Об утверждении Инструкции по нивелированию

Приказ Министра цифрового развития, инноваций и аэрокосмической промышленности Республики Казахстан от 16 марта 2023 года № 94/НҚ. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 17 марта 2023 года № 32090

      В соответствии с подпунктом 28) статьи 13 Закона Республики Казахстан "О геодезии, картографии и пространственных данных", ПРИКАЗЫВАЮ:

      1. Утвердить прилагаемую Инструкцию по нивелированию.

      2. Комитету геодезии и картографии Министерства цифрового развития, инноваций и аэрокосмической промышленности Республики Казахстан в установленном законодательством порядке обеспечить:

      1) государственную регистрацию настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан;

      2) размещение настоящего приказа на интернет-ресурсе Министерства цифрового развития, инноваций и аэрокосмической промышленности Республики Казахстан.

      3. Контроль за исполнением настоящего приказа возложить на курирующего вице-министра цифрового развития, инноваций и аэрокосмической промышленности Республики Казахстан.

      4. Настоящий приказ вводится в действие по истечении десяти календарных дней после дня его первого официального опубликования.

      Министр цифрового развития,
инноваций и аэрокосмической промышленности
Республики Казахстан
Б. Мусин

  Приложение к приказу
Министра цифрового развития,
инноваций и аэрокосмической промышленности
Республики Казахстан
от 16 марта 2023 года № 94/НҚ

Инструкция по нивелированию

Глава 1. Общие положения

      1. Настоящая Инструкция по нивелированию (далее – Инструкция) разработана в соответствии с подпунктом 28) статьи 13 Закона Республики Казахстан "О геодезии, картографии и пространственных данных" (далее – Закон).

      2. В Инструкции используются следующие понятия:

      1) способ "наведения" – способ отсчета по рейке, когда нивелиром, приведенным в горизонтальное положение, сетка нитей визирной трубы наводится на ближайшие деления рейки;

      2) Балтийская система высот – принятая в СССР система нормальных высот, отсчет которых ведется от нуля Кронштадтского футштока;

      3) рекогносцировка – технологический процесс, заключающийся в определении на месте степени готовности объекта геодезических или топографических работ к проведению этих работ;

      4) уполномоченный орган в сфере геодезии, картографии и пространственных данных (далее – уполномоченный орган) – центральный исполнительный орган, осуществляющий руководство и межотраслевую координацию в сфере геодезии, картографии и пространственных данных;

      5) геодинамический полигон – линий нивелирования I и II класса образующие замкнутый полигон;

      6) вековой репер – пункт Государственной нивелирной сети, закладываемый в места пересечений линий нивелирования I класса, уровенные посты и основные пункты нивелирной сети геодинамических полигонов;

      7) уровненный пост – место, оборудованное для наблюдений над уровнем моря;

      8) способ "подвижной марки" – способ отсчета, где смещения створной точки определяют по неподвижной шкале путем введения визирной марки с отсчетным индексом в створ зрительной трубы оптического прибора;

      9) Кронштадскский футшток – футшток для измерения высоты уровня Балтийского моря, установленный на устое Синего моста через Обводный (Проводной) канал в Кронштадте;

      10) нуль Кронштадского футштока – горизонтальная черта на медной пластине, равная среднему уровню Балтийского моря, вычисленному по результатам многолетних наблюдений;

      11) субъект геодезической и картографической деятельности (далее – исполнитель работ) – центральные государственные органы и местные исполнительные органы Республики Казахстан в пределах их компетенции, установленной законодательством Республики Казахстан, физические и юридические лица;

      12) нормальная система высот – ортометрический способ определения высоты относительно уровня моря;

      13) двойной нивелирный ход – нивелирование, осуществляемое одним прибором в прямом и обратном направлениях;

      14) государственная нивелирная сеть – нивелирная сеть, используемая в целях установления и (или) распространения государственной системы отсчета высот;

      15) нивелирная сеть – совокупность геодезических пунктов, высоты которых определены в общей для них системе отсчета высот;

      16) нивелирование – определение высот точек земной поверхности относительно избранной точки или над уровнем моря;

      17) невязка – численное значение невыполнения математического соотношения между измеренными величинами, возникающее вследствие ошибок результатов измерений этих величин;

      18) абрис – чертеж, составляемый исполнителем работ непосредственно на объекте;

      19) Национальный фонд пространственных данных (далее – Фонд) – совокупность пространственных данных в цифровом и (или) аналоговом виде, подлежащих учету, длительному хранению в целях их дальнейшего использования субъектами геодезической и картографической деятельности, имеющая общегосударственное, межотраслевое значение, специальное и (или) отраслевое значение;

      20) футшток – уровнемер в виде рейки (бруса) с делениями, установленный на водомерном посту для наблюдения и точного определения уровня воды в море, реке или озере;

      21) фундаментальный репер – закладываемый на линиях нивелирования I и II классов каждые 60 километр, на узловых пунктах, вблизи морских, основных речных и озерных уровенных постов.

      3. Государственная нивелирная сеть Республики Казахстан предназначена для распространения единой системы высот на территории всей страны и является высотной основой всех топографических съемок и инженерно-геодезических работ, выполняемых для удовлетворения потребностей экономики, науки и обороны страны.

      4. Государственная нивелирная сеть Республики Казахстан разделяется на нивелирные сети I, II, III и IV классов.

      5. На всей территории Республики Казахстан применяется Балтийская система, где вычисление высот производится в нормальной системе высот. За исходный уровень принят средний уровень Балтийского моря (нуль Кронштадтского футштока).

Глава 2. Нивелирование I, II, III и IV классов

      6. Государственные нивелирные сети I и II классов являются главной высотной основой Республики Казахстан.

      Государственные нивелирные сети I и II классов используются для решения следующих научных задач:

      1) изучения фигуры Земли и ее внешнего гравитационного поля;

      2) определения разностей высот и наклонов среднеуровенной поверхности морей на территории Республики Казахстан.

      7. На всех линиях I класса каждые 25 лет, а в сейсмоактивных районах каждые 15 лет, выполняется повторное нивелирование и каждые 35 и 25 лет соответственно – выполняется повторное нивелирование II класса. Сейсмоактивные районы устанавливаются по картам сейсмического районирования Республики Казахстан.

      Результаты повторного нивелирования I и II классов применяются:

      1) для поддержания высотной сети на современном уровне;

      2) для изучения современных вертикальных движений земной поверхности;

      3) для прогнозирования влияния производства на окружающую среду, особенно при добыче нефти, газа и других полезных ископаемых;

      4) для сейсмического районирования территории Республики Казахстан, выявления предвестников землетрясений.

      В горных районах результаты повторного нивелирования используют для изучения строения земной коры, получения данных о скоростях и направленности движений отдельных блоков, выявления действующих разломов и разрывов в земной коре.

      8. Линии нивелирования I и II классов прокладываются преимущественно вдоль шоссейных или железных дорог, а при их отсутствии, особенно в труднодоступных районах страны, — по берегам рек, тропам и зимникам. Во всех случаях линии нивелирования I и II классов прокладываются по трассам с наиболее благоприятными для данного района грунтовыми условиями и с наименее сложным рельефом.

      9. Особенности создания высотных сетей в городах и на геодинамических полигонах указаны в параграфах 1 и 2 настоящей Инструкции.

      10. Нивелирование I класса выполняются с применением современных приборов и методов наблюдений, позволяющих исключать систематические ошибки нивелирования. Полученные из обработки допустимые значения случайных и систематических средних квадратических ошибок нивелирования I, II, III и IV классов и невязки в полигонах I, II, III и IV класса, приведены в таблице 1 к настоящей Инструкции.

      Таблица 1

Класс
нивелирования

Предельная средняя квадратическая ошибка

Допустимые невязки в полигонах и по линиям

, мм

случайная h,
мм/км

систематическая s, мм/км

I

0,8

0,08

3 мм

*

II

2,0

0,20

5 мм


III

5,0

10 мм


IV

10,0**

20 мм


      * L — периметр полигона или длина линии, км.

      ** Ошибку вычисляют по невязкам линий или полигонов.

      11. Средние квадратические ошибки нивелирования вычисляются по формулам:

     


      где d = hпр– hобр;hпр и hобр— превышения по секциям, полученные соответственно в прямом и обратном ходах, мм; r — длина секции, км; n — число секций; s– накопление разностей Sdна участке (линии), мм; L — длина этого участка (линии), км.

      Минимальная протяженность участка (линии) составляет 100 км. Периметры полигонов нивелирования в зависимости от районов работ и других условий указаны в таблице 2 к настоящей Инструкции.

      Таблица 2

Класс
нивелирования

Периметры нивелирных полигонов, км

Обжитые районы Республики Казахстан

Малообжитые районы Республики Казахстан

Локальные и площадные геодинамические полигоны

Города

застроенная территория

незастроенная территория

I
II
III**
IV**

1200
400
60-150
20-60

2000
1000
100-300
25-80

40
20

–*
50
25
8

–*
80
40
12

      * Периметры нивелирных полигонов I класса в городах устанавливают в зависимости от очертаний городской территории.

      ** Периметры полигонов III и IV классов зависят от назначения нивелирных работ.

      Периметры полигонов I класса, указанные в таблице 2 к настоящей Инструкции, в качестве среднего периметра группы смежных полигонов. Полигоны малого периметра, расположенные среди смежных полигонов I класса, образованные в результате формирования узла, полигоны, созданные для дополнительного изучения вертикальных деформаций при вычислении среднего периметра смежных полигонов I класса не участвуют.

      Периметры полигонов II класса, указанные в таблице 2 к настоящей Инструкции, рассматриваются в качестве среднего периметра полигонов II класса, заполняющих полигон I класса. Полигоны малого периметра, расположенные среди смежных полигонов II класса, образованные в результате формирования узла, полигоны, созданные для дополнительного изучения вертикальных деформаций при вычислении среднего периметра смежных полигонов II класса не участвуют. Для полигонов II класса, находящихся вне полигона I класса, средний периметр определяется, как и для группы смежных полигонов I класса.

      12. Вновь создаваемые узлы связи линий нивелирования I и II классов главной высотной основы формируются на территориях, не подверженных значительным вертикальным деформациям земной поверхности (свыше 4 мм/год), что обеспечивает минимальное влияние вертикальных деформаций на невязки превышений в полигонах.

      Узлы связи (узловые реперы) существующих линий нивелирования I и II классов, расположенные в зонах техногенных вертикальных деформаций земной поверхности, переносятся из зон деформаций для формирования новых узлов связи.

      13. Нивелирная сеть II класса создается внутри полигонов I класса как отдельными линиями, так и в виде системы линий с узловыми пунктами, образуя полигоны. Полученные из обработки значения случайных и систематических средних квадратических ошибок нивелирования II класса, невязки полигонов и их периметры не допускается превышение значений, указанных в таблицах 1 и 2 к настоящей Инструкции.

      14. В линии государственного нивелирования включаются или привязываются пункты спутниковой геодезической сети.

      15. В линии нивелирования I и II классов примыкаются к морям или проложены вдоль больших рек и озер, включаются основные и рабочие реперы, нули уровенных реек вековых и постоянных морских, основных речных и озерных уровенных постов. В случаях, когда посты расположены на расстоянии 1 км и выше от линий нивелировании I класса, привязка осуществляется нивелированием II класса. Сведения о местонахождении вековых и постоянных морских, основных речных и озерных постов при составлении технических проектов по нивелированию I, II, III и IV классов запрашиваются в территориальных управлениях Казгидромета.

      Привязку реперов на проектируемых морских уровенных постах выполняют геодезические предприятия по заявкам Казгидромета.

      16. Нивелирные сети III и IV классов прокладываются внутри полигонов высшего класса как отдельными линиями, так и в виде системы линий, при этом сети и линии опираются минимум на два репера высшего класса. Допуски невязок в полигонах III и IV классов, их периметры и полученные из обработки значения средних квадратических ошибок не превышают значений приведенных в таблицах 1 и 2 к настоящей Инструкции.

      17. При создании высотного обоснования крупномасштабных топографических съемок нивелирные сети III и IV классов прокладывают с расчетом обеспечения требуемой точности съемочного обоснования.

      18. Линии государственной нивелирной сети I, II, III и IV классов закрепляются на местности реперами не ближе чем через 5 км (по трассе).

      В труднодоступных районах на отдельных участках, где выбор местоположения реперов затруднен, расстояние между ними может быть увеличено до 7 км (по трассе).

      В горных районах линии нивелирования I и II классов закрепляются скальными и стенными реперами через 1-2 км, а грунтовыми – через 3-4 км. На геодинамических полигонах вблизи разломов и границ основных блоков закладываются реперы через 0,5-1,5 км. На каждой стороне блока или разлома закладываются минимум два репера.

      19. На линиях нивелирования I, II, III и IV классов закладываются реперы следующих типов: вековые, фундаментальные, грунтовые, скальные, стенные и временные.

      Каждый репер имеет свой индивидуальный номер, не повторяющийся на данной линии, а по возможности и на ближайших линиях нивелирования.

      20. Вековые реперы обеспечивают сохранность главной высотной основы на продолжительное время, позволяют изучать современные вертикальные движения земной коры и колебания уровней морей и океанов, сохраняют полную независимость изучаемых явлений от экзогенных и техногенных процессов.

      Вековыми реперами закрепляются места пересечений линий нивелирования I класса, уровенные посты, ведущие наблюдения за вековой изменчивостью уровня моря и основные пункты нивелирной сети геодинамических полигонов.

      Результаты выбора мест закладки вековых реперов при составлении технических проектов представляются в уполномоченный орган, где одновременно утверждаются местоположение векового репера, его тип и внешнее оформление.

      21. Фундаментальные реперы обеспечивают сохранность высотной основы на значительные сроки и позволяют изучать современные движения земной поверхности. Фундаментальные реперы закладываются на линиях нивелирования I и II классов каждые 60 км, на узловых пунктах, вблизи морских, основных речных и озерных уровенных постов.

      В сейсмоактивных районах фундаментальные реперы закладываются не ближе чем через 40 км. На расстоянии 50-150 м от фундаментального репера закладывается репер-спутник.

      22. Грунтовые, скальные, стенные реперы обеспечивают сохранность и надежность высотной основы на длительные сроки и используются для закрепления нивелирных сетей I, II, III и IV классов.

      23. Временные реперы обеспечивают сохранность высотной опоры в течение нескольких лет и служат высотной основой при топографических съемках. Временные реперы включают в ходовые линии нивелирования II, III и IV классов.

      24. Координаты вековых и фундаментальных реперов определяются геодезическими приборами с ошибкой не превышающей 1 м, рядовых реперов и марок ― с ошибкой не превышающей 10 м, в том числе с использованием бытовых спутниковых приемников, обеспечивающих требуемую точность определения координат реперов.

      Прямоугольные координаты приводятся в государственной системе отсчета, утверждаемые Правительством Республики Казахстан в соответствии с подпунктом 2 статьи 12 Закона.

      На каждый репер составляются абрис и даются описание его местоположения. Так же, расположение реперов изображается на карте масштаба 1:100 000, прилагаемые к материалам нивелирования.

      25. Для перехода к системе нормальных высот измеренные превышения между реперами нивелирования I и II классов и нивелирования III класса в горных районах, исправляются поправками, и вычисляются по формуле:

     


      где gm — приближенное значение нормальной силы тяжести, принимаемое постоянным для всей территории страны и равное 9,8 м/с2; gA и gB– нормальные ускорения силы тяжести на отсчетном эллипсоиде, соответствующие реперам А и В; (g – g)m–среднее из аномалий силы тяжести на реперах А и В;Нm– среднее из абсолютных высот реперов А и В; h–измеренное превышение между реперами А и В.

Параграф 1. Нивелирные сети I, II, III и IV классов в городах, населенных пунктах и на промышленных площадках

      26. В городах, с территорией свыше 500 км2, создаются нивелирная сеть I класса. Схемы построений нивелирных сетей I класса в городах делится на два вида:

      1) система полигонов;

      2) система пересекающихся линий.

      Вид сети и расположение линий зависят от очертаний городской территории. Дальнейшее сгущение сети выполняются нивелированием II, III и IV классов.

      Повторное нивелирование высотных сетей I и II классов выполняется в городах каждые 15 лет.

      27. В городах, с площадью 50-500 км2, создается нивелирная сеть II класса. Линиями нивелирования II класса покрывается вся территорию города, как застроенная, так и незастроенная. Максимально допустимое расстояния между узловыми реперами в сети II класса 15 км на застроенной и 20 км на незастроенных территориях. Длины линий нивелирования II класса между исходными реперами I класса допускаются до 25 км. Периметры нивелирных полигонов II класса в городах указаны в таблице 2 к настоящей Инструкции.

      28. Реперы на линиях нивелирования I и II классов в городах, населенных пунктах и на промышленных площадках закладываются на расстоянии максимум 2 км на застроенной и 3 км на незастроенных территориях. Первостепенными выбираются стенные репера, закладываемые в прочные каменные или железобетонные здания и сооружения.

      29. В городах площадью 10-50 км2 создается сеть III класса, а в населенных пунктах площадью меньше 10 км2– только нивелирная сеть IV класса.

      30. Допустимые длины линий нивелирования III класса не превышают 10 км между узловыми реперами на застроенной и 15 км на незастроенной территориях, между реперами высшего класса — соответственно 15 и 20 км. Линии нивелирования III класса, прокладываются параллельно друг-другу и связывают между собой ходами до 5 км на застроенной и 8 км на незастроенных территориях.

      Допустимые длины нивелирных линий IV класса между реперами высших классов не превышают 2 км на застроенной территории и 4 км на незастроенной территории, а между узловыми реперами — соответственно 1 и 2 км. Периметры нивелирных полигонов III и IV классов указаны в таблице 2 к настоящей Инструкции.

      31. Реперы на линиях III и IV классов закладываются на улицах и проездах, застроенных капитальными зданиями, до 300 м, в мало застроенной части города или населенного пункта расстояния между реперами допускается увеличивать до 800 м, на незастроенной территории реперы закладываются каждые 500-2000 м.

      32. Нивелирные сети городов, населенных пунктов, крупных промышленных и гидротехнических объектов привязываться к государственной нивелирной сети. Для этого в местную нивелирную сеть включают не меньше двух реперов, с известными высотами из государственного нивелирования.

      33. Исходные реперы нивелирной сети города располагаются в устойчивых зданиях и сооружениях, построенных не меньше за 7 лет до закладки, сохранность их предполагается на многие годы. Исходные реперы нивелирной сети города располагаются в зонах, не подверженных техногенным вертикальным деформациям. В качестве исходных реперов возможно использование фундаментальных и грунтовых реперов государственного нивелирования.

      34. При создании высотных сетей в крупных городах и районах уникальных сооружений, расположенных в зонах с сейсмичностью свыше 7 баллов, для целей сейсмического микрорайонирования территории нивелирование выполняется по программе, предусмотренной для государственного нивелирования II класса. В этом случае нормальную длину визирного луча, высоту луча визирования над подстилающей поверхностью, допуски на расхождения d = hпр – hобр принимают такими же, как при государственном нивелировании I класса.

      35. Сеть нивелирования II класса при сейсмическом микрорайонировании строят в виде полигона с периметром до 15 км на застроенной территории и до 20 км на незастроенной территории. Допустимые невязки в этих полигонах не превышают 3 мм

, где L — периметр полигона, км. Сроки повторного нивелирования устанавливаются, исходя из обнаруженных скоростей вертикальных движений земной поверхности.

Параграф 2. Нивелирование I и II классов на геодинамических и техногенных полигонах

      36. Геодинамические полигоны подразделяются:

      1) на локальные, приуроченные к активным глубинным разломам и разрывам земной коры;

      2) площадные, охватывающие районы возможных эпицентров разрушительных землетрясений, районы крупных населенных пунктов и районы эксплуатируемых и строящихся гидростанций;

      3) региональные, связывающие крупные геологические структуры.

      37. На локальных и площадных полигонах высотные сети создаются в виде пересекающихся линий нивелирования I и II классов. Периметры нивелирных полигонов I и II классов указаны в таблице 2 к Настоящей инструкции.

      38. Высотные сети на локальных и площадных построениях привязываются к главной высотной основе Республики Казахстан для получения высот в единой системе. Нивелирная сеть в этом случае рассматривается как свободная с опорой на один репер государственной нивелирной сети.

      Высотные сети региональных построений входят в сеть государственного нивелирования I и II классов.

      39. При закреплении линий на геодинамических полигонах первостепенными выбираются скальные и стенные репера.

      Все существующие репера и неработающие скважины, находящиеся на расстоянии 0,5 км от линии нивелирования I класса и на расстоянии до 1 км от линии II класса, включаются в ходовые линии или привязывают к ним.

      К неработающей скважине приваривают марку служащая вековым репером. При отсутствии на полигоне таких скважин, закладывается вековой репер. На площадке на расстоянии 30-70 м от векового репера закладываются все типы грунтовых центров и реперов, применяемых на данном полигоне. Два раза в год (зимой и летом) нивелируются все репера на площадке и сопоставляются полученные превышения. Неустойчивые нивелирные знаки исключаются из дальнейшего нивелирования.

      40. Нивелирование I и II классов на геодинамических и техногенных полигонах – часть комплекса научных геофизических исследований, служащая для получения количественных характеристик деформаций земной поверхности. В этой связи, измерения выполняются несколькими последовательными циклами. Интервал времени между повторными нивелированиями устанавливается, исходя из ожидаемых скоростей современных вертикальных движений земной коры.

      41. При проектировании нивелирных сетей на техногенных полигонах расстояние между границей месторождения и реперами, считающимися неподвижными, принимается равным 8-кратной глубине нижнего эксплуатируемого горизонта, но во всех случаях не меньше 6 км. Проектируемые линии прокладываются в виде сетей или отдельных линий. Минимум от четырех пунктов (реперов) периметра нивелирного полигона, совпадающего с контуром месторождения, прокладываются ходы к реперам, считаются неподвижными. Линии полигона прокладываются с максимальным совпадением с ранее проложенными линиями нивелирования. Новые линии располагаются вдоль местных путевых магистралей или на местности, благоприятной для нивелирования.

Параграф 3. Составление проекта

      42. Технические проекты на нивелирные работы разрабатываются руководствуясь требованиями настоящей Инструкции, действующих нормативных документов по проектированию и утверждаются исполнителями работ до начала работ.

      Перед составлением проекта собираются и анализируются все материалы ранее выполненных нивелирных работ. Сведения об этих работах осуществляются Фондом и соответствующими организациями, производившими нивелирные работы.

      При анализе материалов ранее выполненных нивелирных работ учитываются на величины вертикальных деформаций земной поверхности в зонах узлов связи нивелирной сети (планируемого места связи проектируемых и существующих линий нивелирования).

      При обнаружении значительных деформаций земной поверхности в районе расположения узлового пункта (репера), влияющих на величину замыкания полигона с учетом новых измерений, в техническом проекте предусматриваются работы по формированию нового узлового пункта и его связь с существующими линиями нивелирования.

      43. Обследование и рекогносцировка производятся до составления проекта на восстановление и закладку реперов и нивелирование I и II классов, что обеспечивает получение достоверных сведений об объемах проектируемых работ и повышает качество проектов.

      44. В техническом проекте устанавливаются объем работ, их сметная стоимость, технология выполнения нивелирования и материально-техническая обеспеченность.

      В проекте указываются:

      1) краткая характеристика физико-географических и климатических условий района работ;

      2) назначение проектируемых работ;

      3) исходные реперы;

      4) сведения о ранее исполненных нивелирных работах и способах их связи с проектируемыми работами;

      5) данные о скоростях вертикальных движений вдоль линий повторного нивелирования, сходящихся в планируемом узле связи, или карты (фрагменты карт) вертикальных движений на территорию узла связи, созданные по данным последнего повторного нивелирования;

      6) обоснование формирования нового узла связи;

      7) данные о гравиметрических работах для нивелирования I и II классов во всех районах страны, для нивелирования III класса – в горных районах;

      8) сведения о ранее заложенных реперах и обоснование выбора типов запроектированных реперов;

      9) число проектируемых реперов по типам;

      10) линия повторного нивелирования I и II классов – обоснование изменений и дополнений, внесенные проектом в положение и закрепление существующей линии;

      11) технология выполнения работ по закладке реперов и проведению нивелирования;

      12) приборы и способы нивелирования;

      13) особые случаи нивелирования (например, передача высот на уровенные посты, через водные препятствия);

      14) порядок обработки результатов нивелирования;

      15) технология инструментального определения координат реперов.

      45. Проектирование линий нивелирования всех классов выполняются на картах масштабов 1:100 000–1:200 000. В необходимых случаях проект уточняется в деталях по картам крупного масштаба. При проектировании линий нивелирования II, III и IV классов на карту наносятся существующие репера, пункты спутниковой геодезической сети, пункты триангуляции и полигонометрии всех классов, расположенные от проектируемых линий на расстоянии до 3 км. Рекомендуется совмещать линии нивелирования с пунктами спутниковой геодезической сети и с ходами полигонометрии, прокладываемыми с целью развития и сгущения геодезических сетей.

      При проектировании линий нивелирования III и IV классов для обеспечения топографических съемок в масштабе 1:10 000 и крупнее в нивелирную сеть включаются все пункты спутниковой геодезической сети 1 класса (СГС-1), триангуляции и полигонометрии 1, 2, 3 и 4 классов и учитываются требования нормативных документов уполномоченного органа по выполнению геодезических работ при топографических съемках в масштабах 1:10 000 и крупнее.

      При проектировании линий нивелирования III и IV классов, прокладываемых для определения высот пунктов СГС-1 и триангуляции, на карту наносятся существующие и проектируемые пункты.

      Независимо от границ съемочного участка линии нивелирования III класса проектируются – в пределах полигона II класса, а линии нивелирования IV класса – в пределах полигона III класса. В технических проектах на нивелирование II, III и IV классов предусматривается закладка временных реперов, предназначенных для использования при топографической съемке.

      46. Проектируемые линии нивелирования I или II классов начинаются или заканчиваются на узловых реперах, определяемые при формировании узловых пунктов нивелирной сети. В качестве узловых реперов используются вековые или фундаментальные реперы, обеспечивающие долговременную сохранность узлового репера сети.

      Трасса проектируемой линии, пересекающая узловые пункты нивелирной сети I и II классов, включает в ход узловой репер.

      47. Проекты связи новой линии с существующими линиями разрабатываются с учетом того, что начало и конец проектируемой линии связываются с существующими линиями нивелирования высокого или того же класса.

      Узлы связи новых линий нивелирования I и II классов с существующими линиями нивелирования высокого или того же класса сформировываются в зонах с минимальными значениями вертикальных деформаций земной поверхности, определяемые по результатам повторного нивелирования существующих линий нивелирования.

      Проектируемая линия связывается с существующими, пересекаемыми ею, линиями нивелирования всех классов.

      Связь проектируемых и существующих линий нивелирования I и II классов осуществляются путем включения в линию одного репера и выполнения контрольного нивелирования по примыкающей к нему секции существующей линии. Контрольное нивелирование, выполняются по секции, примыкающей к фундаментальному реперу. Для связи линий проводится контрольное нивелирование между смежными реперами. Выполнение контрольного нивелирования при связи линий одного класса выполняется по соответствующей методике. При связи линий нивелирования различных классов, например I класса со II классом, контрольное нивелирование по примыкающей секции выполняется II классом.

      Связь проектируемых линий III и IV классов с существующими линиями нивелирования I, II, III и IV классов осуществляются путем включения одного репера существующей линии.

      Привязка линий нивелирования III и IV классов к фундаментальным реперам запрещается.

      Все реперы (кроме временных) ранее исполненного нивелирования, расположенные на проектируемой линии нивелирования I и II классов, включаются в нее. Реперы, находящиеся вблизи новой линии, привязываются отдельными ходами между двумя постоянными реперами.

      Связь проектируемой линии I класса с существующими линиями III и IV классов предусматриваются только в тех случаях, когда реперы III и IV классов расположены не далее 500 м от линии нивелирования I класса, от линии II класса – до 3 км.

      48. На каждый образуемый узел связи линий нивелирования составляется особая схема в крупном масштабе показывающая направления всех связываемых линий и существующие репера, подлежащие включению в проектируемую линию или в контрольное нивелирование.

      49. Нивелирование через водные препятствия проектируется в наиболее узких местах, используя острова и мели.

      При ширине водного препятствия на линии нивелирования I, II и III классов 150 м и выше, на обоих берегах предусматривается закладка реперов (по одному на каждом берегу). Каждый репер по возможности намечают в незатопляемой зоне. Допустимое превышение между ними максимум 0,5 м.

      50. В проекте линий повторного нивелирования I и II классов предусматриваются:

      1) при разреженном закреплении реперами ранее проложенных линий нивелирования дополнительную закладку реперов современных типов;

      2) привязка к новым реперам реперов ранее проложенной линии, при изменении положения линии нивелирования. Привязка выполняется отдельными ходами между двумя постоянными реперами нивелирования соответствующего класса либо нивелирования II класса по ранее проложенной линии между двумя новыми реперами. В первом случае привязываются реперы, расположенные друг от друга на расстоянии 20-50 км, во втором – включаются все сохранившиеся реперы ранее проложенного нивелирования;

      3) включение основных реперов и обязательную привязку рабочих реперов и нулей реек морских и речных уровенных постов, в том числе не привязанные при первоначальном нивелировании.

      51. При проектировании высотной основы морских уровенных и основных речных постов необходимо уровенный пост оборудовать минимально тремя реперами: двумя основными, один из них фундаментальный и рабочим.

      Основные реперы служат для проверки положения рабочего репера и для закрепления нуля поста. В качестве основных используются реперы, находящиеся не далее 3 км от поста. Рабочий репер, предназначаемый для систематического контрольного нивелирования измерительных устройств, располагаются в непосредственной близости от этих устройств и вне зоны затопления высокими водами.

      В целях повышения достоверности помещаемых в каталоге значений уровней морей и крупных озер изучается схема передачи высот на уровенном посту, делаются соответствующие зарисовки и контрольное определение нуля уровенного поста.

      52. При проектировании типов реперов и глубины их закладки используется схема промерзания и протаивания грунтов для определения глубины закладки реперов.

Параграф 4. Рекогносцировка и обследование линий нивелирования

      53. Рекогносцировка и обследование проводятся на линиях нивелирования I и II классов, а на линиях III и IV классов такие работы совмещают с закладкой реперов.

      54. При рекогносцировке изыскиваются оптимальные варианты линий и узлов связи, намечаются типы реперов и места для закладки, собираются необходимые сведения для организации и выполнения последующих работ.

      55. В целях выбора наиболее обоснованных вариантов линий и наилучших мест для закладки реперов к рекогносцировке линий государственного нивелирования I класса привлекаются геологические организации, а в особо сложных условиях – геологи или геоморфологи–географы.

      56. Перед выездом на полевые работы рекогносцировщик собирает о существующих в районе работ линиях нивелирования следующие сведения:

      1) названия и класс линий;

      2) наименование организации, выполнявшей нивелирование;

      3) год исполнения;

      4) схемы линий;

      5) описание местоположения и абрисы реперов, и их типы (чертежи);

      6) выписки из каталогов и отчетов;

      7) карты наиболее крупного масштаба с нанесенными реперами или выкопировки с них.

      57. Рекогносцировка начинается с обследования состояния исходного репера и продолжается по направлению намеченной линии. Рекогносцировщик в поле наносит на крупномасштабную карту или на аэрофотоснимки места для закладки новых реперов, опознает местоположение существующих, составляет описание, абрисы и обозначает на местности места для закладки новых реперов.

      58. При рекогносцировке нивелирных линий, пересекающих водные препятствия, выбираются участки:

      1) обеспечены хорошие подходы к берегам;

      2) ширина водного препятствия не превышает 150 м. Число переходов через водные препятствия шириной свыше 400 м сводятся к минимуму.

      59. Обследованию реперов включаемые в ходовую линию или привязываемые к ней и включаемые в контрольное нивелирование в узлах связи проводиться повторное нивелирование.

      60. На повторно нивелируемых линиях, кроме реперов обследуются прежняя трасса с целью выявления изменений, произошедших на местности за период между нивелированием, и при необходимости намечаются на отдельных участках новая трасса. Прежняя трасса изменению не подлежит.

      61. При полевом обследовании реперов рекогносцировщик оценивает:

      1) состояние репера, его сохранность и соответствие данного типа репера современным требованиям, нарушение наружного оформления, прочность цементации марок;

      2) для стенного репера, состояние сооружения, место заложенности, характер и этажность постройки, наличие и размеры трещин в стенах, видимые нарушения фундамента;

      3) влияние инженерно-геологических факторов на устойчивость репера. При осмотре местности и по результатам опроса местных жителей выявляются факторы неблагоприятные для устойчивости репера, изучается место, где заложен репер, определяется тип, механический состав и подверженность грунта деформациям, устанавливается глубина грунтовых вод, изменения их уровня за время между повторными нивелированиями и особенности рельефа.

      62. Репер считается неустойчивым, при обнаружении видимых повреждений, наличии карстовые явления, оползни и других процессов, влияющие на изменение его положения.

      Неблагоприятными местами для закладки грунтовых реперов считаются:

      1) в районах многолетнемерзлых грунтов – участки с глубоким протаиванием грунта;

      2) участки подвижных песков – вершины барханов и участки такыров, подверженные сильному увлажнению;

      3) в лессах (осадочных горных породах) – впадины, связанные с искусственным или естественным увлажнением почвы;

      4) на торфяниках или переувлажненных грунтах – при нахождении марки на уровне земной поверхности или при изменении водного режима между циклами повторного нивелирования.

      Скальные реперы считаются неустойчивыми, в случае закладки их в обломки скал, в разрушающиеся и трещиноватые породы.

      К неустойчивым стенным реперам относятся репера, заложенные:

      1) в разрушающихся или подвергшихся сильным деформациям зданиях и сооружениях, при выявлении нарушения положения самого знака (качается или разбита его головка, заложен в новом месте);

      2) в устоях мостов постоянных водотоков, в водоотводных трубах;

      3) в стенках защитных сооружений, работающих водоемных зданиях, в случае выявления значительного увлажнения грунта вокруг здания, зданиях и сооружениях, находящихся среди или вблизи железнодорожных путей, некапитальных сооружениях, каменных цоколях деревянных домов и каменных оградах.

Параграф 5. Порядок нивелирования I клаccа

      63. Нивелирование I класса производится в прямом и обратном направлениях по двум парам костылей (кольев), образующих две отдельные линии: правую, соответствующую ходу по правым костылям, и левую – по левым костылям. Наблюдения на станциях выполняются способом "совмещения".

      64. Нивелирование I класса выполняется нивелирами с плоскопараллельной пластинкой, контактным уровнем или компенсатором.

      При нивелировании I класса используются нивелиры прошедшие сертификацию на соответствие требованиям настоящей Инструкции и штриховые инварные рейки.

      Для реек при нивелировании I класса предъявляются следующие требования:

      1) применяются штриховые инварные рейки, на инварной полосе нанесены две шкалы, смещенные одна относительно другой.

      2) расстояния между осями штрихов – 5 мм.

      3) ошибки метровых интервалов и всей шкалы допускается до 0,10 мм. В горных районах работают инварными рейками с термодатчиками. В этом случае ошибки метровых интервалов и всей шкалы допускается до 0,05 мм.

      4) рейки снабжаются круглыми уровнями с ценой деления 10 - 12'/2 мм.

      5) натяжение инварных полос - 20 ± 1 кг.

      6) у реек определяются термические коэффициенты.

      7) в случае привязки к стенным маркам применяются подвесная рейка с такими же шкалами, как и на основных рейках. При подвешивании рейки к стенной марке нуль на подвесной рейке совмещается с центром отверстия для штифта.

      65. При нивелировании в прямом направлении (прямой ход) применяется следующий порядок наблюдений на станции по правой линии:

      1) Нечетная станция:

      1. Отсчет по основной шкале задней рейки;

      2. Отсчет по основной шкале передней рейки;

      3. Отсчет по дополнительной шкале передней рейки;

      4. Отсчет по дополнительной шкале задней рейки.

      2) Четная станция

      1. Отсчет по основной шкале передней рейки;

      2. Отсчет по основной шкале задней рейки;

      3. Отсчет по дополнительной шкале задней рейки;

      4. Отсчет по дополнительной шкале передней рейки.

      По левой линии на нечетной и четной станциях отсчеты выполняются в том же порядке, что и по правой.

      При нивелировании в обратном направлении (обратный ход) на нечетных станциях наблюдения начинают с передней рейки, а на четных – с задней.

      66. В прямом и обратном направлениях нивелирование выполняют по одной и той же трассе и по переходным точкам одного типа.

      67. Число станций в секции при нивелировании в прямом и обратном направлениях составляет четное и одинаковое количество.

      68. При перемене направления нивелирования рейки меняются местами.

      69. По каждой секции нивелирование в прямом и обратном направлениях выполняются в разные половины дня.

      70. Нивелирование выполняется участками в 20–50 км по схеме "восьмерка", одну половину секций участка сначала проходят в прямом направлении, а другую – в обратном. При расхождении измеренных превышений по секциям из нивелирования в прямом и обратном направлениях получаются с преобладанием одного знака, то длину участков можно уменьшить.

      71. Максимальная длина луча визирования 50 м.

      72. Допустимая минимальная высота луча визирования над подстилающей поверхностью до 0,8 м. При длине луча визирования до 25 м, разрешается выполнять наблюдения при высоте луча до 0,5 м.

      73. Наблюдения выполняются в утренние и послеполуденные периоды и начинают их по истечению получаса после восхода солнца и заканчивают примерно за 30 минут до его захода.

      Не разрешается выполнять нивелирование:

      1) при колебаниях изображений, затрудняющих точное наведение биссектора на штрих рейки, и "плавающих" изображениях;

      2) сильном и порывистом ветре;

      3) сильных и скачкообразных колебаниях температуры воздуха и аномально быстрых односторонних ее изменениях (из производственного опыта установлено, что колебания температуры в течение благоприятного для нивелирования I класса периода времени не превосходят 5°С).

      74. Нивелир устанавливается в тени на штативе за 45 минут до начала наблюдений для принятия им температуры окружающей среды.

      Во время наблюдений на станции нивелир тщательно защищается от солнечных лучей зонтом с белой подкладкой, а при переноске с одной станции на другую – просторным чехлом из плотной белой материи.

      На каждой нечетной станции термометром–пращом измеряют температуру воздуха на высоте нивелира. При работе инварными рейками с термодатчиками реечники, по команде записывающего, определяют на каждой станции температуру инварной полосы каждой рейки. Измерения выполняют в момент отсчитывания по основной шкале задней и передней реек, установленных на левых костылях.

      75. Расстояние от места установки нивелира до реек измеряется тонким стальным тросом или стальной лентой (рулеткой). Использовать для этой цели дальномер нивелира запрещается.

      Неравенство расстояний от нивелира до реек на станции допускается максимум 0,5 м. Максимально допустимое накопление этих неравенств по секции составляет 1 м.

      76. Штатив нивелира устанавливается на станциях без перекосов и напряжений. Запрещается сильно вдавливать ножки штатива в грунт, особенно в плотный. Две ножки штатива располагаются вдоль линии нивелирования, а третья – попеременно то справа, то слева от направления хода на переднюю рейку. Ножки штатива устанавливаются на станции в одинаковых грунтовых условиях (например, при нивелировании по полотну железной дороги – на бровке полотна или на шпалах).

      77. Правый и левый костыли забиваются в достаточно плотный грунт и не ближе 0,5 м друг от друга. При нивелировании по полотну железной дороги не разрешается забивать костыли в балласт. В случаях когда грунт на бровке или между путями рыхлый или засыпан щебенкой и шлаком, целесообразно забивать специальные костыли в шпалы.

      Рейка устанавливается на костыле в отвесное положение по уровню и удерживается подпорками.

      78. Нивелирование выполняется с использованием четырех-пяти пар костылей, к ним заранее закрепляются одна-две последующие станции и оставляют закрепленной предыдущую. При применении костылей (колья) в обратном ходу, забитые в грунт при проложении прямого хода, то перед наблюдениями обратного хода забиваются глубже. При этом превышения, полученные на станции обратного хода, отличаются от превышений, полученных в прямом ходе, не меньше на 20 мм.

      79. При перерывах в работе наблюдения, заканчиваются на постоянном репере. Наблюдения заканчиваются на трех парах костылей (две станции), забитых в дно ям глубиной 0,3 м. Нивелирование на обеих станциях выполняется по обычной программе, костыли покрываются травой и засыпаются землей. После перерыва сначала повторяются нивелирование на последней станции, а в случае необходимости – и на предпоследней. Из сравнения результатов нивелирования, выполненного до и после перерыва, устанавливаются, какая пара костылей сохранила свое первоначальное положение по высоте, и от нее продолжается нивелирование дальше.

      Значения превышений на станции различаемые на 0,7 мм и меньше (14 делений отсчетного барабана), а между передней и задней парами костылей – на 1,0 мм и меньше (20 делений отсчетного барабана) полученные до и после перерыва, то костыли считают сохранившими свое первоначальное положение. В подсчет превышений по секции включают наблюдения, выполненные в лучших условиях (по усмотрению исполнителя). В случае больших расхождений нивелирование по секции переделываются, начиная с постоянного репера.

      80. Последовательность наблюдений на станции при работе нивелиром с уровнем следующая:

      1) направляется труба в сторону первой замечанной рейки на данной станции, и тщательно приводятся пузырьки установочных уровней (уровня) на середину.

      2) наводится труба нивелира на основную шкалу рейки, находящейся на правом костыле;

      3) ставятся барабан на отсчет 50, вращением элевационного винта приближенно совмещаются изображения концов пузырька цилиндрического уровня и делают дальномерные отсчеты по трем нитям.

      4) вращением элевационного винта точно совмещаются с изображением концов пузырька уровня; вращением отсчетного барабана точно наводятся биссектором на ближайший штрих основной шкалы рейки и отсчитываются по рейке и отсчетному барабану (до целых делений его шкалы).

      5) наводятся труба на основную шкалу второй рейки, стоящей на правом костыле, и выполняются все действия, указанные в пунктах 64 и 65 настоящей инструкции.

      6) наводятся труба на дополнительную шкалу второй рейки; смещают уровень вращением элевационного винта на четверть оборота; снова точно совмещают вращением элевационного винта изображения концов пузырька уровня.

      7) наводятся труба нивелира на дополнительную шкалу первой рейки, стоящей на правом костыле.

      8) переставляются рейки на левые костыли и выполняются наблюдения в той же последовательности, как указано в подпунктах 2-6 настоящей инструкции.

      81. Отсчет по рейке начинается не ранее чем за 30 секунд после окончательной установки рейки на костыле и полного успокоения пузырька цилиндрического уровня нивелира. В случае расхождения значений превышений по секциям, полученных из нивелирования по правой и левой линиям, оказываются с одним знаком, то отсчеты по рейке выполняют не ранее чем за 40 секунд после окончательной установки уровня и рейки, изменяют порядок наблюдений на станции, начиная наблюдения на одной паре станций с правых костылей, а на другой паре – с левых.

      Результаты наблюдений на станции записываются в журнал установленной формы или вводятся в запоминающее устройство регистратора. При привязке к реперам в журнале отмечаются, в каком состоянии находится внешнее оформление репера, и указываются виды работ, выполненные по его восстановлению. Кроме того, при привязке снимаются оттиски с номеров марок.

      82. При работе нивелиром с компенсатором отсчеты по рейке и отсчетному барабану (микрометру) делаются сразу же после наведения трубы на первую замечанную рейку, и приведения пузырька круглого уровня на середину. Перед отсчетом необходимо убедиться, что компенсатор находится в рабочем состоянии (когда в поле зрения трубы есть риски, показывающие рабочее положение компенсатора, изображения вертикальной и средней горизонтальной нитей находятся между рисками).

      83. Контроль наблюдений на станции заключается в следующем:

      1) сравнивается значения превышений из наблюдений по основным и дополнительным шкалам реек; расхождения не превышает свыше 0,5 мм (10 делений отсчетного барабана). При расхождении хотя бы одно наблюдения больше допустимого, то все наблюдения на станции переделываются, предварительно изменив высоту нивелира на 3 см и меньше;

      2) сравнивается средние значения превышения заднего правого костыля над задним левым по результатам нивелирования на данной и предыдущей станциях (где эти костыли были передними), расхождения составляет максимум 0,7 мм (14 делений отсчетного барабана). При расхождении наблюдения больше допустимого, то сначала повторяются наблюдения на предыдущей станции, а после на данной, в этом случае первоначальные результаты наблюдений в обработку не принимают.

      84. Контроль нивелирования по секции между смежными реперами и по участку между фундаментальными реперами состоит в следующем:

      1) после выполнения нивелирования по секции в одном направлении сравнивается между собой два превышения, получившиеся по правой и левой линиям. Расхождение между ними составляет 2 мм

и меньше, когда среднее число станций на 1 км хода меньше 15 (первый случай), и 3 мм

, когда среднее число станций на 1 км хода больше 15, при нивелировании в труднопроходимых районах (второй случай), где L–длина секции, км.

      При расхождении наблюдения больше допустимого, то нивелирование по секции в этом направлении повторяется.

      В обработку принимается все значения превышения тогда, когда первоначальные не различаются между собой свыше на 5 мм

для первого случая и 6 мм

— для второго случая, а повторные с первоначальными не различаются соответственно свыше на 3 мм

и 4 мм

. В противном случае в обработку принимают значения превышения из повторного нивелирования.

      После выполнения нивелирования по секции в прямом и обратном направлениях сравнивается между собой два средних значения превышения. Расхождение между ними составляется максимум 3 мм

для первого случая и 4 мм

– для второго случая.

      При получении расхождения больше допустимого, нивелирование по секции повторяется в одном из направлений. Выбор направления делается с учетом сходимости результатов по правой и левой линиям. Явно неудовлетворительное значение превышения исключаются. Оставшиеся два значения принимаются в обработку, если они не расходятся между собой больше указанных допусков и получены из нивелирования в противоположных направлениях.

      В обработку включается все три значения превышения тогда, когда первоначальные не расходятся между собой свыше на 5 мм

— для первого случая и 6 мм

— для второго случая, а повторное значение не отличается от каждого из первоначальных свыше на 4 мм

.

      При обработке сначала усредняется значения превышений из ходов одного направления и ходов прямого и обратного направлений.

      При неудовлетворении результатов первоначального и повторного нивелирования перечисленным требованиям, то первоначальные исключаются и выполняются еще одно повторное нивелирование в противоположном направлении;

      85. после выполнения нивелирования по участку между фундаментальными реперами сравниваются между собой значения превышений по правой и левой линиям и значения превышения из нивелирования в прямом и обратном направлениях. Допуски расхождения между соответствующими значениями превышения по участку указаны в таблице 1 к настоящей инструкции.

      86. По мере завершения нивелирования по секциям и участкам составляется ведомость превышений.

      87. Поправки в превышения по секциям за среднюю длину метра комплекта реек вводятся по результатам эталонирования реек на компараторе МК–1, используя формулу:

      Dh= (Lср.– 1000,0)h,

      где Lср.–средняя длина метра комплекта реек в мм; h –превышение в метрах.

      Кроме того, в превышения по секциям вводятся поправки за различие температуры реек при эталонировании на компараторе и нивелировании. Поправки в значения превышений, полученных из нивелирования в прямом и обратном направлениях, вычисляются отдельно по формуле:

      dh=a (tн– tэ) h,

      где a — средний коэффициент линейного расширения реек, принимаемый (если не выполнено специальное определение этого коэффициента) равным 2∙10–6; tэ–температура реек при эталонировании;

      tн– среднее значение температуры воздуха при нивелировании;

      h –превышение по секции, м.

      При работе рейками с термодатчиками поправки определяют по формуле:

      dh= ha (t'н–tэ) –SП aDt,

      где t'н– средняя температура инварной полосы задней рейки;

      SП– сумма отсчетов по основной шкале передней рейки, м;

      ∆t =t"н– t′н,

      где t"н– среднее значение температуры инварной полосы передней рейки.

Параграф 6. Порядок нивелирования II класса

      88. Нивелирование II класса производятся в прямом и обратном направлениях по костылям или кольям. Наблюдения на станции выполняются способом "совмещения".

      89. Нивелирование II класса выполняется нивелирами с плоскопараллельной пластинкой, контактным уровнем или компенсатором.

      При нивелировании II класса применяются нивелиры Н–05,NI–002, NI–004, NI–007 или равноценные им по точности приборы и штриховые инварные рейки.

      90. Ошибки метровых интервалов шкал и всей шкалы инварной рейки при нивелировании II класса допускается до 0,20 мм, при нивелировании в горных районах – до 0,10 мм.

      Для привязки к стенным маркам применяется подвесная рейка с такими же шкалами, как и на основных рейках. При подвешивании рейки к стенной марке нуль на подвесной рейке совмещается с центром отверстия для штифта,.

      91. При нивелировании в прямом направлении (прямой ход) применяется следующий порядок наблюдений на станции:

      1) нечетная станция:

      1. отсчет по основной шкале задней рейки;

      2. отсчет по основной шкале передней рейки;

      3. отсчет по дополнительной шкале передней рейки;

      4. отсчет по дополнительной шкале задней рейки.

      2) четная станция

      1. отсчет по основной шкале передней рейки;

      2. отсчет по основной шкале задней рейки;

      3. отсчет по дополнительной шкале задней рейки;

      4. отсчет по дополнительной шкале передней рейки.

      При нивелировании в обратном направлении (обратный ход) наблюдения на нечетных станциях начинают с передней рейки, а на четных – с задней.

      92. В прямом и обратном направлениях нивелирование выполняются, по одной и той же трассе и по переходным точкам одного и того же типа, число станций в секции делаются четным и одинаковым.

      На время перехода наблюдателя на следующую станцию переднюю рейку снимают с костыля.

      93. При перемене направления нивелирования рейки меняют местами.

      94. По каждой секции нивелирование в прямом и обратном направлениях выполняются, как правило, в разные половины дня.

      95. Нивелирование выполняется участками в 25-30 км по схеме "восьмерка". В отдельных случаях длина участка увеличивается или уменьшается.

      96. Нормальная длина луча визирования – 65 м. При увеличении зрительной трубы минимум на 44Х и условия для наблюдений благоприятны, разрешается увеличить длину луча до 75 м.

      При работе нивелиром NI–007 максимальная длина луча визирования — 50 м.

      97. Допустимая минимальная высота луча визирования над подстилающей поверхностью составляет 0,5 м. В отдельных случаях при длине луча визирования до 30 м разрешается выполнять наблюдения при высоте луча визирования свыше 0,3 м.

      98. Наблюдения выполняются в утренние и послеполуденные периоды, причем начинают их по истечению получаса после восхода солнца и заканчивают за 30 минут до захода.

      Не разрешается выполнять наблюдения:

      1) при колебаниях изображений, затрудняющих точное наведение биссектора на штрих рейки, и "плавающих" изображениях;

      2) сильном и порывистом ветре;

      3) сильных и скачкообразных колебаниях температуры воздуха и аномально быстрых односторонних ее изменениях.

      99. Нивелир устанавливается в тени на штатив за 45 минут до начала наблюдений для принятия им температуры воздуха.

      Во время наблюдений на станции нивелир тщательно защищается от солнечных лучей зонтом с белой подкладкой, а при переноске с одной станции на другую – просторным чехлом из плотной белой материи.

      На каждой нечетной станции термометром–пращом измеряется температура воздуха на высоте нивелира.

      100. Расстояния от места установки нивелира до реек измеряют тонким стальным тросом или стальной лентой (рулеткой). Использовать для этого дальномер нивелира запрещается.

      Допустимое максимальное значение неравенства расстояний от нивелира до реек на станции составляет 1 м. Максимальное значение накоплений этих неравенств по секции разрешается 2 м.

      101. Костыли забивают в плотный грунт. При нивелировании по полотну железной дороги не разрешается забивать костыли в балласт. Если грунт на бровке или между путями рыхлый или засыпан щебнем и шлаком, то допускается забивать специальные костыли в шпалы.

      При нивелировании по каменистому или очень плотному, и мерзлому грунту, используются костыли длиной 15–20 см и толщиной до 3 см, по мягкому и влажному грунту — деревянные колья с гвоздями в торцах или костыли длиной 40–70 см. При нивелировании в обратном направлении колья подбивают.

      Рейки устанавливают на костыле в отвесном положении по уровню и удерживают подпорками.

      102. При перерывах в работе наблюдения, заканчивают на постоянном репере. Разрешается заканчивать наблюдения на трех костылях (две станции), забитых в дно ям глубиной до 0,3 м. Нивелирование на обеих станциях выполняют по обычной программе, костыли покрывают травой и засыпают землей. После перерыва повторяют нивелирование на последней станции, а в случае необходимости — и на предпоследней. Из сравнения результатов нивелирования до и после перерыва устанавливают, какой костыль сохранил свое первоначальное положение, и от него продолжают нивелирование дальше.

      Костыли считают сохранившими свое первоначальное положение. В случае получения до и после перерыва значения превышения на станции различаются максимум на 1 мм (20 делений барабана). В подсчет превышений по секции включают наблюдения, выполненные в лучших условиях (по усмотрению исполнителя). При большем различии нивелирование по секции выполняют заново, начиная от постоянного репера.

      103. Последовательность наблюдений на станции нивелирами с уровнем следующая:

      1) направляется труба в сторону первой замечанной рейки на данной станции, и тщательно приводятся пузырьки установочных уровней (уровня) на середину.

      2) наводится труба нивелира на основную шкалу рейки, находящейся на правом костыле; Барабан нивелира ставят на отсчет 50. Вращением элевационного винта приближенно совмещают изображения концов пузырька уровня, осуществляют дальномерные отсчеты по верхней и нижней нитям;

      1) вращением элевационного винта точно совмещается изображения концов пузырька уровня, вращением барабана точно наводятся биссектор на ближайший штрих основной шкалы; делают отсчеты по рейке и барабану (до целых делений его шкалы);

      2) наводятся труба на основную шкалу второй рейки;

      3) наводятся труба наводящим винтом на дополнительную шкалу второй рейки;

      4) смещается уровень поворотом элевационного винта на четверть оборота; снова точно совмещается вращением элевационного винта изображения концов пузырька уровня;

      5) наводятся труба на дополнительную шкалу первой рейки. Отсчет по рейке начинается после полного успокоения пузырька цилиндрического уровня и не ранее полминуты после установки рейки на костыле;

      6) результаты наблюдений на станции записываются в журнал или вводятся в запоминающее устройство регистратора. При привязке к реперам в журнале отмечается, в каком состоянии находится внешнее оформление репера, и указываются виды работ, выполненные по его восстановлению. Кроме того, при привязке снимаются оттиски с номеров марок или фотография марки.

      104. При работе нивелиром с компенсатором отсчеты по рейке и отсчетному барабану (микрометру) осуществляется после наведения трубы на первую замечанную рейку, и приведения пузырька установочного уровня на середину. Перед отсчетом необходимо убедиться, что компенсатор находится в рабочем состоянии.

      105. На каждой станции подсчитываются значения превышения по наблюдениям основных и дополнительных шкал реек. Максимально допустимое значение расхождения между превышениями и разность высот нулей реек, вычисленная и полученная из исследований составляет 0,7 мм (14 делений барабана). При получении допустимого расхождения, все наблюдения на станции выполняются заново, предварительно изменив положение нивелира по высоте минимум на 3 см.

      106. Контроль нивелирования по секции между смежными реперами и по участку между фундаментальными реперами заключается в следующем.

      1) после выполнения нивелирования по секциям в прямом и обратном направлениях сравнивают между собой два значения превышения. Максимально допустимое расхождение между этими значениями составляет 5 мм

, если среднее число станций на 1 км хода меньше 15 (первый случай) и 6 мм

, когда среднее число станций на 1 км хода больше 15, при нивелировании в труднопроходимом районе (второй случай).

      При получении расхождения больше допустимого, нивелирование по секции повторяют в одном из направлений.

      Явно неудовлетворительное значение превышения исключается. Оставшиеся два значения принимают в обработку, если они не расходятся между собой больше указанных допусков и получены из нивелирования в противоположных направлениях.

      В обработку включаются все три значения превышения тогда, когда первоначальные не расходятся между собой свыше на 8 мм

для первого случая и 10 мм

– для второго случая, а повторное значение не отличается от каждого из первоначальных свыше на 6 мм

.

      При окончательной обработке сначала усредняются значения превышений из ходов одного направления и ходов прямого и обратного направлений.

      При неудовлетворении первоначальных и повторных значении превышений перечисленным требованиям, то первоначальные исключаются и выполняются еще одно повторное нивелирование в противоположном направлении.

      2) после выполнения нивелирования по участку между фундаментальными реперами сравниваются значения превышений, получившиеся из нивелирования в прямом и обратном направлениях. Нормальное расхождение между этими значениями не превышает 5 мм

для первого случая и 6 мм

– для второго.

      107. Поправки в превышения по секциям за среднюю длину метра комплекта реек вводятся по результатам эталонирования реек на компараторе МК–1.

      Поправки в превышения по секциям за различие температуры реек при эталонировании и нивелировании вводят в соответствии с пунктом 87 настоящей Инструкции.

Параграф 7. Связь линий нивелирования I и II клаccов

      108. Связь прокладываемых линий нивелирования I и II классов с существующими выполняется в соответствии со схемой, указанной в проекте и уточненной при рекогносцировке. При этом особое внимание уделяется опознаванию, оценке стабильности реперов на местности и тщательной проверке их номеров.

      109. При связи линий I и II классов контрольное нивелирование по секции существующей линии выполняется в прямом и обратном направлениях.

      110. При контрольном нивелировании допустимые расхождения между ранее и вновь определенными значениями превышений подсчитываются по формулам:

      6 мм

— для связи линий I класса;

      9 мм

— для связи линий II класса или I и II классов.

      В случае больших расхождений устанавливается причины этих изменений, используя для анализа данные повторного нивелирования и карты современных вертикальных движений земной поверхности. Если причиной больших расхождений являются сезонные движения реперов, то выполняется контрольное нивелирование по следующей секции.

      111. Когда в узле связи заложен новый фундаментальный репер, то к нему привязываются ближайшие реперы всех существующих линий.

Параграф 8. Особые случаи нивелирования I и II классов

      112. Нивелирование через водные препятствия шириной свыше 150 м предусматривается в наиболее узких местах с однообразными в топографическом отношении берегами. При возможности используются острова и отмели. Допустимая минимальная высота луча визирования над водой - 3 м. Для этого используется повышения местности или сооружается деревянные штативы. Не допускается прохождения луча над зарослями, островами и отмелями.

      Метод передачи высот устанавливается по результатам рекогносцировки.

      113. У нивелира, предназначенного для нивелирования через водные препятствия, до начала полевых работ исследуется ход фокусирующей линзы. Неправильность хода фокусирующей линзы не допускается превышать ± 0,5 мм.

      Угол I сводят к минимуму (2–3″) и определяется ежедневно до и после нивелирования через препятствие. Не допускается исправление угла I в день нивелирования через препятствие.

      114. Нивелирование через препятствия шириной до 150 м выполняют двумя способами:

      1) при возможности установления нивелира и рейки таким образом, чтобы оба луча визирования проходили в одинаковых условиях над поверхностью воды (рисунок 1 к настоящей Инструкции), то нивелирование выполняется обычным способом, соблюдая равенство расстояний от нивелира до задней и передней реек.

     


Рисунок 1. Схема нивелирования через препятствие

Рисунок 2. Схема нивелирования через препятствие при наличии острова (а) или мели (б)

      Нивелирование через препятствие этим способом отличается от обычного нивелирования на станции тем, что вместо одного наведения и отсчета по каждой шкале рейки при помощи барабана делают три, из них вычисляют среднее. Расхождение между отсчетами на один и тот же штрих рейки допускают до 20 делений барабана. Остальные допуски на станции остаются те же, что и при обычном нивелировании соответствующего класса.

      В обратном ходе нивелирование через препятствие выполняют в другую половину дня.

      Этот способ применяется и при нивелировании через препятствия шириной до 300 м, когда в середине реки имеется остров, позволяющий установить нивелир в середине препятствия так, чтобы расстояния до реек были одинаковые — до 150 м (рисунок 2 к настоящей Инструкции).

      2) при отсутствии возможности установить прибор и рейки, как указано на рисунке 1 к настоящей Инструкции, то нивелирование через препятствия шириной до 150 м выполняется с обоих берегов (рисунок 2 к настоящей Инструкции) по методике первого способа, при этом один луч будет проходить над водой, а второй — над берегом.

      Значения превышения из нивелирования с разных берегов могут различаться до 10 мм.

      При нивелировании через препятствия указанными способами рекомендуется применять одношкальные рейки со штрихами толщиной 3 мм. При этом порядок работы на станции следующий:

      Нивелирование I класса (нечетная станция):

      1) отсчет по задней правой рейке;

      2) отсчет по передней правой рейке;

      3) перестановка реек на левые переходные точки;

      4) отсчет по передней левой рейке;

      5) отсчет по задней левой рейке;

      6) изменение положения нивелира по высоте;

      7) отсчет по задней левой рейке;

      8) отсчет по передней левой рейке;

      9) перестановка реек на правые переходные точки;

      10) отсчет по передней правой рейке;

      11) отсчет по задней правой рейке.

      На четных станциях наблюдения начинают с передней рейки.

      Нивелирование II класса:

      1) отсчет по задней рейке;

      2) отсчет по передней рейке;

      3) изменение положения нивелира по высоте;

      4) отсчет по передней рейке;

      5) отсчет по задней рейке.

      В обратном ходе нивелирование через препятствия выполняется по этой же программе, но в другую половину дня.

     


Рисунок 3. Передача высоты через водное препятствие шириной 150 м вторым способом

Рисунок 4. Передача высоты через водное препятствие шириной свыше 150 м:
1 – постоянный репер; 2 – временный репер; 3 - нивелир

      115. Нивелирование через препятствия шириной свыше 150 м производят одновременно с двух берегов по двум створам (рисунок 3 к настоящей Инструкции) с использованием двух нивелиров и двух комплектов реек. Превышение между реперами на обоих берегах определяют сразу для прямого и обратного ходов. Работу выполняют под руководством руководителя полевого подразделения, главного инженера или начальника экспедиции.

      116. На обоих берегах препятствия шириной свыше 150 м за день до нивелирования на требуемых расстояниях от заложенных реперов забивают деревянные колья для постановки реек и штативов. Колья забивают на 10-20 см ниже поверхности земли. Верхний растительный слой земли перед забивкой кольев снимают. Для постановки реек в торцы кольев забивают гвозди со сферическими шляпками.

      117. Нивелирование через препятствия шириной 150-400 м выполняется способом "совмещения" с применением специальных щитков. Число сдвоенных приемов при нивелировании I класса — два (второй прием выполняют в другую половину дня), при нивелировании II класса — один.

      118. Нивелирование через препятствия шириной свыше 400 м выполняется со щитками способом "подвижной марки" и способом "наведения".

      При нивелировании I класса через препятствия шириной от 400 до 1000 м проводятся четыре сдвоенных приема (два — способом "подвижной марки" и два — способом "наведения"), а при нивелировании II класса — три сдвоенных приема одним из способов. Наблюдения выполняются в два дня.

      При нивелировании I класса через препятствия шириной свыше 1000 м проводятся шесть сдвоенных приемов (три — способом "подвижной марки" и три — способом "наведения"), а при нивелировании II класса — четыре приема одним из способов. Наблюдения выполняются три дня.

      Максимально допустимое значение среднеквадратической ошибки, вычисленной по сходимости результатов из сдвоенных приемов составляет 3 мм

для нивелирования I класса и 5 мм

—для нивелирования II класса. При необходимости число приемов увеличивается.

Параграф 9. Особенности нивелирования I и II классов в районах многолетнемерзлых грунтов

      119. Рекогносцировка линий нивелирования I и II классов в районах многолетнемерзлых грунтов и закладку реперов выполняется раздельно за год до нивелирования.

      Места для закладки реперов выбирается с учетом глубины протаивания грунтов. При рекогносцировке определяется наиболее выгодные периоды для выполнения работ на каждом участке линии, способствуя тем самым уменьшению влияния систематических ошибок.

      120. Для проложения линий нивелирования I и II классов в районах многолетнемерзлых грунтов, кроме грунтовых дорог, используют берега рек и тропы. При отсутствии таких трасс на местности, линии нивелирования прокладывается по направлениям с наиболее благоприятными грунтовыми условиями и с наименее пересеченным рельефом. Во всех случаях при проектировании и последующей рекогносцировке изыскивается варианты с наименьшим числом водных препятствий.

      121. Линии нивелирования I и II классов закрепляют реперами. При наличии скал вблизи трассы, выходящих на поверхность или залегающих на глубине до 1 м, то скальные реперы закладывают каждые 1-2 км.

      122. При нивелировании применяется специальные штативы с длиной ножек 160-180 см, обеспечивающие устойчивое положение нивелира во время наблюдений на станциях. Для нивелирования по мерзлому грунту к ножкам штатива болтами прикрепляют текстолитовые (деревянные) удлинители длиной 25-30 см или на металлические концы ножек надевают пластмассовые наконечники. Для нивелирования по снегу к ножкам штатива крепятся деревянные удлинители длиной 30-40 см, концы делаются утолщенными и тупыми.

      123. Для постановки реек при нивелировании рекомендуется применять:

      1) по мерзлому грунту – стальные костыли цилиндрической формы со сферической головкой (длина костыля 10-15 см, толщина 1 см);

      2) по мягкому и влажному грунту – костыли цилиндрической формы со сферической головкой (длина костыля 50-70 см, толщина 2-3 см) или деревянные колья толщиной 5-10 см с вбитыми в торцы гвоздями. При нивелировании в обратном направлении сохранившиеся колья забивают глубже;

      3) по глубокому снегу ― деревянные башмаки в форме равностороннего треугольника с усеченными углами, со стальной полусферической головкой по центру и шипами по углам. Длина усеченной стороны 30-35 см, длина стороны усеченного угла 3-5 см. Толщина башмаков, в зависимости от материала (фанера, береза), от 20 до 60 мм.

      Запрещается устанавливать рейки на местные предметы (выступы камней).

      124. На отдельных станциях при нивелировании II класса допускается неравенство расстояний от нивелира до реек до 2 м. На двух-трех ближайших станциях такое неравенство компенсируется. Не допускается общее накопление неравенств расстояний по секции выше 3 м.

      125. При нивелировании по снегу в местах установки штатива и реек наст разрушают, а снег тщательно трамбуют. Запрещается выполнять нивелирование в периоды разрыхления наста и интенсивного таяния снега.

Параграф 10. Гравиметрические работы по линиям нивелирования.

      126. Перед началом нивелирования I и II классов и III класса в горных районах устанавливается точность существующей гравиметрической съемки для вычисления поправок за переход к системе нормальных высот, и выполняются измерения силы тяжести на местности.

      127. Ускорения силы тяжести измеряются на всех реперах; точках перегиба рельефа, где наклон линии изменяется свыше на 2°; в точках поворота линии свыше на 30°, и в дополнительных точках при уклонах линии нивелирования I класса свыше 0,02 и II класса свыше 0,04. Частота гравиметрических пунктов зависит от уклона линии и отвечает требованиям, приведенным в таблице 3 к настоящей Инструкции. Средняя квадратическая ошибка измерений силы тяжести на этих пунктах не превышает 0,5∙10–5 м/с2 относительно ближайших гравиметрических пунктов I, II и III классов.

      Таблица 3

Класс
нивелирования

Расстояния (в км) между гравиметрическими пунктами
в зависимости от уклона местности

свыше 0,2

0,2–0,1

0,1–0,08

0,08–0,06

0,06–0,04

I

1

2

2

II

1

2–3

4

4

6

      128. При составлении проекта точки местности, намечаются выполнением гравиметрических измерении. При нивелировании привязываются промежуточные гравиметрические пункты закрепляются временными реперами или совмещаются с характерными местными предметами (километровые столбы, устои мостов и другие). При выполнении гравиметрических измерений по ранее проложенным линиям нивелирования, высоты гравиметрических пунктов определяются с ошибкой не превышающей до 1 м. Плановые координаты гравиметрических пунктов определяются с ошибкой не превышающей до 200 м.

Параграф 11. Порядок нивелирования III класса

      129. Способ нивелирования III класса зависит от применяемых нивелиров. Предпочтение отдают нивелирам с самоустанавливающейся линией визирования (с компенсатором).

      130. Нивелиры и рейки исследуются и поверяются с целью установления их пригодности для нивелирования III класса.

      131. Нивелирование III класса производятся в прямом и обратном направлениях способом "среднего штриха" или способом "наведения".

      132. Порядок наблюдений на станции следующий:

      1) отсчет по черной стороне (основной шкале) задней рейки;

      2) отсчет по черной стороне (основной шкале) передней рейки;

      3) отсчет по красной стороне (дополнительной шкале) передней рейки;

      4) отсчет по красной стороне (дополнительной шкале) задней рейки.

      133. Нивелирование выполняются участками в 20-30 км. Переход от нивелирования в прямом направлении к нивелированию в обратном делаются только на постоянных знаках. При этом рейки меняют местами.

      134. Нормальная длина луча визирования — 75 м. При отсутствии колебаний изображения реек и увеличении трубы до 35 крат, длину луча разрешается увеличивать до 100 м.

      135. Расстояния от нивелира до реек измеряется тонким тросом, просмоленной бечевой или дальномером. Максимально допустимое значение неравенства расстояний на станции составляет 2 м, а максимальное значение их накоплений по секции составляет 5 м.

      136. Допустимая минимальная высота, луча визирования над подстилающей поверхностью составляет 0,3 м.

      137. Нивелирование выполняется при хорошей видимости, отчетливых и спокойных изображениях реек. В солнечные дни не нивелируется в периоды, близкие к восходу и заходу солнца.

      138. При работе на станции нивелир защищается от солнечных лучей зонтом.

      139. Рейки устанавливаются по уровню на костыли или башмаки. В местах установки башмаков предварительно снимают дерн. Для удобства рекомендуется пользоваться тремя костылями или башмаками.

      На участках с рыхлым или заболоченным грунтом рейки устанавливается на забитые деревянные колья с вбитыми в их торцы гвоздями с полусферическими головками. Длина и диаметр кольев обеспечивает их устойчивость.

      140. На заболоченных участках применяются нивелиры с компенсатором, под ножки штатива необходимо забивать деревянные колья.

      141. При перерывах нивелирование, заканчивается на постоянном или временном реперах. Разрешается заканчивать нивелирование на трех костылях (кольях), забитых в дно ям глубиной 0,3 м, между ними размещают две нивелирные станции. Нивелирование на обеих станциях выполняется по обычной программе, после чего костыли покрывают травой и засыпают землей.

      После перерыва выполняется нивелирование на последней станции, а при необходимости – и на предпоследней. Из сравнения результатов нивелирования до и после перерыва устанавливают, какой костыль сохранил свое первоначальное положение, и от него продолжается нивелирование дальше. Костыли считаются сохранившими свое первоначальное положение, при получении значении превышения до и после перерыва на станции максимум на 3 мм. В обработку принимаются наблюдения, выполненные как до, так и после перерыва. При больших расхождениях нивелирование по секции выполняют заново от постоянного репера.

      142. Наблюдения на станции способом "среднего штриха" выполняют в следующем порядке:

      1) приводят нивелир в рабочее положение при помощи установочного уровня;

      2) наводят трубу на черную сторону задней рейки, приводят пузырек уровня элевационным или подъемным винтом точно на середину и после полного успокоения пузырька делают отсчеты по среднему и дальномерным штрихам. При работе нивелиром с компенсатором наблюдения выполняют сразу после наведения на рейку;

      3) наводят трубу на черную сторону передней рейки;

      4) наводят трубу на красную сторону передней рейки и выполняют действия, необходимые для взятия отсчета по среднему штриху сетки трубы;

      5) наводят трубу на красную сторону задней рейки и выполняют действия для получения отсчета по среднему штриху сетки трубы. При работе нивелиром с компенсатором отсчеты по рейке начинается сразу же после приведения приборов рабочее положение с помощью установочного уровня. Результаты наблюдений на станциях записываются в журнал или вводят в оперативную память запоминающего устройства регистратора.

      При наличии у нивелира с компенсатором существенной систематической погрешности компенсации рекомендуется следующий порядок измерений:

      нечетная станция –

ППЗ, четная станция –

ЗЗП,

      где –З и П – отсчеты по среднему штриху задней и передней реек,

     

и

– то же после приведения пузырька установочного уровня на середину.

      В случае применения односторонних реек контрольное превышение на станции определяется при втором горизонте нивелира (разность горизонтов допускается 3 см).

      143. При осуществлении привязки к стенной марке при помощи подвесной рейки, допускается применение других способов. Вместо подвесной рейки используется обыкновенная проверенная металлическая линейка с миллиметровыми делениями или на стене отмечается проекции средней и дальномерных нитей нивелира, а расстояние по вертикали от центра отверстия марки до проекции нитей измеряется проверенной стальной рулеткой или линейкой. Прежде чем вычислить превышение на станции, отсчеты в делениях линейки или рулетки переводят в систему делений на рейке. Проверка линейки и рулетки проводятся по делениям на рейке.

      Наблюдения на станции, выполняемые этими способами, осуществляются дважды. Перед повторными наблюдениями высота нивелира изменяется на 3 см.

      144. В журнале нивелирования зарисовывается постановка рейки на каждом репере, записывается тип, номер репера и высота места постановки относительно поверхности земли, снимается оттиски с номеров марок и реперов, приводятся сведения о состоянии внешнего оформления репера и делается отметка о его восстановлении.

      145. На каждой станции выполняются контроль наблюдений. При наблюдении способом "совмещения" сравниваются значения превышения, полученные по основной и дополнительной шкалам. Расхождения между превышениями и разность высот реек, вычисленная и полученная из исследований, не допускаются свыше 1,5 мм (30 делений барабана).

      При нивелировании способом "средней нити" необходимо соблюдать следующие допуски:

      1) отсчет по средней нити по черной стороне каждой рейки предусматривает расхождение свыше 3 мм с соответствующей полусуммой отсчетов по дальномерным нитям;

      2) расхождение между значениями превышения, полученными по черным и красным сторонам реек, не допускается свыше 3 мм с учетом разности высот пары реек.

      При расхождениях, превышающих указанные допуски, наблюдения на станции повторяют, предварительно изменив положение нивелира по высоте минимум на 3 см.

      146. После выполнения нивелирования по секции сравниваются между собой значения превышения, полученные из прямого и обратного ходов; расхождение между этими значениями не допускается превышать 10 мм

.

      При получении расхождения больше допустимого, нивелирование по секции повторяют в одном из направлений.

      Неудовлетворительное значение превышения исключается. Оставшиеся два значения принимается в обработку, при условии что, они не расходятся между собой свыше 10 мм

и получены из нивелирования в противоположных направлениях.

      В обработку включаются три значения превышения тогда, когда первоначальные не расходятся между собой свыше 15 мм

, а повторное не отличается от каждого из первоначальных свыше 10 мм

. При обработке сначала усредняют значения превышений из ходов одного направления и ходов прямого и обратного направлений.

      При получение первоначального и повторного значения превышения, не удовлетворяющего перечисленные требования, первоначальные значения исключаются и выполняются еще одно повторное нивелирование в противоположном направлении.

      В том случае, когда разности значений превышений из прямого и обратного ходов по нескольким секциям накапливаются с одним знаком, то необходимо проанализировать методику нивелирования и качество юстировки нивелира и реек. Общее накопление разностей превышений на линии не допускается превышать свыше 10 мм

.

      Максимально допустимое значение невязки в полигонах и по линиям составляет 10 мм

.

      147. По мере завершения нивелирования по секциям регулярно заполняется ведомость превышений установленной формы.

Параграф 12. Порядок нивелирования IV класса

      148. Нивелирование IV класса выполняют в одном направлении способом "среднего штриха".

      149. Нивелирование IV класса производятся нивелирами с уровнем или компенсатором.

      150. При нивелировании IV класса применяется трехметровые рейки (цельные или складные). Для привязки к стенным маркам используется подвесная рейка с такими же делениями, как и на основных рейках.

      151. Перед началом полевых работ нивелиры исследуются и поверяются.

      152. В период полевых работ нивелиры поверяются, как и перед началом работ.

      153. При нивелировании IV класса отсчеты по черным и красным сторонам реек делаются по среднему штриху, а для определения расстояний от нивелира до реек используются отсчеты по верхнему дальномерному и среднему штрихам по черным сторонам реек.

      154. Порядок наблюдений на станции следующий:

      1) отсчеты по черной стороне задней рейки;

      2) отсчеты по черной стороне передней рейки;

      3) отсчет по красной стороне передней рейки;

      4) отсчет по красной стороне задней рейки.

      155. Нормальная длина луча визирования – 100 м. При выполнении работ нивелиром с увеличенной трубой свыше 30 крат, и в случае отсутствия колебаний изображений разрешается увеличивать длину луча до 150 м. Расстояние от нивелира до реек измеряется дальномером. Неравенство расстояний от нивелира до реек на станции допускается до 5 м, а их накопление по секции – до 10 м.

      Допустимая минимальная высота луча визирования над подстилающей поверхностью составляет 0,2 м.

      156. Во время наблюдений на станции нивелир защищают от солнечных лучей зонтом.

      157. Рейки устанавливаются отвесно по уровню на костыли, башмаки, а на участках с рыхлым и заболоченным грунтом – на колья.

      5) На заболоченных участках рекомендуется применять нивелиры с компенсатором.

      158. При перерывах в работе наблюдения заканчивают и продолжают, расхождения между значениями превышений до и после перерыва допускают до 5 мм.

      159. Наблюдения на станции выполняются в следующей последовательности:

      1) устанавливается нивелир в рабочее положение с помощью установочного или цилиндрического уровня;

      2) наводится труба на черную сторону задней рейки, приводится пузырек уровня подъемным или элевационным винтом точно на середину и осуществляется отсчеты по дальномерному и среднему штрихам сетки зрительной трубы.

      3) наводится труба на черную сторону передней рейки.

      4) наводится труба на красную сторону передней рейки и делается отсчет по среднему штриху сетки.

      5) наводится труба на красную сторону задней рейки и делается отсчет по среднему штриху сетки.

      При работе нивелиром с компенсатором отсчеты по рейке начинаются сразу же после приведения нивелира в рабочее положение и наведения трубы на рейку. Перед отсчетом необходимо убедиться, что компенсатор находится в рабочем состоянии.

      Результаты наблюдений на станциях записываются в журнал или вводятся в запоминающее устройство регистратора.

      160. Расхождение значений превышения на станции, определенных по черным и красным сторонам реек, допускается до 5 мм с учетом разности высот нулей пары реек. При большем расхождении наблюдения на станции повторяют, предварительно изменив положение нивелира по высоте минимум на 3 см.

      По окончании нивелирования по линии между исходными реперами подсчитывают невязку не превышающую 20 мм

. В таких же пределах допускается невязки в замкнутых полигонах, образованных линиями нивелирования IV класса. По мере завершения нивелирования заполняется ведомость превышений.

Параграф 13. Особые случаи нивелирования III и IV классов

      161. Выбор места, времени, приборов и методики для нивелирования III и IV классов через водное препятствие производятся с учетом требований указанных в пунктах 113-115, 117-119 настоящей Инструкции.

      162. Нивелирование через препятствия шириной до 200 м выполняется по обычной методике, двумя приемами, с соблюдением равенства расстояний до передней и задней реек. Между приемами изменяется высота нивелира на 3-5 см. Расхождение значений превышения из приемов допускается 4 мм при нивелировании III класса и 7 мм – IV класса.

      163. Нивелирование через препятствия шириной 200-400 м выполняется нивелирами с плоскопараллельной пластинкой с применением щитков способом "совмещения", но число наведений на штрихи щитка уменьшают до трех, а число сдвоенных приемов – до одного.

      Нивелирование через препятствия приборами без плоскопараллельной пластинки выполняется с применением щитков с белыми штрихами способом "подвижной марки", одним сдвоенным приемом. При этом на изображение средней нити трубы движением щитка подводят изображения белых штрихов по четыре раза. Ширина (в мм) белых штрихов щитка составляет 0,06S, где S – ширина препятствия, м.

      При любом способе нивелирования через препятствия превышения между постоянными реперами, полученные наблюдателем в полуприеме по главному, через контрольный створы, средние значения превышения, полученные каждым наблюдателем в сдвоенном приеме, не допускается различия свыше на 24 мм

, где S — ширина препятствия, км.

      164. Нивелирование через препятствия шириной выше 400 м по линиям III и IV классов выполняют в редких случаях, методами и приборами, предусмотренными для нивелирования II класса.

      165. В исключительных случаях нивелирование III и IV классов через препятствия производится зимой по льду с соблюдением следующих условий:

      1) нивелирование выполняется по наиболее короткому пути в возможно кратчайший срок;

      2) на обоих берегах водоема заблаговременно закладывается по одному постоянному реперу;

      3) перед началом нивелирования трасса очищается от снега;

      4) в местах для постановки реек пробиваются во льду отверстия вмораживаются деревянные колья длиной 20–30 см и диаметром 8–10 см с вбитыми в их торцы гвоздями со сферической шляпкой; в местах постановки нивелира для каждой ножки штатива вмораживается колья длиной 10–15 см и диаметром 8–10 см;

      5) порядок наблюдений и допуски на станциях такие же, как и при обычном нивелировании.

      166. Нивелирование по льду выполняют дважды как в прямом, так и в обратном направлениях. При наличии двух бригад нивелирование производят навстречу друг другу. Максимально допустимое значение расхождения между средними значениями из двух прямых и двух обратных ходов составляет 10 мм

при нивелировании III класса и 20 мм

-для IV класса.

      167. Нивелирование по льду выполняют в периоды наименьших суточных колебаний льда. При выборе времени суток для производства работ руководствуются данными наблюдений за суточными колебаниями воды и льда, полученными на речных водомерных постах.

      168. При нивелировании через водоемы, где наблюдаются резкие изменения уровня льда, через каждые 10 минут с одного берега нивелиром наблюдают за колебаниями поверхности льда. При наблюдениях используют рейку, прикрепленную к вмороженному в лед столбу, отстоящая от берега на расстоянии 50 м. По полученным данным вводят поправки в измеренное превышение.

      169. Во время наблюдений не допускают скопления на льду людей и транспорта. Нивелирование в одном направлении обязательно заканчивают в один день без перерывов в работе.

      170. Нивелирование IV класса через водные препятствия шириной 200-400 м разрешается выполнять по урезу воды.

      На реке выбирают прямолинейный участок со спокойным течением. Вблизи уреза воды на обоих берегах выкапывают отводные канавы, где одновременно забиваются по одному колу так, чтобы срезы кольев оказались на уровне воды. Колья в канавах тотчас же связывают нивелированием по ходу с реперами на берегах. Превышения между реперами на берегах равны сумме превышений по ходу.

      Нивелирование по урезу воды производятся дважды. Расхождение между двумя значениями превышения допускается до 20 мм

,где L — расстояние между реперами, км.

Параграф 14. Полевые журналы

      171. Журналы нивелирования являются документами строгого учета. Страницы журнала в обязательном порядке пронумеровываются, прошнуровываются и скрепляются штампом.

      172. Подчистка и исправление записей отсчетов в журнале запрещается. Ошибочные записи в вычислениях аккуратно зачеркиваются (не затемняя прежде написанного отсчета) и сверху записываются правильные.

      173. В журнале нивелирования аккуратно зарисовывается постановка рейки на каждом репере и записывается высота места ее постановки относительно поверхности земли.

      174. В журнале обязательно заполняется титульный лист, зарисовывается схема ходов и дается описание местоположения занивелированных реперов. На оборотной стороне титульного листа записываются технические данные нивелира и реек, расположение надписей на рейках, знаки (плюс и минус) к отсчетам по подвесной рейке.

      175. На начальной странице записи хода указывается название или номер начального и конечного репера. Записываются сведения о состоянии внешнего оформления репера и делается отметка о его восстановлении. На каждой странице журнала указываются время начала и конца наблюдений, условия погоды.

      Нумерация станций на каждой секции начинается с первого номера. В конце журнала указываются число заполненных и незаполненных страниц.

      176. Допускается использование электронных журналов (регистраторов, накопителей информации), программное обеспечение позволяющее реализовать технологию нивелирования в соответствии с требованиями настоящей Инструкции.

Параграф 15. Полевые вычисления

      177. При полевых вычислениях выполняются:

      1) обработка материалов исследований и поверок нивелира и реек;

      2) вычисления в полевых журналах;

      3) составление полевых ведомостей превышений;

      4) вычисления невязок по линиям и полигонам.

      178. Перед полевыми работами подготавливаются и проверяются следующие данные:

      1) уравнение контрольной линейки;

      2) материалы лабораторных исследований нивелира и реек;

      3) уравнения длин контрольной линейки и материалы исследований выдаются в копии, заверенной отделом технического контроля или метрологической службой.

      179. Полевую ведомость превышений составляют в две руки. На каждой ведомости подписываются составившим и считавших работников.

      180. В средние превышения по секциям вводят поправку за среднюю длину метра комплекта реек, а при нивелировании I и II классов – поправку за различие температур инварных реек при эталонировании на компараторе и во время нивелирования.

Параграф 16. Перечень материалов, подлежащих сдаче

      181. По окончании полевых работ исполнитель предъявляет следующие материалы:

      1) оформленные и проверенные полевые журналы;

      2) пояснительную записку о полевых работах, содержащую все сведения, необходимые для составления технического отчета;

      3) результаты лабораторных (заверенные копии) и полевых исследований нивелира и реек;

      4) выписку с уравнением инварных реек и контрольной линейки, заверенную лабораторией, выполнявшей эталонирование;

      5) полевую ведомость превышений;

      6) схему нивелирования;

      7) откорректированные описания, координаты и абрисы реперов или топографические карты масштаба 1:25 000 и крупнее с нанесенными реперами;

      8) копии актов инспектирующих лиц и приемки работ.

      Схема нивелирования вычерчивается тушью на картах масштабов 1:100 000–1:200 000 или на чертежной бумаге.

      На схеме показывается исходные реперы, проложенные линии, все заложенные, включенные или привязанные реперы, пункты триангуляции и полигонометрии, уровенные посты.

      На схеме показывается связь новых линий с линиями, проложенными ранее. Схема составляется по установленным условным знакам. К материалам прикладываются опись всех сдаваемых документов с указанием числа листов.

      На всех материалах указываются даты исполнения и подписи исполнителя и помощника.

Параграф 17. Определение угла I

      182. Угол I, проекция на отвесную плоскость угла между осью уровня и визирной осью трубы, не превышает 10″.

      Поверка производится двойным нивелированием вперед с концов линии длиной 50 м (таблица 4).

      Для этого на концах линии забивается по одному костылю или деревянному колу с гвоздем. Рядом с одним из костылей устанавливается нивелир, а на другом — рейка. Нивелир устанавливается так, чтобы окулярный конец трубы отстоял от рейки на 2-3 см, при этом зрительная труба направляется на дальнюю рейку. Необходимо привести нивелир в рабочее положение, установить отсчетный барабан микрометра на отсчет 50 (при определении угла I у нивелира типа Н-05), наводится нивелир на дальнюю рейку, элевационным винтом совмещается изображения концов цилиндрического уровня и отсчитывается по основной и дополнительной (черной стороне) шкалам рейки Д1. Отсчеты по дальней рейке делаются по средней нити нивелира. Для отсчетов по ближней рейке целесообразно использовать пластинку-движок из тонкого прозрачного целлулоида с горизонтальной чертой. Наблюдатель смотрит через объектив на рейку, а помощник по его команде устанавливает движок так, чтобы горизонтальный штрих был виден точно в середине отверстия. При таком положении движка помощник отсчитывает по основной и дополнительной шкалам ближней рейки А1. Отсчеты А и Д производят в делениях рейки с погрешностью порядка 0,5 мм.

      При исследовании нивелиров Н-3 и Н-10 измеряют высоту прибора при помощи рейки между головкой костыля и центром окуляра с погрешностью 1 мм.

      После этого переносят нивелир ко второму костылю и выполняют измерения, аналогичные измерениям на первой точке. Получают отсчеты Д2 и А2. Перечисленные действия составляют два полуприема. Значение угла I вычисляют по следующим формулам:

      X = (А1+А2)/2–(Д1+Д2)/2; I = Xr″/L,

      где Д1, Д2 и A1, A2 — соответственно отсчеты по дальней и ближней рейкам, полученные на первой и второй точках; L — расстояние между костылями (в мм), измеренное дальномером нивелира; r″ =206 265.

      При исследовании нивелиров (типа Н-05) делают 4 полуприема, типа Н-3 и Н-10 ― 2 полуприема. Не снимая нивелир, выполняют все вычисления и находят среднее значение угла I. Допустимое расхождения между значениями угла I, полученные в полуприемах составляет 3″ у высокоточных и 5″ у всех остальных типов нивелиров. Если среднее значение угла I больше 10″, то исправляют положение цилиндрического уровня. Для этого элевационным винтом наводятся биссектор на дальнюю рейку так, чтобы получился отсчет, равный

      Д'осн. = Досн. + Хср.

      Изображения концов цилиндрического уровня расходятся. Вертикальными исправительными винтами цилиндрического уровня точно совмещают изображения концов пузырька уровня, следя за тем, чтобы отсчет по рейке оставался равным Д'осн. Поверку и исправления выполняют до тех пор, пока величина угла I не станет меньше 10″. В случае, если исправительными винтами цилиндрического уровня не удается сделать угол I меньше 10″, юстировку следует осуществлять в мастерской.

      Таблица 4

      Определение угла I у нивелира

      Н-05       № 14807 t = +18˚С,       L = 50,0 м

Номер полуприема

Номер костыля

Высота нивелира
А

Отсчеты по дальней рейке Д

X

I

1

1
2

2860
2978

3487
2341

+5,0

+10,3″

2919

2914

2

1
2

8785
8901

9411
8265

+5,0

+10,3

8843

8838

3

2
1

2800
2933

3429
2296

+4,0

+8,6

2866,5

2862,5

4

2
1

8726
8859

9354
8220

+5,5

+11,3

8792,5

8787

+4,9

+10,1

      Исправление угла I у отдельных типов нивелиров (например, Н-05) выполняется вращением защитного стекла, находящегося перед объективом зрительной трубы. Защитное стекло у таких нивелиров выполнено в виде оптического клина с небольшим углом преломления. Чтобы уменьшить величину угла I, открепляется стопорный винт и вращается защитное стекло до тех пор, пока отсчет по рейке не станет равным, при этом следят, чтобы изображения концов пузырька уровня не расходились.

      У нивелиров с компенсатором поверка осуществляется теми же способами, что и у нивелиров с уровнем. При исправлениях перемещается сетка нитей или поворачивается защитное стекло, находящееся перед объективом. В описании нивелира указывается, каким способом исправляется угол I. У нивелиров NI-002 угол I в полевых условиях исправить нельзя, поэтому эти нивелиры юстируют в мастерской.

Нивелирлеу жөніндегі нұсқаулықты бекіту туралы

Қазақстан Республикасының Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрінің 2023 жылғы 16 наурыздағы № 94/НҚ бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2023 жылғы 17 наурызда № 32090 болып тіркелді

      "Геодезия, картография және кеңістіктік деректер туралы" Қазақстан Республикасы Заңының 13-бабының 28) тармақшасына сәйкес, БҰЙЫРАМЫН:

      1. Қоса беріліп отырған Нивелирлеу жөніндегі нұсқаулық бекітілсін;

      2. Қазақстан Республикасы Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігінің Геодезия және картография комитеті заңнамада белгіленген тәртіппен:

      1) осы бұйрықты Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуді;

      2) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігінің интернет-ресурсында орналастыруды қамтамасыз етсін.

      3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасының Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі вице-министріне жүктелсін.

      4. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

      Қазақстан Республикасының
Цифрлық даму, инновациялар
және аэроғарыш өнеркәсібі
министрі
Б. Мусин

  Қазақстан Республикасының
Цифрлық даму, инновациялар және
аэроғарыш өнеркәсібі министрі
2023 жылғы 16 наурыздағы
№ 94/НҚ Бұйрыққа қосымша

Нивелирлеу жөніндегі нұсқаулық

1-тарау. Жалпы ережелер

      1. Осы Нивелирлеу жөніндегі нұсқаулық (бұдан әрі – Нұсқаулық) "Геодезия, картография және кеңістіктік деректер туралы" Қазақстан Республикасы Заңының (бұдан әрі – Заң) 13-бабының 28) тармақшасына сәйкес әзірленді.

      2. Нұсқаулықта мынадай негізгі ұғымдар пайдаланылады:

      1) "бағыттау" тәсілі – көлденең қалыпқа келтірілген нивелирмен көздеу құбырының жіптерінің торы таяудағы тіректің бөліністеріне бағытталатын тірек бойынша санау тәсілі;

      2) Балтық биіктік жүйесі – КСРО-да қабылданған қалыпты биіктік жүйесі, оларды санау Кронштадт футштоктың нөлінен жүргізіледі;

      3) барлау – геодезиялық немесе топографиялық жұмыстар объектісінің осы жұмыстарды жүргізуге дайындық дәрежесін жергілікті жерде айқындаудан тұратын технологиялық процесс;

      4) геодезия, картография және кеңістіктік деректер саласындағы уәкілетті орган (бұдан әрі – уәкілетті орган) – геодезия, картография және кеңістіктік деректер саласындағы басшылық пен салааралық үйлестіруді жүзеге асыратын орталық атқарушы орган;

      5) геодинамикалық полигон – тұйық полигонды құрайтын I және II сыныпты нивелирлеу сызықтары;

      6) ғасырлық репер – I сыныпты нивелирлеу желілерінің қиылысу орындарына, деңгейлік посттарға, сондай-ақ геодинамикалық полигондардың нивелирлеу желісінің негізгі пункттеріне салынатын Мемлекеттік нивелирлеу желісінің пункті;

      7) деңгейлік пост – теңіз деңгейінен жоғары бақылау үшін жабдықталған орын ;

      8) "жылжымалы марканың" тәсілі – Жарма нүктесінің ығысуы оптикалық аспаптың көру түтігінің жармасына санақ индексі бар визирлік марканы енгізу жолымен қозғалмайтын шкала бойынша айқындалатын санау тәсілі;

      9) Кронштад футштогі – Кронштадттағы айналма (сымды) канал арқылы өтетін Көк көпірдің аузына орнатылған Балтық теңізі деңгейінің биіктігін өлшеуге арналған футшток;

      10) Кронштадтық футштоктың нөлі – көпжылдық бақылаулардың нәтижелері бойынша есептелген Балтық теңізінің орташа деңгейіне тең мыс пластинадағы көлденең сызық;

      11) геодезиялық және картографиялық қызметтің субъектілері – (бұдан әрі – жұмыстарды орындаушы) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген құзыреттері шегінде Қазақстан Республикасының орталық мемлекеттік органдары мен жергілікті атқарушы органдары, сондай-ақ жеке және заңды тұлғалар болып табылады;

      12) қалыпты биіктік жүйесі – теңіз деңгейіне қатысты биіктікті анықтаудың ортометриялық тәсілі;

      13) қосарланған нивелирлеу жүрісі – бір аспаппен тікелей және кері бағытта жүзеге асырылатын нивелирлеу;

      14) мемлекеттік нивелирлік желі – мемлекеттік биіктіктерді есептеу жүйесін белгілеу және (немесе) тарату мақсатында пайдаланылатын нивелирлік желі;

      15) нивелирлік желі – биіктіктерді есептеудің өздеріне арналған ортақ жүйесінде биіктіктері айқындалған геодезиялық пункттердің жиынтығы;

      16) нивелирлеу – таңдалған нүктеге қатысты немесе теңіз деңгейінен жоғары жер бетіндегі нүктелердің биіктігін анықтау;

      17) сәйкессіздік – осы шамаларды өлшеу нәтижелеріндегі қателіктерден туындайтын өлшенетін шамалар арасындағы математикалық байланыстың орындалмауының сандық мәні;

      18) сұлба – арнайы объектіде жұмысты орындаушы жасаған сызба;

      19) Ұлттық кеңістіктік деректер қоры – геодезиялық және картографиялық қызмет субъектілерінің одан әрі пайдалануы мақсатында есепке алынуға, ұзақ сақталуға жататын цифрлық және (немесе) аналогтық түрдегі кеңістіктік деректердің жалпымемлекеттік, салааралық маңызы, арнаулы және (немесе) салалық маңызы бар жиынтығы;

      20) футшток – теңіздегі, өзендегі немесе көлдегі су деңгейін бақылау және дәл анықтау үшін су өлшегіш бекетте орнатылған, бөліністері бар рейка (ағаш) түріндегі деңгей өлшегіш;

      21) іргелі репер – I және II сыныпты нивелирлеу желілерінде әрбір 60 километр сайын, сондай-ақ тораптық пункттерде, теңіз, негізгі өзен және көл деңгейіндегі бекеттердің жанында салынатын.

      3. Қазақстан Республикасының мемлекеттік нивелирлік желісі бүкіл ел аумағында бірыңғай биіктік жүйесін таратуға арналған және ел экономикасының, ғылымының және қорғанысының қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін орындалатын барлық топографиялық түсірілімдер мен инженерлік-геодезиялық жұмыстардың биіктік негізі болып табылады.

      4. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік нивелирлік желісі I, II, III және IV сыныптардың нивелирлік желілеріне бөлінеді.

      5. Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында биіктіктерді есептеу қалыпты биіктік жүйесінде жүргізілетін Балтық жүйесі қолданылады. Балтық теңізінің орташа деңгейі (Кронштадт футшток нөлі) бастапқы деңгей ретінде қабылданады.

2-тарау. I, II, III және IV сыныптарды нивелирлеу

      6. I және II сыныптардың мемлекеттік нивелирлік желілері Қазақстан Республикасының басты биіктік негізі болып табылады.

      I және II сыныптардың мемлекеттік нивелирлік желілері мынадай ғылыми міндеттерді шешу үшін пайдаланылады:

      1) жердің фигурасын және оның сыртқы гравитациялық өрісін зерттеу;

      2) Қазақстан Республикасының аумағында теңіздердің орташа деңгейлі бетінің биіктіктері мен еңістерінің айырмашылықтарын айқындау.

      7. Әр 25 жыл сайын I сыныптың барлық желілерінде, ал сейсмикалық белсенді аудандарда әр 15 жыл сайын қайта нивелирлеу және сәйкесінше 35 және 25 жыл сайын II сыныпты қайта нивелирлеу орындалады. Сейсмикалық белсенді аудандар Қазақстан Республикасының сейсмикалық аудандастыру карталары бойынша белгіленеді.

      I және II сыныптарды қайта нивелирлеу нәтижелері:

      1) биіктік желісін заманауи деңгейде ұстап тұру үшін;

      2) жер бетінің заманауи вертикальді қозғалыстарын зерттеу үшін;

      3) өндірістің қоршаған ортаға, әсіресе мұнай, газ және басқа да пайдалы қазбаларды өндіру кезінде әсерін болжау үшін;

      4) Қазақстан Республикасының аумағын сейсмикалық аудандастыру, жер сілкінісінің хабаршыларын анықтау үшін қолданылады.

      Таулы аймақтарда қайта нивелирлеу нәтижелері жер қыртысының құрылымын зерттеу, жеке блоктардың қозғалысының жылдамдығы мен бағыты туралы мәліметтер алу, жер қыртысындағы белсенді ақаулар мен үзілістерді анықтау үшін қолданылады.

      8. I және II сыныпты нивелирлеу желілері негізінен тас жолдар немесе теміржолдар бойымен, ал олар болмаған кезде, әсіресе елдің қол жетпейтін аудандарында – өзен жағалауларында, соқпақтар мен қыстақтарда салынады. Барлық жағдайларда I және II сыныпты нивелирлеу желілері осы аудан үшін неғұрлым қолайлы топырақ жағдайлары бар және ең күрделі рельефі бар трассалар бойынша салынады.

      9. Қалаларда және геодинамикалық полигондарда биіктік желілерін құру ерекшеліктері осы Нұсқаулықтың 1 және 2-параграфтарында көрсетілген.

      10. I сыныпты нивелирлеу жүйелі нивелирлеу қателіктерін болдырмауға мүмкіндік беретін заманауи бақылау құралдары мен әдістерін қолдану арқылы жүзеге асырылады. Өңдеуден алынған I, II, III және IV сыныптардың кездейсоқ және жүйелі орташа квадраттық нивелирлеу қателіктерінің және I, II, III және IV сыныптардың полигондарындағы нивелирлеудің рұқсат етілген мәндері осы Нұсқаулықтың 1-кестесінде келтірілген.

      1-кесте

Нивелирлеу класы

Шекті орташа квадраттық қате

Полигондарда және сызықтар бойынша рұқсат етілген сәйкессіздік

, мм

кездейсоқ h,
мм/км

жүйелі s, мм/км

I

0,8

0,08

3 мм

*

II

2,0

0,20

5 мм


III

5,0

10 мм


IV

10,0**

20 мм


      * L-полигонның периметрі немесе сызықтың ұзындығы, км.

      ** Қатені сызықтар немесе полигондар бойынша есептейді.

      11. Орташа квадраттық нивелирлеу қателері формулалар бойынша есептеледі:

     


      мұндағы d = hпр– hобр; ; hпр және hобр – сәйкесінше тікелей және кері жүрістерде алынған секциялар бойынша асып кетулер, мм; r — секция ұзындығы, км; n – секциялар саны; s – айырмашылықтардың жинақталуы Sd учаскеде (сызықта), мм; L – осы учаскенің (сызықтың) ұзындығы, км.

      Учаскенің (сызықтың) ең аз ұзындығы 100 км құрайды. Жұмыс аудандарына және басқа жағдайларға байланысты нивелирлеу полигондарының периметрлері осы Нұсқаулықтың 2-кестесінде көрсетілген.

      2-кесте

Нивелирлеу класы

Нивелирлік полигондардың периметрлері, км

Қазақстан Республикасының тұрғын аудандары

Қазақстан Республикасының аз қамтылған аудандары

Жергілікті және алаңдық геодинамикалық полигондар

Қалалар

салынған аумақ

салынбаған аумақ

I
II
III**
IV**

1200
400
60-150
20-60

2000
1000
100-300
25-80

40
20

–*
50
25
8

–*
80
40
12

      * Қалалардағы I класты нивелирлік полигондардың периметрлері қалалық аумақтың құрылымына байланысты белгіленеді.

      ** III және IV сыныптардың полигондарының периметрлері нивелирлеу жұмыстарының мақсатына байланысты.

      Осы Нұсқаулықтың 2-кестесінде көрсетілген I класты полигондардың периметрлері іргелес полигондар тобының орташа периметрі ретінде. Түйіннің қалыптасуы нәтижесінде пайда болған I сыныптың іргелес полигондарының арасында орналасқан шағын периметрлік полигондар, I сыныптың іргелес полигондарының орташа периметрін есептеу кезінде тік деформацияларды қосымша зерттеу үшін құрылған полигондар қатыспайды.

      Осы Нұсқаулықтың 2-кестесінде көрсетілген II сыныпты полигондардың периметрлері І сыныпты полигонды толтыратын II сыныпты полигондардың орташа периметрі ретінде қаралады. Түйіннің қалыптасуы нәтижесінде пайда болған II сыныптың іргелес полигондарының арасында орналасқан шағын периметрлік полигондар, II сыныптың іргелес полигондарының орташа периметрін есептеу кезінде тік деформацияларды қосымша зерделеу үшін құрылған полигондар қатыспайды. I класты полигоннан тыс орналасқан II класты полигондар үшін орташа периметр I класты іргелес полигондар тобы сияқты анықталады.

      12. Негізгі биіктік негізінің I және II сыныптарының жаңадан құрылған нивелирлеу желілерінің байланыс тораптары жер бетінің Елеулі тік деформацияларына (жылына 4 мм-ден астам) ұшырамайтын аумақтарда қалыптасады, бұл тік деформациялардың полигондардағы асып кетулердің болмауына ең аз әсерін қамтамасыз етеді.

      Жер бетінің техногендік тік деформация аймақтарында орналасқан I және II класты нивелирлеу желілерінің байланыс тораптары (түйіндік реперлер) жаңа байланыс тораптарын қалыптастыру үшін деформация аймақтарынан тасымалданады.

      13. II класты нивелирлік желі I класты полигондардың ішінде жеке сызықтармен де, полигондар құра отырып, түйіндік нүктелері бар сызықтар жүйесі түрінде де құрылады. Өңдеуден алынған II сыныпты нивелирлеудің кездейсоқ және жүйелі орташа квадраттық қателіктерінің, полигондардың байланбауының және олардың периметрлерінің мәндері осы Нұсқаулықтың 1 және 2-кестелерінде көрсетілген мәндерден асып кетуіне жол берілмейді.

      14. Мемлекеттік нивелирлеу желісіне спутниктік геодезиялық желінің пункттері қосылады немесе байланады.

      15. Теңіздерге іргелес немесе үлкен өзендер мен көлдер бойымен төселген I және II класты нивелирлеу желілері негізгі және жұмыс реперлерін, ғасырлық және тұрақты теңіз деңгейіндегі деңгейлік тіректердің нөлдерін, сондай-ақ негізгі өзен және көл деңгейіндегі посттарды қамтиды. Бекеттер I сыныпты нивелирлеу сызықтарынан 1 км және одан көп қашықтықта орналасқан жағдайларда, байлау II сыныпты нивелирлеу арқылы жүзеге асырылады. I, II, III және IV сыныптарды нивелирлеу жөніндегі техникалық жобаларды жасау кезінде ғасырлық және тұрақты теңіз, негізгі өзен және көл бекеттерінің орналасқан жері туралы мәліметтер Қазгидрометтің аумақтық басқармаларында сұратылады.

      Жобаланатын теңіз деңгейіндегі бекеттердегі реперлерді байлауды Қазгидрометтің өтінімдері бойынша геодезиялық кәсіпорындар орындайды.

      16. III және IV сыныптардың нивелирлік желілері жоғары сыныпты полигондардың ішіне жеке сызықтармен де, сызықтар жүйесі түрінде де салынады, бұл ретте желілер мен сызықтар жоғары сыныпты кемінде екі реперге сүйенеді. III және IV сыныптардың полигондарындағы қоспалар, олардың периметрлері және өңдеуден алынған орташа квадраттық қателердің мәндері осы Нұсқаулықтың 1 және 2-кестелерінде келтірілген мәндерден аспайды.

      17. Ірі масштабты топографиялық түсірілімдердің биіктік негіздемесін құру кезінде III және IV сыныптардың нивелирлеу желілері түсірілім негіздемесінің қажетті дәлдігін қамтамасыз ету есебімен салынады.

      18. I, II, III және IV сыныптардың мемлекеттік нивелирлік желісінің желілері жергілікті жерде реперлермен кемінде 5 км (трасса бойынша) арқылы бекітіледі.

      Реперлердің орналасуын таңдау қиын болатын жекелеген учаскелердегі жету қиын аудандарда олардың арасындағы қашықтықты 7 км-ге дейін арттыруға болады (трассада).

      Таулы аудандарда I және II сыныпты нивелирлеу желілері 1-2 км-ден кейін жартасты және қабырға реперлерімен, ал 3-4 км-ден кейін топырақ реперлерімен бекітіледі. геодинамикалық полигондарда негізгі блоктардың ақаулары мен шекараларына жақын жерде 0,5-1,5 км-ден кейін реперлер салынады. Блоктың немесе ақаудың әр жағына кемінде екі репер салынады.

      19. I, II, III және IV сыныптардың нивелирлеу сызықтарына келесі типтегі реперлер қойылады: ғасырлық, іргелі, топырақ, жартас, қабырға және уақытша.

      Әрбір репердің жеке нөмірі бар, ол осы жолда қайталанбайды, бірақ мүмкіндігінше жақын нивелирлеу желілерінде.

      20. Ғасырлық реперлер негізгі биіктік негізінің ұзақ уақыт сақталуын қамтамасыз етеді, жер қыртысының қазіргі тік қозғалыстарын және теңіздер мен мұхиттар деңгейінің ауытқуын зерттеуге мүмкіндік береді, зерттелген құбылыстардың экзогендік және техногендік процестерден толық тәуелсіздігін сақтайды.

      Ғасырлық реперлермен I класты нивелирлеу сызықтарының қиылысу орындары, теңіз деңгейінің ғасырлық өзгергіштігін бақылайтын деңгейлік бекеттер, сондай-ақ геодинамикалық полигондардың нивелирлеу желісінің негізгі пункттері бекітіледі.

      Техникалық жобаларды жасау кезінде ғасырлық реперлерді салу орындарын таңдау нәтижелері уәкілетті органға ұсынылады, онда бір мезгілде ғасырлық репердің орналасқан жері, оның түрі және сыртқы ресімделуі бекітіледі.

      21. Іргелі реперлер биіктік негізінің едәуір мерзімге сақталуын қамтамасыз етеді және жер бетінің заманауи қозғалыстарын зерттеуге мүмкіндік береді. Іргелі реперлер I және II класты нивелирлеу желілерінде кемінде 60 км сайын, сондай-ақ тораптық пункттерде, теңіз, негізгі өзен және көл деңгейіндегі бекеттерге жақын жерде салынады.

      Сейсмикалық белсенді аудандарда іргелі реперлер кем дегенде 40 км-ден кейін салынады. Іргелі реперден 50-150 м қашықтықта репер-спутник салынады.

      22. Топырақ, жартас, қабырға реперлері биіктік негізінің ұзақ мерзімге сақталуы мен сенімділігін қамтамасыз етеді және I, II, III және IV сыныптардың тегістеу желілерін бекіту үшін қолданылады.

      23. Уақытша реперлер биіктік тірегінің бірнеше жыл бойы сақталуын қамтамасыз етеді және топографиялық түсірілімде биіктік негізі ретінде қызмет етеді. Уақытша реперлер II, III және IV сыныптардың нивелирлеу сызықтарына кіреді.

      24. Ғасырлық және іргелі реперлердің координаттары қатесі 1 м-ден аспайтын геодезиялық аспаптармен, қатардағы реперлер мен маркалармен-қатесі 10 м-ден аспайтын, оның ішінде реперлердің координаттарын анықтаудың қажетті дәлдігін қамтамасыз ететін тұрмыстық спутниктік қабылдағыштарды пайдалана отырып айқындалады.

      Тікбұрышты координаттар Заңның 12-бабының 2-тармақшасына сәйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітетін мемлекеттік санақ жүйесінде келтіріледі.

      Әр репер үшін абрис жасалады және оның орналасқан жерінің сипаттамасы беріледі. Сондай-ақ, реперлердің орналасуы нивелирлеу материалдарымен бірге 1:100 000 масштабты картада бейнеленген.

      25. Қалыпты биіктік жүйесіне көшу үшін I және II сыныпты нивелирлеу реперлері арасындағы өлшенген асып кетулер, және таулы аймақтардағы III сыныпты нивелирлеу формула бойынша:

     


      есептелетін түзетулермен түзетіледі,

      мұндағы gm-елдің бүкіл аумағы үшін тұрақты қабылданатын және 9,8 м/с2-ге тең қалыпты ауырлық күшінің шамаланған мәні; gA және gB – А және В реперлеріне сәйкес келетін есептелген эллипсоидтағы ауырлық күшінің қалыпты үдеулері; (g – g)m – А және В реперлеріндегі ауырлық күшінің ауытқуларының орташа мәні; Нm – А және В реперлерінің абсолюттік биіктіктерінің орташа мәні; h – А және В реперлері арасындағы өлшенген асып кету.

Параграф 1. Қалалардағы, елді мекендердегі және өнеркәсіптік алаңдардағы I, II, III және IV сыныптардың нивелирлік желілері

      26. Аумағы 500 км2-ден асатын қалаларда I класты нивелирлік желі құрылады. Қалаларда I класты нивелирлік желілерді құру схемалары екі түрге бөлінеді:

      1) полигондар жүйесі;

      2) қиылысатын сызықтар жүйесі.

      Желінің түрі мен сызықтардың орналасуы қала аумағының құрылымына байланысты. Желіні одан әрі қалыңдату II, III және IV сыныптарды нивелирлеу арқылы жүзеге асырылады.

      I және II класты биіктік желілерін қайта нивелирлеу қалаларда әр 15 жыл сайын жүзеге асырылады.

      27. Ауданы 50-500 км2 болатын қалаларда II класты нивелирлік желі құрылады. II класты нивелирлеу сызықтары қаланың барлық аумағын қамтиды, олар салынған және салынбаған. II класты желідегі тораптық реперлер арасындағы рұқсат етілген қашықтық салынған аумақтарда 15 км-ден және салынбаған аумақтарда 20 км-ден аспайды. І сыныпты бастапқы реперлер арасындағы II сыныпты нивелирлеу сызықтарының ұзындығына 25 км дейін рұқсат етіледі. қалалардағы II сыныпты нивелирлеу полигондарының периметрлері осы Нұсқаулықтың 2-кестесінде көрсетілген.

      28. Қалаллардағы, елді мекендердегі және өнеркәсіптік алаңдардағы I және II сыныпты нивелирлеу желілеріндегі реперлер салынған аумақтарда кемінде әрбір 2 км және салынбаған аумақтарда 3 км салынады. Бірінші кезекте берік тас немесе темірбетон ғимараттар мен құрылыстарға салынған қабырға тіректері таңдалады.

      29. Ауданы 10-50 км2 қалаларда III класты желі, ал ауданы 10 км2-ден аз елді мекендерде тек IV класты нивелирлік желі құрылады.

      30. III сыныпты нивелирлеу желілерінің рұқсат етілген ұзындығы салынбаған аумақтарда тораптық реперлер арасында 10 км-ден және салынбаған аумақтарда 15 км-ден аспайды, жоғары сыныпты реперлер арасында-тиісінше 15 және 20 км. III сыныпты нивелирлеу желілері бір-біріне параллель салынады және салынбаған аумақтарда кемінде 5 км-ге дейін және салынбаған аумақтарда 8 км-ге дейін емес жүрістермен байланыстырылады.

      Жоғары сыныпты реперлер арасындағы IV сыныпты нивелирлік желілердің рұқсат етілген ұзындығы құрылыс салынған аумақта 2 км және салынбаған аумақта 4 км, ал түйінді реперлер арасында тиісінше 1 және 2 км аспайды. III және IV сыныпты нивелирлік полигондардың периметрлері осы Нұсқаулықтың 2-кестесінде көрсетілген.

      31. III және IV класс желілеріндегі реперлер күрделі ғимараттармен салынған көшелер мен өткелдерге кемінде 300 м-ге дейін салынады, қаланың немесе елді мекеннің аз салынған бөлігінде реперлер арасындағы қашықтықты 800 м-ге дейін ұлғайтуға жол беріледі, салынбаған аумақта реперлер әрбір 500-2000 м сайын салынады.

      32. Қалалардың, елді мекендердің, ірі өнеркәсіптік және гидротехникалық объектілердің нивелирлік желілері мемлекеттік нивелирлік желіге бекітілсін. Ол үшін жергілікті нивелирлеу желісіне мемлекеттік нивелирлеуден белгілі биіктіктері бар кемінде екі репер кіреді.

      33. Қаланың нивелирлік желісінің бастапқы реперлері қалауға дейін кемінде 7 жыл бұрын салынған тұрақты ғимараттар мен құрылыстарда орналасады, олардың сақталуы көптеген жылдарға болжанады. Қаланың нивелирлік желісінің бастапқы реперлері техногендік тік деформацияларға ұшырамайтын аймақтарда орналасады. Бастапқы реперлер ретінде мемлекеттік нивелирлеудің іргелі және топырақ реперлерін пайдалануға болады.

      34. Ірі қалалар мен аудандарда сейсмикалығы 7 балдан асатын аймақтарда орналасқан бірегей құрылыстардың биік желілерін құру кезінде аумақты сейсмикалық шағын аудандастыру мақсаттары үшін нивелирлеу II сыныпты мемлекеттік нивелирлеу үшін көзделген бағдарлама бойынша орындалады. Бұл жағдайда көру сәулесінің қалыпты ұзындығы, көру сәулесінің төменгі бетінен биіктігі, d = hпр – hобр сәйкессіздіктеріне төзімділік I сыныпты мемлекеттік нивелирлеумен бірдей қабылданады.

      35. Сейсмикалық шағын аудандастыру кезінде II класты нивелирлеу желісі салынған аумақта периметрі 15 км-ге дейін және салынбаған аумақта 20 км-ге дейін полигон түрінде салынады. Бұл полигондардағы рұқсат етілген қоспалар

3 мм - ден аспайды, мұндағы L-полигонның периметрі, км, жер бетінің тік қозғалыстарының анықталған жылдамдықтарына сүйене отырып, қайта тегістеу мерзімдері белгіленеді.

Параграф 2. Геодинамикалық және техногендік полигондарда I және II сыныптарды нивелирлеу

      36. Геодинамикалық полигондар төмендегіше бөлінеді:

      1) жер қыртысының белсенді терең ақаулары мен жыртылуына орайластырылған жергілікті;

      2) жойқын жер сілкіністерінің ықтимал эпицентрлерінің аудандарын, ірі елді мекендердің аудандарын және пайдаланылатын және салынып жатқан гидростанциялардың аудандарын қамтитын алаңдық;

      3) ірі геологиялық құрылымдарды байланыстыратын аймақтық.

      37. Жергілікті және алаңдық полигондарда биіктік желілері I және II сыныптардың қиылысатын нивелирлеу желілері түрінде құрылады. I және II сыныптардың нивелирлік полигондарының периметрлері осы Нұсқаулықтың 2-кестесінде көрсетілген.

      38. Жергілікті және алаңдық құрылыстардағы биіктік желілері бірыңғай жүйеде биіктік алу үшін Қазақстан Республикасының басты биіктік негізіне бекітіледі. Бұл жағдайда нивелирлік желі мемлекеттік нивелирлік желінің бір реперіне сүйене отырып, еркін желі ретінде қарастырылады.

      Өңірлік құрылыстардың биіктік желілері I және II сыныпты мемлекеттік нивелирлеу желісіне кіреді.

      39. Геодинамикалық полигондарда сызықтарды бекіту кезінде жартас пен қабырға тіректері бірінші кезекте таңдалады.

      I сыныпты нивелирлеу сызығынан 0,5 км қашықтықта және II сыныпты сызықтан 1 км дейінгі қашықтықта орналасқан барлық қолданыстағы репера мен жұмыс істемейтін ұңғымалар жүріс сызықтарына қосылады немесе оларға байланады.

      Ғасырлық репер ретінде қызмет ететін бренд жұмыс істемейтін ұңғымаға дәнекерленген. Полигонда мұндай ұңғымалар болмаған жағдайда, ғасырлық репер қойылады. Алаңда ғасырлық реперден 30-70 м қашықтықта осы полигонда қолданылатын топырақ орталықтары мен реперлердің барлық түрлері салынады. Жылына екі рет (қыста және жазда) алаңдағы барлық реперлер тегістеледі және алынған асып кетулер салыстырылады. Тұрақсыз нивелирлік белгілер одан әрі нивелирлеуден шығарылады.

      40. Геодинамикалық және техногендік полигондарда I және II сыныптарды нивелирлеу-жер бетіндегі деформациялардың сандық сипаттамаларын алуға қызмет ететін ғылыми геофизикалық зерттеулер кешенінің бөлігі. Осыған байланысты, өлшеулер бірнеше дәйекті циклдармен орындалады. Қайталанатын нивелирлеу арасындағы уақыт аралығы жер қыртысының қазіргі тік қозғалыстарының күтілетін жылдамдығына сүйене отырып белгіленеді.

      41. Техногендік полигондарда нивелирлік желілерді жобалау кезінде кен орнының шекарасы мен қозғалмайтын деп есептелетін реперлер арасындағы қашықтық төменгі пайдаланылатын көкжиектің 8 еселенген тереңдігіне тең, бірақ барлық жағдайларда кемінде 6 км болып қабылданады. Кен орнының контурына сәйкес келетін нивелирлік полигон периметрінің кемінде төрт пунктінен (реперлерінен) қозғалмайтын деп есептелетін реперлерге өтулер салынады. Полигон сызықтары бұрын төселген нивелирлеу сызықтарымен барынша сәйкес салынады. Жаңа сызықтар жергілікті магистральдардың бойында немесе тегістеуге қолайлы жерлерде орналасқан.

Параграф 3. Жобаны құру

      42. Нивелирлеу жұмыстарына арналған техникалық жобалар осы Нұсқаулықтың, жобалау бойынша қолданыстағы нормативтік құжаттардың талаптарын басшылыққа ала отырып әзірленеді және жұмыстар басталғанға дейін жұмыстарды орындаушылар бекітеді.

      Жобаны жасамас бұрын бұрын орындалған тегістеу жұмыстарының барлық материалдары жиналады және талданады. Бұл жұмыстар туралы мәліметтерді қор және нивелирлеу жұмыстарын жүргізген тиісті ұйымдар жүзеге асырады.

      Бұрын орындалған нивелирлеу жұмыстарының материалдарын талдау кезінде нивелирлеу желісінің байланыс тораптары (жобаланатын және қолданыстағы нивелирлеу желілерінің жоспарланған байланыс орны) аймақтарындағы жер бетінің тік деформацияларының шамалары ескеріледі.

      Жаңа өлшемдерді ескере отырып, полигонның тұйықталу шамасына әсер ететін тораптық пункт (репер) орналасқан ауданда жер бетінің Елеулі деформациялары анықталған кезде техникалық жобада Жаңа тораптық пунктті қалыптастыру және оның қолданыстағы нивелирлеу желілерімен байланысы жөніндегі жұмыстар көзделеді.

      43. Зерттеу және барлау жобаланатын жұмыстардың көлемі туралы сенімді мәліметтер алуды қамтамасыз ететін және жобалардың сапасын арттыратын I және II сыныптардың реперлерін қалпына келтіруге және төсеуге және нивелирлеуге арналған жоба жасалғанға дейін жүргізіледі.

      44. Техникалық жобада жұмыс көлемі, олардың сметалық құны, нивелирлеуді орындау технологиясы және материалдық-техникалық қамтамасыз ету белгіленеді.

      Жобада мыналар көрсетіледі:

      1) жұмыс ауданының физикалық-географиялық және климаттық жағдайларының қысқаша сипаттамасы;

      2) жобаланатын жұмыстардың мақсаты;

      3) бастапқы реперлер;

      4) бұрын орындалған нивелирлеу жұмыстары және олардың жобаланатын жұмыстармен байланыс тәсілдері туралы мәліметтер;

      5) жоспарланған байланыс торабында жинақталатын қайта нивелирлеу сызықтары бойындағы тік қозғалыстардың жылдамдығы туралы деректер немесе соңғы қайта нивелирлеу деректері бойынша құрылған байланыс торабының аумағына тік қозғалыстардың карталары (карталардың фрагменттері) ;

      6) жаңа байланыс торабын қалыптастыру негіздемесі;

      7) елдің барлық аудандарында I және II сыныптарды нивелирлеу үшін, таулы аудандарда III сыныпты нивелирлеу үшін гравиметриялық жұмыстар туралы деректер;

      8) бұрын салынған реперлер туралы мәліметтер және жобаланған реперлердің түрлерін таңдау негіздемесі;

      9) түрлері бойынша жобаланатын реперлердің саны;

      10) I және II сыныптарды қайта нивелирлеу сызығы – жоба қолданыстағы сызықтың жағдайына және бекітілуіне енгізген өзгерістер мен толықтырулардың негіздемесі;

      11) реперлер салу және нивелирлеуді жүргізу жөніндегі жұмыстарды орындау технологиясы;

      12) нивелирлеу аспаптары мен тәсілдері;

      13) нивелирлеудің ерекше жағдайлары (мысалы, биіктіктерді су кедергілері арқылы деңгейлік бекеттерге беру);

      14) нивелирлеу нәтижелерін өңдеу тәртібі;

      15) реперлердің координаттарын аспаптық айқындау технологиясы.

      45. Барлық сыныптардың нивелирлеу сызықтарын жобалау 1:100,000-1:200,000 масштабты карталарда жүзеге асырылады. Қажет болған жағдайда жоба неғұрлым ауқымды карталар бойынша егжей-тегжейлі нақтыланады. II, III және IV сыныптарды нивелирлеу желілерін жобалау кезінде картаға қолданыстағы реперлер, спутниктік геодезиялық желі пункттері, жобаланатын сызықтардан 3 км дейінгі қашықтықта орналасқан барлық сыныптардың триангуляция және полигонометрия пункттері салынады. Нивелирлеу желілерін спутниктік геодезиялық желі пункттерімен және геодезиялық желілерді дамыту және қалыңдату мақсатында салынатын полигонометрия жүрістерімен біріктіру ұсынылады.

      1:10 000 және одан да үлкен масштабта топографиялық түсірілімдерді қамтамасыз ету үшін III және IV сыныпты нивелирлеу желілерін жобалау кезінде нивелирлік желіге 1-сыныпты (СГЖ-1) спутниктік геодезиялық желінің, 1, 2, 3 және 4-сыныптардың триангуляциясы мен полигонометриясының барлық пункттері енгізіледі, сондай-ақ геодезиялық түсірілімдерді орындау жөніндегі уәкілетті органның нормативтік құжаттарының талаптары ескеріледі. 1:10 000 және одан да үлкен масштабтағы топографиялық түсірілімдер кезіндегі жұмыстар.

      СГЖ-1 және триангуляция пункттерінің биіктігін анықтау үшін салынатын III және IV сыныпты нивелирлеу желілерін жобалау кезінде картаға қолданыстағы және жобаланатын пункттер салынады.

      Түсірілім учаскесінің шекараларына қарамастан, III сыныпты нивелирлеу желілері – II сыныпты полигон шегінде, ал IV сыныпты нивелирлеу желілері – III сыныпты полигон шегінде жобаланады. II, III және IV сыныптарды нивелирлеуге арналған техникалық жобаларда топографиялық түсірілім кезінде пайдалануға арналған уақытша реперлерді төсеу көзделеді.

      46. I немесе II сыныптардың жобаланған нивелирлеу желілері нивелирлеу желісінің түйіндік пункттерін қалыптастыру кезінде анықталатын түйіндік реперлерден басталады немесе аяқталады. Тораптық реперлер ретінде тораптық репердің ұзақ мерзімді сақталуын қамтамасыз ететін ғасырлық немесе іргелі реперлер қолданылады.

      I және II сыныпты нивелирлік желінің түйіндік пункттерін қиып өтетін жобаланған сызықтың трассасы жүріске түйіндік реперді қосады.

      47. Жаңа желінің қолданыстағы сызықтармен байланыс жобалары жобаланған сызықтың басы мен соңы жоғары немесе сол кластағы қолданыстағы тегістеу сызықтарымен байланысатындығын ескере отырып жасалады.

      Жаңа I және II класты нивелирлеу желілерінің қолданыстағы жоғары немесе сол класты нивелирлеу сызықтарымен байланыс түйіндері жер бетіндегі тік деформациялардың минималды мәндері бар аймақтарда қалыптасады, олар қолданыстағы нивелирлеу сызықтарын қайта нивелирлеу нәтижелері бойынша анықталады.

      Жобаланған сызық барлық сыныптардың қолданыстағы, қиылысатын, тегістеу сызықтарымен байланысады.

      Жобаланатын және қолданыстағы I және II сыныпты нивелирлеу желілерінің байланысы желіге бір реперді қосу және оған іргелес жатқан қолданыстағы сызық секциясы бойынша бақылау нивелирлеуді орындау арқылы жүзеге асырылады. Бақылау нивелирлеу іргелі реперге іргелес секция бойынша орындалады. Желілерді байланыстыру үшін іргелес реперлер арасында бақылау нивелирлеу жүргізіледі. Бір класс желілері байланысқан кезде бақылау нивелирлеуді орындау тиісті әдістеме бойынша орындалады. Әр түрлі сыныптардың нивелирлеу сызықтарын, мысалы, I сыныпты II сыныппен байланыстырған кезде, іргелес секция бойынша бақылау нивелирлеу II сыныппен орындалады.

      III және IV сыныптардың жобаланған сызықтарын қолданыстағы I, II, III және IV сыныптардың нивелирлеу сызықтарымен байланыстыру қолданыстағы сызықтың бір реперін қосу арқылы жүзеге асырылады.

      III және IV сыныптардың нивелирлеу сызықтарын іргелі реперлерге байлауға тыйым салынады.

      I және II сыныптардың жобаланатын нивелирлеу желісінде орналасқан бұрын орындалған нивелирлеудің барлық реперлері (уақытша нивелирлеуден басқа) оған енгізіледі. Жаңа сызыққа жақын орналасқан реперлер екі тұрақты репердің арасында бөлек қозғалыстармен бекітіледі.

      Жобаланатын I класс сызығының қолданыстағы III және IV класс сызықтарымен байланысы III және IV класс реперлері I класты нивелирлеу сызығынан 500 м-ден, II класс сызығынан 3 км-ге дейін орналасқан жағдайларда ғана көзделеді.

      48. Нивелирлеу желілерінің әрбір түзілетін байланыс торабына ірі масштабта арнайы схема жасалады, онда барлық байланыстырылатын сызықтардың бағыттары және жобаланған желіге немесе бақылау нивелирлеуге енгізілуі тиіс қолданыстағы реперлер көрсетіледі.

      49. Су кедергілері арқылы нивелирлеу аралдар мен борларды қолдана отырып, ең тар жерлерде жасалады.

      I, II және III сыныптардың нивелирлеу желісіндегі су кедергісінің ені 150 м және одан көп болған кезде екі жағалауда да реперлер төсеу көзделеді (әр жағалауда бір-бірден). Әрбір репер мүмкіндігінше су баспайтын аймақта белгіленеді. Олардың арасындағы рұқсат етілген асып кету 0,5 м аспайды.

      50. I және II сыныптарды қайта нивелирлеу желілерінің жобасында мыналар көзделеді:

      1) бұрын төселген нивелирлеу желілерін реперлермен сирек бекіту кезінде қазіргі заманғы типтегі реперлерді қосымша төсеу;

      2) нивелирлеу сызығының орны өзгерген кезде бұрын төселген сызық реперлерінің жаңа реперлеріне байланыстыру. Байланыстыру тиісті сыныпты нивелирлеудің немесе екі жаңа репер арасындағы бұрын салынған сызық бойынша II сыныпты нивелирлеудің екі тұрақты репері арасындағы жеке қозғалыстармен орындалады. Бірінші жағдайда бір-бірінен 20-50 км қашықтықта орналасқан реперлер байланады, екіншісінде бұрын төселген нивелирлеудің барлық сақталған реперлері қосылады;

      3) негізгі реперлерді қосу және теңіз және өзен деңгейіндегі бекеттердің, оның ішінде бастапқы нивелирлеу кезінде байланбағандардың жұмыс реперлерін және тіректерінің нөлдерін міндетті түрде байланыстыру.

      51. Теңіз деңгейіндегі және негізгі өзен посттарының биіктік негізін жобалау кезінде деңгейлік постты кем дегенде үш репермен жабдықтау қажет: екі негізгі, олардың бірі іргелі және жұмысшы.

      Негізгі реперлер жұмыс реперінің орнын тексеруге және оразаның нөлін бекітуге қызмет етеді. Негізгі ретінде посттан 3 км-ден аспайтын реперлер қолданылады. Өлшеу құрылғыларын жүйелі бақылау нивелирлеуге арналған жұмыс репері осы құрылғыларға жақын жерде және жоғары су тасқыны аймағынан тыс жерде орналасады.

      Каталогта орналастырылатын теңіздер мен ірі көлдер деңгейлерінің мәндерінің дұрыстығын арттыру мақсатында биіктіктерді деңгейлік постқа беру схемасы зерделенеді, тиісті эскиздер және деңгейлік посттың нөлін бақылау анықтамасы жасалады.

      52. Реперлердің түрлерін және олардың бетбелгілерінің тереңдігін жобалау кезінде реперлердің бетбелгілерінің тереңдігін анықтау үшін топырақты мұздату және еріту схемасы қолданылады.

Параграф 4. Нивелирлеу желілерін барлау және зерттеу

      53. Барлау және тексеру I және II сыныптардың нивелирлеу желілерінде жүргізіледі, ал III және IV сыныптардың желілерінде мұндай жұмыстар реперлерді салумен біріктіріледі.

      54. Барлау кезінде байланыс желілері мен тораптарының оңтайлы нұсқалары іздестіріледі, реперлердің түрлері мен төсеу орындары белгіленеді, сондай-ақ келесі жұмыстарды ұйымдастыру және орындау үшін қажетті мәліметтер жиналады.

      55. Сызықтардың неғұрлым негізделген нұсқаларын және реперлер салу үшін ең жақсы орындарды таңдау мақсатында I сыныпты мемлекеттік нивелирлеу желілерін рекогноссиялауға геологиялық ұйымдар, ал ерекше қиын жағдайларда – геологтар немесе геоморфологтар–географтар тартылады.

      56. Дала жұмыстарына барар алдында барлаушы ауданда бар нивелирлеу желілері туралы мынадай мәліметтерді жинайды:

      1) сызықтардың атаулары мен класы;

      2) нивелирлеуді орындаған ұйымның атауы;

      3) орындалған жылы;

      4) сызықтар сызбалары;

      5) реперлердің орналасқан жерін және абристерін, сондай-ақ олардың түрлерін (сызбаларын) сипаттау;

      6) каталогтар мен есептерден үзінді көшірмелер;

      7) репертуарлары жазылған немесе олардан көшірмелері бар ең ірі масштабтағы карталар.

      57. Барлау бастапқы репер күйін тексеруден басталады және жоспарланған сызық бағытында жалғасады. Өрістегі барлаушы жаңа реперлерді салу үшін кең ауқымды картаға немесе аэрофотосуреттерге орын салады, барларының орналасқан жерін анықтайды, сипаттамасын, абристерін жасайды және жаңа реперлерді салу үшін жергілікті жерлерді белгілейді.

      58. Су кедергілерін кесіп өтетін нивелирлік сызықтарды барлау кезінде мынадай учаскелер таңдалады:

      1) жағалауға жақсы көзқарастар қамтамасыз етілді;

      2) су кедергісінің ені 150 м-ден аспайды, ені 400 м-ден асатын су кедергілерінен өту саны минимумға дейін азаяды.

      59. Қайта нивелирлеу орындалатын; жүріс сызығына қосылатын немесе оған байланатын; байланыс тораптарында бақылау нивелирлеуге қосылатын реперлер тексеруге жатады.

      60. Қайталап нивелирленетін желілерде, реперлерден басқа, нивелирлеу арасындағы кезеңде жергілікті жерде болған өзгерістерді анықтау мақсатында бұрынғы трасса зерттеледі және қажет болған жағдайда жекелеген учаскелерде жаңа трасса белгіленеді. Бұрынғы жол өзгермейді.

      61. Реперлерді далалық тексеру кезінде барлаушы бағалайды:

      1) репердің жай-күйі, оның сақталуы және репердің осы түрінің қазіргі заманғы талаптарға сәйкестігі, сыртқы безендірудің бұзылуы, маркаларды цементтеу беріктігі;

      2) қабырға репері үшін ол салынған құрылымның жай-күйі, ғимараттың орналасқан жері, сипаты мен қабаты, қабырғалардағы жарықтардың болуы мен мөлшері, іргетастың көрінетін бұзылуы;

      3) инженерлік-геологиялық факторлардың репер тұрақтылығына әсері.

      Рельефті тексеру кезінде және жергілікті тұрғындардың сауалнамасының нәтижелері бойынша репер тұрақтылығына қолайсыз факторлар анықталады, репер төселген жер зерттеледі, топырақтың түрі, механикалық құрамы және деформацияға ұшырауы анықталады, жер асты суларының тереңдігі, қайталанған тегістеу арасындағы уақыт ішінде олардың деңгейінің өзгеруі және жер бедерінің ерекшеліктері.

      62. Репер тұрақсыз болып саналады, егер көрінетін зақым анықталса, оның болуы карст құбылыстары, көшкіндер және оның позициясының өзгеруіне әсер ететін басқа процестер.

      Топырақ тіректерін салу үшін қолайсыз жерлер болып мыналар саналады:

      1) көпжылдық мұздатылған топырақ аудандарында-топырақтың терең еруі бар учаскелер;

      2) жылжымалы құм учаскелері-қатты ылғалдануға ұшыраған барханалар шыңдары мен тақыр учаскелері;

      3) лессада (шөгінді тау жыныстарында) – топырақтың жасанды немесе табиғи ылғалдануына байланысты ойпаттар;

      4) шымтезек батпақтарында немесе батпақты топырақтарда – маркасы жер беті деңгейінде болған кезде немесе қайта нивелирлеу циклдары арасында су режимі өзгерген кезде.

      Жартас тіректері тұрақсыз болып саналады, егер олар жартастардың сынықтарына, сондай-ақ құлаған және жарылған жыныстарға салынса.

      Тұрақсыз қабырға тіректеріне тіреуіштер жатады:

      1) қираған немесе қатты деформацияға ұшыраған ғимараттар мен құрылыстарда, сондай-ақ белгінің өзі жағдайының бұзылуы анықталған кезде (оның басы тербеліп немесе сынған, жаңа жерге салынған);

      2) тұрақты су ағындары көпірлерінің тіректерінде, су бұру құбырларында;

      3) қорғаныс құрылыстарының, жұмыс істеп тұрған су айдыны ғимараттарының қабырғаларында, ғимараттың айналасында, темір жолдардың арасында немесе оған жақын орналасқан ғимараттар мен құрылыстарда, күрделі емес құрылыстарда, ағаш үйлердің тас іргелерінде және тас қоршауларда топырақтың айтарлықтай ылғалдануы анықталған жағдайда.

Параграф 5. I сыныпты нивелирлеу тәртібі

      63. I сыныпты нивелирлеу екі бөлек сызықты құрайтын балдақтардың (қазықтардың) екі жұбы бойынша тікелей және кері бағытта жүргізіледі: оң жақ балдақтар бойынша жүруге сәйкес оң жақ және сол жақ балдақтар бойынша – сол жақ балдақтар бойынша. Станциялардағы бақылаулар "біріктіру" тәсілімен орындалады.

      64. I сыныпты нивелирлеу жазық параллель пластинасы, байланыс деңгейі немесе компенсаторы бар нивелирлермен орындалады.

      I сыныпты нивелирлеу кезінде осы Нұсқаулықтың талаптарына сәйкестігіне сертификаттаудан өткен нивелирлер және штрихтік инварлық тіректер пайдаланылады.

      I сыныпты тегістеу кезінде тіректер үшін келесі талаптар қойылады:

      1) инварлы жолақта бір-біріне қатысты сығысқан екі шкала қолданылатын штрихтік инварлық тіректер қолданылады.

      2) штрих осьтері арасындағы қашықтық – 5 мм.

      3) метрлік интервалдардың және барлық шкаланың қателіктері 0,10 мм-ден аспауы керек. Таулы аудандарда жылу датчиктері бар инварлық тіректер жұмыс істейді. Бұл жағдайда метрлік интервалдардың және бүкіл шкаланың қателіктері 0,05 мм-ден аспауы керек.

      4) тіректер бөлу бағасы 10 - 12'/2 мм болатын дөңгелек деңгейлермен жабдықталады.

      5) инварлық жолақтардың керілуі - 20 ± 1 кг.

      6) тіректерде жылу коэффициенттері анықталады.

      7) қабырға маркаларына байланған жағдайда негізгі тіректердегідей шкаласы бар аспалы тірек қолданылады. Аспалы тіректегі нөл қабырға маркасына тірек ілу кезінде түйреуіш үшін тесіктің ортасымен біріктіріледі.

      65. Тікелей бағытта нивелирлеу кезінде (тікелей жүріс) станцияда оң жақ сызық бойынша бақылаудың мынадай тәртібі қолданылады:

      1) тақ станция:

      1. артқы тіректің негізгі шкаласы бойынша санау;

      2. алдыңғы тіректің негізгі шкаласы бойынша санау;

      3. алдыңғы тіректің қосымша шкаласы бойынша санау;

      4. артқы тіректің қосымша шкаласы бойынша санау.

      2) жұп станция

      1. алдыңғы тіректің негізгі шкаласы бойынша санау;

      2. артқы тіректің негізгі шкаласы бойынша санау;

      3. артқы тіректің қосымша шкаласы бойынша санау;

      4. алдыңғы тіректің қосымша шкаласы бойынша санау.

      Тақ және жұп станциялардағы сол жақ сызық бойынша санақтар оң жақтағыдай ретпен орындалады.

      Тақ станцияларда кері бағытта нивелирлеу кезінде бақылаулар алдыңғы тіректен, ал жұп станцияларда артқы тіректен басталады.

      66. Тікелей және кері бағытта нивелирлеу бір трек бойынша және бір типтегі өтпелі нүктелер бойынша жүзеге асырылады.

      67. Секциядағы станциялардың саны тікелей және кері бағытта нивелирлеу кезінде жұп және мүмкіндігінше бірдей болуы тиіс.

      68. Тегістеу бағыты өзгерген кезде тіректер ауыстырылады.

      69. Әр секция бойынша тікелей және кері бағытта нивелирлеу күннің әр жартысында жүзеге асырылады.

      70. Нивелирлеу "сегіздік" схемасы бойынша 20-50 км учаскелермен жүзеге асырылады, учаске бөлімдерінің жартысы алдымен тікелей бағытта, ал екіншісі керісінше, содан кейін керісінше өтеді. Бөлімдер бойынша өлшенген асып кетулердің сәйкес келмеуі кезінде бір белгінің басымдылығымен түзуден тура және кері бағытта алынады, содан кейін учаскелердің ұзындығын азайтуға болады.

      71. Көру сәулесінің максималды ұзындығы 50 м.

      72. Көру сәулесінің төменгі бетінен рұқсат етілген биіктігі кемінде 0,8 м. көру сәулесінің ұзындығы 25 м-ге дейін болғанда, сәуленің биіктігі кемінде 0,5 м болған кезде байқаулар жүргізуге рұқсат етіледі.

      73. Бақылаулар таңертең және түстен кейін жасалады және оларды күн шыққаннан кейін жарты сағаттан кейін бастайды және ол батқанға дейін шамамен 30 минут бұрын аяқталады.

      Нивелирлеуді орындауға рұқсат етілмейді:

      1) биссекторды рейка штрихына дәл бағыттауды қиындататын кескіндер мен "өзгермелі" кескіндердің тербелісі кезінде;

      2) қатты және екпінді жел;

      3) ауа температурасының күшті және секірмелі ауытқулары және оның аномальды жылдам біржақты өзгерістері (өндірістік тәжірибеден I сыныпты тегістеуге қолайлы уақыт кезеңіндегі температураның ауытқуы 5°С-тан аспайтыны анықталды).

      74. Деңгей қоршаған ортаның температурасын қабылдау үшін бақылау басталғанға дейін 45 минут бұрын штативте көлеңкеде орнатылады.

      Станциядағы бақылаулар кезінде нивелир күн сәулесінен ақ астарлы қолшатырмен, ал бір станциядан екінші станцияға ауыстырылған кезде тығыз ақ заттың кең қақпағымен мұқият қорғалған.

      Әрбір тақ станцияда термометр-слинг нивелир биіктігіндегі ауа температурасын өлшейді. Жылу датчиктері бар инварлық тіректермен жұмыс істеген кезде речниктер, жазушының командасы бойынша, әр станцияда әр тіректің инварлық жолағының температурасын анықтайды. Өлшеулер сол жақ балдақтарға орнатылған артқы және алдыңғы тіректердің негізгі шкаласы бойынша санау сәтінде орындалады.

      75. Нивелирді орнату орнынан тіректерге дейінгі қашықтық жұқа болат кабельмен немесе болат таспамен (рулеткамен) өлшенеді. Осы мақсатта деңгей өлшегішін пайдалануға тыйым салынады.

      Станциядағы нивелирден тіректерге дейінгі арақашықтықтардың теңсіздігі 0,5 м-ден аспайды, бұл теңсіздіктердің секция бойынша жинақталуы 1 м-ден аспайды.

      76. Деңгей штативі станцияларда қисықтықсыз және кернеусіз орнатылады. Штативтің аяқтарын жерге, әсіресе тығыз жерге қатты итеруге тыйым салынады. Штативтің екі аяғы тегістеу сызығының бойында, ал үшіншісі алдыңғы тірекке бағыт бағытының оң немесе сол жағында кезектесіп орналасады. Штативтің аяқтары станцияда бірдей топырақ жағдайында орнатылады (мысалы, теміржол төсемі бойымен тегістеу кезінде – кенептің қасында немесе шпалдарда).

      77. Оң және сол жақ балдақтар өте тығыз топыраққа бітеліп, бір-бірінен 0,5 м жақын емес. Темір жол төсемімен нивелирлеу кезінде балласты балластқа соғуға рұқсат етілмейді. Қастардағы немесе жолдар арасындағы топырақ бос немесе қиыршық тас пен Шлакпен жабылған жағдайда, арнайы балдақтарды шпалдарға соғу ұсынылады.

      Тірек балдаққа деңгей бойынша тік күйге орнатылады және тіректермен ұсталады.

      78. Нивелирлеу төрт-бес жұп балдақтарды қолдану арқылы жүзеге асырылады, олар алдын ала бір-екі станцияға бекітіліп, алдыңғы станцияға бекітіледі. Балдақтарды (қадаларды) кері жүрісте қолданған кезде, олар тікелей жүріс кезінде жерге соғылған, содан кейін кері жүрісті байқамас бұрын тереңірек соғылады. Бұл ретте кері жүріс станциясында алынған асып кетулер тікелей жүрісте алынған асып кетулерден кемінде 20 мм-ге ерекшеленеді.

      79. Жұмыстағы үзілістер кезінде бақылаулар тұрақты реперде аяқталады. Бақылаулар тереңдігі 0,3 м шұңқырлардың түбіне соғылған үш жұп балдақпен (екі станция) аяқталады. Екі станцияда тегістеу әдеттегі бағдарлама бойынша жүзеге асырылады, содан кейін балдақтар шөппен жабылып, жермен жабылады. Үзілістен кейін нивелирлеу алдымен соңғы станцияда, ал қажет болған жағдайда екінші станцияда қайталанады. Үзіліске дейін және одан кейін орындалған нивелирлеу нәтижелерін салыстырудан балдақтардың қай жұбы бастапқы биіктігін сақтап қалғаны анықталады және одан әрі нивелирлеу жалғасады.

      Станциядағы асып кету мәндері 0,7 мм – ден аспайды (санақ барабанының 14 бөлімі), ал балдақтардың алдыңғы және артқы жұптары арасында – үзіліске дейін және одан кейін алынған 1,0 мм-ден аспайды (санақ барабанының 20 бөлімі), содан кейін балдақтар өздерінің бастапқы позицияларын сақтап қалды деп саналады. Секция бойынша асып кетулерді санауға ең жақсы жағдайларда (орындаушының қалауы бойынша) орындалған бақылаулар кіреді. Үлкен сәйкессіздіктер болған жағдайда, бөлім бойынша нивелирлеу тұрақты реперден бастап қайта жасалады.

      80. Деңгейлі нивелирмен жұмыс істеу кезінде станциядағы бақылаулардың реттілігі келесідей:

      1) құбыр осы станцияда бірінші байқалатын тірекке қарай бағытталады және орнату деңгейлерінің (деңгейінің) көпіршіктері ортасына мұқият келтіріледі.

      2) нивелир құбыры оң жақ балдақта орналасқан тіректің негізгі шкаласына бағытталады;

      3) барабан 50 санаққа қойылады, элевациялық бұранданың айналуымен цилиндрлік деңгейдегі көпіршіктің ұштарының суреттері шамамен тураланады және үш жіп бойынша қашықтық өлшеуіштер жасалады.

      4) элевациялық бұранданы айналдыру арқылы деңгей көпіршігінің ұштарының бейнесімен дәл тураланады; санау барабанын айналдыру арқылы биссектор тіректің негізгі шкаласының ең жақын штрихына дәл бағыттайды және тірек пен санау барабаны бойынша (оның шкаласының бүтін бөлімдеріне дейін) есептеледі.

      5) құбыр оң жақ балдақта тұрған екінші тіректің негізгі шкаласына бағытталады және осы Нұсқаулықтың 64 және 65-тармақтарында көрсетілген барлық әрекеттер орындалады.

      6) құбыр екінші тіректің қосымша шкаласына бағытталады; элевациялық бұранданың айналуымен деңгейді төрттен бір айналымға ауыстырады; деңгей көпіршігінің ұштарының кескінінің элевациялық бұрандасының айналуымен қайтадан дәл тураланады.

      7) нивелир құбыры оң жақ балдақта тұрған бірінші тіректің қосымша шкаласына бағытталады.

      8) рейкалар сол жақ балдақтарға ауыстырылады және бақылаулар осы Нұсқаулықтың 2-6-тармақшаларында көрсетілгендей бірізділікпен орындалады.

      81. Тіректі санау тіректі балдаққа түпкілікті орнатқаннан және цилиндрлік деңгей деңгейіндегі көпіршікті толығымен тыныштандырғаннан кейін 30 секундтан ерте емес басталады. Оң және сол сызықтар бойынша нивелирлеуден алынған секциялар бойынша асып кету мәндері сәйкес келмеген жағдайда, бір белгімен көрсетіледі, тірек бойынша есептеулер деңгей мен тіректі түпкілікті орнатқаннан кейін 40 секундтан ерте емес уақытта орындалады, станциялардың бір жұпында оң жақ балдақтардан, ал екінші жұппен бақылауларды бастай отырып, станциядағы бақылау тәртібін өзгертеді – сол жақтан.

      Станциядағы бақылаулардың нәтижелері белгіленген нысандағы журналға жазылады немесе тіркеушінің сақтау құрылғысына енгізіледі. Журналда реперлерге байланған кезде репердің сыртқы ресімделуі қандай күйде екендігі белгіленеді және оны қалпына келтіру бойынша орындалған жұмыс түрлері көрсетіледі. Сонымен қатар, байланыстыру кезінде маркалар нөмірлерінен басылымдар алынады.

      82. Компенсаторлы нивелирмен жұмыс істегенде, тірек пен санақ барабаны (микрометр) бойынша есептеулер құбырды алдымен байқалатын тірекке бағыттағаннан және дөңгелек деңгейдегі көпіршікті ортасына келтіргеннен кейін бірден жасалады. Санау алдында компенсатордың жұмыс күйінде екеніне көз жеткізу керек (құбырдың көру аймағында компенсатордың жұмыс жағдайын көрсететін қауіптер болған кезде, тік және ортаңғы көлденең жіптердің суреттері тәуекелдер арасында болады).

      83. Станциядағы бақылауларды бақылау келесідей:

      1) тіректердің негізгі және қосымша шкалалары бойынша бақылаулардан асып кету мәндері салыстырылады; алшақтықтар 0,5 мм-ден аспайды (есептегіш барабанның 10 бөлінісі). Кем дегенде бір байқау рұқсат етілгеннен көп болған кезде, станциядағы барлық бақылаулар нивелирдің биіктігін кемінде 3 см өзгертіп, қайта жасалады;

      2) осы және алдыңғы станциялардағы нивелирлеу нәтижелері бойынша артқы оң жақ балдақтың артқы сол жақтан асып кетуінің орташа мәндері салыстырылады (бұл балдақтар алдыңғы болған жерде), алшақтықтар 0,7 мм-ден аспайды (санақ барабанының 14 бөлінісі). Бақылаудың алшақтығы рұқсат етілгеннен үлкен болған кезде, алдымен алдыңғы станциядағы бақылаулар қайталанады, содан кейін берілген жағдайда бақылаулардың бастапқы нәтижелері өңдеуге қабылданбайды.

      84. Іргелес реперлер арасындағы секция бойынша және іргелі реперлер арасындағы учаске бойынша нивелирлеуді бақылау мыналардан тұрады:

      1) секция бойынша бір бағытта нивелирлеуді орындағаннан кейін оң және сол сызықтар бойынша алынған екі асып кету өзара салыстырылады. Олардың арасындағы алшақтық 1 км жүрістегі станциялардың орташа саны 15–тен кем болғанда (бірінші жағдай) 2 мм-ден аспайды және 1 км жүрістегі станциялардың орташа саны 15-тен көп болғанда 3 мм-ден аспайды, сондай-ақ l-секцияның ұзындығы, км болатын өту қиын аудандарда (екінші жағдай) нивелирлеу кезінде.

      Байқау алшақтығы рұқсат етілгеннен үлкен болған кезде, осы бағытта секция бойынша нивелирлеу қайталанады.

      Бастапқы мәндер бір-бірінен бірінші жағдай үшін 5 мм-ден, ал екінші жағдай үшін 6 мм-ден көп емес, ал бастапқы мәндермен қайталанғандар сәйкесінше 3 мм-ден және 4 мм-ден аспайтын кезде барлық асып кету мәндері қабылданады. Әйтпесе, қайта тегістеуден асып кету мәндері өңдеуге қабылданады.

      Секция бойынша түзу және кері бағытта нивелирлеуді орындағаннан кейін екі орташа асып кету мәні бір-бірімен салыстырылады. Олардың арасындағы алшақтық бірінші жағдай үшін 3 мм-ден және екінші жағдай үшін 4 мм-ден аспайды.

      Алшақтықты алу кезінде рұқсат етілгеннен көп, секция бойынша нивелирлеу бағыттардың бірінде қайталанады. Бағытты таңдау оң және сол сызықтар бойынша нәтижелердің конвергенциясын ескере отырып жасалады. Шамадан тыс қанағаттанарлықсыз мән алынып тасталады. Қалған екі мән, егер олар көрсетілген рұқсаттардан артық бір-бірінен алшақтамаса және қарама-қарсы бағытта нивелирлеуден алынса, өңдеуге қабылданады.

      Бастапқы мәндер бір - бірінен 5 мм — ден аспайтын болса-бірінші жағдай үшін және 6 мм-екінші жағдай үшін, ал қайталанған мән бастапқы мәндердің әрқайсысынан 4 мм-ден аспайтын болса, барлық үш асып кету мәні өңдеуге қосылады .

      Өңдеу кезінде алдымен бір бағыттағы қозғалыстардан, содан кейін тікелей және кері бағыттағы қозғалыстардан асып кету мәндері орташаланады.

      Бастапқы және қайта нивелирлеу нәтижелері аталған талаптарға қанағаттандырылмаған жағдайда, бастапқы нивелирлеу алынып тасталады және қарама-қарсы бағытта тағы бір рет нивелирлеу орындалады;

      85. Іргелі реперлер арасындағы учаске бойынша нивелирлеуді орындағаннан кейін оң және сол сызықтар бойынша асып кету мәндері, сондай-ақ түзу және кері бағыттардағы нивелирлеуден асып кету мәндері өзара салыстырылады. Учаске бойынша асып кетудің тиісті мәндері арасындағы алшақтықтарға осы Нұсқаулықтың 1-кестесінде көрсетілген рұқсаттамалардан артық жол берілмейді.

      86. Нивелирлеу аяқталуына қарай секциялар мен учаскелер бойынша асып кетулер ведомосы жасалады.

      87. Тіректер жиынтығының метрінің орташа ұзындығы үшін секциялар бойынша асып кетулерге түзетулер формуланы пайдалана отырып, МК–1 компараторындағы тіректерді эталондау нәтижелері бойынша енгізіледі:

      Dh= (Lор.– 1000,0)h,

      мұнда Lор.- тіректер жиынтығының орташа ұзындығы мм; h-метрден асып кету.

      Бұдан басқа, секциялар бойынша асып кетулерге компараторда эталондау және нивелирлеу кезінде тіректердің температурасын ажыратқаны үшін түзетулер енгізіледі. Тікелей және кері бағыттарда нивелирлеуден алынған асып кету мәндеріне түзетулер формула бойынша бөлек есептеледі:

      dh=a (tн– tэ) h,

      мұндағы a-тіректердің сызықтық кеңеюінің орташа коэффициенті (егер осы коэффициенттің арнайы анықтамасы орындалмаса) 2-10-6; tэ-эталондау кезінде тіректердің температурасы;

      tн-тегістеу кезіндегі ауа температурасының орташа мәні;

      h-секция бойынша асып кету, м.

      Жылу датчиктері бар тіректермен жұмыс істеу кезінде түзетулер формула бойынша анықталады:

      dh= ha (t'н–tэ) –SП aDt,

      мұндағы t'н – артқы тіректің инвариялық жолағының орташа температурасы;

      SП-алдыңғы тіректің негізгі шкаласы бойынша есептеулердің қосындысы, м;

      ∆t =t"н– t′н,

      мұндағы t"н – алдыңғы тіректің инвариялық жолағының температурасының орташа мәні.

Параграф 6. II сыныпты нивелирлеу тәртібі

      88. II сыныпты нивелирлеу балдақтар немесе қазықтар бойынша тікелей және кері бағытта жүргізіледі. Станциядағы бақылаулар "біріктіру" тәсілімен орындалады.

      89. II класты нивелирлеу жазық параллель пластинасы, байланыс деңгейі немесе компенсаторы бар нивелирлермен орындалады.

      II сыныпты нивелирлеу кезінде Н–05,NI–002, NI–004, NI–007 нивелирлері немесе дәлдігі бойынша оларға тең келетін аспаптар мен штрих-инварналық тіректер қолданылады.

      90. II сыныпты нивелирлеу кезінде шкалалардың метрлік интервалдарының және инварналық тіректің барлық шкаласының қателіктеріне 0,20 мм – ге дейін, таулы аудандарда нивелирлеу кезінде-0,10 мм-ге дейін жол беріледі.

      Қабырға маркаларына байланыстыру үшін негізгі тіректердегідей таразы бар аспалы тірек қолданылады. Аспалы тіректегі нөл қабырға маркасына тірек ілінетін түйреуіш тесігінің ортасымен біріктіріледі.

      91. Тікелей бағытта нивелирлеу кезінде (тікелей жүріс) станцияда бақылаудың мынадай тәртібі қолданылады:

      1) тақ станция:

      1. артқы тіректің негізгі шкаласы бойынша санау;

      2. алдыңғы тіректің негізгі шкаласы бойынша санау;

      3. алдыңғы тіректің қосымша шкаласы бойынша санау;

      4. артқы тіректің қосымша шкаласы бойынша санау.

      2) жұп станция:

      1. алдыңғы тіректің негізгі шкаласы бойынша санау;

      2. артқы тіректің негізгі шкаласы бойынша санау;

      3. артқы тіректің қосымша шкаласы бойынша санау;

      4. алдыңғы тіректің қосымша шкаласы бойынша санау.

      Қарама-қарсы бағытта (кері бағытта) тегістеу кезінде тақ станциялардағы бақылаулар алдыңғы тіректен, ал жұп станцияларда артқы тіректен басталады.

      92. Тікелей және кері бағытта нивелирлеу бір трассада және бір типтегі өтпелі нүктелерде орындалады, секциядағы станциялар саны жұп және бірдей болады.

      Бақылаушының келесі станцияға өту кезінде алдыңғы тірек балдақтан алынады.

      93. Тегістеу бағытын өзгерткен кезде тіректер ауыстырылады.

      94. Әр секция бойынша тікелей және кері бағытта нивелирлеу, әдетте, күннің әр жартысында жүзеге асырылады.

      95. Нивелирлеу "сегіздік" схемасы бойынша 25-30 км учаскелерде орындалады. Кейбір жағдайларда учаскенің ұзындығы артады немесе азаяды.

      96. Көру сәулесінің қалыпты ұзындығы-65 м. көру түтігі кем дегенде 44х ұлғайған кезде және бақылау шарттары қолайлы, сәуленің ұзындығын 75 м-ге дейін арттыруға рұқсат етіледі.

      Ni-007 деңгейімен жұмыс істегенде көру сәулесінің максималды ұзындығы-50 м.

      97. Көру сәулесінің төменгі бетінен биіктігі кемінде 0,5 м құрайды, жекелеген жағдайларда көру сәулесінің ұзындығы 30 м - ге дейін болған кезде көру сәулесінің биіктігі 0,3 м-ден асқан кезде байқаулар жүргізуге рұқсат етіледі.

      98. Бақылаулар таңертеңгі және түстен кейінгі кезеңдерде жүзеге асырылады және олар күн шыққаннан кейін жарты сағаттан кейін басталып, батудан 30 минут бұрын аяқталады.

      Бақылауларды орындауға рұқсат етілмейді:

      1) биссекторды рейка штрихына дәл бағыттауды қиындататын кескіндер мен "өзгермелі" кескіндердің тербелісі кезінде;

      2) қатты және екпінді жел;

      3) ауа температурасының күшті және серпінді ауытқулары және оның қалыпты емес жылдам біржақты өзгерістері.

      99. Нивелир ауа температурасын қабылдау үшін бақылау басталғанға дейін 45 минут бұрын штативке көлеңкеде орнатылады.

      Станциядағы бақылаулар кезінде нивелир күн сәулесінен ақ астарлы қолшатырмен, ал бір станциядан екінші станцияға ауыстырылған кезде тығыз ақ заттың кең қақпағымен мұқият қорғалған.

      Әрбір тақ станцияда термометр-слинг нивелир биіктігіндегі ауа температурасын өлшейді.

      100. Деңгейді орнату орнынан тіректерге дейінгі қашықтық жұқа болат кабельмен немесе болат таспамен (рулетка) өлшенеді. Ол үшін деңгей өлшегішті пайдалануға тыйым салынады.

      Станциядағы нивелирден тіректерге дейінгі арақашықтықтардың теңсіздігі 1 м-ден аспауға мүмкіндік береді, бұл теңсіздіктердің секция бойынша жинақталуына 2 м-ден аспауға рұқсат етіледі.

      101. Балдақтар тығыз жерге соғылады. Темір жол төсемімен нивелирлеу кезінде балласты балластқа соғуға рұқсат етілмейді. Егер қастардағы немесе жолдар арасындағы топырақ бос болса немесе қиыршық тас пен Шлакпен жабылған болса, онда арнайы балдақтарды шпалдарға соғуға рұқсат етіледі.

      Тасты немесе өте тығыз, сондай-ақ мұздатылған топырақта тегістеу кезінде ұзындығы 15-20 см және қалыңдығы 3 см-ге дейін балдақтар қолданылады, жұмсақ және ылғалды топырақта-ұштарында тырнақтары бар ағаш қадалар немесе ұзындығы 40-70 см балдақтар қолданылады.

      Тіректер балдаққа деңгей бойынша тік күйде орнатылады және тіректермен ұсталады.

      102. Жұмыста үзілістер болған кезде бақылаулар тұрақты реперде аяқталады. Сондай-ақ, тереңдігі 0,3 м дейінгі шұңқырлардың түбіне бітелген үш балдақта (екі станцияда) бақылауды аяқтауға рұқсат етіледі.екі станцияда тегістеу әдеттегі бағдарлама бойынша жүзеге асырылады, содан кейін балдақтар шөппен жабылып, жермен жабылады. Үзілістен кейін нивелирлеу соңғы станцияда, ал қажет болған жағдайда — соңғы станцияда қайталанады. Нивелирлеу нәтижелерін салыстырудан бастап, үзіліске дейін және одан кейін қай балдақ өзінің бастапқы орнын сақтап қалғаны анықталады және одан әрі нивелирлеу жалғасады.

      Егер үзіліске дейін және одан кейін алынған станциядағы асып кету мәндері 1 мм-ден аспайтын болса (барабанның 20 бөлімі), балдақтар өздерінің бастапқы позицияларын сақтап қалды деп саналады. Секция бойынша асып кетулерді санауға ең жақсы жағдайларда (Орындаушының қалауы бойынша) орындалған бақылаулар кіреді. Үлкен айырмашылықпен секция бойынша нивелирлеу тұрақты реперден бастап қайтадан орындалады.

      103. Станциядағы деңгейлік бақылаулардың реттілігі келесідей:

      1) құбыр осы станцияда бірінші болып байқалатын тірекке қарай бағытталады және орнату деңгейлерінің (деңгейінің) көпіршіктерін ортасына Мұқият бағыттайды;

      2) құбыр алдымен байқалуы тиіс сол тіректің негізгі шкаласына бағытталады. Деңгей барабаны 50-ге теңестіріледі. Элевациялық бұранданы айналдыру арқылы деңгей көпіршігінің ұштарының суреттері шамамен тураланады, жоғарғы және төменгі жіптер бойынша қашықтық өлшеуіштер жасалады;

      3) элевациялық бұранданың айналуымен деңгей көпіршігінің ұштарының бейнесі дәл тураланады, барабанның айналуымен биссектор негізгі шкаланың ең жақын штрихына дәл бағытталады; тірек пен барабан бойынша (оның шкаласының бүтін бөлімдеріне дейін) санақтар жасалады;

      4) құбыр екінші тіректің негізгі шкаласына бағытталады;

      5) құбыр екінші тіректің қосымша шкаласына бағыттаушы бұрандамен бағытталады;

      6) деңгей элевациялық бұранданы төрттен бір айналымға бұру арқылымещысады; деңгей көпіршігі ұштарының кескінінің элевациялық бұрандасын айналдыру арқылы қайтадан дәл тураланады;

      7) құбыр бірінші тіректің қосымша шкаласына бағытталады. Тіректі санау цилиндрлік деңгейдегі көпіршікті толығымен тыныштандырғаннан кейін және Тіректі балдаққа орнатқаннан кейін жарты минуттан ерте емес басталады;

      8) станциядағы бақылау нәтижелері журналға жазылады немесе тіркеушінің сақтау құрылғысына енгізіледі. Журналда реперлерге байланған кезде репердің сыртқы ресімделуі қандай күйде екендігі белгіленеді және оны қалпына келтіру бойынша орындалған жұмыс түрлері көрсетіледі. Бұдан басқа, байланыстыру кезінде мөртабан нөмірлерінен немесе марканың фотосуретінен басылымдар алынады.

      104. Компенсатормен нивелирмен жұмыс істеген кезде тірек және санау барабаны (микрометр) бойынша есептеулер құбырды бірінші болып байқалатын тірекке бағыттағаннан және орнату деңгейіндегі көпіршікті ортасына келтіргеннен кейін жүзеге асырылады. Санау алдында компенсатордың жұмыс істеп тұрғанына көз жеткізу керек.

      105. Әрбір станцияда тіректердің негізгі және қосымша шкалаларының бақылаулары бойынша асып кету мәндері есептеледі. Есептелген және зерттеулерден алынған тіректердің биіктігі мен биіктігінің айырмашылығы арасындағы алшақтыққа 0,7 мм-ден аспауға рұқсат етіледі (барабанның 14 бөлінуі). Рұқсат етілген айырмашылықты алған кезде станциядағы барлық бақылаулар биіктігі бойынша нивелирдің орнын кемінде 3 см-ге өзгерткеннен кейін қайтадан орындалады.

      106. Іргелес реперлер арасындағы секция бойынша және іргелі реперлер арасындағы учаске бойынша нивелирлеуді бақылау келесідей.

      1) түзу және кері бағыттағы секциялар бойынша нивелирлеуді орындағаннан кейін екі асып кету мәні өзара салыстырылады. Егер 1 км жүрістегі станциялардың орташа саны 15-тен аз болса (бірінші жағдай) және 1 км жүрістегі станциялардың орташа саны 15-тен көп болса ,сондай-ақ өту қиын ауданда нивелирлеу кезінде (екінші жағдай) осы мәндер арасындағы алшақтық 5 мм-ден аспауға рұқсат етіледі.

      Алшақтықты алу кезінде рұқсат етілгеннен көп, секция бойынша нивелирлеу бағыттардың бірінде қайталанады.

      Шамадан тыс қанағаттанарлықсыз мән алынып тасталады. Қалған екі мән, егер олар көрсетілген рұқсаттардан артық бір-бірінен алшақтамаса және қарама-қарсы бағытта тегістеуден алынса, өңдеуге қабылданады.

      Бастапқы мәндер бірінші жағдай үшін 8 мм – ден, ал екінші жағдай үшін 10 мм-ден артық бөлінбесе, ал қайталанған мән бастапқы мәндердің әрқайсысынан 6 мм-ден артық ерекшеленбесе, барлық үш асып кету мәні өңдеуге қосылады .

      Түпкілікті өңдеу кезінде алдымен бір бағыттағы қозғалыстардан, содан кейін тікелей және кері бағыттағы қозғалыстардан асып кету мәндері орташаланады.

      Көрсетілген талаптардан асып кетудің бастапқы және қайталама мәндері қанағаттандырылмаған жағдайда, бастапқы мәндер алынып тасталады және қарама-қарсы бағытта тағы бір қайта нивелирлеу орындалады.

      2) іргелі реперлер арасындағы учаске бойынша нивелирлеуді орындағаннан кейін тікелей және кері бағытта нивелирлеуден алынған асып кетулердің мәндері салыстырылады. Бұл мәндер арасындағы қалыпты алшақтық бірінші жағдай үшін 5 мм-ден, екіншісі үшін 6 мм-ден аспауы керек.

      107. Тіректер жиынтығының орташа ұзындығы үшін секциялар бойынша асып кетулерге түзетулер МК–1 компараторындағы тіректерді эталондау нәтижелері бойынша енгізіледі.

      Эталондау және нивелирлеу кезінде тіректердің температурасын ажыратқаны үшін секциялар бойынша асып кетулерге түзетулер осы Нұсқаулықтың 87-тармағына сәйкес енгізіледі.

Параграф 7. I және II сыныпты нивелирлеу желілерінің байланысы

      108. I және II сыныптардың төселетін нивелирлеу желілерінің қолданыстағыларымен байланысы жобада көрсетілген және болжау кезінде нақтыланған схемаға сәйкес орындалады. Бұл ретте жергілікті жердегі реперлерді тануға, олардың тұрақтылығын бағалауға және олардың нөмірлерін мұқият тексеруге ерекше назар аударылады.

      109. I және II класс желілері байланысқан кезде қолданыстағы желі секциясы бойынша бақылау нивелирлеу тікелей және кері бағытта орындалады.

      110. Бақылау нивелирлеу кезінде бұрын және жаңадан анықталған асып кету мәндері арасындағы рұқсат етілген сәйкессіздіктер формулалар бойынша есептеледі:

      6 мм

- I класс желілерін байланыстыру үшін;

      9 мм

- II класс немесе I және II класс желілерін байланыстыру үшін.

      Үлкен сәйкессіздіктер болған жағдайда, талдау үшін жер бетінің заманауи тік қозғалыстарының қайта тегістеу деректері мен карталарын қолдана отырып, осы өзгерістердің себептері анықталады. Егер үлкен алшақтықтардың себебі рэперлердің маусымдық қозғалысы болса, онда келесі бөлім бойынша бақылау нивелирлеу жүзеге асырылады.

      111. Байланыс түйініне жаңа іргелі репер салынған кезде, оған барлық қолданыстағы сызықтардың ең жақын реперлері байланады.

Параграф 8. I және II сыныптарды нивелирлеудің ерекше жағдайлары

      112. Ені 150 м-ден асатын су кедергілері арқылы нивелирлеу топографиялық жағынан монотонды жағалаулары бар ең тар жерлерде көзделеді. Мүмкіндігінше аралдар мен таяздар қолданылады. Судың үстіндегі көру сәулесінің биіктігі кемінде 3 м рұқсат етіледі, ол үшін рельефті арттыру немесе ағаш штативтер салынады. Сәуленің қалың бұталардың, аралдар мен таяздардың үстінен өтуіне жол берілмейді.

      Биіктіктерді беру әдісі барлау нәтижелері бойынша белгіленеді.

      113. Су кедергілері арқылы нивелирлеуге арналған нивелирде дала жұмыстары басталғанға дейін фокустау линзасының барысы зерттеледі. Фокустық линзаның дұрыс емес жүруіне ± 0,5 мм-ден аспауға жол берілмейді.

      I бұрышы минимумға дейін (2-3") және күн сайын кедергі арқылы тегістеуге дейін және кейін анықталады. Кедергі арқылы нивелирлеу күні i бұрышты түзетуге жол берілмейді.

      114. Ені 150 м дейінгі кедергілер арқылы нивелирлеу екі жолмен жүзеге асырылады:

      1) нивелир мен тіректі екі көздеу сәулесі де су бетінен бірдей жағдайларда өтетіндей етіп орнату мүмкіндігі болған кезде (осы Нұсқаулықтың 1-суреті) нивелирден артқы және алдыңғы тіректерге дейінгі арақашықтықтардың теңдігін сақтай отырып, нивелирлеу әдеттегідей орындалады.

     


1-сурет . Кедергі арқылы тегістеу схемасы

2-сурет. Арал (а) немесе мели (б) болған кезде кедергі арқылы нивелирлеу схемасы

      Кедергі арқылы нивелирлеу бұл әдіспен станциядағы әдеттегі нивелирлеуден ерекшеленеді, өйткені барабанның көмегімен әр тірек шкаласы бойынша бір бағыттау мен санаудың орнына үшеуі жасалады, содан кейін олардың орташа мәні есептеледі. Бір штрихқа есептеулер арасындағы алшақтық барабанның 20-ға дейін бөлінуіне мүмкіндік береді. Станциядағы қалған төзімділік тиісті сыныпты әдеттегі тегістеумен бірдей болып қалады.

      Кері бағытта кедергі арқылы нивелирлеу күннің екінші жартысында жүзеге асырылады.

      Бұл әдіс ені 300 м-ге дейінгі кедергілер арқылы нивелирлеу кезінде де қолданылады, өзеннің ортасында тіректерге дейінгі қашықтық бірдей болатындай етіп кедергінің ортасында нивелир орнатуға мүмкіндік беретін арал болған кезде-150 м-ге дейін (осы Нұсқаулыққа 2-сурет).

      2) Осы Нұсқаулыққа 1-суретте көрсетілгендей аспап пен тіректерді орнату мүмкіндігі болмаған кезде ені 150 м-ге дейінгі кедергілер арқылы нивелирлеу екі жағалаудан (осы Нұсқаулыққа 2-сурет) бірінші әдіс әдістемесі бойынша орындалады, бұл ретте бір сәуле судың үстінен, ал екіншісі жағаның үстінен өтеді.

      Әр түрлі жағалаулардағы деңгейден асып кету мәндері 10 мм-ге дейін өзгеруі мүмкін.

      Көрсетілген тәсілдермен кедергілер арқылы нивелирлеу кезінде қалыңдығы 3 мм штрихтары бар бір шкалалы тіректерді қолдану ұсынылады. бұл ретте станцияда жұмыс істеу тәртібі келесідей:

      I класты нивелирлеу (тақ станция):

      1) артқы оң жақ тіректі санау;

      2) алдыңғы оң жақ тірек бойынша санау;

      3) тіректерді сол жақ өтпелі нүктелерге ауыстыру;

      4) алдыңғы сол жақ тірек бойынша санау;

      5) артқы сол жақ тірек бойынша санау;

      6) нивелирдің биіктігі бойынша орнын өзгерту;

      7) артқы сол жақ тірек бойынша санау;

      8) алдыңғы сол жақ тірек бойынша санау;

      9) тіректерді оң жақ өтпелі нүктелерге ауыстыру;

      10) алдыңғы оң жақ тірек бойынша санау;

      11) артқы оң жақ тірек бойынша санау.

      Жұп станцияларда бақылаулар алдыңғы тіректен басталады.

      II сыныпты нивелирлеу:

      1) артқы тірек бойынша санау;

      2) алдыңғы тірек бойынша санау;

      3) нивелирдің биіктігі бойынша орнын өзгерту;

      4) алдыңғы тірек бойынша санау;

      5) артқы тірек бойынша санау.

      Кері бағытта кедергілер арқылы нивелирлеу сол бағдарлама бойынша жүзеге асырылады, бірақ күннің екінші жартысында.

     



3-сурет. Екінші тәсілмен ені 150 м су кедергісі арқылы биіктікті беру

4- сурет. Ені 150 м-ден асатын су кедергісі арқылы биіктікті беру:
1-тұрақты репер; 2 - уақытша репер; 3-деңгей

      115. Ені 150 м-ден асатын кедергілер арқылы нивелирлеу екі нивелирді және тіректердің екі жиынтығын пайдалана отырып, екі жағадан бір мезгілде екі жарма бойынша (осы Нұсқаулыққа 3-сурет) жүргізіледі. Екі жағалаудағы реперлер арасындағы асып кету тікелей және кері қозғалыстар үшін бірден анықталады. Жұмысты далалық бөлім басшысының, бас инженердің немесе экспедиция бастығының басшылығымен орындайды.

      116. Екі жағалауда ені 150 м-ден асатын кедергілер төселген реперлерден қажетті қашықтықта тегістеуден кемінде бір күн бұрын тіректер мен штативтер қою үшін ағаш қадалар соғылады. Қазықтар жер бетінен 10-20 см төмен соғылады. Қадаларды соғу алдында жердің жоғарғы өсімдік қабаты алынып тасталады. Тіректерді қою үшін қадалардың ұштарына сфералық қақпақтары бар шегелер соғылады.

      117. Ені 150-400 м кедергілер арқылы нивелирлеу арнайы қалқандарды қолдана отырып, "біріктіру" тәсілімен орындалады. I сыныпты нивелирлеу кезінде қосарланған қабылдау саны - кемінде екі (екінші қабылдау күннің екінші жартысында орындалады), II сыныпты нивелирлеу кезінде — бір.

      118. Ені 400 м-ден асатын кедергілер арқылы нивелирлеу "жылжымалы маркалы" тәсілмен және "бағыттау" тәсілімен қалқандармен орындалады.

      Ені 400-ден 1000 м-ге дейінгі кедергілер арқылы I сыныпты нивелирлеу кезінде төрт қосарланған қабылдау (екеуі – "жылжымалы маркалы" тәсілмен және екеуі – "бағыттау" тәсілімен), ал II сыныпты нивелирлеу кезінде-әдістердің бірімен үш қосарланған қабылдау жүргізіледі. Бақылаулар кем дегенде екі күнде орындалады.

      Ені 1000 м-ден асатын кедергілер арқылы I сыныпты нивелирлеу кезінде алты қосарланған қабылдау (үшеуі — "жылжымалы маркалы" тәсілмен және үшеуі — "бағыттау" тәсілімен), ал II сыныпты нивелирлеу кезінде-әдістердің бірімен төрт қабылдау жүргізіледі. Бақылаулар кем дегенде үш күнде орындалады.

      Қосарланған әдістерден алынған нәтижелердің конвергенциясы бойынша есептелген орташа квадраттық қатенің максималды рұқсат етілген мәні I сыныпты нивелирлеу үшін 3 мм-ден және II сыныпты нивелирлеу үшін 5 мм құрайды. Қажет болса, қабылдау саны артады.

Параграф 9. I және II сыныптардың нивелирлеу ерекшеліктері көпжылдық мұздатылған топырақ аудандарында

      119. Көпжылдық мұздатылған топырақ аудандарында I және II сыныпты нивелирлеу желілерін барлау және реперлерді төсеу нивелирлеуден бір жыл бұрын бөлек орындалады.

      Реперлерді төсеуге арналған орындар топырақтың еру тереңдігін ескере отырып таңдалады. Барлау кезінде сызықтың әр учаскесінде жұмыстарды орындау үшін ең тиімді кезеңдер анықталады, осылайша жүйелік қателіктердің әсерін азайтуға ықпал етеді.

      120. Көпжылдық мұздатылған топырақтарда I және II сыныпты тегістеу желілерін салу үшін, қара жолдардан басқа, өзен жағалаулары мен соқпақтар қолданылады. Жергілікті жерлерде мұндай трассалар болмаған кезде нивелирлеу желілері неғұрлым қолайлы топырақ жағдайлары бар және ең аз қиылысқан рельефі бар бағыттар бойынша салынады. Барлық жағдайларда жобалау және кейінгі барлау кезінде су кедергілерінің ең аз саны бар нұсқалар ізделеді.

      121. I және II сыныптардың нивелирлеу сызықтары реперлермен бекітіледі. Егер трассаның жанында жер бетіне шығатын немесе 1 м тереңдікте жатқан жыныстар болса, онда әр 1-2 км сайын жартас тіректері салынады.

      122. Тегістеу кезінде аяқтың ұзындығы 160-180 см болатын арнайы штативтер қолданылады, бұл станцияларда бақылау кезінде деңгейдің тұрақты орналасуын қамтамасыз етеді. Мұздатылған топырақты тегістеу үшін штативтің аяқтарына ұзындығы 25-30 см текстолитті (ағаш) ұзартқыштар бекітіледі немесе аяқтардың металл ұштарына пластикалық кеңестер қойылады. Қарды тегістеу үшін ұзындығы 30-40 см ағаш ұзартқыштар штативтің аяқтарына бекітіледі, олардың ұштары қалыңдатылған және доғал болады.

      123. Тегістеу кезінде тіректерді қою үшін мыналарды қолдану ұсынылады:

      1) мұздатылған топырақта-сфералық басы бар цилиндр тәрізді болат балдақтар (балдақтың ұзындығы 10-15 см, қалыңдығы 1 см);

      2) жұмсақ және ылғалды топырақта – сфералық басы бар цилиндр тәрізді балдақтар (балдақтың ұзындығы 50-70 см, қалыңдығы 2-3 см) немесе қалыңдығы 5-10 см ағаш қадалар, ұштарына шегеленген. Кері бағытта тегістеу кезінде сақталған қадалар тереңірек соғылады;

      3) терең қарда - бұрыштары қиылған, ортасында Болат жарты шар тәрізді басы және бұрыштарында тікенектері бар теңбүйірлі үшбұрыш түріндегі ағаш аяқ киім. Кесілген жақтың ұзындығы 30-35 см, кесілген бұрыштың бүйір жағының ұзындығы 3-5 см. материалға байланысты аяқ киімнің қалыңдығы (фанера, қайың), 20-дан 60 мм-ге дейін.

      Жергілікті заттарға (тастардың шығыңқы жерлеріне) тіректер орнатуға тыйым салынады.

      124. Жекелеген станцияларда II сыныпты нивелирлеу кезінде нивелирден тіректерге дейінгі арақашықтықтардың 2 м-ге дейін теңсіздігіне жол беріледі. Секция бойынша 3 м-ден астам қашықтық теңсіздіктерінің жалпы жинақталуына жол берілмейді.

      125. Штатив пен тіректер орнатылған жерлерде қарды тегістеу кезінде инфузия жойылып, қар Мұқият басылады. Тұнбаны қопсыту және қардың қарқынды еруі кезінде тегістеуге тыйым салынады.

Параграф 10. Гравиметриялық жұмыстар нивелирлеу сызықтары бойынша

      126. Таулы аудандарда I және II сыныптар мен III сыныптарды нивелирлеуді бастамас бұрын, қалыпты биіктік жүйесіне өту үшін түзетулерді есептеу үшін қолданыстағы гравиметриялық түсірілімнің дәлдігі белгіленеді, сондай-ақ жер бедерінің ауырлық күшін өлшеу орындалады.

      127. Ауырлық күшінің үдеуі барлық реперлерде өлшенеді; сызықтың көлбеуі 2° - тан асатын рельефтің иілу нүктелері; сызықтың 30° - тан асатын бұрылу нүктелерінде, сондай-ақ 0,02-ден асатын I класты және 0,04-тен асатын II класты тегістеу сызығының көлбеуіндегі қосымша нүктелерде. Гравиметриялық нүктелердің жиілігі сызықтың көлбеуіне байланысты және осы Нұсқаулықтың 3-кестесінде келтірілген талаптарға жауап береді. Осы тармақтардағы ауырлық күшін өлшеудің орташа квадраттық қателігі I, II және III кластардың ең жақын гравиметриялық тармақтарына қатысты 0,5-10-5 м/с2 аспайды.

      3-кесте

Нивелирлеу класы

Гравиметриялық нүктелер арасындағы қашықтық (км)
рельефтің көлбеуіне байланысты

0,2 көбірек

0,2–0,1

0,1–0,08

0,08–0,06

0,06–0,04

I

1

2

2

II

1

2–3

4

4

6

      128. Гравиметриялық өлшеулер жүргізілетін жер бедерінің нүктелері жобаны жасау кезінде белгіленеді. Аралық гравиметриялық пункттер уақытша реперлермен бекітіледі немесе нивелирлеу кезінде байланған тән жергілікті заттармен (километрлік тіректер, көпірлердің тіректері және т.б.) біріктіріледі. Бұрын төселген нивелирлеу сызықтары бойынша гравиметриялық өлшеулерді орындау кезінде гравиметриялық пункттердің биіктігі 1 м-ден аспайтын қатемен кез келген тәсілмен анықталады, гравиметриялық пункттердің жоспарлы координаттары 200 м-ден аспайтын қатемен анықталады.

Параграф 11. III сыныпты нивелирлеу тәртібі

      129. III класты нивелирлеу әдісі қолданылатын нивелирлерге байланысты. Өздігінен реттелетін көру сызығы бар деңгейлерге артықшылық беріледі (компенсатормен).

      130. Нивелирлер мен тіректер олардың III сыныпты нивелирлеуге жарамдылығын анықтау мақсатында зерттеледі және тексеріледі.

      131. III сыныпты нивелирлеу "орташа инсульт" тәсілімен немесе "бағыттау" тәсілімен тікелей және кері бағытта жүргізіледі.

      132. Станциядағы бақылау тәртібі келесідей:

      1) артқы тіректің қара жағы (негізгі шкаласы) бойынша санау;

      2) алдыңғы тіректің қара жағы (негізгі шкаласы) бойынша санау;

      3) алдыңғы тіректің қызыл жағы (қосымша шкала) бойынша санау;

      4) артқы тіректің қызыл жағы (қосымша шкала) бойынша санау.

      133. Нивелирлеу 20-30 км учаскелерде жүзеге асырылады.нивелирлеуден тікелей бағытта нивелирлеуге ауысу тек тұрақты белгілерде жасалады. Бұл ретте тіректер ауыстырылады.

      134. Көру сәулесінің қалыпты ұзындығы-75 м. тіректердің кескінінде тербелістер болмаған кезде және құбырдың кемінде 35 есе ұлғаюы кезінде сәуленің ұзындығын 100 м-ге дейін ұлғайтуға рұқсат етіледі.

      135. Нивелирден тіректерге дейінгі арақашықтық жіңішке арқанмен, шайырмен немесе қашықтық өлшегішпен өлшенеді; станциядағы арақашықтықтардың теңсіздігіне 2 м-ден аспауға, ал олардың секция бойынша жинақталуына 5 м-ден аспауға жол беріледі.

      136. Төменгі бетінен жоғары көздеу сәулесінің биіктігі кемінде 0,3 м рұқсат етіледі.

      137. Нивелирлеу тіректердің жақсы көрінуімен, айқын және тыныш бейнелерімен жүзеге асырылады. Шуақты күндерде ол күннің шығуы мен батуына жақын кезеңдерде тегістелмейді.

      138. Станцияда жұмыс істеген кезде нивелир күн сәулесінен қолшатырмен қорғалады.

      139. Тіректер балдақтарға немесе аяқ киімдерге деңгей бойынша орнатылады. Аяқ киімді орнату орындарында шымтезек алдын-ала алынып тасталады. Ыңғайлы болу үшін кем дегенде үш балдақ немесе аяқ киім қолданған жөн.

      Борпылдақ немесе батпақты топырағы бар учаскелерде тіректер жартылай шар тәрізді бастары бар тырнақтары бар бітелген ағаш қадаларға орнатылады. Қадалардың ұзындығы мен диаметрі олардың тұрақтылығын қамтамасыз етеді.

      140. Сулы-батпақты жерлерде компенсаторы бар нивелирлер қолданылады, штативтің аяқтарының астына ағаш қадаларды соғу керек.

      141. Үзілістерде нивелирлеу тұрақты немесе уақытша реперлерде аяқталады. Сондай-ақ, тереңдігі 0,3 м шұңқырлардың түбіне соғылған үш балдақта (қазықтарда) нивелирлеуді аяқтауға рұқсат етіледі, олардың арасында екі нивелирлік станция орналастырылады. Екі станцияда тегістеу әдеттегі бағдарлама бойынша жүзеге асырылады, содан кейін балдақтар шөппен жабылып, жермен жабылады.

      Үзілістен кейін нивелирлеу соңғы станцияда, ал қажет болған жағдайда – соңғы станцияда орындалады. Нивелирлеу нәтижелерін салыстырудан бастап, үзіліске дейін және одан кейін қай балдақ өзінің бастапқы орнын сақтап қалғаны анықталады және одан әрі нивелирлеу жалғасады. Балдақтар станцияда үзіліске дейін және одан кейін 3 мм-ден аспайтын асып кету мәнін алған кезде өзінің бастапқы орнын сақтап қалған болып есептеледі. Үлкен сәйкессіздіктермен секция бойынша нивелирлеу тұрақты реперден қайтадан орындалады.

      142. Станциядағы "орташа инсульт" тәсілімен бақылаулар мынадай тәртіппен орындалады:

      1) нивелирді орнату деңгейінің көмегімен жұмыс жағдайына келтіреді;

      2) құбырды артқы тіректің қара жағына бағыттаңыз, деңгей көпіршігін элевациялық немесе көтергіш бұрандамен дәл ортасына келтіріңіз және көпіршікті толық тыныштандырғаннан кейін орташа және қашықтықты өлшейтін соққылар бойынша санақ жасаңыз. Компенсатормен нивелирмен жұмыс істегенде, бақылаулар тірекке бағытталғаннан кейін бірден орындалады.

      3) құбырды алдыңғы тіректің қара жағына бағыттаңыз;

      4) құбырды алдыңғы тіректің қызыл жағына бағыттаңыз және құбыр торының ортаңғы жанасуын санау үшін қажетті әрекеттерді орындаңыз;

      5) құбырды артқы тіректің қызыл жағына бағыттаңыз және құбыр торының ортаңғы жанасуы бойынша санақ алу үшін әрекеттерді орындаңыз. Компенсатормен нивелирмен жұмыс істегенде тіректегі есептеулер аспаптарды келтіргеннен кейін бірден басталады жұмыс жағдайы орнату деңгейінің көмегімен. Станциялардағы бақылау нәтижелері журналға жазылады немесе тіркеушінің сақтау құрылғысының жедел жадына енгізіледі.

      Компенсаторы бар нивелирде өтемақының Елеулі жүйелі қатесі болған кезде өлшеудің мынадай тәртібі ұсынылады:

      тақ станция -

ПӨЗ, жұп станция -

ЗЗП,

      мұндағы - З және П - артқы және алдыңғы тіректердің ортаңғы жанасуы бойынша санақтар,

     

және

сондай-ақ, орнату деңгейіндегі көпіршікті ортаға келтіргеннен кейін.

      Бір жақты тіректерді қолданған жағдайда станциядағы бақылаудан асып кету нивелирдің екінші горизонты кезінде анықталады (горизонттардың айырмасы кемінде 3 см болуы тиіс).

      143. Аспалы тіректің көмегімен қабырға маркасына байлауды жүзеге асыру кезінде басқа тәсілдерді қолдануға жол беріледі. Аспалы тіректің орнына миллиметрлік бөлімдері бар қарапайым тексерілген металл сызғыш қолданылады немесе қабырғада нивелирдің ортаңғы және қашықтықты өлшейтін жіптерінің проекциясы белгіленеді, ал марканың саңылауының ортасынан жіптердің проекциясына дейінгі тік қашықтық тексерілген Болат рулеткамен немесе сызғышпен өлшенеді. Станциядағы асып кетуді есептемес бұрын, сызғыштың немесе рулетканың бөлімдеріндегі санақтар тіректегі бөлу жүйесіне аударылады. Сызғыш пен рулетканы тексеру тіректегі бөлімдер бойынша жүргізіледі.

      Осы әдістермен орындалатын станциядағы бақылаулар екі рет жүзеге асырылады; қайталама бақылаулар алдында деңгейдің биіктігі кемінде 3 см-ге өзгереді.

      144. Нивелирлеу журналында әрбір реперде тіректің қойылуы сызылады, ременің типі, нөмірі және қойылым орнының жер бетіне қатысты биіктігі жазылады, маркалар мен реперлердің нөмірлерінен бедерлер алынады, ременің сыртқы ресімделу жағдайы туралы мәліметтер келтіріледі және оның қалпына келтірілгені туралы белгі қойылады.

      145. Әр станцияда бақылау бақылаулары орындалады. "Туралау" тәсілімен байқау кезінде негізгі және қосымша шкалалар бойынша алынған асып кету мәндері салыстырылады. Есептелген және зерттеулерден алынған тіректердің асып кетуі мен биіктік айырмасы арасындағы сәйкессіздіктерге 1,5 мм-ден (барабанның 30 бөлінуі) артық жол берілмейді.

      "Ортаңғы жіп" әдісімен нивелирлеу кезінде келесі рұқсаттарды сақтау қажет:

      1) әрбір тіректің қара жағы бойынша ортаңғы жіп бойынша санау қашықтықты өлшейтін жіптер бойынша санаудың тиісті жарты сомасымен 3 мм-ден аспауға тиіс;

      2) тіректердің қара және қызыл жақтары бойынша алынған асу мәндерінің арасындағы алшақтыққа тіректер жұбының биіктік айырмашылығын ескере отырып, 3 мм-ден артық жол берілмейді.

      Көрсетілген төзімділіктен асатын алшақтықтар кезінде станциядағы бақылаулар биіктігі бойынша нивелирдің орнын кемінде 3 см-ге өзгерткеннен кейін қайталанады.

      146. Нивелирлеуді орындағаннан кейін секция бойынша тікелей және кері жүрістерден алынған асу мәндері өзара салыстырылады; осы мәндер арасындағы алшақтыққа 10 мм-ден аспауға жол берілмейді.

      Алшақтықты алу кезінде рұқсат етілгеннен көп, секция бойынша нивелирлеу бағыттардың бірінде қайталанады.

      Асып кетудің қанағаттанарлықсыз мәні алынып тасталады. Қалған екі мән өңдеуге қабылданады, егер олар бір-бірінен 10 мм-ден артық бөлінбесе және қарама-қарсы бағытта тегістеуден алынған болса.

      Бастапқы мәндер бір-бірінен 15 мм-ден артық бөлінбесе, ал қайталануы бастапқы мәндердің әрқайсысынан 10 мм-ден артық ерекшеленбесе, үш асып кету мәні өңдеуге қосылады. Өңдеу кезінде алдымен бір бағыттағы қозғалыстардан, содан кейін тікелей және кері бағыттағы қозғалыстардан асып кету мәндері орташаланады.

      Көрсетілген талаптарды қанағаттандырмайтын асып кетудің бастапқы және қайталама мәнін алған кезде бастапқы мәндер алынып тасталады және қарама-қарсы бағытта тағы бір рет нивелирлеу орындалады.

      Егер бірнеше секциялар бойынша тікелей және кері қозғалыстардан асып кету мәндерінің айырмашылықтары бір белгімен жинақталса, онда нивелирлеу әдістемесін және нивелир мен тіректерді туралау сапасын талдау қажет. Сызықтағы асып кету айырмашылықтарының жалпы жинақталуына 10 мм-ден асуға жол берілмейді.

      Полигондардағы және сызықтар бойынша байламдар

10 мм-ден аспауға жол береді.

      147. Секциялар бойынша нивелирлеу аяқталуына қарай белгіленген нысандағы асып кетулер ведомосы үнемі толтырылады.

Параграф 12. IV сыныпты нивелирлеу тәртібі

      148. IV сыныпты нивелирлеу бір бағытта "орташа жанасу" әдісімен жүзеге асырылады.

      149. IV сыныпты нивелирлеу деңгейі немесе компенсаторы бар нивелирлермен жүзеге асырылады.

      150. IV сыныпты нивелирлеу кезінде үш метрлік тіректер қолданылады (қатты немесе жиналмалы). Қабырға маркаларына байланыстыру үшін негізгі тіректердегідей бөлімдері бар аспалы тірек қолданылады.

      151. Дала жұмыстарын бастамас бұрын деңгейлер зерттеледі және тексеріледі.

      152. Дала жұмыстары кезінде деңгейлер жұмыс басталғанға дейінгі сияқты тексеріледі.

      153. IV сыныпты нивелирлеу кезінде тіректердің қара және қызыл жақтары бойынша есептеулер орташа инсульт бойынша жасалады, ал тіректердің қара жақтары бойынша жоғарғы қашықтық және орташа соққылар бойынша есептеулер нивелирден тіректерге дейінгі қашықтықты анықтау үшін қолданылады.

      154. Станциядағы бақылау тәртібі келесідей:

      1) артқы тіректің қара жағын санау;

      2) алдыңғы тіректің қара жағы бойынша есептеулер;

      3) алдыңғы тіректің қызыл жағын санау;

      4) артқы тіректің қызыл жағын санау.

      155. Көру сәулесінің қалыпты ұзындығы – 100 м. 30 еседен астам ұлғайтылған құбыры бар нивелирмен жұмыс істегенде және суреттердің тербелісі болмаған кезде сәуленің ұзындығын 150 м-ге дейін арттыруға рұқсат етіледі. Деңгейден тіректерге дейінгі қашықтық қашықтық өлшегішпен өлшенеді. Станциядағы нивелирден тіректерге дейінгі арақашықтықтардың теңсіздігіне 5 м-ге дейін, ал олардың секция бойынша жинақталуына – 10 м-ге дейін жол беріледі.

      Көру сәулесінің төменгі бетінен биіктігі кемінде 0,2 м болуы керек.

      156. Станциядағы бақылаулар кезінде нивелир күн сәулесінен қолшатырмен қорғалған.

      157. Тіректер деңгей бойынша балдақтарға, аяқ киімдерге, ал борпылдақ және батпақты жерлерге – қазықтарға орнатылады.

      5) батпақты жерлерде компенсаторы бар нивелирлерді қолдану ұсынылады.

      158. Жұмыстағы үзілістер кезінде бақылаулар аяқталады және жалғасады, үзіліске дейін және одан кейінгі асып кету мәндері арасындағы сәйкессіздіктер 5 мм-ге дейін рұқсат етіледі.

      159. Станциядағы бақылаулар келесі ретпен орындалады:

      1) орнату немесе цилиндрлік деңгей көмегімен жұмыс жағдайына нивелир орнатылады;

      2) құбыр артқы тіректің қара жағына бағытталады, көтергіш немесе элевациялық бұраммен деңгей көпіршігі дәл ортасына келтіріледі және көру құбыры торының қашықтық өлшегіш және ортаңғы штрихтары бойынша санау жүзеге асырылады.

      3) құбыр алдыңғы тіректің қара жағына бағытталады.

      4) құбыр алдыңғы тіректің қызыл жағына бағытталады және тордың ортаңғы жанасуы бойынша санақ жасалады.

      5) құбыр артқы тіректің қызыл жағына бағытталады және тордың ортаңғы жанасуы бойынша санақ жасалады.

      Нивелирмен компенсатормен жұмыс істеген кезде тірек бойынша есептеулер нивелирді жұмыс жағдайына келтіргеннен және құбырды тірекке бағыттағаннан кейін бірден басталады. Санау алдында компенсатордың жұмыс істеп тұрғанына көз жеткізу керек.

      Станциялардағы бақылау нәтижелері журналға жазылады немесе тіркеушінің сақтау құрылғысына енгізіледі.

      160. Тіректердің қара және қызыл жақтары бойынша анықталған станциядағы асып кету мәндерінің алшақтығы тіректер жұбының нөлдік биіктіктерінің айырмашылығын ескере отырып, 5 мм-ге дейін рұқсат етіледі. Үлкен алшақтық кезінде станцияда бақылау қайталанады, бұрын нивелирдің биіктіктегі орнын кемінде 3 см өзгертеді.

      Нивелирлеу аяқталғаннан кейін бастапқы реперлер арасындағы сызық бойынша 20 мм-ден аспайтын байлам есептеледі. Дәл осындай шектерде IV сыныпты нивелирлеу сызықтарымен құрылған тұйық полигондарда араласпауға жол беріледі. Нивелирлеу аяқталған кезде асып кету ведомосі толтырылады.

Параграф 13. III және IV сыныптарды нивелирлеудің ерекше жағдайлары

      161. III және IV сыныптарды су кедергісі арқылы нивелирлеу үшін орынды, уақытты, аспаптарды және әдістемені таңдау осы Нұсқаулықтың 113-115, 117-119-тармақтарында көрсетілген талаптарды ескере отырып жүргізіледі.

      162. Ені 200 м-ге дейінгі кедергілер арқылы нивелирлеу алдыңғы және артқы тіректерге дейінгі арақашықтықтардың теңдігін сақтай отырып, екі тәсілмен, әдеттегі әдістеме бойынша орындалады. Қабылдаулар арасында нивелирдің биіктігі 3-5 см-ге өзгереді, III сыныпты және 7 мм – IV сыныпты нивелирлеу кезінде қабылдаулардан асып кету мәндерінің сәйкес келмеуіне 4 мм рұқсат етіледі.

      163. Ені 200-400 м кедергілер арқылы нивелирлеу "туралау" тәсілімен қалқандарды қолдана отырып, жазық параллель пластинкасы бар нивелирлермен орындалады, бірақ қалқанның соққыларына бағыттау саны үшке дейін, ал қосарланған қабылдау саны біреуіне дейін азаяды.

      Жазық параллель пластинасы жоқ аспаптармен кедергілер арқылы нивелирлеу "жылжымалы маркалы" тәсілмен ақ штрихтары бар қалқандарды қолдана отырып, бір қосарланған тәсілмен орындалады. Бұл жағдайда АҚ соққылардың суреттері қалқанның қозғалысымен құбырдың ортаңғы жіптерінің кескініне төрт рет жеткізіледі. Қалқанның ақ соққыларының Ені (мм) 0,06 S болуы керек, мұнда S-кедергі ені, м.

      Бақылаушының бас бойынша жартылай қабылдауда және бақылау жармалары арқылы алған тұрақты реперлер арасындағы асу кедергілері арқылы нивелирлеудің кез келген тәсілі кезінде, сондай-ақ әрбір бақылаушының қосарланған қабылдауда алған асудың орташа мәндері 24 мм-ден асатын айырмашылықтарға жол берілмейді, мұндағы s-кедергінің ені, км.

      164. III және IV сыныптардың желілері бойынша ені 400 м-ден асатын кедергілер арқылы нивелирлеу сирек жағдайларда II сыныпты нивелирлеу үшін көзделген әдістермен және аспаптармен орындалады.

      165. Ерекше жағдайларда III және IV сыныптарды кедергілер арқылы нивелирлеу қыста мұз үстінде мынадай шарттарды сақтай отырып жүргізіледі:

      1) нивелирлеу мүмкіндігінше қысқа мерзімде ең қысқа жол бойынша орындалады;

      2) су айдынының екі жағасында бір тұрақты репер алдын ала салынады;

      3) нивелирлеу басталар алдында трасса қардан тазартылады;

      4) тіректерді қоюға арналған орындарда ұзындығы 20-30 см және диаметрі 8-10 см ағаш қадалар олардың ұштарына сфералық қалпақшасы бар шегелермен қатырылатын мұзда тесіктер тесіледі; нивелирді қою орындарында штативтің әрбір аяғы үшін ұзындығы 10-15 см және диаметрі 8-10 см қадалар қатырылады;

      5) станциялардағы бақылау тәртібі мен рұқсаттар әдеттегі нивелирлеу кезіндегідей болады.

      166. Мұзды тегістеу екі рет алға және кері бағытта жүзеге асырылады. Екі бригада болған жағдайда нивелирлеу бір-біріне қарай жүргізіледі. Екі түзу және екі кері жүрістің орташа мәндері арасындағы алшақтық III класты нивелирлеу кезінде 10 мм-ден және IV класс үшін 20 мм-ден аспауға мүмкіндік береді.

      167. Мұзды тегістеу мұздың ең аз тәуліктік ауытқуы кезінде жүзеге асырылады. Жұмыстарды жүргізу үшін тәулік уақытын таңдау кезінде өзен су өлшегіш бекеттерінде алынған су мен мұздың тәуліктік ауытқуын бақылау деректері басшылыққа алынады.

      168. Мұз деңгейінің күрт өзгеруі байқалатын су қоймалары арқылы нивелирлеу кезінде әр 10 минут сайын бір жағадан нивелирмен мұз бетінің тербелісі байқалады. Бақылау кезінде мұзда қатып қалған бағанаға бекітілген тірек қолданылады, ол жағадан 50 м қашықтықта тұрады. Алынған мәліметтер бойынша өлшенген асып кетуге түзетулер енгізіледі.

      169. Бақылау кезінде мұзда адамдар мен көліктердің жиналуына жол берілмейді. Бір бағытта тегістеу жұмыста үзіліссіз бір күнде аяқталуы керек.

      170. Ені 200-400 м су кедергілері арқылы IV сыныпты нивелирлеуді су жиегі бойынша орындауға рұқсат етіледі.

      Өзенде тыныш ағысы бар түзу учаске таңдалады. Екі жағалаудағы су ойығының жанында бұрылған арықтар қазылады, онда қазықтардың кесектері су деңгейінде болатындай етіп бір уақытта бір қазық соғылады. Арықтардағы қадалар бірден жағадағы рэперлермен Тегістеу арқылы байланыстырылады. Жағалаулардағы реперлер арасындағы асып кетулер Барыс бойынша асып кетулер сомасына тең болуы тиіс.

      Су жиегіндегі нивелирлеу екі рет жүргізіледі. Екі асу мәні арасындағы алшақтыққа 20 мм-ге дейін жол беріледі, мұндағы L — реперлер арасындағы қашықтық, км.

Параграф 14. Далалық журналдар

      171. Нивелирлеу журналдары қатаң есепке алынған құжаттар болып табылады. Журнал беттері міндетті түрде нөмірленеді, тігіледі және мөртабанмен бекітіледі.

      172. Журналдағы санақ жазбаларын өшіруге және түзетуге тыйым салынады. Есептеулердегі қате жазбалар Мұқият сызылып тасталады (бұрын жазылған санақты қараңғылатпай) және жоғарыдан дұрыс жазылады.

      173. Нивелирлеу журналында әр реперге тіректің қойылымы Мұқият сызылып, оның қойылымының жер бетіне қатысты биіктігі жазылады.

      174. Журнал міндетті түрде титулдық парақты толтырады, қозғалыс сызбасы сызылады және оқыған реперлердің орналасқан жерінің сипаттамасы беріледі. Титул парағының сыртқы жағында нивелир мен тіректердің техникалық деректері, тіректердегі жазулардың орналасуы, аспалы тірек бойынша есептеулерге белгілер (плюс және минус) жазылады.

      175. Инсульт жазбасының бастапқы бетінде бастапқы және соңғы репердің атауы немесе нөмірі көрсетіледі. Репердің сыртқы дизайнының жай-күйі туралы мәліметтер жазылады және оның қалпына келтірілгені туралы белгі қойылады. Журналдың әр бетінде бақылаулардың басталу және аяқталу уақыты, ауа райы жағдайлары көрсетіледі.

      Әр бөлімдегі станцияларды нөмірлеу бірінші нөмірден басталады. Журналдың соңында толтырылған және толтырылмаған беттердің саны көрсетіледі.

      176. Бағдарламалық қамтылымы осы Нұсқаулықтың талаптарына сәйкес нивелирлеу технологиясын іске асыруға мүмкіндік беретін электрондық журналдарды (тіркеушілерді, ақпарат жинақтаушыларды) пайдалануға жол беріледі.

Параграф 15. Далалық есептеу

      177. Далалық есептеулер кезінде:

      1) нивелир мен тіректерді зерттеу және тексеру материалдарын өңдеу;

      2) далалық журналдардағы есептеулер;

      3) асып кетудің далалық ведомостарын жасау;

      4) сызықтар мен полигондар бойынша қоспаларды есептеу.

      178. Дала жұмыстарының алдында келесі деректер дайындалады және тексеріледі:

      1) бақылау сызғышының теңдеуі;

      2) нивелир мен тіректерді зертханалық зерттеу материалдары;

      3) бақылау сызығының ұзындық теңдеулері мен зерттеу материалдары техникалық бақылау бөлімі немесе метрологиялық қызмет куәландырған көшірмеде беріледі.

      179. Асып кетудің өріс парағы екі қолдан тұрады. Әрбір ведомосте құрастырушы және санаушы қызметкерлер қол қояады.

      180. Секциялар бойынша орташа асып кетулерге тіректер жиынтығының орташа ұзындығы үшін түзету енгізіледі, ал I және II сыныптарды нивелирлеу кезінде – компараторда эталондау кезінде және нивелирлеу кезінде инвариялық тіректердің температураларын ажыратқаны үшін түзету енгізіледі.

Параграф 16. Тапсыруға жататын материалдардың тізбесі

      181. Дала жұмыстары аяқталғаннан кейін Орындаушы келесі материалдарды ұсынады:

      1) ресімделген және тексерілген далалық журналдар;

      2) техникалық есепті жасау үшін қажетті барлық мәліметтерді қамтитын дала жұмыстары туралы түсіндірме жазба;

      3) нивелир мен тіректердің зертханалық (куәландырылған көшірмелері) және далалық зерттеулерінің нәтижелері;

      4) эталондауды орындаған зертхана куәландырған инварналық тіректер мен бақылау сызығының теңдеуі бар үзінді көшірмені;

      5) асып кетулердің далалық ведомосі;

      6) нивелирлеу схемасы;

      7) реперлердің түзетілген сипаттамалары, координаттары мен абристері немесе 1:25 000 масштабтағы топографиялық карталар және одан да үлкен;

      8) инспекциялаушы тұлғалар актілерінің және жұмыстарды қабылдау көшірмелері.

      Нивелирлеу схемасы 1:100,000-1:200,000 масштабты карталарда немесе сурет қағазында сиямен сызылады.

      Диаграммада бастапқы реперлер, төселген сызықтар, барлық төселген, қосылған немесе байланған реперлер, триангуляция және полигонометрия пункттері, деңгейлік посттар көрсетіледі.

      Диаграмма жаңа сызықтардың бұрын салынған сызықтармен байланысын көрсетеді. Схема белгіленген шартты белгілер бойынша жасалады. Материалдарға парақтардың саны көрсетілген барлық тапсырылатын құжаттардың тізімдемесі қоса беріледі.

      Барлық материалдарда орындалатын күндер мен Орындаушы мен көмекшінің қолы көрсетіледі.

Параграф 17. I бұрышты анықтау

      182. I бұрыш, деңгей осі мен құбырдың көру осі арасындағы бұрыштың мөлдір жазықтығына проекция 10″-нан аз болуы керек.

      Тексеру ұзындығы 50 м сызықтың ұштарынан алға қарай екі рет нивелирлеу арқылы жүргізіледі (4-кесте).

      Ол үшін сызықтың ұштарында бір балдақ немесе шегесі бар ағаш қазық соғылады. Содан кейін балдақтардың бірінің жанына деңгей, ал екіншісіне тірек орнатылады. Нивелир құбырдың окулярлық ұшы тіректен 2-3 см қашықтықта тұратындай етіп орнатылады, ал көру құбыры алыс тірекке бағытталуы керек. Нивелирді жұмыс жағдайына келтіру, микрометрдің санау барабанын 50-санаққа орнату қажет (Н-05 типті нивелирдің I бұрышын анықтаған кезде), нивелир алыс тірекке бағытталады, элевациялық бұранда цилиндрлік деңгейдің ұштарының суреттерін біріктіреді және Д1 тірекінің негізгі және қосымша (қара жағы) шкалалары бойынша есептеледі. Алыстағы тірек бойынша есептеулер нивелирдің ортаңғы жіпшесі бойынша жүргізіледі. Жақын тіректі санау үшін көлденең сызығы бар жұқа мөлдір целлулоидтан жасалған қозғалтқыш тақтасын қолданған жөн. Бақылаушы линза арқылы тірекке қарайды, ал оның командалық көмекшісі қозғалтқышты көлденең штрих тесіктің дәл ортасында көрінетіндей етіп орнатады. Қозғалтқыштың бұл күйінде көмекші жақын маңдағы А1 тірекінің негізгі және қосымша шкалалары бойынша есептейді. А және Д санақтары 0,5 мм қателік шегі бар тіректі бөлімдерде жасалады.

      Н-3 және Н-10 нивелирлерін зерттеу кезінде аспаптың биіктігін балдақтың басы мен окулярдың ортасы арасындағы тіректің көмегімен 1 мм қатемен өлшейді.

      Осыдан кейін деңгей екінші балдаққа ауыстырылады және бірінші нүктедегі өлшемдерге ұқсас өлшемдер жасалады. D2 және A2 санақтарын алыңыз. Аталған әрекеттер екі жартылай трюкті құрайды. I бұрыштың мәні келесі формулалар бойынша есептеледі:

      X = (А1+А2)/2–(Д1+Д2)/2; I = Xr″/L,

      мұндағы D1, D2 және A1, A2 — сәйкесінше бірінші және екінші нүктелерде алынған алыс және жақын тіректер бойынша санақтар; L — балдақтар арасындағы қашықтық (мм-де), нивелирдің қашықтық өлшегішімен өлшенеді; r" =206 265.

      Нивелирлерді зерттеу кезінде (Н-05 типі) 4 жартылай қабылдау, Н-3 және Н-10 ― 2 Жартылай қабылдау жасалады. Нивелирді алып тастамай, барлық есептеулер жүргізіледі және I бұрыштың орташа мәнін табады.жартылай трюктерде алынған I бұрыштың мәндері арасындағы сәйкессіздіктер нивелирлердің барлық басқа түрлерінде 3" жоғары дәлдікте және 5" аспауы керек. Егер I бұрышының орташа мәні 10-нан үлкен болса, онда олар цилиндрлік деңгейдің орнын түзетеді. Ол үшін биссектор элевациялық бұрандамен алыс тірекке бағытталады, осылайша тең санақ алынады

      Д'нег. = Днег. + Хор.

      Цилиндрлік деңгейдегі ұштардың суреттері әр түрлі. Цилиндрлік деңгейдегі тік түзеткіш бұрандалар деңгей көпіршігінің ұштарының суреттерін дәл туралайды, бұл тіректі санау Д'нег-ге тең болуын қамтамасыз етеді. Тексеру мен түзетулер І не бұрышының шамасы 10"-нан кем болғанша орындалады. Егер цилиндрлік деңгейдегі түзету бұрандалары і бұрышын 10-нан кем етіп жасай алмаса, туралау шеберханада жүргізілуі керек.

      4-кесте

      Деңгейдің I бұрышын анықтау

      Н-05 № 14807 t = +18˚С, L = 50,0 м

Жартылай тіркеме нөмірі

Балдақ нөмірі

Деңгей биіктігі А

Алыс тірек бойынша есептеулер Д

 
X

I

1

1
2

2860
2978

3487
2341

+5,0

+10,3″

2919

2914

2

1
2

8785
8901

9411
8265

+5,0

+10,3

8843

8838

3

2
1

2800
2933

3429
2296

+4,0

+8,6

2866,5

2862,5

4

2
1

8726
8859

9354
8220

+5,5

+11,3

8792,5

8787

+4,9

+10,1

      Нивелирлердің жекелеген түрлеріндегі I бұрышты түзету (мысалы, Н-05) көру құбыры объективінің алдында орналасқан қорғаныс әйнегін айналдыру арқылы жүзеге асырылады. Мұндай деңгейлердегі қорғаныс әйнегі сыну бұрышы аз оптикалық сына түрінде жасалады. I бұрыштың шамасын азайту үшін құлыптау бұрандасы босатылады және қорғаныс әйнегі тіректегі санақ тең болғанша айналады, ал деңгей көпіршігінің ұштарының суреттері бөлінбейтініне көз жеткізіледі.

      Компенсаторы бар нивелирлерде тексеру деңгейі бар нивелирлермен бірдей тәсілдермен жүзеге асырылады. Түзетулер кезінде жіп торы қозғалады немесе линзаның алдындағы қорғаныс әйнегі бұрылады. Ni-002 деңгейінде өрістегі I бұрышты түзету мүмкін емес, сондықтан бұл деңгейлер шеберханада орналасады.