Declaration on the protection of all persons from enforced disappearance

Resolution of the 47-session of the UN General Assembly, 18 December 1992

      The General Assembly,
      Considering that, in accordance with the principles proclaimed in the Charter of the United Nations and other international instruments, recognition of the inherent dignity and of the equal and inalienable rights of all members of the human family is the foundation of freedom, justice and peace in the world,
      Bearing in mind the obligation of States under the Charter, in particular Article 55, to promote universal respect for, and observance of, human rights and fundamental freedoms,
      Deeply concerned that in many countries, often in a persistent manner, enforced disappearances occur, in the sense that persons are arrested, detained or abducted against their will or otherwise deprived of their liberty by officials of different branches or levels of Government, or by organized groups or private individuals acting on behalf of, or with the support, direct or indirect, consent or acquiescence of the Government, followed by a refusal to disclose the fate or whereabouts of the persons concerned or a refusal to acknowledge the deprivation of their liberty, which places such persons outside the protection of the law,
      Considering that enforced disappearance undermines the deepest values of any society committed to respect for the rule of law, human rights and fundamental freedoms, and that the systematic practice of such acts is of the nature of a crime against humanity,
      Recalling its resolution 33/173 of 20 December 1978, in which it expressed concern about the reports from various parts of the world relating to enforced or involuntary disappearances, as well as about the anguish and sorrow caused by those disappearances, and called upon Governments to hold law enforcement and security forces legally responsible for excesses which might lead to enforced or involuntary disappearances of persons,
      Recalling also the protection afforded to victims of armed conflicts by the Geneva Conventions of 12 August 1949 and the  Additional Protocolsthereto, of 1977,
      Having regard in particular to the relevant articles of the Universal Declaration of Human Rights and the International Covenant on Civil and Political Rights, which protect the right to life, the right to liberty and security of the person, the right not to be subjected to torture and the right to recognition as a person before the law,
      Having regard also to the Convention against Torture and Other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment, which provides that States parties shall take effective measures to prevent and punish acts of torture,
      Bearing in mind the Code of Conduct for Law Enforcement Officials, the Basic Principles on the Use of Force and Firearms by Law Enforcement Officials, the Declaration of Basic Principles of Justice for Victims of Crime and Abuse of Power and the Standard Minimum Rules for the Treatment of Prisoners,
      Affirming that, in order to prevent enforced disappearances, it is necessary to ensure strict compliance with the Body of Principles for the Protection of All Persons under Any Form of Detention or Imprisonment contained in the annex to its resolution 43/173 of 9 December 1988, and with the Principles on the Effective Prevention and Investigation of Extra-legal,
      Arbitrary and Summary Executions, set forth in the annex to Economic and Social Council resolution 1989/65 of 24 May 1989 and endorsed by the General Assembly in its resolution 44/162 of 15 December 1989,
      Bearing in mind that, while the acts which comprise enforced disappearance constitute a violation of the prohibitions found in the aforementioned international instruments, it is none the less important to devise an instrument which characterizes all acts of enforced disappearance of persons as very serious offencesand sets forth standards designed to punish and prevent their commission,
      1. Proclaims the present Declaration on the Protection of All Persons from Enforced Disappearance, as a body of principles for all States;
      2. Urges that all efforts be made so that the Declaration becomes generally known and respected;

Article 1

      1. Any act of enforced disappearance is an offence to human dignity. It is condemned as a denial of the purposes of the Charter of the United Nations and as a grave and flagrant violation of the human rights and fundamental freedoms proclaimed in the Universal Declaration of Human Rights and reaffirmed and developed in international instruments in this field.
      2. Any act of enforced disappearance places the persons subjected thereto outside the protection of the law and inflicts severe suffering on them and their families. It constitutes a violation of the rules of international law guaranteeing, inter alia, the right to recognition as a person before the law, the right to liberty and security of the person and the right not to be subjected to torture and other cruel, inhuman or degrading treatment or punishment. It also violates or constitutes a grave threat to the right to life.

Article 2

      1. No State shall practise, permit or tolerate enforced disappearances.
      2. States shall act at the national and regional levels and in cooperation with the United Nations to contribute by all means to the prevention and eradication of enforced disappearance.

Article 3

      Each State shall take effective legislative, administrative, judicial or other measures to prevent and terminate acts of enforced disappearance in any territory under its jurisdiction.

Article 4

      1. All acts of enforced disappearance shall be offences under criminal law punishable by appropriate penalties which shall take into account their extreme seriousness.
      2. Mitigating circumstances may be established in national legislation for persons who, having participated in enforced disappearances, are instrumental in bringing the victims forward alive or in providing voluntarily information which would contribute to clarifying cases of enforced disappearance.

Article 5

      In addition to such criminal penalties as are applicable, enforced disappearances render their perpetrators and the State or State authorities which organize, acquiesce in or tolerate such disappearances liable under civil law, without prejudice to the international responsibility of the State concerned in accordance with the principles of international law.

Article 6

      1. No order or instruction of any public authority, civilian, military or other, may be invoked to justify an enforced disappearance. Any person receiving such an order or instruction shall have the right and duty not to obey it.
      2. Each State shall ensure that orders or instructions directing, authorizing or encouraging any enforced disappearance are prohibited.
      3. Training of law enforcement officials shall emphasize the provisions in paragraphs 1 and 2 of the present article.

Article 7

      No circumstances whatsoever, whether a threat of war, a state of war, internal political instability or any other public emergency, may be invoked to justify enforced disappearances.

Article 8

      1. No State shall expel, return (refouler) or extradite a person to another State where there are substantial grounds to believe that he would be in danger of enforced disappearance.
      2. For the purpose of determining whether there are such grounds, the competent authorities shall take into account all relevant considerations including, where applicable, the existence in the State concerned of a consistent pattern of gross, flagrant or mass violations of human rights.

Article 9

      1. The right to a prompt and effective judicial remedy as a means of determining the whereabouts or state of health of persons deprived of their liberty and/or identifying the authority ordering or carrying out the deprivation of liberty is required to prevent enforced disappearances under all circumstances, including those referred to in article 7 above.
      2. In such proceedings, competent national authorities shall have access to all places where persons deprived of their liberty are being held and to each part of those places, as well as to any place in which there are grounds to believe that such persons may be found. 
      3. Any other competent authority entitled under the law of the State or by any international legal instrument to which the State is a party may also have access to such places.

Article 10

      1. Any person deprived of liberty shall be held in an officially recognized place of detention and, in conformity with national law, be brought before a judicial authority promptly after detention.
      2. Accurate information on the detention of such persons and their place or places of detention, including transfers, shall be made promptly available to their family members, their counsel or to any other persons having a legitimate interest in the information unless a wish to the contrary has been manifested by the persons concerned.
      3. An official up-to-date register of all persons deprived of their liberty shall be maintained in every place of detention. Additionally, each State shall take steps to maintain similar centralized registers. The information contained in these registers shall be made available to the persons mentioned in the preceding paragraph, to any judicial or other competent and independent national authority and to any other competent authority entitled under the law of the State concerned or any international legal instrument to which a State concerned is a party, seeking to trace the whereabouts of a detained person.

Article 11

      All persons deprived of liberty must be released in a manner permitting reliable verification that they have actually been released and, further, have been released in conditions in which their physical integrity and ability fully to exercise their rights are assured.

Article 12

      1. Each State shall establish rules under its national law indicating those officials authorized to order deprivation of liberty, establishing the conditions under which such orders may be given, and stipulating penalties for officials who, without legal justification, refuse to provide information on any detention.
      2. Each State shall likewise ensure strict supervision, including a clear chain of command, of all law enforcement officials responsible for apprehensions, arrests, detentions, custody, transfers and imprisonment, and of other officials authorized by law to use force and firearms.

Article 13

      1. Each State shall ensure that any person having knowledge or a legitimate interest who alleges that a person has been subjected to enforced disappearance has the right to complain to a competent and independent State authority and to have that complaint promptly, thoroughly and impartially investigated by that authority. Whenever there are reasonable grounds to believe that an enforced disappearance has been committed, the State shall promptly refer the matter to that authority for such an investigation, even if there has been no formal complaint. No measure shall be taken to curtail or impede the investigation.
      2. Each State shall ensure that the competent authority shall have the necessary powers and resources to conduct the investigation effectively, including powers to compel attendance of witnesses and production of relevant documents and to make immediate on-site visits.
      3. Steps shall be taken to ensure that all involved in the investigation, including the complainant, counsel, witnesses and those conducting the investigation, are protected against ill-treatment, intimidation or reprisal.
      4. The findings of such an investigation shall be made available upon request to all persons concerned, unless doing so would jeopardize an ongoing criminal investigation.
      5. Steps shall be taken to ensure that any ill-treatment, intimidation or reprisal or any other form of interference on the occasion of the lodging of a complaint or during the investigation procedure is appropriately punished.
      6. An investigation, in accordance with the procedures described above, should be able to be conducted for as long as the fate of the victim of enforced disappearance remains unclarified.

Article 14

      Any person alleged to have perpetrated an act of enforced disappearance in a particular State shall, when the facts disclosed by an official investigation so warrant, be brought before the competent civil authorities of that State for the purpose of prosecution and trial unless he has been extradited to another State wishing to exercise jurisdiction in accordance with the relevant international agreements in force. All States should take any lawful and appropriate action available to them to bring to justice all persons presumed responsible for an act of enforced disappearance, who are found to be within their jurisdiction or under their control.

Article 15

      The fact that there are grounds to believe that a person has participated in acts of an extremely serious nature such as those referred to in article 4, paragraph 1, above, regardless of the motives, shall be taken into account when the competent authorities of the State decide whether or not to grant asylum.

Article 16

      1. Persons alleged to have committed any of the acts referred to in article 4, paragraph 1, above, shall be suspended from any official duties during the investigation referred to in article 13 above.
      2. They shall be tried only by the competent ordinary courts in each State, and not by any other special tribunal, in particular military courts.
      3. No privileges, immunities or special exemptions shall be admitted in such trials, without prejudice to the provisions contained in the Vienna Convention on Diplomatic Relations.
      4. The persons presumed responsible for such acts shall be guaranteed fair treatment in accordance with the relevant provisions of the Universal Declaration of Human Rights and other relevant international agreements in force at all stages of the investigation and eventual prosecution and trial.

Article 17

      1. Acts constituting enforced disappearance shall be considered a continuing offence as long as the perpetrators continue to conceal the fate and the whereabouts of persons who have disappeared and these facts remain unclarified.
      2. When the remedies provided for in article 2 of the International Covenant on Civil and Political Rights are no longer effective, the statute of limitations relating to acts of enforced disappearance shall be suspended until these remedies are re-established.
      3. Statutes of limitations, where they exist, relating to acts of enforced disappearance shall be substantial and commensurate with the extreme seriousness of the offence.

Article 18

      1. Persons who have or are alleged to have committed offences referred to in article 4, paragraph 1, above, shall not benefit from any special amnesty law or similar measures that might have the effect of exempting them from any criminal proceedings or sanction.
      2. In the exercise of the right of pardon, the extreme seriousness of acts of enforced disappearance shall be taken into account.

Article 19

      The victims of acts of enforced disappearance and their family shall obtain redress and shall have the right to adequate compensation, including the means for as complete a rehabilitation as possible. In the event of the death of the victim as a result of an act of enforced disappearance, their dependants shall also be entitled to compensation.

Article 20

      1. States shall prevent and suppress the abduction of children of parents subjected to enforced disappearance and of children born during their mother's enforced disappearance, and shall devote their efforts to the search for and identification of such children and to the restitution of the children to their families of origin.
      2. Considering the need to protect the best interests of children referred to in the preceding paragraph, there shall be an opportunity, in States which recognize a system of adoption, for a review of the adoption of such children and, in particular, for annulment of any adoption which originated in enforced disappearance. Such adoption should, however, continue to be in force if consent is given, at the time of the review, by the child's closest relatives.
      3. The abduction of children of parents subjected to enforced disappearance or of children born during their mother's enforced disappearance, and the act of altering or suppressing documents attesting to their true identity, shall constitute an extremely serious offence, which shall be punished as such.
      4. For these purposes, States shall, where appropriate, conclude bilateral and multilateral agreements.

Article 21

      The provisions of the present Declaration are without prejudice to the provisions enunciated in the Universal Declaration of Human Rights or in any other international instrument, and shall not be construed as restricting or derogating from any of those provisions.

Барлық адамдарды зорлық-зомбылық жоғалулардан қорғау туралы Декларация

БҰҰ Бас Ассамблеясы 47-ші сессиясының 1992 жылғы 18 желтоқсандағы қарары

      Бас Ассамблея,
      Біріккен Ұлттар Ұйымы Жарлығында және басқа халықаралық құжаттарда жария етілген принциптерге сәйкес, адами отбасының барлық мүшелеріне тән ар-намысын, сонымен қатар олардың тең және ажырамас құқықтарын мойындау бостандық, әділеттілік және жаппай бейбітшіліктің негізі болып табылатынын назарға ала отырып,
      мемлекеттердің Жарлыққа сәйкес алынған, соның ішінде 55-Бабына сәйкес адам құқықтары мен негізгі бостандықтарын жаппай құрметтеуге және сақтауға ат салысу міндетін ескеріп,
      көптеген мемлекеттерде, негізінен тоқтатылмайтын сипатқа ие зорлық-зомбылық жоғалулар жағдайлары орын алатынына аса қатты алаңдай отырып, өйткені үкіметтің түрлі деңгейі мен топтардың лауазымдық тұлғалары, ұйымдасқан топтар немесе үкімет атынан, оның тікелей немесе жанама қолдауымен, оның рұқсаты немесе келісімімен әрекет ететін жеке адамдар өзге адамдарды қалауларынан тыс ұстайды, тұтқындайды немесе ұрлайды немесе қандай да бір жолмен бас бостандықтарынан айырады, кейін осындай адамдардың тағдыры немесе мекен-жайын айтуға бас тартып, оларды заң қорғанысынан шектейді;
      зорлық-зомбылық жоғалулар заңнаманы, адам құқықтары мен негізгі бостандықтарды құрметтеуге дағдыланған кез келген қоғамның фундаменталды құндылықтарына зиян келтіретінін және осындай әрекеттердің жүйелі түрде орын алуы өз сипаты бойынша адамзатқа қарсы қылмыс болып табылатынын назарға алып,
      өзінің 1978 жылғы 20 желтоқсандағы 33/173 қарарына сілтеме жасай отырып, онда ол адамдардың зорлық-зомбылық немесе еріктерінен тыс жоғалуларына қатысты әлемнің түкпір-түкпірінен келген хабарламаларға, осындай жоғалулар нәтижесіндегі қайғы-қасіреттерге алаңдаушылық білдіріп, үкіметтерді құқықтық тәртіпті және қауіпсіздікті қамтамасыз ететін органдарға адамдардың зорлық-зомбылық немесе еріктерінен тыс жоғалуларға әкеп соқтыратын билікті теріс пайдаланғаны үшін заң жүзінде жауапкершілік жүктеуге шақырды,
      1949 жылғы 12 тамыздағы Женева конвенциялары және 1977 жылғы оларға Қосымша хаттамаларға сәйкес әскери Қақтығыстардың құрбандарына берілетін қорғанысты еске салып,
      өмір сүру құқығын, тұлғаның бас бостандығы мен қауіпсіздігі құқығын, азаптауларға тап болмау құқығын және тұлғаның құқық субъектілігін мойындау құқығын қорғайтын, Адам құқықтарының жалпыға ортақ Декларациясы және Азаматтық және саяси құқықтар туралы Халықаралық пактінің тиісті баптарын ескеріп,
      қатысушы мемлекеттер азаптаулардың алдын алу және оларды қолданғаны үшін жазалау бойынша тиімді шаралар қабылдайтыны қарастырылған, азаптауларға және басқа да қатыгез, адамгершілікке жатпайтын немесе ар-намысты қорлайтын іс-әрекеттер мен жазалау түрлеріне қарсы Конвенцияны да ескеріп,
      құқықтық тәртіпті орнататын лауазымды тұлғалардың жүріс-тұрысы Кодексін, құқықтық тәртіпті орнату бойынша лауазымдық тұлғалардың күш және отпен атылатын қаруды қолданудың Негізгі принциптерін, қылмыс құрбандарына және билікті асыра пайдаланғандарға арналған құқық әділеттіліктің негізгі принциптерінің Декларациясын және қамаудағы адамдармен қарым-қатынастың Минималды қалыпты ережелерін назарға алып,
      зорлық-зомбылық жоғалулардың алдын алу мақсатында, 1988 жылғы 9 желтоқсандағы 43/173 резолюциясының қосымшасында қамтылған қандай да болмасын түрде ұсталған немесе қамауға алынған барлық адамдарды қорғау принциптерінің Жинақтамасын, сонымен қатар Эңономикалық және Әлеуметтік Кеңеспен 1989 жылғы 24 мамырдағы 1989/65 резолюциясы қосымшасында мазмұндалған және Бас Ассамблеямен 1989 жылғы 15 желтоқсанда 44/162 резолюциясында мақұлданған заңнан тыс, өз еркімен және жинақты жазалаулардың тиімді алдын алу және тергеу Принциптерін қатаң ұстануын қамтамасыз ету қажеттілігін жария ете отырып,
      зорлық-зомбылық жоғалуды сипаттайтын іс-әрекеттер жоғарыда аталған халықаралық құжаттарда қамтылған тыйымдардың бұзушылығын айқындаса да, зорлық-зомбылық жоғалудың кез келген әрекеттері аса ауыр қылмыс ретінде есептеліп, олардың жасағаны үшін жазалауды қамтамасыз етуге, сондай-ақ олардың алдын алуына бағытталған нормалар орнатылатын құжатты әзірлеу аса маңызды екенін ескеріп,
      1. осы барлық адамдарды зорлық-зомбылық жоғалулардан қорғау туралы Декларацияны барлық мемлекеттерге арналған принциптер жинақтамасы ретінде жариялайды және Декларация жаппай танымал және жаппай мойындалған сипатқа ие болуы үшін барлық күш-жігерді салуға қадала шақырады:

1 Бап

      1. Зорлық-зомбылықты жоғалудың кез келген әрекеті адамның ар-намысын қорлау болып табылады. Ол Біріккен Ұлттар Ұйымы Жарлығының мақсаттарын жоққа шығару ретінде және Адам құқықтарының жалпыға ортақ Декларациясында жария етілген және осы саладағы халықаралық құжаттарға қатысты расталған және дамыған адам құқықтары мен негізгі бостандықтарының сорақы бұзушылығы ретінде кінәратталады.
      2. Зорлық-зомбылықты жоғалудың кез келген әрекеті осындай жағдайға тап болған адамдарды заң қорғанысынан шектейді, олар және олардың отбасыларының қайғылары ауыр болады. Бұл әрекет тұлғаның құқық субъектілігі мойындау құқығына, тұлғаның бостандық және қауіпсіздік құқығына және азаптауларға және басқа да қатыгез, адамгершілікке жатпайтын немесе ар-намысты қорлайтын іс-әрекеттер мен жазау түрлеріне тап болмау құқығына кепіл болатын халықаралық құқық нормаларын бұзу болып табылады. Ол сондай-ақ өмір сүру құқығын бұзу болып табылады және осы құқыққа айтарлықтай қауіп төндіреді.

2 Бап

      1. Ешбір мемлекет зорлық-зомбылық жоғалуды пайдаланбау, оған рұқсат бермеу немесе соған жеткізбеу тиіс.
      2. Мемлекеттер зорлық-зомбылық жоғалу тәжірибесін алдын алуға және жоюға барлық тәсілдермен ат салысу үшін Біріккен Ұлттар Ұйымымен ынтымақтастықта және ұлттық әрі өңірлік деңгейлерде әрекет етеді.

3 Бап

      Әрбір мемлекет өз құзырындағы кез келген аймағындағы зорлық-зомбылық жоғалудың әрекетін алдын алуға және жою үшін тиімді заңнамалық, әкімшілік, сот және өзге шараларды қабылдайды.

4 Бап

      1. Зорлық-зомбылық жоғалудың әр алуан іс-әрекеттері қылмыстың аса ауырлығы ескерілген, жазалаудың тиісті шараларын қарастыратын қылмыстық құқық жөніндегі қылмыс болып табылады.
      2. Ұлттық заңнама зорлық-зомбылық жоғалулар іс-әрекетін жүзеге асыруына қатысып, кейін құрбандардың тірі қайтуына немесе зорлық-зомбылық жоғалу жағдайларын анықтауға көмектесетін мәліметтерді өз еркімен ұсынатын адамдарға қатысты жеңілдетілген мән-жайларды қарастыра алады.

5 Бап

      Зорлық-зомбылық жоғалулар қолданыстағы қылмыстық санкциялардан басқа, қылмыстың жасалғанына кінәлі адамдардың азаматтық жауапкершілігін, осындай жоғалуларды ұйымдастырған, келісім берген немесе кедергі жасамаған мемлекеттердің немесе мемлекеттік органдардың жауапкершілігін қамтиды, алайда халықаралық құқық принциптеріне сәйкес сол мемлекеттің халықаралық жауапкершілігіне зиян келмеуі тиіс.

6 Бап

      1. Кез келген мемлекеттік, азаматтық, әскери немесе басқа органның ешбір бұйрығы немесе өкімі зорлық-зомбылық жоғалуды ақтамайды. Осындай бұйрық немесе өкім алған кез келген адам оған бағынбауға құқылы және міндетті.
      2. Әрбір мемлекет зорлық-зомбылық жоғалуды тапсыратын, өкілеттілік беретін немесе көтермелейтін бұйрықтарға немесе өкімдерге тыйым салуды қамтамасыз етеді.
      3. Құқық қорғау органдары қызметкерлерінің кәсіби дайындығы кезінде осы баптың 1-ші және 2-ші тармақтары ережелеріне тиісті назар бөлінуі қажет.

7 Бап

      Ешбір жағдайлар, олар қандай болған күнде де, соғыс қауіпі, соғыс жағдайы, ішкі саяси тұрақсыздық немесе кез келген өзге төтенше жағдай болсын, олар зорлық-зомбылық жоғалуларды ақматайды.

8 Бап

      1. Ешбір мемлекет басқа мемлекетке қандай да бір адамды сол адамның зорлық-зомбылық жоғалудың құрбаны болу қауіпінің нақты негіздері болса, онда оны қуып жіберуге, қайтаруға немесе беруге тиісті емес.
      2. Осындай негіздердің бар болуын анықтау мақсатында органдар іске қатысты барлық жағдайларды, соның ішінде, тиісті жағдайларда сол мемлекетте адам құқықтарының қатыгез, сорақы және жаппай бұзушылықтардың тұрақты тәжірибесін назарға алады.

9 Бап

      1. Кез келген жағдайларда, соның ішінде жоғарыдағы 7-Бапта айтылған жағдайларда зорлық-зомбылық жоғалулардың алдын алу мақсатында бас бостандығынан айырылған адамдардың мекен-жайын немесе денсаулығының жағдайын білу және/немесе бас бостандығынан айыру туралы бұйрық берген немесе осындай әрекетті жүзеге асырған органды анықтау құралы ретінде сот қорғанысы құралын тез және тиімді пайдалану құқығының бар болуы қажет.
      2. Осындай істі қараулар барысында ұлттық құзырлы органдардың бас бостандығынан айырылған адамдар отыратын барлық орындарға, және осы орындардың кез келген бөліміне, сонымен қатар осындай адамдар отыр деп пайымдауға негіз бар кез келген орындарға кіруге рұқсаты бар.
      3. Осындай орындарға кіру рұқсаты сол мемлекеттің заңы бойынша немесе тиісті мемлекет қатысушы болып табылатын қандай да бір халықаралық-құқықтық құжаттың негізінде құқығы бар кез келген басқа құзырлы органға беріледі.

10 Бап

      1. Бас бостандығынан айырылған кез келген адам тұтқынға алынғандар үшін ресми түрде мойындалған орындарда ұсталады және ұлттық заңнамаға сәйкес ұсталған соң көп кешікпей сот органдарының алдында жауап береді.
      2. Осындай адамдарды ұстау және отырған абақтының орны немесе орындары, соның ішінде ауыстыру туралы нақты ақпарат, қамаудағы адамдардың өзге қалауы болмаса, отбасы мүшелеріне, адвокаттарына немесе осы ақпаратқа заңды түрде мүддесі бар кез келген басқа адамға дереу беріледі.
      3. Қамауда ұстаудың әрбір орнында бас бостандығынан айырылған барлық адамдардың ресми тізімі бар, ол үнемі жаңартылып отырады. Бұдан басқа, әрбір мемлекет осыған ұқсас орталықтандырылған тізімдерді құрастыруда шаралар қабылдайды. Сол тізімдегі ақпарат ұсталған адамның отырған орнын анықтағысы келетін алдындағы тармақта айтылған адамдарға, кез келген сот немесе өзге құзырлы және тәуелсіз органға, сонымен қатар сол мемлекеттің заңы бойынша немесе тиісті мемлекет қатысушы болып табылатын қандай да бір халықаралық-құқықтық құжаттың негізінде құқығы бар кез келген басқа құзырлы органға беріледі.

11 Бап

      Бас бостандығынан айырылған кез келген адам босатылған кезде оның шын босатылғанына көз жеткізуге мүмкіндік болатындай босатылуы тиіс, бұдан басқа ол адам физикалық дербестігіне кепіл беретін және өз құқықтарын толық мөлшерде жүзеге асыра алатын жағдайларда босатылады.

12 Бап

      1. Әрбір мемлекет өз ұлттық заңнамасында бас бостандығынан айыру туралы бұйрық беруге өкілдігі бар тұлғаларды анықтайтын, бұндай бұйрықтар берілетін жағдайлар белгіленетін және ешбір заң негізі жоқ сол немесе өзге адамды тұтқынға алу туралы ақпаратты беруге бас тартатын лауазымды тұлғаларға қатысты жазаларды қарастыратын нормаларды қамтуы тиіс.
      2. Сонымен қатар әрбір мемлекет адамдарды ұстау, тұтқынға алу, бас бостандығынан айыру, абақтыда ұстау, басқа жерлерге ауыстыру және түрмеге қамауға жауапты құқық қорғау органдарының барлық лауазымды тұлғаларға қатысты, сондай-ақ заң бойынша күшті және оқпен атылатын қаруды қолдануға рұқсат берілген өзге барлық лауазымдық тұлғаларға қатысты бағынушылықтың нақты анықтамасын қоса алғанда, қатаң бақылауды қамтамасыз етеді.

13 Бап

      1. Әрбір мемлекет қандай да бір зорлық-зомбылық жоғалу іс-әрекеті туралы ақпаратқа ие немесе заңды мүддесі бар және ол қылмысты жария еткен кез келген адамның жете тергеуді дереу және әділетті жүргізетін құзырлы және тәуелсіз мемлекеттік органға арыз түсіру құқығын қамтамасыз етеді. Қандай да бір адамның зорлық-зомбылық жоғалуы орын алды деп пайымдауға нақты негіздер болған әр жағдайда, ресми арыз болмаса да, мемлекет шұғыл түрде тергеу жүргізу үшін бұл істі аталған органға береді. Осы тергеуді шектеуге немесе қиындатуға ешқандай шаралар қабылданбауы қажет.
      2. Әрбір мемлекет осындай құзырлы орган куәгерлерді шақыру және тиісті материалдарды әзірлеумен, сонымен қатар оқиға орнына дереу шығумен байланысты өкілеттіліктерді қоса алғанда, тергеуді тиімді жүргізу үшін қажетті өкілеттіліктер мен ресурстарға ие болғанын қамтамасыз етеді.
      3. Тергеудің қатысушыларын, соның ішіде арызданушыны, адвокатты, куәгерлерді немесе тергеу жүргізетін адамдарға жаман қараудың, қорқытудың немесе кектің кез келген түрінен қорғанысты қамтамасыз ету үшін шаралар қабылданады.
      4. Осындай тергеудің нәтижелері жүргізіліп жатқан қылмыстық тергеуге зиян тигізбесе, барлық мүдделі адамдардың сұрау салуы бойынша беріледі.
      5. Жаман қараудың, қорқытудың немесе кектің кез келген жағдайларының, сонымен қатар арыз түсірумен байланысты немесе тергеу барысында араласудың кез келген түрлерінің тиісті түрде жазалануын қамтамасыз ету үшін шаралар қабылданады.
      6. Жоғарыда аталған шарттарға сәйкес тергеуді жүргізу мүмкіндігі зорлық-зомбылық жоғалудың құрбаны болған адамның тағдыры анықталмағанша қамтамасыз етілуі тиіс.

14 Бап

      Қандай да бір нақты мемлекетте зорлық-зомбылық жоғалуды айқындайтын іс-әрекетіне пайымдау бойынша қатысы бар, қылмыс жасағаны ресми тергеу нәтижесінде анықталған фактілермен расталатын кез келген адам қолданыстағы тиісті халықаралық келісімдерге сәйкес өз заң күшін жүзеге асырмақшы өзге мемлекетке берілмеген болса, онда жауапқа және сотқа тартылуы үшін сол мемлекеттің құзырлы азаматтық билігіне берілуі тиіс. Барлық мемлекеттер солардың заңнамасы мен бақылауына түскен болжам бойынша зорлық-зомбылық жоғалу әрекетін жасағаны үшін жауапты адамдарды сотқа тарту мақсатында өз құзырларындағы кез келген заңнамалық және тиісті шараларды қабылдайды.

15 Бап

      Қандай да бір адам аса ауыр әрекеттерді, мысалы жоғарыдағы 4-Баптың 1-тармағында айтылған қылмыстарды жасауға қатысты деуге нақты дәлелдердің фактісін құзырлы мемлекеттік органдар, оны жасау себептеріне қарамастан, баспана беру немесе бермеу туралы шешімді қабылдаған кезде ескерулері қажет.

16 Бап

      1. Жоғарыда 4-Баптың 1-тармағында көрсетілген әрекеттердің бірін жасады деп болжамданған адамдар кез келген қызметтік міндеттерді орындаудан жоғарыдағы 13-Бапта қарастырылған тергеуді жүргізу уақытына шеттетіледі.
      2. Олардың істері қандай да бір өзге арнайы трибуналдарда, соның ішінде әскери соттарда емес, әрібір мемлекеттің тек Құзырлы әдеттегі соттарда қарастырылады.
      3. Дипломатиялық қатынас туралы Вена конвенциясында қамтылған ережелерге зиян тигізбей, осындай тергеулер барысында қандай да бір артықшылдықтардың, иммунитеттердің немесе ерекше жеңілдіктердің пайдаланылуына жол берілмейді.
      4. Алдын ала болжам бойынша осы әрекеттерді жасаған жауапты адамдарға, Адам құқықтарының жалпыға ортақ Декларациясының және өзге қолданыстағы халықаралық келісімдердің тиісті ережелеріне сәйкес, тергеудің, сонымен қатар орын алуы мүмкін қуғын мен соттың барлық кезеңдерінде әділетті қарауға кепіл беріледі.

17 Бап

      1. Қылмыс жасаған адамдар жоғалып кеткен адамның тағдыры және отырған жері туралы мәліметті жасырып, тиісті фактілер анықталғанша, кез келген зорлық-зомбылық жоғалу әрекеті созылмалы қылмыс ретінде қарастырылатын болады.
      2. Азаматтық және саяси құқықтар туралы Халықаралық пактінің 2 Бабында қарастырылған құқықтық әдістер күштерін жойған уақытта, зорлық-зомбылық актілерге қатысты ескіру мерзімінің әрекеті осы құқықтың қорғаныс амалдары қайта күшіне енгенше тоқтатылады.
      3. Зорлық-зомбылық жоғалу әрекетіне қатысты ескіру мерзімі, егер қарастырылған болса, аса ұзақ және осы қылмыстың аса ауырлығымен мөлшерлес болуы тиіс.

18 Бап

      1. Жоғарыдағы 4-Баптың 1-ші тармағында сөз етілген іс-әрекеттерді жасаған немесе жасады деп болжамданған адамдарға рақымшылық туралы қандай да бір ерекше заңдар, сонымен қатар оларды кез келген қылмыстық тергеуден немесе жазадан босататындай балама шаралар қолданылмайды.
      2. Рақымшылық құқығын жүзеге асырған уақытта зорлық-зомбылық жоғалу әрекетінің аса ауыр сипаты назарға алынады.

19 Бап

      Зорлық-зомбылық жоғалу әрекеттерінің құрбандары және олардың отбасылары өтемақы алады және тиісті жәрдемақы алуға құқылы, соның ішінде мүмкіндігінше олардың барынша қайта оңалуын қамтамасыз ететін қаражат бар. Зорлық-зомбылық жоғалу әрекетінің нәтижесінде қаза тапқан тұлғаның қамқорындағы адамдар да жәрдемақы алуға құқылы.

20 Бап

      1. Мемлекеттер ата-аналары зорлық-зомбылық жоғалуға тап болған балаларды, сонымен қатар аналарының зорлық-зомбылық жоғалуы кезеңінде туған балаларды ұрлау тәжірибесінің алдын алады және жолын кеседі, сонымен қатар осы балаларды тауып алуға, шығу тегін анықтауға және өздерінің туған отбасыларына қайтаруға тырысады.
      2. Алдындағы тармақта сөз етілген балалардың жоғарғы мүдделерін қорғау қажеттілігін ескере отырып, баланы асырап алу жүйесін мойындайтын мемлекеттерде осындай балаларды асырап алу туралы мәселені көтеру және қайта қарастыру мүмкіндігі қамтамасыз етіледі, соның ішінде зорлық-зомбылық жоғалумен байланысты кез келген баланы асырап алудың заңдық күші жоқ деп танылады. Алайда қайта қарастыру кезінде баланың ең жақын туыстары бұған өз келісімін берсе, ондай асырап алу фактісі заңды болып қала береді.
      3. Ата-аналары зорлық-зомбылық жоғалу әрекетіне дұшар болған балаларды, сонымен қатар аналарының зорлық-зомбылық жоғалуы кезеңінде туған балаларды ұрлау, сонымен қатар олардың шынайы шығу тегін растайтын құжаттарды қолдан жасау немесе жою аса ауыр қылмыс болып табылады, ол қылмыс тиісті түрде жазаланады.
      4. Осы мақсатта мемлекеттер қажет болған жағдайда, екіжақты немесе көпжақты келісімшарттар жасасады.

21 Бап

      Осы Декларация ережелері Адам құқықтарының жалпыға ортақ Декларациясында немесе кез келген өзге халықаралық құжатта қамтылған ережелерге зиян тигізбейді, және осы ережелерден туындайтын қандай да бір шектеу немесе ауытқу ретінде түсіндірілмеуі тиіс.