1) КП1=К11·К16·К17; (2)
2) КП2=К1·К2·К4·К5·К6·К7·К8·К9·К16·К17·К18; (3)
3) КП3=К1·К2·К4·К5·К6·К7·К8·К9·К11·К12·К13·К14·К15·К16·К17·К18; (4)
4) КП4 = К1·К2·К4·К5·К6·К7· К8·К9·К10·К12· К13·К14·К15·К16· К17·К18;(5)
5)КП5=К1·К2·К4·К5·К6·К7·К8·К9·К10·К11·К12·К13·К14·К15·К16·К17·К18; (6)
6) КП6=К1·К2·К11·К16·К18. (7)
Частные поправочные коэффициенты трудоемкости разработки и сопровождения ППО приведены в приложении 3 к Нормативам.
33. Все частные поправочные коэффициенты разработки и сопровождения ППО являются безразмерными величинами и сгруппированы в три группы в зависимости от типов влияющих факторов:
1) внутренние факторы;
2) факторы среды;
3) факторы данных.
Каждая группа состоит из соответствующих факторов, влияющих на трудоемкость разработки, а каждый фактор из возможных значений фактора. Для каждого из 18 факторов определяется наиболее подходящее значение из приложения 3 к Нормативам.
34. Значения поправочных коэффициентов трудоемкости разработки и сопровождения ППО вычисляются по формулам (2)-(7), указанным в пункте 32 и значениям 18 факторов, определенных в пункте 33.
35. На основании поправочных коэффициентов трудоемкости разработки ППО ИС делается расчет трудоемкости создания ППО ИС с учетом поправочных коэффициентов по следующей формуле (8):
S=КП1*S1+КП2*S2+КП3*S3+КП4*S4+КП5*S5+КП6*S6, (8)
где:
S - скорректированная трудоемкость процесса разработки ППО в человеко-месяцах;
Sj- базовая трудоемкость процесса разработки с номером j в человеко-месяцах;
КПj- поправочный коэффициент трудоемкости процесса разработки с номером j.

5. Оценка срока разработки ППО ИС.
Корректировка трудоемкости разработки
ППО ИС при уменьшении срока разработки

36. Зависимость срока разработки от трудоемкости приведена в приложении 9 к Расчету.
37. Для определения срока разработки ППО ИС необходимо для полученного в пункте 35 значения S (трудоемкости создания ППО ИС) найти минимальное и максимальное количество месяцев разработки ППО ИС по данным, указанным в приложении 9 к Расчету. Среднее арифметическое определенное по минимальному и максимальному значению количества месяцев разработки ППО ИС является оценкой срока разработки ППО ИС.
38. Срок разработки ППО ИС может быть уменьшен до минимального срока разработки, определенного выше в пункте 37. При этом посчитанная трудоемкость разработки увеличивается пропорционально коэффициенту эластичности трудоемкости, значение которого указано в приложении 10 к Расчету. Если срок разработки уменьшается на Х%, то трудоемкость создания ППО ИС, определенная в пункте 35, увеличивается на L*X %, где L - коэффициент эластичности трудоемкости.
Например, если трудоемкость составляет 140 человеко-месяцев, то минимальный срок разработки равен 3 месяцам, а средний срок разработки равен 7 месяцам. Если средний срок разработки уменьшается до 5 месяцев (на 28,5 %), то трудоемкость разработки ППО ИС увеличивается на 28,5*L %.

6. Оценка стоимости разработки ППО ИС

39. Определение стоимости создания ППО ИС основано на расчете средней стоимости одного человека-месяца инженера-программиста и трудоемкости создания ППО ИС.
На стоимость создания ИС влияют следующие факторы:
1) срок разработки проекта;
2) планируемое начало или конец проекта;
3) место реализации;
4) уровень ежегодной инфляции.
Исходя из этих факторов для конкретного проекта разработки ИС в технико-экономическом обосновании проекта должны быть указаны срок реализации и место реализации проекта.
40. По опубликованному на сайте Агентства Республики Казахстан по статистике (http://www.stat.kz) статистическому бюллетеню «Занятость населения и оплата труда» определяем зарплату по профессии «Инженер программного обеспечения» для конкретного места реализации проекта за последний завершенный год – . Далее за предыдущие три года определяем средний размер инфляции как среднеарифметическое значение трех последних законченных лет по историческим данным Агентства Республики Казахстан по статистике – . По формуле (9) определяем среднее количество лет реализации проекта:
, (9)
где квадратные скобки означают целую часть числа, R – срок реализации проекта в месяцах.
Для каждого года реализации i определяем среднемесячную номинальную заработную плату по формуле (10):
, (10)
где i меняется от 1 до .
Далее для каждого года реализации определяем соответствующую среднюю стоимость 1 человека-месяца инженера-программиста по формуле (11):

где:
i меняется от 1 до ГСР;
П_СН – социальный налог с учетом отчислений в фонд обязательного социального страхования в процентах от среднемесячной заработной платы;
П_НР – накладные расходы (аренда, командировочные, канцелярские товары, отпускные и др.) в процентах от среднемесячной заработной платы;
П_РП – расходы периода (расходы на административный управленческий персонал и маркетинг) в процентах от среднемесячной заработной платы;
П_Р – рентабельность,
П_НДС – налог на добавленную стоимость.
Значения нормативных коэффициентов расхода разработчика (П_НР, П_РП, П_Р ) приведены в Приложении 10 к Расчету.
Определяем трудоемкость разработки ИС по годам реализации S_i по формуле (12):
S_i=S/Г_СР, (12)
где i меняется от 1 до Г_СР.
Стоимость работ на создание ППО ИС - СППО производится по формуле (13):
 (13)

7. Оценка трудоемкости и стоимости развития ППО ИС

41. Процесс развития ППО ИС заключается в создании новых компонентов или модулей ИС. Модификация и удаление существующих компонентов ИС производится в процессе сопровождения системы.
42 Оценка трудоемкости и стоимости создания новых компонентов ИС является оценкой трудоемкости и стоимости развития ППО ИС. Оценка трудоемкости и стоимости создания новых компонентов ИС проводиться по шагам, указанным в главах 2-6 Расчета, аналогично оценке трудоемкости и стоимости создания ППО ИС.

8. Оценка стоимости сопровождения ППО ИС

43. Стоимость сопровождения ППО ИС оценивается как доля от стоимости создания текущей версии ППО.
44. Стоимость сопровождения ППО ИС в течение одного года – ССППО определяется от стоимости создания текущей версии ППО по формуле (14):
, (14)
где:
частные поправочные коэффициенты разработки и сопровождения ППО К2, К3, К16 определяются из приложения 3 к Нормативам,
N – коэффициент трудоемкости сопровождения ППО определяется из значений нормативных коэффициентов расхода разработчика приложения 10 к Расчету.

Приложение 1
к Расчету трудоемкости и стоимости
работ на создание прикладного
программного обеспечения
информационной системы

Вопросы для выявления акторов

Вопросы	Ответы
Кто именно заинтересован в выполнении определенного требования?
В каком подразделении организации должна использоваться система?
Кто получит преимущества от внедрения системы в эксплуатацию?
Кто будет поставлять системе те или иные данные, обращаться к ним и нести ответственность за их обновление и удаление?
Кому предстоит выполнять обязанности администратора системы?
Будет ли система использоваться совместно с какими-либо существующими унаследованными системами?

Приложение 2
к Расчету трудоемкости и стоимости
работ на создание прикладного
программного обеспечения
информационной системы

Вопросы для выявления вариантов использования
(функциональных возможностей ИС)

Вопросы	Ответы
Какие задачи решает каждый актор?
Способен ли тот или иной актор создавать, сохранять, изменять, удалять или считывать фрагменты данных в контексте системы?
Какие варианты использования гарантируют выполнение указанных выше функций обработки данных?
Какие варианты использования связаны с поддержкой и администрированием системы?
Какие специфические функциональные требования предъявляет каждый актор к информационной системе?

Приложение 3
к Расчету трудоемкости и стоимости
работ на создание прикладного
программного обеспечения
информационной системы

Перечень акторов и вариантов использования

№	Наименование актора	Наименование варианта использования
1	Актор 1
2	Актор 2
3	Актор 3
N	Актор N

Приложение 4
к Расчету трудоемкости и стоимости
работ на создание прикладного
программного обеспечения
информационной системы

Перечень уникальных вариантов использования

№	Наименование варианта использования
1.
2.
3.
4.
…
N.

Приложение 5
к Расчету трудоемкости и стоимости
работ на создание прикладного
программного обеспечения
информационной системы

Перечень типов объектов предметной области

№	Актор	Вариант использования	Типы объектов предметной области
1
2
3
…
N

Приложение 6
к Расчету трудоемкости и стоимости
работ на создание прикладного
программного обеспечения
информационной системы

Количество свойств типов объектов

№	Акторы	Варианты использования	Типы объектов предметной области	Количество свойств (атрибутов), которые не являются ссылкой

Приложение 7
к Расчету трудоемкости и стоимости
работ на создание прикладного
программного обеспечения
информационной системы

Взаимодействия между типами объектов

	Тип (1)	Тип (2)	Тип (3)	…	Тип (N-1)	Тип (N)
Тип (1)	Х	Х	Х	Х	Х	Х
Тип (2)	Х	Х	Х	Х	Х	Х
Тип (3)	Х	Х	Х	Х	Х	Х
…	Х	Х	Х	Х	Х	Х
Тип (N-1)	Х	Х	Х	Х	Х	Х
Тип (N)	Х	Х	Х	Х	Х	Х

Х равен:
- 0, если тип объектов строки не взаимодействует с типом объектов столбца таблицы;
- 1, если тип объектов строки взаимодействует с типом объектов столбца таблицы.

Приложение 8
к Расчету трудоемкости и стоимости
работ на создание прикладного
программного обеспечения
информационной системы

Функциональный размер

	Количество вариантов использования	Количество типов объектов	Количество свойств типов объектов	Количество взаимодействий между типами объектов	Количество узлов
SIZE	С	E	T	I	N

Приложение 9
к Расчету трудоемкости и стоимости
работ на создание прикладного
программного обеспечения
информационной системы

Зависимость срока разработки от трудоемкости

№	Срок разработки ППО	Трудоемкость (человеко-месяц)
1.	1 месяц	5 – 30
2.	2 месяца	10 – 80
3.	3 месяца	17 – 140
4.	4 месяца	26 – 210
5.	5 месяцев	37 – 280
6.	6 месяцев	50 – 340
7.	7 месяцев	65 – 400
8.	8 месяцев	80 – 450
9.	9 месяцев	100 – 500
10.	10 месяцев	120 – 550
11.	11 месяцев	140 – 610
12.	12 месяцев	160 – 670
13.	13 месяцев	180 – 720
14.	14 месяцев	200 – 770
15.	15 месяцев	230 – 820
16.	16 месяцев	260 – 870
17.	17 месяцев	290 – 930
18.	18 месяцев	330 – 990
19.	19 месяцев	370 – 1040
20.	20 месяцев	420 – 1090
21.	21 месяц	470 – 1150
22.	22 месяца	530 – 1200
23.	23 месяца	600 – 1250
24.	24 месяца	670 – 1300
25.	25 месяцев	750 – 1350
26.	26 месяцев	830 – 1400
27.	27 месяцев	900 – 1450
28.	28 месяцев	970 – 1500
29.	29 месяцев	1150 – 1550
30.	30 месяцев	1230 – 1600
31.	31 месяц	1310 – 1660
32.	32 месяца	1390 – 1720
33.	33 месяца	1470 – 1780
34.	34 месяца	1520 – 1840
35.	35 месяцев	1570 – 1900
36.	36 месяцев	1620 – 1960
37.	37 месяцев	1680 – 2020
38.	За каждый последующий месяц	Добавляется 40 чел-мес.

Приложение 10
к Расчету трудоемкости и стоимости
работ на создание прикладного
программного обеспечения
информационной системы

Значения нормативных коэффициентов расхода разработчика.

№	Наименование показателя	Обозначение	Норматив
1	Накладные расходы (аренда, командировочные, канцелярские товары, отпускные и др.)	ПНР	71,5 %
2	Расходы периода (расходы на административный управленческий персонал и маркетинг)	ПРП	48 %
3	Рентабельность	ПР	25 %
4	Коэффициент эластичности трудоемкости	L	0,75
5	Коэффициент трудоемкости сопровождения ППО	N	15%

Приложение 2
к Нормативам затрат на создание,
развитие и сопровождение
информационных систем

Нормативы трудоемкости
по процессам в разрезе функциональных единиц

№	Наименование процесса	Функциональная единица измерения
		вариант использования	тип объекта	свойства типа объект	свойства взаимоотношения между объектами	тип узла
		Трудоемкость, чел.час
1	Бизнес моделирование	32,12	28,33	0,00	14,15	0,00
2	Управление требованиями	58,03	28,04	0,00	20,32	0,00
3	Проектирование	45,42	61,75	31,35	37,52	24,02
4	Реализация	31,57	81,51	50,72	36,11	0,00
5	Тестирование	88,96	0,00	0,00	0,00	0,00
6	Развертывание	8,69	0,00	0,00	0,00	23,74

Приложение 3
к Нормативам затрат на создание,
развитие и сопровождение
информационных систем

Частные поправочные коэффициенты трудоемкости разработки и
сопровождения прикладного программного обеспечения

Группа частных поправочных коэффициентов	Фактор и обозначение частного поправочного коэффициента	Описание фактора частного поправочного коэффициента	Значение
Внутренние факторы	Режим эксплуатации ИС К1	Определяется в зависимости от конкретных технологий или типов обработки, принятых в системе программного обеспечения. Принимает следующие значения:
		обработка данных в режиме разделения времени	1
		параллельная обработка данных	1,04
		обработка данных в режиме реального времени	1,05
		совмещенная обработка данных	1,07
	Масштаб ИС К2	Масштаб может быть определен количеством одновременно работающих пользователей. Принимает следующие значения:
		малые ИС (до 10 пользователей с непродолжительным ЖЦ)	0,95
		средние ИС (от 11 до 100 пользователей с длительным ЖЦ с возможностью роста до крупных систем)	1
		крупные ИС (от 101 до 1000 пользователей с длительным ЖЦ и миграцией унаследованных систем)	1,05
		сверхбольшие (свыше 1000 пользователей)	1,08
	Стабильность ИС К3	Определяется в зависимости от ее внутренних эволюционных аспектов или стабильности в процессе сопровождения. Принимает следующие значения:
	Защита от несанкционированного доступа К4	постоянное внесение изменений	1,1
		дискретное внесение изменений	1
		маловероятное внесение изменений	0,95
		Предотвращение или существенное затруднение несанкционированного доступа. Принимает следующие значения:
		сильная	1,05
		средняя	1
		слабая	0,98
	Защита программ и данных (на уровне операционной системы, на уровне сетевого программного обеспечения, на уровне СУБД) К5	сильная	1,03
		средняя	1
		слабая	0,97
	Контрольный след операций К6	Возможность фиксации несанкционированных изменений в системе:
		не имеется	1
		выборочное отслеживание	1,08
		полное отслеживание	1,13
	Отказоустойчивость К7	Свойство системы непрерывно сохранять работоспособное состояние в течении некоторого времени. Принимает следующие значения:
		Высокая	1,15
		Средняя	1
		Низкая	0,92
	Восстанавливаемость К8	Среднее время восстановления работоспособности после отказа
		Принимает следующие значения
		высокая	1,12
		средняя	1
		низкая	0,98
	Длительность обработки (время отклика) К9	Быстрота реакции системы на входные воздействия. Принимает следующие значения:
		быстрая	1,21
		умеренная	1
		медленная	0,92
	Исходный язык разработки ИС К10	Определяется в зависимости от типа исходного языка, используемого при разработке ИС. Принимает следующие значения:
		традиционный (Кобол, Фортран и т.д.)	1,08
		процедурный (Си или эквивалентный)	1,09
		функциональный (Лисп или эквивалентный)	1,07
		объектно-ориентированный (Си++ или эквивалентный)	1
Факторы среды	Класс пользователя К11	Определяется в зависимости от уровня мастерства или характеристик определенного класса пользователей. Пользователем может быть система, являющаяся внешней по отношении к рассматриваемой системе. Принимает следующие значения:
		начинающий	1,12
		средний	1,07
		специалист (эксперт)	1
		случайный	1,14
		другая ИС (ПО)	1,06
		технические средства	1,09
	Требования к центральному обрабатывающему устройству (процессору) К12	Определяются требованиями к тактовой частоте процессора (скорости процессора). Принимает следующие значения:
		высокая	0,99
		средняя	1
	Требования к оперативной (основной) памяти К13	ИС должна быть идентифицировано по требованиям, предъявляемым к оперативной памяти (объем, быстродействие). Принимает следующие значения:
		большая	1
		малая	1,04
	Требования к внешней памяти К14	ИС должна быть идентифицировано по требованиям, предъявляемым к внешней памяти (объем, быстродействие). Принимает следующие значения:
		большая	1
		малая	1,01
	Требования к локальной вычислительной сети К15	ИС должна быть идентифицировано по требованиям, предъявляемым к ЛВС (пропускная способность, зашита информации в сети). Принимает следующие значения:
		высокие требования	1
		средние требования	1,02
	Критичность ИС К16	Определяется в зависимости от уровня целостности продукции, с учетом конкретной методологии оценки. Принимает следующие значения:
		человеческая жизнь	1,18
		национальная безопасность	1,16
		социальный хаос и паника	1,13
		организационная безопасность	1
	Готовность К17	Определяется в зависимости от типа имеющегося в наличии ППО. Принимает следующие значения:
		наличие в готовом виде (есть альтернативные продукты)	0,99
		общедоступная (известная методика)	1
		заказное (методика заказчика специфическая)	1,11
		запатентованное (методика разработчика)	1,09
Факторы данных	Представление данных К18	Определяется в зависимости от элементов, типов и структур данных. Принимает следующие значения:
		реляционный	1
		индексируемый (иерархический)	1
		сетевой	1,08
		объектный	1,09
		форматированный файл	0,95

Ақпараттық жүйелерді құруға, дамытуға және сүйемелдеуге арналатын шығындар нормативтерін бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникация министрінің м.а. 2012 жылғы 25 қазандағы № 722 Бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2012 жылы 12 қарашада № 8075 тіркелді. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің м.а. 2016 жылғы 28 қаңтардағы № 133 бұйрығымен

Ескерту. Күші жойылды - ҚР Инвестициялар және даму министрінің м.а. 28.01.2016 № 133 (алғаш рет ресми жарияланғаннан кейін он күнтізбелік күн өткен соң ішінде қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

«Ақпараттандыру туралы» Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 11 қаңтардағы Заңының 6-бабының 23) тармақшасына сәйкес, БҰЙЫРАМЫН:
1. Қоса беріліп отырған Ақпараттық жүйелерді құруға, дамытуға және сүйемелдеуге арналатын шығындар нормативтері бекітілсін.
2. Ақпараттың технологиялар саласындағы мемлекеттік саясат
департаменті (Қ.Б. Елеусізова):
1) белгіленген заңнамалық тәртіпте осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін;
2) оны тіркегеннен кейін бұқаралық ақпарат құралдарында ресми жариялануын және Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникация министрлігінің интернет-ресурсында ресми орналасуын қамтамасыз етсін.
3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникация вице-министрі С.С. Сарсеновке жүктелсін.
4. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Министрдің міндетін атқарушы С. Сарсенов

Қазақстан Республикасы
Көлік және коммуникация
министрінің м.а.
2012 жылғы 25 қазандағы
№ 722 бұйрығымен
бекітілген

Ақпараттық жүйелерді құруға, дамытуға және сүйемелдеуге
жұмсалатын шығындардың нормативтері

1. Жалпы ережелер

1. Ақпараттық жүйелерді құруға, дамытуға және сүйемелдеуге жұмсалатын шығындардың нормативтері (бұдан әрі – Шығын нормативтері) «Ақпараттандыру туралы» Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 11 қаңтардағы Заңы 6-бабының 23) тармақшасына сәйкес әзірленді.
2. Шығын нормативтері мемлекеттік орган ақпараттық жүйесінің қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз етуін құру, дамыту және сүйемелдеу үшін жұмыстардың еңбек сыйымдылығын және құнын есептеген кезде, Шығын нормативтеріне 1-қосымшада келтірілген Ақпараттық жүйенің қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз етуін құру, дамыту және сүйемелдеу үшін жұмыстардың еңбек сыйымдылығы және құнының есептемесіне сәйкес қолданылады. Шығын нормативтері ақпараттық жүйені құрудың бюджеттік инвестициялық жобасының техникалық-экономикалық негіздемесін әзірлеу кезеңінде бюджетті жоспарлау үшін қолданылады.

2. Негізгі түсініктемелер мен қысқартулар

3. Шығын нормативтерінде келесі түсініктер мен қысқартулар қолданылады:
1) ақпараттық жүйе (бұдан әрі – АЖ) – аппараттық-бағдарламалық кешенді қолдануға негізделген және ақпаратты іздестіруге, сақтауға, өңдеуге, таратуға, беруге және ұсынуға арналған жүйе;
2) актор – жүйемен өзара іс-қимылдағы және оның функционалды мүмкіндіктерін белгілі бір мақсаттарға жету үшін немесе жеке есептерін шешу үшін пайдаланатын жүйеге қатысты кез келген сыртқы есептеу болмысы;
3) әзірлеуші – бағдарламалық құралдардың өмірлік циклі үдерісінде әзірлеу (талаптарды талдауды, жобалауды, қабылдау сынақтарын қоса алғанда) жөніндегі жұмыстарды орындайтын жеке немесе заңды тұлға;
4) ақпараттық жүйені әзірлеудің еңбек сыйымдылығы – адам-аймен өлшенетін АЖ ҚБҚ өндіруге ететін жұмыс уақытының, еңбегінің шығыны;
5) бағдарламалық қамтамасыз ету – машиналық бағдарламалар, рәсімдер және, оларға байланысты құжаттамалар мен деректер жиыны;
6) бағдарламалық құралдардың сапасы – оның жарамдылығы берілгенді қанағаттандырумен айтулы немесе оның мақсатына сәйкес тұтынушылығын ұғындыратын бағдарламалық құралдар ерекшеліктерінің жиынтығы;
7) АЖ бағалаушысы – қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз етуді әзірлеудің еңбек сыйымдылығын және құнын есептейтін, осы әдістеменің пайдаланушысы немесе пайдаланушылары;
8) АЖ ҚБҚ дамыту – АЖ қосымша жаңа функционалдықта туындаған қажеттіліктерге байланысты, тиісті құжаттаманы және бағдарламалық өнімнің жаңа модульдерін немесе құрамдас бөліктерін әзірлеу;
9) АЖ-ге техникалық талаптары – бағдарламалық қамтамасыз етуді әзірлеуге, қолдауға, пайдалануға қойылатын талаптары. Жүйеге қойылатын техникалық талаптар бағдарламалау тілдеріне, операциялық жүйелерге, тестілеу құралдарына, деректер қорына және пайдаланушылық интерфейске қойылатын талаптар болуы мүмкін;
10) еңбек сыйымдылығының нормативтері – ақпараттық жүйені әзірлеудің белгілі бір үдерісі үшін функционалды өлшем бірлігін іске асырудың адам-сағаттағы еңбек сыйымдылығы;
11) итеративтік - қайталанатын әрекетін белгілеуші;
12) икемділігі – екіншісі 1% өзгерген кезде, бірінші көрсеткішінің қанша пайызға өзгергенін көрсететін, бір шамадан басқасына өзгеруіне сезімділік шамасы;
13) класс – объектіге бағытталған бағдарламалаудағы өзінің ерекшеліктерімен және әдістерімен сипатталатын және объект типінің, оның ішінде арналу саласына қарай объект типінің әрекетін іске асыратын деректердің абстрактілік типі;
14) АЖ ҚБҚ құру – талаптарды талдау, жобалау, бағдарламалау, құрастыру, тестілеу, қолданысқа енгізу және қабылдау бойынша жұмыстары кіретін, ҚБҚ әзірлеу үдерісі;
15) қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз ету (бұдан әрі - ҚБҚ) – пайдаланушымен өзара тікелей әрекетіне есептелген және белгілі бір пайдаланушылық міндеттерді орындау үшін арналған, бағдарламалық қамтамасыз ету;
16) АЖ өмірлік циклінің моделі – бағдарламалық өнімді әзірлеуді, пайдалануды және сүйемелдеуді өзіне қосатын, жұмыстар мен міндеттерден тұратын, оған талаптар қойылғаннан бастап, оны пайдалануды тоқтатқанға дейінгі жүйе өмірін қамтитын құрылым;
17) өнім беруші – кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын жеке тұлға, тапсырыс берушімен мемлекеттік сатып алу туралы жасасқан шартта оның келісімшарт жасаушы контрагенті ретінде әрекет ететін заңды тұлға (егер Қазақстан Республикасының заңдарында өзгеше белгіленбесе, мемлекеттік мекемелерді қоспағанда) заңды тұлғалардың уақытша бiрлестiгi (консорциум); өнім беруші – кәсiпкерлiк қызметтi жүзеге асыратын жеке тұлға, тапсырыс берушiмен мемлекеттiк сатып алу туралы жасасқан шартта оның келiсiмшарт жасаушы агентi ретiнде әрекет ететiн заңды тұлға (егер Қазақстан Республикасының заңдарында өзгеше белгiленбесе, мемлекеттiк мекемелердi қоспағанда), заңды тұлғалардың уақытша бiрлестiгi (консорциум);
18) объект типі – әзірленетін ақпараттық жүйе аясында жай-күйі мен әрекетінің бірегей ерекшеліктері бар, арналу саласына қарай объектісі;
19) пайдаланушының талаптары – пайдаланушылар белгілейтін және міндетті болып табылатын бағдарламалық құралдардың ерекшеліктері, сипаттамасы немесе әрекеті. Пайдаланушының талаптары пайдаланушының функционалды талаптары, АЖ-ге қойылатын техникалық талаптары және сапа талаптары болып бөлінеді
20) пайдаланушылық интерфейсі құралдар мен әдістердің жиынтығын білдіреді, пайдаланушы оның көмегімен АЖ-мен өз ара әрекеті болады;
21) пайдаланылатын нұсқасы – жүйе немесе басқа болмыс акторлармен өзара іс-қимыл үдерісінде орындалуы мүмкін әрекеттер тізбесінің сыртқы маманданымы;
22) АЖ ҚБҚ сүйемелдеу – оның тұтастығын сақтау кезінде, жаңғырту немесе баптауда туындаған мәселелермен немесе қажеттіліктерден туындаған бағдарламалық өнімді және тиісті құжаттаманы өзгерту (жаңғырту);
23) тапсырыс беруші – өнім берушіден қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз етуді сатып алатын немесе алатын ұйым;
24) торап – есептеу ресурсына ие бола алатын немесе техникалық құрылғы бола алатын жүйенің физикалық бар элементі;
25) ақпараттық жүйенің функционалды мүмкіншіліктері – пайдаланушының функционалды талаптарын орындау үшін, ҚБҚ жүзеге асыратын функциялар мен рәсімдер жиынтығы. Пайдаланушының функционалды талаптарына техникалық талаптар мен сапа талаптары кірмейді.
26) сапа талабы – бұл ақпараттық жүйенің сапасына қатысты кез келген талаптар;
27) функционалды өлшем бірліктері – осы әдістемеде белгіленетін қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз етудің функционалды өлшемін өлшеуге арналған метрикалар;
28) пайдаланушының функционалды талаптары – акторлар бизнес талаптары аясында өз міндеттерін орындауға мүмкіндігі болуы үшін, ҚБҚ әзірлеуші жүйенің функционалды мүмкіншіліктерін анықтайтын, пайдаланушының талаптарын іске асыруы тиіс;
29) функционалды өлшем – функционалды өлшем бірліктермен өлшенетін және пайдаланушының функционалды талаптарының санын өлшеу арқылы анықталатын қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз ету өлшемі;
30) ЭЕМ (Электрондық-есептеу машинасы) – есептеу және ақпараттық тапсырмаларды шешу үдерісінде ақпаратты автоматты түрде өңдеу үшін арналған техникалық құралдар кешені;
31) ЭЕМ сыртқы құрылғысы – ЭЕМ құрылымына (немесе ЭЕМ жүйесінің) сәйкес орталық процессормен функционалды байланысқан ақпаратты енгізу-шығару, баспаға шығару, сақтау және беру құрылғысы;
32) RUP (Rational Unified Process) – Rational Software компаниясы құрған қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз етуді әзірлеуметодологиясы;
33) UML (Unified Modeling Language) – графикалық нотацияны қолданатын және объектіге бағытталған технологиялар және компоненттік тәсіл негізінде әзірленетін бағдарламалық қамтамасыз ету жүйелерін ерекшелеу, визуалдау, құрылымдау және құжаттау үшін арналған модельдеудің бірегейленгендірілген тілі.

3. АЖ ҚБҚ құруға, дамытуға және сүйемелдеуге жұмыстардың еңбек
сыйымдылығын және құнын есептеу қағидаттары

4. АЖ ҚБҚ құруға, дамытуға және сүйемелдеуге жұмыстардың еңбек сыйымдылығын және құнын есептеу келесі қағидаттарға негізделген:
1) өмірлік циклді қолдау қағидаты. Осы қағидаты есептеменің АЖ өмірлік циклі үдерістеріне негізделуі тиістігін білдіреді;
2) функционалды өлшемді өлшеу қағидаты. Осы қағидаты пайдаланушылардың функционалды талаптарының функционалдық көлемін өлшеу әдісіне негізделуі тиістілігін білдіреді;
3) әмбебап қағидаты (жергілікті емес). Осы қағидаты кез келген ҚБҚ құру, дамыту және сүйемелдеу жұмыстарының еңбек сыйымдылығын және құнын есептеуге қолданылуы тиістілігін білдіреді;
4) жақсартылатын бағалау қағидаты. АЖ ҚБҚ құру, дамыту және сүймелдеу жұмыстарының еңбек сыйымдылығын және құнын есептеу дәлдігі АЖ қойылатын функционалдық талаптарын нақтылау деңгейі ұлғайған сайын өсуі тиіс;
5) бағдарламалық қамтамасыз етуді өндіру технологиясын есепке алу қағидаты. Осы қағидаты «Ақпараттық технология. Бағдарламалық құралдардың өмірлік циклі үдерісі» СТ ҚР 34.019 – 2005 (ISO/IEC 12207:1995, MOD) анықталған өмірлік циклге сәйкес АЖ әзірлеу, дамыту және сүйемелдеу үдерістерін іске асыруды қамтамасыз ететін RUP әдіснамасына – АЖ әзірлеу үдерістерімен негізделеді.
5. RUP әдіснамасына сәйкес ҚБҚ әзірлеудің негізгі үдерістерінің тізімі:
1) бизнес модельдеу;
2) талаптарды басқару;
3) жобалау;
4) іске асыру;
5) тестілеу;
6) өрістету.

4. Функционалдық бірліктер өлшемі. Шығын нормативтерінің құрылымы

6. АЖ функционалдық өлшемі бес элемент жиынтығынан тұрады, әрбір элемент функционалды өлшем бірлігіне сәйкес өлшенеді. Функционалды өлшем бірлігінің атауы мен белгілері:
1) пайдаланылатын нұсқаларының саны (Case) – C;
2) объект типтерінің саны (бизнес объектілер) (Entity) – Е;
3) объект типтері ерекшеліктерінің саны (Tool) – Т;
4) объект типтері арасындағы өзара әрекетінің саны (Interaction) – I;
5) торабы типтерінің саны (Node) – N.
7. Шығын нормативтері сыйымдылық нормативтерімен және түзету коэффициенттерімен анықталады.
8. Сыйымдылық нормативтері қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз ету мен функционалдық өлшем бірлігін әзірлеу үдерістеріне байланысты. Функционалдық өлшем бірлігі кесіндісінде, әзірлеу үдерісстері бойынша еңбек сиымдылығының нормативтері осы Шығын нормативтеріне 2-қосымшадағы кестеде келтірілген.
9. Қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз етуді сүйемелдеу мен әзірлеудің еңбек сыйымдылығын жеке түзету коэффициенттері осы Шығын нормативтеріне 3-қосымшада келтірілген.

Ақпараттық жүйелерді құруға,
дамытуға және сүйемелдеуге
жұмсалатын шығындар
нормативтеріне
1-қосымша

АЖ ҚБҚ құруға еңбек сыйымдылығы мен жұмыстардың құнын есептеу

1. Кіріспе

1. АЖ ҚБҚ құруға еңбек сыйымдылығы мен жұмыстардың құнын есептеу есептеу (бұдан әрі – Есептеу) келесі кезеңдерімен ұсынылған:
1) АЖ ҚБҚ функционалдық өлшемін бағалау;
2) АЖ ҚБҚ құрудың базалық еңбек сыйымдылығын бағалау;
3) еңбек сыйымдылықтың түзету коэффициенттерінің мәнін анықтау;
4) АЖ ҚБҚ құрудың еңбек сыйымдылығын есептеу;
5) АЖ ҚБҚ әзірлеудің мерзімін бағалау;
6) АЖ ҚБҚ әзірлеу мерзімін қысқартқан кезде, АЖ ҚБҚ құрудың еңбек сыйымдылығын түзету;
7) АЖ ҚБҚ әзірлеу құнын бағалау.
2. АЖ ҚБҚ функционалдық көлемін бағалау. Осы кезеңінде ақпараттық жүйе моделі және пайдаланушылардың функционалдық талаптары негізінде АЖ ҚБҚ функционалдық өлшемі бағаланады. АЖ ҚБҚ функционалдық өлшемі бес элементтен тұрады, оның әрбір элементі тиісті функционалдық өлшем бірлігінде өлшенеді.
3. АЖ ҚБҚ құрудың негізгі еңбек сыйымдылығын бағалау. Осы кезеңінде АЖ ҚБҚ әзірлеудің әрбір негізгі үдерісінің адам-айлармен өлшенетін негізгі еңбек сыйымдылығы бағаланады. Әр үдерістің негізгі еңбек сыйымдылығы еңбек сыйымдылығының нормативтері негізінде анықталады.
4. Еңбек сыйымдылықтың түзету коэффициенттерінің мәнін анықтау. Еңбек сыйымдылығының түзету коэффициенттерінің мәні құрылатын ақпараттық жүйенің сипаттамалары және оның жұмыс істеуіне қойылатын талаптары, сапаға қойылатын талаптары және техникалық талаптарымен анықталады.
5. Түзету коэффициенттерін ескере отырып, АЖ ҚБҚ құрудың еңбек сыйымдылығын есептеу. АЖ ҚБҚ әзірлеу еңбек сыйымдылығының түзету коэффициенттерінің негізінде АЖ ҚБҚ құрудың еңбек сыйымдылығын түзету коэффициенттері есебімен, АЖ ҚБҚ құрудың еңбек сыйымдылығы есептеледі.
6. АЖ ҚБҚ әзірлеу мерзімін бағалау. Осы кезеңінде АЖ ҚБҚ әзірлеудің орташа мерзімі бағаланады.
7. АЖ ҚБҚ әзірлеу мерзімі азайтылған кезінде, АЖ ҚБҚ құрудың еңбек сыйымдылығын түзету. Осы кезеңінде АЖ ҚБҚ әзірлеудің еңбек сыйымдылығын түзету еңбек сыйымдылығының икемді коэффициентінің негізінде АЖ ҚБҚ әзірлеудің орташа мерзімі азайтылған жағдайда, жүргізіледі.
8. АЖ ҚБҚ құру құнын бағалау. Осы кезеңінде АЖ ҚБҚ құрудың есептелген еңбек сыйымдылығы негізінде, АЖ ҚБҚ әзірлеу құны анықталады.

2. АЖ ҚБҚ функционалдық өлшемін бағалау

9. АЖ ҚБҚ функционалдық өлшемін бағалау ақпараттық жүйе моделі және пайдаланушылардың функционалдық талаптары негізінде жүргізіледі. АЖ функионалды өлшемі бес элементтен тұратын жиынтығымен беріледі, оның әрбір элементі тиісті функционалдық өлшем бірлігін білдіреді. Функционалдық өлшем бірліктерінің атауы және белгіленуі:
1) пайдаланылатын нұсқаларының саны (Case) – C;
2) объектілер типінің саны (бизнес объектов) (Entity) – Е;
3) объектілер типі ерекшеліктерінің саны (Tool) – Т;
4) объектілер типі арасындағы өзара іс-әрекеттер саны (Interaction) – I;
5) торабы типінің саны (Node) – N.
10. АЖ ҚБҚ функционалдық өлшемі былай белгіленеді - SIZE={C, E, T, I, N}. SIZE={12, 26, 134, 102, 4} түрінде жазылған АЖ ҚБҚ функционалдық өлшемі ақпараттық жүйенің моделі мынадай функционалдық өлшем бірліктерінің мәніне ие екендігін білдіреді:
1) пайдаланудың 12 нұсқалары;
2 объектілердің 26 типі;
3) объектілер типінің 134 ерекшелігі;
4) объектілер типі арасындағы 102 өзара қатынасы;
5) ақпараттық жүйе торабының 4 типі.
11. АЖ ҚБҚ функционалдық өлшемі ақпараттық жүйе моделі үшін функционалды өлшем бірліктері мәнін есептеу арқылы анықталады. АЖ ҚБҚ функционалдық өлшемін бағалау үшін кіріс құжаттары мыналар бола алады:
1) АЖ көрінісі;
2) АЖ тұжырымдамасы;
3) АЖ әзірлеуге арналған техникалық тапсырмасы.
12. Функционалдық өлшемді бағалаудың неғұрлым дәлдігін қамтамасыз ету үшін ақпараттық жүйенің UML модельдеу тілінде іске асырылған моделін қолдану ұсынылады. Есептемені қолдану үшін бастапқыда мынадай диаграммаларды құрады:
1) пайдаланылатын нұсқаларының диаграммасы (Use case diagram, прецеденттер диаграммасы);
2) кластар диаграммасы (Class diagram);
3) коммуникация диаграммасы (Communication diagram);
4) өрістету диаграммасы (Deployment diagram).
13. Диаграммалары құрылғаннан кейін, есептемесі келесідей жүргізіледі:
1) 1-кезең – пайдаланылатын нұсқаларының саны (С) ақпараттық жүйе моделін пайдалану нұсқалары диаграммасынан анықталады;
2) 2-кезең - объектілер типінің саны (E) кластар диаграммасында бейнеленген бірдей емес класстар санын санау арқылы бағаланады;
3) 3-кезең - объектілер типі ерекшеліктерінің саны (T) кластар диаграммасында бейнеленген класстар ерекшеліктерін санау арқылы бағаланады;
4) 4-кезең - объектілер типі арасындағы өзара іс-әрекеттер саны (I) коммуникация диаграммасындағы кластар арасындағы байланыстарды санау арқылы (қатынастарды) бағаланады;
5) 5-кезең - тораптар типінің саны (N) өрістету диаграммасындағы тораптар типін санау арқылы бағаланады.
14. Дайын бағдарламалық қамтамасыз етудің негізінде АЖ әзірлеу кезінде:
1) пайдаланылатын варианттары;
2) объектілер типі;
3) объектілер типі ерекшеліктері есепке алынбайды.
15. UML тіліндегі АЖ моделі болмаған жағдайда, бағалаушыға құрылатын АЖ моделін өздігінен құрастыру ұсынылады.
16. АЖ ҚБҚ функционалды өлшемін бағалау келесі кезеңдерден тұрады:
1) АЖ пайдаланылатын нұсқаларының санын бағалау;
2) арналатын саласына қарай объектілер типінің санын бағалау;
3) объектілер типінің ерекшеліктері санын бағалау;
4) объектілер типі арасындағы өзара әрекеттер санын бағалау;
5) тораптар типінің санын бағалау;
6) функционалдық өлшемді бағалау.
Әзірленентін АЖ моделінің UML-диаграммасы болмаған жағдайда, функционалдық өлшем бірліктерінің мәнін анықтау әдістері Есептеменің осы тарауы 1-5 параграфтарында келтірілген. Есептеудің 5 параграфында UML-диаграммалар болмаған жағдайдағы, Аж ҚБҚ функционалдық өлшемін анықтау тәсілі жүргізіледі.

1 параграф. АЖ пайдалану варианттарының санын бағалау

17. Осы кезеңнің мақсаты ақпараттық жүйе ортасын (акторларды анықтау) бағалау және пайдалану варианттарының санын анықтау. Акторлардың әрқайсысы АЖ өзара іс-қимылдасатын ететін есептеуішімен теңдестіріледі. Актор мынадай әртүрлі функцияларды орындауға қабілетті:
1) АЖ-ге деректерді енгізу;
2) АЖ-ден деректерді қабылдау;
3) деректерді өңдеу үшін АЖ-ге сұраныс.
Көптеген акторлар, әдетте, талаптарды талдау нәтижесінде немесе мәселені арналатын саласына қарай сарапшылармен немесе мүдделі адамдармен талқылау барысында анықталады.
Авторларды анықтауға арналған сұрақтары Есептемеге 1-қосымшада келтірілген. Акторларды анықтау үдерісі итеративті сипатқа ие – тізімнің бірінші варианты көбінесе түпкілікті бола бермейді. Жаңа акторлар АЖ әзірлеудің кез-келген фазасында пайда болуы мүмкін. Акторлар тізбесі толық және дұрыс анықталған сайын, әзірлеудің еңбек сыйымдылығын дәлірек бағалауға болады.
18. Одан әрі АЖ пайдалану варианттарын анықтау акторлармен жүргізіледі. Пайдалану варианты моделінің негізгі мақсаты – тапсырыс берушіге және әзірлеушіге жүйенің функционалдығын және әрекетін бірігіп талқылауға мүмкіндік беретін, бірыңғай құралды ұсыну. Әрбір актор АЖ нақты нәтижелерін алу үшін, өзінің қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін пайдаланады. Әрбір актор үшін жүйенің пайдалану варианттарының тізбесі құрылады. Пайдалану варианттарын анықтау үшін сұрақтары Есептемеге 2-қосымшада көрсетілген.
19. Акторлары мен пайдалану варианттарының тізбесі Есептемеге 3-қосымшада келтірілген.
20. Есептемеге 4-қосымшада бірегей пайдалану варианттарының тізбесі келтірілген. Есептемеге 4-қосымшада көрсетілген, бірегей пайдалану варианттарының саны, пайдалану варианттары (С) санының бағасы болып табылады.

2 параграф. Арналу саласына қарай объектілер типінің санын бағалау

21. Осы кезеңде арналу саласына қарай пайдалану варианттарындағы қатысушы барлық объектілер типі (бизнес объектілері) анықталады. АЖ пайдаланудың әрбір нұсқаларын орындау кезінде, арналатын саласына қарай объектілерімен алға шықты және пайдалану нұсқалары нәтижелеріне жеткенде, осы объектілердің іс-әрекетін іске асырады. Арналатын саласына қарай объектілер типінің тізбесі Есептемеге 5-қосымшада келтірілген.
22. Арналатын саласына қарай объектілер типінің қалыптастырылған тізбесінен арналатын саласына қарай объектілер бірегей типтерінің саны шығады. Осы мәні объектілер типі (E) санының бағасы болып табылады.

3 параграф. Объектілер типі ерекшеліктерінің санын бағалау

23. Объектілер типі ерекшеліктерінің саны Есептемеге 6-қосымшада келтірілген.
24. Есептемеге 6-қосымшада көрсетілген, объектілер типі бірегей ерекшеліктерінің саны, объектілер типі ерекшеліктері санының бағасы болып табылады (T).

4 параграф. Объектілер типі арасындағы өзара іс-қимылының санын
бағалау

25. Объектілер типі арасындағы өзара іс-қимылы Есептемеге 7-қосымшада келтірілген.
26. Есептемеге 7-қосымшада көрсетілген, объектілер типі арасындағы өзара іс-қимылы саны объектілер типі арасындағы өзара іс-әрекеттер санының бағасы (I) болып табылады.
Өзара іс-әрекет диаграммасын құруда қиындықтар туындаған жағдайда, объектілер типі арасындағы өзара іс-қимылдар саны объектілер типі жарты санының квадраты ретінде бағалануы мүмкін.

5 параграф. Тораптар типінің санын бағалау және функционалдық
өлшемін анықтау

27. Тораптар типінің санын бағалау АЖ өрістету диаграммасының негізінде анықталады. Тораптар типінің саны өрістету диаграммасындағы торабы типтерінің жалпы саны ретінде есептеледі. Егер өрістету UML-диаграммасы құрылмаған болса, онда тораптар типінің санын ақпараттық жүйенің жұмыс істеу кезінде пайдаланылатын ЭЕМ типі және ЭЕМ сыртқы құрылғысы саны бойынша бағалауға болады. ЭЕМ және ЭЕМ сыртқы құрылғыларына жұмыс станциялары, серверлер, брандмауэрлер, принтерлер, сканерлер және т.б. мысал бола алады.
28. Функционалдық өлшем бірлігін бағалау жүйенің жұмыс істеуі кезінде пайдаланылатын ЭЕМ және ЭЕМ сыртқы құрылғылар типін білдіретін тораптар типі санын анықтау арқылы жүргізіледі.
29. Есептеменің осы тарауының 1.5 параграфтарында анықталған, функционалды өлшем бірлігін бағалау {C,E,T,I,N} Есептемеге 8-қосымшада келтірілген. АЖ функционалды өлшемі осы бағалаулардың тізбесі болып табылады.

3. АЖ ҚБҚ әзірлеудің негізгі еңбек сыйымдылығын есептеу

30. ҚБҚ {Sj, j=1-6} әзірлеудің негізгі еңбек сыйымдылығы ҚБҚ әзірлеудің әрбір үдерісінің еңбек сыйымдылығын бағалау негізінде анықталады. Төменде RUP әдіснамасына сәйкес ҚБҚ жасаудың негізгі үдерістерінің тізбесі келтірілген:
1) бизнес модельдеу;
2) талаптарды басқару;
3) жобалау;
4) жүзеге асыру;
5) тестілеу;
6) өрістету.
31. Әзірлеудің әрбір үдерісінің негізгі еңбек сыйымдылығы функционалды өлшемнің әрбір өлшем бірлігінің сәйкес еңбек сыйымдылығының нормативті коэффициентінің мәніне көбейтіндісінің қосындысы арқылы анықталады.
Нөмірі j болатын Sj негізгі еңбек сыйымдылығы мынадай формула бойынша анықталады:

Sj=1/165·[C*Sj(C)+E*Sj(E)+T*Sj(T)+I*Sj(I)+N*Sj(N)], (1)

мұндағы:
Sj - трудоемкость процесса разработки с номером j в [человеко-месяц];
j - әзірлеу үдерісінің нөмірі;
Sj(C) - нөмірі j=1,2,…,6, болатын үдерісте бір пайдалану вариантысын іске нөмірі j болатын үдерістің еңбек сыйымдылығы [адам-ай];
Sj(E) - нөмірі j=1,2,…,6, болатын үдерісте бір объект типін іске асырудың нормативті коэффициенті {[адам-сағат]/[объект типі]};
Sj(T) - нөмірі j=1,2,…,6, болатын үдерісте бір объект типінің ерекшелігін іске асырудың нормативті коэффициенті {[адам-сағат]/[объект типінің қасиеті]};
Sj(I) - нөмірі j=1,2,…,6, болатын үдерісте бір объект типінің арасындағы өзара іс-әрекетті іске асырудың нормативті коэффициенті {[адам-сағат]/[объект типі арасындағы өзара іс-әрекет]};
Sj(N) - нөмірі j=1,2,…,6, болатын үдерісте бір торабы типін іске асырудың нормативті коэффициенті {[адам-сағат]/[торабы типі]};
165 - бір адам-айдағы адам-сағат;
{C, E,T,I,N} - функциональды өлшем бірліктеріндегі, Есептеменің 2 тарауы 5 параграфында анықталған, АЖ функциональдық өлшемі.
Функциональдық өлшемі кесіндісінде үдерістер бойынша еңбек сиымдылығы нормативтерінің мәні Нормативтерге 2-қосымшасында келтірілген.

4. АЖ ҚБҚ әзірлеу үдерістерінің еңбек сыйымдылығын түзету
коэффициенттерінің мәнін анықтау. АЖ ҚБҚ құрудың еңбек
сыйымдылығын есептеу

32. Есептеменің 3-тарауы 31-тармағында келтірілген, АЖ ҚБҚ құрудың базалық еңбек сыйымдылығын бағалау пайдаланушының сапаны талап етуін және жүйеге қойылатын техникалық талаптарын қамтымайтын, пайдаланушылардың функционалды талаптарын іске асыру еңбек сыйымдылығын анықтайды. Есептемедегі осы түзету коэффициенттері арқылы есепке алынады. АЖ ҚБҚ әзірлеу үдерісі еңбек сыйымдылығының түзету коэффициенттері ҚБҚ әзірлеу және сүйемелдеудің жеке түзету коэффициенттері арқылы (2)-(7) формулалар бойынша есептелетін болады:
1) КП1= К11·К16·К17; (2)
2) КП2= К1·К2·К4·К5·К6·К7·К8·К9·К16·К17·К18; (3)
3) КП3=К1·К2·К4·К5·К6·К7·К8·К9·К11·К12·К13·К14·К15·К16· К17·К18; (4)
4) КП4=К1·К2·К4·К5·К6·К7·К8·К9·К10·К12·К13·К14·К15·К16·К17· К18; (5)
5) КП5=К1·К2·К4·К5·К6·К7·К8·К9·К10·К11·К12·К13·К14·К15·К16· К17·К18; (6)
6) КП6=К1·К2·К11·К16·К18. (7)
Еңбек сыйымдылығының жеке түзету коэффициенттері» Нормативтерге 3-қосымшада келтірілген.
33. ҚБҚ әзірлеу және сүйемелдеудің барлық жеке түзету коэффициенттері өлшемсіз шама болып табылады және әсер ететін факторлар түріне байланысты үш топқа топталған:
1) ішкі факторлар;
2) орта факторлары;
3) деректер факторлары.
Әрбір топ әзірлеу еңбек сиымдылығына әсер ететін тиісті факторларынан, ал әрбір фактор фактордың мүмкін мәндерінен тұрады. 18 фактордың әрқайсысы үшін Нормативтерге 3-қосымшада сәйкес келетін мәнімен есептеледі.
34. АЖ ҚБҚ әзірлеу және сүйемелдеу еңбек сиымдылығын түзету коэффициентінің негізінде 33 тармағында анықталған, 18 факторлары мәндері және 32 тармақта көрсетілген, (2)-(7) формулалары бойынша есептеледі.
35. АЖ ҚБҚ әзірлеудің еңбек сыйымдылығының түзету коэффициенттерінің негізінде келесі (8) формула бойынша түзету коэффициенттерін ескере отырып, АЖ ҚБҚ құрудың еңбек сыйымдылығына есебі жүргізіледі:

S=КП1*S1+КП2*S2+КП3*S3+КП4*S4+КП5*S5+КП6*S6, (8)

мұндағы:
S - ҚБҚ әзірлеу үдерісі адам-аймен өлшенетін түзетілген еңбек сыйымдылығы;
Sj - нөмірі j болатын адам-аймен өлшенетін негізгі еңбек сыйымдылығы;
КПj - нөмірі j болатын үдерістің түзету коэффициенті.

5. АЖ ҚБҚ әзірлеу мерзімін бағалау. Әзірлеу мерзімі азайтылған
кезде АЖ ҚБҚ әзірлеудің еңбек сыйымдылығын түзету

36. Әзірлеу мерзімінің еңбек сыйымдылығына тәуелдігі Есептемеге 9-қосымшада келтірілген.
37. АЖ ҚБҚ әзірлеу мерзімін анықтау үшін 35 тармақтағы алынған S мәнін (АЖ ҚБҚ құрудың еңбек сиымдылығы) алу үшін Есептемеге 9 қосымшада көрсетілген, деректер бойынша АЖ ҚБҚ әзірлеу айының ең кіші және ең үлкен санын табу керек. АЖ ҚБҚ әзірлеу айының ең кіші және ең үлкен саны бойынша анықталған орташа арифметикалық мәні АЖ ҚБҚ әзірлеу мерзімін бағалау болып табылады.
38. ҚБҚ әзірлеу мерзімі жоғарыдағы 37 тармақта анықталған ең кіші мерзімге дейін азайтылуы мүмкін. Сонымен, әзірлеудің есептелген еңбек сыйымдылығы Есептемеге 10-қосымшада көрсетілген, икемділік коэффициентіне пропорционал ұлғаяды. Әзірлеу мерзімі Х% азайтылса, онда 35 тармақтағы анықталған әзірлеудің еңбек сыйымдылығы L*X% ұлғаяды, мұндағы L – еңбек сыйымдылығының икемділік коэффициенті.
Мысалы, егер еңбек сыйымдылығы 140 адам-ай болса, онда әзірлеудің ең кіші мерзімі 3 ай, ал әзірлеудің орташа мерзімі 7 ай болады. Егер әзірлеудің орташа мерзімі 5 айға дейін азайтылса (28,5%-ға), онда әзірлеудің еңбек сыйымдылығы 28,5*L% ұлғаяды.

6. АЖ ҚБҚ әзірлеудің құнын бағалау

39. Ақпараттық жүйенің қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз етуін әзірлеудің құнын анықтау ақпараттық жүйенің бағдарламалық қамтамасыз етуін әзірлеудің еңбек сыйымдылығы және инженер-бағдарламашының 1 адамның-айдағы орташа құны есебіне негізделген.
Ақпараттық жүйені құру құнына келесі факторлар әсер етеді:
1) жоба ұзақтығы;
2) жобаның жоспарланған басы және соңы;
3) іске асырылатын орны;
4) жыл сайынғы инфляция деңгейі.
Осы факторларға байланысты АЖ әзірлеудің нақты жобасы үшін жобаның техникалық-экономикалық негіздемесінде іске асыру мерзімі және іске асыру орны көрсетілуі тиіс.
40. Қазақстан Республикасы Статистика жөніндегі агенттігі (http://www.stat.kz) сайтында жарияланғаны «Халықты жұмыспен қамту және еңбек ақы төлемі» статистикалық бюллетені бойынша соңғы жыл үшін жобаның іске асырылуының нақты орны (облыс, қала) үшін «Бағдарламалық қамтамасыз ету инженері» – . кәсібі бойынша жалақы мөлшерін анықтаймыз. Әрі қарай соңғы үш жыл үшін инфляцияның орташа мөлшерін Қазақстан Республикасының Статистика бойынша Агенттіктің тарихи деректері бойынша өткен соңғы үш жыл мәнінің орташа арифметикалық мәні ретінде анықтаймыз – . Келесі формула (9) бойынша жобаның іске асырылуының орташа жыл санын анықтаймыз:

, (9)

мұндағы квадратты жақшалар санның бүтін бөлігін білдіреді, R – жобаның айлармен берілген іске асырылу мерзімі.
 іске асырылудың әр i жылы үшін орташа айлық кесімді жалақыны мына формула (10) бойынша анықтаймыз:

, (10)

мұндағы i 1-ден дейін өзгереді.
Одан әрі іске асырылудың әр жылы үшін сәйкес инженер бағдарламашының 1 адам-айының орташа құнын формула (11) бойынша анықтаймыз:

, (11)

мұндағы:
i 1-ден дейін ауысады;
П_СН – орташа айлық жалақының пайызбен алғандағы міндетті әлеуметтік сақтандыру фондына аударылған әлеуметтік салығы;
П_НР – қосымша үстеме шығындар (жалға алу, іссапар шығындары, кеңсе тауарлары, демалыс шығындары және т.б) пайызбен алынған орташа айлық еңбек ақысынан;
П_РП – кезең шығыны (әкімшілік басқару персоналына және маркентингке жұмсалатын шығындар) пайызбен алынған орташа айлық еңбек ақысынан;
П_Р – рентабельділік;
П_НДС – қосылған баға салығы.
П_НР, П_РП, П_Р мәндері 10-қосымшасында көрсетілген.
S_i жүзеге асыру жылдары бойынша ақпараттық жүйенің әзірлеу еңбек сыйымдылығы формула (12) арқылы анықталады:

S_i=S/ Г_СР, (12)

бұл жерде i 1-ден Г_СР ауысады.
АЖ ҚБҚ әзірлеуіне кететін жұмыс бағасы формула (13) арқылы анықталады:

 (13)

6. АЖ ҚБҚ дамытудың еңбек сыйымдылығын және құнын бағалау

41. АЖ ҚБҚ дамыту үдерісі бағдарламалық өнімнің жаңа құрауыштарын немесе модульдерін құрумен қорытындыланады. АЖ қолданыстағы құрауыштарын жаңарту және жою ақпараттық жүйені сүйемелдеу үдерісінде жүргізіледі.
42. АЖ жаңа құрауыштарын құрудың еңбек сыйымдылығын және құнын бағалау АЖ ҚБҚ дамытудың еңбек сыйымдылығын және құнын бағалауы болып табылады. АЖ жаңа құрауыштарын құрудың еңбек сыйымдылығын және құнын бағалау Есептеменің 2-6 тарауларында көрсетілген, қадамдары бойынша жүргізіледі, содан кейін АЖ ҚБҚ дамытудың еңбек сыйымдылығы және құны анықталады.

7. АЖ ҚБҚ сүйемелдеудің құнын бағалау

43. АЖ ҚБҚ сүйемелдеудің құны ҚБҚ ағымдағы болжамасын құру құнынан үлесі ретінде бағаланады.
44. АЖ ҚБҚ сүйемелдеудің құны 1 жыл ішінде С_СППО ағымдағы нұсқасы бойынша келесі формулаға (14) сәйкес анықталады:

, (14)

мұндағы:
ҚБҚ әзірлеу және сүйемелдеудің жеке түзетудің коэффициенттерінің К2, К3, К16 көрсеткіштері Нормативтерге 3-қосымшаға сәйкес анықталады;
N – ҚБҚ сүйемелдеу еңбек сыйымдылығы коэффициенті Есептемеге 10-қосымшаға сәйкес әзірлеушінің шығыны нормативтік коэффициенттері мәнінен анықталады.

Ақпараттық жүйенің қолданбалы
қамтамасыз етуін құруға жұмыстардың
еңбек сыйымдылығы мен құны
есептемесіне
1-қосымша

Акторларды анықтау үшін сұрақтар

Сұрақтар	Жауаптар
Белгілі бір талаптардың орындалуына кім мүдделі?
Жүйе ұйымның қандай бөлімшелерінде пайдаланылуы тиіс?
Кімде жүйені пайдалануды енгізуден артықшылықтары болады?
Жүйені немесе өзге деректерін кім беретін болады, оларға кім өтінімдерін береді және оның жаңалануы мен жоюуына кім жауап береді?
Жүйенің әкімшілігі міндеттерін кім орындайды?
Жүйе қандай да бір қолданыстағы жүйелермен бірлесіп жұмыс істейтін бола ма?

Ақпараттық жүйенің қолданбалы
қамтамасыз етуін құруға жұмыстардың
еңбек сыйымдылығы мен құны
есептемесіне
2-қосымша

Пайдалану варианттарын анықтау үшін ұсынымдалатын сұрақтар
(АЖ функционалды мүмкіндіктері)

Сұрақтар	Жауаптар
Әрбір актор қандай міндеттерді атқарады?
Актор жүйе контекстінде берілген деректерді құруға, сақтауға, өзгертуге, өшіруге немесе оқуға құқылы ма?
Қандай пайдалану варианттары жоғарыда келтірілген деректерді өңдеу функцияларының орындалуына кепілдік береді?
Қандай пайдалану варианттары жүйені қолдау мен әкімшілік етумен байланысты?
Әрбір актор ақпараттық жүйеге қандай айрықша функционалдық талаптар қояды?

Ақпараттық жүйенің қолданбалы
қамтамасыз етуін құруға жұмыстардың
еңбек сыйымдылығы мен құны
есептемесіне
3-қосымша

Акторлар және пайдаланылатын нұсқалар тізбесі

№	Актор атауы	Пайдалану нұсқасының атауы
1	Актор 1
2	Актор 2
3	Актор 3
N	Актор N

Ақпараттық жүйенің қолданбалы
қамтамасыз етуін құруға жұмыстардың
еңбек сыйымдылығы мен құны
есептемесіне
4-қосымша

Пайдаланудың бірегей нұсқаларының тізбесі

№	Пайдалану нұсқасының атауы
1.
2.
3.
4.
…
N.

Ақпараттық жүйенің қолданбалы
қамтамасыз етуін құруға жұмыстардың
еңбек сыйымдылығы мен құны
есептемесіне
5-қосымша

Арналуы саласындағы объектілер типінің тізбесі

№	Актор	Пайдалану нұсқасы	Арналуы саласының объектілер типі
1
2
3
…
N

Ақпараттық жүйенің қолданбалы
қамтамасыз етуін құруға жұмыстардың
еңбек сыйымдылығы мен құны
есептемесіне
6-қосымша

Объектілер типі ерекшеліктерінің саны

№	Акторлар	Пайдалану нұсқалары	Арналуы саласы объектілер типі	Сілтеме емес болып табылмайтын (атрибуттар) ерекшеліктерінің саны

Ақпараттық жүйенің қолданбалы
қамтамасыз етуін құруға жұмыстардың
еңбек сыйымдылығы мен құны
есептемесіне
7-қосымша

Объектілер типі арасындағы өзара іс-қимылы

	Тип (1)	Тип (2)	Тип (3)	…	Тип (N-1)	Тип (N)
Тип (1)	Х	Х	Х	Х	Х	Х
Тип (2)	Х	Х	Х	Х	Х	Х
Тип (3)	Х	Х	Х	Х	Х	Х
…	Х	Х	Х	Х	Х	Х
Тип (N-1)	Х	Х	Х	Х	Х	Х
Тип (N)	Х	Х	Х	Х	Х	Х

Х:
- 0, егер объектілер типінің жолдары кесте бағаны объектілер типімен өзара іс-қимылы болмаса;
- 1, егер объектілер типінің жолдары кесте бағаны объектілер типімен өзара іс-қимылы болса.

Ақпараттық жүйенің қолданбалы
қамтамасыз етуін құруға жұмыстардың
еңбек сыйымдылығы мен құны
есептемесіне
8-қосымша

Функционалды өлшемі

	Пайдалану нұсқаларының саны	Объектілер типінің саны	Объектілер типі қасиеттерінің саны	Объектілер типі арасындағы өзара іс-әрекеттер саны	Торабы дер саны
SIZE	С	E	T	I	N

Ақпараттық жүйенің қолданбалы
қамтамасыз етуін құруға жұмыстардың
еңбек сыйымдылығы мен құны
есептемесіне
9-қосымша

Әзірлеу мерзімінің еңбек сыйымдылығына тәуелділігі

№	ҚБҚ әзірлеу мерзімі	Еңбек сыйымдылығы (адам-ай)
1.	1 ай	5 – 30
2.	2 ай	10 – 80
3.	3 ай	17 – 140
4.	4 ай	26 – 210
5.	5 ай	37 – 280
6.	6 ай	50 – 340
7.	7 ай	65 – 400
8.	8 ай	80 – 450
9.	9 ай	100 – 500
10.	10 ай	120 – 550
11.	11 ай	140 – 610
12.	12 ай	160 – 670
13.	13 ай	180 – 720
14.	14 ай	200 – 770
15.	15 ай	230 – 820
16.	16 ай	260 – 870
17.	17 ай	290 – 930
18.	18 ай	330 – 990
19.	19 ай	370 – 1040
20.	20 ай	420 – 1090
21.	21 ай	470 – 1150
22.	22 ай	530 – 1200
23.	23 ай	600 – 1250
24.	24 ай	670 – 1300
25.	25 ай	750 – 1350
26.	26 ай	830 – 1400
27.	27 ай	900 – 1450
28.	28 ай	970 – 1500
29.	29 ай	1150 – 1550
30.	30 ай	1230 – 1600
31.	31 ай	1310 – 1660
32.	32 ай	1390 – 1720
33.	33 ай	1470 – 1780
34.	34 ай	1520 – 1840
35.	35 ай	1570 – 1900
36.	36 ай	1620 – 1960
37.	37 ай	1680 – 2020
38.	Әр кейінгі ай үшін	40 адам-ай қосылады.

Ақпараттық жүйенің қолданбалы
қамтамасыз етуін құруға жұмыстардың
еңбек сыйымдылығы мен құны
есептемесіне
10-қосымша

Әзірлеушінің шығындары нормативтік коэффициенттерінің мәні

№	Көрсеткіш атауы	Белгіленуі	Норматив
1	Қосымша үстеме шығындар (жалға алу, іссапарлар, кеңсе тауарлары, демалыс шығындары және т.б.)	ПНР	71,5 %
2	Кезең шығындары (әкімшілік басқару персонал және маркетинг шығындары)	ПРП	48 %
3	Рентабельдік	ПР	25 %
4	Еңбек сыйымдылығының икемділік коэффициенті	L	0,75
5	ҚБҚ сүйемелдеу еңбек сыйымдылығының коэффициенті	N	15%
4	Еңбек сыйымдылығының икемділік коэффициенті	ПНР	0,75
5	ҚБҚ сүйемелдеу еңбек сыйымдылығының коэффициенті	ПРП	15%

Ақпараттық жүйелерді құруға,
дамытуға және сүйемелдеуге
жұмсалатын шығындар
нормативтеріне
2-қосымша

Функционалды бірліктері кесіндісіндегі үдерістер бойынша еңбек
сыйымдылығының нормативтері

№	Үдеріс атауы	Функционалдық өлшем бірлігі
		пайдаланылатын варианты	объект типі	объект типі ерекшеліктері	объектілер арасындағы өзара іс-әрекет ерекшеліктері	торабы типі
		Еңбек сыйымдылығы, адам.сағат
1	Бизнес модельдеу	32,12	28,33	0,00	14,15	0,00
2	Талаптарды басқару	58,03	28,04	0,00	20,32	0,00
3	Жобалау	45,42	61,75	31,35	37,52	24,02
4	Іске асыру	31,57	81,51	50,72	36,11	0,00
5	Тестілеу	88,96	0,00	0,00	0,00	0,00
6	Өрістету	8,69	0,00	0,00	0,00	23,74

Ақпараттық жүйелерді құруға,
дамытуға және сүйемелдеуге
жұмсалатын шығындар
нормативтеріне
3-қосымша

Қолданбалы қамтамасыз етуді әзірлеу және сүйемелдеу еңбек
сыйымдылығының жеке түзету коэффициенттері

Жеке түзету коэффициенттерінің тобы	Жеке түзету коэффициентінің белгіленуі және факторы	Жеке түзету коэффициенті факторының сипаттамасы	Мәні
Ішкі факторлар	АЖ пайдалану режимі К1	Нақты технология немесе бағдарламалық қамтамасыз ету жүйесінде қабылданған өңдеу түріне байланысты анықталады. Мынадай мәндерге ие болады:
		деректері уақыттың бөліну жүйесінде өңдеу	1
		деректерді параллельді өңдеу	1,04
		деректерді тура уақыт жүйесінде өңдеу	1,05
		деректердің біріктірілген өңдеуі	1,07
	АЖ масштабы К2	Масштаб бір уақытта жұмыс істейтін пайдаланушылар санымен анықталауы мүмкін. Мынадай мәндерге ие болады:
		шағын АЖ (ұзаққа созылмайтын өмірлік циклды 10 пайдаланушыға дейін)	0,95
		орташа АЖ (ұзақ өмірілк циклды ірі жүйеге дейін өсу мүмкіндігімен 11-ден 100 пайдаланушыларға дейін)	1
		ірі АЖ (101-ден 1000 дейін ұзақ ӨЦ және мұраға алынған жүйелері бар пайдаланушылар)	1,05
		өте ірі АЖ (1000 астам пайдаланушылар)	1,08
	АЖ тұрақтылығы К3	Оның ішкі эволюциялық аспектілері немесе сүйемелдеу үдерісіндегі тұрақтылығына байланысты анықталады. Мынадай мәндерге ие болады:
		үнемі өзгерістер енгізу	1,1
		дискретті өзгерістер енгізу	1
		ықтималдығы аз өзгерістер енгізу	0,95
	Рұқсат етілмеген қолжетімділіктен қорғау К4	Рұқсат етілмеген қолжетімділікті болдырмау. Мынадай мәндерге ие болады:
		күшті	1,05
		орташа	1
		әлсіз	0,98
	Бағдарламаларды және деректерді қорғау (операциялық жүйе деңгейінде, желілік бағдарламалық қамтамасыз ету деңгейінде, ДҚБЖ деңгейінде) К5	күшті	1,03
		орташа	1
		әлсіз	0,97
	Операцияның бақылау ізі К6	Жүйедегі рұқсат етілмеген өзгерістерді тіркеу мүмкіндігі:
		жоқ	1
		таңдамалы қадағалау	1,08
		толық қадағалау	1,13
	Жұмыс істемеуін болдырмау К7	Жүйенің кейбір уақыт аралығында жұмысқа қабілетті жай-күйін үздіксіз сақтау қасиеті. Мынадай мәндерге ие болады:
		жоғары	1,15
		орташа	1
		төмен	0,92
	Қайта қалпына келуі К8	Бас тартудан кейін жұмысқа қабілеттілігін қалпына келтірудің орташа уақыты. Мынадай мәндерге ие болады:
		жоғары	1,12
		орташа	1
		төмен	0,98
	Өңдеу ұзақтығы (жауап беру уақыты) К9	Жүйенің кіру әсерлеріне тез реакциясы. Мынадай мәндерге ие болады:
		тез	1,21
		орташа	1
		жай	0,92
	АЖ әзірлеудің бастапқы тілі К10	АЖ әзірлеу кезінде қолданылатын бастапқы тіл түріне байланысты анықталады. Мынадай мәндерге ие болады:
		дәстүрлі (Cobol, Fortran және т.б.)	1,08
		процедуралық (C немесе эквивалентті)	1,09
		функционалды (LISP немесе эквивалентті)	1,07
		объектіге бағытталған (C++ немесе эквивалентті)	1
Орта факторлары	Пайдаланушы класы К11	Белгілі бір пайдаланушылар класының шеберлік деңгейіне немесе сипаттамасына байланысты анықталады. Пайдаланушы қарастырылатын жүйеге қатысты сыртқы болып табылатын жүйе бола алады. Мынадай мәндерге ие болады:
		бастаушы	1,12
		орташа	1,07
		маман (эксперт)	1
		кездейсоқ	1,14
		басқа АЖ (БҚ)	1,06
		техникалық құралдар	1,09
	Орталық өңдеу құралына (үдеріссорға) қойылатын талаптар К12	Процессордың тактілік жиілігіне (үдеріссор жылдамдығы) қойылатын талаптарымен анықталады. Мынадай мәндерге ие болады:
		жоғары	0,99
		орташа	1
	Оперативті (негізгі) жадыға қойылатын талаптар К13	АЖ оперативті жадыға қойылатын талаптармен (көлемі, тез әрекет етуі) сәйкестендірілуі тиіс. Мынадай мәндерге ие болады:
		үлкен	1
		кіші	1,04
	Сыртқы жадыға қойылатын талаптар К14	АЖ сыртқы жадыға қойылатын талаптармен (көлемі, тез әрекет етуі) идентификациялануы тиіс. Мынадай мәндерге ие болады:
		үлкен	1
		кіші	1,01
	Жергілікті есептеу желісіне қойылатын талаптар К15	АЖ ЖЕЖ қойылатын талаптармен (өткізу қабілеті, желідегі ақпаратты қорғау) идентификациялануы тиіс. Мынадай мәндерге ие болады:
		жоғары талаптар	1
		орташа талаптар	1,02
	АЖ сыншылдығы К16	Бағалаудың нақты әдістемесін ескере отырып, өнімнің толықтық деңгейіне байланысты анықталады. Мынадай мәндерге ие болады:
		адам өмірі	1,18
		ұлттық қауіпсіздік	1,16
		әлеуметтік берекетсіздік және үрей	1,13
		ұйымдастырушылық қауіпсіздік	1
	Дайындығы К17	Қолда бар ҚБҚ түріне байланысты анықталады. Мынадай мәндерге ие болады:
		дайын күйде болуы (альтернативті өнімдер бар)	0,99
		жалпыға қолжетімді (танымал әдістеме)	1
		тапсырыс берілген (тапсырыс берушінің айрықша әдістемесі)	1,11
		патенттелген (әзірлеуші әдістемесі)	1,09
Деректер факторлары	Деректерді беру К18	Деректер элементтеріне, түріне және құрылымына байланысты анықталады. Мынадай мәндерге ие болады:
		реляциялық	1
		индекстелетін (иерархиялық)	1
		желілік	1,08
		объектілік	1,09
		форматталған файл	0,95