Біріккен Ұлттар Ұйымының тұрғылықты халық құқықтары туралы декларациясы

Бас Ассамблеяның 2007 жылғы 13 қыркүйектегі 61/295 қарарымен қабылданған

Бас Ассамблея,
Біріккен Ұлттар Ұйымы Жарғысының мақсаттары мен принциптерін және мемлекеттердің Жарғыға сай өзіне алған міндеттерді орындаудағы адалдық приципін басшылыққа ала отырып,
тұрғылықты халықтар барлық басқа халықтармен тең және сол уақытта, барлық халықтардың бір бірінен ажыратылуға, өзін басқалардан айрықша деп санауға және өзінің бұндай қасиетінде құрметті иеленуге құқығын мойындай отырып,
сондай-ақ барлық халықтар адамзаттың жалпы мұрасын құрайтын өркениет пен мәдениеттің алуандығы мен байлығына септігін тигізетінін мойындай отырып,
әрі қарай халықтар немесе ұлттық шығу тегі немесе нәсілдік, діни, ұлыстық және мәдени айырмашылығына қарай адамдардың басымдылығына негізделген немесе осындай басымдылықты бекітетін кез келген доктриналар, саясаттар мен тәжірибелер нәсілшілдік, ғылыми негізсіз, заңи жарамсыз, моральды ұятты және әлеуметтік тұрғыдан әділетсіз болып табылатынын мойындай отырып,
тұрғылықты халықтар өздерінің құқықтарын жүзеге асыру кезінде кемсітушіліктің кез келген түрінен арылу керектігін мойындай отырып,
тұрғылықты халықтар басқалардың ішінде, отарлау мен өздерінің жерлерінен, шекаралары мен шикізаттарынан айыру нәтижесінде тарихи әділетсіздіктің құрбандары болды, бұл өз кезегінде олардың, әсіресе, өздерінің қажеттіліктері мен мүдделеріне сай дамуға құқықтарын жүзеге асыруға кедергі келтіретіні үшін алаңдатушылық білдіре отырып,
саяси, экономикалық және әлеуметтік құрылымдарына, сондай-ақ мәдени, рухани дәстүрлеріне, тарихы мен философиясына негізделген тұрғылықты халықтардың ажырамас, әсіресе өздерінің жерлері, шекаралары мен шикізаттарына құқықтарын құрметтеу мен көтермелеудің аса қажеттілігін мойындай отырып,
сондай-ақ мемлекеттермен жасалған келісім шарттарда, келісімдер мен басқа сарынды келісімдерде бекітілген тұрғылықты халықтардың құқықтарын құрметтеу мен көтермелеудің аса қажеттілігін мойындай отырып,
тұрғылықты халықтар қай жер болмасын кемсітушлік пен қанаудың барлық формаларын тоқтату мақсатында саяси, экономикалық, әлеуметтік және мәдени дамуы үшін өз күштерін біріктіре бастағанын қанағаттанумен атап өтіп,
тұрғылықты халықтар олардың оларды және олардың жерлері, шекаралары мен шикізаттарын қозғайтын оқиғаларды қадағалауы, оларға өздерінің институттары, мәдениеті мен дәстүрлерін сақтауға және нығайтуға, сондай-ақ олардың талпыныстары мен қажеттіліктеріне сай дамуына жәрдемдесуге мүмкіндік беретініне сенім білдіре отырып,
тұрғылықты халықтардың білімін, мәдениеті мен дәстүрлі тәжірибесін құрметтеу тұрақты әрі әділетті дамуға және қоршаған ортаға тиісті қамқорлық көрсетуге септігін тигізетінін мойындай отырып,
тұрғылықты халықтардың жерлері мен шекараларын қарусыздандыру әлем ұлттары мен халықтарының бейбітшілігі, экономикалық және әлеуметтік алға басуы мен дамуына, өзара түсіністік пен достық қарым-қатынасқа қосқан үлесі екенін атай отырып,
тұрғылықты халықтар отбасылар мен қауымдарының, бала құқықтарына сай, олардың балаларының тәрбиесі, оқуы, білім алуы мен амандығына ортақ жауапкершілікті сақтау құқығын мойындап отырып,
тұрғылықты халықтар мен мемлекеттер арасындағы келісім шарттар, келісімдер мен басқа сарынды келісімдерде бекітілген құқықтар кей жағдайларда халықаралық қауымдастықтың қамқорлығы, мүддесі мен жауапкершілігінің нысаны болып, халықаралық сипатқа ие болады деп есептей отырып,
сондай-ақ келісім шарттар, келісімдер мен басқа сарынды келісімдер және олар көрсететін қатынастар тұрғылықты халықтар мен мемлекеттер арасындағы анағұрлым берік серіктестіктің негізі деп санай отырып,
Біріккен Ұлттар Ұйымы Жарғысы, Экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы халықаралық пакт1 және Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пакт1, сондай-ақ Вена декларациясы мен әрекеттер Бағдарламасы2 соның есесінен олар өзінің саяси мәртебесін орантып, өзінің экономикалық, әлеуметтік және мәдени дамуын еркін түрде жүзеге асыратын, барлық халықтардың өзін өзі анықтауға құқығының негізгі мәнін растайтынын мойындай отырып,
Осы Декларациядағы еш нәрсе кез келген халыққа, халықаралық құқыққа сай жүзеге асырылатын, оның өзін-өзі анықтау құқығынан бас тартуға қолданылмайтынын есте сақтай отырып,
осы Декларацияға сәйкес тұрғылықты халықтардың құқытарын мойындау әділеттілік, демократия, адам құқықтарын құрметтеу, кемсітпеушілік пен адал ниет принциптеріне негізделген мемлекеттер мен тұрғылықты халықтар арасындағы үйлесімді әрі ынтымақтастықты негізге алатын қарым-қатынасқа септігін тигізетініне сенім білдіре отырып,
мемлекеттерді сәйкес тұрғылықты халықтармен кеңесіп, ынтымақтастықта халықаралық келісім шарттар, әсіресе, адам құқықтарына қатысты келісім шарттар бойынша олардың тұрғылықты халықтарға қатысты барлық міндеттерін сақтап, тиімді жүзеге асыруға ынталандыра отырып,
Біріккен Ұлттар Ұйымы тұрғылықты халықтардың құқықтарын көтермелеу мен қорғауда маңыды әрі бірізді рөл ойнауға шақырылғанының астын сыза отырып,
осы Декларация тұрғылықты халықтардың құқықтары мен еркіндіктерін мойындау, көтермелеу мен қорғау және Біріккен Ұлттар Ұйымыны жүйесінің осы саладағы сәйкес қызметінің дамуы жолындағы тағы бір маңызды қадам деп есептей отырып,
тұрғылықты халықтарға жататын тұлғалар еш бір кемсітушіліксіз халықаралық құқықта танылған барлық адам құқықтарын қолдануға және тұрғылықты халықтар олардың өмір сүруі, амандығы мен халық ретінде жан-жақты дамуына абсолютті қажетті екенін мойындап әрі мақұлдай отырып,
әр аймақта және әр мемлекетте тұрғылықты халықтардың жағдайы әр түрлі екенін және ұлттық пен аймақтық ерекшеліктерін және әр түрлі тарихи және мәдени дәстүрлерді назарға алу керектігін ескере отырып,
серіктестік және өзара құрмет рухында ұстану керек эталон ретінде төмендегі Біріккен Ұлттар Ұйымының тұрғылықты халықтар құқығы туралы Декларациясын салтанатты түрде жариялайды:

1 бап

Тұрғылықты халықтар ұжымдық және жеке түрде Біріккен Ұлттар Ұйымының Жарғысымен, Адам құқықтары туралы жалпыға ортақ декларациямен3, адам құқықтарына қатысты халықаралық құық нормаларымен мойындалған адамның барлық құқықтары мен негізгі еркіндіктерін толық жүзеге асыруға құқылы.

2 бап

Тұрғылықты халықтарға жататын тұлғалар мен тұрғылықты халықтар барлық басқа халықтармен және олардың ішіндегі жеке тұлғалармен тең әрі еркін және өздерінің құқықтарын жүзеге асыру кезінде кез келген кемсітушілікітен, әсіресе олардың тұрғылықты немесе өзіндік шығу тегі негізіндегі кемсітушіліктен еркін болуға құқылы.

3 бап

Тұрғылықты халықтар өзін өзі анықтауға құқылы. Осы құқықтың есесінен олар өздерінің саяси мәртебесін еркін түрде орнатып, өзінің экономикалық, әлеуметтік және мәдени дамуын еркін жүзеге асырады.

4 бап

Тұрғылықты халықтар олардың өзін өзі анықтау құқығын жүзеге асырған кезде олардың ішкі және жергілікті істеріне, сондай-ақ олардың автономдық қызметтерін қаржыландыру жолдары мен құралдары мәселелерінде автономия немесе өзін өзі басқаруға құқылы.

5 бап

Тұрғылықты халықтар қалауы бойынша мемлекеттің саяси, экономикалық, әлеуметтік және мәдени өміріне толық араласуға құқығын сақтай отырып, өздерінің ерекше саяси, құқықтық, экономикалық, әлеуметтік және мәдение институттарын сақтауға және нығайтуға құқылы.

6 бап

Тұрғылықты халыққа жататын әрбір тұлға азаматтыққа құқылы.

7 бап

1. Тұрғылықты халықтарға жататын тұлғалар өмір сүруге, дене және психикалық қол сұқпаушылыққа, ерікіндік пен жеке қауіпсіздікке құқылы.
2. Тұрғылықты халықтар өзіндік халықтар түрінде еркіндік, бейбітшілікпен қауіпсіздік жағдайларында өмір сүруге құқылы және топқа жататын балаларды мәжбүрлі түрде басқаларға ауыстыруды қоса, ешқандай нәсілшілдік актілері немесе зорлақтың қандай да болмасын басқа актілеріне шалдықпау керек.

8 бап

1. Тұрғылықты халықтар мен оларға жататын тұлғалар олардың мәдениет жою мақсатындағы мәжбүрлі ассимиляция немесе ықпалға шалдықпауға құқылы.
2. Мемлекеттер келесілерге қатысты тиімді алдын алу тетіктері мен құқықтық қорғанысты қамтамасыз етеді:
а) мақсаты немесе нәтижесі оларды өзіндік халықтар ретіндегі тұтастығы немесе олардың мәдени құндылықтары, немесе ұлыстық қатыстылығынан айыру болып табылатын кез келген әрекет;
b) мақсаты немесе нәтижесі олардың жерлерінен, шекаралары немесе шикізаттарынан айыру болып табылатын кез келген әрекет;
с) мақсаты немесе нәтижесі олардың кез келген құқығын бұзу болып табылатын, халықтың орнын ауыстыруының кез келген түрі;
d) мәжбүрлі ассимиляция немесе кез келген түрдегі біріктіру;
е) мақсаты оларға қарсы бағытталған нәсілдік немесе ұлыстық кемсітушілікті көтермелеу немесе туындату болып табылатын үгіт-насихаттың кез келген түрі.

9 бап

Тұрғылықты халықтар мен оларға жататын тұлғалар осы қауым немесе ұлыстың дәстүрлері мен салттарына сай тұрғылықты қауым немесе ұлысқа жатуға құқылы. Бұндай құқықты жүзеге асыру еш бір түрдегі кемсітушілікті туындата алмайды.

10 бап

Тұрғылықты халықтар өздерінің жерлерінен немесе шекараларынан мәжбүрлі түрде орын ауыстыруға жатпайды. Еш бір орын ауыстыру сәйкес тұрғылықты халықтардың еркін, алдын ала және саналы келісімінсіз жүргізілмейді және әділ әрі адал құзіреттілікті, мүмкіндігінше қайта оралу нұсқасын қарастыратын келісім жасалғаннан кейін жүзеге асырылады.

11 бап

1. Тұрғылықты халықтар өздерінің мәдени дәстүрлері мен салттарын сақтауға және жандандыруға құқылы. Бұған археологиялық және тарихи нысандар, материалды мәдениет ескерткіштері, суреттер, әдет-ғұрыптар, технологиялар, бейнелеу мен сәулет өнері және әдебиет сынды олардың мәдениетінің бұрынғы, қазіргі және болашақта түрлерін сақтауға, қорғауға және дамытуға құқық кіреді.
2. Мемлекеттер олардың еркін, алдын ала және саналы келісімінсіз немесе олардың заң, дәстүрлер мен әдет-ғұрыптарын бұза отырып, оқшаулатылған олардың мәдени, зияткерлік, діни және табыну меншігіне қатысты, өзіне реституцияны қосатын, тұрғылықты халықтармен бірлесе отырып әзірленген, тиімді тетіктер арқылы құқықтық қорғау құралдарын қамтамасыз етеді.

12 бап

1. Тұрғылықты халықтар өздерінің рухани және діни дәстүрлерін, әдет-ғұрыптары мен салттарын сақтауға, жіберуге, дамытуға және беруге құқылы; бөгде адамдардың қатысуынсыз өздерінің діни және мәдени маңызды орындарын сақтауға, қорғауға және онда баруға құқылы; өзінің әдет-ғұрып заттарына қолдануға және оларға билік етуге құқылы және өлгендерінің мәйітін отанында жерлеуге құқылы.
2. Мемлекеттер сәйкес тұрғылықты халықтармен бірлесе отырып әзірленген, әділетті, таранспарентті және тиімді тетіктер шеңберінде олардағы әдет-ғұрып заттары мен өлгендер сүйектеріне және/немесе олардың отанға оралуына қолжетімділікті қамтамасыз етуге тырысады.

13 бап

1. Тұрғылықты халықтар өздерінің тарихын, тілін, ауыз әдбиеті шығармашылығын, философия, жазуы мен әдебиетін жандандыруға, қолдануға және келер ұрпаққа беруге, сондай-ақ қауымдар, жерлер мен тұлғаларға өзіндік атаулар беріп, сақтауға құқылы.
2. Мемлекеттер осы құқтың қорғалуын қамтамасыз ететін, сондай-ақ тұрғылықты халықтар егер бұл қажет болса, аударма немесе басқа тиісті құралдарды қамтамасыз ету жолымен саяси, сот пен әкімшілік үдерістер барысында болып жатқандарды түсініп, оны түсіне алатынын қамтамасыз етуге әрекет етуші шараларды қолданады.

14 бап

1. Тұрғылықты халықтар олардың мәдениетіне сай келетін үйрету мен оқытудың әдістеріне сәйкес олардың туған тілдерінде білім беретін білім беру жүйлері мен оқу орындарын құрып, оларды бақылауға құқылы.
2. Тұрғылықты халықтарға жататын тұлғалар, әсіресе балалар, еш бір кемсітушіліксіз барлық деңгейлер мен барлық түрлерде мемлекеттік білім алуға құқылы.
3. Мемлекеттер тұрғылықты халықтармен бірлесе отырып, тұрғылықты халықтарға жататын соның ішінде, өз қауымынан тыс өмір сүретін тұлғалар, әсіресе балалар, мүмкін болған кезде олардың мәдени дәстүрлерін ескере отырып, өз тілдерінде білім алуға қол жетімділігі үшін әрекет етуші шаралар қолданады.

15 бап

1. Тұрғылықты халықтар сәйкес түрде білім беру саласы мен қоғамдық ақпаратта көрсетілуі керек олардың мәдениет, дәстүрлер, тарих пен мүдделерінің құндылығы мен сан алуандығына құқылы.
2. Мемлекеттер сәйкес тұрғылықты халықтармен кеңесіп, ынтымақтастықта соқыр наныммен, кемсітушілікті түпкілікті жоюмен күрес шараларын қабылдап, барлық тұрғылықты халықтар мен барлық басқа қоғам салаларының арасындағы шыдамдылықты, түсіністік пен игі қарым-қатынастарды дамытады.

16 бап

1. Тұрғылықты халықтар өздерінің тілдеріне өздерінің жеке бұқаралық ақпарат құралдарын құрып, еш бір кемсітушіліксіз, тұрғылықты халықтарға тиесілі емес барлық бұқаралық ақпарат құралдарына қол жеткізе алады.
2. Мемлекеттер тұрғылықты халықтардың мәдени алуандығы туралы ақпаратты мемлекеттік бұқаралық ақпарат құқралдарында тиісті түрде жариялануын қамтамасыз ету үшін әрекет етуші шаралар қабылдайды. Мемлекеттерге ойын білдірудің толық еркіндігін қамтамасыз етуге зиян келтірмей, жеке меншік бұқаралық ақпарат құралдарын тұрғылықты халықтардың мәдени алуандығын тиісті түрде көрсетуге демеу керек.

17 бап

1. Тұрғылықты халықтарға жататын тұлғалар мен тұрғылықты халықтар қолданыстағы халықаралық және мемлекет ішіндегі еңбек құқығына сай бекітілген барлық құқықтарының толық көлемде жүзеге асырылуына құқылы.
2. Мемлекеттер тұрғылықты халықтармен кеңесіп, ынтымақтастықта олардың ерекше осалдығы мен білім алуда олардың мүмкіндігінің кеңейтілуіне маңыздылығын назарға ала отырып, тұрғылықты халықтардың балаларын экономикалық қанау мен балаға қауіпті немесе оқуына кедергі болатын, немесе денсаулығына, немесе баланың тәндік, ойлау, рухани, адамгершілік немесе әлеуметтік дамуына зиян келтіретін жұмысты орындаудан қорғауға нақты шаралар қолданады.
3. Тұрғылықты халықтарға жататын тұлғалар олардың еңбек жағдайларына, әсіресе жұмыспен қамту немесе еңбекақыға қатысты кемсітушілікке шалдықпауға құқылы.

18 бап

Тұрғылықты халықтар олардың өзіндік үдерістері арқылы сайланатын өкілдері арқылы олардың құқықтарын қозғайтын мәселелерде шешім қабылдауға қатысуға, сондай-ақ өзіндік директивалық мекемелерінің сақталуы мен дамуына құқылы.

19 бап

Мемлекеттер оларға қатысы бар заңнамалық немесе әкімшілік шараларды қабылдар мен жүзеге асырар алдында, олардың ерікті, алдын ала және саналы келісімін алу мақсатында, олардың өкілетті институттары арқылы сәйкес тұрғылықты халықтармен кеңесіп, ынтымақтастыққа келеді.
1. Тұрғылықты халықтар өздерінің экономикалық және саяси жүйелері немесе институттарының сақталуы мен дамуына, өмір сүру мен дамуды қамтамасыз ететін өздерінің құралдарын кепілді пайдалануға, өздерінің дәстүрлі және экономикалық қызметімен еркін түрде айналысуға құқылы.
2. Өзінің өмір сүру мен дамуын қамтамасыз ететін қаражаттарынан айырылған тұрғылықты халықтар шығынның әділетті орнын толтырылуына құқылы.

21 бап

1. Тұрғылықты халықтар кемсітуішіліксіз олардың өмірінің әлеуметтік-экономикалық жағдайының, әсіресе, білім беру, жұмыспен қамтылу, кәсіби-техникалық даярлық пен қайта даярлық, тұрғын үймен қамту, тазалық, денсаулық сақтау мен әлеуметтік қамсыздандыру салаларының жақсартылуына құқылы.
2. Мемлекеттер олардың өмірлерінің әлеуметтік-экономикалық жағдайларын үздіксіз жақсарып отыруын қамтамасыз етеді. Нақты назар тұрғылықты халыққа жататын қарт адамдардың, әйелдердің, жастардың, балалардың және мүгедектердің құқықтарына және ерекше қажеттіліктеріне бөлінеді.

22 бап

1. Осы Декларацияны жүзеге асыру кезінде нақты назар тұрғылықты халыққа жататын қарт адамдардың, әйелдердің, жастардың, балалардың және мүгедектердің құқықтарына және ерекше қажеттіліктеріне бөлінеді.
2. Мемлекеттер тұрғылықты халықтармен бірлесе отырып, тұрғылықты халықтарға жататын әйелдер мен балалар зорлық пен кемсітушіліктің барлық түрлерінен қорғаныс пен кепілдемелерді қолдануын қамтамасыз ету үшін шараларды қабылдайды.

23 бап

Тұрғылықты халықтар өзінің дамуға құқығын жүзеге асыру мақсатында басымдылықтарды анықтауға және стратегияларды әзірлеуге құқылы. Әсіресе, тұрғылықты халықтар оларды қозғайтын денсаулық сақтау, тұрмыстық және басқа әлеуметтік-экономикалық бағдарламаларды әзірлеуге белсенді түрде қатысуға, мүмкіндігінше, өздерінің меншік институттары арқылы бұндай бағдарламаларды жүзеге асыруға құықылы.

24 бап

1. Тұрғылықты халықтар өздерінің дәстүрлі медицинасына және маңызды дәрілік өсімдіктерді, жануарлар мен минералдарды сақтауды қоса, өзінің емдеу тәжірибесін сақтауға құқылы. Тұрғылықты халықтарға жататын тұлғалар, сондай-ақ, еш бір кемсітушіліксіз әлеуметтік және медициналық қызметтің барлық түрлеріне қолжетімділікке құқылы.
2. Тұрғылықты халықтарға жататын тұлғалар ең жоғарғы қол жетімді деңгейде дене және психикалық денсаулықты қолдануға тең құқықты иеленеді. Мемлекеттер осы құқықты толық жүзеге асыру мақсатына сатылы түрде жету үшін барлық қажетті қадамдарды қабылдауда.

25 бап

Тұрғылықты халықтар өздерінің оларға дәстүрлі түрде тиесілі немесе басқа түрде иеленген немесе олармен пайдаланытатын жерлер, шекаралар, сулар мен теңіз жағалауы сулары, сондай-ақ басқа шикізаттармен өздерінің ерекше байланысын қолдап, нығайтуға құқылы, осы орайда болашақ ұрпақ алдында жауапкершілікті мойнына алады.

26 бап

1. Тұрғылықты халықтар олар дәстүрлі түрде иеленген, олар дәстүрлі түрде алған немесе басқа түрде қолданған немесе иемденген жерлер, шекаралар мен шикізаттарға құқылы.
2. Тұрғылықты халықтар олар дәстүрлі иелену немесе басқа дәстүрлі орналасу немесе қолдану, сондай-ақ олар басқа жолдармен ие болу күшінен қол жеткізген жерлер, шекаралар мен шикізаттарды меншіктену иелену, қолдану, игеру немесе бақылауға құқылы.
3. Мемлекет бұндай жерлердің, шекаралар мен шикізаттардың заңдылық танылуын және қорғанысын қамтамасыз етеді. Бұндай тану сәйкес тұрғылықты халықтардың салттары, дәстүрлері мен жер иелену жүйелеріне тиісті құрметпен жүзеге асырылады.

27 бап

Мемлекеттер тұрғылықты халықтардың заңдарын, дәстүрлері, салттар мен жер иелену жүйлерін тиісті түрде тани отырып, сәйкес тұрғылықты халықтармен бірлестікте тұрғылықты халықтардың олар дәстүрлі түрде иеленген немесе басқа түрде орналасып, билік еткен олардың жеріне, шекарасы мен шикізаттарына қатысты әділетті, тәуелсіз, әділ, ашық әрі транспарентті тану үдерісі мен заңды мақұлдауды орнатып, жүзеге асырады. Тұрғылықты халықтар бұл үдеріске қатысуға құқылы.

28 бап

1. Тұрғылықты халықтар өзіне реституция немесе, мүмкін болмаған жағдайда, олар дәстүрлі түрде иеленген немесе олар басқа түрде билік еткен немесе қолданған және тәркіленген, оқшаулатылған, басып алынған, пайдаланылған немесе оларға олардың еркін, алдын ала әрі саналы келісімінсіз зиян келтірілген жер, шекара мен шикізаттар үшін әділ өтемақы түрін өзіне қосатын, құралдар арқылы оларға есесін қайтаруға құқылы.
2. Егер сәйкес халықтармен ол туралы ерікті түрде келісім жоқ болса, бұндай өтемақы өзінің сапасы, мөлшері мен заңдылық мәртебесімен тең келетін жер, шекара мен шикізат түрінде немесе ақшалай өтемақы немесе басқа сәйкес орын толтыру түрінде беріледі.

29 бап

1. Тұрғылықты халықтар қоршаған ортаны және олардың жерлері немесе шекараларының өндірістік қасиеттері мен шикізаттарын сақтау мен қорғауғы құқылы. Мемлекеттер бұндай сақталу мен қорғаудың қандай да бір кемсітушіліксіз қамтамасыз етілуі мақсатында көмек көрсету бағдарламаларын құрады және жүзеге асырады.
2. Мемлекеттер олардың еркін, алдын ала және саналы түрдегі келісімінсіз, тұрғылықты халықтардың жерлерінде немесе шекарасында қауіпті материалдардың сақталуына немесе қауіпті материалдарды тұрғылықты халықтардың жерлеріне немесе шекараларына шығарылуына жол бермеуге әрекет етуші шаралар қабылдайды.
3. Мемлекеттер, сондай-ақ, қажет болған жағдайда, осындай материалдардың жағымсыз әсеріне тап болған халықтармен әзірленіп, жүзеге асырылатын түрде тұрғылықты халықтардың мониторинг бағдарламаларын, денсаулықты сақтау мен қалыпқа келтіруді тиісті түрде жүзеге асыру үшін әрекет етуші шараларды қабылдайды.

30 бап

1. Оны өткізу сәйкес мемлекет мүдделерінің болуымен ақталған немесе оған қатысты сәйкес тұрғылықты халықтардың тарапынан басқа түрдегі еркін келісім немесе сұраныс бар болған жағдайлардан басқада, тұрғылықты халықтардың жерінде немесе шекарасында әскери қызмет жүргізілмейді.
2. Тұрғылықты халықтардың жерлері мен шекараларын әскери қызметте пайдаланар алдында мемлекеттер тиісті үдерістер, әсіресе олардың үкіметтік инситуттары арқылы мүдделі тұрғылықты халықтармен тиімді кеңестер жүргізеді.

31 бап

1. Тұрғылықты халықтар өзінің мәдени мұраларын, дәстүрлі білімдері мен мәдени танылудың дәстүрлі түрлеріне, сондай-ақ адами және гентикалық шикізаттарын, тұқымдар, дәрілер, фауна және флораның қасиеттерін білуді, ауыз әдебиетінің дәстүрлерін, әдеби шығармаларды, суреттерді, спорт пен дәстүрлі ойындарды, бейнелеу және сәулет өнерін қоса, олардың ғылыми білімдерін, технологиялар мен мәдениетін сақтауға, бақылауға, қорғауға және дамытуыға құқылы. Олар сондай-ақ өздерінің осындай мәдени мұраға, дәстүрлік білімдері мен мәдени танылудың дәстүрлі түрлеріне өзінің зияткерлік меншігін сақтауға, қорғауғы және дамытуға құқылы.
2. Тұрғылықты халықтармен бірлесе отырып, мемлекеттер осы құқықтары жүзеге асыру мен қорғау мақсатында әрекет етуші шараларды қолданады.

32 бап

1. Тұрғылықты халықтар өзінің жерлері, шекаралары мен басқа шикізаттарын игеру немесе қолданудың басымдылығын анықтауға және стратегиялар әзірлеуге құқылы.
2. Мемлекеттер олардың жерлері немесе шекаралары және басқа шикізаттарын қозғайтын, әсіресе, пайдалы қазбалар, су немесе басқа шикізаттарды игеру, қолдану немесе өңдеумен байланысты кез келген жобаны бекітер алдында олардың еркін және саналы келісімін алу мақсатында олардың өкілетті институттары арқылы сәйкес тұрғылықты халықтармен адал ниетпен кеңесіп, ынтымақтастықта болады.
3. Мемлекеттер кез келген осындай қызметпен байланысты туындаған шығындарын әділ және адал өтеудің тиімді тетіктерін қамтамасыз етеді және оның қоршаған орта, экономика, қоғам, мәдениет немесе рухани дамуына жағымсыз салдарын жеңілдету үшін тиісті шараларды қабылдайды.

33 бап

1. Тұрғылықты халықтар өздерінің салттары мен дәстүрлеріне сәйкес өздерін немесе өзінің ұлыстық қатыстылығын анықтауға құқылы. Бұл тұрғылықты халықтарға жататын тұлғалардың олар тұрып жатқан мемлекеттің азаматтығын алуға құқығына зиян келтірмейді.
2. Тұрғылықты халықтар өздерінің меншік үдерістеріне сай құрылымын және өз институттарының құрамына мүшелерді таңдауға құқылы.

34 бап

Тұрғылықты халықтар өздерінің институционалды құрылымдары мен өздерінің ерекше салттары, дәстүрлері, үдерістері, тәжірибелері және олар бар кезде, адам құқықтарының саласындағы халықаралық стандарттарға сай құқықтық жүйелері немесе салттарын көтермелеуге, дамытуға және сақтауға құқылы.

35 бап

Тұрғылықты халықтар өздерінің қауымына қатысты жеке тұлғалардың міндеттерін анықтауға құқылы.

36 бап

1. Тұрғылықты, әсіресе халықаралық шекаралармен бөлінген халықтар шекаралар арқылы өздерінің құрамына кіретіндермен рухани, мәдени, саяси, экономикалық және әлеуметтік бағыттағы қызметерге байланысты қарым-қатынастар мен ынтымақтастықты қолдап, дамытуға құқылы.
2. Мемлекеттер тұрғылықты халықтармен ынтымақтастықта, кеңесе отырып, осы құқықты қолдануды жеңілдетуге және оны жүзеге асыруды қамтамасыз етуге әрекет етуші шараларды қабылдайды.

37 бап

1. Тұрғылықты халықтар мемлекеттермен немесе олардың құқықтық иеленушілерімен жасалған келісім шарттар, келісімдер мен басқа сындарлы келісімдердің танылуына, сақталуы мен қамтамасыз етілуіне және мемлекеттермен осындай келісім шарттарды, келісімдер мен басқа сындарлы келісімдерді сақтауына және құрметтеуіне құқылы.
2. Осы Декларациядағы еш нәрсе тұрғылықты халықтардың келісім шарттардағы, келісімдерде және басқа сындарлы келісімдердегі құқытарын кемітетін немесе жоққа шығаратын деп талқыланбау керек.

38 бап

Мемлекеттер тұрғылықты халықтармен ынтымақтастықта және кеңесе отырып, осы Декларация мақсаттарына жету үшін заңнамалық шараларды қоса, әрекет етуші шараларды қабылдайды.

39 бап

Тұрғылықты халықтар осы Декларациядағы құқықтарды жүзеге асыру мақсатында мемлекет тарапынан және халықаралық ынтымақтастық арқылы қаржылық және техникалық көмекке құықтарды иеленеді.

40 бап

Тұрғылықты халықтардың мемлекеттер немесе басқа тараптармен келіспеушіліктер мен дауларды әділ реттеу үдерістері шеңберінде рұқсат пен жедел шешімге, сондай-ақ олардың жеке және ұжымдық құқықтарының кез келген бұзылуында құқықтық қорғаныстың тиімді құралдарына құқықтары бар. Бұндай шешімдерде сәйкес тұрғылықты халықтардың салттары, дәстүрлері, нормалары мен құқықтық жүйелері және халықаралық адам құқықтары тиісті түрде назарға алынады.

41 бап

Біріккен Ұлттар Ұйымының органдар мен мамандандырылған мекмелері және басқа үкімет аралық ұйымдар түзету, әсіресе қаржылық және техникалық көмек көрсету мақсатындағы ынтымақтастық жолымен осы Декларация ережелерін толық іске асыруға жәрдемдеседі. Тұрғылықты халықтардың оларға қатысты мәселелерді шешуге қатысуын қамтамасыз етудің жолдары мен құралдары анықталу керек.

42 бап

Біріккен Ұлттар Ұйымы, Тұрғылықты халықтар мәселесі бойынша тұрақты форумды қоса, оның органдары мен соның ішінде елдік деңгейдегі мамандандырылған мекемелер және мемлекеттер осы Декларацияның ережелерін сақтауға жәрдемдесетді және осы Декларацияны тиімді әрі қарайғы жүзеге асыру бойынша шаралар қабылдайды.

43 бап

Осы Декларациямен танылған құқықтар дүние жүзінің тұрғылықты халықтарының өмір сүруін, қадір-қасиеті мен амандығын құрметтеуді қамтамасыз ететін минималды стандарттарды білдіреді.

44 бап

Осы Декларацияда мақұлданған барлық құқықтар мен еркіндіктер тұрғылықты халықтарға жататын ерлер мен әйелдерге тең дәрежеде кепілдендіріледі.

45 бап

Осы Декларациядағы еш нәрсе тұрғылықты халықтар қазіргі уақытта иеленетін немесе болашақта иеленуі мүмкін құқықтарды кемітетін немесе тоқтататын деп талқыланбайды.

46 бап

1. Осы Декларациядағы еш нәрсе кез келген мемлекет, халық, топ немесе жеке тұлғаның Біріккен Ұлттар Ұйымының Жарғасына қайшы келетін немесе зайырлы және тәуелсіз мемлекеттердің шекаралық тұтастығы мен саяси бірлігін бөлшектеуге немесе ішінара немесе толық бұзуға әкелетін кез келген қызметпен айналысу немесе кез келген әрекет жасау құқығы деп түсіндірілмейді.
2. Осы Декларацияда жарияланған құқықтарды жүзеге асыру кезінде адамның құқықтары мен барлығының негізгі еркіндіктері құрметтеледі. Осы Декларацияда баяндалған құқықтарды жүзеге асыруға тек қана заңмен анықталған және адам құқықтары саласындағы халықаралық міндеттерге сай келетін шектеулер салынады. Кез келген бұндай шектеулер кемсітпеушлік және тек қана басқалардың құқықтары мен еркіндігін тиісті түрде тану мен құрметтеуді қамтамасыз ету және демократиялық қоғамның әділ әрі анағұрлым маңызды талаптарын қанағаттандыру мақсатында қажетті болып табылады.
3. Осы Декларацияда баяндалған ережелер әділдік, демократия, адам құқықтарына құрмет, теңдік, кемсітпеушілік, игі басқару мен адал ниет принциптеріне сай талқыланады.

Декларация Организации Объединенных Наций о правах коренных народов

Принята резолюцией 61/295 Генеральной Ассамблеи от 13 сентября 2007 года

Генеральная Ассамблея,
руководствуясь целями и принципами Устава Организации Объединенных Наций и принципом добросовестности в выполнении обязательств, взятых на себя государствами в соответствии с Уставом,
подтверждая, что коренные народы равны со всеми другими народами, и одновременно признавая право всех народов отличаться друг от друга, считать себя отличающимися от других и пользоваться уважением в таком своем качестве,
подтверждая также, что все народы вносят вклад в многообразие и богатство цивилизаций и культур, которые составляют общее наследие человечества,
подтверждая далее, что всякие доктрины, политика и практика, которые основаны на превосходстве народов или людей по признаку национального происхождения или расовых, религиозных, этнических и культурных различий или которые утверждают такое превосходство, являются расистскими, научно несостоятельными, юридически недействительными, морально предосудительными и социально несправедливыми,
подтверждая, что коренные народы при осуществлении своих прав должны быть свободны от какой бы то ни было дискриминации,
будучи обеспокоена тем, что коренные народы стали жертвами исторических несправедливостей в результате, среди прочего, их колонизации и лишения их своих земель, территорий и ресурсов, что препятствует осуществлению ими, в частности, своего права на развитие в соответствии с их потребностями и интересами,
признавая насущную необходимость уважать и поощрять неотъемлемые права коренных народов, основанные на их политических, экономических и социальных структурах, а также на их культуре, духовных традициях, истории и философии, особенно их прав на свои земли, территории и ресурсы,
признавая также насущную необходимость уважать и поощрять права коренных народов, закрепленные в договорах, соглашениях и других конструктивных договоренностях с государствами,
с удовлетворением отмечая тот факт, что коренные народы объединяют свои усилия для политического, экономического, социального и культурного развития и с целью положить конец всем формам дискриминации и угнетения где бы то ни было,
будучи убеждена в том, что осуществление коренными народами контроля за событиями, затрагивающими их и их земли, территории и ресурсы, позволит им сохранять и укреплять свои институты, культуру и традиции, а также содействовать своему развитию в соответствии с их устремлениями и потребностями,
признавая, что уважение знаний, культуры и традиционной практики коренных народов способствует устойчивому и справедливому развитию и надлежащей заботе об окружающей среде,
подчеркивая вклад демилитаризации земель и территорий коренных народов в дело достижения мира, экономического и социального прогресса и развития, взаимопонимания и дружественных отношений между нациями и народами мира,
признавая, в частности, право семей и общин коренных народов на сохранение совместной ответственности за воспитание, обучение, образование и благополучие их детей, в соответствии с правами ребенка,
считая, что права, закрепленные в договорах, соглашениях и других конструктивных договоренностях между государствами и коренными народами, в некоторых ситуациях являются предметом заботы, заинтересованности и объектом ответственности международного сообщества и носят международный характер,
считая также, что договоры, соглашения и другие конструктивные договоренности и отношения, которые они отражают, служат основой для более прочного партнерства между коренными народами и государствами,
признавая, что Устав Организации Объединенных Наций, Международный пакт об экономических, социальных и культурных правах и Международный пакт о гражданских и политических правах, а также Венская декларация и Программа действий подтверждают основополагающее значение права на самоопределение всех народов, в силу которого они свободно устанавливают свой политический статус и свободно осуществляют свое экономическое, социальное и культурное развитие,
памятуя о том, что ничто в настоящей Декларации не может быть использовано для отказа любому народу в его праве на самоопределение, осуществляемом в соответствии с международным правом,
будучи убеждена, что признание прав коренных народов в соответствии с настоящей Декларацией будет способствовать развитию гармоничных и базирующихся на сотрудничестве отношений между государством и коренными народами, основанных на принципах справедливости, демократии, уважения прав человека, недискриминации и добросовестности,
побуждая государства соблюдать и эффективно осуществлять все их обязательства в отношении коренных народов по международным договорам, в частности тем договорам, которые имеют отношение к правам человека, в консультации и сотрудничестве с соответствующими народами,
подчеркивая, что Организация Объединенных Наций призвана играть важную и последовательную роль в поощрении и защите прав коренных народов,
полагая, что настоящая Декларация является еще одним важным шагом на пути к признанию, поощрению и защите прав и свобод коренных народов и в развитии соответствующей деятельности системы Организации Объединенных Наций в этой области,
признавая и подтверждая, что лица, принадлежащие к коренным народам, имеют право без какой-либо дискриминации пользоваться всеми правами человека, признанными в международном праве, и что коренные народы обладают коллективными правами, которые абсолютно необходимы для их существования, благополучия и всестороннего развития как народов,
признавая, что положение коренных народов различно в разных регионах и в разных странах и что необходимо принимать во внимание важность национальных и региональных особенностей и различных исторических и культурных традиций,
торжественно провозглашает нижеследующую Декларацию Организации Объединенных Наций о правах коренных народов в качестве эталона, которому надлежит следовать в духе партнерства и взаимного уважения:

Статья 1

Коренные народы имеют право, коллективно и индивидуально, на полное осуществление всех прав человека и основных свобод, признанных в Уставе Организации Объединенных Наций, Всеобщей декларации прав человека и в нормах международного права, касающихся прав человека.

Статья 2

Лица, принадлежащие к коренным народам, и коренные народы свободны и равны со всеми другими народами и отдельными лицами из их числа и имеют право быть свободными от какой бы то ни было дискриминации при осуществлении своих прав, в особенности дискриминации на основе их коренного происхождения или самобытности.

Статья 3

Коренные народы имеют право на самоопределение. В силу этого права они свободно устанавливают свой политический статус и свободно осуществляют свое экономическое, социальное и культурное развитие.

Статья 4

Коренные народы при осуществлении их права на самоопределение имеют право на автономию или самоуправление в вопросах, относящихся к их внутренним и местным делам, а также путям и средствам финансирования их автономных функций.

Статья 5

Коренные народы имеют право сохранять и укреплять свои особые политические, правовые, экономические, социальные и культурные институты, сохраняя при этом свое право, если они того желают, на полное участие в политической, экономической, социальной и культурной жизни государства.

Статья 6

Каждый человек, принадлежащий к коренному народу, имеет право на гражданство.

Статья 7

1. Лица, принадлежащие к коренным народам, имеют право на жизнь, физическую и психическую неприкосновенность, свободу и личную безопасность.
2. Коренные народы имеют коллективное право на жизнь в условиях свободы, мира и безопасности в качестве самобытных народов и не должны подвергаться никаким актам геноцида или каким бы то ни было другим актам насилия, включая принудительное перемещение детей, принадлежащих к группе, в другую.

Статья 8

1. Коренные народы и принадлежащие к ним лица имеют право не подвергаться принудительной ассимиляции или воздействию в целях уничтожения их культуры.
2. Государства обеспечивают эффективные механизмы предупреждения и правовой защиты в отношении:
а) любого действия, имеющего своей целью или результатом лишение их целостности как самобытных народов или их культурных ценностей, или этнической принадлежности;
b) любого действия, имеющего своей целью или результатом лишение их своих земель, территории или ресурсов;
с) принудительного перемещения населения в любой форме, имеющего своей целью или результатом нарушение или подрыв любого их права;
d) принудительной ассимиляции или интеграции в любой форме;
е) пропаганды в любой форме, имеющей целью поощрение или разжигание расовой или этнической дискриминации, направленной против них.

Статья 9

Коренные народы и принадлежащие к ним лица имеют право принадлежать к коренной общине или народности в соответствии с традициями и обычаями данной общины или народности. Осуществление такого права не может порождать никакой дискриминации в какой бы то ни было форме.

Статья 10

Коренные народы не подлежат принудительному перемещению со своих земель или территорий. Никакое перемещение не осуществляется без свободного, предварительного и осознанного согласия соответствующих коренных народов и производится после заключения соглашения, предусматривающего справедливую и честную компенсацию и, где это возможно, вариант возвращения.

Статья 11

1. Коренные народы имеют право на соблюдение и возрождение своих культурных традиций и обычаев. Это включает в себя право на сохранение, защиту и развитие прежних, нынешних и будущих форм проявления их культуры, таких, как археологические и исторические объекты, памятники материальной культуры, рисунки, обряды, технологии, изобразительное и исполнительское искусство и литература.
2. Государства обеспечивают средства правовой защиты через эффективные механизмы, которые могут включать в себя реституцию, разработанные совместно с коренными народами, в отношении их культурной, интеллектуальной, религиозной и культовой собственности, отчужденной без их свободного, предварительного и осознанного согласия или в нарушение их законов, традиций и обычаев.

Статья 12

1. Коренные народы имеют право соблюдать, отправлять, развивать и передавать свои духовные и религиозные традиции, обычаи и обряды; право сохранять, охранять и посещать без постороннего присутствия свои места религиозного и культурного значения; право пользоваться и распоряжаться своими обрядовыми предметами и право хоронить на родине останки своих умерших.
2. Государства стремятся обеспечить возможность доступа к находящимся у них обрядовым предметам и останкам умерших и/или их возвращения на родину в рамках справедливых, транспарентных и эффективных механизмов, разработанных совместно с соответствующими коренными народами.

Статья 13

1. Коренные народы имеют право возрождать, использовать, развивать и передавать будущим поколениям свою историю, языки, традиции устного творчества, философию, письменность и литературу, а также давать свои собственные названия и имена общинам, местам и лицам и сохранять их.
2. Государства принимают действенные меры по обеспечению защиты этого права, а также по обеспечению того, чтобы коренные народы могли понимать происходящее и быть понятыми в ходе политических, судебных и административных процессов, путем, если это необходимо, обеспечения перевода или с помощью других надлежащих средств.

Статья 14

1. Коренные народы имеют право создавать и контролировать свои системы образования и учебные заведения, обеспечивающие образование на их родных языках, таким образом, чтобы это соответствовало свойственным их культуре методам преподавания и обучения.
2. Лица, принадлежащие к коренным народам, в особенности дети, имеют право на получение государственного образования всех уровней и во всех формах без какой-либо дискриминации.
3. Государства совместно с коренными народами принимают действенные меры для того, чтобы принадлежащие к коренным народам лица, в особенности дети, в том числе проживающие вне своих общин, имели, когда это возможно, доступ к образованию с учетом их культурных традиций и на их языке.

Статья 15

1. Коренные народы имеют право на достоинство и многообразие их культуры, традиций, истории и чаяний, которые должны соответствующим образом отражаться в сфере образования и общественной информации.
2. Государства в консультации и сотрудничестве с соответствующими коренными народами принимают действенные меры по борьбе с предрассудками, искоренению дискриминации и развитию терпимости, взаимопонимания и добрых отношений между коренными народами и всеми другими слоями общества.

Статья 16

1. Коренные народы имеют право создавать свои собственные средства массовой информации на своих языках и получать доступ ко всем видам средств массовой информации, не принадлежащих коренным народам, без какой-либо дискриминации.
2. Государства принимают действенные меры для того, чтобы обеспечить надлежащее отражение в государственных средствах массовой информации культурного многообразия коренных народов. Государствам без ущерба для обеспечения полной свободы выражения мнений следует побуждать частные средства массовой информации адекватно отражать культурное многообразие коренных народов.

Статья 17

1. Лица, принадлежащие к коренным народам, и коренные народы имеют право в полной мере осуществлять все права, установленные в соответствии с применимым международным и внутригосударственным трудовым правом.
2. Государства в консультации и сотрудничестве с коренными народами принимают конкретные меры для защиты детей коренных народов от экономической эксплуатации и выполнения любой работы, которая может быть опасной или мешать учебе ребенка, или наносить вред здоровью или физическому, умственному, духовному, нравственному или социальному развитию детей, принимая во внимание их особую уязвимость и важность образования для расширения их возможностей.
3. Лица, принадлежащие к коренным народам, имеют право не подвергаться дискриминации в отношении условий их труда и, в частности, занятости или заработной платы.

Статья 18

Коренные народы имеют право на участие в принятии решений по вопросам, которые затрагивали бы их права, через представителей, избираемых ими самими по своим собственным процедурам, а также на сохранение и развитие своих собственных директивных учреждений.

Статья 19

Государства добросовестно консультируются и сотрудничают с соответствующими коренными народами через их представительные институты с целью заручиться их свободным, предварительным и осознанным согласием, прежде чем принимать и осуществлять законодательные или административные меры, которые могут их затрагивать.

Статья 20

1. Коренные народы имеют право на сохранение и развитие своих политических, экономических и социальных систем или институтов, гарантированное пользование своими средствами, обеспечивающими существование и развитие, и на свободное занятие своей традиционной и другой экономической деятельностью.
2. Коренные народы, лишенные своих средств, обеспечивающих существование и развитие, имеют право на справедливое возмещение ущерба.

Статья 21

1. Коренные народы имеют право без дискриминации на улучшение социально-экономических условий их жизни, в том числе, в частности, в таких областях, как образование, занятость, профессионально-техническая подготовка и переподготовка, обеспечение жильем, санитария, здравоохранение и социальное обеспечение.
2. Государства принимают действенные меры и, при необходимости, особые меры по обеспечению непрерывного улучшения социально экономических условий их жизни. Конкретное внимание уделяется правам и особым потребностям престарелых, женщин, молодежи, детей и инвалидов, принадлежащих к коренным народам.

Статья 22

1. При осуществлении настоящей Декларации конкретное внимание уделяется правам и особым потребностям престарелых, женщин, молодежи, детей и инвалидов, принадлежащих к коренным народам.
2. Государства совместно с коренными народами принимают меры для обеспечения того, чтобы женщины и дети, принадлежащие к коренным народам, пользовались полной защитой и гарантиями от всех форм насилия и дискриминации.

Статья 23

Коренные народы имеют право определять приоритеты и разрабатывать стратегии в целях осуществления своего права на развитие. В частности, коренные народы имеют право активно участвовать в разработке и определении здравоохранительных, жилищных и других социально-экономических программ, которые их затрагивают, и, насколько это возможно, реализовывать такие программы через свои собственные институты.

Статья 24

1. Коренные народы имеют право на свою традиционную медицину и на сохранение своей практики врачевания, включая сохранение важнейших лекарственных растений, животных и минералов. Лица, принадлежащие к коренным народам, также имеют право на доступ без какой бы то ни было дискриминации ко всем видам социального и медицинского обслуживания.
2. Лица, принадлежащие к коренным народам, имеют равное право на пользование наивысшим достижимым уровнем физического и психического здоровья. Государства предпринимают все необходимые шаги для постепенного достижения цели полной реализации этого права.

Статья 25

Коренные народы имеют право поддерживать и укреплять свою особую духовную связь с традиционно принадлежащими им или иным образом занятыми или используемыми ими землями, территориями, водами и морскими прибрежными водами, а также другими ресурсами и нести свою ответственность перед будущими поколениями в этом отношении.

Статья 26

1. Коренные народы имеют право на земли, территории и ресурсы, которыми они традиционно владели, которые они традиционно занимали или иным образом использовали или приобретали.
2. Коренные народы имеют право иметь в собственности, использовать, осваивать или контролировать земли, территории и ресурсы, которыми они обладают в силу традиционного владения или другого традиционного занятия или использования, а также те, которые они приобрели иным образом.
3. Государства обеспечивают юридическое признание и защиту таких земель, территорий и ресурсов. Такое признание осуществляется с должным уважением к обычаям, традициям и системам землевладения соответствующих коренных народов.

Статья 27

Государства с должным признанием законов, традиций, обычаев и систем землевладения коренных народов устанавливают и осуществляют совместно с соответствующими коренными народами справедливый, независимый, беспристрастный, открытый и транспарентный процесс признания и юридического подтверждения прав коренных народов в отношении их земель, территорий и ресурсов, включая те, которыми они традиционно владели или которые они иным образом занимали или использовали. Коренные народы имеют право участвовать в этом процессе.

Статья 28

1. Коренные народы имеют право на возмещение при помощи средств, которые могут включать в себя реституцию или, когда это не представляется возможным, в виде справедливой компенсации за земли, территории и ресурсы, которыми они традиционно владели или которые они иным образом занимали или использовали и которые были конфискованы, отчуждены, заняты, использованы или которым был нанесен ущерб без их свободного, предварительного и осознанного согласия.
2. Если с соответствующими народами не имеется добровольно достигнутой договоренности об ином, такая компенсация предоставляется в форме земель, территорий и ресурсов, равноценных по своему качеству, размеру и юридическому статусу, или в виде денежной компенсации или другого соответствующего возмещения.

Статья 29

1. Коренные народы имеют право на сохранение и охрану окружающей среды и производительной способности их земель или территорий и ресурсов. Государства создают и осуществляют программы помощи для коренных народов в целях обеспечения такого сохранения и охраны без какой-либо дискриминации.
2. Государства принимают действенные меры по недопущению хранения опасных материалов на землях или территориях коренных народов или вывоза опасных материалов на земли или территории коренных народов без их свободного, предварительного и осознанного согласия.
3. Государства принимают также действенные меры по обеспечению, в случае необходимости, надлежащего осуществления программ мониторинга, сохранения и восстановления здоровья коренных народов в том виде, как они разрабатываются и осуществляются народами, подвергшимися негативному воздействию таких материалов.

Статья 30

1. Военная деятельность на землях или территориях коренных народов не проводится, за исключением случаев, когда ее проведение оправдано наличием соответствующих государственных интересов или в ее отношении имеются иным образом свободно выраженное согласие или просьба со стороны соответствующих коренных народов.
2. Перед использованием земель или территорий коренных народов для военной деятельности государства проводят эффективные консультации с заинтересованными коренными народами посредством надлежащих процедур и, в частности, через их представительные институты.

Статья 31

1. Коренные народы имеют право на сохранение, контроль, охрану и развитие своего культурного наследия, традиционных знаний и традиционных форм культурного выражения, а также проявлений их научных знаний, технологий и культуры, включая людские и генетические ресурсы, семена, лекарства, знания свойств фауны и флоры, традиции устного творчества, литературные произведения, рисунки, спорт и традиционные игры и изобразительное и исполнительское искусство. Они имеют также право на сохранение, контроль, защиту и развитие своей интеллектуальной собственности на такое культурное наследие, традиционные знания и традиционные формы выражения культуры.
2. Совместно с коренными народами государства принимают действенные меры, в целях признания и защиты осуществления этих прав.

Статья 32

1. Коренные народы имеют право определять приоритеты и разрабатывать стратегии освоения или использования своих земель или территорий и других ресурсов.
2. Государства добросовестно консультируются и сотрудничают с соответствующими коренными народами через их представительные институты с целью заручиться их свободным и осознанным согласием до утверждения любого проекта, затрагивающего их земли или территории и другие ресурсы, особенно в связи с освоением, использованием или разработкой полезных ископаемых, водных или других ресурсов.
3. Государства обеспечивают эффективные механизмы справедливого и честного возмещения в связи с любой такой деятельностью, и принимаются надлежащие меры для смягчения ее неблагоприятных последствий для окружающей среды, экономики, общества, культуры или духовного развития.

Статья 33

1. Коренные народы имеют право определять себя или свою этническую принадлежность в соответствии со своими обычаями и традициями. Это не наносит ущерба праву лиц, принадлежащих к коренным народам, на получение гражданства государств, в которых они проживают.
2. Коренные народы имеют право определять структуру и избирать членов в состав своих институтов в соответствии со своими собственными процедурами.

Статья 34

Коренные народы имеют право на поощрение, развитие и сохранение своих институциональных структур и своих особых обычаев, духовности, традиций, процедур, практики и, в тех случаях, когда они существуют, правовых систем или обычаев, в соответствии с международными стандартами в области прав человека.

Статья 35

Коренные народы имеют право определять обязанности отдельных лиц по отношению к их общинам.

Статья 36

1. Коренные народы, в частности те народы, которые разделены международными границами, имеют право поддерживать и развивать контакты, отношения и сотрудничество, в том числе в связи с деятельностью духовной, культурной, политической, экономической и социальной направленности, с теми, кто входит в их состав, а также с другими народами через границы.
2. Государства, в консультации и сотрудничестве с коренными народами, принимают действенные меры по облегчению использования этого права и обеспечению его осуществления.

Статья 37

1. Коренные народы имеют право на признание, соблюдение и обеспечение исполнения договоров, соглашений и других конструктивных договоренностей, заключенных с государствами или их правопреемниками, и на соблюдение и уважение государствами таких договоров, соглашений и других конструктивных договоренностей.
2. Ничто в настоящей Декларации не может быть истолковано как умаляющее или исключающее права коренных народов, содержащиеся в договорах, соглашениях и других конструктивных договоренностях.

Статья 38

Государства в консультации и в сотрудничестве с коренными народами принимают действенные меры, в том числе законодательные меры, для достижения целей настоящей Декларации.

Статья 39

Коренные народы имеют право на доступ к финансовой и технической помощи со стороны государств и посредством международного сотрудничества в целях осуществления прав, содержащихся в настоящей Декларации.

Статья 40

Коренные народы имеют право на доступ и быстрое решение в рамках справедливых процедур урегулирования конфликтов и споров с государствами или другими сторонами, а также на эффективные средства правовой защиты в случае любых нарушений их индивидуальных и коллективных прав. В таких решениях должным образом принимаются во внимание обычаи, традиции, нормы и правовые системы соответствующих коренных народов и международные права человека.

Статья 41

Органы и специализированные учреждения системы Организации Объединенных Наций и другие межправительственные организации способствуют полной реализации положений настоящей Декларации путем налаживания, в частности, сотрудничества с целью оказания финансовой и технической помощи. Должны быть определены пути и средства обеспечения участия коренных народов в решении затрагивающих их вопросов.

Статья 42

Организация Объединенных Наций, ее органы, включая Постоянный форум по вопросам коренных народов, и специализированные учреждения, в том числе на страновом уровне, и государства содействуют соблюдению и полному применению положений настоящей Декларации и принимают последующие меры по эффективному осуществлению настоящей Декларации.

Статья 43

Признанные в настоящей Декларации права представляют собой минимальные стандарты для обеспечения выживания, уважения достоинства и благополучия коренных народов мира.

Статья 44

Все права и свободы, признанные в настоящей Декларации, в равной мере гарантируются мужчинам и женщинам, принадлежащим к коренным народам.

Статья 45

Ничто в настоящей Декларации не может быть истолковано как умаляющее или прекращающее права, которыми обладают в настоящее время или которые могут приобрести в будущем коренные народы.

Статья 46

1. Ничто в настоящей Декларации не может толковаться как подразумевающее какое либо право любого государства, народа, группы лиц или отдельного лица заниматься любой деятельностью или совершать любые действия в нарушение Устава Организации Объединенных Наций или рассматриваться как санкционирующее или поощряющее любые действия, которые вели бы к расчленению или к частичному или полному нарушению территориальной целостности и политического единства суверенных и независимых государств.
2. При осуществлении прав, провозглашенных в настоящей Декларации, уважаются права человека и основные свободы всех. На осуществление прав, изложенных в настоящей Декларации, распространяются только такие ограничения, которые определяются законом, и в соответствии с международными обязательствами в области прав человека. Любые такие ограничения являются недискриминационными и строго необходимыми исключительно в целях обеспечения должного признания и уважения прав и свобод других и удовлетворения справедливых и наиболее насущных требований демократического общества.
3. Положения, изложенные в настоящей Декларации, толкуются в соответствии с принципами справедливости, демократии, уважения прав человека, равенства, недискриминации, благого управления и добросовестности.