О присоединении Республики Казахстан к Конвенции о статусе беженцев и Протоколу, касающемуся статуса беженцев

Закон Республики Казахстан от 15 декабря 1998 года № 317-I

Республике Казахстан присоединиться к Конвенции о статусе беженцев, принятой 28 июля 1951 года, и Протоколу, касающемуся статуса беженцев, принятому 31 января 1967 года.

Президент Н. Назарбаев
Республики Казахстан

приложение 1

Конвенция
о статусе беженцев
(Женева, 28 июля 1951 г.)

Преамбула

Высокие Договаривающиеся Стороны,
принимая по внимание, что Устав Организации Объединенных Наций и Всеобщая декларация прав человека, принятая Генеральной Ассамблеей 10 декабря 1948 года, установили принцип, согласно которому все люди должны пользоваться основными правами и свободами без какой бы то ни было в этом отношении дискриминации,
принимая во внимание, что Организация Объединенных Наций неоднократно проявляла свой глубокий интерес к судьбе беженцев и прилагала усилия к тому, чтобы обеспечить беженцам возможно более широкое пользование указанными основными правами и свободами,
принимая во внимание, что желательно пересмотреть и объединить заключенные ранее международные соглашения о статусе беженцев и расширить область применения этих договоров и предоставляемую таковыми защиту путем заключения нового соглашения,
принимая во внимание, что предоставление права убежища может возложить на некоторые страны непомерное бремя и что удовлетворительное разрешение проблемы, международный масштаб и характер которой признаны Организацией Объединенных Наций, не может поэтому быть достигнуто без международного сотрудничества,
выражая пожелание, чтобы все государства, признавая социальный и гуманитарный характер проблемы беженцев, приняли все меры к предотвращению трений между государствами в связи с этой проблемой,
отмечая, что Верховному комиссару Организации Объединенных Наций по делам беженцев поручено наблюдение за выполнением международных конвенций по защите беженцев, и признавая, что эффективность координации мер, принимаемых для разрешения этой проблемы, зависит от сотрудничества государств с Верховным комиссаром,
заключили нижеследующее соглашение:

Глава 1
Общие положения

Статья 1. Определение понятия "Беженец"

А. В настоящей Конвенции под термином "беженец" подразумевается лицо, которое:
1) рассматривалось как беженец в силу соглашений от 12 мая 1926 года и 30 июня 1928 года или же в силу Конвенций от 28 октября 1933 года и 10 февраля 1938 года, Протокола от 14 сентября 1939 года или же в силу устава Международной организации по делам беженцев;
постановления об отказе в праве считаться беженцами, вынесенные Международной организацией по делам беженцев в период ее деятельности, не препятствуют тому, чтобы статус беженца предоставлялся лицам, которые удовлетворяют условиям, установленным в пункте 2 настоящего раздела;
2) в результате событий, происшедших до 1 января 1951 года, и в силу вполне обоснованных опасений стать жертвой преследований по признаку расы, вероисповедания, гражданства, принадлежности к определенной социальной группе или политических убеждений находится вне страны своей гражданской принадлежности и не может пользоваться защитой этой страны или не желает пользоваться такой защитой вследствие таких опасений; или, не имея определенного гражданства и находясь вне страны своего прежнего обычного местожительства в результате подобных событий, не может или не желает вернуться в нее вследствие таких опасений.
В тех случаях, когда какое-либо лицо является гражданином нескольких стран, выражение "страна его гражданской принадлежности" означает любую из стран, гражданином которой оно является, и такое лицо не считается лишенным страны своей гражданской принадлежности, если без всякой действительной причины, вытекающей из вполне обоснованных опасений, оно не прибегает к защите одной из стран, гражданином которой оно является.
В. 1) В настоящей Конвенции приведенные в статье 1, раздел А, слова "события, происшедшие до 1 января 1951 года" означают либо:
а) "события, происшедшие в Европе до 1 января 1951 года"; или
в) "события, происшедшие в Европе или в других местах до 1 января 1951 года"; и каждое Договаривающееся Государство укажет в момент подписания, ратификации или присоединения, какого точно из указанных замечаний оно придерживается в отношении обязательств, принятых им на себя на основании настоящей Конвенции.
2) Любое Договаривающееся Государство, принявшее альтернативное значение "а", может в любое время расширить охват принятых на себя обязательств принятием альтернативного значения "в" посредством уведомления Генерального секретаря Организации Объединенных Наций.
С. Положения настоящей Конвенции не распространяются более на лицо, подпадающее под определения раздела А, которое:
1) добровольно вновь воспользовалось защитой страны своей гражданской принадлежности; или,
2) лишившись своего гражданства, снова его добровольно приобрело; или
3) приобрело новое гражданство и пользуется защитой страны своей новой гражданской принадлежности; или
4) добровольно вновь обосновалось в стране, которую оно покинули или вне пределов которой оно пребывало вследствие опасений преследований; или
5) не может более отказываться от пользования защитой страны своей гражданской принадлежности, ибо обстоятельства, на основании которых оно было признано беженцем, более не существуют;
положения настоящего пункта не применяются к беженцам, подпадающим под определение пункта 1 раздела А настоящей статьи, если они в состоянии привести достаточные основания, вытекающие из прежних преследований, для своего отказа пользоваться защитой страны своей гражданской принадлежности;
6) будучи лицом, не имеющим определенного гражданства, может вернуться в страну своего прежнего обычного местожительства, ибо обстоятельства, на основании которых оно было признано беженцем, более не существуют;
положения настоящего пункта не применяются к беженцам, подпадающим под определение пункта 1 раздела А настоящей статьи, если они в состоянии привести достаточные основания, вытекающие из прежних преследований, для своего отказа вернуться в страну своего прежнего обычного местожительства.
D. Положения настоящей Конвенции не распространяются на лиц, которые в настоящее время пользуются защитой или помощью других органов или учреждений Организации Объединенных Наций кроме Верховного комиссара Организации Объединенных Наций по делам беженцев.
В тех случаях, когда такая защита или помощь были по какой-либо причине прекращены, до того как положение этих лиц было окончательно урегулировано согласно соответствующим резолюциям, принятым Генеральной Ассамблеей Организации Объединенных Наций, эти лица автоматически приобретают права, вытекающие из настоящей Конвенции.
Е. Положения настоящей Конвенции не распространяются на лиц, за которыми компетентные власти страны, в которой они проживают, признают права и обязательства, связанные с гражданством этой страны.
F. Положения настоящей Конвенции не распространяются на всех тех лиц, в отношении которых имеются серьезные основания предполагать, что они:
а) совершили преступление против мира, военное преступление или преступление против человечества в определении, данном этим деяниям в международных актах, составленных в целях принятия мер в отношении подобных преступлений;
в) совершили тяжкое преступление неполитического характера вне страны, давшей им убежище, и до того, как они были допущены в эту страну в качестве беженцев;
с) виновны в совершении деяний, противоречащих целям и принципам Организации Объединенных Наций.

Статья 2. Общие обязательства

У каждого беженца существуют обязательства в отношении страны, в которой он находится, в силу которых, в частности, он должен подчиняться законам и распоряжениям, а также мерам, принимаемым для поддержания общественного порядка.

Статья 3. Недопустимость дискриминации

Договаривающиеся Государства будут применять положения настоящей Конвенции к беженцам без какой бы то ни было дискриминации по признаку их расы, религии или страны происхождения.

Статья 4. Религиозные убеждения

Договаривающиеся Государства будут предоставлять беженцам, находящимся на их территориях, по меньшей мере столь же благоприятное положение, как и своим собственным гражданам, в отношении свободы исповедовать свою религию и свободы предоставлять своим детям религиозное воспитание.

Статья 5. Права, предоставленные независимо от
настоящей Конвенции

Ничто в настоящей Конвенции не нарушает никаких прав и преимуществ, предоставленных беженцам каким-либо Договаривающимся Государством независимо от настоящей Конвенции.

Статья 6. Выражение "при тех же обстоятельствах"

В настоящей Конвенции выражение "при тех же обстоятельствах" означает, что беженец должен удовлетворять любым требованиям (включая требования, касающиеся срока и условий пребывания или проживания в стране), которым данное частное лицо должно было бы удовлетворять для пользования соответствующим правом, если бы оно не было беженцем, за исключением требований, которым в силу их характера беженец не в состоянии удовлетворять.

Статья 7. Изъятия из принципа взаимности

1. Кроме тех случаев, когда беженцам на основании настоящей Конвенции предоставляется более благоприятное правовое положение, Договаривающееся Государство будет предоставлять им положение, которым вообще пользуются иностранцы.
2. По истечении трехлетнего срока проживания на территории Договаривающихся Государств все беженцы будут освобождены от установленного законодательным путем требования взаимности.
3. Каждое Договаривающееся Государство будет и впредь предоставлять беженцам права и преимущества, на которые они без всякой взаимности имели право в день вступления в силу настоящей Конвенции в отношении данного государства.
4. Договаривающиеся Государства благожелательно отнесутся к возможному предоставлению беженцам, без всякой взаимности, прав и преимуществ помимо тех, на которые они имеют право, согласно пунктам 2 и 3, и к возможному освобождению от требования взаимности беженцев, которые не отвечают условиям, предусмотренным в пунктах 2 и 3.
5. Положения пунктов 2 и 3 применяются как к правам и преимуществам, упомянутым в статьях 13, 18, 19, 21 и 22 настоящей Конвенции, так и к правам и преимуществам, не предусмотренным в ней.

Статья 8. Изъятия из исключительных мер

Исключительные меры, которые могут быть применены в отношении лиц, имущества или интересов граждан иностранного государства, не будут применяться Договаривающимися Государствами в отношении беженцев, которые являются формально гражданами этого государства, только лишь на основании их гражданства. Договаривающиеся Государства, законодательство которых не допускает применения выраженного в настоящей статье общего принципа, будут в соответствующих случаях устанавливать изъятия в интересах таких беженцев.

Статья 9. Временные мероприятия

Ничто в настоящей Конвенции не лишает Договаривающиеся Государства права во время войны или при наличии других чрезвычайных и исключительных обстоятельств принимать временные меры, которые оно считает необходимыми в интересах государственной безопасности, по отношению к тому или иному определенному лицу, еще до выяснения этим Договаривающимся Государством, что оно действительно является беженцем и что дальнейшее применение в отношении его означенных мер необходимо в интересах государственной безопасности.

Статья 10. Непрерывность проживания

1. Если беженец был депортирован во время второй мировой войны и отправлен на территорию одного из Договаривающихся Государств и там проживает, то время такого принудительного пребывания будет рассматриваться как время законного проживания в пределах этой территории.
2. Если беженец был депортирован во время второй мировой войны из территории одного из Договаривающихся Государств и до вступления в силу настоящей Конвенции туда возвратился с целью обосноваться там на постоянное жительство, то период проживания до и после такой депортации будет рассматриваться как один непрерывный период во всех тех случаях, когда требуется непрерывность проживания.

Статья 11. Беженцы-моряки

Если беженцами являются лица, нормально служащие в экипажах кораблей, плавающих под флагом одного из Договаривающегося Государства, то это государство благожелательно отнесется к поселению этих лиц на своей территории и к выдаче им проездных документов или же к предоставлению им временного права въезда на его территорию, в частности, в целях облегчения их поселения в какой-либо другой стране.

Глава 2
Правовой статус

Статья 12. Личный статус

1. Личный статус беженца определяется законами страны его домициля или, если у него такового не имеется, законами страны его проживания.
2. Ранее приобретенные беженцами права, связанные с его личным статусом, и в частности, права, вытекающие из брака, будут соблюдаться Договаривающимися Государствами по выполнении, в случае надобности, формальностей, предписанных законами данного государства, при условии что соответствующее право является одним из тех прав, которые были бы признаны законами данного государства, если бы это лицо не стало беженцем.

Статья 13. Движимое и недвижимое имущество

В отношении приобретения движимого и недвижимого имущества и прочих связанных с ним прав, а также в отношении арендных и иных договоров, касающихся движимого и недвижимого имущества, Договаривающиеся Государства будут предоставлять беженцам возможно более благоприятное положение и, во всяком случае, не менее благоприятное, чем то, каким при тех же обстоятельствах обычно пользуются иностранцы.

Статья 14. Авторские и промышленные права

Что касается защиты промышленных прав, как-то: прав на изобретения, чертежи и модели, торговые марки, название фирмы, и прав на литературные, художественные и научные произведения, то беженцам в той стране, где они имеют свое обычное местожительство, будет предоставляться та же защита, что и гражданам этой страны. На территории любого другого Договаривающегося Государства им будет предоставляться та же защита, что предоставляется на этой территории гражданам страны, в которой они имеют свое обычное местожительство.

Статья 15. Право ассоциаций

В отношении ассоциаций, не имеющих политического характера и не преследующих целей извлечения выгоды, и в отношении профессиональных союзов Договаривающиеся Государства будут представлять беженцам, законно проживающим на их территории, наиболее благоприятствуемое положение, соответствующее положению граждан иностранного государства при тех же обстоятельствах.

Статья 16. Право обращения в суд

1. Каждый беженец имеет права свободного обращения в суды на территории всех Договаривающихся Государств.
2. На территории Договаривающегося Государства, в котором находится его обычное местожительство, каждый беженец будет использоваться в отношении права обращения в суд тем же положением, что и граждане, в частности, в вопросах юридической помощи и освобождения от обеспечения уплаты судебных расходов.
3. Каждому беженцу во всех прочих странах, кроме страны его обычного проживания, будет в отношении вопросов, упомянутых в пункте 2, предоставляться то же положение, что и гражданам страны его обычного местожительства.

Глава 3
Занятия, приносящие доход

Статья 17. Работа по найму

1. Договаривающиеся Государства будут предоставлять беженцам, законно проживающим на их территории, в отношении их права работы по найму наиболее благоприятное правовое положение, которым пользуются граждане иностранных государств при тех же обстоятельствах.
2. Во всяком случае, ограничительные меры, касающиеся иностранцев или найма иностранцев и применяемые с целью охраны внутреннего рынка труда, не будут применяться к беженцам, на которых эти меры не распространялись в день вступления в силу настоящей Конвенции в отношении соответствующего Договаривающегося Государства или которые удовлетворяют одному из следующих условий:
а) проживают в пределах страны не менее трех лет;
в) супруги которых имеют гражданство страны проживания. Беженец не может ссылаться на это постановление, если он покинул семейный очаг;
с) одни или несколько детей которых имеют гражданство страны проживания.
3. Договаривающиеся Государства благожелательно отнесутся к возможности уравнения прав всех беженцев в отношении работы по найму с правами граждан и, в частности, тех беженцев, которые вступили на их территорию в порядке выполнения программ вербовки рабочей силы или согласно планам иммиграции.

Статья 18. Работа в собственном предприятии

Договаривающиеся Государства будут предоставлять беженцам, законно проживающим на их территории, возможно более благоприятное правовое положение и, во всяком случае, положение не менее благоприятное, чем то, которым обычно пользуются иностранцы при тех же обстоятельствах в отношении права заниматься самостоятельно сельским хозяйством, промышленностью, ремеслами и торговлей, а также права учреждать торговые и промышленные товарищества.

Статья 19. Свободные профессии

1. Каждое Договаривающееся Государство будет предоставлять беженцам, законно проживающим на его территории и имеющим диплом, признанный компетентными властями этого государства, желающим заниматься свободными профессиями, возможно более благоприятное правовое положение и, во всяком случае, положение не менее благоприятное, чем то, которым обычно пользуются иностранцы при тех же обстоятельствах.
2. Договаривающиеся Государства будут принимать все меры, допускаемые их законами и их конституцией, к тому, чтобы обеспечить устройство таких беженцев на внеметропольных территориях, за международные отношения которых они несут ответственность.

Глава 4
Социальное попечение

Статья 20. Система пайков

Там, где существует обязательная для всего населения система пайков, регулирующая общее распределение дефицитных продуктов, такая система применяется к беженцам на равных основаниях с гражданами.

Статья 21. Жилищный вопрос

Поскольку жилищный вопрос регулируется законами или распоряжениями или находится под контролем публичной власти, Договаривающиеся Государства будут предоставлять беженцам, законно проживающим на их территории, возможно более благоприятное правовое положение и, во всяком случае, положение не менее благоприятное, чем то, которым обычно пользуются иностранцы при тех же обстоятельствах.

Статья 22. Народное образование

1. В отношении начального образования Договаривающиеся Государства будут предоставлять беженцам то же правовое положение, что и гражданам.
2. В отношении других видов народного образования, помимо начального, и, в частности, в отношении возможности учиться, признания иностранных аттестатов, дипломов и степеней, освобождения от платы за право учения и сборов, а также в отношении предоставления стипендий Договаривающиеся Государства будут предоставлять беженцам возможно более благоприятное правовое положение и, во всяком случае, положение не менее благоприятное, чем то, которым обычно пользуются иностранцы при тех же обстоятельствах.

Статья 23. Правительственная помощь

Договаривающиеся Государства будут предоставлять беженцам, законно проживающим на их территории, то же положение в отношении правительственной помощи и поддержки, каким пользуются их граждане.

Статья 24. Трудовое законодательство
и социальное обеспечение

1. Договаривающиеся Государства будут предоставлять беженцам, законно проживающим на их территории, то же положение, что и гражданам в отношении нижеследующего:
а) вознаграждения за труд, включая пособия на семью, если такие пособия являются частью вознаграждения за труд, продолжительности рабочего дня, сверхурочной работы, оплачиваемых отпусков, ограничения работы на дому, минимального возраста лиц, работающих по найму, ученичества и профессиональной подготовки, труда женщин и подростков и пользования преимуществами коллективных договоров, поскольку эти вопросы регулируются законами или распоряжениями или контролируются административной властью;
в) социального обеспечения (законоположений, касающихся несчастных случаев на работе, профессиональных заболеваний, материнства, болезни, инвалидности, старости, смерти, безработицы, обязанностей в отношении семьи и других случаев, которые, согласно внутренним законам или распоряжениям, предусматриваются системой социального обеспечения) со следующими ограничениями:
* может существовать надлежащий порядок сохранения приобретенных прав и прав, находящихся в процессе приобретения;
** законы или распоряжения страны проживания могут предписывать специальный порядок получения полного или частичного пособия, уплачиваемого полностью из государственных средств, и пособий, выплачиваемых лицам, не выполнивших всех условий в отношении взносов, требуемых для получения нормальной пенсии.
2. На права на компенсацию за смерть беженца, явившуюся результатом несчастного случая на работе или профессионального заболевания, не будет влиять то обстоятельство, что выгодоприобретатель проживает не на территории Договаривающегося Государства.
3. Договаривающиеся Государства будут предоставлять беженцам преимущества, вытекающие из заключенных между собой или могущих быть заключенными в будущем соглашений о сохранении приобретенных прав и прав, находящихся в процессе приобретения, в отношении социального обеспечения с соблюдением лишь тех условий, какие применяются к гражданам государств, подписавших упомянутые соглашения.
4. Договаривающиеся Государства благожелательно отнесутся к вопросу о предоставлении, поскольку это возможно, беженцам преимуществ, вытекающих из подобных соглашений, которые в каждый данный момент могут быть в силе между этими Договаривающимися Государствами и государствами, не участвующими в договоре.

Глава 5
Административные меры

Статья 25. Административное содействие

1. Когда пользование каким-либо правом беженцами обычно требует содействия властей иностранного государства, к которым эти беженцы не могут обращаться, Договаривающиеся Государства, на территории которых проживают упомянутые беженцы, будут принимать меры к тому, чтобы такое содействие оказывалось им властями данного государства или какой-либо международной властью.
2. Власть или власти, упомянутые в пункте 1, будут снабжать беженцев или обеспечат под своим наблюдением снабжение беженцев документами или удостоверениями, обычно выдаваемыми иностранцам властями или через посредство властей государств, гражданами которых они являются.
3. Выданные в этом порядке документы или удостоверения будут заменять официальные документы, выдаваемые иностранцам властями или через посредство властей государств, гражданами которых они являются, и будут признаваться действительными, пока не доказано, что они недействительны.
4. За исключением случаев особых льгот, предоставляемых неимущим лицам, за упомянутые в настоящей статье услуги может взиматься и плата; такая плата, однако, будет умеренной и будет соответствовать той, которая за аналогичные услуги взимается с граждан.
5. Положения настоящей статьи не затрагивают положений статей 27 и 28.

Статья 26. Свобода передвижения

Каждое Договаривающееся Государство будет предоставлять беженцам, законно пребывающим на их территории, право выбора места проживания и свободного передвижения в пределах его территории при условии соблюдения всех правил, обычно применяемых к иностранцам при тех же обстоятельствам.

Статья 27. Удостоверение личности

Договаривающиеся Государства будут выдавать удостоверение личности беженцам, находящимся на их территории и не обладающим действительными проездными документами.

Статья 28. Проездные документы

1. Договаривающиеся Государства будут выдавать законно проживающим на их территории беженцам проездные документы для передвижения за пределами их территории, поскольку этому не препятствуют уважительные причины государственной безопасности и общественного порядка; к таким документам будут применяться положения приложенных к настоящей Конвенции правил. Договаривающиеся Государства могут выдавать такие проездные документы любому другому находящемуся на их территории беженцу; они, в частности, благожелательно отнесутся к вопросу о выдаче подобных проездных документов находящимся на их территории беженцам, не имеющим возможности получить проездной документ в стране своего законного проживания.
2. Проездные документы, выданные беженцам на основании прежних международных соглашений участниками таковых, будут признаваться и рассматриваться Договаривающимися Государствами точно так же, как если бы они были выданы на основании настоящей статьи.

Статья 29. Налоги

1. Договаривающиеся Государства не будут облагать беженцев никакими пошлинами, сборами или налогами, кроме или выше тех, которые при аналогичных условиях взимаются или могут взиматься с собственных граждан.
2. Положения предыдущего пункта ни в коей мере не исключают применения к беженцам законов и распоряжений, касающихся сборов за выдачу иностранцам административных документов, в том числе и удостоверений личности.

Статья 30. Вывоз имущества

1. Договаривающиеся Государства, в соответствии со своими законами и распоряжениями, будут разрешать беженцам вывоз имущества, привезенного ими с собой на их территорию, в другую страну, в которую им предоставлено право въезда для поселения.
2. Договаривающиеся Государства отнесутся благожелательно к ходатайствам беженцев о разрешении на вывоз имущества, необходимого им для их поселения в других странах, в которые им предоставлено право въезда, где бы это имущество ни находилось.

Статья 31. Беженцы, незаконно находящиеся
в стране, дающей им приют

1. Договаривающиеся Государства не будут налагать взысканий за незаконный въезд или незаконное пребывание на их территории беженцев, которые, прибыв непосредственно из территории, на которой их жизни и свободе угрожала опасность, предусмотренная в статье 1, въезжают или находятся на территории этих государств без разрешения, при условии, что такие беженцы без промедления сами явятся к властям и представят удовлетворительные объяснения своего незаконного въезда или пребывания.
2. Договаривающиеся Государства не будут стеснять свободу передвижения таких беженцев ограничениями, не вызываемыми необходимостью; такие ограничения будут применяться только, пока статус этих беженцев в данной стране не урегулирован или пока они не получат права на въезд в другую страну. Договаривающиеся Государства будут предоставлять таким беженцам достаточный срок и все необходимые условия для получения ими права на въезд в другую страну.

Статья 32. Высылка

1. Договаривающиеся Государства не будут высылать законно проживающих на их территории беженцев иначе, как по соображениям государственной безопасности или общественного порядка.
2. Высылка таких беженцев будет производиться только во исполнение решений, вынесенных в судебном порядке. За исключением случаев, когда этому препятствуют уважительные соображения государственной безопасности, беженцам будет дано право представления в свое оправдание доказательств и обжалования в надлежащих инстанциях или перед лицом или лицами, особо назначенными надлежащими инстанциями, а также право иметь для этих целей своих представителей.
3. Договаривающиеся Государства будут предоставлять таким беженцам достаточный срок для получения законного права на въезд в другую страну. Договаривающиеся Государства сохраняют за собой право применять в течение этого срока такие меры внутреннего характера, которые они сочтут необходимыми.

Статья 33. Запрещение высылки беженцев или их
принудительного возвращения
(в страны, из которых они прибыли)

1. Договаривающиеся Государства не будут никоим образом высылать или возвращать беженцев на границу страны, где их жизни или свободе угрожает опасность вследствие их расы, религии, гражданства, принадлежности к определенной социальной группе или политических убеждений.
2. Это постановление, однако, не может применяться к беженцам, рассматриваемым в силу уважительных причин как угроза безопасности страны, в которой они находятся, или осужденным вошедшим в силу приговором в совершении особенно тяжкого преступления и представляющим общественную угрозу для страны.

Статья 34. Натурализация

Договаривающиеся Государства будут по возможности облегчать ассимиляцию и натурализацию беженцев. В частности, они будут делать все от них зависящее для ускорения делопроизводства по натурализации и возможного уменьшения связанных с ним сборов и расходов.

Глава 6
Положения, касающиеся применения
Конвенции и переходного периода

Статья 35. Сотрудничество между национальными
властями и Организацией Объединенных Наций

1. Договаривающиеся Государства обязуются сотрудничать с Управлением Верховного комиссара Организации Объединенных Наций по делам беженцев или любым другим органом Объединенных Наций, на который может перейти выполнение его функций, и, в частности, будут содействовать выполнению им обязанностей по наблюдению за применением положений настоящей Конвенции.
2. Для того, чтобы дать Управлению Верховного комиссара или любому другому органу Объединенных Наций, который станет на его место, возможность представлять доклады надлежащим органам Объединенных Наций, Договаривающиеся Государства обязуются снабжать их в надлежащей форме требуемыми ими сведениями и статистическими данными относительно:
а) положения беженцев,
в) проведения в жизнь настоящей Конвенции и
с) законов, распоряжений и декретов, находящихся в силе или могущих впоследствии вступить в силу по вопросу о беженцах.

Статья 36. Сведения о национальных и
законодательных актах

Договаривающиеся Государства сообщают Генеральному секретарю Организации Объединенных Наций текст законов и распоряжений, изданных ими в целях проведения в жизнь настоящей Конвенции.

Статья 37. Ранее заключенные конвенции

С сохранением в силе пункта 2 статьи 28 настоящей Конвенции эта Конвенция для участвующих в ней сторон заменяет акты 5 июля 1922 года, 31 мая 1924 года, 12 мая 1926 года, 30 июня 1928 года и 30 июля 1935 года, конвенции 28 октября 1933 года и 10 февраля 1938 года и Соглашение 15 октября 1946 года.

Глава 7
Заключительные положения

Статья 38. Разрешение споров

Все споры, возникающие между участниками настоящей Конвенции относительно ее толкования или применения, которые не могут быть разрешены иным способом, по требованию любой из спорящих сторон будут передаваться в Международный Суд.

Статья 39. Подписание, ратификация и присоединение

1. Настоящая Конвенция будет открыта для подписания в Женеве 28 июля 1951 года и после этого будет депонирована у Генерального секретаря Организации Объединенных Наций. Она будет открыта для подписания в Европейском отделении Организации Объединенных Наций с 28 июля по 31 августа 1951 года и будет вновь открыта для подписания в Центральных учреждениях Организации Объединенных Наций с 17 сентября 1951 года по 31 декабря 1952 года.
2. Настоящая Конвенция будет открыта для подписания от имени всех государств - членов Организации Объединенных Наций, а также от имени любого другого государства, получившего приглашение участвовать в Конференции полномочных представителей по вопросу о статусе беженцев и апатридов, или любого государства, которому Генеральная Ассамблея предложит подписать ее. Настоящая Конвенция подлежит ратификации, причем ратификационные грамоты будут депонированы у Генерального секретаря Организации Объединенных Наций.
3. Настоящая Конвенция будет открыта с 28 июля 1951 года для присоединения государств, упомянутых в пункте 2 настоящей статьи. Присоединение будет производиться путем депонирования у Генерального секретаря Организации Объединенных Наций акта о присоединении.

Статья 40. Постановление о территориальном
применении Конвенции

1. Любое государство может при подписании или ратификации Конвенции или присоединении к ней заявить, что действие настоящей Конвенции распространяется на все или некоторые территории, за международные отношения которых данное государство несет ответственность. Такое заявление вступит в силу в день вступления в силу Конвенции для данного государства.
2. В любой последующий момент подобное распространение действия Конвенции должно быть объявлено посредством уведомления, адресованного Генеральному секретарю Организации Объединенных Наций, и вступит в силу на девяностый день после дня получения Генеральным секретарем Организации Объединенных Наций этого уведомления или же в день вступления в силу Конвенции для данного государства, если эта последняя дата является более поздней.
3. В отношении тех территорий, на которые при подписании, ратификации или присоединении настоящая Конвенция не распространялась, каждое заинтересованное государство рассмотрит вопрос о возможности принятия мер, необходимых для распространения применения настоящей Конвенции на такие территории, с согласия правительств таких территорий, там, где это необходимо по причинам конституционного характера.

Статья 41. Постановления о федеративных государствах

К государствам федеративного или неунитарного типа будут применяться следующие положения:
а) в отношении тех статей настоящей Конвенции, которые подпадают под законодательную юрисдикцию федеральной законодательной власти, обязательства федерального правительства будут в указанных пределах соответствовать обязательствам сторон в настоящей Конвенции, не являющихся федеративными государствами;
в) в отношении статей настоящей Конвенции, которые подпадают под законодательную юрисдикцию входящих в федерацию штатов, провинций или кантонов, не обязанных, согласно конституционному строю федерации, принимать законодательные меры, федеральное правительство при первой возможности осведомит об этих статьях надлежащие власти штатов, провинций или кантонов, сопроводив это сообщение своим благоприятным отзывом;
с) федеративные государства, являющиеся стороной в настоящей Конвенции, по требованию любого другого Договаривающегося Государства, переданного через Генерального секретаря Организации Объединенных Наций, представят справку о существующих в федерации и ее составных частях законах и практике в отношении любого конкретного положения Конвенции с указанием того, в какой мере данное положение было проведено в жизнь законодательным или иным путем.

Статья 42. Оговорки

1. При подписании, ратификации или присоединении любое государство может делать оговорки к статьям Конвенции, за исключением статей 1, 3 и 4, пункта 1 статьи 16, статей 33 и 36-46 включительно.
2. Любое государство, сделавшее оговорку в соответствии с пунктом 1 настоящей статьи, может во всякое время отказаться от этой оговорки путем уведомления о том Генерального секретаря Организации Объединенных Наций.

Статья 43. Вступление в силу

1. Настоящая Конвенция вступает в силу на девяностый день со дня депонирования шестой ратификационной грамоты или акта о присоединении.
2. Для всех государств, ратифицировавших Конвенцию или присоединившихся к ней после депонирования шестой ратификационной грамоты или акта о присоединении, Конвенция вступит в силу на девяностый день со дня депонирования соответствующим государством своей ратификационной грамоты или акта о присоединении.

Статья 44. Денонсация

1. Любое Договаривающееся Государство может в любое время денонсирования настоящую Конвенцию посредством уведомления на имя Генерального секретаря Организации Объединенных Наций.
2. Такая денонсация вступит в силу для соответствующего Договаривающегося Государства через один год со дня получения уведомления Генеральным секретарем Организации Объединенных Наций.
3. Любое государство, сделавшее заявление или пославшее уведомление на основании статьи 40, может в любое время после этого, посредством уведомления на имя Генерального секретаря Организации Объединенных Наций, заявить, что Конвенция не будет распространяться на соответствующую территорию через год после получения Генеральным секретарем указанного уведомления.

Статья 45. Пересмотр

1. Любое Договаривающееся Государство может посредством уведомления на имя Генерального секретаря Организации Объединенных Наций в любое время потребовать пересмотра настоящей Конвенции.
2. Генеральная Ассамблея Организации Объединенных Наций будет рекомендовать соответствующие меры, если в связи с таким требованием будет необходимо принять какие-либо меры.

Статья 46. Уведомления, рассылаемые Генеральным
секретарем Организации Объединенных Наций

Генеральный секретарь Организации Объединенных Наций будет сообщать всем членам Организации Объединенных Наций и государствам, не являющимися членами таковой, упомянутым в статье 39:
а) о заявлениях и уведомлениях, поступивших на основании раздела В статьи 1;
в) о подписях, ратификациях и присоединениях, предусмотренных в статье 39;
с) о заявлениях и уведомлениях, предусмотренных в статье 40;
об оговорках и отказах от оговорок, предусмотренных в статье 42;
о дне вступления в силу настоящей Конституции с соответствии со статьей 43;
о денонсациях и уведомлениях, предусмотренных в статье 44;
о требованиях пересмотра, поступивших на основании статьи 45.
В удостоверении чего нижеподписавшиеся, будучи должным образом уполномочены, подписали настоящую Конвенцию от имени своих правительств.
Совершено в Женеве июля двадцать восьмого дня тысяча девятьсот пятьдесят первого года в одном экземпляре, английский и французский тексты которого являются равноаутентичными; этот экземпляр депонируется в архиве Организации Объединенных Наций, и заверенные копии его препровождаются всем членам Организации Объединенных Наций и государствам, не являющихся членами таковой, упомянутым в статье 39.

приложение 2

Протокол,
касающийся статуса беженцев от 31 января 1967 г.

Государства - участники настоящего Протокола,
принимая во внимание, что Конвенция, касающаяся статуса беженцев, подписанная в Женеве 28 июля 1951 года (далее именуемая "Конвенция"), распространяется только на тех лиц, которые стали беженцами в результате событий, происшедших до 1 января 1951 года,
принимая во внимание, что со времени принятия Конвенции возникли новые ситуации, касающиеся беженцев, и что поэтому имеющие к этому отношение беженцы могут не подпадать под действие Конвенции,
принимая во внимание желательность того, чтобы все беженцы, подпадающие под определение, содержащееся в Конвенции, пользовались равным статусом независимо от указанной даты 1 января 1951 года,
договорились о нижеследующем:

Статья 1. Общие положения

1. Государства - участники настоящего Протокола берут на себя обязательство применять статьи Конвенции 2-34 включительно в отношении беженцев, подпадающих под нижеизложенное определение.
2. Для целей настоящего Протокола под термином "беженец", за исключением случаев, касающихся применения следующего пункта, имеется в виду любое лицо, подпадающее под определение статьи 1 Конвенции с опущением слов "В результате событий, происшедших до 1 января 1951 года..." и слов "...в результате подобных событий" в статье 1 А (2).
3. Настоящий Протокол применяется участвующими в нем государствами без каких-либо географических ограничений, за исключением случаев, когда существующие заявления, сделанные государствами, уже являющимися участниками Конвенции в соответствии со статьей 1 В (1) (а) Конвенции, также применяются, если Протокол не будет продлен, согласно статье 1 В (2), в соответствии с настоящим Протоколом.

Статья 2. Сотрудничество национальных властей
с Организацией Объединенных Наций

1. Государства - участники настоящего Протокола обязуются сотрудничать с Управлением Верховного комиссара Организации Объединенных Наций по делам беженцев или любым другим учреждением Организации Объединенных Наций, к которому может перейти выполнение его функций, и, в частности, содействовать выполнению его обязанностей по контролю за применением положений настоящего Протокола.
2. Чтобы дать возможность Управлению Верховного комиссара или любому другому учреждению Организации Объединенных Наций, к которому может перейти выполнение его функций, представлять доклады компетентным органам Организации Объединенных Наций, государства - участники настоящего Протокола обязуются предоставлять им в соответствующей форме запрашиваемую информацию и статистические данные, касающиеся:
а) положения беженцев;
в) выполнения настоящего Протокола;
с) находящихся в силе или могущих впоследствии вступить в силу законов, постановлений и декретов, касающихся беженцев.

Статья 3. Информация о национальном законодательстве

Государства - участники настоящего Протокола сообщают Генеральному секретарю Организации Объединенных Наций тексты законов и постановлений, которые они могут принимать в целях обеспечения применения настоящего Протокола.

Статья 4. Разрешение споров

Все споры между государствами - участниками настоящего Протокола, касающиеся его толкования или применения, которые не могут быть разрешены иными средствами, передаются в Международный Суд по просьбе любой из сторон в этом споре.

Статья 5. Присоединение к протоколу

Настоящий Протокол открыт для присоединения от имени всех государств - участников Конвенции и любого другого государства - члена Организации Объединенных Наций или члена любого специализированного учреждения или государства, которому было направлено Генеральной Ассамблеей Организации Объединенных Наций приглашение присоединиться к Протоколу. Присоединение осуществляется путем сдачи на хранение акта о присоединении Генеральному секретарю Организации Объединенных Наций.

Статья 6. Статья о федеративных государствах

К государству федеративного или неунитарного типа применяются следующие положения:
а) в отношении статей Конвенции, подлежащих применению в соответствии с пунктом 1 статьи 1 настоящего Протокола и подпадающих под законодательную юрисдикцию федеральных законодательных властей, обязательства федерального правительства в указанных пределах соответствуют обязательствам сторон, не являющимися федеративными государствами;
в) в отношении статей Конвенции, подлежащих применению в соответствии с пунктом 1 статьи 1 настоящего Протокола и подпадающих под законодательную юрисдикцию входящих в федерацию штатов, провинций или кантонов, не обязанных, согласно конституционному строю федерации, принимать законодательные меры, федеральные правительства при первой возможности доводят эти статьи наряду с положительной рекомендацией до сведения соответствующих властей штатов, провинций или кантонов;
с) федеративное государство - участник настоящего Протокола по требованию любого другого государства - участника, переданному ему через Генерального секретаря Организации Объединенных Наций, представляет справку о существующих в федерации и ее составных частях законах и практике в отношении любого конкретного положения Конвенции, подлежащего применению в соответствии с пунктом 1 статьи 1 настоящего Протокола с указанием того, в какой мере данное положение было проведено в жизнь законодательным или иным путем.

Статья 7. Оговорки и заявления

1. При присоединении любое государство может сделать оговорки к статье 4 настоящего Протокола и в отношении применения любых положений Конвенции в соответствии со статьей 1 настоящего Протокола, за исключением положений, содержащихся в статьях 1, 3, 4, 16 (1) и 33, при условии, что оговорки государства - участника Конвенции, сделанные согласно настоящей статье, не распространяются на беженцев, в отношении которых применяется Конвенция.
2. Оговорки, сделанные государствами - участниками Конвенции в соответствии со статьей 42, если они не сняты, распространяются на их обязательства по настоящему Протоколу.
3. Любое государство, делающее оговорку в соответствии с пунктом 1 настоящей статьи, может в любое время снять эту оговорку путем уведомления об этом Генерального секретаря Организации Объединенных Наций.
4. Заявление, сделанное в соответствии с пунктами 1 и 2 статьи 40 Конвенции участвующим в ней государством, которое присоединяется к настоящему Протоколу, считается применимым и в отношении настоящего Протокола, если при присоединении государство - участник не направляет Генеральному секретарю Организации Объединенных Наций уведомления о противоположном. Положения пунктов 2 и 3 статьи 40 и пункта 3 статьи 44 Конвенции считаются применимыми к настоящему Протоколу.

Статья 8. Вступление в силу

1. Настоящий Протокол вступает в силу в день депонирования шестого акта о присоединении.
2. Для всех государств, присоединяющихся к Протоколу после депонирования шестого акта о присоединении, Протокол вступает в силу в день депонирования такими государствами своего акта о присоединении.

Статья 9. Денонсация

1. Любое государство - участник Протокола может денонсировать настоящий Протокол в любое время посредством уведомления, направленного на имя Генерального секретаря Организации Объединенных Наций.
2. Такая денонсация вступает в силу для соответствующего государства - участника через один год со дня получения такого уведомления Генеральным секретарем Организации Объединенных Наций.

Статья 10. Уведомления, рассылаемые Генеральным
секретарем Организации Объединенных Наций

Генеральный секретарь сообщает всем государствам, упомянутым в статье 5, выше, о дате вступления в силу, присоединениях, оговорках и снятии оговорок к настоящему Протоколу и его денонсации, а также об относящихся к нему заявлениях и уведомлениях.

Статья 11. Депонированные в архивах Секретариата
Организации Объединенных Наций

Копия настоящего Протокола, английский, испанский, китайский, русский и французский тексты которого являются в равной степени аутентичными, подписанная Председателем Генеральной Ассамблеи и Генеральным секретарем Организации Объединенных Наций, депонируется в архивах Секретариата Организации Объединенных Наций. Генеральный секретарь препровождает заверенные копии настоящего Протокола всем государствам - членам Организации Объединенных Наций и другим государствам, упомянутым в статье 5, выше.

Қазақстан Республикасының Босқындардың мәртебесі туралы конвенцияға және Босқындардың мәртебесіне қатысты хаттамаға қосылуы туралы

Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 15 желтоқсандағы N 317-I Заңы.

Қазақстан Республикасы 1951 жылғы 28 шілдеде қабылданған Босқындардың мәртебесі туралы конвенцияға және 1967 жылғы 31 қаңтарда қабылданған Босқындардың мәртебесіне қатысты хаттамаға қосылсын.

Қазақстан Республикасының
Президенті

Босқындардың жағдайы туралы Конвенция
(Женева, 28 шілде 1951 ж.)

(1999 жылғы 15 сәуірде күшіне енді - ҚР СІМ-нің ресми сайты)

Кіріспе

Жоғарғы мәртебелі келісім жасап жатқан Тараптар
Біріккен Ұлттар Ұйымы Жарғысының және Бас Ассемблея 1948 жылғы 10 желтоқсанында қабылдаған Дүниежүзілік декларациясының бекіткен барлық адамның алаланбастан негізгі құқықтар мен бостандыққа ие екендігі туралы ұстанымын ескере отырып,
Біріккен Ұлттар Ұйымының босқындар тағдырына өзінің терең алаңдаушылығын әлденеше рет танытқанын және босқындардың аталған құқықтар мен бостандықты кеңінен пайдалануы үшін барынша күш салғанын ескере отырып,
бұрын жасалған босқындардың ахуалы туралы халықаралық келісімдерді қайта қарау қажеттілігін және жаңа келісімдер жасау арқылы олардың қолданыс аясын кеңейту қажеттігін ескере отырып,
босқындарға бассауға берудің кейбір мемлекеттерге ауыр салмақ салатынын және Біріккен Ұлттар Ұйымының мойындаған халықаралық көлемдегі мәселелердің шешілуі халықаралық ынтымақтастықсыз жүзеге асырылмайтынын ескере отырып,
барлық мемлекеттер босқындардың мәселесінің әлеуметтік және гуманитарлық сипатын мойындай отырып, осы мәселе бойынша мемлекетаралық қақтығыстарды болдырмауға шара қолдануын қалай білдіре отырып,
Біріккен Ұлттар Ұйымының Босқындар мәселесі бойынша Жоғарғы комиссарына босқындарды қорғау туралы халықаралық конвенцияларының орындалуын қадағалау тапсырылғандығын атай отырып және аталмыш мәселені шешу шараларының тиімділігі мемлекеттердің Жоғарғы комиссармен әрекеттестігіне байланысты екендігін құптай отырып;
төмендегі келісімді жасады:

I Тарау
Жалпы ережелер
1 Бап
"Босқын" сөзінің анықтамасы

А. Осы Конвенцияда "босқын" терминінің мағынасы былай қарастырылады:
1) 1926 жылғы 12 мамырдағы және 1928 жылғы 30 маусымдағы келісімдердің аясында, 1939 жылғы 14 қыркүйектегі Хатама немесе Босқындар мәселесі бойынша Халықаралық ұйымның Жарғысының аясында;
Босқындар мәселесі бойынша Халықаралық ұйымның әрекет ету кезіндегі шығарылған босқын ретінде мойындамау туралы қаулылар осы бөлімнің 2 тармағы бойынша босқын ретінде танылған тұлғаның осы мәртебеге ие болуына кедергі бола алмайды;
2) 1951 жылдың 1 қаңтарына дейін орын алған оқиғалардың себебінен және нәсілдік, діни, азаматтық, әлеуметтік, саяси қудалаудың құрбаны болу қаупінің себебінен өзінің азаматтығы бар мемлекеттен өзге мемлекетте жүріп өзінің құқықтарын пайдалана алмай жүрген және аталған қауіптердің себебінен орналасқан мемлекетте құқықтарды пайдалануға мүмкіндігі жоқ немесе құқықтарды пайдалануға ықылассыз; немесе нақты азаматтығы болмай, жоғарыдағы аталған себептерге байланысты өзінің тұрғылықты мекенінен жат елде жүріп, өз еліне қайтуына мүмкіндігі болмаған немесе қайтуға ықылассыз тұлғалар;
Бір адам бірнеше мемлекеттің азаматтығына ие болса, "өзінің азаматтығы бар мемлекет" тіркесі – оның азаматтық алған кез-келген мемлекетін білдіреді, және мұндай тұлға азаматтығы бар қандай да бір мемлекетте негізді қауіптердің себебінен сол елдің панасын сұрамаса, өзінің мемлекетінің азаматтығынан айрылмайды
В. 1) Осы Конвенцияның 1 Бабының А бөліміндегі "1951 жылдың 1 қаңтарына дейін орын алған оқиғалар" мынаны білдіреді: а) "1951 жылғы 1 қаңтарға дейін Еуропада орын алған оқиғалар"; немесе b) "Еуропада немесе басқа елдерде 1951 жылдың 1 қаңтарына дейінгі орын алған оқиғалар", және әрбір Келісім жасап жатқан Мемлекет қол қою, бекіту немесе бірігу кезінде осы Конвенция негізінде дәл қай мағынадағы жауапкершілікті мойнына алатынын нақтылап көрсетуі керек.
2) Кез-келген Келісім жасап жатқан а мағынасындағы жауапкершілікті мойнана алған Мемлекет Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысын хабардар ету арқылы b мағынасындағы жауапкершілікті мойнына ала алады.
С. Осы Конвенцияның ережелері А бөлімінің түсініктемесіне жататын тұлғаға төмендегі жағдайлар орын алғанда жүрмейді:
1) азаматтығы қай елге қатысты болса, сол елдің қорғанышын өз еркімен қайта қабылдаған болса;
2) өзінің азаматтығынан айрылғаннан кейін, өз еркімен оны қайта алған болса; немесе
3) жаңа азаматтық алып, сол алған елінің азаматтығының қорғанышын қабылдаса; немесе
4) өз еркімен тастап кеткен немесе қудалау қаупінің себебінен шығып кеткен еліне өз еркімен қайтып келіп орналасса; немесе
5) азаматтығы бар өз елінің қорғанышынан бас тарта алмайтын болса, немесе босқын ретінде тануға негіздемелер бұдан былай күшінде болмаса.
Осы тармақтың күші өзінің бұрынғы мекеніне қайтып оралудан бас тартуға жеткілікті негіз болатын дәлелдер келтіре алған босқындарға А бөлімінің 1 тармағының анықтамасына жататын босқындарға жүрмейді.
D. Осы Конвенцияның күші Біріккен Ұлттар Ұйымының Босқындар мәселесі бойынша Жоғарғы Комиссарынан басқа ұйымдардың немесе мекемелердің қорғанындағы тұлғаларға жүрмейді.
Олар қандай да бір себептерге байланысты аталмыш ұйымдардың қорғанынан шығып қалса немесе көмегінен айрылса, Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясының қабылдаған қарарларына орай реттелгенше осы Конвенцияның аясындағы құқықтарға автоматты түрде ие болады.
Е. Осы Конвенцияның күші сол елдің құзырлы органдары азаматтығына байланысты құқықтары мен міндеттерін мойындаған тұлғаларға жүрмейді.
F. Осы Конвенцияның күші мына жағдайлар орын алғаны негізді түрде ұйғарылған тұлғаларға жүрмейді:
а) егер ол бейбітшілікке қарсы қылмыс жасаған болса, әскери қылмыс жасаған болса, және осындай қылмыстардың алдын алу мақсатында шығарылған халықаралық актілерде көрсетілген мағынадағы адамзатқа қарсы қылмыс жасаған болса;
b) бассауға берген мемлекеттің тысында саяси сипаты жоқ қылмыс жасаған болса, және сол қылмысты сол елге босқын ретінде жіберілгенге дейін жасаған болса;
с) Біріккен Ұлттар Ұйымының мақсаттары мен ұстанымдарына қайшы әрекеттерге себеп болса.

2 Бап
Жалпы міндеттемелер

Әр босқынның мекендеген жеріне қатысты міндетті түрде ұстануы тиіс заңдар мен үкімдерге, қоғамдық тәртіпті ұстап тұруға қажетті шараларға бағынуға міндеттейтін міндеттемелері бар.

3 Бап
Кемсітушілікке жол бермеу

Келісуші Мемлекеттер осы Босқындарға қатысты Конвенцияның ережелерін нәсілдік, діни немесе ұлттық алалаусыз қабылдайды.

4 Бап
Діни нанымдар

Келісуші Мемлекеттер өз аймағындағы босқындарға діни еркіндікке және өз балаларына діни тәрбиеге қатысты өз азаматтарына жасаған жағдайды да босқындарға жасайды.

5 Бап
Осы Конвенция ережелерінен тыс құқықтар

Осы Конвенциядағы ережелерге қарамастан, осы Конвенция Келісуші Мемлекеттер беретін құқықтар мен артықшылықтар арқылы ешқандай құқықтарды бұзбайды.

6 Бап
"Ұқсас жағдайларда" тіркесі

Конвенциядағы "сол жағдайларда" тіркесі егер босқын босқын емес, қарапайым жеке тұлға болған жағдайда орындауға міндетті талаптарды білдіреді (оның ішінде мемлекетте тұрақтау және өмір сүру мерзімдері мен шарттарына байланысты талаптарды қосқанда), алайда мұның ішіне босқын орындауға мүмкіндігі жетпейтін талаптар жатпайды.

7 Бап
Өзаралық принципін алып тастау

1. Осы Конвенцияның негізінде құқықтық жағдай жасалғаннан басқа жағдайда Келісуші Мемлекет босқындарға шетелдіктерге жасалатын құқықтық жағдай жасайды.
2. Келісуші Мемлекеттің аймағында үш жылдан аса уақыт тұрғаннан кейін, кез-келген босқын заңнамалық тұрғыда бекітілген өзаралық принципі талаптарынан босатылады.
3. Әрбір Келісуші Мемлекет алдағы уақытта да босқындарға осы Конвенция күшіне енген күннен бастап берілген құқықтар мен артықшылықтарды ешқандай өзаралық принципінсіз береді.
4. Келісуші Мемлекеттер ешқандай өзаралық принципінсіз,босқындарға берілетін 2 және 3 тармақтарда көрсетілген тиісті құқықтар мен артықшылықтарға және аталмыш тармақтарда көрсетілген өзаралық принципінен босатылуына ниеттестікпен қарайды,
5. 2 және 3 тармақтарындағы ережелер осы Конвенцияның 13, 18, 19, 21 және 22 Баптарында аталған құқықтар мен артықшылықтарға, сондай-ақ оларда қарастырылмаған басқа да құқықтар мен артықшылықтарға қатысты қолданылады.

8 Бап
Төтенше шараларды алып тастау

Келісуші Мемлекеттер Шетелдік азаматтардың мүлкі мен мүдделеріне қатысты қолданылатын төтенше шараларды мекендеп жатқан мемлекетінің азаматтығының негізінде өмір сүріп жатқан босқындарға қатысты қолданбайды. Заңнамасында осы тармақтағы жалпылық принципін қолдануды рұқсат етпеген жағдайда, Келісуші Мемлекеттер сол тармақтарды осындай босқындардың мүддесі үшін тиісті жағдайларда алып тастап отырады.

9 Бап
Уақытша шаралар

Осы Конвенциядағы ешбір ереже соғыс кезінде немесе басқа да төтенше және айрықша жағдайлар кезіндегі мемлекеттік қауіпсіздіктің мүддесінде қандай да тұлғаны босқын ретінде Келісуші Мемлекет анықтағанға дейін қабылдайтын уақытша шараларды орындау құқығынан Келісуші Мемлекетті айырмайды.

10 Бап
Үздіксіз мекендеу

1. Егер босқын екінші дүниежүзілік соғыстан кейін Келісуші Мемлекеттердің бірінің аймағына жер аударылып жіберілген болса, және ол сол жерде мекен етіп жатса, онда сондай мекен ету мерзімі аталмыш аймақтағы заңды өмір сүру уақыты болып саналады.
2. Егер босқын екінші дүниежүзілік соғыстың кезінде Келісуші Мемлекеттердің бірінің аймағынан жер аударылған болса, және осы Конвенцияның күшіне енгенге дейін сол жерге тұрақты мекендеуге қайтып оралған болса, онда мұндай жер аударуға дейінгі және кейінгі мерзім бір үздіксіз мекендеу мерзімі болып саналады.

11 Бап
Босқын-теңізшілер

Егер босқын ретінде танылған тұлға Келісуші Мемлекеттердің бірінің туымен теңізде жүзуші кемелердің бірінде қызмет етіп жүрсе, онда сол мемлекет аталмыш тұлғалардың өз аймағында еркін қозғалуына мүмкіндік береді және оған жүріс құжаттарын алуына және өз аймағына оңайлықпен уақытша кіріп-шығуы үшін жүріс құжаттарын алуына мүмкіндік береді.

II Тарау
Құқықтық мәртебе
12 Бап
Жеке статус

1. Босқынның жеке статусы оның домицилінің елінің заңдарымен анықталады немесе ол болмаса, тұрғылықты елінің заңдары арқылы анықталады.
2. Босқындардың осыған дейін ие болған жеке статусына қатысты құқықтары, айрықша некесіне қатысты құқықтары, нақты тұлға босқын болып табылмаған жағдайдағы сақталатын құқықтардың бірі болған жағдайда, аталмыш құқықтар Келісуші Мемлекеттердің тарапынан сақталады.

13 Бап
Жылжымалы және жылжымайтын мүлік

Келісуші Мемлекеттер босқындарға Жылжымалы және жылжымайтын мүлікті сатып еркәсалу, жалдау және басқа да әрекеттерге қатысты мәселеде шетелдіктерге беретін құқықтардан да қолайлы барлық құқықтар береді.

14 Бап
Авторлық және өнеркәсіптік құқықтар

Өнеркәсіптік құқықтарға қатысты: яғни өнертапқыштыққа, сызбаларға, модельдерге, сауда белгілеріне, фирма атауларына, әдеби, көркем, ғылыми шығармаларға қатысты құқықтарға келсек, босқындар мекендеген жердегі өз азаматына берілетін құқықтар босқындарға да беріледі. Кез-келген Келісуші Мемлекеттің аймағында оларға сол мемлекеттің азаматтарына берілетін қорғаныштар босқындарға да беріледі.

15 Бап
Қауымдастық құру құқығы

Келісуші Мемлекеттер Сипаты саяси болмаған және пайда табуды көздемеген қауымдастықтар мен кәсіптік одақтарды құруға байланысты өз елдеріндегі ұқсас жағдайлардағы шетелдік азаматтарға берген құқықтарға тең құқықтар береді.

16 Бап
Сотқа шағымдану құқығы

1. Әрбір босқын барлық Келісуші Мемлекеттің аймағында сотқа шағымдану құқығына ие.
2. Өзінің тұрғылықты мекендейтін Келісуші Мемлекеттік аймағында әрбір босқын заңгерлік көмек және сот шығындарын өтеу (cautio judicatum solvi) мәселесі бойынша сол ел азаматтарының құқықтарымен тең құқықтарға ие.
3. 2 тармақтағы мәселелер бойынша өзінің тұрғылықты мекенінен басқа мемлекеттерде сол ел азаматтарының мәртебесіне тең құқықтар беріледі.

III Тарау
Табыс әкелетін кәсіптер
17 Бап
Жалдамалы жұмыс

1. Келісуші Мемлекеттер өз елінде заңды мекендеуші босқындарға жалдамалы жұмыс бойынша шетелдік азаматтарға берілетін құқықтарға тең құқықтар береді.
2. Қандай жағдайда да, ішкі еңбек нарығын қорғау мақсатында жасалған шетелдіктерге және олардың жалдамалы еңбегіне қатысты жасалатын Конвенцияның күшіне ену кезінде босқындарға жүрмеген шектеуші шаралар босқындарға жүрмейді немесе төмендегі шарттардың бірі орындалса, босқындарға аталмыш шаралар жүрмейді:
а) егер босқын сол мемлекет аумағында үш жылдан аса уақыт мекендесе;
b) тұрғылықты мемлекетте ерлі-зайыптының бірінің азаматтығы болса. Босқын отбасын тастап кеткен болса, бұл қаулыны негіз қыла алмайды;
с) Босқындардың балаларының бірінің немесе бірнешеуінің сол елде азаматтығы болса.
3. Келісуші Мемлекеттер барлық босқындарының жалдамалы жұмыс бойынша құқықтарын басқа азаматтармен теңестіруіне жағдай жасайды, әсіресе жұмыс күшін жалдау немесе иммиграция жоспарларына сәйкес сол елдің аймағына келген босқындарға байланысты олардың жалдамалы жұмыс бойынша құқықтарын сол елдің басқа азаматтарымен теңестіруге жағдай жасайды.

18 Бап
Өз кәсіпорнында жұмыс

Келісуші Мемлекеттер сол елдердің аймағында мекендеуші босқындарға жеке ауылшаруашылық кәсібімен, өнеркәсіппен, қолөнермен және саудамен айналысуына және өзінің жеке сауда және өнеркәсіптік серіктестіктерін құруына шетелдіктерге жасайтын жағдайдан төмен емес жағдай жасайды,

19 Бап
Тәуелсіз мамандықтар

1. Әрбір Келісуші Мемлекет өз елінде заңды тұрып жатқан және осы мемлекеттің құзырлы органдары растаған дипломы бар, тәуелсіз мамандықтармен айналысуға ниетті босқындарға осындай жағдайлардағы шетелдіктерге жасайтын жағдайлардан артық болмаса, кем емес жағдай жасайды.
2. Келісуші Мемлекеттер өз заңдары мен конституциясының мүмкіндік берген шегінде осындай босқындарды халықаралық қарым-қатынасына жауапты метрополиялық аймақтардан тыс жерлерге орналастыруға қажетті барлық шараларды жасайды.

IV Тарау
Әлеуметтік қамқоршылық
20 Бап
Паектік жүйе

Тапшы өнімдерді таратуды реттейтін міндетті паектік жүйе жүріп тұрған елде босқындар сол елдің басқа азаматтарымен бірдей жағдайға ие болады.

21 Бап
Тұрғын үй мәселесі

Тұрғын үй мәселесі заңдармен және өкімдермен реттелетіндіктен немесе қоғамдық бақылаудың назарында болғандықтан, Келісуші Мемлекеттер өз аймақтарында заңды мекен ететін босқындарға ұқсас жағдайлардағы шетелдіктерге жасайтын жағдайлардан артық болмаса, кем емес жағдай жасайды.

22 Бап
Жалпы білім

1. Бастауыш білім мәселесі бойынша Келісуші Мемлекеттер азаматтарына жасайтын құқықтық жағдайларды босқындарға да жасайды.
2. Бастауыш білімнен басқа да жалпы білім мәселелеріне қатысты, әсіресе оқу, шетел аттестатын, дипломдарын және дәрежелерін қабыладау, оқу ақысын төлеуден босату, сондай-ақ шәкіртақы ұсыну мәселелеріне орай, Келісуші Мемлекет босқындарға ұқсас жағдайлардағы шетелдіктерге жасайтын жағдайлардан артық болмаса, кем емес жағдай жасайды.

23 Бап
Үкіметтік көмек

Келісуші Мемлекеттер өз аймағында заңды мекен етуші босқындарға үкіметтік көмек және қолдау мәселесі бойынша өз азаматтарының құқықтық жағдайындай жағдай жасайды.

24 Бап
Еңбек заңнамасы және әлеуметтік қамсыздандыру

1. Келісуші Мемлекеттер өз аймақтарында заңды тұрып жатқан босқындарға төмендегі мәселелер бойынша өз азаматтарына жасаған жағдаймен тең жағдай жасайды:
а) еңбекке сыйақы төлеу, еңбек сыйақысының ішіне отбасына жәрдемақы төлеу кіретін болса, оны төлеу, еңбек күнінің ұзақтығы үшін ақы төлеу, қосымша еңбекке ақы төлеу, еңбек демалысына ақы төлеу, үйде жұмыс жасау, жалданушының, үйренушінің, кәсіптік дайындықтан өтушінің жасы бойынша, әйел және жасөспірімдер еңбегі, ұжымдық келісім-шарттардың артықшылығын пайдалану бойынша шектемелер (бұлардың барлығы заңдар мен өкімдер арқылы реттеледі немесе әкімшілік билік тарапынан бақыланатындықтан);
b) әлеуметтік қамсыздандыру (жұмыс кезіндегі жазатайым жағдайларға, кәсіптік науқастарға, бала тууға, ауруларға, мүгедектікке, қарттыққа, өлімге, жұмыссыздыққа, отбасы мүшелерінің алдындағы міндеттемелерге және ішкі заңдар мен өкімдерге сәйкес әлеуметтік қамсыздандыруға жататын заңнамалық ережелер), алайда төмендегі шектемелерімен:
i) берілген құқықтар мен берілу барысындағы құқықтардың сақталу тәртібі бар болса;
ii) Мемлекеттің заңдары мен өкімдері түгелімен мемлекеттік қаржыдан бөлінетін толық немесе жартылай жәрдемақыны берудің және толыққанды зейнетақыны алуға қатысты шарттардың барлығын қанағаттандырмайтын тұлғаларға арналған жәрдемақыны берудің арнайы тәртібін енгізген болса;
2. Босқынның жұмыс кезіндегі жазатайым жағдай немесе кәсіптік ауру салдарынан қайтыс болуына төленетін өтемақы құқығын алуға өтемақы алушының Келісуші Мемлекеттердің бірінде тұрмауы кедергі бола алмайды.
3. Келісуші Мемлекеттер өзара жасалған немесе келешекте жасалуы мүмкін келіссөздердің аясында босқындарға ұсынылған және ұсынылу барысындағы құқықтардан тарайтын артықшылықтарды өз азаматтарына қолданылатын шарттарды сақтай отырып береді.
4. Келісуші Мемлекеттер арасында және келісім-шартқа қатыспаған мемлекеттер арасында күшінде тұрған аталмыш келіссөздердің аясында таралатын артықшылықтарды ұсыну мәселелеріне мүмкіндігінше ниеттестікпен қарайды.

V Тарау
Әкімшілік шаралар
25 Бап
Әкімшілік ықпалдастық

1. Егер қандай да бір құқықты пайдалану шетелдік мемлекеттің билік органдарының араласуын қажет етсе, және оған босқын хабарласа алмаса, сол босқын мекен ететін Келісуші Мемлекеттер сол мемлекеттің билігінің немесе қандай да бір халықаралық биліктің ықпалдастық етуіне барлық шараларды жасайды.
2. 1 тармақта аталған билік немесе биліктер босқындарды шетелдіктерге берілетін құжаттармен немесе жеке куәліктерімен қай елдің азаматы болса, сол елдің мемлекеттік билігіне ықпалдастық жасау арқылы қамтиды немесе өз бақылауы арқылы қамтылуын қадағалайды.
3. Осындай тәртіпте берілген құжаттар немесе куәліктер олар азаматы болып табылатын мемлекеттердегі билік беретін немесе сол мемлекеттердің билігінің ықпалдастығы арқылы берген шетелдіктерге арналған ресми құжаттардың орнына жүреді және жарамсыз екені дәлелденбейінше, жарамды болып табылады.
4. Ауқатсыз тұлғаларға ұсынылатын ерекше жеңілдіктерден басқа осы бапта аталған қызметтерге төленетін ақы осы қызметтер үшін сол елдің азаматтарынан алынатын ақылармен бірдей болады.
5. Осы Баптағы ережелер 27 және 28 Баптарындағы ережелерді қозғамайды.

26 Бап
Қозғалыс еркіндігі

Әрбір Келісуші Мемлекет шетелдіктерге қойылатын ережелердің орындалу шартымен өз аймағында заңды мекендеп жатқан босқындарға мекен-жайды таңдау және өз аймағында еркін жүріп-тұру мүмкіндігін береді.

27 Бап
Жеке куәлік

Келісуші Мемлекеттер өз аймағындағы жарамды жол құжаттары жоқ босқындарға жеке куәлік шығарады.

28 Бап
Жол жүру құжаттары

1. Келісуші Мемлекеттер мемлекеттік қауіпсіздік пен қоғамдық тәртіпке зиян келтірмесе, өз аймағында заңды тұрып жатқан босқындарға өзінің территориясынан тыс елдерге барып-келуі үшін жол жүру құжаттарын береді; ондай құжаттарға қатысты осы Конвенция қосымшаларының ережелері қолданылады. Келісуші Мемлекеттер өз аймағындағы кез-келген босқынға осындай жол жүру құжаттарын бере алады, сондай-ақ осындай жол жүру құжаттарын өзінің заңды тұрып жатқан мемлекетінде ала алмаған босқындарға да беру мәселесіне оң көзқараспен қарайды.
2. Келісуші Мемлекеттер бұрынғы халықаралық келісімдердің негізінде берілген жол жүру құжаттарын осы баптың негізінде берілген құжаттармен тең мойындайды және қабылдайды.

29 Бап
Салықтар

1. Келісуші Мемлекеттер босқындарға өз азаматтарына салатын баж салықтарынан, алымдардан, салықтардан басқа немесе одан да артық салық салмайды.
2. Алдыңғы тармақтағы ережелер шетелдіктерден жеке куәлік іспеттес әкімшілік құжаттары үшін алынатын алымдардан босқындарды босатпайды.

30 Бап
Мүлікті елден шығару

1. Келісуші Мемлекеттер босқындарға өзімен бірге әкелген мүлкін сол мемлекеттен мекендеу құқығын берген басқа мемлекетке шығаруға өзінің заңдары мен өкімдеріне сәйкес тәртіп бойынша рұқсат береді;
2. Келісуші Мемлекеттер босқынның мекендеу құқығын берген басқа мемлекетке мүлкін көшіруге байланысты өтінішіне ол мүлік қайда орналасқан болса да, қарсы болмайды.

31 Бап
Бассауға берген мемлекетте заңсыз жүрген босқындар

1. Келісуші Мемлекеттер 1 Бапта көрсетілгендей тұрғылықты мекенінің өмірге және бостандығына қауіпті болуына байланысты заңсыз кірген немесе заңсыз және Келісуші Мемлекеттің тарапынан рұқсат алмай жүрген босқындарға егер олар өзінің заңсыз келу себебін уақыт өтпестен жергілікті билікке хабарлаған болса және қанағаттандырарлық түсініктеме берген болса, оларға айып төлем салмайды.
2. Келісуші Мемлекеттер осындай босқындардың қозғалысына орынсыз шектеулер арқылы кедергі келтірмейді; алайда қажеттілікке орай қойылатын шектеулер аталмыш босқындардың статусы реттелгенше немесе басқа мемлекетке кіру рұқсатын алғанша әрекет етеді. Келісуші Мемлекеттер осындай босқындарға құқықтарды алуға немесе басқа мемлекетке кіруге қажетті жеткілікті мерзім мен барлық жағдайларды ұсынады.

32 Бап
Жер аударып жіберу

1. Келісуші Мемлекеттер өз аймағында заңды мекендеуші босқындарды мемлекеттік қауіпсіздік пен қоғамдық тәртіпті сақтау мақсатынан басқа жағдайларда жер аударып жібере алмайды.
2. Мемлекеттік қауіпсіздік пен қоғамдық тәртіпті сақтау мақсатында босқындарды жер аударып жіберу тек сот тәртібімен іске асырылады. Мемлекеттік қауіпсіздікке байланысты себептер кедергі болмаған жағдайда, мұндай босқындарға өздерін ақтауға дәлелдер келтіруге және тиісті инстанцияларға шағымдануға, сондай-ақ сол инстанциялар бекіткен тұлғалардың алдында шағымдануға немесе өзінің өкілін жалдауға құқылы болады.
3. Келісуші Мемлекеттер мұндай босқындарға басқа мемлекетке кіру рұқсатын алуы үшін жеткілікті мерзім береді. Келісуші Мемлекеттер осы мерзім ішінде қажетті деп тапқан шараларды қолдану құқығына ие болып қалады.

33 Бап
Босқындарды жер аударып жіберуге тыйым немесе оларды күшпен қайтару (келген елдеріне)

1. Келісуші Мемлекеттер босқындарды олардың өміріне, еркіндігіне нәсілдік, діни, азаматтық, әлеуметтік, саяси алалаушылықтың себебінен қауіп төнген еліне жер аударуына немесе кері жіберуіне қандай жағдай болмасын тыйым салынады.
2. Алайда, осы үкім дәйекті себептердің негізінде мемлекет қауіпсіздігіне нұқсан келтіреді деп табылған немесе аса ауыр қылмыс жасаған және мемлекетке қатерлі деп танылған тұлғаларға қолданылмайды.

34 Бап
Қоластына алу

Келісуші Мемлекеттер босқындардың сіңісіп кетуін және азаматтық құқықтар алуын мүмкіндігінше жеңілдетеді. Әсіресе, оларды қоластына алуға байланысты құжатнама жұмыстарының жылдамдатылуына және оларға байланысты алымдар мен шығындарды барынша азайтуға қолынан келген әрекеттерді жасайды.

VI Тарау
Конвенцияны қолдануға және өтпелі кезеңге қатысты ережелер
35 Бап
Ұлттық билік пен Біріккен Ұлттар Ұйымының арасындағы ынтымақтастық

1. Келісуші Мемлекеттер Біріккен Ұлттар Ұйымының Босқындар мәселесі бойынша Жоғарғы Комиссарымен немесе Біріккен Ұлттар Ұйымының босқындар мәселесімен айналысатын кез-келген басқа органымен ынтымақтасуға міндетті, және айрықша осы Конвенцияның ережелерінің талаптарының орындалуына ықпалдасуға міндетті.
2. Біріккен Ұлттар Ұйымының тиісті органдарына баяндамалар жасауы үшін Жоғарғы Комиссарға немесе оның қызметтерін орындаушы Жоғарғы Комиссардың орнына келген кез-келген басқа органға Келісуші Мемлекеттер олар талап еткен үлгіде төмендегілер жөнінде тиісті мәліметтер мен статистикалық деректер беруге міндеттеледі:
а) босқындардың жағдайы туралы;
b) осы Конвенцияның жүзеге асырылуы туралы;
с) Күшінде тұрған немесе алдағы уақытта күшіне енуі мүмкін заңдар, босқындар жөніндегі үкімдер мен декреттер туралы;

36 Бап
Ұлттық және заңнамалық актілер туралы мәліметтер

Келісуші Мемлекеттер Біріккен ұлттар Ұйымының Бас хатшысына осы Конвенция талаптарын жүзеге асыру мақсатында шығарған заңдар мен үкімдердің мәтіндерін жеткізеді.

37 Бап
Алдыңғы Конвенциялар

Қатысушы тараптар үшін осы Конвенция 28 баптың 2 тармағының күшін сақтай отырып, 1922 жылдың 5 шілдесіндегі, 1924 жылдың 31 мамырындағы, 1926 жылдың 12 мамырындағы, 1928 жылдың 30 маусымындағы, 1935 жылдың 30 шілдесіндегі актілерді, 1933 жылдың 28 қазанындағы және 1938 жылдың 10 ақпанындағы Конвенцияларды және 1946 жылдың 15 қазанындағы Келісімді алмастырады.

VII Тарау
Қорытынды ережелер
38 Бап
Дауларды шешу

Осы Конвенцияның тараптарының арасында Конвенцияны түсіну немесе қолдану бойынша орын алатын ешқалай шешілуге жатпайтын барлық даулар кез-келген дауласушы тараптың талабымен Халықаралық Сотқа жіберіледі.

39 Бап
Қол қою, бекіту және біріктіру

1. Осы Конвенция қол қоюға 1951 жылдың 28 шілдесіне дейін Женевада ашылады және одан кейін Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысына қорға жіберіледі. Конвенция қол қою үшін 1951 жылдың 28 шілдесінен 31 тамызына дейін ашылады және 1951 жылдың 17 қыркүйегінен 31 желтоқсанына дейін Біріккен Ұлттар Ұйымының Орталық мекемелерінде қол қою үшін қайта ашылады.
2. Осы Конвенция Біріккен Ұлттар ұйымына мүше барлық мемлекеттің атынан, сондай-ақ босқындар мен апатридтер мәселесі жөнінде өкілетті өкілдердің шақыруымен Конференцияға қатысатын кез-келген мемлекеттің немесе Бас Ассамблея ұсынған кез-келген мемлекеттің қол қоюы үшін ашық. Осы Конвенция бекітілуге тиіс, бұл ретте бекітетін құжаттар Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысына сақтауға беріледі.
3. Осы Конвенция 1951 жылдың 28 шілдесінде осы баптың 2 тармағындағы аталған мемлекеттерді қосып алу үшін ашылады. Қосып алу Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас Хатшысына Қосып алу актісін сақтауға тапсыру арқылы жүзеге асырылады.

40 Бап
Конвенцияның аймақтық қолданысы туралы Қаулы

1. Кез-келген мемлекет Конвенцияға қол қою және бекіту кезінде немесе оған қосылу кезінде осы Конвенцияның күшінің халықаралық қатынасына жауапты өз аймағының барлығына немесе кейбіріне жүретінін, мәлімдей алады. Мұндай мәлімдеме сол мемлекет үшін Конвенция күшіне енген уақыттан бастап заңды күшіне енеді.
2. Басқа жағдайларда Конвенцияның осындай әрекет ету күші туралы Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысына хабарлама жіберу арқылы мәлімденеді және Біріккен Ұлттар ұйымының Бас хатшысы осы хабарламаны алғаннан соң тоқсаныншы күнінде немесе Конвенцияның нақты осы мемлекет үшін заңды күшіне енген уақытында өз күшіне енеді.
3. Конвенцияға қол қою, бекіту немесе қосып алу кезінде Конвенцияның күші жүрмеген территорияларға қатысты, әрбір мүдделі мемлекет осы Конвенция күшінің таратылу территориясын кеңейтуге қажетті шараларды қарастырады және сол территориялардың үкіметтерінің келісімін алуға шаралар қолданады.

41 Бап
Федеративтік мемлекеттер туралы қаулылар

Федеративтік немесе унитарлы емес мемлекеттерге қатысты келесі ережелер қолданылады:
а) осы Конвенциядағы федералды заңнамалық биліктің заңнамалық құзіретіне сәйкесетін баптары бойынша, федералды үкіметтің міндеттемелері федералды емес үкіметтің міндеттемелеріне белгіленген шамада сәйкесетін болады.
b) федерацияға кіретін және федерацияның конституциялық құрылысына сәйкес заңнамалық шаралар қабылдауға міндетті емес штаттар, провинциялар немесе кантондардың заңнамалық юрисдикциясына жататын осы Конвенцияның баптарына қатысты мәселелерде федералдық үкімет алғаш мүмкіндік болған кезде осы баптар туралы штаттар, провинциялар мен кантондардың тиісті билік органдарына жағымды пікірмен бірге қоса хабарлайды.
с) Осы Конвенцияның тарабы болып табылатын федеративтік мемлекеттер басқа кез-келген Келісуші Мемлекеттің Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысы арқылы жіберілген талабымен федерациялардағы Конвенцияның ережелеріне сәйкес күшіндегі заңдар мен оларды қолдану тәжірибесі мен жүзеге асырылу деңгейі туралы анықтаманы ұсынады.

42 Бап
Сылтаулар

1. Қол қою, бекіту немесе қосып алу кезінде кез-келген мемлекет Конвенцияның 1,3 және 4 баптарынан, 16 баптың 1 тармағынан, 33, 36-46 баптарынан басқа баптарына ескертпелер қосуына болады.
2. Осы баптың 1 тармағына сәйкес ескертпе жасаған кез-келген мемлекет Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысын ескерту арқылы өз ескертпелерін кез-келген уақытта алып тастай алады.

43 Бап
Күшіне ену

1. Осы Конвенция алтыншы бекітуші құжат немесе қосып алу актісі сақтауға берілгеннен кейін тоқсаныншы күні күшіне енеді.
2. Конвенция бекітіліп және алтыншы бекітуші құжат немесе қосып алу актісі сақтауға берілгеннен соң тоқсаныншы күні қосылған мемлекеттер үшін Конвенция сол мемлекеттің бекітуші құжаты немесе қосып алу актісі сақтауға берілгеннен соң тоқсаныншы күні күшіне енеді.

44 Бап
Бас тарту

1. Кез-келген Келісуші Мемлекет кез-келген уақытта осы Конвенциядан Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысын ескерту арқылы бас тарта алады.
2. Мұндай бас тарту тиісті мемлекет үшін Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысы ескертуді алғаннан соң бір жылдан кейін күшіне енеді.
3. Осындай мәлімдеме жасаған және 40 Баптың негізінде ескерту жолдаған мемлекет осыдан кейін кез-келген уақытта Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысы аталмыш ескертуді алғаннан кейін бір жылдан соң уақытта Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысын ескерту арқылы Конвенцияның тиісті территорияларға жүрмейтінін хабарлай алады.

45 Бап
Қайта қарау

1. Кез-келген Келісуші Мемлекет Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысын ескерту арқылы кез-келген уақытта осы Конвенцияны қайта қарауды талап ете алады.
2. Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясы осы талап бойынша қандай да бір шаралар жасау керек болса, тиісті шараларды ұсына алады.

46 Бап
Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысы жолдайтын ескертулер

Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысы Біріккен Ұлттар Ұйымының барлық мүшелеріне және мүшелігінде жоқ 39 Бапта аталған мемлекеттерге:
а) В бөлімінің 1 Бап негізінде түскен шағымдар мен ескертулер туралы;
b) 39 Бапта қарастырылған қолдар, бекітулер және қосып алулар туралы;
с) 40 Бапта қарастырылған шағымдар мен ескертулер туралы;
d) 42 Бапта қарастырылған ескертпелер және ескертпелерден бас тартулар туралы;
е) 43 Бапқа сәйкес осы Конвенцияның күшіне ену күні туралы;
f) 44 Бапта қарастырылған бас тартулар мен ескертулер туралы;
g) 45 Баптың негізінде түскен қайта қарау талаптары туралы хабарлап отырады;
Жоғарыдағылардың куәлігі ретінде төмендегілер өкілеттілігімен осы Конвенцияны өз үкіметтерінің атынан қол қойып отыр.
Женева қаласында мың тоғыз жүз елу бірінші жылдың жиырма сегізінші шілдесінде бір данада жасалды, ағылшын және француз мәтіндері тең; және осы нұсқасы Біріккен Ұлттар Ұйымының мұрағатына сақтауға берілді және оның куәландырылған көшірмелері Біріккен Ұлттар Ұйымының барлық мүшесіне және 39 бапта аталған мүше емес мемлекеттерге таратылады.

Босқындар мәртебесіне қатысты 1967 жылғы 31 қаңтардағы хаттама

(1999 жылғы 15 қаңтарда күшіне енді - ҚР СІМ-нің ресми сайты)
Осы Хаттаманың қатысушы мемлекеттері,
1951 жылғы 28 шілдеде Женевада қол қойылған босқындар мәртебесіне қатысты Конвенцияның (бұдан әрі "Конвенция"), тек 1951жылғы 1 қаңтарға дейінгі оқиғалар нәтижесінде босқын болған тұлғаларға таратылатынын ескере отырып,
Конвенцияны қабылдау уақытынан бастап босқындарға қатысты жаңа жайттардың пайда болғандығын және осыған байланысты қатысы бар босқындардың Конвенция ықпалына түспеуі мүмкін екендігін ескере отырып,
1951жыл 1қаңтар деп көрсетілген күнге қарамастан Конвенция ұйғарымына түсетін барлық босқындардың тең мәртебені пайдалануы қажет екендігін ескере отырып,
төмендегілер туралы келісті:

1-бап Жалпы ережелер

1. Осы Хаттаманың қатысушы мемлекеттері төменде баяндалған ұйғарымға түсетін босқындар үшін Конвенцияның 2-34 баптарын қолдану міндеттемесін алады.
2. Хаттама мақсаты үшін келесі тармақты қолдануға қатысты жағдайларды қоспағанда, "босқындар" термині 1 А (2)баптағы "1951 жылдың 1 қаңтарына дейін болған оқиғалар нәтижесінде..."деген сөздерді және "...осындай оқиғалар нәтижесінде" деген сөздерді алып тастау арқылы Конвенцияның 1-бабының ұйғарымына түскен кез келген тұлға дегенді білдіреді.
3. Осы Хаттама Конвенцияның 1 В (1)(а)бабына сәйкес өтініш Конвенция қатысушысы болып табылатын мемлекеттермен жасалған жағдайды қоспағанда, қандай да бір географиялық шектеулерсіз қатысатын мемлекеттермен қолданылады, сонымен бірге Хаттама осы Хаттамаға сәйкес 1 В (2)бабы бойынша ұзартылмағанда қолданылады.

2-бап Ұлттық биліктің Біріккен Ұлттар Ұйымымен ынтымақтастығы

1. Осы Хаттаманың қатысушы мемлекеттері Біріккен Ұлттар Ұйымының босқындар ісі жөніндегі Жоғарғы Комиссар Басқармасымен немесе оның қызметін орындау міндеті берілуі және ішінара осы Хаттама ережелерінің қолданылуын бақылау бойынша оның міндеттерін орындауға көмектесуі мүмкін Біріккен Ұлттар Ұйымының басқа мекемесімен қызмет етуге міндеттеледі.
2. Жоғарғы Комиссар басқармасына немесе оның қызметін орындау міндеті берілуі мүмкін Біріккен Ұлттар Ұйымының басқа мекемесіне Біріккен Ұлттар Ұйымының құзырлы органдарына баяндаманы таныстыру мүмкіндігін беру үшін осы Хаттаманың қатысушы мемлекеттері оларға тиісті үлгіде
а) босқындардың жағдайы;
b) осы Хаттаманың орындалуы;
с) күші бар немесе күшіне енетін босқындарға қатысты заңдар, қаулылар және декреттер туралы сұралған мәлімет пен статистикалық мәліметтерді беруге міндеттеледі.

3-бап Ұлттық заңнама туралы мәлімет

Осы Хаттаманың қатысушы мемлекеттері осы Хаттаманы қолдануды қамтамасыз ету мақсатында қолданатын заң мәтіндері мен қаулыларды Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысына хабарлайды.

4-бап Дауларды шешу

Түсіндіруге немесе қолдануға қатысты осы Хаттаманың қатысушы мемлекеттері арасындағы барлық даулар басқа тәсілдермен шешілмесе, осы дауға қатысты тараптардың кез келгенінің өтініші бойынша Халықаралық Сотқа жіберіледі.

5-бап Хаттамаға қосылу

Осы Хаттама Конвенцияға қатысушы барлық мемлекеттер және Біріккен Ұлттар Ұйымына мүше кез келген мемлекет немесе Хаттамаға қосылу туралы Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясы шақырту жіберген кез келген мамандандырылған мекеме немесе мемлекет мүшесі атынан қосылу үшін ашық. Қосылу Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысына сақтау үшін қосылу туралы актіні тапсыру арқылы жүзеге асырылады.

6-бап Федеративтік мемлекеттер туралы бап

Федеративтік немесе біртұтас емес типтегі мемлекеттерге келесі ережелер қолданылады:
а) осы Хаттаманың 1 бабы, 1 тармағына сәйкес қолдануға жататын және федералдық заң шығару биліктерінің қарауына түсетін Конвенция баптарына бойынша федералдық үкіметтің міндеттемелері көрсетілген шекте федеративтік мемлекеттер болып табылмайтын тараптардың міндеттемелеріне сәйкес келеді;
b) осы Хаттаманың 1 бабы, 1 тармағына сәйкес қолдануға жататын және федерацияның конституциялық құрылысы бойынша заңнамалық шараларды қолдануы міндетті емес штаттар федерациясына, провинцияларға, кантондарға енетін, заңның қарауына түсетін Конвенция баптары бойынша федералдық үкіметтер мүмкіндік болған жағдайда осы баптарды жақсы сипатпенен штаттардың, провинциялар мен кантондардың тиісті биліктеріне жеткізеді.
с) осы Хаттамаға қатысушы федеративтік мемлекет Біріккен Ұлттар Ұйымы Бас хатшысының тапсыруы арқылы кез келген қатысушы мемлекеттің талап етуімен аталған ереженің өмірде қалай және қандай жолмен,заңды немесе басқа жолмен орындалғандығын көрсету арқылы осы Хаттаманың 1 бабы, 1тармағына сәйкес қолданылуы тиіс Конвенцияның кез келген ережесіне бойынша федерациядағы және оның құрамдас бөлігіндегі заң мен тәжірибе туралы анықтама береді.

7-бап Ескертпелер мен мәлімдемелер

1. Қосылу кезінде кез келген мемлекет осы Хаттаманың 4 бабына және 3, 4, 16(1) және 33баптардағы ережелерден басқа, осы Хаттаманың 1 бабына сәйкес Конвенцияның кез келген ережесін қолдану туралы ескертпе жасауына болады, Конвенцияның қолданылуына қатысты Конвенцияға қатысушы мемлекеттің осы бап бойынша жасаған ескертпесі босқындарға таратылмайды.
2. 42 бапқа сәйкес Конвенцияға қатысушы мемлекеттермен жасалған ескертпелер алынбаған болса, оларға осы Хаттама бойынша міндеттемелер беріледі.
3. Осы баптың 1-тармағына сәйкес ескертпе жасаған кез келген мемлекет осы жайтты Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысына хабарлау арқылы кез келген уақытта осы ескертпені алып тастай алады.
4. Егер қосылу кезінде қатысушы мемлекет Біріккен Ұлттар Ұйымының бас хатшысына осы Хаттама жайында қарсылық туралы хабарлама жібермесе, Конвенцияның 40 бабының 1 және 2 тармақтарына сәйкес осы Хаттамаға қосылатын Конвенцияның қатысушы мемлекеттерімен жасалған мәлімдеме қолдануға жарамды деп саналады. Конвенцияның 40 бабының 2 және 3тармақтары мен 44баптың 3тармағының ережелері осы Хаттамаға қолдануға жарамды деп есептелінеді.

8-бап Күшіне ену

1. Осы Хаттама қосылу туралы алтыншы актіні сақтау күні өз күшіне енеді.
2. Қосылу туралы алтыншы акті сақталғаннан кейін Хаттамаға қосылған барлық мемлекеттер үшін осындай мемлекеттермен қосылу туралы өз актісін сақтау күні Хаттама күшіне енеді.

9-бап Бас тарту

1. Хаттаманың кез келген қатысушы мемлекеті Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысының атына хабарлама жіберу арқылы кез келген уақытта осы Хаттамадан бас тарта алады.

10-бап Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысы жіберген хабарлама

Бас хатшы осы Хаттаманың жоғарыдағы баптарында аталған күшіне ену, қосылу,түсіндіру және алу және одан бас тарту туралы, сонымен бірге осыған қатысты мәлімдеме мен хабарламалар туралы барлық мемлекетке хабарлайды.

11-бап Біріккен Ұлттар Ұйымы Хатшылығының мұрағатында сақтау

Бас Ассамблеяның Төрағасы және Біріккен Ұлттар Ұйымының Бас Хатшысы қол қойған, тең дәрежеге барабар болып табылатын ағылшын, испан, қытай, орыс және француз мәтіндеріндегі осы Хаттаманың көшірмесі Біріккен Ұлттар Ұйымы Хатшылығының мұрағатында сақталады. Бас хатшы осы Хаттаманың расталған көшірмелерін Біріккен Ұлттар Ұйымына мүше болатын барлық мемлекеттерге және жоғарыдағы 5бапта аталған мемлекеттерге жолдайды.