Об утверждении Правил государственного ведения мониторинга и оценки мелиоративного состояния орошаемых земель в Республике Казахстан и информационного банка данных о мелиоративном состоянии земель сельскохозяйственного назначения

Приказ Заместителя Премьер-Министра Республики Казахстан - Министра сельского хозяйства Республики Казахстан от 25 июля 2016 года № 330. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 9 сентября 2016 года № 14227.

      В соответствии с подпунктом 21-1) пункта 1 статьи 6 Закона Республики Казахстан от 8 июля 2005 года "О государственном регулировании развития агропромышленного комплекса и сельских территорий", ПРИКАЗЫВАЮ:

      1. Утвердить прилагаемые Правила государственного ведения мониторинга и оценки мелиоративного состояния орошаемых земель в Республике Казахстан и информационного банка данных о мелиоративном состоянии земель сельскохозяйственного назначения.

      2. Комитету по водным ресурсам Министерства сельского хозяйства Республики Казахстан обеспечить:

      1) государственную регистрацию настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан;

      2) в течение десяти календарных дней после государственной регистрации настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан направление его копии на официальное опубликование в периодические печатные издания и в информационно-правовую систему "Әділет", а также в течение десяти рабочих дней в Республиканское государственное предприятие на праве хозяйственного ведения "Республиканский центр правовой информации" для размещения в Эталонном контрольном банке нормативных правовых актов Республики Казахстан;

      3) размещение настоящего приказа на интернет-ресурсе Министерства сельского хозяйства Республики Казахстан и на интранет-портале государственных органов.

      3. Контроль за исполнением настоящего приказа возложить на курирующего вице-министра сельского хозяйства Республики Казахстан.

      4. Настоящий приказ вводится в действие по истечении десяти календарных дней со дня его первого официального опубликования.

Заместитель Премьер-Министра


Республики Казахстан -


Министр сельского хозяйства


Республики Казахстан

А. Мырзахметов

      "СОГЛАСОВАН"

      Министр информации и коммуникаций

      Республики Казахстан

      ______________ Д. Абаев

      от "____" ___________ 2016 года

      "СОГЛАСОВАН"

      И.о. Министра информации и коммуникаций

      Республики Казахстан

      ______________ С. Сарсенов

      от "____" ___________ 2016 года

      "СОГЛАСОВАН"

      Министр национальной экономики

      Республики Казахстан

      ______________ К. Бишимбаев

      от "____" __________ 2016 года

      "СОГЛАСОВАН"

      И.о. Министра национальной экономики

      Республики Казахстан

      ______________ М. Кусаинов

      от "____" __________ 2016 года



  Утверждены
приказом Заместителя Премьер-Министра
Республики Казахстан-
Министра сельского хозяйства
Республики Казахстан
от 25 июля 2016 года № 330

Правила государственного ведения мониторинга и оценки
мелиоративного состояния орошаемых земель в Республике
Казахстан и информационного банка данных о мелиоративном
состоянии земель сельскохозяйственного назначения
Раздел 1. Правила государственного ведения мониторинга и оценки
мелиоративного состояния орошаемых земель в Республике Казахстан
Глава 1. Общие положения

      1. Настоящие Правила государственного ведения мониторинга и оценки мелиоративного состояния орошаемых земель в Республике Казахстан и информационного банка данных о мелиоративном состоянии земель сельскохозяйственного назначения (далее – Правила) разработаны в соответствии с подпунктом 21-1) пункта 1 статьи 6 Закона Республики Казахстан от 8 июля 2005 года "О государственном регулировании развития агропромышленного комплекса и сельских территорий" и определяют основные цели и задачи государственного ведения мониторинга и оценки мелиоративного состояния орошаемых земель и информационного банка данных о мелиоративном состоянии земель сельскохозяйственного назначения, показатели и критерии его оценки, состав и объемы работ, выполняемых специализированными государственными учреждениями.

      2. Государственное ведение мониторинга орошаемых земель представляет собой систему стационарных наблюдений за мелиоративным состоянием орошаемых земель, проводимых в целях своевременного выявления происходящих на них изменений, оценки и выработки рекомендаций по улучшению и рациональному использованию орошаемых земель.

      3. Объектом мониторинга являются орошаемые земли, природные и хозяйственные факторы, определяющие мелиоративное состояние и регулируемые с помощью комплекса мелиоративных мероприятий, а также территории в зоне влияния орошаемого земледелия.

      4. Государственное ведение мониторинга и оценки мелиоративного состояния орошаемых земель в Республике Казахстан является составной частью мониторинга земель.

Глава 2. Порядок государственного ведения мониторинга и
оценки мелиоративного состояния орошаемых земель
в Республике Казахстан

      5. Содержание государственного ведения мониторинга составляют:

      1) агромелиоративные обследования орошаемых земель;

      2) гидрогеологические наблюдения за уровенно-солевым режимом грунтовых вод;

      3) почвенно-мелиоративные работы;

      4) гидрологические наблюдения за оросительными водами и стоком коллекторно-дренажных вод;

      5) наблюдения за инженерно-геологическими процессами;

      6) лабораторные исследования поверхностных, коллекторно-дренажных, грунтовых вод и почв.

      6. Государственное ведение мониторинга проводится с учетом особенностей орошаемых земель, которые подразделяются на соответствующие категории в зависимости от сложности гидрогеолого-мелиоративных условий:

      Iа - земли с хорошей естественной дренированностью, грунтовые воды имеют установившийся (компенсированный в годовом цикле) уровенный режим, почвы незасоленные и несолонцеватые;

      Iб - земли со слабой естественной дренированностью, в границах которых уровень грунтовых вод залегает на глубине более 10 метров и имеет тенденцию к дальнейшему подъему;

      Iв - земли со слабой естественной дренированностью, в границах которых уровень грунтовых вод залегает на глубинах от 3 до 10 метров, суммарная площадь контуров с засоленными почвами составляет меньше 10 % от общей площади орошаемых угодий;

      II - орошаемые земли со слабой естественной дренированностью, на которых суммарная площадь контуров с близким залеганием грунтовых вод или с засоленными или солонцеватыми почвами превышает 10 % от общей площади, без дренажа;

      III - орошаемые земли, включая рисовые севообороты в границах которых имеются площади с засоленными, солонцеватыми или переувлажненными почвами;

      IIIа - орошаемые земли с горизонтальным дренажем;

      IIIб - орошаемые земли с вертикальным дренажем;

      IV - неорошаемые земли хозяйств, расположенных внутри контуров орошаемого массива, включая застроенные территории.

      7. Показателями мелиоративного состояния орошаемых земель являются:

      1) гидрогеологические условия (уровень, минерализация и химический состав грунтовых вод);

      2) засоленность и степень солонцеватости почвогрунтов;

      3) инженерно-геологические процессы (просадочность, заовраженность, ирригационная эрозия).

      8. Мелиоративное состояние орошаемых земель оценивается в соответствии с принятыми категориями: хорошее, удовлетворительное и неудовлетворительное.

      9. Государственное ведение мониторинга и оценки мелиоративного состояния орошаемых земель осуществляется специализированными государственными учреждениями в соответствии с настоящими Правилами.

      10. Результаты государственного ведения мониторинга и оценки мелиоративного состояния орошаемых земель оформляются в виде отчетов, таблиц, карт и картограмм.

      11. Информация о мелиоративном состоянии орошаемых земель, получаемая при государственном ведении мониторинга орошаемых земель, ежегодно в первом квартале текущего года направляется специализированными государственными учреждениями государственным органам Республики Казахстан, местным исполнительным органам (акиматам) областей и районов, эксплуатирующим водохозяйственным организациям и землепользователям при планировании агромелиоративных и водохозяйственных мероприятий на орошаемых землях для их р.

      12. Целью государственного ведения мониторинга орошаемых земель является оценка и прогноз мелиоративного состояния орошаемых земель, выявление причин ухудшения, а также происходящих изменений на территориях в зоне непосредственного влияния орошения.

      13. Задачами мониторинга и оценки являются:

      1) наблюдение за гидрогеологическими, инженерно-геологическими и почвенными процессами в совокупности с анализом водохозяйственных условий и техническим состоянием гидромелиоративных систем;

      2) оценка мелиоративного состояния орошаемых земель в зоне влияния орошения, выявление причин и тенденцией этих изменений;

      3) прогноз развития гидрогеологических, инженерно-геологических и почвенных процессов и экологических последствий воздействия на орошаемых землях и в зоне влияния орошения;

      4) разработка рекомендаций и предложений по улучшению мелиоративного состояния орошаемых земель;

      5) обеспечение информацией о мелиоративном состоянии земель и необходимых мероприятиях местных исполнительных органов (акиматов) областей и районов, эксплуатирующие водохозяйственные организации и землепользователей на орошаемых землях.

      14. Состав и объемы работ зависят от сложности гидрогеолого-мелиоративных условий и выделенными категориями орошаемых земель.

      15. При выполнении указанных работ проводится предварительная подготовка, которая включает: сбор данных о природных и хозяйственных условиях, ознакомление с проектами соответствующих оросительных систем и отчетами об их эксплуатации, сбор климатических и гидрогеологических данных, материалов характеризующих рельеф, геоморфологию, геологическое строение, почвенные, гидрогеологические и инженерно-геологические условия, дешифрирование аэроснимков и космических снимков.

Глава 3. Условия и факторы, влияющие на мелиоративное
состояние земель

      16. Мелиоративное состояние орошаемых земель определяет состояние системы: почвы - почвогрунты зоны аэрации - подземные воды, сформировавшиеся в результате развития почвенных, гидрогеологических и инженерно-геологических процессов под воздействием различных мелиоративных мероприятий и характеризующих степень пригодности земель для производства сельскохозяйственной продукции.

      17. В состав природных факторов входят: климатические, гидрогеологические, геологические, геоморфологические, почвенные, гидрологические и инженерно-геологические условия орошаемых территорий.

      18. В состав хозяйственных факторов входят: способ и техника полива, суммарная и удельная водоподача, агротехника, качество оросительной воды, тип и параметры дренажа, объем и качество дренажного стока, состав сельскохозяйственных культур, коэффициент земельного использования и коэффициент полезного действия оросительных систем, планировка поверхности орошаемых земель.

Глава 4. Агромелиоративное обследование орошаемых земель
Параграф 1. Цели и задачи агромелиоративного
обследования орошаемых земель

      19. Агромелиоративное обследование проводится с целью выделения и уточнения контуров почвенного покрова с видимыми проявлениями засоленности, солонцеватости, предварительной оценки технического состояния оросительной и коллекторно-дренажной сети, обследования состояния посевов сельскохозяйственных культур и оценки развития инженерно-геологических процессов.

      20. Агромелиоративному обследованию подлежат все орошаемые земли независимо от формы собственности производственной деятельности хозяйствующих субъектов.

      21. Агромелиоративное обследование орошаемых земель осуществляется путем проведения рекогносцировочных маршрутов в зависимости от их категории один – два раза в год, в середине и конце вегетации, проводится совместно со специалистами соответствующих хозяйствующих субъектов.

Параграф 2. Состав и объемы агромелиоративного обследования
орошаемых земель

      22. Состав и объемы работ по агромелиоративному обследованию зависят от сложности гидрогеолого-мелиоративных и почвенно-мелиоративных условий, сложившихся на орошаемых землях, а также от технического состояния инженерных сооружений на оросительных системах.

      Состав и годовые объемы работ агромелиоративного обследования орошаемых земель на 1000 гектар приведены в приложении 1 к настоящим Правилам.

      23. Обследование орошаемых земель категорий Iа, Iб и Iв, характеризующихся наличием естественной дренированности и относительно удовлетворительными гидрогеолого-мелиоративными и почвенно- мелиоративными условиями, проводится ежегодно в середине вегетационного периода.

      Обследование орошаемых земель II, IIIa и IIIб категорий, характеризующихся наличием слабой естественной дренированности, с горизонтальным и вертикальным дренажом, включая рисовые севообороты, проводится дважды в год: в середине и в конце вегетационного периода.

Параграф 3. Организация выполнения агромелиоративного
обследования орошаемых земель

      24. Агромелиоративное обследование состояния орошаемых земель выполняется путем проведения рекогносцировочных маршрутов на основе предварительно составленной схематической карты фактического материала.

      При составлении схематической карты фактического материала используются топографические карты, планы внутрихозяйственного землеустройства и схемы ирригационной сети с учетом результатов проведенного анализа первичных материалов.

      По окончании составления схематической карты фактического материала наносят сеть наземных маршрутов оптимального передвижения по объектам. Наземные маршруты прокладываются с учетом охвата территорий, смежных с орошаемыми землями и находящимися в зоне влияния оросительных мелиораций и техногенной нагрузки.

      25. При агромелиоративном обследовании проводится техническое обследование оросительных систем при котором визуально или с помощью геодезических инструментов устанавливаются: высотное положение и геометрические размеры сооружений, продольный и поперечные профили каналов, степень заиления и зарастания открытых каналов и коллекторно-дренажных систем, величина потерь воды и фильтрации из каналов, наличие и развитие просадок на гребне, бермах или откосах сооружений и другие явления.

      На каналах в земляном русле, грунтовых плотинах и в основаниях гидротехнических сооружений фиксируются места открытых выходов фильтрационных вод, суффозионных выносов грунта, заболачивания территории примыкающей к оросительным системам и гидротехническим сооружениям.

      Результаты обследования оформляются актом технического состояния гидромелиоративной системы, в котором указываются обнаруженные дефекты и повреждения, их количественная оценка.

      26. Обследование состояние почвенного покрова осуществляется путем проведения рекогносцировочных маршрутов на основе карт и включает выделение или уточнение ранее выделенных контуров площадей с видимыми проявлениями засоленности, солонцеватости, комплексности почвенного покрова.

      27. При агромелиоративном обследовании проводится обследование состояния посевов сельскохозяйственных культур: фазы развития, визуальную оценку состояния, оценку засоренности, высоту растений, степень повреждения растений болезнями, неблагоприятными метеорологическими явлениями, в связи с грунтовыми водами и засоленностью или заболоченностью земель.

      28. При агромелиоративном обследовании орошаемых земель, расположенных в предгорной зоне и межгорных впадинах с заметными уклонами рельефа, устанавливается развитие инженерно-геологических процессов: просадочность, линейная (заовраженность) и ирригационная эрозия.

      29. При проведении агромелиоративного обследования осуществляется сбор и анализ информации о соблюдении системы севооборотов, режимах орошения, о внесении удобрений, использовании средств защиты растений, о использовании, техническом состоянии и режиме работы скважин вертикального дренажа, сведений о работе дождевальных машин и систем капельного орошения и другие.

Параграф 4. Приборы и оборудование для проведения
агромелиоративного обследования орошаемых земель

      30. При проведении полевых работ агромелиоративного обследования используются современные приборы, оборудование и инструменты.

      31. Нивелир используется для определения естественных уклонов поверхности, контроля качества выполненных текущих и капитальных планировок орошаемых земель, высотной привязки скважин, а также для съемки продольных поперечников оросительных каналов и коллекторов.

      32. Теодолит применяется при производстве тахеометрических и теодолитных съемок, не требующих высокой точности на участках визуально выявленных разновидностях водной эрозии в предгорных зонах, где имеются большие уклоны.

      33. Дистанционный лазерный измеритель применяется для более точного и быстрого измерения расстояний в труднодоступных местах, а также выполнения расчета площадей. Точность современных приборов ± 1,5 миллиметра, диапазон измерений 0,05 метра, дальность измерений до 200 метров.

      34. GPS (Global Positioning System) – навигационная система, принимающая сигнал от спутников, находящихся на орбитах. GPS приемник обеспечивает информацией о широте и долготе и высотном положении объектов и используется для привязки объектов в полевых условиях.

      35. Бинокль применяется для ориентирования в труднопроходимых местах в полевых условиях и для наблюдения удаленных предметов в стереоскопическом изображении. Состоит из двух параллельно расположенных соединенных вместе зрительных труб. В настоящее время используются четырехлинзовые объективы с 25-кратным увеличением.

      36. Трехмерный лазерный сканер при помощи лазерного дальномера позволяет вычислять расстояние до объекта и измеряет вертикальныe и горизонтальные углы, получая трехмерные координаты объекта. Рабочий диапазон измерения расстояний 0,5 – 50 метров.

Параграф 5. Камеральная обработка материалов агромелиоративного обследования

      37. По результатам камеральной обработки материалов агромелиоративного обследования составляется детальная карта фактического материала, на которой отражается:

      1) пункты и точки всех полевых наблюдений и опробования на орошаемых землях, состояние оросительной и коллекторно-дренажной сети;

      2) фактическое размещение и состав сельскохозяйственных культур в разрезе орошаемых земель хозяйствующих субъектов;

      3) участки выявленные при обследовании неблагоприятных почвенных, гидрогеологических, инженерно-геологических и других процессов и явлений.

      38. Совместно с работниками хозяйствующих субъектов, оформляются акты обследования орошаемых земель, структуры посевов, технического состояния гидромелиоративных систем.

Глава 5. Гидрогеологические наблюдения за уровенно-солевым
режимом грунтовых вод
Параграф 1. Наблюдательные скважины, виды, функции

      39. Сеть наблюдательных скважин по предназначению подразделяется на опорную, внутрихозяйственную и временную.

      40. Опорная сеть наблюдательных скважин служит для изучения гидрогеологических условий и уровенно-солевого режима грунтовых вод непосредственно на орошаемых землях и прилегающих территориях.

      41. Внутрихозяйственная сеть наблюдательных скважин предназначена для получения детальной площадной характеристики положения уровня и химического состава грунтовых вод в пределах севооборотных массивов и полей.

      42. Временная сеть наблюдательных скважин оборудуется на орошаемых площадях для получения дополнительной информации об уровенно-солевом режиме грунтовых вод в зоне влияния оросительных и дренажных каналов, коллекторов, скважин вертикального дренажа.

Параграф 2. Требования к размещению наблюдательных скважин

      43. Опорная сеть наблюдательных скважин предназначена для изучения уровенно-солевого режима и баланса грунтовых вод и прилегающих территорий, установление влияния каналов и коллекторно-дренажной сети, уточнения состава мероприятий по регулированию режима подземных вод.

      Опорная сеть наблюдательных скважин на орошаемых землях размещается по материалам изученности и районирования геологических, гидрогеологических, почвенных и ирригационно-хозяйственных условий в виде равномерно распределенных точек по площади, а также по створам.

      Створы опорных скважин размещают в направлении движения от области питания к области разгрузки, то есть в природных границах потоков подземных вод. В пределах каждой из гидрогеологических областей необходимо расположить несколько опорных скважин, с расстоянием между ними 1-2 километра.

      При размещении скважин по створу, кроме природных границ потоков грунтовых вод следует учитывать и "искусственные границы" - пересекаемые створом водохранилища, крупные оросительные каналы и коллектора, скважины вертикального дренажа.

      При однородных гидрогеологических условиях (однородного типа засоления почвенного покрова, литологического состава и глубины залегания и минерализации грунтовых вод) ограничиваются одной скважиной. Скважина при этом располагается в центральной части массива, равноудаленной от крупных оросительных каналов и коллекторов.

      При неоднородности гидрогеологических условий количество скважин увеличивается из расчета одна скважина на каждую таксономическую единицу и при этом выбираются характерные две-три крупные разновидности.

      При двухслойном строении водоносного комплекса по фациально-литологическому составу и гидрогеологическим свойствам горных пород, скважины оборудуются на верхний и нижний водоносные горизонты,

      Для качественной и количественной оценки перетекания и влияния напорных вод на уровень грунтовых вод скважины оборудуются в виде двух ярусных пьезометров, расположенных один от другого на расстоянии около 1 метра. Одна из них предназначена для наблюдений за грунтовыми водами в покровных отложениях. Фильтр скважины, в зависимости от амплитуды колебаний, устанавливается на 1-3 метра ниже уровня грунтовых вод в период низкого положения. По второй скважине изучается режим напорного водоносного горизонта, которая устанавливается до глубины, на 2-3 метра ниже вскрытой кровли напорных вод.

      На площадях с вертикальным или комбинированным дренажем, необходимо отслеживать за влиянием дренажа на пьезометрический уровень напорных вод и его взаимосвязь с уровнем грунтовых вод.

      44. Внутрихозяйственная сеть наблюдательных скважин размещается на основе анализа гидрогеологических, почвенно-мелиоративных, ирригационно-хозяйственных условий орошаемого массива и границ территорий хозяйствующих субъектов. Для этого используют материалы детальных гидрогеологических и почвенно-мелиоративных съемок.

      Внутрихозяйственную сеть на массивах, с исходным глубоким залеганием грунтовых вод, оборудуют при подъеме уровня грунтовых вод до 4-5 метров от поверхности земли.

      Размещение скважин выполняют на планах землепользования в масштабе не менее 1:10000, на которых показаны севооборотные массивы, оросительная и коллекторно-дренажная сеть.

      Местоположение скважин выбирают с учетом глубины залегания и минерализации грунтовых вод, уклонов подземного потока, мест проявления засоленности, характера почвенного покрова.

      В зависимости от разнородности этих условий, на каждые 400 гектар оборудуют одну скважину. Скважины размещают так, чтобы охарактеризовать положение уровня и минерализацию грунтовых вод на участках влияния оросительных каналов, коллекторов, дрен, на поливных и частично на неполивных землях.

      На полях орошаемых широкозахватными дождевальными установками скважины оборудуют по центру поля.

      Внутрихозяйственная сеть скважин с привлечением опорной сети обеспечивает составление карт глубин залегания и минерализации грунтовых вод в масштабах 1: 10000 – 1: 50000.

      45. Временная наблюдательная сеть скважин оборудуется на орошаемых и неорошаемых площадях, опытных полигонах для решения прикладных научно-производственных задач. Размещение этих скважин, конструкций, сроки наблюдений и обработка материалов производятся в соответствии с программой работ.

      46. Для массивов со сложной мелиоративной обстановкой в режимную сеть включают дополнительные скважины для разовых замеров уровней грунтовых вод и опробования пород зоны аэрации, которые бурятся в процессе проведения агромелиоративного обследования.

      47. Все наблюдательные скважины выносятся на топографическую основу или планы землепользования и производится их плановая и высотная привязка.

Параграф 3. Конструкция и элементы наблюдательной скважины

      48. Наблюдательные скважины обеспечивают:

      1) проведение измерения уровней, температуры и отбор проб подземных вод стандартным оборудованием;

      2) обладание устойчивостью против коррозии и химической суффозии;

      3) применение механических и химических методов восстановления фильтров;

      4) возможность выполнения ремонтно-восстановительных работ.

      49. Параметры скважины определяются назначением, мощностью зоны аэрации и водоносного горизонта, амплитудой колебания грунтовых вод и гидравлической связью с нижележащими водоносными горизонтами.

      50. Для орошаемых площадей при мощности водоносного горизонта до 10 метров, скважина по способу вскрытия с забоем в кровле первого водоупора является совершенной. Если мощность горизонта превышает 10 метров, то оборудуется несовершенная скважина, забой которой находится в водоносном горизонте на 5-8 метров ниже минимального уровня грунтовых вод, наблюдаемого в течение последних 3-5 лет.

      51. Типовая конструкция наблюдательной скважины указана в приложении 2 к настоящим Правилам и состоит из надземной и подземной частей, которые включают защитный чехол с крышкой, оголовок со специальной запирающейся крышкой, бетонное основание, обсадную трубу глухой части фильтра, фильтр, отстойник с пробкой. Для усиления сохранности наблюдательных скважин от повреждения оборудуется защитное ограждение.

      52. Для выполнения измерений уровня грунтовых вод верхняя часть обсадной трубы (оголовок) наблюдательных скважин выводится на поверхность земли, на высоту не более 1 метра, но с учетом их возможного затопления в паводок или занесения снегом зимой.

      53. При оборудовании наблюдательных скважин на заливных поймах и низких террасах обеспечивается герметичностью стыка патрубка и обсадной трубы.

      54. Для предохранения от просачивания поверхностных вод по затрубному пространству кольцевое пространство вокруг всех наблюдательных скважин утрамбовывается бентонитовой глиной на глубину около 1 метра.

      55. Бетонное основание выполняет функции защитного устройства и предотвращает фильтрацию в водоприемную часть скважин поливных, талых вод, атмосферных осадков и других стоков.

      56. Для усиления сохранности наблюдательных скважин оборудуется защитный чехол из металлических труб и защитное ограждение.

      57. Для наблюдательных скважин в качестве обсадных труб используются металлические, асбоцементные, полихлорвиниловые и керамические материалы.

      58. Конструкция и тип фильтра выбирается в зависимости от литологического состава водовмещающих пород. Длина рабочей части фильтра для наблюдательных скважин составляет не менее одного метра. При слабой водообильности пород и необходимости изучения вертикальной зональности длина фильтра увеличивается на вскрытую мощность водоносного горизонта. Длина отстойника составляет не менее одного метра. Диаметр металлических труб для крепления ствола скважин – 76, 89, 108 миллиметра, пластиковых труб – 100 миллиметров.

      59. Для организации наблюдений за режимом грунтовых вод с повышенным содержанием агрессивных химических элементов рекомендуется применять антикоррозийные фильтры из керамических и полиэтиленовых блоков. Антикоррозийные фильтры изготавливаются из перфорированных полиэтиленовых труб, обтянутых пластмассовой сеткой или стекловолокном.

      60. При оборудовании скважин - пьезометров, работающих дном, необходима строгая изоляция подземных от поверхностных вод. В пробуренные ручным буром скважины вдавливают, либо забивают обсадные трубы с внешним диаметром, превышающим диаметр бурения. Для облегчения проходки нижний конец трубы немного заостряют на конус. При оборудовании обязательна отсыпка из крупного песка и мелкого гравия на дно пьезометра.

Параграф 4. Стационарные наблюдения за уровнем грунтовых вод

      61. Стационарные наблюдения за уровнем грунтовых вод проводятся в наблюдательных скважинах на орошаемых землях и прилегающих к ним территориях.

      Состав, объем работ и периодичность замеров уровней грунтовых вод в наблюдательных скважинах на орошаемых землях на 1000 гектар приведены в приложении 3 к настоящим Правилам.

      62. Замеры уровней грунтовых вод производятся в строгом соответствии с методикой их проведения.

      Перед производством замеров уровня грунтовых вод необходимо выполнить проверку измерительных приборов и подготовить рабочее место путем расчистки подходов к скважине, открытия запорного устройства устья скважины и извлечения контрольной бирки.

      Замер уровня грунтовых вод в скважинах осуществляется в соответствии с прилагаемой к прибору инструкцией.

      Замер уровня воды в скважине производится от постоянной марки - фиксированного горизонтального верхнего среза обсадной трубы или оголовка скважины. Измерительный инструмент необходимо прикладывать к одной и той же точке верхнего среза обсадной трубы или оголовка скважины.

      Глубина залегания уровня грунтовых вод в скважине фиксируется: при измерении гидрогеологической рулеткой по хлопку в момент соприкосновения хлопушки о поверхность воды в скважине, а при измерении электроуровнемером - по световой и/или звуковой сигнализации при достижении датчиком уровня воды.

      Вначале отсчитываются сантиметры (с точностью до 1 сантиметра), а затем метры. Процедуру измерения уровня производят в скважине два - три раза. Если разность отсчетов уровня при контрольном измерении составляет менее 0,5 сантиметра, то первое измерение считается правильным. В противном случае считается правильным то измерение, которое повторяется не менее двух раз.

      Результаты измерений уровней заносятся в полевой журнал, в котором глубина залегания уровня грунтовых вод вычисляется с учетом поправок измерительного инструмента и высоты наземной части скважины.

      Наблюдатель, производя измерение, записывает результат на бирке, закрепленной под оголовком наблюдательной скважины.

      63. Наблюдения за температурой грунтовых вод в наблюдательных скважинах выполняются одновременно с измерением уровня воды.

      Температура грунтовых вод определяется с помощью срочного термометра, опускаемого в скважину на тросе или рулетке ниже уровня воды.

      Отсчет по термометру берется сразу после его подъема.

      Погрешность измерения температуры – 0,1 0С.

      Результаты измерений температуры заносятся в полевой журнал наблюдений за уровнем грунтовых вод.

      Одновременно с замером температуры воды в полевой журнал вносятся сведения о погоде в момент замера.

Параграф 5. Стационарные наблюдения за минерализацией и
химическим составом грунтовых вод

      64. Наблюдения за минерализацией и химическим составом грунтовых вод проводятся путем отбора проб воды из наблюдательных скважин.

      Состав, объем и периодичность работ для изучения минерализации и химического состава грунтовых вод на орошаемых землях на 1000 гектар приведены в приложении 4 к настоящим Правилам.

      65. При отборе проб воды из наблюдательных скважин должны соблюдаться требования по консервации и первичной документации.

      Отбор проб из наблюдательных скважин производится после их предварительной прокачки, которая осуществляется механическим способом или ручными насосами. Из скважины откачивается не менее 2-3 объемов столба воды в скважине. Объем и время прокачки рассчитывают с учетом глубины и диаметра скважины, уровня воды и производительности насоса.

      Отбор проб грунтовых вод из скважин производится после откачки и последующего восстановления их уровня с помощью специальных приборов - желонок с нижним клапаном или без него.

      При небольшом столбе воды (до 5 метров), особенно в наблюдательных скважинах диаметром до 100 миллиметров, желонирование лучше производить желонкой типа "стакан", то есть без нижнего клапана, с тем, чтобы не поднимать и захватывать взвесь, обычно присутствующую в забое скважин.

      Для отбора пробы желонка опускается в скважину на глубину не менее 1-2 метров ниже уровня воды. Объем каждой пробы воды составляет не менее 2 литров.

      Пробы воды с сопроводительной ведомостью доставляются в лабораторию для выполнения химических анализов.

      66. Качество грунтовых вод оценивается по степени минерализации и химическому составу.

      Для оценки качества грунтовых вод определяют химический состав по содержанию в них анионов: НСО3, S04, Сl и катионов - Са, Mg, Nа, К, которые выражаются в грамм/дециметр кубический или миллиграмм/эквивалент. Сумма анионов и катионов определяют минерализацию или количество солей в воде. По степени минерализации грунтовые воды классифицируются на пресные (концентрация солей до 1 грамм/дециметр кубический), слабосолоноватые (1-3), сильносолоноватые (3-5), соленые (5-50) и рассолы (>50).

      Химический состав и минерализация воды выражается формулой солевого состава. По этой формуле по преобладающим анионам и катионам определяется химический тип воды. Тип воды устанавливается в начале по содержанию анионов, а затем катионов в убывающем порядке. При содержании компонентов менее 10 % они не участвуют в определении типа воды.

Параграф 6. Приборы и оборудование для проведения гидрогеологических работ

      67. Для проведения гидрогеологических работ используются переносные и стационарные приборы и оборудование.

      68. К переносным средствам измерения относятся гидрогеологическая рулетка с хлопушкой, электроуровнемеры, различающиеся некоторыми особенностями конструктивных элементов и условиями применения:

      1) переносные акустические гидрогеологические рулетки. Основными элементами такой рулетки являются: мерная лента с делениями 1 и 0,5 сантиметра, длиной около 20 метров; хлопушка, расположенная в начале мерной ленты; корпус рулетки с ручкой и складной рукояткой для сматывания ленты. Погрешность наблюдения за уровнем воды составляет 1 сантиметр, максимальная глубина измерений 20 метров;

      2) переносные электрические уровнемеры со звуковым и световым сигналом. Диапазон измеряемых глубин от 0 до 50 метров. Предел допускаемой основной погрешности уровнемера около 3 сантиметров. В качестве датчика служит электрод диаметром 20 миллиметров, что позволяет осуществлять замеры практически во всех наблюдательных скважинах.

      69. К стационарным средствам измерения относятся различные уровнемеры дискретного действия для непрерывной регистрации изменений уровня грунтовых вод во времени.

      Для автоматического измерения и непрерывной регистрации в течение длительного времени уровня и температуры грунтовых вод в наблюдательных скважинах используются уровнемеры – дайверы.

      Принцип работы - погружаемые датчики уровня работают на основе измерения гидростатического давления образуемого столбом жидкости расположенной над устройством. Пьезорезистивный сенсор давления погружается ниже уровня и выходной сигнал коррелирует с уровнем; полученные значения гидростатического давления измеряются в метрах водяного столба.

      Стационарные уровнемеры - дайверы, размещенные в наблюдательных скважинах на кабеле прямого считывания системы телеметрии, обеспечивают экономичный и эффективный способ мгновенного доступа к данным измерений на значительном расстоянии от объекта наблюдений.

      70. Для отбора проб воды необходимого объема из наблюдательных скважин или пьезометров предназначен гидрогеологический пробоотборник - желонка, изготовленная из нержавеющей стали или полихлорвиниловых антикоррозийных материалов, с нижним обратным клапаном или без него.

Параграф 7. Требования к системе наблюдений, обработке и
предоставления информации

      71. Записи в полевой журнал выполняются простым карандашом, причем ошибочные или неправильные записи зачеркиваются и сверху надписываются исправленные. Каждая запись в полевом журнале скрепляется подписью наблюдателя.

      72. Запись наблюдений производится на месте измерений в полевые журналы.

      73. Для контроля производства измерений в скважины устанавливается бирка. Наблюдатель, производя измерение, записывает результат в полевой журнал и на бирке, оставляемой в скважине. Запись на бирке производится простым карандашом.

Параграф 8. Содержание и ремонт наблюдательных скважин

      74. Плановый межремонтный период наблюдательной скважины назначают, исходя из запланированного числа планово-предупредительных ремонтов, с учетом средней продолжительности каждого вида ремонта.

      75. Межремонтный период - это промежуток времени между двумя плановыми ремонтами. Межремонтный период определяет время работы между двумя последовательно проведенными ремонтами элементов конструкций наблюдательных скважин.

      76. Текущий ремонт наблюдательных скважин предусматривает проведение работ по систематическому и своевременному предохранению элементов конструкций от преждевременного износа путем осуществления профилактических мероприятий и устранения мелких повреждений и неисправностей.

      77. К текущему ремонту наблюдательных скважин относятся покраска металлических элементов надземных конструкций наблюдательных скважин, ремонт и замена замков и крышек, восстановление надписей нумерации наблюдательных точек, чистка фильтровых колонн от ила и песка.

      78. Работы по текущему ремонту наблюдательных скважин подразделяются на:

      1) профилактические работы, заранее планируемые;

      2) дополнительные работы, выявленные в процессе эксплуатации (непредвиденные работы, аварийный ремонт).

      79. Текущий ремонт наблюдательных скважин производится регулярно в течение года по графикам, составленным на основании осмотров и заявок работников линейной гидрогеолого-мелиоративной службы, ответственных за эксплуатацию сооружений и оборудования.

      80. Плановый межремонтный период при проведении текущего ремонта наблюдательных скважин составляет один год. Дополнительные непредвиденные работы, выявленные в процессе эксплуатации, выполняются в течение текущего планового межремонтного периода.

      81. Капитальный ремонт наблюдательных скважин представляет собой комплекс технических мероприятий, направленных на восстановление или замену изношенных элементов конструкций.

      82. Капитальный ремонт наблюдательных скважин включает в себя полную замену защитного чехла с крышкой, оголовка, крышки скважины с замком, защитного ограждения, бетонных оснований, ствола скважины, фильтровой части, восстановление, в том числе перебурку скважин.

      83. Капитальный ремонт наблюдательных скважин бывает комплексным или выборочным. Комплексный предусматривает ремонт наблюдательных скважин в целом, а выборочный – ремонт отдельных элементов конструкций.

      84. При комплексном капитальном ремонте наблюдательных скважин межремонтный период составляет 14 лет.

      85. При выборочном капитальном ремонте наблюдательных скважин межремонтный период устанавливается в соответствии со сроками службы элементов конструкций наблюдательных скважин, который составляет 7 лет.

Параграф 9. Документация при выполнении
ремонтно-восстановительных работ

      86. Проверка работоспособности и технического состояния наблюдательных скважин проводится 1 раз в год по завершении поливного периода.

      Проверяется техническое состояние наблюдательных скважин, производятся контрольные замеры уровня воды, глубины до дна скважины.

      Для этого делается контрольный промер глубины дна отстойника фильтра, который сопоставляется с результатами аналогичного промера, выполненного сразу после установки фильтра в скважине.

      По разнице в глубине дна определяется наличие и степень засорения отстойника и фильтра песком и илом. Результаты замеров заносятся в полевой журнал.

      Если контрольный промер дна скважины покажет наличие засоренности, производится его чистка путем кратковременной откачки воды с помощью желонки.

      87. По результатам инструментальной проверки работоспособности и визуального обследования технического состояния наблюдательных скважин составляются дефектные акты.

      88. Объемы и виды текущего и капитального ремонта в наблюдательных скважинах выполняются в соответствии с дефектными актами, содержащими информацию по ранее проведенным ремонтным работам за весь период с момента ввода в эксплуатацию, на основании которых составляются акты выполненных работ.

Параграф 10. Охрана труда и техника безопасности
при производстве буровых работ

      89. К бурению допускается только полностью пригодная буровая установка с сопутствующим буровым оборудованием и освещением.

      90. Каждый работник буровой бригады выполняет работу, по которой он прошел обучение. Выполнение других работ без соответствующего обучения и инструктажа, по технике безопасности запрещается.

      91. Ежемесячно, перед началом работ, буровой мастер проверяет исправность бурового оборудования и инструмента, состояние рабочего места, исправность защитных и вспомогательных приспособлений и устройств.

      92. На буровой вывешивается инструкция, предупредительные надписи и знаки по технике безопасности; буровые станки оборудуются заземлением.

      93. При внедрении новых технологических процессов и методов труда, применении новых видов оборудования, инструментов и механизмов, работники проходят дополнительный инструктаж по технике безопасности.

      94. Повторный инструктаж по технике безопасности всех работников производится не реже одного раза в год.

      Повторный инструктаж регистрируется в специальной книге, которая хранится у ответственного по технике безопасности.

      95. Все работники обеспечиваются и пользуются индивидуальными средствами защиты, предусмотренными требованиями охраны труда и техники безопасности.

Глава 6. Почвенно-мелиоративные работы
Параграф 1. Почвенно-солевая съемка

      96. При проведении почвенно-солевой съемки устанавливается степень и тип химизма засоления орошаемых почв, пространственное распространение засоленных земель, а также выявляются причины развития процессов соленакопления, взаимосвязь засоления почв с водохозяйственными условиями и режимом грунтовых вод.

      97. Состав и объем работ при почвенно-солевой съемке орошаемых земель на 1000 гектар приведены в приложении 5 к настоящим Правилам.

      98. Масштаб и периодичность почвенно-солевой съемки зависят от сложности природных и ирригационно-хозяйственных условий, степени засоления почв и грунтов зоны аэрации.

      99. Почвенно-солевая съемка на орошаемых землях проводится не реже, чем раз в 5 лет и включает в себя три периода - подготовительный, полевой и камеральный.

      100. В подготовительный период производится выбор первоочередных массивов и определение сроков и объемов проведения солевых съемок. Собирается и анализируется фондовый материал, подбирается топографическая основа. При проведении съемки наиболее целесообразно использовать материалы аэрофотосъемки (фотосхемы и контактные отпечатки), со сроком давности не более 2-х лет. Для проведения солевой съемки используются также топографические карты, планы землепользований, материалы топографической съемки. Масштаб топоосновы соответствует масштабу солевой съемки или превосходит ее не более чем на одну градацию. Топооснова обеспечивается географическими координатами.

      101. В полевой период проводится рекогносцировочное обследование объекта. В процессе рекогносцировочного обследования производится выделение наиболее крупных контуров засоленных земель, определение границ почвенных типов и подтипов. По материалам рекогносцировки определяется количество и густота заложения почвенных выработок.

      102. Густота выработок на 1 квадратный километр составляет для масштаба 1: 10000 не менее 7, для масштабов 1:5000 и 1:2000 соответственно 15 и 35. Но в отдельных случаях, при однородном почвенном покрове и наличии кондиционных фондовых материалов и высококачественной топографической основы, применении современных технических средств, допускается уменьшение числа выработок, если это не повлияет на качество работ. Каждый выделенный контур на карте засоленности характеризуется выработкой, но в случае большого количества однотипных мелких контуров, допускается их выборочная характеристика с экстраполяцией полученных результатов на другие контуры. Точность нанесения место расположения почвенных выработок на топографической основе составляет не менее 1 миллиметра.

      Сноска. Пункт 102 - в редакции приказа Министра сельского хозяйства РК от 21.01.2021 № 18 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

      103. По степени сложности почвенный покров подразделяется на три категории:

      1 категория – районы с однородным почвенным покровом, почвенные комплексы занимают менее 15 % площади. Площадь засоленных и заболоченных земель составляет менее 5 % площади;

      2 категория – районы с неоднородными почвообразующими породами, почвенные комплексы занимают менее 30 % площади. Площадь засоленных и заболоченных участков составляет менее 20 %;

      3 категория – районы с развитием более 30 % площадей, поймы, дельты, рисовые севообороты. Засоленные участки занимают более 20 %.

      104. Масштаб почвенно-солевой съемки зависит от их целевого назначения, размеров обследуемых площадей, степени неоднородности и комплексности почвенного покрова. Для районов развития засоленных почв солевые съемки выполняются в масштабе 1:10000. Почвенно-солевые съемки более крупного масштаба (1:5000 – 1:2000) выполняются на ключевых участках, стационарах, при оценке эффективности и проектировании мелиоративных мероприятий.

      105. Количество выработок и анализов водных вытяжек зависит от масштаба съемки и сложности почвенного покрова. Количество почвенных выработок при почвенно-солевой съемке на 1 квадратный километр приведено в приложении 6 к настоящим Правилам.

      106. Отбор образцов на водную вытяжку при бурении ручных скважин для почвенно-солевой съемки в масштабе 1:10000 производится с глубин: 0-30, 30-70, 70-100 сантиметров, а на стационарных площадках с глубин: 0-30, 30-70, 70-100, 100-150, 150-200 сантиметров. Образцы почв на химические анализы из почвенных разрезов отбираются по генетическим горизонтам сплошной колонкой по всей толще. Если мощность горизонта превышает 50 сантиметров, то из горизонта отбираются два образца.

      Сноска. Пункт 106 - в редакции приказа Министра сельского хозяйства РК от 21.01.2021 № 18 (вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования).

      107. Для характеристики физических свойств почв на исследуемой территории, кроме скважин ручного бурения закладываются почвенные разрезы глубиной до 2-х метров. Количество почвенных разрезов при почвенно-солевой съемке на 1 квадратный километр приведено в приложении 7 к настоящим Правилам.

      108. Описание и документирование почвенных выработок при почвенно-солевой съемке производят в специальных журналах. По результатам полевых работ при камеральной обработке материалов составляются полевые почвенные карты и карты засоленности, которые корректируются после выполнения химических анализов.

      109. На образцы почв, отобранные при полевых работах, составляется ведомость, где указываются номера выработок, глубины взятия образцов, виды и количество химических анализов. Образцы отправляются в химическую лабораторию.

Параграф 2. Почвенно-мелиоративные исследования
на стационарных площадках

      110. Наблюдения на стационарных площадках проводятся с целью контроля за изменениями в солевом режиме почв в период между почвенно-солевыми съемками, установления взаимосвязи солевого режима и солонцеватости почв с режимом грунтовых вод, режимом орошения, геологическими и литологическими условиями, изучения зависимости урожайности сельскохозяйственных культур от водно-солевого режима почв.

      111. При проведении работ на стационарных площадках, определяются земли подверженные засолению, устанавливается оптимальный режим грунтовых вод, при котором обеспечивается благоприятный солевой режим почв в условиях минимальных затрат оросительной воды и минимального дренажного стока, расчет промывных норм, разрабатываются проекты мелиоративных мероприятий и контроль за их эффективностью, прогнозы водно-солевого режима почв.

      112. Стационарные площадки закладываются на участках с типичными почвенно-мелиоративными и гидрогеологическими условиями. При выборе площадки анализируются все имеющиеся материалы по почвенно-мелиоративным и гидрогеологическим условиям. Стационарная площадка обеспечивается наблюдательной скважиной.

      113. При выборе площадки учитываются геоморфологические и водохозяйственные условия. Количество стационарных площадок, виды и объемы работ зависят от степени засоления почв, неоднородности природных и водохозяйственных условий и других факторов.

      114. Стационарные площадки выбирают на участках с повышенной засоленностью или солонцеватостью почв и пород или с неглубоко залегающими грунтовыми водами.

      115. Отбор проб почв и грунтов производят два раза в год в начале и в конце вегетационного периода.

      116. На стационарных площадках организуют учет норм и сроков поливов, видов сельскохозяйственных культур, минерализации и химического состава оросительных и дренажных вод, механического состава, водно-физических свойств почв.

      Результаты наблюдений на стационарах обобщают в ежегодных отчетах. К ним прилагаются таблицы результатов химических анализов, которые вносятся в базу данных, составляются диаграммы, графики.

Параграф 3. Приборы и оборудование для почвенно-мелиоративных
работ

      117. Для точечных экспресс - определений плотности почв и грунтов в полевых условиях используются влагомеры-плотномеры. Диапазон измерения плотности грунта от 1,0 до 2,4 грамм на сантиметр кубический при естественной влажности от 4 до 40 %. Точность измерений в пределах погрешности ±0,02 грамм на сантиметр кубический.

      118. GPS приемник (Global Positioning System) применяется для определения координат объектов, плановой привязки точек отбора проб почв при съемках, ориентирования и определения расстояний между объектами.

      119. Для выполнения солевых съемок на больших площадях используются аппаратурно-программные комплексы. Принцип действия таких комплексов основан на определении электропроводности различных по механическому составу почв дистанционным методом вертикального электрического зондирования и дипольного электромагнитного профилирования.

      120. Для бурения и отбора почвенных образцов применяются ручные почвенные буры. Основные характеристики бура – диаметр пробоотборника до 70 миллиметров, глубина отбора пробы от 0,2 до 3,0 метров, масса отбираемой единичной пробы не менее 200 грамм.

      121. Для точечного определения степени засоления почв в полевых условиях применяются кондуктометры (солемеры). Технические характеристики модификаций прибора: диапазон измерения от 1 до 1999,0 миллиграмм на дециметр кубический, разрешение 1,0 миллиграмм на дециметр кубический, рабочий диапазон температур в пределах от 0 до +50 0С.

      122. Для проведения исследований водно-физических свойств почв и грунтов при проведении солевой съемки и на стационарных площадках используются универсальные полевые лаборатории, позволяющие проводить на месте определение полевой влажности, плотности сложения, фильтрационных характеристик и других показателей.

Глава 7. Гидрологические наблюдения за оросительными водами и
стоком коллекторно-дренажных вод
Параграф 1. Наблюдения за оросительными и
коллекторно-дренажными водами

      123. Гидрологические наблюдения за оросительными и коллекторно-дренажными водами проводятся с целью определения объема стока и его качества для оценки эффективности работы оросительных систем.

      124. К наблюдениям за оросительными и коллекторно-дренажными водами относятся следующие виды работ:

      1) измерение уровня;

      2) измерение расхода воды;

      3) наблюдения за качеством оросительной воды;

      4) наблюдения за коллекторно- дренажным стоком;

      5) наблюдения за качеством коллекторно-дренажной воды.

      125. Наблюдения за оросительными и коллекторно-дренажными водами на оросительных системах производятся с водомерных постов, оборудованных на оросительных, сбросных, дренажных каналах и коллекторах.

Параграф 2. Основные типы водомерных постов

      126. Наблюдения за уровнями и расходами воды производят на водомерных постах, которые подразделяются на стационарные и временные.

      Стационарные водомерные посты предназначены для проведения систематических гидрологических наблюдений в течение длительного времени.

      Временные водомерные посты оборудуются для изучения гидрологического режима при отсутствии стационарных постов на тросу или в виде временных лодочных переправ.

      127. Водомерные посты по типу подразделяются на: реечные, свайные, дистанционные и оборудованные самописцами.

      128. На всех водомерных постах на каналах и коллекторах производятся плановая и высотная привязка.

Параграф 3. Наблюдения за коллекторно-дренажными водами

      129. Наблюдения за коллекторно-дренажными водами проводятся с целью определения объема стока коллекторно-дренажных вод, оценки качества этих вод, использования полученных данных при расчетах водно-солевого баланса и оценки эффективности функционирования оросительной системы.

      130. Наблюдения за коллекторно-дренажными водами проводятся на орошаемых землях, имеющих дренажную сеть, включая рисовые оросительные системы.

      131. Учет стока и его качественного состава производится на водомерных постах, оборудованных в концевой и замыкающей части коллекторно-дренажной сети оросительных систем или на границе раздела хозяйствующих субъектов.

      132. Измерение расходов воды и уровней производится в течение вегетационного периода с появлением в них воды ежедекадно, а в межвегетационный период - один раз в месяц (за исключением зимнего периода).

      133. Изучение качества коллекторно-дренажных вод производится путем отбора проб вод на водомерных постах ежемесячно в течение вегетационного периода.

      134. Состав и объемы гидрологических наблюдений на 1000 гектар орошаемых земель приведены в приложении 8 к настоящим Правилам.

      135. Измерение расходов воды в зависимости от величины расхода в каналах осуществляется на гидрометрических постах объемным способом.

      Измерение расхода воды основано на расчете скорости течения воды и площади живого сечения канала. Для измерения скорости воды используются гидрометрические вертушки.

      136. Определение живого сечения каналов выполняется путем промеров глубин. Число промерных вертикалей на поперечнике зависит от ширины водотока: при ширине менее 50 метров - до 10, при ширине более 50 метров – 20-30. Для промера глубин используют гидрометрические штанги или лебедки.

      137. При измерении расхода воды в канале точность измерений зависит от количества скоростных вертикалей, которые располагаются в гидрометрическом створе. Число скоростных вертикалей зависит от ширины потока и способа измерения. Количество скоростных вертикалей в зависимости от ширины потока назначается согласно приложению 9 к настоящим Правилам.

      138. Измерения уровней воды в каналах производятся на водомерных постах по водомерной рейке, которая устанавливается вертикально, реже – наклонно.

      139. Измерения температуры воды в коллекторно-дренажной сети производятся для определения температурного режима и возможности использования этих вод на повторное орошение.

Параграф 4. Наблюдения за качеством оросительной воды

      140. Наблюдения за качеством оросительных вод осуществляются путем отбора проб воды в соответствующих точках и в соответствующие периоды времени.

      141. Качество оросительной воды оценивается по общей минерализации, соотношению ионов, содержанию микроэлементов и различных токсичных веществ, величине рН и температуре.

      142. Оценка качества оросительной воды по общей минерализации проводится согласно приложению 10 к настоящим Правилам.

      143. Оросительная вода для всех почв считается: удовлетворительной при значении рН в пределах 6,5 - 8,0; удовлетворительной с угрозой снижения плодородия почв при рН 6,0 - 6,5 и 8,0 - 8,4 и не удовлетворительной при значениях рН меньше 6,0 и более 8,4.

      144. Оросительная вода для вегетационных поливов считается удовлетворительной при значениях температуры в пределах 15-30 0С.

      Для влагозарядковых поливов оросительная вода считается допустимой при температуре выше 50С.

Параграф 5. Наблюдения за качеством коллекторно-дренажной воды

      145. Наблюдения за качеством коллекторно-дренажной воды проводятся с целью оценки ее гидрохимических показателей и степени пригодности для повторного орошения.

      146. Для оценки качества коллекторно-дренажной воды используется ирригационный коэффициент Стеблера (К). При К > 18 качество воды считается хорошим, при К=18 – 6 – удовлетворительным, при К = 6 – 1,2 – неудовлетворительным, при К < 1,2 – вода не пригодна для орошения.

      Расчет ирригационного коэффициента производится согласно приложению 11 к настоящим Правилам.

      147. В качестве критерия пригодности для полива оросительной и повторно используемой коллекторно-дренажной воды применяется величина SAR, которая характеризует относительную активность поглощения ионов Na в процессе ионообменных реакций:



      Оценка качества воды по величине SAR приведена в приложении 12 к настоящим Правилам.

      148. Для улучшения качества коллекторно-дренажных вод применяется метод разбавления ее с оросительной водой. При разбавлении минерализованных вод до концентрации до 1 грамм/дециметр кубический требуется для одного объема воды с концентрацией 2 грамм/дециметр кубический 2 – 3 объема пресной воды, с концентрацией 5 грамм/дециметр кубический – 6 - 8 объемов пресной воды, с концентрацией 7 грамм/дециметр кубический – 10 - 11 объемов пресной воды. Степень (кратность) разведения рассчитывается по формуле:

      К = См + (См * Сор),

      где К – кратность разбавления до концентрации 1 грамм/дециметр кубический;

      См и Сор.в – концентрация солей в дренажной и оросительной воде, грамм/дециметр кубический.

Параграф 6. Приборы и оборудование для гидрологических
наблюдений

      149. Для измерения уровня воды применяются стандартные водомерные рейки. Водомерные посты оборудуются вертикальной деревянной или металлической рейкой с делениями по 2 сантиметра, которые крепятся к гидротехническому сооружению. Свайные водомерные посты используют ряд свай, выполненных из дерева или металла разной высоты, вбитых в дно каналов.

      150. Для измерения скорости течения водного потока в каналах используются гидрометрические вертушки различных модификаций. Интервал измеряемых скоростей вертушки составляет 0,05 – 10,0 метров в секунду, относительная погрешность измерения составляет не более 2 %. Принцип работы вертушек основан на измерении частоты вращения ротора (числу оборотов) в потоке воды, который с помощью тарировочной таблицы переводят в скорость течения воды.

      При небольших объемах стока в каналах используются микровертушки, водосливы различного сечения или водомерные лотки различных модификаций.

      151. Для непрерывной регистрации уровня воды в каналах используются самописцы уровня воды (лимниграфы) различной модификации. Принцип их работы основан на перемещении поплавка на поверхности воды, которое передается на пишущее устройство и ведется запись в режиме длительного действия. Также на постах используются автоматизированные уровнемеры, передающие отсчеты на расстояние через современные средства коммуникационной связи.

      152. Для определения величины рН - концентрации свободных ионов водорода в оросительной воде в полевых условиях применяются pH - метры, различной модификации, которые производят измерения и других показателей среды.

      153. Для измерения удельной электропроводности и содержания солей в воде используются кондуктометры различной модификации.

      154. Для измерения температуры воды применяют термометры ртутные или электрические. Температура измеряется путем погружения их в воду на нужную глубину.

Глава 8. Наблюдения за инженерно-геологическими процессами
Параграф 1. Организация наблюдений за инженерно-геологическими
процессами

      155. В результате эксплуатации на гидромелиоративных системах и орошаемых землях проявляются и развиваются такие инженерно-геологические процессы, как:

      1) просадочность;

      2) заовраженность (линейная эрозия);

      3) ирригационная эрозия.

      156. Проявление и развитие просадочности на гидромелиоративных системах и орошаемых землях приурочены к областям распространения лессовых отложений, имеющих способность деформироваться при увлажнении.

      Наблюдения за динамикой развития просадочных деформаций проводятся ежегодно в течение вегетационного периода на орошаемых землях, в основаниях гидротехнических сооружений, на каналах оросительной и дренажной сети в земляном русле.

      В процессе наблюдений на орошаемых землях выделяются характерные участки, где имеются карстовые воронки, трещины, ходы землероев, неуплотненные насыпи.

      На оросительных каналах, коллекторах, проложенных в земляном русле, грунтовых плотинах и в основаниях гидротехнических сооружений фиксируются места открытых выходов фильтрационных вод, суффозионных выносов грунта и участки заболачивания.

      157. Водная эрозия почв представляет собой процесс разрушения почвенного слоя из-за нарушения равновесия между почвенным и растительным покровом в результате воздействия водной деятельности.

      Водную эрозию почв разделяют на ирригационную, когда происходит смыв верхнего горизонта почвы под влиянием стекающих сконцентрированных на узких участках склона значительных потоков поливных вод и линейную, когда почвы размываются струей воды в глубину.

      158. Наблюдения за проявлениями и развитием линейной эрозии включают визуальное обследование расчлененности территории оврагами, определение их глубины, диагностика образования новых оврагов и рост существующих. Наблюдения за проявлениями и развитием линейной эрозии на орошаемых землях проводятся ежегодно в течение вегетационного периода.

      159. При проведении наблюдений за проявлениями и развитием ирригационной эрозии визуально фиксируется характер (струйчатый, линейный, плоскостной) размыва поверхности, определяется интенсивность размыва и смыва стенок гребней и гряд. При поливе напуском по бороздам замеряется ширина и длина полос, глубина размыва почв поливных борозд, определяются уклоны поверхности орошаемых земель, при необходимости изучается эрозионная устойчивость почв и грунтов – способность противостоять смыву и размыву водным потоком.

      Наблюдения за проявлениями и развитием ирригационной эрозии проводятся ежегодно в течение вегетационного периода.

Глава 9. Лабораторные исследования поверхностных,
коллекторно-дренажных, грунтовых вод и почв
Параграф 1. Лабораторные исследования поверхностных
коллекторно-дренажных и грунтовых вод

      160. В поверхностных и подземных водах выделяются две основные группы: макро- и микрокомпоненты. Макрокомпоненты определяются преобладающими катионами и анионами. Их содержание в воде обуславливают величину сухого остатка, удельного веса и характер физических свойств воды. Для общей характеристики состава и свойств воды выполняют полный и сокращенный химический анализ воды.

      161. При проведении лабораторных исследований воды соблюдаются требования к видам выполняемых анализов и действующие нормативные документы. Виды анализов и действующие стандарты при определении химического состава природных вод приведены в приложении 13 к настоящим Правилам.

      162. Объем проб воды, отбираемых на лабораторные исследования из поверхностных и подземных источников на полный химический анализ, составляет не менее 1,0 литра, а на сокращенный химический анализ – не менее 0,5 литра.

Параграф 2. Требования к отбору проб воды

      163. Для получения достоверных характеристик химического состава и свойств природных вод необходимо соблюдать установленные правила и требования.

      Полевое опробование включает выбор и подготовку водопунктов для опробования, отбор и консервацию проб, а также определение отдельных компонентов непосредственно у водного источника.

      164. При отборе проб воды следует отмечать взвешенные, эмульгированные вещества, нерастворимые осадки, пленки нефти.

      165. Для отбора проб используются специальные емкости из гладкостенного полиэтилена или стекла. Перед отбором проб емкости тщательно очищаются от механических и химических примесей. Емкости с пробами закрываются чистыми полиэтиленовыми пробками. При отсутствии полиэтиленовых пробок, допускается использование резиновых пробок, которые оборачиваются чистой полиэтиленовой пленкой (обезжиренной). Перед заливкой пробы емкость и пробка ополаскиваются исследуемой водой 2 - 3 раза.

      166. Емкости с пробами воды закрытыми хранятся таким образом, чтобы предохранять от повреждения при транспортировке. Хранение в холодильнике и в темном месте при температуре до 2-5 0С позволяет продлить срок хранения пробы воды до 20-30 дней.

      167. Емкости с пробами воды четко маркируются и надежно закупориваются. К пробе прикладывается паспорт (этикетка) установленной формы, на котором отражаются основные сведения о виде лабораторного анализа, местоположении водопункта, дате и глубине отбора, объеме пробы, способе консервирования, наличии осадка.

      168. Для оценки качества результатов лабораторных испытаний и обеспечения достоверности результатов осуществляется внутренний контроль. Объем проб на внутренний контроль составляет не менее 5 % от общего объема проб, отбираемых за один раз.

      169. Для проверки качества выполняемых анализов сторонними лабораториями осуществляется внешний контроль. Количество проб, отбираемых на внешний контроль, составляет 2 % от общего объема отбираемых проб.

Параграф 3. Лабораторные исследования почв

      170. Лабораторные исследования позволяют получать количественную информацию о химических и физических свойствах почв. Результаты лабораторных исследований являются основой для составления карт почвенных, засоленности и солонцеватости почв.

      171. Лабораторные исследования почв проводятся как в стационарных, так и в полевых условиях. В полевых условиях выполняются работы по определению физических свойств почв (естественной влажности и предельной полевой влагоемкости, плотности почв, коэффициента фильтрации, солеотдачи, а также химических свойств почв. В стационарных условиях проводится стандартный и сокращенный анализы водной вытяжки из почв.

      172. Лабораторные исследования производятся в соответствии с действующими стандартами при определении химического состава почв согласно приложению 14 к настоящим Правилам.

Параграф 4. Требования к отбору проб почв

      173. Для производства лабораторных исследований необходимо соблюдать определенные правила отбора проб. Процедура отбора проб почв регламентируется целевым назначением и видом химического анализа.

      174. При отборах и смешивании проб необходимо следить за чистотой тары и инструментов. В качестве тары используются матерчатые и полиэтиленовые мешочки.

      175. Отобранные на лабораторные исследования пробы почв снабжаются этикеткой, в которой указываются: объект, номер выработки, глубина, дата отбора и фамилия исполнителя. На отобранные образцы составляется ведомость, в которой указываются номера выработок, глубины отбора образцов и виды химических анализов.

      176. Пробы почв, предназначенные для транспортировки в лабораторию, необходимо упаковывать в контейнеры или ящики.

      177. Контроль качества лабораторных исследований проводится с целью проверки достоверности результатов химических анализов и технологии их проведения. Осуществляется самоконтроль и систематический контроль.

      Самоконтроль при проведении механического анализа в обязательном порядке составляет 10 % от анализируемых проб. Самоконтроль при проведении анализов водной вытяжки производится путем сравнения суммы анионов и катионов, а так же сравнением расчетных величин с результатами полученными на точном оборудовании.

      Систематический контроль осуществляется путем включения на химический анализ 10 % зашифрованных проб почв. Полученные результаты сравнивают с данными стандартных проб или других исполнителей. При анализе единичных проб проводится 100 % контроль.

Параграф 5. Требования к подготовке почв

      178. Образцы почв, поступающие на анализ, предварительно доводится до воздушно-сухого состояния, измельчаются в фарфоровой ступке и просеиваются через сито.

      179. Пробы почвы массой 100 грамм, растворяют в 500 кубических сантиметрах дистиллированной водой в конической колбе вместимостью 1000 кубический сантиметр. Содержимое тщательно перемешивают и оставляют на один день. На следующий день содержимое колбы перемешивают и переносят на воронку с фильтром. Первые порции фильтрата, если окажутся мутными, переносят обратно на фильтр. Необходимо следить за тем, чтобы раствор был прозрачным. Остаток почвы на фильтре выбрасывают.

      180. В день проведения анализа из полученного раствора отбирают по 50 кубических сантиметров в конические колбы вместимостью 250 кубических сантиметров, далее по пробам водной вытяжки проводится стандартный анализ как на воду. При этом определяется величина водородного показателя (pН), содержание ионов карбонатов и бикарбонатов, хлоридов, сульфатов, калия и натрия, кальция и магния в водной вытяжке. Результаты выполненного анализа заносятся в журнал испытаний.

Глава 10. Оценка мелиоративного состояния орошаемых земель
в Республике Казахстан
Параграф 1. Показатели оценки мелиоративного состояния
орошаемых земель

      181. Оценка мелиоративного состояния орошаемых земель выполняется по результатам систематических наблюдений за глубиной залегания уровня грунтовых вод, изменениями их минерализации и химического состава, а также степенью и типом засоления почв.

      182. Основными показателями мелиоративного состояния орошаемых земель являются:

      1) засоленность и почвенное плодородие. Для аридной зоны основным показателем, определяющим мелиоративное состояние по почвенным условиям, являются засоленность и степень солонцеватости почвогрунтов;

      2) гидрогеологические условия (уровень, минерализация и химический состав грунтовых вод);

      3) инженерно-геологические процессы и явления (просадочность, заовраженность, ирригационная эрозия).

      К показателям мелиоративного состояния орошаемых земель относится наличие корреляционной связи их с урожайностью сельскохозяйственных культур, изменения и отзывчивость почвогрунтов на проведенные мелиоративные мероприятия.

      183. Классификация почвенного покрова на орошаемых землях по степени засоления в слое 0-100 сантиметров проводится в соответствии с приложением 15 к настоящим Правилам.

      184. Солонцеватость почв определяется по процентному содержанию обменного натрия от емкости поглощения почвы. Классификация почвенного покрова по степени солонцеватости приведена в приложении 16 к настоящим Правилам.

      185. Показателем оценки состояния орошаемых земель по гидрогеологическим показателям является допустимая глубина залегания грунтовых вод (Нд), при который создается водно-солевой и воздушный режим благоприятный для произрастания сельскохозяйственных культур, отсутствует угроза вторичного засоления почвогрунтов и не происходит ухудшения плодородия почв.

      Глубина залегания грунтовых вод принимается как средняя за вегетационный период для незатапливаемых культур и средняя за межвегетационный период – для риса. Критерием оценки интенсивности процесса подъема уровня грунтовых вод является среднегодовая скорость подъема грунтовых вод.

      Допустимая глубина является интегральной характеристикой, учитывающей минерализацию и гидрохимический тип грунтовых вод; оценивается с учетом коэффициента увлажнения, дифференцируется по гранулометрическому составу почв и почвогрунтов зоны аэрации.

      186. Оценка орошаемых земель проводится по категориям мелиоративного состояния земель по глубине залегания грунтовых вод в соответствии с приложением 17 к настоящим Правилам.

      187. Для оценки возможности выхода посевной техники на поле, учитывается допустимая глубина залегания грунтовых вод в предпосевной период. Допустимая глубина залегания в зависимости от механического состава грунтов составляет для супесей и песков – 1,0 - 1,2 метра, для средних, тяжелых суглинков и слоистых глин – 1,3 - 1,5 метра.

      188. Среднегодовая скорость подъема грунтовых вод оценивается при залегании их уровней до 5 метров, как разность между средневегетационным уровнем прошлого и текущего года.

Параграф 2. Категории мелиоративного состояния орошаемых земель

      189. Категории мелиоративного состояния орошаемых земель устанавливаются на основе комплексного сопоставления основных показателей и направленности процессов. Выделенные категории мелиоративного состояния земель отражают степень их пригодности для сельскохозяйственного использования, определяют направленность мероприятий для сохранения потенциального плодородия почв. Классификация земель по категориям мелиоративного состояния по почвенным и гидрогеологическим показателям производится в соответствии с приложением 18 к настоящим Правилам.

      190. Мелиоративное состояние по инженерно-геологическим показателям оценивается в тех случаях, когда на орошаемых землях активно проявляются инженерно-геологические процессы и требуются специальные мероприятия по устранению их неблагоприятного воздействия. Оценка мелиоративного состояния орошаемых земель по инженерно-геологическим условиям осуществляется в соответствии с приложением 19 к настоящим Правилам.

      191. На землях сложенных просадочными грунтами оценка производится по четырем показателям – мощности просадочного слоя, ожидаемой величине просадки, величине послепросадочного уплотнения и времени проявления просадок. Оценка развития инженерно-геологических процессов проводится по бальному принципу в соответствии с количественными показателями для прогноза просадочности на орошаемых землях согласно приложению 20 к настоящим Правилам.

      Оценка просадочности на орошаемых землях производится интегральным путем. При сумме баллов – свыше 10, считают возможным ухудшение инженерно-геологической обстановки и земли относят к III категории. При сумме – 14 - 20 баллов, угроза ухудшения практически неизбежна и требуется разработка профилактических мероприятий, включающих применение водосберегающих технологий орошения, сокращение длины поливных борозд, применение противопросадочных конструкций поливной сети (гибкие элементы).

      192. При оценке развития линейной эрозии учитывают четыре фактора: литологический состав и водоустойчивость грунтов, геоморфологические факторы (уклон поверхности и глубину базиса эрозии), а также заовраженность – отношение площади, занятой оврагами ко всей территории. Количественная оценка степени заовраженности орошаемых территорий производится в соответствии с приложением 21 к настоящим Правилам.

      193. Степень развития ирригационной эрозии на орошаемых землях производится по литологическому составу, степени заовраженности, уклону поверхности рельефа и глубине базиса эрозии. Количественная оценка развития ирригационной эрозии на орошаемых землях выполняется в соответствии с приложением 22 к настоящим Правилам.

      Орошаемые земли относятся к малоопасным при сумме баллов 4 - 7, к умеренно-опасным – при сумме баллов 7 - 10, среднеопасным – 11 - 13, высокоопасным – 14 - 17 и очень высокоопасным – свыше 17 баллов. На землях, отнесенным к средне- и высокоопасным следует ожидать ухудшения инженерно-геологической обстановки по мере орошения, на очень высокоопасных территориях ухудшения неизбежны.

Раздел 2. Порядок ведения информационного банка данных о
мелиоративном состоянии земель сельскохозяйственного назначения
Глава 11. Информационное обеспечение
Параграф 1. Банк данных

      194. Результаты мониторинга за орошаемыми землями в виде наблюдений за гидрогеологическими, почвенными, гидрологическими наблюдениями и результаты лабораторных исследований систематизируются в электронной форме. Информационная система основывается на системном подходе с применением современных методов компьютерной техники, технологии и программного обеспечения.

      195. Банк данных позволяет автоматизировать процесс сбора, хранения, накопления, передачи, статистической обработки, построения графиков и карт, составления таблиц. Применение аппаратно-программного комплекса для моделирования гидрогеолого-мелиоративных процессов позволит составлять долгосрочные и эксплуатационные прогнозы развития мелиоративных процессов на орошаемых землях.

Параграф 2. Отчеты

      196. На основе результатов мониторинга за мелиоративным состоянием и анализа материалов составляется годовой отчет. Текст отчета состоит из следующих разделов:

      1) введение (состав и объем выполненных работ);

      2) краткая характеристика климатических и гидрологических условий;

      3) характеристика сельскохозяйственных условий;

      4) характеристика водохозяйственных условий;

      5) характеристика режима подземных вод;

      6) результаты наблюдений за засоленностью и режимом почвенного покрова;

      7) результаты наблюдений за эрозией почв, изменением их водно-физических свойств;

      8) результаты расчетов водного и солевого баланса орошаемых земель;

      9) оценка мелиоративного состояния земель и анализ причин неблагополучия орошаемых массивов;

      10) оценка эффективности дренажа и других мелиоративных мероприятий;

      11) выводы и предложения по улучшению мелиоративного состояния орошаемых земель.

      197. В отчете приводится информация о результатах оценки эффективности мелиоративных мероприятий с предложениями по проведению ремонтно-восстановительных работ и мерах ликвидации и предотвращения опасных инженерно-геологических процессов, проведения планировочных работ, глубокому рыхлению, внесению органики, изменению культур в севообороте и представляются в разрезе оросительных систем или административных районов. Изложение указанных вопросов краткое и основывается на данных оперативного анализа.

      198. Табличные данные и графики режима грунтовых вод прилагаются только по наиболее характерным опорным пунктам. В табличной форме представляются следующие сведения:

      1) метеорологические условия;

      2) гидрологические условия;

      3) плановая и фактическая суммарная водоподача и оросительные нормы;

      4) суммарный коллекторно-дренажный сток;

      5) минерализация оросительных и коллекторно-дренажных вод;

      6) общий водный и солевой баланс орошаемых земель;

      7) распределения площадей по глубине залегания грунтовых вод;

      8) распределения площадей по минерализации грунтовых вод;

      9) площадей с различной засоленностью или солонцеватостью почв (при наличии соответствующих данных);

      10) площадей, характеризующих мелиоративное состояние.

      199. Отчеты готовятся в конце года и передаются заинтересованным организациям для проведения различных агромелиоративных и водохозяйственных предупредительных мероприятий.

      200. В районах, где используются для орошения слабосоленные и соленные воды, информация о химическом составе оросительной и дренажной воды может представляться заинтересованным организациям в середине и в конце поливного сезона.

      201. При неожиданных неблагоприятных проявлениях почвенно-мелиоративных, гидрогеолого-мелиоративных, инженерно-геологических процессов и других явлениях готовится внеплановая информация с предложениями и рекомендациями по их смягчению и предупреждению.

  Приложение 1
к Правилам государственного
ведения мониторинга и оценки
мелиоративного состояния орошаемых
земель в Республике Казахстан и
информационного банка данных
о мелиоративном состоянии земель
сельскохозяйственного
назначения

Состав и годовые объемы работ агромелиоративного обследования
орошаемых земель на 1000 гектар

Период обследования орошаемых земель

Категория орошаемых земель

Рекогносцировочное обследование орошаемых земель, оросительных систем, наблюдения за почвенным покровом и инженерно-геологическими процессами, километр маршрута

в середине вегетационного периода

II

IIIа

IIIб

IV

20

30

30

50

45

40

15

в конце вегетационного периода

II

IIIа

IIIб

40

60

50

      Примечание: указанные объемы работ по агромелиоративному обследованию орошаемых земель являются усредненными. Для сложных природных условий и на орошаемых землях, относящихся к неудовлетворительным, допускается увеличение усредненных объемов на 30 %, а для категории Iа – уменьшение до 20 %.

  Приложение 2
к Правилам государственного
ведения мониторинга и оценки
мелиоративного состояния орошаемых
земель в Республике Казахстан и
информационного банка данных
о мелиоративном состоянии земель
сельскохозяйственного
назначения

Типовая конструкция наблюдательной скважины



1 – Защитный чехол.

2 – Крышка защитного чехла.

3 – Трубчатый шарнир крышки защитного чехла.

4 – Оголовок наблюдательной скважины.

5 – Крышка оголовка.

6 – Бетонное основание.

7 – Глиняный замок.

8 – Зона аэрации.

9 – Уровень грунтовых вод.

10 – Обсадная труба глухой части фильтра.

11 – Водоносный горизонт.

12 – Фильтр.

13 – Отстойник.

14 – Пробка.

15 – Водоупор.

  Приложение 3
к Правилам государственного
ведения мониторинга и оценки
мелиоративного состояния орошаемых
земель в Республике Казахстан и
информационного банка данных
о мелиоративном состоянии земель
сельскохозяйственного
назначения

Состав, объем работ и периодичность замеров уровней
грунтовых вод в наблюдательных скважинах на орошаемых
землях на 1000 гектар

Категории орошаемых земель

Количество наблюдательных скважин, штук

Периодичность замеров уровней грунтовых вод

Количество измерений уровня воды в скважинах в год, замер

1

Один раз в 2 месяца

6

5

30

7

42

II

10

Один раз в месяц

120

IV

1

12

IIIа

12

подекадно в вегетационный и ежемесячно в межвегетационные периоды

180+84=264

IIIб

20

300+140=440

  Приложение 4
к Правилам государственного
ведения мониторинга и оценки
мелиоративного состояния орошаемых
земель в Республике Казахстан и
информационного банка данных
о мелиоративном состоянии земель
сельскохозяйственного
назначения

Состав, объем и периодичность работ для изучения минерализации
и химического состава грунтовых вод на орошаемых землях на
1000 гектар

Категории орошаемых земель

Количество наблюдательных скважин, штук

Периодичность отбора проб воды

Количество проб воды на химический анализ в год, штук

1

Один раз в год в довегетационный период

1

5

5

7

7

II

10

10

IV

1

1

IIIа

10

Два раза в год: в довегетационный и в конце вегетационного периодов

20

IIIб

20

40

  Приложение 5
к Правилам государственного
ведения мониторинга и оценки
мелиоративного состояния орошаемых
земель в Республике Казахстан и
информационного банка данных
о мелиоративном состоянии земель
сельскохозяйственного
назначения

Состав и объем работ при почвенно-солевой съемке
орошаемых земель на 1000 гектар

Виды работ

Категории орошаемых земель

Рекогносцировочное обследование засоленных земель, % от площади земель, нуждающихся в съемке

Бурение ручных скважин, погонных метров

Проходка почвенных шурфов, погонных метров

Количество проб на стандартный анализ водной вытяжки, штук

Почвенно-солевая съемка орошаемых земель

1а, 1б, 1в

II, IIIа

IIIб

20

3,0

9,0

21

0,75

2,25

5,25

8

24

56

  Приложение 6
к Правилам государственного
ведения мониторинга и оценки
мелиоративного состояния орошаемых
земель в Республике Казахстан и
информационного банка данных
о мелиоративном состоянии земель
сельскохозяйственного
назначения

Количество почвенных выработок при почвенно-солевой съемке
на 1 квадратный километр

Масштаб съемки

Категория сложности

1

2

3

Количество выработок на 1 квадратный километр

1:200000

0,08

0,11

0,15

1:100000

0,20

0,25

0,33

1:50000

0,75

0,9

1,2

1:25000

1,5

2,0

2,5

1:10000

3,0

5,6

6,7

1:5000

8,0

12,0

15,0

1:2000

20,0

25,0

35,0

  Приложение 7
к Правилам государственного
ведения мониторинга и оценки
мелиоративного состояния орошаемых
земель в Республике Казахстан и
информационного банка данных
о мелиоративном состоянии земель
сельскохозяйственного
назначения

Количество почвенных разрезов при почвенно-солевой съемке
на 1 квадратный километр

Масштаб съемки

Количество разрезов

Количество образцов

1:50000

1

7 - 8

1:25000

3

20 - 25

1:10000

7

50 - 60

1:5000

15

100 - 120

1:2000

35

250 - 300

  Приложение 8
к Правилам государственного
ведения мониторинга и оценки
мелиоративного состояния орошаемых
земель в Республике Казахстан и
информационного банка данных
о мелиоративном состоянии земель
сельскохозяйственного
назначения

Состав и объемы гидрологических наблюдений на 1000 гектар
орошаемых земель

Категории орошаемых земель

Количество наблюдений за уровнем воды на один пост в год, замер

Количество измерений расходов воды на один пост в год, замер

Количество проб коллекторно-дренажных вод, проба

IIIа

IIIб

5х3=15+ 3=18

5х3=15+ 3=18

5

18

18

5

  Приложение 9
к Правилам государственного
ведения мониторинга и оценки
мелиоративного состояния орошаемых
земель в Республике Казахстан и
информационного банка данных
о мелиоративном состоянии земель
сельскохозяйственного
назначения

Количество скоростных вертикалей в зависимости
от ширины потока

Ширина потока (В)*, метр

< 20,0

20,0 – 30,0

30,0 – 40,0

40,0 – 60,0

Расстояние между скоростными вертикалями, метр

0,5 – 2,0

2,0

3,0

4,0

      Примечание: * при В > 5,0 метров, назначают не менее 8 скоростных вертикалей, при В < 5,0 метров, число скоростных вертикалей может уменьшаться до 5.

  Приложение 10
к Правилам государственного
ведения мониторинга и оценки
мелиоративного состояния орошаемых
земель в Республике Казахстан и
информационного банка данных
о мелиоративном состоянии земель
сельскохозяйственного
назначения

Оценка качества оросительной воды по общей минерализации

Минерализация, грамм/дециметр кубический

Тип воды

Качество

0 – 1,0

Пресные

Хорошее

1,0 – 3,0

Слабосолоноватые

Удовлетворительное. Ограниченное применение с учетом ирригационно-хозяйственных условий

3,0 – 5,0

Сильносолоноватые

Неудовлетворительное. Применять только в исключительных случаях

Более 5,0

Соленые

Неудовлетворительное.

Опасно для полива.

  Приложение 11
к Правилам государственного
ведения мониторинга и оценки
мелиоративного состояния орошаемых
земель в Республике Казахстан и
информационного банка данных
о мелиоративном состоянии земель
сельскохозяйственного
назначения

Расчет ирригационного коэффициента

Химический состав воды

Формула для расчета ирригационного коэффициента

r Na<r Cl

K = 288 / 5 r Cl

r Cl + r SO4> r Na > r Cl

K = 288 / r Na + 4 r Cl

r Na > r Cl + r SO4

K = 288 / 10 r Na – 5 r Cl – 9 r SO4

      Примечание: для расчетов по указанным формулам анализ воды выражается в эквивалентной форме (r – количество того или иного иона в миллиграмм-эквивалент/дециметр кубический).

  Приложение 12
к Правилам государственного
ведения мониторинга и оценки
мелиоративного состояния орошаемых
земель в Республике Казахстан и
информационного банка данных
о мелиоративном состоянии земель
сельскохозяйственного
назначения

Оценка качества воды по величине SAR

Общая минерализация воды, грамм/дециметр кубический

Опасность засоления почв

Опасность осолонцевания почв по величине SAR

Низкая

Средняя

Высокая

Очень высокая

< 1

Низкая

8 - 10

15 - 18

22 - 26

> 26

1 - 2

Средняя

6 - 8

12 - 15

18 - 22

> 22

2 - 3

Высокая

4 - 6

9 - 12

14 - 18

> 18

> 3

Очень высокая

2 - 4

6 - 9

11 - 14

> 14

  Приложение 13
к Правилам государственного
ведения мониторинга и оценки
мелиоративного состояния орошаемых
земель в Республике Казахстан и
информационного банка данных
о мелиоративном состоянии земель
сельскохозяйственного
назначения

Виды анализов и действующие стандарты при определении
химического состава природных вод

Наименование

Виды анализов

Действующий ГОСТ

Вода поверхностная и подземная

Полный химический анализ - определяется плотный остаток, рН, Сl,SO4, HCO3, CO3, NO3, Nа,K, Cа, Mg, Fe2,Fe3, NH4, NO2,CO2, H2S

Сокращенный химический анализ – определяется плотный остаток, рН,Сl, SO4, HCO3, NO3, CO3, Ca, Mg, Na, K, CO3, H2CO3

Полевой химический анализ – определяется рН, Cl, SO4,HCO3,NO3,Nа,K, Ca, Mg, Fe, CO3,H2S

Натрий – ион (Nа+)

Кальций-ион (Са2+) и магний-ион(Mg2+) Калий-ион (К+)

Сульфат-ион (SO42-)

Хлор-ион (Cl-)

Гидрокарбонат (HCО3-)

Щелочность

рН

ГОСТ 26449.1-85, п.4.


ГОСТ 26449.1-85, п. 7.



ГОСТ 26449.1-85, п. 10.


ГОСТ 26449.1-85, п. 11.

ГОСТ 26449.1-85, п. 12.

ГОСТ 26449.1-85, п. 9.

ГОСТ 26449.1-85, п. 13.

ГОСТ 26449.1-85, п. 18.

ГОСТ 26449.1-85, п. 17.

  Приложение 14
к Правилам государственного
ведения мониторинга и оценки
мелиоративного состояния орошаемых
земель в Республике Казахстан и
информационного банка данных
о мелиоративном состоянии земель
сельскохозяйственного
назначения

Действующие стандарты при определении химического состава почв

Наименование

Виды анализов

Действующий ГОСТ

Почвы

Водородный показатель (рН)

Ионы карбоната и бикарбоната в водной вытяжке

Ионы хлорида в водной вытяжке

Ионы сульфата в водной вытяжке

Калий и натрий в водной вытяжке

Кальций и магний в водной вытяжке


ГОСТ 26423-85, п. 4.

ГОСТ 26424-85, п. 4.

ГОСТ 26425-85, п.1.

ГОСТ 26426-85, п. 1.

ГОСТ 26427-85, п. 4.

ГОСТ 26428-85, п. 14.

  Приложение 15
к Правилам государственного
ведения мониторинга и оценки
мелиоративного состояния орошаемых
земель в Республике Казахстан и
информационного банка данных
о мелиоративном состоянии земель
сельскохозяйственного
назначения

Классификация почвенного покрова на орошаемых землях
по степени засоления в слое 0-100 сантиметров

Степень засоления

Содержание солей, %

Типы химизма засоления

С, Х - С

Х, С – Х

Сд, Х –Сд, С – Сд, Сд – С, Сд - Х

Незасоленные

< 0,3

< 0,2

< 0,1

Слабая

0,3 – 0,6

0,2 – 0,5

0,1 –0,4

Средняя

0,6 – 1,0

0,5 –0,7

0,4 –0,6

Сильная

1,0 –2,0

0,7 – 1,0

0,6 – 0,8

Очень сильная

> 2,0

> 1,0

> 0,8

      Примечание: С – Сульфатный, Х – Хлоридный, Сд – Содовый. Cильно и очень сильнозасоленные земли относятся к землям, нуждающимся в срочном улучшении.

  Приложение 16
к Правилам государственного
ведения мониторинга и оценки
мелиоративного состояния орошаемых
земель в Республике Казахстан и
информационного банка данных
о мелиоративном состоянии земель
сельскохозяйственного
назначения

Классификация почвенного покрова по степени солонцеватости

Степень солонцеватости

Содержание поглощенного натрия от емкости обмена, %

Несолонцеватые

Менее 3

Слабосолонцеватые

3 – 5

Среднесолонцеватые

5 – 10

Сильносолонцеватые

10 – 15

Солонцы

Более 15

  Приложение 17
к Правилам государственного
ведения мониторинга и оценки
мелиоративного состояния орошаемых
земель в Республике Казахстан и
информационного банка данных
о мелиоративном состоянии земель
сельскохозяйственного
назначения

Категории мелиоративного состояния земель по глубине
залегания грунтовых вод

Категории

Соотношение глубины залегания грунтовых вод в средневегетационный период с допустимой глубиной залегания грунтовых вод, Нд

Хорошее

УГВ > Нд

Удовлетворительное

УГВ = Нд

Неудовлетворительное

УГВ < Нд

  Приложение 18
к Правилам государственного
ведения мониторинга и оценки
мелиоративного состояния орошаемых
земель в Республике Казахстан и
информационного банка данных
о мелиоративном состоянии земель
сельскохозяйственного
назначения

Классификация земель по категориям мелиоративного состояния
по почвенным и гидрогеологическим показателям

Категории мелиоративного состояния земель

Почвенные показатели

Почвообразовательные процессы

Гидрогеологические показатели

Гидрогеологические процессы

Характер и направленность мероприятий по улучшению мелиоративного состояния земель

1

Хорошее

Незасоленные, показатели почвенного плодородия соответствуют необходимому уровню*

Процессы стабильны или имеют позитивную направленность

Средне вегетационная глубина залегания уровня грунтовых вод больше допустимой

Нет угрозы подъема УГВ до допустимой глубины

Мелиоративные и агротехнические мероприятия направлены на сохранение существующего состояния земель

2

Удовлетворительное

Незасоленные и слабозасоленные, показатели почвенного плодородия периодически не соответствуют необходимому уровню

Периодическое проявление негативных процессов

Средне вегетационная глубина залегания УГВ соответствует допустимой

Относительная стабилизация уровня грунтовых вод за счет испарения

Мелиоративные и агротехнические мероприятия направлены на проведение профилактических мер

3

Неудовлетворительное

Засоленные или сильно засоленные показатели не соответствует необходимому уровню почвенного плодородия

Проявлени негативных процессов

Средне вегетационная глубина залегания УГВ постоянно меньше допустимой

Интенсивное испарение с уровня грунтовых вод

Мелиоративные мероприятия направлены на ликвидацию неблагоприятных последствий

      Примечание: * необходимый уровень почвенного плодородия характеризуется максимальной пригодностью орошаемых земель для производства сельскохозяйственный продукции при применении прогрессивных агротехнических и проведении мелиоративных мероприятий.

  Приложение 19
к Правилам государственного
ведения мониторинга и оценки
мелиоративного состояния орошаемых
земель в Республике Казахстан и
информационного банка данных
о мелиоративном состоянии земель
сельскохозяйственного
назначения

Оценка мелиоративного состояния орошаемых земель
по инженерно-геологическим условиям

Категории мелиоративного состояния орошаемых земель

Инженерно-геологические условия

Развитие инженерно-геологических процессов на площади

Характер и направленность мероприятий по улучшению мелиоративного состояния земель

1

Хорошее

Равнинные практически не расчлененные территории

Процессы практически отсутствуют или не влияют на состояние земель

Мероприятия направлены на сохранение существующего состояния земель

2

Удовлетворительное

Слаборасчлененные территории

Процессы слабой интенсивности проявляются на ограниченных площадях, осложняют проведение поливов и сельскохозяйственных работ менее, чем на 10 % земель

Мероприятия направлены на проведение профилактических мер

3

Неудовлетворительное

Расчлененные территории

Процессы развиты на значительной части орошаемой площади, свыше 10 %

Мероприятия направлены на ликвидацию неблагоприятных последствий

  Приложение 20
к Правилам государственного
ведения мониторинга и оценки
мелиоративного состояния орошаемых
земель в Республике Казахстан и
информационного банка данных
о мелиоративном состоянии земель
сельскохозяйственного
назначения

Количественные показатели для прогноза просадочности
на орошаемых землях

Показатели

Относительная просадочность при Р-0,2 мили паскаль, %

Балл

Мощность просадочного слоя, метр

Ожидаемая величина просадки, сантиметр

Величина послепросадочного уплотнения, сантиметр

Время проявления просадок, месяц

< 5

< 5

< 15

1

< 1

1

5 - 10

6 - 15

16 - 30

1 – 3

1 - 3

2

11 – 15

16 – 50

31 – 50

3 – 6

1 – 3

3

16 – 20

51 – 100

50

6

5,1 – 6,0

4

20 – 30

101 – 200

-

-

6,1 – 9,0

5

> 30

> 200

-

-

> 9

6

  Приложение 21
к Правилам государственного
ведения мониторинга и оценки
мелиоративного состояния орошаемых
земель в Республике Казахстан и
информационного банка данных
о мелиоративном состоянии земель
сельскохозяйственного
назначения

Количественная оценка степени заовраженности орошаемых
территорий

Степень заовраженности

Густота, километр/километр квадратный

Плотность, штук/километр квадратный

Заовраженность

Балл

Нерасчлененная

< 0,1

< 2

< 1

1

Слаборасчлененная

0,1 – 0,4

2 – 5

1 – 3

2

Среднерасчлененная

0,4 – 1,0

5 – 10

3 – 5

3

Сильнорасчлененная

1,01 – 2,0

11 – 20

5 – 7

4

Очень сильнорасчлененная

> 2,0

> 20

> 7

5

  Приложение 22
к Правилам государственного
ведения мониторинга и оценки
мелиоративного состояния орошаемых
земель в Республике Казахстан и
информационного банка данных
о мелиоративном состоянии земель
сельскохозяйственного
назначения

Количественная оценка развития ирригационной эрозии
на орошаемых землях

Литологический состав

Степень заовраженности

Уклоны поверхности

Глубина местного базиса эрозии, метров

Балл

Плотные глины

нерасчлененная

0,01

1

1

Суглинки тяжелые

слабая

0,01 – 0,03

1 – 5

2

Суглинки средние

средняя

0,03 – 0,05

6 – 15

3

Супеси, легкие суглинки

сильная

0,05 – 0,07

16 – 25

4

Пески, лессовидные супеси

очень сильная

0,07 – 0,1

26 – 40

5


Қазақстан Республикасында суармалы жерлердің мелиорациялық жай-күйінің мониторингін және оны бағалауды және ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердің мелиорациялық жай-күйі туралы ақпараттық деректер банкін мемлекеттік жүргізу қағидаларын бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары - Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы Министрінің 2016 жылғы 25 шілдедегі № 330 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2016 жылы 9 қыркүйекте № 14227 болып тіркелді.

      "Агроөнеркәсіптік кешені мен ауыл аймақтарды дамытуды мемлекеттік реттеу туралы" 2005 жылғы 8 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңының 6-бабы 1-тармағының 21-1) тармақшасына сәйкес БҰЙЫРАМЫН:

      1. Қазақстан Республикасында суармалы жерлердің мелиорациялық жай-күйінің мониторингін және оны бағалауды және ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердің мелиорациялық жай-күйі туралы ақпараттық деректер банкін мемлекеттік жүргізу қағидалары бекітілсін.

      2. Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің Су ресурстары комитеті:

      1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін;

      2) осы бұйрық Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелгеннен кейін күнтізбелік он күн ішінде оның көшірмесінің мерзімді баспа басылымдарында және "Әділет" ақпараттық-құқықтық жүйесінде, сондай-ақ Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерін эталондық бақылау банкінде орналастыру үшін "Республикалық құқықтық ақпарат орталығы" шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорнына он жұмыс күнi iшiнде ресми жариялауға жіберілуін;

      3) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің интернет-ресурсында және мемлекеттік органдардың интранет порталында орналастырылуын қамтамасыз етсін.

      3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы вице-министріне жүктелсін.

      4. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

      Қазақстан Республикасы

      Премьер-Министрінің орынбасары

      – Қазақстан Республикасы

      Ауыл шаруашылығы министрі А. Мырзахметов

      "КЕЛІСІЛГЕН"

      Қазақстан Республикасы

      Ақпарат және коммуникация министрі

      __________ Д. Абаев

      2016 жылғы " " ________

      "КЕЛІСІЛГЕН"

      Қазақстан Республикасы

      Ұлттық экономика министрі

      _________ Қ. Бишімбаев

      2016 жылғы " " _______

      "КЕЛІСІЛГЕН"

      Қазақстан Республикасы

      Ақпарат және коммуникациялар

      министрінің м.а.

      ___________ С. Сарсенов

      2016 жылғы " " ________

      "КЕЛІСІЛГЕН"

      Қазақстан Республикасы

      Ұлттық экономика министрінің м.а.

      ________ М. Құсайынов

      2016 жылғы " " _______



  Қазақстан Республикасы
Премьер-Министрінің орынбасары
- Қазақстан Республикасы
Ауыл шаруашылығы министрінің
2016 жылғы 25 шілдедегі
№ 330 бұйрығымен бекітілген

Қазақстан Республикасында суармалы жерлердің мелиорациялық жай-күйінің мониторингін және оны бағалауды және ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердің мелиорациялық жай-күйі туралы ақпараттық деректер банкін мемлекеттік жүргізу қағидалары
1-бөлім. Қазақстан Республикасындағы суармалы жерлердің мелиорациялық жай-күйінің мониторингін және бағалауды мемлекеттік жүргізудің қағидалары
1-тарау. Жалпы ережелер

      1. Осы Қазақстан Республикасындағы суармалы жерлердің мелиорациялық жай-күйінің мониторингін және оны бағалауды және ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердің мелиорациялық жай-күйі туралы ақпараттық деректер банкін мемлекеттік жүргізу қағидалары (бұдан әрі – Қағидалар) "Агроөнеркәсіптік кешенді және ауылдық аумақтарды дамытуды мемлекеттік реттеу туралы" 2005 жылғы 8 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңының 6-бабы 1-тармағының 21-1) тармақшасына сәйкес әзірленген және суармалы жерлердің мелиорациялық жай-күйінің мониторингін және оны бағалауды және ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердің мелиорациялық жай-күйі туралы ақпараттық деректер банкін мемлекеттік жүргізудің негізгі мақсаттары мен міндеттерін, оны бағалаудың көрсеткіштері мен өлшемшарттарын, мамандандырылған мемлекеттік мекемелер орындайтын жұмыстардың құрамы мен көлемдерін айқындайды.

      2. Суармалы жерлер мониторингін мемлекеттік жүргізу суармалы жерлерде орын алатын өзгерістерді уақтылы анықтау, бағалау және суармалы жерлерді жақсарту мен ұтымды пайдалану бойынша ұсынымдар дайындау мақсатында жүргізілетін суармалы жерлердің мелиорациялық жай-күйін стационарлық бақылау жүйесінен тұрады.

      3. Суармалы жерлер, мелиорациялық жай-күйді анықтайтын және мелиорациялық іс-шаралар кешені көмегімен реттелетін табиғи және шаруашылық факторлар, сондай-ақ суармалы егіншіліктің әсер ету аймағындағы аумақ мониторинг объектісі болып табылады.

      4. Қазақстан Республикасындағы суармалы жерлердің мелиорациялық жай-күйіне және мониторинг пен бағалауды мемлекеттік жүргізу жер мониторингінің құрамдас бөлігі болып табылады.

2-тарау. Қазақстан Республикасында cуармалы жерлердің мелиорациялық жай-күйінің мониторингін және бағалауды мемлекеттік жүргізу тәртібі

      5. Мониторингті мемлекеттік жүргізу мазмұнын мыналар құрайды:

      1) суармалы жерлерді агромелиорациялық зерттеп-қарау;

      2) ыза суларының деңгейлік-тұздылық режиміне стационарлы гидрогеологиялық бақылаулар;

      3) топырақ-мелиоративтік жұмыстар;

      4) суландыру суларына және коллекторлық-дренаждық суларының ағысына гидрологиялық бақылау;

      5) инженерлік-геологиялық процестерді байқау;

      6) жерүсті, коллекторлық-дренаждық, ыза суларды және топырақты зертханалық зерттеу.

      6. Мониторингті мемлекеттік жүргізу суармалы жерлердің ерекшеліктерін ескере отырып жүргізіледі, олар гидрогеологиялық-мелиорациялық жағдайлардың күрделілігіне байланысты тиісті санаттарға бөлінеді:

      Iа - жақсы табиғи дренаждалған жерлер, ыза сулары қалыптасқан (жыл айналымында өтелген) деңгейлік режимге ие, топырағы тұзданбаған және сортаңданбаған;

      Iб - нашар табиғи дренаждалған жерлер, олардың шекараларындағы ыза суларының деңгейі 10 метрден астам тереңдікте жатады және әрі қарай көтерілу үрдісіне ие;

      Iв - нашар табиғи дренаждалған жерлер, олардың шекараларындағы ыза суларының деңгейі 3-тен 10 метрге дейінгі тереңдікте жатады, тұзданған топырақтар кескінінің жиынтық алаңы суармалы алқаптардың жалпы алаңының 10%-ын құрайды;

      II - нашар табиғи дренаждалған суармалы жерлер, олардағы жақын жататын ыза сулары немесе тұзданған не сортаңданған топырақтар кескіндерінің жиынтық алаңы 10%-дан асады, дренажсыз;

      III - күріш ауыспалы егістерін қоса алғандағы суармалы жерлер, олардың шекараларында тұзданған, сортаңданған немесе аса ылғалданған топырақты алаңдар бар;

      IIIа - көлденең дренажды суармалы жерлер;

      IIIб - тік дренажды суармалы жерлер;

      IV - құрылыс салынған аумақтарды қоса алғанда, суармалы алап кескінінің ішінде орналасқан шаруашылықтардың суарылмайтын жерлері.

      7. Суармалы жерлердің мелиорациялық жай-күйінің көрсеткіштері мыналар болып табылады:

      1) гидрогеологиялық жағдайлар (ыза суларының деңгейі, минералдануы мен химиялық құрамы);

      2) топырақты жер қыртысының тұздануы және сортаңдану дәрежесі;

      3) инженерлік-геологиялық процестер (шөгу, жырақтану, ирригациялық эрозия).

      8. Суармалы жерлердің мелиорациялық жай-күйі қабылданған санаттар бойынша бағаланады: жақсы, қанағаттанарлық және қанағаттанарлықсыз.

      9. Суармалы жерлердің мелиорациялық жай-күйінің мониторингін және бағалауды мемлекеттік жүргізуді осы Қағидаларға сәйкес мамандандырылған мемлекеттік мекемелер жүзеге асырады.

      10. Суармалы жерлердің мелиорациялық жай-күйінің мониторингін және оларды бағалауды мемлекеттік жүргізу нәтижелері – есептер, кестелер, карталар мен картограммалар түрінде рәсімделеді.

      11. Суармалы жерлер мониторингін мемлекеттік жүргізу барысында алынатын суармалы жерлердің мелиорациялық жай-күйі туралы ақпаратты жыл сайын ағымдағы жылдың бірінші тоқсанында мамандандырылған мемлекеттік мекемелер жерді тиімді пайдалану мақсатында суармалы жерлердегі агромелиорациялық және су шаруашылығы іс-шараларын жоспарлау кезінде Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдарына, облыстар мен аудандардың жергілікті атқарушы органдарына (әкімдіктерге), пайдаланушы су шаруашылығы ұйымдары мен жер пайдаланушыларға жолдайды.

      12. Суармалы жерлердің мониторингін жүргізудің мақсаты – суармалы жерлердің мелиорациялық жай-күйін бағалау және болжау, нашарлаудың, сондай-ақ суарудың тікелей ықпалындағы аймақтарда орын алып жатқан өзгерістердің себептерін анықтау болып табылады.

      13. Мониторинг және бағалау міндеттері:

      1) су шаруашылығы жағдайлары мен гидромелиорациялық жүйелердің техникалық жай-күйін талдаумен бірге гидрогеологиялық, инженерлік-геологиялық және топырақ процестерін бақылау;

      2) суарудың ықпал ету аймағындағы суармалы жерлердің мелиорациялық жай-күйін бағалау, өзгерістердің себептері мен беталысын анықтау;

      3) гидрогеологиялық, инженерлік-геологиялық және топырақ процестерінің дамуы және суармалы жерлер мен суарудың ықпал аймағына әсердің экологиялық зардаптарын болжау;

      4) суармалы жерлердің мелиорациялық жай-күйін жақсарту жөніндегі ұсынымдар мен ұсыныстарды жасау;

      5) су шаруашылығы ұйымдарын, облыстардың және аудандардың жергілікті атқарушы органдарын (әкімдіктер) пайдаланатын және суармалы жерлердегі жер пайдаланушыларды жерлердің мелиорациялық жай-күйі мен қажетті іс-шаралар туралы ақпаратпен қамтамасыз ету болып табылады.

      14. Жұмыстардың құрамы мен көлемдері гидрогеологиялық-мелиорациялық жағдайлардың күрделілігіне және суармалы жерлердің бөлінген санаттарына байланысты.

      15. Көрсетілген жұмыстарды орындау кезінде алдын ала дайындық өткізіледі, оған: табиғи және шаруашылық жағдайлар туралы деректер жинау, тиісті суландыру жүйелерінің жобалары мен оларды пайдалану туралы есептермен танысу, климаттық және гидрогеологиялық мәліметтерді, бедер, геоморфология, геологиялық құрылым, топырақ пен гидрогеологиялық және инженерлік - геологиялық жағдайларды сипаттайтын материалдарды жинау, аэросурет және ғарышсуреттерін түсіндіру кіреді.

3-тарау. Жерлердің мелиорациялық жай-күйіне әсер ететін жағдайлар мен факторлар

      16. Суармалы жерлердің мелиорациялық жай-күйі жүйенің жай-күйін анықтайды: олар түрлі мелиоративтік іс-шаралардың ықпалымен топырақ, гидрогеологиялық және инженерлік-геологиялық процестердің нәтижесінде түзілген және жерлердің ауыл шаруашылығы өнімдерінің өндірісіне жарамдылығының дәрежесін сипаттайтын аэрация аймағының топырақтары-топырақты жер қыртыстары-жерасты сулары.

      17. Табиғи факторлардың құрамына суармалы аймақтардың климаттық, гидрогеологиялық, геологиялық, геоморфологиялық, топырақ, гидрологиялық және инженерлік-геологиялық жағдайлары кіреді.

      18. Шаруашылық факторлардың құрамына суарудың әдісі мен техникасы, жиынтық және үлестік су беру, агротехника, суландыру суының сапасы, дренаждың типі мен параметрлері, дренаждық ағынның көлемі мен сапасы, ауыл шаруашылығы дақылдарының құрамы, жер пайдаланудың коэффициенті және суландыру жүйелерінің пайдалы әсер коэффициенті, суармалы жерлердің беттерін тегістеу кіреді.

4-тарау. Суармалы жерлерді агромелиорациялық зерттеп-қарау
1-параграф. Суармалы жерлерді агромелиорациялық зерттеп-қараудың мақсаттары мен міндеттері

      19. Агромелиорациялық зерттеп-қарау тұздану, сортаңданудың анық белгілері бар топырақ жамылғысының пішіндерін айқындау мен нақтылау, суландыру және коллекторлы-дренаждық желінің техникалық жай-күйін алдын ала бағалау, ауыл шаруашылығы дақылдары егістерінің жай-күйін зерттеп-қарау мен инженерлік-геологиялық процестердің дамуын бағалау мақсатында жүргізіледі.

      20. Агромелиорациялық зерттеп-қарауға шаруашылық жүргізуші субъектілердің өндірістік қызметінің меншік нысанына қарамастан, барлық суармалы жерлер жатады.

      21. Суармалы жерлерді агромелиорациялық зерттеп-қарау барлау бағыттарын жүргізу жолымен олардың санатына байланысты жылына бір-екі рет, вегетацияның ортасы мен соңында жүзеге асырылады, тиісті шаруашылық жүргізуші субъектілерінің мамандарымен бірлесіп жүргізіледі.

2-параграф. Суармалы жерлерді агромелиорациялық зерттеп-қараудың құрамы мен көлемдері

      22. Агромелиорациялық зерттеп-қарау жөніндегі жұмыстардың құрамы мен көлемдері суармалы жерлерде қалыптасқан гидрогеологиялық-мелиорациялық және топырақ-мелиорациялық жағдайлардың күрделілігіне, сондай-ақ суландыру жүйелеріндегі инженерлік құрылыстардың техникалық жай-күйіне байланысты.

      1000 гектарға суармалы жерлерді агромелиорациялық тексеру жұмыстарының құрамы және жылдық көлемдері осы Қағидалардың 1-қосымшасында келтірілген.

      23. Табиғи дренаждалған пен гидрогеологиялық-мелиорациялық және топырақ-мелиорациялық жағдайлары салыстырмалы түрде қанағаттанарлық болуымен сипатталатын Iа, Iб және Iв санатындағы суармалы жерлерді тексеру жыл сайын вегетациялық кезеңнің басында жүргізіледі.

      Нашар табиғи дренаждану мен күріш егіс айналымдарын қосқанда, көлденең және тік дренажбен сипатталатын II, IIIa және IIIб санатындағы суармалы жерлерді тексеру жылына екі рет: вегетациялық кезеңнің ортасы мен соңында жүргізіледі.

3-параграф. Суармалы жерлерге агромелиорациялық зерттеп-қарауды орындауды ұйымдастыру

      24. Суармалы жерлердің жай-күйін агромелиорациялық тексеру – алдын ала жасалған іс жүзіндегі материалдың сызбалық картасының негізінде барлау маршруттарын жүргізу жолымен орындалады.

      Іс жүзіндегі материалдың сызбалық картасын жасау барысында топографиялық карталар, ішкішаруашылық жерге орналастыру жоспарлары мен ирригациялық желінің сызбалары пайдаланылады, бастапқы мәліметтерге жүргізілген талдаудың нәтижелері ескеріледі.

      Іс жүзіндегі материалдың сызбалық картасын жасау аяқталғанда, нысандар бойынша оңтайлы қозғалудың жер үстіндегі маршруттарының желісі енгізіледі. Жер үстіндегі маршруттар суармалы жерлермен іргелес және суландыру мелиорациясы мен техногендік жүктемелердің әсер ету аймағында орналасқан аумақтарды қамтуды ескере отырып салынады.

      25. Агромелиорациялық зерттеп-қарау барысында суландыру жүйелерін техникалық тексерілуі жүргізіледі, онда көзбен немесе геодезиялық аспаптардың көмегімен құрылыстардың биіктік жағдайы мен геометриялық өлшемдері, каналдардың бойлық және көлденең пішіндері, ашық каналдар мен коллекторлық-дренаждық желінің лайлануы мен шөп басуының дәрежесі, каналдардағы судың шығыны мен сүзілуінің мөлшері, құрылыстардың жотасында, бермаларында немесе еңістерінде шөгіндінің болуы мен дамуы және басқа құбылыстар анықталады.

      Жер арнасындағы каналдарда, грунт бөгеттері мен гидротехникалық құрылыстардың негіздерінде сүзгі суларының шығатын ашық орындары, грунттың суффозионды шығуларының, суландыру жүйелері мен гидротехникалық құрылыстарға жанасатын аумақтардың ластану орындары бар.

      Зерттеп-қарау нәтижелері гидромелиорациялық жүйенің техникалық ахуалы актімен ресімделеді, онда анықталған ақаулар мен бүлінулер, олардың сандық бағасы көрсетіледі.

      26. Топырақ жамылғысының жай-күйін зерттеп-қарау карталар негізінде барлау маршруттарын жүргізу жолымен жүзеге асырылады және оған топырақ жамылғысының тұздануы, сортаңдануы, кешенділігі анық байқалатын алаңдардың пішіндерін айқындау немесе нақтылау кіреді.

      27. Агромелиорациялық зерттеп-қарау барысында ауыл шаруашылығы дақылдары егістігінің жай-күйі зерттеп-қарауды: даму кезеңдері, ахуалды көзбен бағалау, ластануды бағалау, өсімдіктердің биіктігі, өсімдіктердің аурулармен, жағымсыз метеорологиялық құбылыстармен, ыза сулары және жерлердің сортаңдануы мен лайлануымен байланысты зақымдануының дәрежесі.

      28. Тау етегі мен бедердің айқын еңістері бар тау арасындағы ойпаттарда орналасқан суармалы жерлерді агромелиорациялық зерттеп-қарау барысында келесі инженерлік-геологиялық процестердің дамуы анықталады: шөгуі, сызықтық (жырақтануы) және ирригациялық эрозия.

      29. Агромелиорациялық зерттеп-қарау барысында егіс айналымы жүйесінің сақталуы, суару режимдері, тыңайтқыштарды енгізу, өсімдіктерді қорғау құралдарын пайдалану, тік дренаж ұңғымаларының пайдаланылуы, техникалық ахуалы мен жұмыс режимі туралы ақпараттар, жаңбырлату машиналары және тамшылатып суару жүйесінің жұмысы мен тағыда басқа мәліметтерді жинау мен талдау жүзеге асырылады.

4-параграф. Суармалы жерлерді агромелиорациялық зерттеп-қарауды жүргізуге арналған аспаптар мен жабдықтар

      30. Агромелиорациялық зерттеп-қараудың далалық жұмыстарын жүргізу барысында заман талабына сай аспаптар мен жабдықтар пайдаланылады.

      31. Нивелир беттің табиғи еңістерін анықтау, суармалы жерлерде орындалған ағымдық және күрделі тегістеулердің сапасын бақылау, ұңғымалардың биіктік байланысы, сонымен қатар суландыру каналдары мен коллекторлардың бойлық көлденең түсірілімдері үшін пайдаланылады.

      32. Теодолит үлкен еңістері бар, тау етегіндегі аймақта су эрозиясының түрлері көзбен анықталған учаскелерде жоғарғы дәлдікті қажет етпейтін тахеометриялық және теодолиттік түсірілімдерді жүргізу барысында пайдаланылады.

      33. Лазерлік қашықтықтан өлшеуіш жетуге қиын орындардағы қашықтықты дәл әрі тез өлшеу, сонымен қатар алаңдардың есебін орындау мақсатында пайдаланылады. Қазіргі құралдардың дәлдігі ± 1,5 миллиметр, өлшеулер ауқымы – 0.05 метр, өлшеулер қашықтығы– 200 метрге дейін.

      34. GPS (Global Positioning System) – орбиталарда орналасқан спутниктерден белгі қабылдайтын навигациялық жүйе. GPS қабылдағыш кеңдік пен ұзақтық туралы ақпаратпен қамтамасыз етеді, ал кейбіреулері объектілердің биіктік жағдайлары туралы ақпарат бере алады және далалық жағдайларда объектілерді байланыстыру үшін пайдаланылады.

      35. Дүрбі далалық жағдайларда өтуге қиын орындарда бағдарлау және алыстағы заттарды стереоскопиялық бейнеде бақылау үшін пайдаланылады. Бір-біріне параллель орналастырылып, біріктірілген екі көру түтікшесінен тұрады. Қазіргі кезде 25-есе үлкейтетін төрт линзалы объективтер пайдаланылады.

      36. Үш өлшемді лазерлі сканер лазерлі қашықтықты өлшеуіштің көмегімен нысанға дейінгі қашықтықты анықтауға және объектінің үш өлшемді координаттарын ала отырып, тік және көлденең бұрыштарды өлшеуге мүмкіндік береді. Қашықтықты өлшеудің жұмыс ауқымы – 0,5 - 50 метр.

5-параграф. Агромелиорациялық зерттеп-қарау материалдарын камералды өңдеу

      37. Агромелиорациялық зерттеп-қарау материалдарын камералды өңдеудің нәтижелері бойынша іс жүзіндегі материалдың егжей-тегжейлі картасы жасалады, онда төмендегілер көрсетіледі:

      1) суармалы жерлердегі барлық далалық бақылаулар, сынама алу пунктері мен нүктелері, суландыру және коллекторлық-дренаждық желінің жай-күйі;

      2) шаруашылық жүргізуші субъектілердің суармалы жерлері бөлінісіндегі ауыл шаруашылығы дақылдарының іс жүзіндегі орналасуы мен құрамы;

      3) жағымсыз топырақ, гидрогеологиялық, инженерлік-геологиялық және басқа процестер мен құбылыстарды тексеру кезінде айқындалған учаскелері.

      38. Шаруашылық жүргізуші субъектілердің жұмыскерлерімен бірге суармалы жерлерді зерттеп-қарау, егістік құрылымдарының, гидромелиорациялық жүйелердің техникалық жай-күйлерінің актілері ресімделеді.

5-тарау. Ыза суларының деңгейлік-тұздылық режиміне гидрогеологиялық бақылаулар
1-параграф. Бақылау ұңғымалары, түрлері, функциялары

      39. Бақылау ұңғымалары желісіарналуы бойынша тіреуіш, ішкі шаруашылық және уақытша желі болып бөлінеді.

      40. Бақылау ұңғымаларының тіреуіш желісі гидрогеологиялық жағдайлар мен ыза суларының деңгейлік-тұздылық режимін тікелей суармалы жерлер мен іргелес аумақтарда зерттеу үшін пайдаланылады.

      41. Бақылау ұңғымаларының ішкі шаруашылық желісі егіс айналымындағы алаптар мен алаңдар шегінде ыза суларының деңгейі мен химиялық құрамының жағдайы бойынша толық алаңдық сипаттама алу үшін арналған.

      42. Бақылау ұңғымаларының уақытша желісі – суармалы алаңдарда суланыру және дренаждық каналдардың, коллекторлардың, тікдренаж ұңғымаларының ықпал ету аймағындағы ыза суларының деңгейлік-тұздылық режимі туралы қосымша ақпаратты алу үшін жабдықталады.

2-параграф. Бақылау ұңғымаларын орналастыруға қойылатын талаптар

      43. Бақылау ұңғымаларының тіреуіш желісі іргелес аумақтардың және ыза суларының деңгейлік-тұздылық режимі мен балансын зерттеуге, каналдар мен колллекторлық-дренаждық желінің әсерін анықтауға, жерасты суларының режимін реттеу жөніндегі іс-шаралардың құрамын нақтылауға арналған.

      Бақылау ұңғымаларының тіреуіш желісі суармалы жерлерде геологиялық, гидрогеологиялық, топырақ және ирригациялық-шаруашылық жағдайлардың зерделенуі мен аудандастырылуының материалдары бойынша алаңдар, сонымен қатар жармалар бойынша біркелкі бөлінген нүктелер түрінде орналастырылады.

      Тіреуіш ұңғымалардың жармаларын қорек аймағынан түсіру аймағына қозғалуының бағытында, яғни жерасты сулары ағынының табиғи шекараларына орналастырады. Гидрогеологиялық облыстардың әрқайсысының шегінде арақашықтығы 1-2 шақырым болатын, бірнеше тіреуіш ұңғымаларды орналастыру қажет.

      Ыза сулары ағысының табиғи шекараларын қоспағанда, ұңғымаларды жарма бойынша орналастыру барысында суқойманың жармасымен қиылысатын "жасанды шекараларды", ірі суландыру каналдары мен коллекторларды, тік кәріз ұңғымаларын ескеру қажет.

      Гидрогеологиялық жағдайлар біртекті болғанда (топырақ жамылғысы сортаңдануының типі, ыза суларының литологиялық құрамы мен орналасу тереңдігі және минералдануы біртекті), бір ұңғымамен шектеледі. Ұңғыма бұл ретте алаптың орталық бөлігінде, ірі суланыру каналдары мен коллекторлардан бірдей қашықтықта орналасады.

      Гидрогеологиялық жағдайлар әртекті болғанда, ұңғымалардың саны әр топтастырылған бірлікке бір ұңғыма есебімен ұлғаяды және бұл ретте өзіндік екі-үш ірі түрі таңдалады.

      Тау жыныстарының фациалды-литологиялық құрамы мен гидрогеологиялық қасиеттері бойынша су сақтағыш кешеннің қос қабатты құрылымында ұңғымалар жоғарғы және төменгі су сақтағыш жиектерде жабдықталады.

      Ыза суларының деңгейіне арынды сулардың асып төгілуі мен әсер етуін сапалық және сандық бағалау үшін ұңғымалар бір-бірінен 1 метрге жуық қашықтықта орналасатын екі қабатты пьезометрлер түрінде жабдықталады. Олардың бірі жамылғы түзілімдеріндегі ыза суларын бақылауға арналған. Ұңғыманың сүзгісі ауытқу амплитудасына байланысты төмен қалыпта грунт суларының деңгейінен 1-3 метрге төмен орнатылады. Екінші ұңғыма бойынша су сақтағыш жиектің режимі зерттеледі, ол арынды сулардың ашылған шатырынан 2-3 метрге төмен тереңдікке дейін орнатылады.

      Тікелей немесе құрамдастырылған дренажды алаңдарда дренаждыңарынды сулардың пьезометриялық деңгейіне әсері мен оның ыза суларының деңгейімен байланысын қадағалау қажет.

      44. Бақылау ұңғымаларының ішкі шаруашылық желісі суармалы алқап пен шаруашылық жүргізуші субьектілер аумақтары бойынша шекаралардың гидрогеологиялық, топырақ-мелиоративтік, ирригациялық-шаруашылық жағдайларды талдау негізінде орналастырылады. Бұл үшін толық гидрогеологиялық және топырақ-мелиоративтік түсірілімдердің материалдары пайдаланылады.

      Алаптардағы ыза суларының бастапқыдан терең жататын ішкі шаруашылық желісін ыза суларының жер бетінен 4-5 метрге дейін көтерілуі барысында жабдықтайды.

      Ұңғымаларды орналастыруды кемінде 1:10000 масштабтағы жерпайдалану жоспарында орындайды, онда ауыспалы егіс алқаптары, суландыру және коллекторлық-дренаждық желі көрсетілген.

      Ұңғыманың орнын ыза суларының орналасу тереңдігі мен минералдануын, жерасты еңістерінің ағынын, тұздану байқалған орындарды, топырақ жамылғысының сипатын ескере отырып таңдайды.

      Осы жағдайлардың түрлеріне байланысты әр 400 гектар сайын бір ұңғыманы жабдықтайды. Ұңғымалар, суландыру каналдары, коллекторлар мен қашыртқылардың әсер ету учаскелеріндегі, суарылатын және ішінара суарылмайтын жерлердегі ыза сулары деңгейінің жағдайы мен минералдануын сипаттайтындай етіп орналастырылады.

      Кең алымды жаңбырлату қондырғылары бар суармалы алаңтарда ұңғымалар алаңының ортасында жабдықталады.

      Ұңғымалардың ішкі шаруашылық желісі тіреуіш желімен бірге ыза суларының орналасу тереңдігі мен минералдануының 1:10000 – 1:50000 масштабтарындағы картасын жасауды қамтамасыз етуі тиіс.

      45. Ұңғымалардың уақытша бақылау желісі суармалы және суарылмайтын алаңдарда, қолданбалы ғылыми-өндірістік тапсырмаларды шешу мақсатында тәжірибелік полигондарда жабдықталады. Бұл ұңғымаларды конструкцияларды орналастыру, бақылаулардың мерзімдері және материалдарды өңдеу жұмыстар бағдарламасына сәйкес жүргізіледі.

      46. Мелиорациялық жағдайы қиын алқаптарда режимдік желіге ыза суларының деңгейін бір реттік өлшеу мен ауалану аймағындағы жыныстарды сынамалау үшін қосымша ұңғымаларды қосады, олар агромелиорациялық зерттеп-қарауды жүргізу барысында бұрғыланады.

      47. Бақылау ұңғымаларының барлығы топографиялық негізге немесе жерпайдалану жоспарына енгізіледі және олардың кеңістік және биіктік байланысы құрылады.

3-параграф. Бақылау ұңғымасының конструкциясы мен элементтері

      48. Бақылау ұңғымалары қамтамасыз етеді:

      1) деңгейлерді, температураны өлшеу мен жерасты суларының сынамаларын стандартты жабдықпен алуды жүргізуді;

      2) коррозия мен химиялық суффозияға қарсы тұрақтылықты;

      3) сүзгілерді қалпына келтірудің механикалық және химиялық әдістерін қолдануды;

      4) жөндеу-қалпына келтіру жұмыстарын орындаудың мүмкіндігін.

      49. Ұңғыманың параметрлері мақсатымен, ауалану аймағы мен су сақтағыш жиектің күштілігімен, ыза сулары ауытқуының амплитудасымен, төмен жатқан су сақтағыш жиектермен гидравликалық байланыс арқылы анықталады.

      50. Су сақтағыш жиектің қалыңдығы 10 метрге дейінгі суармалы алаңдар үшін ұңғыма бірінші сутіректің шатырындағы кенжармен ашу әдісі бойынша жетілген болып келеді. Егер жиектің қалыңдығы 10 метрден асса, онда жетілмеген ұңғыма жабдықталады, оның түбі су сақтағыш жиекте соңғы 3-5 жыл ағымында бақыланатын ыза суларының ең төмен деңгейінен 5-8 метрге төмен болуы тиіс.

      51. Бақылау ұңғымасының типтік конструкциясы осы Қағидаларға 2-қосымшада көрсетілген және жерүсті және жерасты бөліктерінен тұрады, оларға қақпағымен бірге қорғаныш тысы, арнайы бекітетін қақпағы бар бас, бетонды негіз, сүзгінің саңылаусыз бөлігіндегі шегендеу құбыры, сүзгі, тығыны бар тұндырғыш кіреді. Бақылау ұңғымаларын бүлінулерден сақтауды күшейту үшін қорғаныс қоршауы жасалады.

      52. Ыза суларының деңгейін өлшеу үшін шегендеу құбырының жоғарғы бөлігі (бас) жердің бетіне 1 метрден аспайтын биіктікке шығарылады, бірақ тасқын кезіндегі олардың мүмкін су басуы мен қыста қардың жиналуы ескеріледі.

      53. Суармалы жайылымдар мен төмен террасаларда бақылау ұңғымаларын жабдықтау барысында келте құбыр мен шегендеу құбырының арасындағы жіктің бітелуі қамтамасыз етіледі.

      54. Жерүсті суларының құбыр сыртындағы кеңістікке ағуының алдын алу үшін барлық бақылау ұңғымаларының айналасындағы шеңберлі кеңістік 1 метрге жуық тереңдікке бентонитті сазбен тығыздалады.

      55. Бетонды негіз қорғаныс құралының міндетін атқарады және ұңғыманың су қабылдайтын бөлігіне суару суларының, еріген сулардың, атмосфералық жауын-шашындар мен басқа ағындар сүзілуінің алдын алады.

      56. Бақылау ұңғымаларын сақтауды күшейту үшін металл құбырлардан қорғаныш тыс пен қорғаныс қоршауы жасалады.

      57. Бақылау ұңғымалары үшін шегендеу құбырлары ретінде металл, асбесті цемент, полихлорвинил және қыш материалдары пайдаланылады.

      58. Сүзгінің конструкциясы мен типі сусыйымды жыныстардың литологиялық құрамына байланысты таңдалады. Бақылау ұңғымасына арналған сүзгінің жұмыс істейтін бөлігінің ұзындығы бір метрден кем болмайды. Жыныстардың су молшылығы әлсіз болғанда және тікелей аймақтылықты зерттеу қажеттілігі туындағанда, сүзгінің ұзындығы сусақтағыш жиектің ашылған қуатына ұлғайтылады. Тұндырғыштың ұзындығы бір мерден кем болмайды. Ұңғыма бағанасын бекітуге арналған металл құбырдың диаметрі – 76, 89, 108 миллиметр, пластикалық құбырдың диаметрі – 100 миллиметр.

      59. Құрамында агрессивті химиялық элементтер үлесі жоғары ыза суларының режиміне бақылауларды ұйымдастыру үшін қыш және полиэтиленді блоктардан жасалған коррозияға қарсы сүзгілерді қолдану ұсынылады. Коррозияға қарсы сүзгілер пластмассалы тор немесе шыны талшықпен қапталған, тесілген полиэтилен құбырдан дайындалады.

      60. Түбімен жұмыс істейтін пьезометр ұңғымаларын жабдықтау барысында жерасты суларын жерүсті суларынан қатаң оқшаулау қажет. Қол бұрғысымен бұрғыланған ұңғымаларға сыртқы диаметрі бұрғылау диаметрінен асатын шегендеу құбырларын басады немесе қағады. Ұңғылауды жеңілдету үшін құбырдың төменгі жағын конус сияқты етіп үшкірлейді. Жабдықтау барысында пьезометрдің түбіне міндетті түрде ірі құм мен ұсақ қиыршық тас салынады.

4-параграф. Ыза суларының деңгейін стационарлы бақылаулар

      61. Ыза суларының деңгейін стационарлы бақылаулар суармалы жерлер мен оларға іргелес аумақтардағы бақылау ұңғымаларында жүргізіледі.

      Суармалы жерлердің 1000 гектарға жұмыстардың құрамы, көлемі мен бақылау ұңғымаларындағы ыза суларының деңгейін өлшеудің кезеңділігі осы Қағидаларға 3-қосымшада келтірілген.

      62. Ыза суларының деңгейін өлшеу міндетті түрде оларды жүргізудің әдістемесіне сәйкес жүзеге асырылады.

      Ыза суларының деңгейін өлшеуден бұрын өлшеу аспаптарына тексеру жүргізу және ұңғыманың жанын тазарту, ұңғыма сағасының ілмекті құрылғысын ашу және бақылау биркасын алу жолымен жұмыс орнын дайындау қажет.

      Ұңғымалардағы ыза суларының деңгейін өлшеу аспапқа қоса берілетін нұсқаулыққа сәйкес жүзеге асырылады.

      Ұңғымадағы су деңгейін өлшеу шегендеу құбырының тиянақталған жазықты жоғарғы кесігінің тұрақты маркасынан немесе ұңғыма басынан жүргізіледі. Өлшейтін құралды шегендеу құбырының жоғарғы кесігінің немесе ұңғыма басының бір нүктесіне қою керек.

      Ұңғымадағы ыза сулары деңгейінің орналасу тереңдігі: гидрогеологиялық өлшеуішпен өлшеу барысында шартылдақтың ұңғыма ішіндегі судың бетіне тиген сәттегі дыбысы бойынша, ал электр деңгей өлшеуішпен өлшеу барысында тетік су деңгейіне жеткендегі жарық және/немесе дыбыс сигнализациясы бойынша белгіленеді.

      Бастапқыда сантиметрлер (1 сантиметрге дейінгі дәлдікпен), ал кейін метрлер саналады. Деңгейді өлшеу процедурасы ұңғымада екі-үш рет жүргізіледі. Бақылап өлшеу барысындағы деңгей санақтарының түрлілігі 0,5 сантиметрден аз болса, онда бірінші өлшеу дұрыс болып есептеледі. Кері жағдайда, кемінде екі рет қайталанған өлшеу дұрыс деп саналады.

      Деңгейлерді өлшеу нәтижелері далалық журналға енгізіледі, ондағы ыза сулары деңгейінің жату тереңдігі өлшеу аспабының түзетулері мен ұңғыманың жерүстіндегі бөлігінің биіктігі ескере отырып есептеледі.

      Бақылаушы өлшеу жүргізе отырып, нәтижені бақылау ұңғымасының басына бекітілген биркаға жазады.

      63. Бақылау ұңғымаларындағы ыза суларының температурасын бақылау су деңгейін өлшеумен бірге орындалады.

      Ыза суларының температурасы ұңғымаға арқан немесе өлшеуіш арқылы су деңгейінен төмен түсірілетін мерзімді термометрдің көмегімен анықталады.

      Термометр бойынша санақ, оны көтергеннен кейін бірден алынады.

      Температураны өлшеудің дәлсіздігі – 0,10С.

      Температураны өлшеулердің нәтижелері ыза суларының деңгейін бақылаудың далалық журналына енгізіледі.

      Судың температурасын өлшеумен бірге далалық журналға өлшеу кезіндегі ауа-райы туралы мәлімет енгізіледі.

5-параграф. Ыза суларының минералдануы мен химиялық құрамын стационарлы бақылаулар

      64. Ыза сулардың минералдануы мен химиялық құрамын бақылауыза суларының сынамаларын бақылау ұңғымаларынан алу жолымен жүргізіледі.

      Суармалы жерлердің 1000 гектарға ыза суларының минералдануы мен химиялық құрамын зерттеуге арналған жұмыстардың құрамы, көлемі мен кезеңділігі осы Қағидаларға 4-қосымшада келтірілген.

      65. Бақылау ұңғымаларынан су сынамаларын алу кезінде сақтау және бастапқы құжаттарды іріктеу жөніндегі талаптар сақталуы тиіс.

      Бақылау ұңғымаларынан су сынамаларын алу олардың алдын ала айдалуынан кейін жүргізіледі, ол механикалық әдіспен немесе қол сорғымен жүзеге асырылады. Ұңғымадан су бағанының кемінде 2-3 көлемі айдалады. Айдаудың көлемі мен уақытын ұңғыманың тереңдігі мен диаметрі, су деңгейі мен сорғының өнімділігін ескере отырып есептейді.

      Ұңғымадан ыза суларының сынамасын алу айдау мен арнайы құралдардың төменгі клапаны бар, не жоқ қауғаның көмегімен олардың деңгейінің алдағы қалпына келуінен кейін жүргізіледі.

      Судың аз ғана бағанында (5 метрге дейінгі), әсіресе диаметрі 100 миллиметрге дейінгі ұңғымаларда қауғалауды "стакан" типіндегі қауғамен жүргізген дұрыс, яғни төменгі клапансыз, әдетте ұңғымалардың кенжарында болатын жүзгінді көтермеу және алмау мақсатында.

      Сынама алу үшін, қауға су деңгейінен, кемінде 1-2 метрге төмен тереңдікке ұңғымаға түсіріледі. Су сынамасының әрқайсысының мөлшері 2 литрден аз болмауы тиіс.

      Су сынамалары ілеспе ведомостпен бірге химиялық талдауларды орындау үшін зертханаға жеткізіледі.

      66. Ыза суларының сапасы минералдануы және химиялық құрамының дәрежесі бойынша бағаланады.

      Ыза суларының сапасын анықтау үшін олардың құрамындағы аниондардың мөлшері бойынша химиялық құрамы анықталады: НСО3, S04, Сl және катиондар - Са, Mg, Nа, Ктекше грамм/дециметр немесе миллиграмм/эквивалентпен көрсетіледі. Аниондар мен катиондардың жиынтығы минералдану немесе судағы тұздың мөлшерін анықтайды. Минералдану дәрежесі бойынша ыза сулары тұщы (тұздардың шоғырлануы 1 текше грамм/дециметр дейін), аздап сортаңданған (1-3), күшті сортаңданған (3-5), тұзды (5-50) және тұзды су (>50) болып бөлінеді.

      Судың химиялық құрамы мен минералдануы тұз құрамының формуласы бойынша көрсетіледі. Осы формула арқылы басым аниондар мен катиондар бойынша судың химиялық типі анықталады. Судың типі бастапқыда аниондардың, ал сосын катиондардың құралуы бойынша азаймалы ретпен анықталады. Компонент мөлшері 10%-дан аз болғанда, олар су типін анықтауға қатыспайды.

6-параграф. Гидрогеологиялық жұмыстарды жүргізуге арналған аспаптар мен жабдықтар

      67. Гидрогеологиялық жұмыстарды жүргізу үшін тасымалды және стационарлы аспапттар мен жабдықтар пайдаланылады.

      68. Өлшеудің тасымалды құралдарына шартылдағы бар гидрогеологиялық өлшеуіш, электр деңгей өлшеуіш жатады, олар құрылымдық элементтердің бірқатар ерекшеліктері мен пайдалану шарттарымен өзгешеленеді:

      1) тасымалды акустикалық гидрогеологиялық өлшеуіш. Мұндай өлшеуіштің негізгі элементтері: 1 және 0,5 сантиметр бөліктері бар өлшеу бауы, ұзындығы – 20 метрге жуық; өлшеу бауының басында орналасқан шартылдақ; тұтқасы мен бауды орауға арналған жиналмалы тұтқасы бар өлшеуіштің корпусы болып табылады. Су деңгейін бақылаудың дәлсіздігі – 1 сантиметр, өлшеулердің ең үлкен тереңдігі – 20 метрді құрайды;

      2) дыбыс пен жарық сигналы бар тасымалды электрлі деңгей өлшеуіштер. Өлшенетін тереңдіктің ауқымы – 0 бастап, 50 метрге дейін. Деңгей өлшеуіштің жол берілетін негізгі дәлсіздігінің шегі – 3 сантиметрге жуық. Тетік ретінде, диаметрі 20 миллиметр электрод қызмет атқарады, ол бақылау ұңғымаларының барлығында дерлік өлшеу жүргізуге мүмкіндік береді.

      69. Өлшеудің стационарлы құралдарына ыза сулары деңгейінің өзгерістерін уақытында үздіксіз тіркеу мақсатында дискреттік әсердегі түрлі деңгей өлшеуіштер жатады.

      Ұзақ уақыт бойы бақылау ұңғымаларындағы ыза суларының деңгейі мен температурасын автоматты түрде өлшеу мен үздіксіз тіркеу мақсатында деңгей өлшеуіш-дайверлер пайдаланылады.

      Жұмыс қағидасы – деңгейдің батырылатын тетіктері құрылғының үстінде орналасқан, сұйықтық бағанымен пайда болатын гидростатикалық қысымды өлшеу негізінде жұмыс істейді. Қысымның пьезорезистивті сенсоры деңгейден төмен батырады және шығу сигналы деңгеймен өзара байланысқа түседі; гидростатикалық қысымның алынған белгілері су бағанының метрімен өлшенеді.

      Бақылау ұңғымаларының алыстан өлшеу жүйесін тікелей оқу кабелінде орналасқан стационарлы деңгей өлшеуіш - дайверлер бақылау объектісінен айтарлықтай қашықтықтағы өлшеу мәліметтеріне лезде қол жеткізудің үнемді әрі тиімді әдісін қамтамасыз етеді.

      70. Бақылау ұңғымалары мен пьезометрлерден қажет мөлшердегі су сынамаларын алу үшін гидрогеологиялық сынама алғыш, яғни тот баспайтын, болаттан немесе полихлорвинилды коррозияға қарсы материалдардан жасалған, төменгі кері клапанмен немесе клапансыз желонка арналған.

7-параграф. Бақылаулар, өңдеулер мен ақпаратты ұсыну жүйесіне қойылатын талаптар

      71. Далалық журналға жазулар жай қаламмен енгізіледі, әрі қате немесе бұрыс жазулар сызылады және үстінен түзетілгендері жазылады. Далалық журналдағы әр жазу бақылаушының қолымен куәландырылады.

      72. Далалық журналдарға бақылауларды жазу өлшеу орнында далалық мәліметтер құжаттарының әдеттегі ережелерін сақтай отырып жүргізіледі.

      73. Өлшеу жүргізуді қадағалау үшін ұңғымаларға бирка орнатылады. Бақылаушы өлшеуді жүргізе отырып, нәтижені далалық журнал мен ұңғымада қалатын биркаға жазады. Биркадағы жазу жай қаламмен жүргізіледі.

8-параграф. Бақылау ұңғымаларының күтімі мен жөнделуі

      74. Бақылау ұңғымасының жоспарлы жөндеуаралық кезеңі жөндеу түрінің әрқайсысының орташа ұзақтығы ескеріліп, жоспарлы - алдын алу жөндеулерінің жоспарланған күніне байланысты белгіленеді.

      75. Жөндеуаралық кезең – бұл екі жоспарлы жөндеу арасындағы уақыт аралығы. Жөндеуаралық кезең бақылау ұңғымаларының құрылымдық элементтеріне біртіндеп жүргізілген екі жөндеудің арасындағы жұмыс уақытын анықтайды.

      76. Бақылау ұңғымаларын ағымдық жөндеу сақтық іс-шараларын іске асыру мен ұсақ бүлінулер мен ақауларды жою жолымен құрылым элементтерін жүйелі әрі уақтылы сақтау бойынша жұмыстарды жүргізуді көздейді.

      77. Бақылау ұңғымаларын ағымдық жөндеуіне олардың жер үстіндегі конструкцияларының металл элементтерін бояу, құлыптар мен қақпақтарды жөндеу мен ауыстыру, бақылау нүктелеріндегі нөмірлердің жазуларын қалпына келтіру, сүзгі тіректерін лай мен құмнан тазарту жатады.

      78. Бақылау ұңғымаларын ағымдық жөндеу жөніндегі жұмыстар:

      1) алдын ала жоспарланатын профилактикалық жұмыстар;

      2) пайдалану барысында анықталған қосымша жұмыстар (болжанбаған жұмыстар, апаттық жұмыстар) болып бөлінеді.

      79. Бақылау ұңғымаларын ағымдық жөндеу жыл бойы жүйелі түрде кесте бойынша жүргізіледі, ол құрылыстар мен жабдықтарды пайдалануға жауапты линиялық гидрогеологиялық-мелиорациялық қызмет жұмысшыларының қарап-тексерулері мен сұранымдарының негізінде жасалады.

      80. Бақылау ұңғымаларына ағымдық жөндеу жүргізу барысындағы жоспарлы жөндеу аралық кезең бір жылды құрайды. Пайдалану барысында анықталған, болжанбаған қосымша жұмыстар ағымдық жоспарлы жөндеу аралық кезеңде орындалады.

      81. Бақылау ұңғымаларының күрделі жөндеуі құрылымның тозған элементтерін қалпына келтіру немесе ауыстыруға бағытталған техникалық іс-шаралардың кешенінен тұрады.

      82. Бақылау ұңғымаларының күрделі жөндеуіне қақпағы бар қорғаныш тысын, құлыпты ұңғыманың басын, қақпағын, бетонды негізді, ұңғыма бағанасын, сүзгі бөлігін толық ауыстыру, қалпына келтіру, сонымен қатар қайта бұрғылау кіреді.

      83. Бақылау ұңғымаларының күрделі жөндеуі кешенді немесе іріктемелі болады. Кешенді бақылау ұңғымаларының толық жөнделуін, ал іріктеме-конструкцияның жекелеген элементтерін жөндеуді көздейді.

      84. Бақылау ұңғымаларын кешенді күрделі жөндеуі барысында жөндеуаралық кезең – 14 жылды құрайды.

      85. Бақылау ұңғымаларын іріктемелі күрделі жөндеу барысында жөндеуаралық кезең – бақылау ұңғымалары бойынша конструкция элементтерінің қызмет мерзіміне сәйкес белгіленеді, ол 7 жылды құрайды.

9-параграф. Жөндеу-қалпына келтіру жұмыстарын орындау кезіндегі құжаттама

      86. Бақылау ұңғымаларының жұмысқа жарамдылығы мен техникалық жай-күйін тексеру, жылына 1 рет суару кезеңі аяқталғаннан кейін жүргізіледі.

      Бақылау ұңғымаларының техникалық жай-күйі тексеріледі, судың деңгейі, ұңғыманың түбіне дейінгі тереңдік бақыланып, өлшенеді. Бұл үшін сүзгі тұндырғышының түпкі тереңдігі бақыланып, өлшенеді, ол ұңғымаға сүзгі орнатылғаннан кейін, бірден орындалған сондай өлшеудің нәтижелерімен салыстырылады.

      Айырма бойынша түптің тереңдігінде тұндырғыш пен сүзгінің құм және лаймен ластануы мен оның дәрежесі анықталады. Өлшеулердің нәтижелері далалық журналға енгізіледі.

      Егер ұңғыманың түбін бақылап өлшеу ластанудың бар екендігін көрсетсе, суды қауғаның көмегімен уақытша айдау жолымен тазалау жүргізіледі.

      87. Бақылау ұңғымаларының жұмысқа жарамдылығын аспаппен тексеру және техникалық ахуалын көзбен байқау нәтижелері бойынша ақау актілері жасалады.

      88. Бақылау ұңғымаларында ағымдық және күрделі жөндеудің ауқымы мен түрлері ақау актілеріне сәйкес жүргізіледі, олар пайдалануға берілген сәттен бастап, барлық кезеңде одан бұрын жүргізілген жөндеу жұмыстары бойынша ақпараттан тұрады, олардың негізінде орындалған жұмыстарының актілері жасалады.

10-параграф. Бұрғылау жұмыстарын жүргізу кезінде еңбекті қорғау мен қауіпсіздік техникасы

      89. Бұрғылауға жарықтандыру және ілеспе бұрғылау жабдықтарымен толықтай жарамды бұрғылау қондырғысы ғана жіберіледі.

      90. Бұрғылау бригадасының әр жұмысшысы өзі оқыған жұмысты орындайды. Тиісті оқу мен қауіпсіздік техникасы бойынша нұсқамасыз басқа жұмыстарды орындауға тыйым салынады.

      91. Бұрғылау шебері ай сайын, жұмысты бастар алдында бұрғылау жабдығы мен құралының дұрыстығын, жұмыс орнының жай-күйін, қорғаныс және қосалқы құралдардың және құрылғылардың дұрыстығын тексереді.

      92. Бұрғылау құралына нұсқаулық, қауіпсіздік техникасы бойынша ескерту жазбалары мен белгілер ілінеді; бұрғылау білдектері жерге тұйықталады.

      93. Еңбектің жаңа технологиялық процестері мен әдістерін енгізу, жабдықтар, аспаптар мен механизмдердің жаңа түрлерін қолдану кезінде жұмысшылар қауіпсіздік техникасы бойынша қосымша нұсқамадан өтеді.

      94. Барлық жұмысшылардың қауіпсіздік техникасы бойынша қайталама нұсқамасы, жылына кемінде бір рет жүргізіледі.

      Қайталама нұсқама арнайы кітапта тіркеледі, ол қауіпсіздік техникасы бойынша жауапты адамда сақталады.

      95. Барлық жұмысшылар еңбекті қорғау мен қауіпсіздік техникасының талаптарында көзделген, жеке қорғаныс құралдарымен қамтылады және пайдаланады.

6-тарау. Топырақ-мелиоративтік жұмыстар
1-параграф. Топырақ-тұздық түсірілім

      96. Топырақ-тұздық түсірілімді жүргізу кезінде суармалы топырақтың сортаңдану химизмінің дәрежесі мен типі, сортаңданған жерлердің кеңістіктік таралуы белгіленеді, сондай-ақ тұз жиналу процестерінің даму себептері, топырақ сортаңдануының су шаруашылығы жағдайлары мен ыза суларының режимімен өзара байланысы анықталады.

      97. Суармалы жерлердің 1000 гектарға топырақ-тұздық түсірілімі кезіндегі жұмыстардың құрамы мен көлемі осы Қағиданың 5-қосымшасында келтірілген.

      98. Топырақ-тұздық түсірілімнің масштабы мен кезеңділігі табиғи және ирригациялық-шаруашылық жағдайлардың күрделілігіне, аэрация аймағындағы топырақтар мен жер қыртысының сортаңдану дәрежесіне байланысты.

      99. Суармалы жерлердің топырақ-тұздық түсірілімі, кемінде 5 жылда бір рет жүргізіледі және ол үш кезеңнен тұрады – дайындық, далалық және камералды.

      100. Дайындық кезеңінде бірінші кезектегі алқаптарды таңдау жүргізіледі және тұздық түсірілімдерді жүргізудің мерзімдері мен көлемдері анықталады. Қорлы материал жиналады және сараланады, топографиялық негіз таңдалады. Түсірілім жүргізу барысында мерзімі 2-жылдан аспайтын аэрофото түсірілімдердің (фотосызбалар және жанасқан таңбалар) материалдарын пайдаланған дұрыс. Тұзды түсірілімді жүргізу кезінде сондай-ақ топографиялық карталар, жерпайдалану жоспарлары, топографиялық түсірілім материалдары пайдаланылады. Топонегіздің масштабы тұздық түсірілімнің масштабына сәйкес болады немесе одан бір градациядан артық аспайды. Топонегіз географиялық координаттармен қамтамасыз етіледі.

      101. Далалық кезеңде нысанды алдын ала тексеру жүргізіледі. Алдын ала тексеру процесінде сортаңданған жерлердің ең ірі кескіндерін табу, топырақтың түрлері мен түршелерінің шекараларын анықтау жүргізіледі. Тексеру материалдары бойынша топырақ қазбаларының салыну тығыздығы мен саны анықталады.

      102. Қазбалардың 1 шаршы шақырымының тығыздығы 1:10000 масштабы үшін 7-ден кем болмайды, 1:5000 және 1:2000 масштабтары үшін 15 және 35. Алайда, жеке жағдайларда топырақ жамылғысының біртектілігі мен сапа шартына сай қор материалдары мен жоғары сапалы топографиялық негіз болғанда, заманауи техникалық құралдарды қолдану барысында, егер ол жұмыстардың сапасына әсер етпеген жағдайда, қазбалардың санын азайтуға жол беріледі. Сортаңдану картасында белгіленген әрбір кескін қазбамен сипатталады, бірақ біртекті ұсақ кескіндер көп болған жағдайда, олардың алынған нәтижелерінің басқа кескіндерге экстраполяциясымен ішінара сипатталуына жол беріледі. Топырақ қазбаларының орнын топографиялық негізге түсірудің дәлдігі 1 миллиметрден кем болмайды.

      Ескерту. 102-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Ауыл шаруашылығы министрінің 21.01.2021 № 18 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

      103. Топырақ жамылғысы күрделілігі дәрежесі бойынша үш санатқа бөлінеді:

      1-санат – топырақ жамылғысы біртекті аудандар, топырақ кешендері алаңдардың 15%-ын алады. Сортаңданған және лайланған жерлердің алаңы –5%-ын құрайды.

      2-санат – әртекті топырақ түзуші жыныстары бар аудандар, топырақ кешендері алаңдардың 30%-ын алады. Сортаңданған және лайланған учаскелердің алаңы –20%-ын құрайды.

      3-санат – дамуы 30 пайыздан асатын алаңдар, жайылымдар, дельталар, күріш егістігі айналымдары. Сортаңданған учаскелер – 20%-дан астамды құрайды.

      104. Топырақ-тұздық түсірілімдердің масштабы олардың нысаналы мақсатына, тексерілетін алаңдардың өлшеміне, топырақ жамылғысының әртектілігі мен кешенділігінің дәрежесіне байланысты. Сортаңданған топырақтардың даму аудандарында тұздық түсірілімдер 1:10000 масштабында орындалады. Аса ірі масштабтағы (1:5000 – 1:2000) топырақ-тұздық түсірілімдер негізгі учаскелерде, стационарларда мелиоративтік шаралардың тиімділігі мен жобалауын бақылау барысында орындалады.

      105. Қазбалар мен су сүзінділерінің саны түсірілімнің масштабы мен топырақ жамылғысының күрделілігіне байланысты. Топырақ-тұздық түсірілімдердің 1 шаршы шақырымға ұсынылатын топырақ қазбаларының саны осы Қағидалардың 6-қосымшасында келтірілген.

      106. 1:10000 масштабында топырақтық-тұздық түсірілімдер үшін қол ұңғымаларын бұрғылау барысында су сүзінділеріне үлгілерді алу 0-30, 30-70, 70-100 сантиметр, ал стационарлық алаңдарда 0-30, 30-70, 70-100, 100-150, 150-200 сантиметр тереңдіктен жүргізіледі. Топырақ кескіндері бойынша химиялық талдаулардың топырақ үлгілері барлық қалыңдықпен генетикалық жиектер бойынша тұтас бағанмен алынады. Егер жиектің күштілігі 50 сантиметрден асса, онда жиектен екі үлгі алынады.

      Ескерту. 106-тармақ жаңа редакцияда – ҚР Ауыл шаруашылығы министрінің 21.01.2021 № 18 (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) бұйрығымен.

      107. Топырақтардың физикалық қасиеттерін сипаттау үшін қолмен бұрғыланатын ұңғымаларды қоспағанда, зерттелетін аумақта тереңдігі 2 метрге дейінгі топырақ кескіндері жасалады. 1 шаршы шақырым бойынша топырақ-тұздық түсірілімдер кезіндегі топырақ кескіндерінің саны осы Қағидаларға 7-қосымшада келтірілген.

      108. Топырақ-тұздық түсірілім кезіндегі топырақ қазбаларын сипаттау мен құжаттауды арнайы журналдарда жүргізеді. Далалық жұмыстардың нәтижелері бойынша материалдарды камералды өңдеу кезінде далалық топырақ картасы мен сортаңдану картасы жасалады, олар химиялық талдаулар орындалғаннан кейін түзетіледі.

      109. Далалық жұмыстар барысында алынған топырақ үлгілеріне тізім жасалады, онда қазбалардың нөмірлері, үлгілер алудың тереңдігі, химиялық талдаулардың түрлері мен саны көрсетіледі. Сынамалар химиялық зертханаға жіберіледі.

2-параграф. Стационарлық алаңдардағы топырақ-мелиорациялық зерттеулер

      110. Стационарлық алаңдардағы бақылаулар топырақ-тұздық түсірілімдердің арасындағы кезеңде топырақтың тұзды режиміндегі өзгерістерді бақылау, тұзды режим мен топырақ сортаңдануының ыза суларының режимімен, суару режимімен, геологиялық және литологиялық жағдайлармен өзара байланысын анықтау, ауыл шаруашылығы дақылдарының өнімділігі топырақтың сулы-тұздық режиміне тәуелділігін зерттеу мақсатында жүргізіледі.

      111. Стационарлық алаңдардағы жұмыстарды жүргізу кезінде сортаңдануға ұшыраған жерлер анықталады, суландыру суының аз шығыны мен аз кәрізді ағынының жағдайында, топырақтың жағымды тұзды режимі қамтамасыз етілетін ыза сулардың оңтайлы режимі, шаю нормаларының есебі анықталады, мелиоративтік іс-шаралардың жобалары мен олардың тиімділігіне бақылау, топырақтың сулы-тұзды режиміне болжам жасалады.

      112. Стационарлық алаңдар типті топырақ-мелиорациялық және гидрогеологиялық жағдайдағы учаскелерде орналастырады. Алаңдарды таңдау кезінде топырақ-мелиорациялық және гидрогеологиялық жағдайлар бойынша материалдың барлығы сараланады. Стационарлық алаң бақылау ұңғымасымен қамтамасыз етіледі.

      113. Алаңды таңдау кезінде геоморфологиялық және су шаруашылығы шарттары ескеріледі. Стационарлық алаңдардың саны, жұмыстардың түрлері мен көлемдері топырақтардың сортаңдану дәрежесіне, табиғи және сушаруашылығы шарттардың әртектілігі мен басқа факторларға байланысты.

      114. Стационарлық алаңдарды топырақтар мен жыныстардың тұздануы және сортаңдануы жоғары немесе терең жатпайтын ыза суларының учаскелерінде таңдайды.

      115. Топырақтар мен жер қыртысының сынамаларын алу жылына екі рет вегетациялық кезеңнің басы мен соңында жүргізеді.

      116. Стационарлық алаңдарда суарудың нормалары мен мерзімдерін, ауыл шаруашылығы дақылдарының түрлерін, суландыру және кәріздеу суларының минералдануы мен химиялық құрамын, топырақтардың механикалық құрамын, сулы-физикалық қасиеттерін есепке алу ұйымдастырылады.

      Стационарлардағы бақылаулардың нәтижелерін жылдық есептерде жариялайды. Оларға химиялық талдаулар нәтижелерінің кестелері қосымша беріледі, олар деректер базасына енгізіледі, диаграммалар, кестелер жасалады.

3-параграф. Топырақ-мелиорациялық жұмыстарға арналған құралдар мен жабдықтар

      117. Топырақтар мен жер қыртысының тығыздығын нақты экспресс - анықтау үшін далалық жағдайларда ылғал өлшегіш - тығыздық өлшегіш пайдаланылады. 4-тен бастап 40%-ға дейінгі табиғи ылғалдықта жер қыртысы тығыздылығының 1,0-ден бастап, 2,4 текше грамм/сантиметр дейінгі өлшеу ауқымына ие. Өлшеу дәлдігі ±0,02 текше грамм/сантиметр қателік ауқымында.

      118. GPS навигаторы (Global Positioning System) нысандардың координаттарын анықтау, түсірілімдер кезінде топырақ сынамаларын алу нүктелерін жоспарлы байланыстыру, нысандардың арасындағы қашықтықты бағдарлау мен анықтау мақсатында пайдаланылады.

      119. Үлкен алаңдарда тұзды түсірілімдерді орындау үшін аппаратуралық-бағдарламалық кешендер пайдаланылады. Мұндай кешендер әрекетінің қағидасы механикалық құрамы әртүрлі топырақтардың электр өткізгіштігін тікелей электрлі тексеру мен дипольді электрлі магнитті профильдеудің қашықтықты әдісімен анықтауға негізделген.

      120. Бұрғылау мен топырақ үлгілерін алу үшін топырақ қол бұрғылары пайдаланылады. Бұрғының негізгі сипаттары – сынамаалғыштың диаметрі 70 миллиметрге дейін, сынамаларды алу тереңдігі 0,2-ден бастап, 3,0 метрге дейін, алынатын бір сынаманың салмағы – кемінде 200 грамм.

      121. Топырақтардың сортаңдану дәрежесін нақты анықтау үшін кондуктометрлер (тұз өлшеуіштер) қолданылады. Құрал нұсқасының техникалық сипаттары: өлшеу ауқымы 1-ден бастап 1999,0 текше миллиграмм/дециметрге дейін, ажыратымдылығы 1,0 текше миллиграмм/дециметр, температуралардың жұмыс ауқымы 0 бастап, +500С дейінгі шамада.

      122. Стационарлық алаңдарда тұзды түсірілімдерді жүргізу барысында топырақтар мен жер қыртысының сулы-физикалық қасиеттеріне зерттеу жүргізу үшін әмбебап далалық зертханалар пайдаланылады, олар сол жерде далалық ылғалды, құрылым тығыздығын, сүзгіштік сипаттар мен басқа көрсеткіштерді анықтауға мүмкіндік береді.

7-тарау. Суландыру суларына және коллекторлық-дренаждық суларының ағысына гидрологиялық бақылау
1-параграф. Суландыру және коллекторлық-дренаждық суларын бақылау

      123. Суландыру және коллекторлық-дренаждық суларын гидрогеологиялық бақылау - суландыру жүйесі жұмысының тиімділігін бағалау үшін ағыс көлемі мен оның сапасын анықтау мақсатында жүргізіледі.

      124. Суландыру және коллекторлық-дренаждық суларын байқау жұмыстардың келесі түрлері жатады:

      1) деңгейді өлшеу;

      2) су шығысын өлшеу;

      3) суландыру суларының сапасын байқау;

      4) коллекторлық-дренаждық ағысын байқау;

      5) коллекторлық-дренаждық суының сапасын байқау.

      125. Суармалы жерлердегі суландыру және коллекторлық - дренаждық суларын байқау суландыру, ағызу, дренаждау каналдары мен коллекторларында жабдықталған су өлшейтін бекеттерден жүргізіледі.

2-параграф. Су өлшейтін бекеттердің негізгі типтері

      126. Судың деңгейі мен шығынын бақылау су өлшейтін бекеттерде жүргізіледі, олар стационарлы және уақытша болып бөлінеді.

      Стационарлы су өлшейтін бекеттер ұзақ уақыт бойы жүйелі гидрологиялық байқау жүргізуге арналған.

      Уақытша су өлшейтін бекеттер стационарлы бекеттер болмаған жағдайда гидрологиялық режимді зерттеу үшін арқан немесе уақытша қайықты өткелдер түрінде жабдықталады.

      127. Су өлшейтін бекеттер түрі бойынша: тақтайлы, қадалы, қашықтықты және өздігінен жазғыштармен жабдықталған болып бөлінеді.

      128. Барлық каналдар мен коллекторлардағы су өлшейтін бекеттерде кеңістік және биіктік байланысы жүзеге асырылады.

3-параграф. Коллекторлық-дренаждық суларын байқау

      129. Коллекторлық-дренаждық суларды байқау коллекторлық-дренаждық сулар ағысының көлемін анықтау, осы сулардың сапасын бағалау, сулы-тұзды балансын есептеу кезінде алынған деректерді пайдалану және суландыру жүйесі жұмысының тиімділігін бағалау мақсатында жүргізіледі.

      130. Коллекторлық-дренаждық суларды байқау күрішті суландыру жүйелерін қосқанда, кәріздеу желісі бар суармалы жерлерде жүргізіледі.

      131. Ағын мен оның сапалық құрамын есептеу, олар суландыру жүйелеріндегі коллекторлы-кәріздеу желісінің соңғы және тұйықтаушы бөлігінде немесе шаруашылық жүргізуші субъектілердің бөлу шекарасында жабдықталатын су өлшейтін бекеттерде жүргізіледі.

      132. Су шығыстарын және деңгейін өлшеу вегетациялық кезеңде судың пайда болуымен он күн сайын, ал вегетация аралық кезеңде – айына бір рет (қыс мезгілін қоспағанда) жүргізіледі.

      133. Коллекторлық-дренаждық суларының сапасын зерттеу вегетациялық кезең ішінде су өлшейтін бекеттерден ай сайын су сынамаларын алу жолымен жүргізіледі.

      134. Суармалы жерлердің 1000 гектарға гидрологиялық байқаудың құрамы мен көлемдері осы Қағидаларға сәйкес 8-қосымшада келтірілген.

      135. Каналдардағы шығыс көлеміне байланысты су шығынын өлшеу гидрометриялық бекеттерде көлемді әдіспен жүзеге асырылады.

      Су шығынын өлшеу судың ағу жылдамдығы мен каналды нақты қию алаңының есебіне негізделген. Судың жылдамдығын өлшеу үшін гидрометриялық бұранды пайдаланылады.

      136. Каналдардың өткір қимасын анықтау тереңдікті өлшеу жолымен орындалады. Көлденеңдегі өлшеу сызықтарының саны су ағынының еніне байланысты: ені кемінде 50 метр болғанда,10-ға дейін, ені кемінде 50 метрден асса, 20 – 30-ға дейін. Тереңдікті өлшеу үшін гидрометриялық қарнақ пен шығыр пайдаланылады.

      137. Каналдағы судың шығынын өлшеу кезінде өлшеулердің дәлдігі гидрометриялық жармада орналасатын шапшаң сызықтардың санына байланысты. Шапшаң сызықтардың саны ағынның ені мен өлшеу әдісіне байланысты. Су ағынының еніне байланысты шапшаң сызықтардың саны осы Қағидаларға 9-қосымшаға сәйкес тағайындалады.

      138. Каналдардағы судың деңгейін өлшеу – су өлшеу бекеттерінде су өлшейтін тақтай бойынша жүргізіледі, ол тік, көбінесе көлбеу орнатылады.

      139. Коллекторлық-дренаждық желісіндегі судың температурасын өлшеу температуралық режим мен бұл суларды қайта суаруға пайдаланудың мүмкіндігін анықтау мақсатында жүргізіледі.

4-параграф. Суландыру суының сапасын байқау

      140. Cуландыру суларының сапасын байқау тиісті нүктелер мен уақыт мезгілдерінде су сынамаларын алу жолымен жүзеге асырылады.

      141. Суландыру суының сапасы жалпы минералдану, иондардың ара қатынасы, микроэлементтер мен түрлі улы заттардың құралуы, рН көлемі мен температура бойынша бағаланады.

      142. Жалпы минералдану бойынша суармалы суының сапасын бағалау осы Қағидаларға 10-қосымшаға сәйкес жүргізіледі.

      143. Барлық топырақтарға арналған суландыру суы: рН белгісі 6,5-8,0 шамасында қанағаттанарлық, рН 6,0-6,5 немесе 8,0-8,4 болғанда, топырақ құнарлылығының төмендеу қауіпімен қанағаттанарлық және рН 6,0 төмен, не 8,4 артық белгілерінде қанағаттанарлықсыз болып есептеледі.

      144. Вегетациялық суаруларға арналған суландыру сулары 15-300С шамасындағы температура белгілерінде қанағаттанарлық болып есептеледі.

      Ылғал зарядты суаруларға арналған суландыру суы 50С астам температура кезінде жарамды болып есептеледі.

5-параграф. Коллекторлық-дренаждық суының сапасын бақылау

      145. Коллекторлық-дренаждық су сапасын бақылау олардың гидрохимиялық көрсеткіштері мен қайта суаруға жарамдылығы дәрежесін бағалау мақсатында жүргізіледі.

      146. Коллекторлық-дренаждық су сапасын бағалау мақсатында Стеблердің (К) ирригациялық коэффициенті пайдаланылады. К > 18 болғанда, судың сапасы жақсы, К = 18 – 6 кезінде – қанағаттанарлық, К = 6 – 1,2 – қанағаттанарлықсыз, К < 1,2 – суаруға жарамсыз болып есептеледі.

      Ирригациялық коэффициенттің есебі осы Қағидаларға 11-қосымшаға сәйкес жүргізіледі.

      147. Суландыру және қайта пайдаланылатын коллекторлы-кәріздеу суларының суаруға жарамдылығының белгісі ретінде SAR шамасы қолданылады, ол ион алмасу реакцияларының процесінде Na иондарының сіңірілуінің біршама белсенділігін сипаттайды:



      SAR шамасы бойынша су сапасын бағалау осы Қағидаларға 12-қосымшада келтірілген.

      148. Коллекторлық-дренаждық суының сапасын жақсарту мақсатында оны суландыру суымен араластыру әдісі қолданылады. Минералданған суларын 1 текше грамм/дециметрге шоғырлануына дейін араластыру кезінде судың бір көлемі, шоғырлануы 2 текше грамм/дециметр тұщы судың 2 – 3 көлемі, шоғырлануы 5 грамм/дециметр текше тұщы судың 6-8 көлемі, шоғырлануы 7 грамм/дециметр тұщы судың 10-11 көлемі қажет. Араластыру дәрежесі (еселігі) төмендегі формула бойынша есептеледі.

      К = См + (См * Сор.в),

      мұнда К –1 г/дм3 шоғырлануына дейін араластыру еселігі;

      См и Сор.в – дренаждық және суландыру суларындағы тұздардың шоғырлануы, грамм/текше дециметр.

6-параграф. Гидрологиялық байқауға арналған құралдар мен жабдықтар

      149. Су деңгейін өлшеу үшін стандартты су өлшейтін тақтайлар қолданылады. Су өлшейтін бекеттер 2 сантиметр бөлгіші бар тік ағаш немесе металл тақтаймен жабдықталады, олар гидротехникалық ғимаратқа бекітіледі. Қадалы су өлшейтін бекеттер каналдардың түбіне қағылған түрлі биіктіктегі ағаш немесе металлдан жасалған қаданың бірқатарын пайдаланады.

      150. Каналдардағы су ағысының жылдамдығын өлшеу мақсатында әртүрлі түрленген гидрометриялық бұрандылар пайдаланылады. Бұрандымен өлшенетін жылдамдықтың аралығы 0,05 - 10,0 метр/секундты құрайды, өлшеулердің салыстырмалы дәлсіздігі 2%-дан аспайды. Бұранды жұмысының қағидасы су ағысында ротордың айналу (айналым саны) жиілігін өлшеуге негізделген, ол теңестіру кестесінің көмегімен су ағынының жылдамдығына аударады.

      Каналдардағы ағын көлемі аз болғанда, шағын бұрандылар, түрлі қимадағы суағарлар немесе әртүрлі түрленген су өлшейтін лотоктар пайдаланылады.

      151. Каналдардағы судың деңгейін үздіксіз тіркеу үшін әртүрлі түрленген су деңгейін өздігінен жазғыш (лимниграфтар) пайдаланылады. Олардың жұмысының қағидасы қалтқыны судың бетіне орналастыруға негізделген, ол жазу құрылғысына беріледі және ұзақ әрекет ету режимінде жазу жүргізіледі. Сонымен қатар бекеттерде автоматтандырылған деңгей өлшеуіштер пайдаланылады, олар коммуникациялық байланыстың қазіргі заман құралдары арқылы қашықтықтан есеп береді.

      152. Суландыру суларында сутектің еркін иондарының шоғырлануын рН шамасын анықтау үшін далалық жағдайларда әртүрлі нұсқадағы pH –метрлер қолданылады, олар қоршаған ортаның басқа да көрсеткіштеріне өлшеу жүргізеді.

      153. Судағы меншікті электр өткізгіштік пен тұздың құралуын өлшеу үшін түрлі нұсқадағы кондуктометрлер пайдаланылады.

      154. Судың температурасын өлшеу үшін электрлік және сынапты термометрлер қолданылады. Температура қалаған тереңдікке дейін батыру арқылы өлшенеді.

8-тарау. Инженерлік-геологиялық процестерді байқау
1-параграф. Инженерлік-геологиялық процестерді байқауды ұйымдастыру

      155. Гидромелиорациялық жүйелерді және суармалы жерлерді пайдалану нәтижесінде мынадай инженерлік-геологиялық процестер көрінеді және дамиды:

      1) шөгуі;

      2) жырақтануы (сызықтық эрозия);

      3) ирригациялық эрозия.

      156. Гидромелиорациялық жүйелердегі және суармалы жерлердегі шөгудің көрінуі мен дамуы ылғалдану нәтижесінде деформациялану қабілеті бар, орман жыныстарының таралу ауданымен байланыстырылған.

      Шөгудің деформациялану динамикасының дамуын байқаужер арнасындағы суармалы жерлерде, гидротехникалық құрылымдардың негіздемесінде, суармалы және дренаждық жүйелерде жыл сайын вегетациялық мерзімде жүргізіледі.

      Суармалы жерлерді қадағалау кезінде карст шұңқырларына, жарықтарға, жертесердің ініне, тығыздалмаған жабындыларға тән аудандар белгіленеді.

      Жер арнасында орналастырылған суармалы арналарда, коллекторларда, жер қыртысы бөгеттерінде және гидротехникалық құрылыстардың табанында,фильтрациялық сулардың ашық шығатын орны жер қыртысы суффозионды шығулары, батпақтану учаскелері тіркеледі.

      157. Топырақтың су эрозиясы – су топырақпен өсімдік жабыны арасындағы әсерінен тепе-теңдіктің бұзылу салдарынан топырақ қабатының қирау процесін көрсетеді.

      Топырақтың су эрозиясы иррригациялық, шоғырланған тар аудандардың баурайында ағатын суаратын су ағынының әсерімен топырақтың су ағысымен тереңге қарай жуылғанда, топырақтың беткі горизонтының жуылуы және сызықтық болып бөлінеді.

      158. Сызықтық эрозияның көрінуі мен дамуын байқау аймақтардың сайлармен жырақтануын визуалды тексеру, олардың тереңдігін анықтау, жаңа жарықтардың түзілу және барларының ұлғаю диагностикасын қосады. Суармалы жерлердегі сызықтық эрозияның көрінуі мен дамуын байқау вегетациялық мерзім кезінде жыл сайын жүргізіледі.

      159. Ирригациялық эрозияның көрінуі мен дамуын бақылау кезінде беткі қабаттың шайылу сипаты (жылғалық, сызықтық, жазықтық) визуалды түрде тіркеледі, жоталар мен атыздардың шайылуы мен жуылып кету қарқындылығы анықталады. Атыздармен құлатып, суару кезінде алқаптың ұзындығы мен ені өлшенеді, суармалы атыздардың топырақ шайылуының тереңдігі, суармалы жерлердің беткі қабатының еңістігінде анықталады, қажет болған жағдайда, топырақ пен жер қыртысы эрозияға тұрақтылығы – су ағынымен жуылып, шайылуына қарсы тұру қабілеті зерттеледі.

      Ирригациялық эрозияның көрінуі мен дамуын байқау жыл сайын вегетациялық кезең кезінде жүргізіледі.

9-тарау. Жерүсті, коллекторлық-дренаждық, ыза суларды және топырақты зертханалық зерттеу
1-параграф. Жерүсті, коллекторлық-дренаждық, ыза суларды зертханалық зерттеу

      160. Жерүсті және жерасты суларында екі негізгі топқа бөлінеді: макро- және микроқұрамдастар. Макроқұрамдастар басым катиондар және аниондармен анықталады. Олардың суда құралуы құрғақ қалдықтың, шекті салмақтың мөлшерін және судың физикалық қасиеттерінің сипатын түсіндіреді. Судың құрамы мен қасиетін жалпы сипаттау үшін судың толық және қысқартылған химиялық талдауын орындайды.

      161. Суға зертханалық зерттеу жүргізу кезінде орындалатын талдаулардың түрлеріне қойылатын талаптар мен қолданыстағы нормативтік құжаттар сақталады. Табиғи сулардың химиялық құрамын анықтау кезіндегі талдаулардың түрлері мен қолданыстағы стандарттар осы Қағидаларға сәйкес 13-қосымшада келтірілген.

      162. Толық химиялық талдауларға жерүсті және жерасты көздерінен зертханалық зерттеуге алынатын су сынамаларының көлемі 1,0 литрден кем болмайды, ал қысқартылған химиялық талдауға 0,5 литрден аз болмайды.

2-параграф. Су сынамаларын алуға қойылатын талаптар

      163. Табиғи судың химиялық құрамы мен қасиеттерінің сенімді сипаттарына қол жеткізу үшін белгіленген қағидалар мен талаптарды сақтау қажет.

      Далалық сынамалауға – су орындарын таңдау мен дайындау, сынаудан өткізу мен консервациялау, сондай-ақ қатар жеке құрамдастарды су көздерінің басында анықтау кіреді.

      164. Сынамаларды алу кезінде өлшенген, майланған заттарды, ерімейтін қалдықтарды, мұнай қабықтарын белгілеу қажет.

      165. Сынама алу үшін тегіс қабырғалы полиэтиленмен немесе әйнектен жасалған арнайы ыдыстар пайдаланылады. Сынама алудан бұрын ыдыстар механикалық және химиялық қоспалардан мұқият тазартылады. Сынамалары бар ыдыстарды таза полиэтилен тығындармен жабылады. Полиэтилен тығындар болмаған жағдайда, резеңке тығындарды пайдалануға рұқсат беріледі, олар таза полиэтилен үлдірмен (майсыздандырылған) оралады. Сынаманы құймастан бұрын ыдыс пен тығын зерттелетін сумен 2 -3 рет шайылады.

      166. Су сынамалары бар ыдыстар жабық түрде және тасымалдау кезінде бүлінбейтіндей етіп, сақталады. Мұздатқыш пен қараңғы жерде 2-5 0С дейінгі температурада сақтау сынаманың сақталу мерзімін 20-30 күнге ұзартуға мүмкіндік береді.

      167. Су сынамалары бар ыдыстар анық таңбаланады және берік тығындалады. Сынамаға бекітілген формадағы төлқұжат (заттаңба) қойылады, онда зертханалық талдаудың түрі, су орындары, сынаманың күні мен тереңдігі, сынаманың көлемі, консервілеу әдісі, тұнбаның болуы негізгі мәліметтер көрсетіледі.

      168. Зертханалық сынақтар нәтижелерінің сапасын бағалау және нәтижелердің сенімділігін қамтамасыз ету үшін ішкі бақылау жүргізіледі. Ішкі бақылауға арналған сынамалардың көлемі, бір рет алынатын сынамалардың жалпы көлемінің 5%-дан кем болмайды.

      169. Басқа зертханалармен орындалатын талдаулардың сапасын тексеру үшін сыртқы бақылау жүзеге асырылады. Сыртқы бақылауға алынатын сынамалардың саны – алынатын сынамалардың жалпы көлемінің 2%-ын құрайды.

3-параграф. Топырақтарды зертханалық зерттеу

      170. Зертханалық зерттеулер топырақтың химиялық және физикалық қасиеттері туралы сандық ақпаратты алуға мүмкіндік береді. Зертханалық зерттеулердің нәтижелері топырақтардың тұздануы мен сортаңдануының карталарын жасауға негіз болып табылады.

      171. Топырақтың зертханалық зерттеулері стационарлармен қатар далалық жағдайларда жүргізіледі. Далалық жағдайларда топырақтардың физикалық қасиеттерін (табиғи ылғалдылық пен шекті далалық ылғал сыйымдылығы, топырақтардың тығыздығын, сүзгілеу коэффициентін,тұз беру және т.б.), сондай-ақ топырақтардың химиялық қасиеттерін анықтау бойынша жұмыстар орындалады. Стационарлық жағдайларда топырақтан су сүзіндісінің стандартты және қысқартылған талдауы жүргізіледі.

      172. Зертханалық зерттеулер осы Қағидаларға 14-қосымшаға сәйкес топырақтардың химиялық құрамын анықтау кезінде қолданылатын стандарттарға сәйкес жүргізіледі.

4-параграф. Топырақ сынамаларын алуға қойылатын талаптар

      173. Зертханалық зерттеулерді жүргізу кезінде сынама алудың белгілі қағдаларын сақтау қажет. Топырақ сынамасын алудың процедурасы химиялық талдаудың нысаналы мақсатымен және түрімен реттеледі.

      174. Сынамаларды алу мен араластыру кезінде қаптама мен құралдардың тазалығын бақылау қажет. Қаптама ретінде мата немесе полиэтилен қапшықтар пайдаланылады.

      175. Зертханалық зерттеуге арналған топырақ сынамалары заттаңбамен қамтылады, онда: нысан, қазба нөмірі, тереңдік, алу күні мен орындаушының тегі көрсетіледі. Алынған сынамаларға ведомость жасалады, онда қазбалардың нөмірлері, сынама алудың тереңдіктері мен химиялық талдаулардың түрлері көрсетіледі.

      176. Зертханаға тасымалдауға арналған сынамаларды контейнерлерге немесе жәшіктерге салып қаптау қажет.

      177. Зертханалық зерттеулердің сапасын бақылау химиялық талдаулар нәтижелерінің сенімділігі мен оларды жүргізудің технологиясын тексеру мақсатымен жүргізіледі. Өзін-өзі бақылау мен жүйелік бақылау жүзеге асырылады.

      Өзін-өзі бақылау – механикалық талдауды жүргізу кезінде талданатын сынамалардың міндетті түрде 10%-ын құрайды. Су сүзіндісінің талдауын жүргізу кезінде өзін-өзі бақылау аниондар мен катиондар сомасының жиынтығын салыстыру, сонымен қатар дәл жабдықтардан алынған нәтижелермен есептік шамаларды салыстыру жолымен жүргізіледі.

      Жүйелік бақылау топырақтың шифрлы сынамаларының 10%-ын химиялық талдауға қосу жолымен жүзеге асырылады. Алынған деректерімен нәтижелерді стандарттық сынамалар немесе басқа орындаушылардың мәліметтерімен салыстырады. Жеке сынамалардың талдауы барысында 100% бақылау жүргізіледі.

5-параграф. Топырақтарды талдауға дайындауға талаптар

      178. Талдауға түсетін топырақтың үлгілері алдын ала ауалық-құрғақ жағдайға жеткізіледі, қыш диірменде ұсақталып, иленеді.

      179. Салмағы 100 грамм топырақ сынамаларын сыйымдылығы 1000 текше сантиметр конус пішінді колбада тазартылған судың 500 текше сантиметр ерітеді. Ішіндегісін мұқият араластырады және бір күнге қалдырады. Келесі күні колбаның ішіндегісін араластырады және сүзгіші бар құйғышқа аударады. Сүзіндінің бірінші бөліктері лай болса, оны қайтадан сүзгіге аударады. Топырақтың сүзгідегі қалдығын тастайды.

      180. Талдауды жүргізу күні, пайда болған ерітіндіден сыйымдылығы 250 текше сантиметр конус пішінді колбаға 50 текше сантиметр алады, содан кейін су сүзіндісінің сынамалары бойынша судың талдауы тәрізді стандартты талдау жүргізіледі. Мұнда сутек көрсеткішінің (pН) шамасы, су сүзіндісіндегі карбонаттармен бикарбонаттар, хлоридтер, сульфаттар, калий мен натрий, кальций мен магний иондарының құралуы анықталады. Орындалған талдаудың нәтижелері сынақтар журналына енгізіледі.

10-тарау. Суармалы жерлердің мелиорациялық жай-күйін бағалау
1-параграф. Суармалы жерлердің мелиорациялық жай-күйін бағалау көрсеткіштері

      181. Суармалы жерлердің мелиорациялық жай-күйін бағалау ыза сулары деңгейінің жату тереңдігіне, олардың минералдануы мен химиялық құрамының өзгерістеріне, сонымен қатар топырақ тұздануының дәрежесі мен түріне жүргізілетін жүйелі бақылаулардың нәтижелері бойынша орындалады.

      182. Суармалы жерлердің мелиорациялық жай-күйін бағалаудың негізгі көрсеткіштері:

      1) тұздану мен топырақ құнарлылығы. Құрғақ аймақ үшін топырақ көрсеткіштері бойынша мелиорациялық жай-күйін анықтайтын негізгі көрсеткіштер топырағының жер қыртысы тұздануы мен сортаңдану дәрежесі болып табылады;

      2) гидрогеологиялық жағдайлар (ыза сулардың деңгейі, минералдануы және химиялық құрамы);

      3) инженерлік-геологиялық процестер мен құбылыстар (шөгу, жырақтану, ирригациялық эрозия).

      Суармалы жерлердің мелиорациялық жай-күйінің көрсеткіштеріне олардың ауыл шаруашылығы дақылдарының түсімділігімен корреляциялық байланыстың болуы, жер қыртысы топырағының өзгерістері және жүргізілген мелиоративтік іс-шараларға түрленуі жатады.

      183. Суармалы жерлердің 0-100 сантиметр қабатыңдағы топырақ жамылғысының тұздану дәрежесі бойынша жіктелуі осы Қағидаларға 15-қосымшаға сәйкес жүргізіледі.

      184. Топырақтың сортаңдануы топырақ сіңіру сыйымдылығынан айырбас натрийдің пайыздық құралуы бойынша айқындалады. Топырақ жамылғысының сортаңдану дәрежесі бойынша жіктелуі осы Қағидаларға 16-қосымшаға сәйкес келтірілген.

      185. Суармалы жерлердің жай-күйін гидрогеологиялық көрсеткіштер бойынша бағалаудың көрсеткіші ыза сулардың шекті жату тереңдігі (Нд) болып табылады, онда ауыл шаруашылығы дақылдарының өсуіне қолайлы сулы-тұзды және ауа режимі қалыптасады, жер қыртысы топырағының қайта сортаңдану қаупі болмайды және жер қыртысы топырағының нашарлауы орын алмайды.

      Ызасуларының жату тереңдігі вегетациялық кезеңде су баспайтын дақылдар үшін орташа және вегетациялық кезеңде – күріш үшін орташа болып қабылданады. Ыза сулары деңгейінің көтерілу процесінің қарқындылығын бағалаудың өлшемшарты ыза сулардың орташа жылдық көтерілу жылдамдығы болып табылады.

      Шекті тереңдік ыза сулардың минералдануы мен гидрохимиялық типін ескеретін, интегралды сипаттама болып табылады; ылғалдану коэффициентін ескере отырып бағаланады, аэрация аймағындағы топырақтар мен жер қыртысы топырағының гранулометриялық құрамы бойынша дифференцияланады.

      186. Суармалы жерлерді бағалау осы Қағидаларға 17-қосымшаға сәйкес ыза суларының жату тереңдігінің мелиорациялық жай-күйі санаттары бойынша жүргізіледі.

      187. Егістік техникасының алқапқа шығу мүмкіндігін бағалау үшін егістік кезеңінің алдында ыза суларының шекті тереңдігі ескеріледі. Ұйғарынды жату тереңдігі жер қыртысының механикалық құрамына байланысты құмайттар мен құмдар үшін – 1,0-1,2 метр, орташа, ауыр балшықтар мен қабатты саздарға – 1,3-1,5 метрді құрайды.

      188. Ыза суларының жылдық орташа көтерілу жылдамдығы – деңгейлері 5 метрге дейін жеткенде, өткен жылмен биылғы жылдың орташа вегетациялық деңгейлерінің арасындағы айырма ретінде бағаланады.

2-параграф. Суармалы жерлердің мелиорациялық жай-күйінің санаттары

      189. Суармалы жерлердің мелиорациялық жай-күйінің санаттары негізгі көрсеткіштер мен процестердің бағыттылығын кешенді салыстыру негізінде анықталады. Жерлердің мелиорациялық жай-күйінің белгіленген санаттары олардың ауыл шаруашылығына пайдалануға жарамдылығын көрсетеді, топырақтардың потенциалды құнарлылығын сақтау үшін іс-шаралардың бағыттылығын анықтайды. Топырақ және гидрогеологиялық көрсеткіштер бойынша суармалы жерлердің мелиорациялық жай-күйі санаттарының жіктелуі осы Қағидаларға 18-қосымшаға сәйкес жүргізіледі.

      190. Суармалы жерлерде инженерлік-геологиялық процестер белсенді түрде орын алса және олардың жағымсыз әсерін жою бойынша арнайы іс-шаралар қажет болғанда, мелиорациялық жай-күй инженерлік-геологиялық көрсеткіштер бойынша бағаланады. Суармалы жерлердің мелиорациялық жай-күйін инженерлік-геологиялық жағдайлар бойынша бағалау осы Қағидаларға 19-қосымшаға сәйкес жүзеге асырылады.

      191. Шөгінді жер қыртысынан тұратын жерлерде бағалау төрт көрсеткіш бойынша жүргізіледі – шөгінді қабатының күші, шөгіндінің болжанатын шамасы, шөгуден кейінгі тығыздық шамасы мен шөгіндінің пайда болу уақыты. Осы Қағидаларға 20-қосымшаға сәйкес инженерлік-геологиялық процестердің дамуын бағалау үшін суармалы жерлердегі шөгуді болжауға арналған сандық көрсеткіштер балдық қағида бойынша жүргізіледі.

      Суармалы жерлердегі шөгуді бағалау интегралды жолмен жүргізіледі. Ұпайлардың жиынтығы 10-нан асса, инженерлік-геологиялық жағдайдың нашарлауы мүмкін деп есептелінеді және жерлерді III-санатқа жатқызады. Ұпайлар саны 14 - 20 болғанда, нашарлау қаупі сөзсіз және алдыналу іс-шараларын әзірлеуді талап етеді, оған суарудың суды сақтау технологияларын қолдану, суару атыздарының ұзындығын қысқарту, суару желісінің шөгуге қарсы құрылымын (икемді элементтер) қолдану кіреді.

      192. Сызықтық эрозияның дамуын бағалау кезінде төрт факторды: жер қыртысының литологиялық құрамын және суға төзімділігін, геоморфологиялық факторлар (беттің еңісі мен эрозия базисінің тереңдігі), сонымен қатар аңғарлану – аңғарлармен алынған алаңдардың барлық аумақтарға арақатынасы ескереді. Суармалы аумақтардың аңғарлану дәрежесін сандық бағалау осы Қағидаларға 21-қосымшаға сәйкес жүргізіледі.

      193. Суармалы жерлерде ирригациялық эрозияның даму дәрежесі литологиялық құрамы, аңғарлану дәрежесі, бедер бетінің еңісі мен эрозия базисінің тереңдігі бойынша жүргізіледі. Суармалы жерлердегі ирригациялық эрозияның дамуын сандық бағалау осы Қағидаларға 22-қосымшаға сәйкес орындалады.

      Суармалы жерлер 4 - 7 аралығындағы балдар жиынтығында аздап қауіпті, 7 - 10 аралығындағы ұпайлар жиынтығында бірқалыпты-қауіпті, 11 – 13 – орташа қауіпті, 14 - 17 – жоғары қауіпті және 17 балдан артық – өте жоғары қауіпті. Орташа және жоғары қауіптілерге жатқызылған жерлерде инженерлік-геологиялық жағдайдың суару сайын нашарлауы ықтимал, өте жоғары қауіпті аумақтарда нашарлаудан құтылу мүмкін емес.

2-бөлім. Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердің мелиорациялық жай-күйі туралы ақпараттық деректер банкін жүргізу тәртібі
11-тарау. Ақпараттық қамтамасыз ету
1-параграф. Деректер банкі

      194. Суармалы жерлердегі гидрогеологиялық, топырақ, гидрологиялық байқаулар түріндегі мониторинг нәтижелері мен зертханалық зерттеулердің нәтижелері электрондық нұсқада жүйеленеді. Ақпараттық жүйе компьютерлік техниканың, технология мен бағдарламалық жасақтаманың заман талабына сай әдістерін қолданумен жүйелі тәсілге негізделеді.

      195. Деректердің банкі автоматтандырылған жүйені жинау, сақтау, беру, статистикалық өңдеу, кестелер мен карталарды құру, кестелерді жасау және басқаларға да рұқсат береді. Гидрогеологиялық-мелиоративтік процестерді модельдеу үшін бағдарламалық-аппараттық кешенді қолдану суармалы жерлерде мелиоративтік процестерді ұзақ мерзімді және эксплуатациялық болжамдар жасауға мүмкіндік береді.

2-параграф. Есептер

      196. Мелиорациялық жай-күй мониторингінің нәтижелері мен материалдарды талдау негізінде жылдық есеп дайындалады. Есептің мәтіні келесі бөлімдерден тұрады:

      1) кіріспе (орындалған жұмыстардың құрамы мен көлемі);

      2) климаттық және гидрологиялық жағдайларға қысқаша сипаттама;

      3) ауыл шаруашылығы жағдайларының сипаттамасы;

      4) су шаруашылығы жағдайларының сипаттамасы;

      5) жерасты сулары режимінің сипаттамасы;

      6) топырақ жамылғысының тұздануы мен режимін байқау нәтижелері;

      7) топырақ эрозиясына, олардың сулы-физикалық қасиеттерінің өзгерістеріне байқау нәтижелері;

      8) суармалы жерлердің сулы және тұзды балансы есептерінің нәтижелері;

      9) жерлердің мелиорациялық жай-күйін бағалау және суармалы алқаптар қолайсыздығы себептерін талдау;

      10) дренаж және басқа мелиорациялық шаралардың тиімділігін бағалау;

      11) суармалы жерлердің мелиорациялық жай-күйін жақсарту бойынша қорытындылар мен ұсыныстар.

      197. Есепте жөндеу-қалпына келтіру жұмыстарын жүргізу бойынша ұсыныстар мен қауіпті инженерлік-геологиялық процестерді жою мен алдын алу шараларымен бірге мелиорациялық іс-шаралардың тиімділігін бағалаудың, тегістеу жұмыстарын жүргізудің нәтижелері, терең қопсыту, органиканы енгізу, егіс айналымындағы дақылдардың өзгеруі туралы ақпарат келтірілуі және суландыру жүйелері мен әкімшілік аудандардың кескінінде ұсынылады. Көрсетілген мәселелер қысқаша баяндалады және жедел талдау деректеріне негізделеді.

      198. Ыза сулары режимінің кестелік деректері мен кестелері тек аса тән тірек нүктелерінде ғана беріледі. Кестелік формада келесідей мәліметтер ұсынылады:

      1) метеорологиялық жағдайлар;

      2) гидрологиялық жағдайлар;

      3) жоспарлы және іс жүзіндегі жиынтық су беру мен суландыру нормалары;

      4) жиынтық коллекторлы-дренаждық ағыны;

      5) суландыру және коллекторлы-дренаждық суларының минералдануы;

      6) суармалы жерлердің жалпы сулы және тұзды балансы;

      7) алаңдардың ыза суларының жату тереңдігі бойынша үлестірілуі;

      8) алаңдардың ыза суларының минералдануы бойынша үлестірілуі;

      9) түрлі тұздануы мен сортаңдануы бар алаңдардың үлестірілуі (сәйкес мәліметтер болғанда);

      10) мелиорациялық жай-күйді сипаттайтын алаңдардың үлестірілуі.

      199. Есептер жылдың соңында дайындалады және түрлі агромелиорациялық және су шаруашылығындағы ескерту іс-шараларын жүргізу үшін мүдделі ұйымдарға беріледі.

      200. Суару мақсатында аздап тұзданған және тұзды сулар пайдаланылатын аудандарда суландыру және дренаждық сулардың химиялық құрамы туралы ақпарат мүдделі ұйымдарға суару маусымының аяғында ұсынылуы мүмкін.

      201. Топырақ-мелиорациялық, гидрогеологиялық-мелиорациялық, инженерлік-геологиялық процестердің күтпеген қолайсыз жағдайлары мен мен басқа құбылыстар кезінде оларды жеңілдету мен алдын алу бойынша ұсыныстар мен кеңестерден тұратын жоспардан тыс ақпарат дайындалады.

  Қазақстан Республикасында
суармалы жерлердің мелиорациялық
жай-күйінің мониторингін және оны бағалауды
және ауыл шаруашылығы мақсатындағы
жерлердің мелиорациялық жай-күйі туралы
ақпараттық деректер банкін мемлекеттік
жүргізу қағидаларына
1-қосымша

1000 гектарға суармалы жерлерді агромелиорациялық тексеру жұмыстарының құрамы және жылдық көлемдері

Суармалы жерлерді зерттеп-қарау кезеңі

Суармалы жерлердің санаты

Суармалы жерлерді, суландыру жүйелерін барлап тексеру, топырақ жамылғысы мен инженерлік-геологиялық процестерді бақылау, бағыты, шақырым

вегетациялық кезеңнің ортасында

II

IIIа

IIIб

IV

20

30

30

50

45

40

15

вегетациялық кезеңнің соңында

II

IIIа

IIIб

40

60

50


      Ескертпе: Суармалы жерлерді агромелиорациялық зерттеп-қарау бойынша көрсетілген жұмыстардың көлемдері орташаланған болып табылады. Күрделі табиғи жағдайлар мен қанағаттанарлық суармалы жерлерге орташаланған көлемдерді 30%-ға ұлғайтуға, ал Iа – санаты үшін 20%-ға азайтуға жол беріледі.

  Қазақстан Республикасында
суармалы жерлердің мелиорациялық
жай-күйінің мониторингін және оны бағалауды
және ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердің
мелиорациялық жай-күйі туралы ақпараттық
деректер банкін мемлекеттік
жүргізу қағидаларына
2-қосымша

Бақылау ұңғымасының типтік конструкциясы



  Қазақстан Республикасында
суармалы жерлердің мелиорациялық
жай-күйінің мониторингін және оны бағалауды
және ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердің
мелиорациялық жай-күйі туралы ақпараттық
деректер банкін мемлекеттік
жүргізу қағидаларына
3-қосымша

Суармалы жерлердің 1000 гектарға жұмыстардың құрамы, көлемі мен бақылау ұңғымаларындағы ыза суларының деңгейін өлшеудің кезеңділігі

Суармалы жерлердің санаттары





Ұңғымалардағы су деңгейін өлшеулердің саны жылына, өлшеу

Бақылау ұңғымаларының саны, дана

Ыза сулары деңгейлерін өлшеудің кезеңділігі

1

2 айда бір рет

6

5

30

7

42

II

10

айына бір рет

120

IV

1

12

IIIа

12

Вегетациялық кезеңде он күн сайын және вегетацияаралық кезеңде ай сайын

180+84=264

IIIб

20

300+140=440

  Қазақстан Республикасында
суармалы жерлердің мелиорациялық
жай-күйінің мониторингін және оны
бағалауды және ауыл шаруашылығы
мақсатындағы жерлердің мелиорациялық
жай-күйі туралы ақпараттық деректер
банкін мемлекеттік жүргізу қағидаларына
4-қосымша

Суармалы жерлердің 1000 гектарға ыза суларының минералдануы мен химиялық құрамын зерттеуге арналған жұмыстардың құрамы, көлемі мен кезеңділігі

Суармалы жерлердің санаттары

Бақылау ұңғымаларының саны, дана

Су сынамаларын алудың кезеңділігі

Химиялық талдауға арналған су сынамаларының саны жылына, дана

1

Вегетациялық кезеңге дейін жылына бір рет

1

5

5

7

7

II

10

10

IV

1

1

IIIа

10

Жылына екі рет: вегетациялық кезеңге дейін және вегетациялық кезеңнің соңында

20

IIIб

20

40

  Қазақстан Республикасында
суармалы жерлердің мелиорациялық
жай-күйінің мониторингін және оны
бағалауды және ауыл шаруашылығы
мақсатындағы жерлердің мелиорациялық
жай-күйі туралы ақпараттық деректер
банкін мемлекеттік жүргізу қағидаларына
5-қосымша

Суармалы жерлердің 1000 гектарға топырақ-тұздық түсірілімі кезіндегі жұмыстардың құрамы мен көлемі

Жұмыстардың түрлері

Суармалы жерлердің санаттары

Сортаңданған жерлерді барлап тексеру, түсірілімге мұқтаж жерлердің алаңдарының, %

Қол ұңғымаларын бұрғылау, қума метр

Топырақ шурфтарын ұңғылау,

құма метр

Су сүзіндісінің стандартты талдауына сынамалардың саны, дана

Суармалы жерлердегі топырақ-тұздық түсірілім

1а,

1б,

II,

IIIа

IIIб

20

3,0

9,0

21

0,75

2,25

5,25

8

24

56

  Қазақстан Республикасында
суармалы жерлердің мелиорациялық
жай-күйінің мониторингін және оны
бағалауды және ауыл шаруашылығы
мақсатындағы жерлердің мелиорациялық
жай-күйі туралы ақпараттық деректер
банкін мемлекеттік жүргізу қағидаларына
6-қосымша

Топырақ-тұздық түсірілімдердің 1 шаршы шақырымға ұсынылатын топырақ қазбаларының саны

Түсірілім масштабы

Күрделілік санаты

1

2

3

1 шаршы шақырымға қазбалардың саны

1:200000

0,08

0,11

0,15

1:100000

0,20

0,25

0,33

1:50000

0,75

0,9

1,2

1:25000

1,5

2,0

2,5

1:10000

3,0

5,6

6,7

1:5000

8,0

12,0

15,0

1:2000

20,0

25,0

35,0

  Қазақстан Республикасында
суармалы жерлердің мелиорациялық
жай-күйінің мониторингін және оны бағалауды
және ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердің
мелиорациялық жай-күйі туралы ақпараттық
деректер банкін мемлекеттік жүргізу
қағидаларына 7-қосымша

1 шаршы шақырым бойынша топырақ-тұздық түсірілімдер кезіндегі топырақ кескіндерінің саны

Түсірілім масштабы

Кескіндер саны

Үлгілер саны

1:50000

1

7-8

1:25000

3

20-25

1:10000

7

50-60

1:5000

15

100-120

1:2000

35

250-300

  Қазақстан Республикасында
суармалы жерлердің мелиорациялық
жай-күйінің мониторингін және оны
бағалауды және ауыл шаруашылығы
мақсатындағы жерлердің мелиорациялық
жай-күйі туралы ақпараттық
деректер банкін мемлекеттік
жүргізу қағидаларына
8-қосымша

Суармалы жерлердің 1000 гектарға гидрологиялық байқаудың құрамы мен көлемдері

Суармалы жерлердің санаттары

Бір бекетте жылына су деңгейін бақылаулардың саны, өлшеу

Бір бекетте жылына су шығынын өлшеудің саны, өлшеу

Коллекторлық-дренаждық су сынамаларының саны, сынама

IIIа

IIIб

5х3=15+ 3=18

5х3=15+ 3=18

5

18

18

5

  Қазақстан Республикасында
суармалы жерлердің мелиорациялық
жай-күйінің мониторингін және оны
бағалауды және ауыл шаруашылығы
мақсатындағы жерлердің мелиорациялық
жай-күйі туралы ақпараттық
деректер банкін мемлекеттік
жүргізу қағидаларына
9-қосымша

Су ағынының еніне байланысты шапшаң сызықтардың саны

Ағынның ені (В)*, метр

< 20,0

20,0 – 30,0

30,0 – 40,0

40,0 – 60,0

Шапшаң сызықтардың арасындағы қашықтық

0,5 – 2,0

2,0

3,0

4,0


      Ескертпе: *В > 5,0 метр болғанда, кемінде 8 шапшаң сызық белгіленеді, В < 5,0 метр болғанда, шапшаң сызықтардың саны 5-ке дейін азаяды.

  Қазақстан Республикасында
суармалы жерлердің мелиорациялық
жай-күйінің мониторингін және оны
бағалауды және ауыл шаруашылығы
мақсатындағы жерлердің мелиорациялық
жай-күйі туралы ақпараттық
деректер банкін мемлекеттік
жүргізу қағидаларына
10-қосымша

Жалпы минералдану бойынша суармалы судың сапасын бағалау

Минералдану, грамм/текше дециметр

Судың түрлері

Сапасы

0 – 1,0

Тұщы

Жақсы

1,0 – 3,0

Аздап ащы

Қанағаттанарлық. Ирригациялық-шаруашылық шарттарды ескергендегі шектеулі пайдалану

3,0 – 5,0

Қатты ащы

Қанағаттанарлықсыз. Тек ерекше жағдайларда пайдалану

5,0-тен астам

Тұзды

Қанағаттанарлықсыз. Суаруға қауіпті

  Қазақстан Республикасында
суармалы жерлердің мелиорациялық
жай-күйінің мониторингін және оны
бағалауды және ауыл шаруашылығы
мақсатындағы жерлердің мелиорациялық
жай-күйі туралы ақпараттық
деректер банкін мемлекеттік
жүргізу қағидаларына
11-қосымша

Ирригациялық коэффициенттің есебі

Судың химиялық құрамы

Ирригациялық коэффициентті есептеуге арналған формула

rNa<rCl

K = 288 / 5 rCl

r Cl + r SO4> r Na > r Cl

K = 288 / r Na + 4 r Cl

r Na > r Cl + r SO4

K = 288 / 10 r Na – 5 r Cl – 9 r SO4


      Ескертпе: көрсетілген формула бойынша есептеу үшін су талдауы эквивалентті түрде көрсетіледі (r –иондардың саны мг-экв/дм3).

  Қазақстан Республикасында
суармалы жерлердің мелиорациялық
жай-күйінің мониторингін және оны
бағалауды және ауыл шаруашылығы
мақсатындағы жерлердің мелиорациялық
жай-күйі туралы ақпараттық деректер
банкін мемлекеттік жүргізу қағидаларына
12-қосымша

SAR шамасы бойынша су сапасын бағалау

Судың жалпы минералдануы, грамм/текше дециметр3

Топырақтардың сортаңдану қауіпі

SAR шамасы бойынша топырақтардың сортаңдану қауіпі

Төмен

Орташа

Жоғары

Өте жоғары

< 1

Төмен

8-10

15-18

22-26

> 26

1-2

Орташа

6-8

12-15

18-22

> 22

2-3

Жоғары

4-6

9-12

14-18

>18

>3

Өте жоғары

2-4

6-9

11-14

> 14

  Қазақстан Республикасында
суармалы жерлердің мелиорациялық
жай-күйінің мониторингін және оны
бағалауды және ауыл шаруашылығы
мақсатындағы жерлердің мелиорациялық
жай-күйі туралы ақпараттық деректер
банкін мемлекеттік жүргізу
қағидаларына 13-қосымша

Табиғи сулардың химиялық құрамын анықтау кезінде талдаулардың түрлері мен қолданыстағы стандарттар

Атауы

Талдаулардың түрлері

Қолданыстағы МЕМСТ

Жерүсті және жерасты суы

Толық химиялық талдау –тығыз қалдық анықталады, рН, Сl,SO4, HCO3, CO3, NO3, Nа,K, Cа, Mg, Fe2, Fe3,NH4, NO2,CO2,H2S

Қысқартылған химиялық талдау – тығыз қалдық анықталады, рН,Сl, SO4, HCO3, NO3, CO3, Ca, Mg, Na, K, CO3, H2CO3

Далалық химиялық талдау – анықталады рН, Cl, SO4,HCO3,NO3, Nа,K, Ca, Mg, Fe, CO3, H2S

Натрий –ион (Nа+) Кальций-ион (Са2+) жәнемагний-ион(Mg2+) Калий-ион (К+) Сульфат-ион (SO42-) Хлор-ион (Cl-)

Гидрокорбонат (HCО3-)

Сілтілік

рН

МЕМСТ 26449.1-85, 4-т.

МЕМСТ 26449.1-85, 7-т.

МЕМСТ 26449.1-85,. 10-т.

МЕМСТ 26449.1-85, 11-т.

МЕМСТ 26449.1-85, 12-т.

МЕМСТ 26449.1-85, 9-т.

МЕМСТ 26449.1-85, 13-т.

МЕМСТ 26449.1-85, 18-т.

МЕМСТ 26449.1-85, 17-т.

  Қазақстан Республикасында
суармалы жерлердің мелиорациялық
жай-күйінің мониторингін және оны
бағалауды және ауыл шаруашылығы
мақсатындағы жерлердің мелиорациялық
жай-күйі туралы ақпараттық деректер
банкін мемлекеттік жүргізу қағидаларына
14-қосымша

Топырақтардың химиялық құрамын анықтау кезінде қолданылатын стандарттар

Атауы

Талдаулардың түрлері

Қолданыстағы МЕМСТ

Топырақтар

Сутек көрсеткіш рН

Карбонат және бикарбонат иондары су сүзіндісінде

Хлор иондары су сүзіндісінде

Сульфат иондары су сүзіндісінде

Калий және натрий иондары су сүзіндісінде

Кальций және магний иондары су сүзіндісінде

МЕМСТ 26423-85,. 4-т.

МЕМСТ 26424-85, 4-т.

МЕМСТ 26425-85, 1-т.

МЕМСТ 26426-85, 1-т.

МЕМСТ 26427-85, 4-т.

МЕМСТ 26428-85, 14-т.

  Қазақстан Республикасында
суармалы жерлердің мелиорациялық
жай-күйінің мониторингін және оны
бағалауды және ауыл шаруашылығы
мақсатындағы жерлердің мелиорациялық
жай-күйі туралы ақпараттық деректер
банкін мемлекеттік жүргізу қағидаларына
15-қосымша

Суармалы жерлердің 0-100 сантиметр қабатыңдағы топырақ жамылғысының тұздану дәрежесі бойынша жіктелуі

Тұздану дәрежесі

Тұздардың құралуы, %

Тұздану химизмінің типтері

С, Х - С

Х, С – Х

Сд, Х –Сд, С – Сд, Сд – С, Сд - Х

Тұзданбаған

< 0,3

< 0,2

< 0,1

Аздап

0,3 – 0,6

0,2 – 0,5

0,1 –0,4

Орташа

0,6 – 1,0

0,5 –0,7

0,4 –0,6

Күшті

1,0 –2,0

0,7 – 1,0

0,6 – 0,8

Өте күшті

> 2,0

> 1,0

> 0,8


      Ескертпе: С – Сульфатты, Х – Хлоридті, Сд - Содалы. Күшті және өте күшті тұзды жерлерге жедел жақсартылуға мұқтаж жерлер жатады.

  Қазақстан Республикасында
суармалы жерлердің мелиорациялық
жай-күйінің мониторингін және оны
бағалауды және ауыл шаруашылығы
мақсатындағы жерлердің мелиорациялық
жай-күйі туралы ақпараттық деректер
банкін мемлекеттік жүргізу қағидаларына
16-қосымша

Топырақ жамылғысының сортаңдану дәрежесі бойынша жіктелуі

Сортаңдану дәрежесі

Айырбас сыйымдылығынан сіңірілген натрийдің құралуы, %

Сортаңданбаған

3-тен аз

Аздап сортаңданған

3 – 5

Орташа сортаңданған

5 – 10

Күшті сортаңданған

10 – 15

Сортаңдар

15-тен көп

  Қазақстан Республикасында
суармалы жерлердің мелиорациялық
жай-күйінің мониторингін және оны
бағалауды және ауыл шаруашылығы
мақсатындағы жерлердің мелиорациялық
жай-күйі туралы ақпараттық деректер
банкін мемлекеттік жүргізу қағидаларына
17-қосымша

Ыза суларының жату тереңдігі бойынша жерлердің мелиорациялық жай-күйі санаттары

Санаттар

Ыза сулары жату тереңдігінің ара қатынасы орташа вегетациялық кезеңде ыза суларының шектеулі жату тереңдігінде, Нд

Жақсы

ГСД > Нд

Қанағаттанарлық

ГСД = Нд

Қанағаттанарлықсыз

ГСД < Нд

  Қазақстан Республикасында
суармалы жерлердің мелиорациялық
жай-күйінің мониторингін және оны
бағалауды және ауыл шаруашылығы
мақсатындағы жерлердің мелиорациялық
жай-күйі туралы ақпараттық деректер
банкін мемлекеттік жүргізу қағидаларына
18-қосымша

Топырақ және гидрогеологиялық көрсеткіштер бойынша суармалы жерлердің мелиорациялық жай-күйі санаттарының жіктелуі

Жерлердің мелиорациялық жай-күйінің санаттары

Топырақ көрсеткіштері

Топырақ түзуші процестер

Гидрогеоло-гиялық көрсеткіштер

Гидрогеологиялық процестер

Жерлердің мелиорациялық жай-күйін жақсарту бойынша іс-шаралардың сипаты мен бағыттылығы

1

Жақсы

Тұзданбаған, топырақ құнарлылығының көрсеткіштері қажетті деңгейге сай*

Процестер тұрақты немесе позитивті бағытқа ие

Ыза сулары деңгейінің орташа вегетациялық жату тереңдігі шектеуліден артық

ГСД шектеулі тереңдікке дейін көтерілуінің қауіпі жоқ

Мелиорациялық және агротехникалық шаралар жерлердің қазіргі жай-күйін сақтауға бағытталған

2

Қанағаттанарлық

Тұзданбаған және аздап тұзданған, топырақ құнарлылығының көрсеткіштері кезеңімен қажетті деңгейге сәйкес келмейді

Негативті процестер-дің кезеңдермен шығуы

ГСД орша вегетациялық жату тереңдігі шектеуліге сай

Ыза сулары деңгейінің буланудың есебінен біршама тұрақтануы

Мелиорациялық және агротехникалық шаралар алдын алу шараларын жүргізуге бағытталған

3

Қанағаттанарлықсыз

Тұзданған немесе күшті тұзданған, топырақ құнарлылығының көрсеткіштері қажетті деңгейге сәйкес келмейді

Негативті процесстер-дің шығуы

ГСД орша вегетациялық жату тереңдігі үнемі шектеуліден аз

Ыза сулары деңгейінің

қарқынды булануы

Мелиорациялық шаралар жағымсыз зардаптарды жоюға бағытталған


      Ескертпе: * топырақ құнарлылығының қажетті деңгейі – прогрессивті агротехникалық шараларды қолдану мен мелиоративтік шараларды жүргізу кезінде суармалы жерлердің ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру үшін ең жоғарғы жарамдылығымен сипатталады.

  Қазақстан Республикасында
суармалы жерлердің мелиорациялық
жай-күйінің мониторингін және оны бағалауды
және ауыл шаруашылығы мақсатындағы
жерлердің мелиорациялық жай-күйі туралы
ақпараттық деректер банкін мемлекеттік
жүргізу қағидаларына
19-қосымша

Суармалы жерлердің мелиорациялық жай-күйін инженерлік-геологиялық жағдайлар бойынша бағалау

Суармалы жерлердің мелиорациялық жай-күй санаттары

Инженерлік-геологиялық жағдайлар

Алаңда инженерлік-геологиялық процестердің дамуы

Жерлердің мелиорациялық жай-күйін жақсарту бойынша іс-шаралардың сипаты мен бағыттылығы

1

Жақсы

Жазықтықты бөлінбеген аумақтар

Процестер жоқ десе болады немесе жерлердің жай-күйіне әсер етпейді

Мелиорациялық шаралар жерлердің қазіргі жай-күйін сақтауға бағытталған

2

Қанағаттанарлық

Нашар бөлінген аумақтар

Нашар қарқынды порцесстер, шектеулі алаңдарда білінеді, жерлердің 10%-да суарулар мен ауылшаруашылығы жұмыстарын жүргізуді қиындатады

Мелиорациялық шаралар алдын алу шараларын жүргізуге бағытталған

3

Қанағаттанарлықсыз

Бөлінген аумақтар

Процестер суармалы алаңның 10 %-нан астам елеулі бөлігінде дамыған

Мелиорациялық шаралар жағымсыз зардаптарды жоюға бағытталған

  Қазақстан Республикасында
суармалы жерлердің мелиорациялық
жай-күйінің мониторингін және оны
бағалауды және ауыл шаруашылығы
мақсатындағы жерлердің мелиорациялық
жай-күйі туралы ақпараттық деректер
банкін мемлекеттік жүргізу қағидаларына
20-қосымша

Суармалы жерлердегі шөгуді болжауға арналған сандық көрсеткіштер

Көрсеткіштер

Салыстырмалы шөгінді Р – 0,2 мили паскаль, барысында, %

Балл

Шөгінді қабатының күші, метр

Шөгіндінің болжанатын шамасы, сантиметр

Шөгуден кейінгі тығыздық шамасы, сантиметр

Шөгіндінің пайда болу уақыты, ай

< 5

Ә 5

Ә 15

1

< 1

1

5 - 10

6 - 15

16 - 30

1 – 3

1 - 3

2

11 – 15

16 – 50

31 – 50

3 – 6

1 – 3

3

16 – 20

51 – 100

50

6

5,1 – 6,0

4

20 – 30

101 – 200

-

-

6,1 – 9,0

5

> 30

> 200

-

-

> 9

6

  Қазақстан Республикасында
суармалы жерлердің мелиорациялық
жай-күйінің мониторингін және оны
бағалауды және ауыл шаруашылығы
мақсатындағы жерлердің мелиорациялық
жай-күйі туралы ақпараттық деректер
банкін мемлекеттік жүргізу қағидаларына
21-қосымша

Суармалы аумақтардың аңғарлану дәрежесін сандық бағалау

Аңғарлану дәрежесі

Жиілік, шақырым/шаршы шақырым

Тығыздық, дана/шаршы шақырым

Аңғарлық

Балл

Бөлінбеген

< 0,1

< 2

< 1

1

Аздап бөлінген

0,1 – 0,4

2 – 5

1 – 3

2

Орташа бөлінген

0,4 –1,0

5 –10

3 – 5

3

Қатты бөлінген

1,01 – 2,0

11 – 20

5 – 7

4

Өте қатты бөлінген

> 2,0

> 20

> 7

5

  Қазақстан Республикасында суармалы
жерлердің мелиорациялық жай-күйінің
мониторингін және оны бағалауды және
ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердің
мелиорациялық жай-күйі туралы ақпараттық
деректер банкін мемлекеттік жүргізу
қағидаларына 22-қосымша

Суармалы жерлердегі ирригациялық эрозияның дамуын сандық бағалау

Литологиялық құрам

Аңғарлану дәрежесі

Беттің еңістері

Эрозияның жергілікті базисінің тереңдігі, метр

Балл

Тығыз сазды

бөлінбеген

0,01

1

1

Ауыр балшықтар

аздап

0,01 – 0,03

1 – 5

2

Орташа балшықтар

орташа

0,03 – 0,05

6 – 15

3

Құмайттар, жеңіл балшықтар

күшті

0,05 – 0,07

16 – 25

4

Құмдар, сарғыш құмайттар

өте күшті

0,07 – 0,1

26 – 40

5