О введении в действие Положения об интернатах при общеобразовательных школах Республики Казахстан

Решение коллегии Министерства образования Республики Казахстан от 15 октября 1993 г. N 9. Зарегистрировано в Министерстве юстиции Республики Казахстан 11.01.1995 г. за № 45. Утратило силу - Приказом Министра образования и науки Республики Казахстан от 13 августа 2003 г. N 554

В целях создания условий для обеспечения права на образование учащихся, проживающих в сельских населенных пунктах, не имеющих соответствующих общеобразовательных школ, и оказания помощи семье в воспитании детей
коллегия решает:
1. Ввести в действие Положение об интернатах при общеобразовательных школах Республики Казахстан, согласованное с Министерством финансов Республики Казахстан и Министерством сельского хозяйства Республики Казахстан.
2. Областным управлениям образования:
2.1. Данное решение коллегии принять к руководству и неуклонному исполнению.
2.2. Настоящее решение коллегии и Положение об интернатах при общеобразовательных школах Республики Казахстан (прилагается) довести до всех районных и городских отделов образования.
3. Считать утратившим силу:
а) Положение об интернатах при общеобразовательных школах Казахской ССР, утвержденное решением коллегии Министерства просвещения Казахской ССР от 12 июля 1976 г. N 196.

б) Письмо Министерства народного образования Казахской ССР от 13 июля 1988 г. N 20-6 и Министерства финансов Казахской ССР от 13 июля 1988 г. N 18-3-03.
4. Контроль за исполнением настоящего решения коллегии возложить на отдел интернатных учреждений и охраны прав детей (Саламахин А.Ф.).

Министр

СОГЛАСОВАНО: СОГЛАСОВАНО:
Заместитель министра Заместитель министра
образования финансов
Республики Казахстан Республики Казахстан

СОГЛАСОВАНО:
Заместитель министра
сельского хозяйства
Республики Казахстан

ПОЛОЖЕНИЕ
об интернатах при общеобразовательных
школах Республики Казахстан

1. Общие положения

1.1. Интернаты при общеобразовательных школах организуются в соответствии с Законом Республики Казахстан "Об образовании" в целях создания условий для обеспечения права на образование учащимся, проживающим в сельских населенных пунктах, не имеющих соответствующих общеобразовательных школ, и оказании помощи в семье в воспитании детей.
1.2. Интернаты при общеобразовательных школах делятся на интернаты на полном государственном обеспечении и прочие интернаты.
1.3. Интернаты при общеобразовательных школах создаются и ликвидируются решением главы местной администрации.
1.4. Интернаты должны находиться в непосредственной близости от школы и иметь соответствующие помещения, оборудования и хозяйственный инвентарь.
1.5. Интернаты при школах в своей деятельности руководствуются Законом Республики Казахстан "Об образовании", настоящим положением и другими нормативными документами об образовании.
1.6. В пришкольных интернатах обучаются и воспитываются дети в возрасте от 6 до 18 лет, не имеющие медицинских противопоказаний, несовместимых с пребыванием в учреждениях интернатного типа.
1.7. Наполняемость в воспитательных группах не должна превышать 25 человек.
1.8. Органы образования осуществляют систематический контроль за условиями жизни воспитанников интерната, оказывают методическую помощь в организации учебно-воспитательного процесса, в подборе и расстановке руководящих и педагогических кадров.
1.9. В целях повышения самостоятельности интерната в решении вопросов организации учебно-воспитательного процесса, быта воспитанников, финансово-хозяйственной деятельности, принципа гласности, демократических форм управления в установленном порядке создаются и действуют органы самоуправления.

2. Порядок приема воспитанников в интернаты при
общеобразовательных школах и зачисления их
на полное государственное обеспечение

2.1. В интернаты при общеобразовательных школах на полное государственное обеспечение зачисляются:
а) дети-сироты;
б) дети чабанов совхозов и других государственных и негосударственных структур сельского хозяйства, занятых на работах по обслуживанию крупного рогатого скота, лошадей, овец и коз на горных и отгонных пастбищах, а также в пустынных и полупустынных районах Республики Казахстан.
2.2. Воспитанникам интернатов при общеобразовательных школах представляется за счет государства жилье, питание, постельные принадлежности и другие предметы общего пользования, а воспитанникам, находящимся на полном государственном обеспечении, кроме того - одежда и обувь по действующим нормам.
2.3. Расходы по обеспечению интернатов при общеобразовательных школах, помещением, отоплением, освещением, питанием, учебными и другими принадлежностями, а также по содержанию обслуживающего персонала производится за счет местного бюджета.
2.4. Зачисление воспитанников в интернаты осуществляется до 20 августа в соответствии с решением комиссии в составе заместителей руководителей местных органов власти и образования, директора школы, заведующего интернатом, председателя родительского комитета.
На освобождающиеся места в интернате зачисление детей может производиться в течение учебного года той же комиссией.
2.5. Основанием для зачисления в интернат являются следующие документы: справка о месте работы родителей, о их материальном положении, свидетельство о рождении (копия), справка о состоянии здоровья ребенка, личное дело ученика, заявление родителей о приеме ребенка в интернат.
2.6. В целях улучшения питания детей в интернатах при школах могут использоваться продукты питания, получаемые со школьных учебно-опытных участков и подсобных хозяйств.
2.7. Колхозами, совхозами и другими структурами сельского хозяйства принимаются меры по обеспечению пришкольных интернатов недостающей продукцией животноводства, картофелем, овощами и фруктами, а также строительству интернатов, их ремонту, укреплению материальной базы, выделению автотранспорта.

3. Учебно-воспитательная работа и организация
быта и воспитанников

3.1. Обучение и воспитание учащихся, проживающих в пришкольных интернатах, осуществляется в общеобразовательных школах по учебным планам и программам, утвержденным Министерством образования Республики Казахстан.
3.2. В соответствии с Законом Казахской ССР от 13.02.91 г. N 473-XIII "О приоритетности развития аула, села и агропромышленного комплекса в Казахской ССР" дети работников отгонного животноводства пользуются правом внеконкурсного зачисления в высшие и средние специальные учебные заведения.
3.3. Режим дня, обеспечивающий педагогически обоснованное сочетание обучения, труда и отдыха детей, составляется с учетом круглосуточного пребывания воспитанников в интернате и утверждается решением совета учреждения.
3.4. Участие воспитанников в различных формах воспитательной, трудовой, спортивной, культурно-массовой работы строится на принципе добровольности, инициативы и самостоятельности. Деятельность коллектива воспитанников строится на основе ученического самоуправления. Администрация, учителя, воспитатели создают условия для проявления и реализации инициативы воспитанников, активности и самодеятельности детских и юношеских организаций, объединений учащихся.
3.5. Воспитанники пришкольных интернатов могут посещать занятия в музыкальных, художественных, спортивных школах, заниматься в различных кружках и секциях, создаваемых профсоюзными, культурно-просветительными, внешкольными и другими учреждениями как на своей базе, таки и в помещении школы и интерната, участвовать в конкурсах и олимпиадах, спартакиадах, выставках и других формах массовых мероприятий со школьниками.
3.6. На учебный год из числа воспитанников избирается совет интерната в составе председателя совета и председателей комиссий(учебной, культурно-массовой, хозяйственной, санитарной и др.)
В интернате с числом учащихся менее 25 человек выбирается староста и один-два его помощника.
Члены совета интерната под руководством воспитателя устанавливают дежурство в интернате, столовой, следят за выполнением учащимися всех работ по самообслуживанию, соблюдением установленного режима, организуют помощь слабоуспевающим, помогают воспитателям организовать досуг воспитанников и т.д.
В конце учебного года совет интерната отчитывается о своей работе на общем собрании воспитанников интерната.
3.7. Воспитанники интерната из числа учащихся 4-10 классов обязаны выполнять все работы по самообслуживанию, направленные на поддержание надлежащего санитарного состояния жилых помещений и территории, участвовать по распоряжению директора школы или заведующего интернатом в сельскохозяйственных работах во внеурочное время.
Не разрешается допускать учащихся к выполнению работ, опасных для жизни и здоровья детей (уборка санузлов, мытье и протирка окон, осветительной арматуры, очистка снега с крыш, работа в котельной и др.).

4. Управление интернатом при общеобразовательной школе.
Руководящие и педагогические работники

4.1. Государственно-общественное управление интернатом при школе осуществляется на основе принципов гласности, демократии и самоуправления.
4.2. Права и обязанности всех работников интерната определяются должностными инструкциями, Положением о средней общеобразовательной школе.
4.3. Директору школы предоставлено право утверждать структуру интерната, штатное расписание в пределах средств, направляемых на оплату труда.
4.4. Общее руководство административно-хозяйственной и учебно-воспитательной работой интерната возлагается на директора школы. Заведующий интернатом назначается из числа лиц, имеющих высшее образование и стаж педагогической работы не менее трех лет.
4.5. В соответствии с Законом республики Казахстан "Об образовании" прием педагогических работников в пришкольные интернаты проводится на конкурсной основе с последующим заключением контракта.
4.6. В соответствии с Законом Казахской ССР "О приоритетном развитии аула, села и агропромышленного комплекса в Казахской ССР" педагогические работники интернатных учреждений освобождаются от оплаты топлива, коммунальных услуг и электроэнергии. Работники, имеющие скот в личной собственности, обеспечиваются кормами, земельными участками для пастьбы скота и сенокошения наравне с работниками сельского хозяйства.

5. Финансирование и отчетность интерната при
общеобразовательной школе

5.1. Интернаты при общеобразовательных школах финансируются из соответствующего бюджета, на котором находится школа. Распорядителем кредитов интерната является директор школы вне зависимости от числа воспитанников интерната.
5.2. Интернат в установленном порядке может создавать подсобное сельское хозяйство, ученические кооперативы, оказывать различные виды платных услуг населению. Получаемый доход поступает в состав собственных средств интерната.
5.3. Порядок расходования выделенных средств государственного бюджета, формирования и расходования собственных средств интерната, регламентация финансово-хозяйственной деятельности учреждения определяется действующими нормативными документами.
5.4. Интернат при общеобразовательной школе ведет делопроизводство по установленной форме и представляет отчетность органам образования по подчиненности.
5.5. Учет имущества инвентарь производится в инвентарной книге школы.
5.6. Интернат своей печати не имеет и пользуется печатью школы.

Ереже Қазақстан Республикасы жалпы бiлiм беретiн мектеп жанындағы интернаттар туралы

Қазақстан Республикасы Бiлiм Министрлiгi алқасының 15 қазан 1993 ж. N 9 шешiмi. Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің ведомстволық нормативтік актілерді тіркеу бөлімінде 1995 жылғы 11 қаңтарда тіркелді. Тіркеу N 45. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Бiлiм және ғылым министрiнің 2003 жылғы 13 тамыздағы N 554 бұйрығымен.

Қазақстан Республикасы жалпы бiлiм беретiн мектеп жанындағы интернаттар туралы Ереженi күшiне енгiзу жайында Жалпы бiлiм беретiн мектептерi жоқ шалғай ауылда балалардың бiлiм алу құқын қамтамасыз етуге жағдай туғызу және оларды тәрбиелеуде жанұяға көмек көрсету мақсатында алқа қаулы етедi:
1. Қазақстан Республикасы Қаржы және Ауыл шаруашылығы министрлiктерiмен келiсiлген Қазақстан Республикасы жалпы бiлiм беретiн мектеп жанындағы интернаттар туралы Ереже күшiне енгiзiлсiн.
2. Облыстық Бiлiм басқармаларына:
2.1. Алқаның шешiмiн басшылыққа алсын және бұлжытпай орындасын.
2.2. Алқаның шешiмiн және Қазақстан Республикасы жалпы бiлiм беретiн мектеп жанындағы интернаттар туралы Ереженi барлық аудандық және қалалық бiлiм бөлiмдерiне жеткiзсiн.
3. Күшi жойылған болып есептелсiн.
а) 12.07.1976 ж. Қазақ ССР Оқу министрлiгiнiң N 196 алқа шешiмiмен бекiтiлген "Қазақ ССР жалпы бiлiм беретiн мектеп жанындағы интернаттар туралы Ереже";
б) 13.07.1988 ж. N 20-6 Қазақ ССР Халыққа бiлiм беру Министрлiгiнiң және 13.07.1988 ж. N 18-3-03 Қазақ ССР Қаржы Министрлiгiнiң хаты.
4. Алқа шешiмiнiң жүзеге асырылуын бақылау интернаттар және балалар құқын қорғау мекемелерiнiң бөлiмiне жүктелсiн. (Саламахин А.Ф.)

Алқа төрағасы

Министр

Келiсiлген: Келiсiлген:
Қазақстан Республикасы Қазақстан Республикасы
Бiлiм министрiнiң Қаржы министрiнiң
орынбасары орынбасары

Келiсiлген:
Қазақстан Республикасы
Ауылшаруашылығы министрiнiң
орынбасары

Қазақстан Республикасы Жалпы бiлiм беретiн
мектеп жанындағы интернаттар туралы
ЕРЕЖЕ
1. Жалпы ереже

1.1. Жалпы бiлiм беретiн мектеп жанындағы интернаттар Қазақстан Республикасының "Бiлiм туралы" заңына сәйкес жалпы бiлiм беретiн мектептерi жоқ ауыл-селоларда тұратын оқушылардың бiлiм алу құқына жағдай туғызу және бала тәрбиелеуде жанұяға жәрдем беру мақсатында ұйымдастырылады.
1.2. Жалпы бiлiм беретiн мектеп жанындағы интернатта толық мемлекет қамқорлығындағы және басқа интернаттарға бөлiнедi.
1.3. Жалпы бiлiм беретiн мектеп жанындағы интернаттар жергiлiктi әкiмнiң шешiмiмен құрылады және таратылады.
1.4. Интернаттар мектепке жақын жерге орналасуға және қажеттi тұрғын үймен, шаруашылық жабдықтарымен қамтамасыз етiлуi керек.
1.5. Мектеп жанындағы интернаттар өзiнiң жұмысында Қазақстан Республикасы "Бiлiм туралы" заңын, осы Ереженi және басқада бiлiм туралы нормативтi құжаттарды басшылыққа алады.
1.6. Мектеп жанындағы интернаттарда онда тұруға қайшы келетiн медициналық ауытқушылығы жоқ 6 жастан дейiнгi балалар оқып, тәрбиеленедi.
1.7. Әр тәрбие тобындағы балалар саны 25 адамнан аспауы керек.
1.8. Бiлiм мекемелерi интернаттар тәрбиеленушiлердiң өмiр сүру жағдайына жүйелi бақылау жасап отырады, оқу-тәрбие жұмыстарын ұйымдастыруда және мамандарды iрiктеу мен тағайындауда әдiстемелiк көмек көрсетедi.
1.9. Интернаттың оқу-тәрбие жұмысын, тәрбиеленушiлердiң тұрмыс-жағдайын, қаржы-шаруашылық iсiн, жариялылық принципiмен басқарудың демократиялық формасына сәйкес ұйымдастыру дербестiлiгiн арттыру мақсатында белгiленген тәртiп бойынша өзiн-өзi басқару ұжымдары құрылады.

2. Тәрбиеленушiлердi жалпы бiлiм беретiн мектеп
жанындағы интернаттарға қабылдау және толық
мемлекет қамқорлығына өткiзу тәртiбi

2.1. Жалпы бiлiм беретiн мектеп жанындағы интернаттарға толық мемлекет қамқорлығына:
а) жетiм балалар;
ә) колхоздар мен совхоздардың шопандар және басқа да ауылшаруашылығының мемлекеттiк немесе мемлекеттен тыс құрылымдарында ешкi, қой, жылқы, iрi қара мал бағушылардың, таулы және шалғай жайылымдары, сонымен қатар Қазақстан Республикасының шөлдi және шөлейт аудандарын мекендеген жанұялардың балалары қабылданады.
2.2. Жалпы бiлiм беретiн мектеп жанындағы интернаттарда тәрбиеленушiлерге мемлекет тарапынан мекенжай, тамақ, төсек-орын жабдықтары және көпшiлiк пайдаланатын басқа да заттар, ал толық мемлекет қамқорлығына алынған тәрбиеленушiлерге бұдан басқа киiм мен аяқ киiм белгiленген мөлшерге сәйкес берiледi.
2.3. Жалпы бiлiм беретiн мектеп жанындағы интернаттарды тұрғын үймен, жылу және электр жүйелерiмен, тамақпен, оқулықтармен және басқа оқу құрылдарымен жабдықтау, сонымен бiрге қызмет етушiлерге төленетiн ақымен қамтамасыз ету жергiлiктi бюджет арқылы қаралады.
2.4. Интернатқа тәрбиеленушiлердi қабылдау, құрамында жергiлiктi өкiмет және бiлiм органдары басшыларының орынбасарлары, мектеп директоры, интернат меңгерушiсi, ата-аналар комитетiнiң төрағасы бар комиссияның шешiмiне сәйкес тамыз айының 20-на дейiн жүзеге асырылады.
Босаған орынға бала қабылдау оқу жылы iшiнде осы комиссия арқылы жүргiзiледi.
2.5. Интернатқа қабылдауға қажеттi құжаттар: ата-аналардың жұмыс орындарынан олардың материалдық-тұрмыс жағдайлары туралы анықтама, тууы туралы куәлiктiң көшiрмесi, баланың денсаулығы жөнiндегi анықтама, оқушының жеке қағаздары, ата-анасының баланы интернатқа қабылдау туралы өтiнiшi.
2.6. Мектеп жанындағы интернаттарда балаларға берiлетiн тағамдармен жеткiлiктi қамтамасыз ету үшiн мектеп жанындағы оқу-тәрбие учаскесiнiң, қосымша шаруашылықтың өнiмдерiн пайдалануға болады.
2.7. Мектеп жанындағы интернаттарды жетiспейтiн мал шаруашылығы өнiмдерiмен, картоп, жемiс және көкөнiстермен, сонымен қатар интернаттар салу, оларды жөндеу, материалдық жағдайларын жақсарту, көлiкпен қамтамасыз ету мақсатында колхоздар мен совхоздарда және басқа ауыл шаруашылығы құрылымдарында шаралар қолданылады.

3. Оқу-тәрбие жұмыстары және тәрбиеленушiлердiң
жағдайын ұйымдастыру

3.1. Мектеп жанындағы интернатта тұратын оқушыларды оқыту мен тәрбиелеу Қазақстан Республикасы Бiлiм министрлiгi бекiткен бағдарламалар мен жоспарларға сәйкес жүргiзiледi.
3.2. Қазақ ССР-iнiң 13.02.91 жылғы N 743-XIII "Қазақ ССР-iнде агроөнеркәсiп комплексiн және ауылдар мен селоларды дамыту туралы" заңының талаптарына сәйкес алыс жайылымдағы жұмысшылардың балалары жоғары және арнаулы орта оқу орындарына конкурстан тыс қабылдану құқына ие бола алады.
3.3. Күн тәртiбi балалардың оқуы мен еңбегiн және демалысын педагогика тұрғысынан дәлелдi үлестiру мақсатында тәрбиеленушiлердiң интернатта тәулiк бойы болуын ескере отырып, мекеме кеңесiнiң шешiмiмен бекiтiледi.
3.4. Тәрбиеленушiлердiң әралуан тәрбиелiк мәнi бар еңбек, спорт, мәдени-көпшiлiк жұмыстарға қатысуы өз еркiмен, ынтасымен және дербестiлiк негiзiнде жүзеге асырылады. Тәрбиеленушiлер ұжымының жұмысы оқушылардың өзiн-өзi басқару негiзiнде жүргiзiледi. Мектеп әкiмшiлiгi, мұғалiмдер, тәрбиешiлер тәрбиеленушiлердiң ынтасын, балалар және жасөспiрiмдер ұйымдарының, оқушылар бiрлестiгiнiң белсендiлiгiн жүзеге асыруға жағдай жасап отырады.
3.5. Мектеп жанындағы интернат тәрбиеленушiлерi музыка, көркемөнер және спорт мектептерiнiң сабақтарына кәсiподақ, мәдениағарту, мектептен тыс және басқа мекемелер ұйымдастырған түрлi үйiрмелер мен секцияларға, сонымен қатар мектеп оқушыларымен бiрге түрлi конкурстарға, олимпиадаларға, спартакиадаларға, көрмелерге қатыса алады.
3.6. Оқу жылы бойына тәрбиеленушiлердiң iшiнен құрамында түрлi комиссия төрағалары (оқу, мәдени көпшiлiк, шаруашылық, тазалық т.б.) бар интернат кеңесi сайланады.
Интернатта оқушылар саны 25-тен жоғары болса, староста және оның бiр-екi көмекшiсi сайланады.
Тәрбиешiнiң басшылығымен кеңес мүшелерi интернатта, асханада кезекшiлiктi ұйымдастырады, өзiне-өзi қызмет ету жұмыстарының белгiленген күн тәртiбiнiң орындалуын қадағалайды, үлгiрiмi нашар оқушыларға көмектесiп, тәрбиеленушiлердiң бос уақытын көңiлдi өткiзуiне ықпал етедi. Оқу жылының соңында интернат кеңесi тәрбиеленушiлердiң жалпы жиналысында өз жұмыстары жайлы есеп бередi.
3.7. 4-10 класс оқушылары өздерi тұратын интернат пен оның ауласын таза ұстауға, өзiне-өзi қызмет етуге байланысты барлық жұмысты орындауға мiндеттi, сабақтан тыс уақытта мектеп директорының немесе интернат меңгерушiсiнiң басшылығымен ауыл шаруашылығы жұмыстарына қатысады.
Балалар денсаулығына қауiптi (санитарлық жүйелердi тазалау, терезелердi жуып-сүрту, шатырдағы қарды түсiру, жылу жүйелерiнде жұмыс жасау т.б.) жұмыстарға оқушыларды жұмсауға рұқсат етiлмейдi.

4. Жалпы бiлiм беретiн мектеп жанындағы интернатты
басқару. Басшы және педагогикалық қызметкерлер

4.1. Мектеп жанындағы интернатты мемлекеттiк қоғамдық басқару жариялылық, демократия және өзiн-өзi басқару принципi негiзiнде жүзеге асырылады.
4.2. Интернаттың барлық қызметкерлерiнiң мiндетi мен құқы лауазым туралы нұсқаумен, жалпы бiлiм беретiн мектептердiң Ережесiмен анықталады.
4.3. Мектеп директорына интернат құрылымын, штаттық кестенi бекiту, қаржы мүмкiндiгiне қарай еңбек ақыны төлеу құқы берiледi.
4.4. Интернаттың оқу-тәрбие, әкiмшiлiк-шаруашылық жұмысына жалпы басшылық жасау мектеп директорына жүктеледi. Интернаттың меңгерушiсi болып жоғары бiлiмi бар, педагогикалық стажы үш жылдан кем емес адам тағайындалады.
4.5. Қазақстан Республикасының "Бiлiм туралы" заңына сәйкес мектеп жанындағы интернаттарға педагогтарды қабылдау конкурстық негiзде, кейiн келiсiм-шартқа отыру негiзiнде жүргiзiледi.
4.6. "Қазақ ССР-iнiң агроөнеркәсiп комплексiндегi ауылдар мен селоларды дамыту" туралы Қазақ ССР-iнiң Заңына сәйкес интернат мекемелерiнiң педагог қызметкерлерi отынға, коммуналдық қызметке және электр энергиясына ақы төлеуден босатылады. Жеке меншiгiнде малы бар қызметкерлер ауыл шаруашылығы қызметкерiмен бiрдей жем-шөппен, мал жаятын және шабатын жермен қамтамасыз етiледi.

5. Мектеп жанындағы интернаттың қаржылануы және есебi

5.1. Жалпы бiлiм беретiн мектеп жанындағы интернаттар сол мектептiң бюджетiне сәйкес қаржыландырылады. Интернат кредитiн интернатта тәрбиеленушiлердiң санына байланыссыз бөлушi мектеп директоры болып есептеледi.
5.2. Интернат белгiленген мөлшер бойынша қосалқы шаруашылықты, оқушылар кооперативiн құрып, халыққа әр түрi ақылы қызмет көрсете алады. Одан түскен пайда интернаттың жеке қорына құйылады.
5.3. Мемлекет тарапынан бөлiнген бюджеттi жұмсау, интернаттың жеке қаржысын құру және оны жұмсау, мекеменiң қаржышаруашылық iстерiн анықтау тәртiбi қазiргi кезеңде күшi бар нормативтi құжаттарға сәйкес жүргiзiледi.
5.4. Жалпы бiлiм беретiн мектептер жанындағы интернат белгiленген жүйе бойынша iс қағаздарын жүргiзедi және бағынатын бiлiм органдарына есеп бередi.
5.5. Интернаттың жасау-жабдығы мектептiң заттары тiркейтiн кiтапшасының есебiнде болады.
5.6. Интернаттың жеке мөрi болмайды. Мектеп мөрiн пайдаланады.