On the right of access to justice and powers of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan in reviewing judicial acts

Normative Decree of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan dated January 15, 2016 No. 1.

      Unofficial translation

      Noting the need to clarify issues arising in the practice of applying legislation on access to justice and powers of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan (hereinafter -the Supreme Court) in reviewing judicial acts and basing on results of the study of judicial practice, the plenary session of the Supreme Court

      resolves:

      1. When exercising the constitutional principle on the right of everyone to legal defense of his rights and freedoms, one shall proceed from clarifications of the resolutions of the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan (hereinafter -the Constitutional Council) № 7/2 dated March 29, 1999 and № 12 dated December 1, 2003, to the effect that:

      the provision of paragraph 2 of Article 13 of the Constitution of the Republic of Kazakhstan (hereinafter - the Constitution) means the right of any person and citizen to apply to court for protection and restoration of violated rights and freedoms, exercising this right on the basis and in the manner established by law;

      the principle of equality before the law, guaranteed by paragraph 1 of Article 14 of the Constitution, means that it is the laws that define specific conditions and circumstances enabling exercising of the rights and freedoms of a person and a citizen;

      the right to judicial defense is a constitutional guarantee of the rights and freedoms of a person and a citizen, which belongs to a citizen of the Republic of Kazakhstan, a foreign national and a stateless person.

      2. Paragraph 3 of Article 4 of the Constitution establishes that international treaties ratified by the Republic shall have precedence over its laws and shall be directly implemented except in cases, when their application requires the issuance of a law. In this regard, when applying the legislation of the Republic of Kazakhstan regulating the right of access to justice or judicial defense, the following generally recognized norms and principles of international law shall be taken into account:

      everyone shall have the right to an effective remedy of rights by the competent national courts in cases of violation of his fundamental rights granted him by the constitution or by law (Article 8 of the Universal Declaration of Human Rights, adopted by resolution 217 A (III) of the UN General Assembly of December 10, 1948);

      all persons shall be equal before the courts and tribunals. In the determination of any criminal charge against him, or of his rights and obligations in a suit at law, everyone shall be entitled to a fair and public hearing by a competent, independent and impartial court established by law (Paragraph 1, Article 14 of the International Covenant on Civil and Political Rights, New York, December 16, 1966, ratified by the Law of the Republic of Kazakhstan dated November 28, 2005 № 91-III, enforced in the Republic of Kazakhstan April 24, 2006).

      3. Justice in accordance with paragraph 1 of Article 75 of the Constitution shall be exercised only by a court. The main characteristics of the legal mechanism for the exercise in courts of the constitutional right of everyone to judicial protection are given in the explanations of the Constitutional Council:

      the right of everyone to judicial protection of their rights and freedoms includes the right to judicial appeal against actions and decisions that have resulted or may result in infringement (violation) of human and civil rights and freedoms (Resolutions of the Constitutional Council of March 29, 1999 № 7/2 and dated 24 January 2007 № 1);

      lodging of a complaint in itself against an enforced decision does not entail its mandatory review (Resolution № 1/2 of the Constitutional Council of February 24, 1997);

      everyone's right to judicial defense shall be exercised on the basis and in the manner established by law (Resolution of the Constitutional Council № 7/2 of March 29, 1999 and № 19/2 of November 1, 2000).

      Footnote. Paragraph 3 as amended by the regulatory resolution of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan dated 22.12.2022 № 10 (shall be enforced from the date of the first official publication).

      4. According to Article 81 of the Constitution, the Supreme Court is the highest judicial body in civil, criminal and other cases within the jurisdiction of local and other courts; in cases provided for by law it considers judicial cases within its jurisdiction and provides explanations on judicial practice matters.

      By exercising the indicated constitutional powers, the Supreme Court shall ensure a uniform interpretation and application of the law in the course of legal proceedings.

      Uniformity of judicial practice, characterized by uniform approaches to the interpretation and application of rules of law by courts, is achieved not only through the adoption by the Supreme Court of regulatory resolutions that clarify judicial practice issues, but also as a result of the cassation review of judicial acts of lower courts. At the same time, the activities of the Supreme Court in reviewing judicial acts, aimed at ensuring their legality, validity and fairness, are crucial for the formation of judicial practice.

      Footnote. Paragraph 4 as amended by the regulatory resolution of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan dated 22.12.2022 № 10 (shall be enforced from the date of the first official publication).

      5. Achieving uniformity of judicial practice is conditioned by the tasks of assuring legitimacy, protecting the constitutional rights and freedoms of man and citizen; therefore cassation review is associated with their high public significance, and also the importance for the development of law, its uniform interpretation and application.

      Issuing from the indicated tasks, procedural legislation defines the following as grounds for cassation review of judicial acts:

      violation of uniformity in the interpretation and application of the rules of law by the courts (subparagraph 3) part 6 of article 438 of the Civil Procedure Code of the Republic of Kazakhstan (hereinafter referred to as the CPC), subparagraph 3) of part six of article 169 of the Administrative Procedure and Process-Related Code of the Republic of Kazakhstan (hereinafter referred to as the APPC); subparagraph 3) of part five of Article 851 of the Code of the Republic of Kazakhstan on Administrative Infractions (hereinafter referred to as Administrative Infractions Code);

      threat of grave irreversible consequences for life, health of people or for the economy and security of the Republic of Kazakhstan, violation of the rights and legitimate interests of an indefinite number of persons or other public interests (subparagraphs 1), 2) part 6 of Article 438 of the CPC) subparagraphs 1), 2) of part six Article 169 of the APPC; subparagraphs 1), 2) of part five of Article 851 of the Code of Administrative Infractions;

      incorrect application of penal and criminal procedural laws, resulting in specific judicial errors (Part 1 of Article 485 of the Criminal Procedure Code);

      encroachment on state or public interests, on state security, threat of grave irreversible consequences for the life and health of people, sentencing to life imprisonment (subparagraphs 1), 2) of part 2 of article 485 of the Criminal Procedure Code).

      Thus, in order to ensure the rule of law and uniformity of judicial practice, overruling the legally binding judicial act under cassational procedure is exceptional, that is, limited to special grounds.

      The possibility of cassation review of court decisions under the specified procedural conditions is an additional legal guarantee for the exercise of everyone’s constitutional right to judicial protection of their rights and freedoms.

      Footnote. Paragraph 5 as amended by the regulatory resolution of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan dated 22.12.2022 № 10 (shall be enforced from the date of the first official publication).

      6. In accordance with article 4 of the Constitution of the Republic of Kazakhstan, this regulatory resolution shall be included in the current law, shall be generally binding and shall be enforced from the date of its first official publication.

      Chairman of the Supreme Court
      of the Republic of Kazakhstan K. MAMI
      Judge of the Supreme Court
      of the Republic of Kazakhstan,
      secretary of the plenary session K. SHAUKHAROV

Сот төрелігіне қол жеткізу құқығы және Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының сот актілерін қайта қарау бойынша өкілеттіктері туралы

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2016 жылғы 15 қаңтардағы № 1 Нормативтік қаулысы.

      ХАБАРЛАНДЫРУ

      Сот төрелігіне қол жеткізу және Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының (бұдан әрі - Жоғарғы Сот) сот актілерін қайта қарау бойынша өкілеттіктері туралы заңнаманы қолдану практикасында туындайтын мәселелерді түсіндірудің қажеттілігін атап көрсете отырып және сот практикасын зерделеудің нәтижелері бойынша Жоғарғы Соттың жалпы отырысы

      қаулы етеді:

      1. Әркімнің өз құқықтары мен бостандықтарын сот арқылы қорғау құқығы туралы конституциялық принципті іске асыру кезінде Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің (бұдан әрі - Конституциялық Кеңес) 1999 жылғы 29 наурыздағы № 7/2 және 2003 жылғы 1 желтоқсандағы № 12 қаулыларындағы:

      Қазақстан Республикасы Конституциясының (бұдан әрі - Конституция) 13-бабы 2-тармағының нормасы кез келген адамның және азаматтың бұзылған құқықтары мен бостандықтарын қорғау және қалпына келтіру үшін сотқа жүгінуге құқығы бар екені, осы құқық заңмен белгіленген негізде және тәртіппен іске асырылатыны;

      Конституцияның 14-бабының 1-тармағымен кепілдендірілген заң алдында тең болу принципі адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарын іске асыруға мүмкіндік беретін нақтылы шарттар мен жағдаяттардың нақ осы заңдарда айқындалатыны;

      сот арқылы қорғалу құқығы адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарының конституциялық кепілдіктері болып табылатыны, ол Қазақстан Республикасының азаматына, шетелдікке және азаматтығы жоқ адамға тиесілі болатыны туралы түсіндірмелерін негізге алған жөн.

      2. Конституцияның 4-бабының 3-тармағында Республика бекіткен халықаралық шарттардың қолданыстағы құқықтың құрамдас бөлігі болып табылады, зандардан басымдығы болады және халықаралық шарт бойынша оны қолдану үшін заң шығару талап етілетін жағдайдан басқа реттерде тікелей қолданылады деп белгіленген. Осыған байланысты сот төрелігіне немесе сот арқылы қорғалуға қол жеткізу құқығын регламенттейтін Қазақстан Республикасының заңнамасын қолдану кезінде халықаралық құқықтың мынадай жалпы жұрт таныған нормалары мен принциптерін ескеру қажет:

      әр адам, оның конституциямен немесе заңмен оған берілген негізгі құқықтары бұзылған жағдайларда құқықтарын құзыретті ұлттық соттардың тиімді қалпына келтіруіне құқығы бар (БҰҰ Бас Ассамблеясының 1948 жылғы 10 желтоқсандағы 217 А (III) қарарымен қабылданған Адам құқықтарының жалпыға ортақ декларациясының 8-бабы);

      соттар мен трибуналдар алдында жұрттың бәрі тең, әрбір адам өзіне тағылған кез келген қылмыстық айыптауды қарау кезінде немесе қайсыбір азаматтық процесте оның құқықтары мен міндеттерін анықтау кезінде заң негізінде құрылған құзыретті, тәуелсіз және әділ сот арқылы істің әділетті және ашық қаралуына құқылы (Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактінің 14-бабының 1-тармағы, Нью-Йорк, 1966 жылғы 16 желтоқсан, Қазақстан Республикасының 2005 жылғы 28 қарашадағы № 91-III Заңымен ратификацияланды, Қазақстан Республикасында 2006 жылғы 24 сәуірде күшіне енді).

      3. Конституцияның 75-бабының 1-тармағына сәйкес сот төрелігін тек сот қана жүзеге асырады. Әркімнің сот арқылы қорғалу конституциялық құқығын соттарда іске асырудың құқықтық механизмінің:

      әркімнің өз құқықтары мен бостандықтарын сот арқылы қорғау құқығы адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарының кемсітілуіне (бұзылуына) әкеп соққан немесе әкеп соғуы мүмкін әрекеттер мен шешімдерге сотқа шағымдану құқығын да қамтитыны (Конституциялық Кеңестің 1999 жылғы 29 наурыздағы № 7/2 және 2007 жылғы 24 қаңтардағы № 1 қаулылары);

      заңды күшіне енген сот шешіміне шағым берудің өзі оны міндетті түрде қайта қарауға әкеп соқпайтыны (Конституциялық Кеңестің 1997 жылғы 24 ақпандағы № 1/2 қаулысы);

      әркімнің сот арқылы қорғалу құқығы заңмен белгіленген негізде және тәртіппен жүзеге асырылатыны туралы негізгі сипаттамалары (Конституциялық Кеңестің 1999 жылғы 29 наурыздағы № 7/2 және 2000 жылғы 1 қарашадағы № 19-2 қаулылары) Конституциялық Кеңестің түсіндірмелерінде берілген.

      Ескерту. 3-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 22.12.2022 № 10 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

      4. Конституцияның 81-бабына сәйкес Жоғарғы Сот жергілікті және басқа да соттардың соттылығына жататын азаматтық, қылмыстық және өзге де істер бойынша жоғары сот органы болып табылады, заңда көзделген жағдайларда өзінің соттылығына жататын сот істерін қарайды және сот практикасының мәселелері бойынша түсініктемелер береді.

      Жоғарғы Сот аталған конституциялық өкілеттіктерді іске асыра отырып сот ісін жүргізуді жүзеге асыру кезінде заңды біркелкі түсіндіруді және қолдануды қамтамасыз етеді.

      Соттардың құқық нормаларын түсіндіру мен қолданудың бірыңғай жолдарымен сипатталатын сот практикасының біркелкілігіне сот практикасының мәселелерін түсіндіретін Жоғарғы Соттың нормативтік қаулыларын қабылдау арқылы ғана емес, сонымен бірге төмен тұрған соттардың сот актілерін кассациялық тәртіппен қайта қараудың нәтижесінде де қол жетеді. Осы ретте Жоғарғы Соттың сот актілерінің заңдылығын, негізділігін және әділдігін қамтамасыз етуге бағытталған қызметінің сот практикасын қалыптастыру үшін айқындаушы маңызы бар.

      Ескерту. 4-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 22.12.2022 № 10 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

      5. Сот практикасының біркелкілігіне қол жеткізу заңдылықты қамтамасыз ету, жеке адамның және азаматтың конституциялық құқықтары мен бостандықтарын қорғау міндеттеріне байланысты, сондықтан кассациялық тәртіппен қайта қарау олардың жоғары қоғамдық маңызына, сондай-ақ құқықты дамытудағы мәніне, оны біркелкі түсіндіруге және қолдануға ұласады.

      Көрсетілген міндеттер негізге алынып, процестік заңнамамен:

      соттардың құқық нормаларын түсіндіруіндегі және қолдануындағы біркелкіліктің бұзылуы (Қазақстан Республикасы Азаматтық процестік кодексінің (бұдан әрі - АПК) 438-бабы 6-бөлігінің 3) тармақшасы Қазақстан Республикасы Әкімшілік рәсімдік-процестік кодексінің (бұдан әрі - ӘРПК) 169-бабы алтыншы бөлігінің 3) тармақшасы; Қазақстан Республикасы Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінің (бұдан әрі – ӘҚБтК) 851-бабы бесінші бөлігінің 3) тармақшасы);

      адамдардың өмірі, денсаулығы не Қазақстан Республикасының экономикасы мен қауіпсіздігі үшін орны толмас ауыр салдарларға әкеп соғуы мүмкін болатын жағдайлар, адамдардың әлдеқандай тобының құқықтары мен заңды мүдделерінің немесе өзге де жария мүдделердің бұзылуы (АПК-нің 438-бабы 6-бөлігінің 1), 2) тармақшалары, ӘРПК-нің 169-бабы алтыншы бөлігінің 1), 2) тармақшалары; ӘҚБтК-нің 851-бабы бесінші бөлігінің 1), 2) тармақшалары;

      нақтылы сот қателіктеріне әкеп соққан қылмыстық және қылмыстық-процестік заңдардың дұрыс қолданылмауы (ҚПК-нің 485-бабының 1-бөлігі);

      мемлекеттік немесе қоғамдық мүдделерді, мемлекеттің қауіпсіздігін қозғаған не адамдардың өмірі, денсаулығы үшін орны толмас ауыр салдарларға әкеп соқтыруы мүмкін болған, адам өмір бойына бас бостандығынан айыруға сотталуы (ҚПК-нің 485-бабы 2-бөлігінің 1), 2) тармақшалары) заңды күшіне енген сот актілерін кассациялық тәртіппен қайта қарауға негіздер ретінде айқындалды.

      Осылайша, құқық үстемдігін және сот практикасының біркелкілігін қамтамасыз ету мақсатында сот актісінің заңдық күшін кассациялық тәртіппен еңсеру айрықша, яғни белгілі бір негіздермен шектелген ерекше сипат алады.

      Көрсетілген процестік шарттар кезінде сот шешімдерін кассациялық қайта қараудың мүмкіндігі әркімнің өзінің құқықтары мен бостандықтарын сот арқылы қорғау жөніндегі конституциялық құқығын іске асырудың қосымша заңдық кепілі болып табылады.

      Ескерту. 5-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 22.12.2022 № 10 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

      6. Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабына сәйкес, осы нормативтік қаулы қолданыстағы құқық құрамына енгізіледі, жалпыға бірдей міндетті болып табылады және алғаш ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасы


Жоғарғы Сотының Төрағасы

Қ.МӘМИ.

Қазақстан Республикасы


Жоғарғы Сотының судьясы,


жалпы отырыс хатшысы

Қ.ШАУХАРОВ.