Қандай да бір түрде ұсталған немесе қамауға алынған барлық тұлғаларды қорғау қағидаларының жинағы

БҰҰ Бас Ассамблеясының 1988 ж. 9 желтоқсандағы 43/173 Қарарымен бекітілді

Қағидалар жинағының қолданылу аясы

Осы Қағидалар қандай да бір түрде ұсталған немесе қамауға алынған барлық тұлғаларды қорғау мақсатында қолданылады.

Терминдердің пайдаланылуы

Қағидалар жинағының мақсаттары үшін:
а) «тұтқындау» сөзі қандай да бір құқық бұзушылықты жасауда күдікті деп табылу себебі бойынша немесе қандай да бір органның шешімі бойынша белгілі бір тұлғаны тұтқындау мағынасын білдіреді;
b) «ұсталған адам» сөзі құқық бұзушылықты жасағаны үшін айыпталмаған бас бостандығынан айырылған кез-келген тұлға мағынасын білдіреді;
с) «қамауға алынған адам» сөзі қандай да бір құқық бұзушылықты жасағаны үшін айыпталу нәтижесінде жеке басының бостандығынан айырылған кез-келген тұлға мағынасын білдіреді;
d) «ұстау» сөзі анықтамасы жоғарыда берілгендей ұсталған адамның ұстау жағдайы деген мағынаны білдіреді;
е) «қамауға алу» сөзі анықтамасы жоғарыда берілгендей қамалған адамның қамаудағы жағдайы мағынасын білдіреді;
f) «соттық немесе өзге орган» сөздері мәртебесі мен орны біліктіліктің, әділдіктің және тәуелсіздіктің ең жоғары деңгейдегі берік кепілдіктерін заңға сәйкес қамтамасыз ететін соттық немесе өзге орган мағынасын білдіреді;

1 Қағида

Қандай да бір түрде ұсталған немесе қамауға алынған барлық тұлғалар адамгершілікті қарым-қатынас пен адамзат болмысына тән абыройдың құрметтелуіне құқылы.

2 Қағида

Тұтқындау, ұстау немесе қамау қатаң түрде заң ережелеріне сәйкес құзыретті лауазымды тұлғалармен және де осы мақсатта заңмен өкілеттік берілген тұлғалармен жүзеге асырылатын іс-шара болып табылады.

3 Қағида

Қандай да бір түрде ұсталған немесе қамауға алынған тұлғалар мүдделеріне сәйкес белгілі бір мемлекетте қолданыстағы немесе бекітілген қандай да бір адам құқықтарының шектелуіне немесе кемсітілуіне сол құқықтар қағидалар жинағында барынша аз көлемде мойындалған немесе мойындалмаған деген ұстаным негізінде құқықтарға, ковенцияларға немесе дәстүрлерге сәйкес жол берілмейді.

4 Қағида

Қандай да бір түрде ұстау немесе қамауға алу және де адам құқықтарын қозғайтын барлық шаралар ұсталған немесе қамаудағы тұлғаларға қатысты қолданылады және де қаулы арқылы күшіне енгізіліп жүзеге асырылуы тиіс немесе соттық не басқа органның тиімді бақылауына алынуы тиіс.

5. Қағида

1. Осы қағидалар ешқандай да нәсіл, тері түсі, жынысы, тілі, діні немесе наным, саяси не басқа да көзқарастары, ұлттық, этникалық немесе әлеуметтік жаратылысы, мүліктік, сословиелік немесе өзге де жағдайы бойынша ажыратылмай кез-келген берілген мемлекет территориясында барлық адамдарға қатысты қолданылады.
2. Заңдар аясында қолданылатын және арнайы әйелдердің, оның ішінде жүкті әйелдер, емізетін әйелдер, сонымен қатар балалардың, жасөсірімдердің, қарт атамдардың, науқас немесе мүгедек адамдардың құқықтары мен ерекше мәртебесін қорғау үшін арналған шаралар дискриминациялық деп қарастырылмайды. Мұндай шаралардың қолданылауы және қажеттілігі туралы мәселені әрқашан да соттық немесе басқа орган қарастыруы қажет.

6 Қағида

Бірде бір ұсталған немесе қамауға алынған тұлға азаптауларға немесе қатыгез, адамгершілікке жатпайтын немесе абыройын төмендететін қарым-қатынас немесе жазалар түрлеріне ұшырамауы тиіс*.
Ешқандай да жағдайлар азаптауларды немесе қатыгез, адамгершілікке жатпайтын немесе абыройын төмендететін қарым-қатынас немесе жазалар түрлерін ақтай алмайды.

------------------------------------
* «Қатыгез, адамгершілікке жатпайтын немесе абыройын төмендететін қарым-қатынас пен жазалар түрлері» термині физикалық немесе психологиялық сипаттағы, оның ішінде тұтқындалған тұлғаны ұстау немесе қамалған тұлға оның көру, есту, кеңістікті немесе уақытты ориентация секілді табиғи сезімдерінің бірін уақытша немесе тұрақты түрде айыратын жағдайларда ұсталуы секілді асыра пайдаланушылыққа қарсы барынша берік қорғанысты мүмкіндігінше қамтамасыздандыратындай етіп түсіндірілуі қажет.

7 Қағида

1. Мемлекеттер заңнамалық тәртіпте осы Қағидаларда берілген құқықтар мен міндеттерге қарама-қайшы келетін кез-келген іс-әрекеттерге тыйым салуы тиіс және мұндай іс-әрекеттерге санкциялар салынып,шағымдар бойынша әділ тергеу жүргізілуі қажет.
2. Осы Қағидалар жинағының ережелерінің бұзылуы орын алды немесе орын алуы мүмкін деп санауға негізі бар лауазымды тұлғалар бұл туралы жоғары тұрған билікке, қажет болған жағдайда бақылау немесе түзету шараларын қолдану құзыреттіліктері артылған басқа да билік өкілдеріне немесе органдарға хабарлауы қажет.
3. Осы Қағидалар жинағының ережелерінің бұзылуы орын алды немесе орын алуы мүмкін деп санауға негізі бар басқа да кез-келген тұлғалар бұл туралы соған қатысы бар лауазымды тұлғалардың жоғары тұрған инстанциясына, сондай-ақ бақылау немесе түзету шараларын қолдану құзыреттіліктері артылған басқа да билік өкілдеріне немесе органдарға хабарлауға құқылы.

8 Қағида

Ұсталған тұлғаларға қатысты сотталмаған тұлғалар мәртебесіне сәйкес келетін режим қолданылады. Осыған орай, олар қажет болған жағдайда әрқашан да қамаудағы тұлғалардан бөлек орналастырылады.

9 Қағида

Тұлғаны тұтқындау, ұстау, қамау әрекеттерін жүргізетін немесе істің тергелуін жүргізетін билік өкілдері оларға заң бойынша берілетін құзыреттіліктерді ғана орындайды және де аталмыш құзыреттіліктерді орындау жұмысына заңда қарастырылған тәртіп бойынша соттық немесе өзге органда шағымдалуы мүмкін.

10 Қағида

Әрбір тұтқындалған адамға тұтқындау барысында оның тұтқындалу себебі және де кешіктірмей кез-келген оған тағылған айып хабарланады.

11 Қағида

1. Тұлға сот немесе өзге де органның шұғыл түрде оны тыңдауының тиімді мүмкіндігі берілместен қамауда ұсталуына болмайды. Ұсталған тұлға өзін өзі қорғау мақсатында өзінің атынан сөйлеуге немесе заңмен қарастырылғандай қорғаушының көмегін пайдалануға құқылы.
2. Қамауға алынған адамға немесе бар болған жағдайда оның қорғаушысына кешіктірмей қамауға алу туралы, сондай-ақ қамауға алу себептері туралы кез-келген шығарылған қаулы туралы толық ақпарат жеткізіледі.
3. Соттық немесе өзге орган қажет болған жағдайда қамау уақытын созу туралы негізді қарастыру үшін құзыреттілігі болуы тиіс.

12 Қағида

1. Тиісті түрде хаттамаға енгізіледі:
а) тұтқындау себептері;
b) белгілі бір тұлғаны тұтқындау уақыты мен оны ұстау жеріне дейін шығарып салынған уақыты, сонымен қатар бірінші рет соттық немесе өзге органның алдына барған уақыты;
с) құқық қорғау органдарының лауазымды тұлғаларының аты-жөні;
d) Ұстау орны туралы нақты мәліметтер.
2. Мұндай хаттамалар тұтқындалған тұлғаға немесе бар болған жағдайда оның қорғаушысына заңмен белгіленген нысанда ұсынылады.

13 Қағида

Кез-келген тұлғаға тұтқындау сәтінде және ұстау немесе қамау басында немесе содан кейін көп ұзамай тұтқындауға, ұстауға немесе қамауға жауапты орган сәйкесінше тұлғаның құқықтары және де сол құқықтарды қалай жүзеге асыратыны туралы хабарлайды және түсіндіреді.

14 Қағида

Тұтқындауға және ұстауға немесе қамауға жауапты билік өкілдерінің қолданатын тілінде тұтқындалған, ұсталған немесе қамалған тұлға сөйлей алмаса немесе оны жақсы түсінбесе, ол 10, 11 (2 тармақ), 12 (1 тармақ) және 13 қағидаларында көрсетілген ақпаратты өзі түсінетін тілде алуға және де қажет болған жағдайда тұтқындалғаннан соң шұғыл түрде заңды соттың істі қарауына байланысты аудармашы көмегін алуға құқылы.

15 Қағида

16 қағиданың 4 тармағында және 18 қағиданың 3 тармағында берілген ерекшеліктерге қарамастан ұсталған немесе қамаудағы тұлғаға сыртқы әлеммен, атап айтқанда, оның отбасымен немесе қорғаушысымен бірнеше күннен аспайтын уақыт аралығында байланысуға тыйым салынуы мүмкін.

16 Қағида

1. Ұсталған немесе қамаудағы тұлғаны тұтқындаған соң және қамауда немесе ұстап отырған жерінен екінші жерге ауыстырғаннан соң көп ұзамай отбасы мүшелеріне немесе қалауы бойынша басқа да тиісті тұлғаларға оның тұтқындалуы, ұсталуы немесе қамалуы турлаы немесе оның ауыстырылуы және де ауыстырылған жері туралы хабарлау өтінішімен құзыретті органға жүгінуге құқылы.
2. Егер де ұсталған немесе қамаудағы тұлға шет ел азаматы болса, онда оған шұғыл түрде тиісті құралдардың көмегімен консулдықпен немесе азаматы болып табылатын немесе халықаралық құқықа сәйкес басқа да түрде осындай хабарламаны алуға құқылы мемлекеттің дипломатиялық өкілдігімен, немесе егер де ол тұлға босқын болған жағдайда немесе қандай да бір басқа түрде үкіметаралық ұйымның қорғанысында болса, онда құзыретті халықаралық ұйымның өкілімен байланысу құқығы туралы хабарлануы тиіс.
3. Егер де ұсталған немесе қамаудағы тұлға кәмелетке толмаған болса немесе өз құқықтарын білуге қабілеті болмаса, онда аталған құзыретті орган өз бастамасы бойынша осы қағидада белгіленген хабарламаға қатысты шараны өз жауапкершілігіне алады. Ата-анаға немесе қамқоршыларға хабарлау ерекше назар аударылуы тиіс.
4. Осы қағидада айтылған кез-келген хабарлама шұғыл түрде құзыретті органмен жіберілуі немесе шешілуі тиіс. Алайды, құзыретті орган егер де тергеудің ерекше жағдайлары талап еткен жағдайда хабарлама жіберуді орынды уақыт мерзіміне созуы мүмкін.

17 Қағида

1. Ұсталған немесе қамаудағы тұлға қорғаушы тарапынан заңдық көмек алуға құқылы. Оған тұтқындалған соң құзыретті орган көп ұзамай өз құқығы туралы хабарлап, осы құқықты жүзеге асыру үшін қажетті мүмкіндіктер беріледі.
2. Егер де тұтқындалған тұлға өз қалауы бойынша қорғаушысы болмаған жағдайда, әділ сот мүдделерінің талабы бойынша аталмыш тұлға егер де жеткілікті қаржылық құралдары болмаса, онда соттық немесе өзге де орган тағайындаған қорғаушының қызметтерін ақысын өтеусіз пайдалануға құқылы.

18 Қағида

1. Ұсталған немесе қамаудағы тұлға қорғаушымен байланысуға және одан кеңес алуға құқылы.
2. Ұсталған немесе қамаудағы тұлға өз қорғаушысымен сұхбаттасып, кеңес алуға қажетті уақыт пен жағдайлармен қамтамсыздандырылуы тиіс.
3. Ұсталған немесе қамаудағы тұлғаның қорғаушысының оған келуіне, одан кеңес алуына және де онымен байланысуға деген құқығы кешіктірілмей және де цензурасыз және толықтай құпиялылық шарттарында заңмен анықталатын немесе заңға сәйкес орнатылған ережелермен анықталатын ерекше жағдайларды есепке алмағанда соттық немесе өзге органның пікірі бойынша қауіпсіздік пен тәртіпті сақтау үшін қажет болған жағдайда уақытша күшін жоюы немесе шектелуі мүмкін.
4. Ұсталған немесе қамаудағы тұлғаның қорғаушысымен кездесуі құқық қорғау органдарының лауазымды тұлғасына оларды көре алатындай, бірақ естуге мүмкіндік бермейтіндей жағдайлары қамтамасыздандырылған жерлерде жүргізіледі.
5. Ұсталған немесе қамаудағы тұлғаның өз қорғаушысымен байланысы егер де ол байланыс орын алатын немесе дайындалып жатқан қылмысқа қатысы болмаған жағдайда айыпталушыға немесе қамаудағы тұлғаға қарсы куәгерлік айғақ ретінде пайдаланылуына болмайды.

19 Қағида

Ұсталған немесе қамаудағы тұлғаға атап айтқанда отбасы мүшелерінің келуіне, олармен хат алмасуға, сондай-ақ заңда белгіленген және де заңға сәйкес орнатылған ережелерде берілген шектеулер мен шарттарға сәйкес сыртқы әлеммен байланысуға тиісті мүмкіндік беріледі.

20 Қағида

Ұсталған немесе қамаудағы тұлғаның өтініші бойынша мүмкін болған жағдайда қамау немесе ұстау орны тұлғаның әдеттегі тұратын жерінен алшақ орналасқан ұстау немесе қамау орнында ұсталады.

21 Қағида

1. Мойындауға мәжбүрлеу мақсатымен, өзін өзі әшкерелеу немесе кез-келген басқа тұлғаға қарсы мәліметтер беруге мәжбүрлеу мақсатымен ұсталған немесе қамаудағы тұлғаның жағдайын асыра пайдалануға тиым салынады.
2. Алайда бірде бір тұтқындалған адам тергеу барысында зорлық-зомбылыққа ұшырамауы тиіс, қоқан-лоқы көрсетілмеуі тиіс немесе тергеудің шешім шығару немесе айыптауларға көну қабілетін бұзатын тергеу әдістеріне ұшырамауы тиіс.

22 Қағида

Бірде бір ұсталған немесе қамаудағы тұлға өз келісімімен болса да оның денсаулығына залал келтіруі мүмкін медициналық немесе ғылыми тәжірибелерге ұшырамауы тиіс.

23 Қағида

1. Ұсталған немесе қамаудағы тұлғаны кез-келген тергеу ұзақтығы мен олардың арасындағы ұзақтығы, сонымен қатар тергеу жүргізетін және тағы басқа да қатысатын тұлғалардың аты-жөні заңмен қарастырылған нұсқада жазылып, куәландырылады.
2. Ұсталған немесе қамаудағы тұлға немесе оның қорғаушысы, заңмен қарастырылған жағдайларда осы қағиданың 1 тармағында айтылған ақпаратқа қол жетімділікпен қамтамасыздандырылады.

24 Қағида

Ұсталған немесе қамаудағы тұлғаға мүмкіндігінше қысқа мерзім ішінде оның тұтқында ұсталатын немее қамауда болатын жеріне келген соң тиісті медициналық сараптамадан өту мүмкіндігімен қамтамасыздандырылады; содан соң оған қажеттілік туған сайын медициналық қызмет көрсетіліп, емделу мүмкіндігі беріледі. Қызмет көрсетілу мен емделу тегін қамтамасыздандырылады.

25 Қағида

Ұсталған немесе қамаудағы тұлға немесе оның қорғаушысы тұтқында ұсталатын немесе қамауда болатын жерде қауіпсіздік пен тәртіп сақтау үшін қажетті ережелерді сақтаған жағдайда соттық немесе өзге органға қайталама медициналық тексеруден немесе сараптама қорытындысын алуға өтініш немесе сұраныс білдіруге құқылы.

26 Қағида

Ұсталған немесе қамаудағы тұлғаның медициналық тексеруден өтуі туралы дерек, дәрігердің аты-жөні және мұндай тексерудің нәтижелері тиісті түрде хаттамада жазылып, бекітіледі. Осы хаттамаға қол жетімділік қамтамасыздандырылады. Мұндай қол жетімділіктің әдістері ұлттық заңнаманың тиісті нормаларымен анықталады.

27 Қағида

Осы қағидаларды орындамау дәлелдерді қолға түсірген жағдайда осындай дәлелдердің ұсталған немесе қамаудағы тұлғаға қарсы қолдану дұрыстылығы анықталғаннан соң назарға алынады.

28 Қағида

Ұсталған немесе қамаудағы тұлға егер де мемлекеттік қаражат көздерінен болса, онда қолда бар құралдардың аясында, орынды көлемде және де ұсталатын немесе қамауда болатын жердегі қауіпсіздік пен тәртіпті қамтамасыздандыра алатын күнделікті жағдайларды сақтай отырып оқулықтарды, әдеби және ақпараттық материалдарды алуға құқылы.

29 Қағида

1. Қамау орнына қатысты ережелер мен тиісті заңдарды қатаң ұстануын қадағалау мақсатында бұл орындарды тұрақты түрде білікті және жеткілікті тәжірибесі бар ұсталатын немесе қамау орындарында басшылық қызметті атқармайтын құзыретті билік органдарымен тағайындалатын және солардың алдында жауапты тұлғалар келіп тұрады.
2. Ұсталған немесе қамаудағы тұлға өз еркімен және де толық құпиялылық шарттарында ұсталатын немесе қамауда болатын жердегі қауіпсіздік пен тәртіпті қамтамасыздандыру үшін қажетті қарапайым шарттарды 1 тармаққа сәйкес көруге келетін тұлғалармен қарым-қатынас орнатуға құқылы.

30 Қағида

1. Ұсталған немесе қамаудағы тұлғаның ұсталу немесе қамалу уақытындағы жасаған тәртіптік құқық бұзушылық болып табылатын тәртібінің сипаты, тәртіптік жазаның түрі мен ұзақтығы, сонымен қатар осындай жазаны тағайындауға құзыретті билік өкілдері тиісті түрде жарияланған заңдарда немесе заңға сәйкес орнатылған ережелерде нақты анықталуы тиіс.
2. Ұсталған немесе қамаудағы тұлға тәртіптік жазаға ұшырамас бұрын өз ойын айтып ақталуға құқылы. Сонымен қатар, ол мұндай шараларға жоғары тұрған билік алдында шағымдануға құқылы.

31 Қағида

Тиісті билік өкілдері ұлттық заңнамаға сәйкес қажет болған жағдайда ұсталған немесе қамаудағы тұлғалардың отбасы мүшелеріне, қамқорлығындағы адамдарға, әсіресе кәмелетке толмаған тұлғаларға көмек көрсетілуін қамтамасыздандыру үшін тиісті шаралар қолданып, қараусыз қалған балалар қамқорлығына ерекше назар аударуы тиіс.

32 Қағида

1. Ұсталған немесе қамаудағы тұлға немесе оның қорғаушысы кез-келген уақытта ішкі заңнамаға сәйкес соттық немесе өзге орган алдында шұғыл түрде босатылуына қол жеткізу мақсатында сол тұлғаның ұсталу немесе қамалауының заңдылығына егер де ондай ұсталу немесе қамалу заңсыз болған жағдайда оған қарсылығын білдіру үшін іс қозғауға құқылы.
2. тармақта айтылған істің ақ-қарасын анықтау қарапайым іс-шаралар арқылы жүзеге асырылып, жылдам және тиісті қаражаты жоқ тұлғалар үшін тегін болуы қажет. Ұстау немесе қамау іс-шараларын жүзеге асыратын билік өкілдері ақталмайтын кідірістерсіз аталмыш тұлғаның ісін қарайтын органға ұсталған тұлғаны табыстау қажет.

33 Қағида

1. Ұсталған немесе қамаудағы тұлға немесе оның қорғаушысы ұстау немесе қамау орындарын басқару үшін жауапты органдарға немесе одан да жоғары тұрған инстанцияларға, қажет болған жағдайда шағымдарды қарауға немесе қорғау құралдарымен қамтамасыздандыруға құзыреттілігі бар тиісті органдарға аталмыш тұлғамен қарым-қатынасқа қатысты, атап айтқанда азаптаулар немесе басқа да қатыгез, адамгершілікке жатпайтын немесе адамзатқа тән абыройын төмендедетін қарым-қатынас түрлерінің орын алуына байланысты өтініштер немесе шағымдар беруге құқылы.
2. Егер де не ұсталған немесе қамаудағы тұлғалар, не олардың қорғаушылары оның 1 тармаққа сәйкес құқықтарын жүзеге асыруға мүмкіндігі болмаған жағдайларда, мұндай іс-шараларға қажетті құқықты ұсталған немесе қамаудағы тұлғаның отбасы мүшелері немесе бұл іс туралы хабардар қандай да бір өзге тұлға жүзеге асыра алады.
3. Егер де шағымданушы немесе өтініш беруші сұраған жағдайда, өтініштің немесе шағымның құпиялылық сипаты қамтамасыздандырылады.
4. Әрбір өтініш немесе шағым кешіктірусіз қарастырылады, және де оған ақталмайтын кідірістерсіз жауап беріледі. Егер де өтінішті немесе шағымды кері қайтарған жағдайда немесе ақталмайтын кідірістер болған жағдайда өтінішті беретін тұлға немесе шағымданушы оны соттық немесе өзге де органға жіберуге құқылы. Ұсталған немесе қамаудағы тұлға немесе сол сияқты өзге де шағымданушы немесе өтініш беруші 1 тармаққа сәйкес өтініш беру немесе шағымдану үшін қудалануға ұшырауына жол берілмейді.

34 Қағида

Егер де ұсталған немесе қамаудағы тұлғаның жоғалуы немесе өлімі оның қамауда болу немесе ұсталу уақытында орын алған болса, онда соттық немесе өзге орган не өз бастамасымен, не осындай тұлғаның отбасы мүшелерінің өтініші бойынша немесе осы іс бойынша хабардар кез-келген тұлғаның өтініші бойынша тергеу жүргізеді. Егер де бұл белгілі бір жағдайлармен анықталған болса, онда мұндай тергеу ұстау немесе қамау мерзімі өтіп кеткеннен соң тұлғаның жоғалуы немесе өлімі орын алған кезде осындай іс-шаралар өткізу негізінде жүргізіледі. Мұндай тергеу нәтижелері немесе ол туралы баяндама қылмыстық тергеу жүргізіп жатқан тұлғаға немесе органға зияны келмесе өтініш бойынша беріледі.

35 Қағида

1. Осы қағидаларда берілген құқықтардың бұзылуына жол берген мемлекеттік лауазымды тұлғаның іс-әрекеттері немесе қателіктерінің нәтижесінде келтірілген залал ішкі заңнамамен қарастырылған жауапкершілік туралы қолданыстағы нормаларға сәйкес өтелуі тиіс.
2. Осы қағидаларға сәйкес бекітілуді қажет ететін ақпарат ұлттық заңнамада қарастырылатын іс-шараларға сәйкес осы қағидаларға сәйкес залалды өтеу туралы шағымды беру барысында қолданылу үшін беріледі.

36 Қағида

1. Қылмыс жасады деп күдікті тағылып немесе айыпталып қамауға алынған тұлға кінәсіз деп танылады, және де оның кінәсі өзін қорғау үшін қажетті барлық кепілдіктерге ие болған ашық сот отырысында заңға сәйкес дәлелденгенге дейін ол тұлғамен тиісінше қарым-қатынас жасау қажет.
2. Мұндай тұлғаның тергеу жүргізу уақытында немесе соттық іс қарау өту уақытында тұтқындалуы немесе ұсталуы заңмен белгіленген іс-шараларға сәйкес және де заңмен орнатылған шарттар неігізінде және шарттарға сәйкес тек қана әділ сот төрелігінің жүзеге асыру мақсатында орын алады. Тергеу жүргізу үшін немесе әділ сот төрелігі үшін немесе ұстау немесе қамау орындарындағы қауіпсіздік пен тәртіпті сақтау мақсатында кедергілерді жою немесе ұстау мақсаты секілді мақсаттарды көздеу жағынан қарастырғанда мұндай тұлғаға қатысты тікелей қажеттілік болмаса, шектеулер қоюға тыйым салынады.

37 Қағида

Қылмыстық айып тағылып, қамауға алынған тұлға тұтқындалғаннан соң көп ұзамай заңмен анықталған соттық немесе өзге органға табысталады. Мұндай орган қамалу қажеттілігі мен заңдылығына қатысты шешімді шұғыл түрде қабылдауы тиіс. Ешкім де тергеу жүргізу немесе соттық істі қарау барысында осындай органның жазбаша қаулысы болмаса қамауда ұсталуына болмайды. Тұтқындалған тұлға осындай органға берілген соң, тұтқында болуы уақытында онымен қарым-қатынас жасау мәселесі бойынша өтінішатуға құқылы.

38 Қағида

Қылмыстық айып тағылып, қамауға алынған тұлға қажетті уақыт мерзімі аралығында соттық іс қарауға немесе сотқа дейін босатылуға құқылы.

39 Қағида

Заңда қарастырылған ерекше жағдайларды қоспағанда, және егер де соттық немесе орган әділ сот төрелігі мүдделеріне сай өзге де шешім қабылдаған жағдайда, қылмыстық айып бойынша тұтқындалған тұлғаға заңға сәйкес шарттарға сәйкес белгіленетін шарттар негізінде сот өткзілетін уақыт аралығында бостандық алу мүмкіндігі беріледі. Мұндай орган көзбен көрінетін аймақтағы қамау қажеттілігі туралы

Жалпы ереже

Осы Қағидалар жинағында ештеңе де азаматтық және саяси құқықтар туралы Халықаралық пактіде анықталған адамның кез-келген құқықтарының шектелуі немесе одан ауытқуы мағынасында түсіндірілмеуі тиіс.

Body of Principles for the Protection of All Persons under Any Form of Detention or Imprisonment

Confirmed by the resolution 43/173 of the UN General Assembly of 9 December 1988

Scope of the Body of Principles

These principles apply for the protection of all persons under any form of detention or imprisonment.

Use of terms

For the purposes of the Body of Principles:
(a) "Arrest" means the act of apprehending a person for the alleged commission of an offence or by the action of an authority;
(b) "Detained person" means any person deprived of personal liberty except as a result of conviction for an offence;
(c) "Imprisoned person" means any person deprived of personal liberty as a result of conviction for an offence;
(d) "Detention" means the condition of detained persons as defined above;
(e) "Imprisonment" means the condition of imprisoned persons as defined above;
(f) The words "a judicial or other authority" mean a judicial or other authority under the law whose status and tenure should afford the strongest possible guarantees of competence, impartiality and independence.

Principle 1

All persons under any form of detention or imprisonment shall be treated in a humane manner and with respect for the inherent dignity of the human person.

Principle 2

Arrest, detention or imprisonment shall only be carried out strictly in accordance with the provisions of the law and by competent officials or persons authorized for that purpose.

Principle 3

There shall be no restriction upon or derogation from any of the human rights of persons under any form of detention or imprisonment recognized or existing in any State pursuant to law, conventions, regulations or custom on the pretext that this Body of Principles does not recognize such rights or that it recognizes them to a lesser extent.

Principle 4

Any form of detention or imprisonment and all measures affecting the human rights of a person under any form of detention or imprisonment shall be ordered by, or be subject to the effective control of, a judicial or other authority.

Principle 5

1. These principles shall be applied to all persons within the territory of any given State, without distinction of any kind, such as race, colour, sex, language, religion or religious belief, political or other opinion, national, ethnic or social origin, property, birth or other status.
2. Measures applied under the law and designed solely to protect the rights and special status of women, especially pregnant women and nursing mothers, children and juveniles, aged, sick or handicapped persons shall not be deemed to be discriminatory. The need for, and the application of, such measures shall always be subject to review by a judicial or other authority.

Principle 6

No person under any form of detention or imprisonment shall be subjected to torture or to cruel, inhuman or degrading treatment or punishment.* No circumstance whatever may be invoked as a justification for torture or other cruel, inhuman or degrading treatment or punishment.
* The term "cruel, inhuman or degrading treatment or punishment" should be interpreted so as to extend the widest possible protection against abuses, whether physical or mental, including the holding of a detained or imprisoned person in conditions which deprive him, temporarily or permanently, of the use of any of his natural senses, such as sight or hearing, or of his awareness of place and the passing of time.

Principle 7

1. States should prohibit by law any act contrary to the rights and duties contained in these principles, make any such act subject to appropriate sanctions and conduct impartial investigations upon complaints.
2. Officials who have reason to believe that a violation of this Body of Principles has occurred or is about to occur shall report the matter to their superior authorities and, where necessary, to other appropriate authorities or organs vested with reviewing or remedial powers.
3. Any other person who has ground to believe that a violation of this Body of Principles has occurred or is about to occur shall have the right to report the matter to the superiors of the officials involved as well as to other appropriate authorities or organs vested with reviewing or remedial powers.

Principle 8

Persons in detention shall be subject to treatment appropriate to their unconvicted status. Accordingly, they shall, whenever possible, be kept separate from imprisoned persons.

Principle 9

The authorities which arrest a person, keep him under detention or investigate the case shall exercise only the powers granted to them under the law and the exercise of these powers shall be subject to recourse to a judicial or other authority.

Principle l0

Anyone who is arrested shall be informed at the time of his arrest of the reason for his arrest and shall be promptly informed of any charges against him.

Principle ll

1. A person shall not be kept in detention without being given an effective opportunity to be heard promptly by a judicial or other authority. A detained person shall have the right to defend himself or to be assisted by counsel as prescribed by law.
2. A detained person and his counsel, if any, shall receive prompt and full communication of any order of detention, together with the reasons therefor.
3. A judicial or other authority shall be empowered to review as appropriate the continuance of detention.

Principle 12

1. There shall be duly recorded:
(a) The reasons for the arrest;
(b) The time of the arrest and the taking of the arrested person to a place of custody as well as that of his first appearance before a judicial or other authority;
(c) The identity of the law enforcement officials concerned;
(d) Precise information concerning the place of custody.
2. Such records shall be communicated to the detained person, or his counsel, if any, in the form prescribed by law.

Principle 13

Any person shall, at the moment of arrest and at the commencement of detention or imprisonment, or promptly thereafter, be provided by the authority responsible for his arrest, detention or imprisonment, respectively, with information on and an explanation of his rights and how to avail himself of such rights.

Principle 14

A person who does not adequately understand or speak the language used by the authorities responsible for his arrest, detention or imprisonment is entitled to receive promptly in a language which he understands the information referred to in principle 10, principle 11, paragraph 2, principle 12, paragraph 1, and principle 13 and to have the assistance, free of charge, if necessary, of an interpreter in connection with legal proceedings subsequent to his arrest.

Principle 15

Notwithstanding the exceptions contained in principle 16, paragraph 4, and principle 18, paragraph 3, communication of the detained or imprisoned person with the outside world, and in particular his family or counsel, shall not be denied for more than a matter of days.

Principle 16

1. Promptly after arrest and after each transfer from one place of detention or imprisonment to another, a detained or imprisoned person shall be entitled to notify or to require the competent authority to notify members of his family or other appropriate persons of his choice of his arrest, detention or imprisonment or of the transfer and of the place where he is kept in custody.
2. If a detained or imprisoned person is a foreigner, he shall also be promptly informed of his right to communicate by appropriate means with a consular post or the diplomatic mission of the State of which he is a national or which is otherwise entitled to receive such communication in accordance with international law or with the representative of the competent international organization, if he is a refugee or is otherwise under the protection of an intergovernmental organization.
3. If a detained or imprisoned person is a juvenile or is incapable of understanding his entitlement, the competent authority shall on its own initiative undertake the notification referred to in the present principle. Special attention shall be given to notifying parents or guardians.
4. Any notification referred to in the present principle shall be made or permitted to be made without delay. The competent authority may however delay a notification for a reasonable period where exceptional needs of the investigation so require.

Principle 17

1. A detained person shall be entitled to have the assistance of a legal counsel. He shall be informed of his right by the competent authority promptly after arrest and shall be provided with reasonable facilities for exercising it.
2. If a detained person does not have a legal counsel of his own choice, he shall be entitled to have a legal counsel assigned to him by a judicial or other authority in all cases where the interests of justice so require and without payment by him if he does not have sufficient means to pay.

Principle 18

1. A detained or imprisoned person shall be entitled to communicate and consult with his legal counsel.
2. A detained or imprisoned person shall be allowed adequate time and facilities for consultations with his legal counsel.
3. The right of a detained or imprisoned person to be visited by and to consult and communicate, without delay or censorship and in full confidentiality, with his legal counsel may not be suspended or restricted save in exceptional circumstances, to be specified by law or lawful regulations, when it is considered indispensable by a judicial or other authority in order to maintain security and good order.
4. Interviews between a detained or imprisoned person and his legal counsel may be within sight, but not within the hearing, of a law enforcement official.
5. Communications between a detained or imprisoned person and his legal ounsel mentioned in the present principle shall be inadmissible as evidence against the detained or imprisoned person unless they are connected with a continuing or contemplated crime.

Principle 19

A detained or imprisoned person shall have the right to be visited by and to correspond with, in particular, members of his family and shall be given adequate opportunity to communicate with the outside world, subject to reasonable conditions and restrictions as specified by law or lawful regulations.

Principle 20

If a detained or imprisoned person so requests, he shall if possible be kept in a place of detention or imprisonment reasonably near his usual place of residence.

Principle 21

1. It shall be prohibited to take undue advantage of the situation of a detained or imprisoned person for the purpose of compelling him to confess, to incriminate himself otherwise or to testify against any other person.
2. No detained person while being interrogated shall be subject to violence, threats or methods of interrogation which impair his capacity of decision or his judgement.

Principle 22

No detained or imprisoned person shall, even with his consent, be subjected to any medical or scientific experimentation which may be detrimental to his health.

Principle 23

1. The duration of any interrogation of a detained or imprisoned person and of the intervals between interrogations as well as the identity of the officials who conducted the interrogations and other persons present shall be recorded and certified in such form as may be prescribed by law.
2. A detained or imprisoned person, or his counsel when provided by law, shall have access to the information described in paragraph 1 of the present principle.

Principle 24

A proper medical examination shall be offered to a detained or imprisoned person as promptly as possible after his admission to the place of detention or imprisonment, and thereafter medical care and treatment shall be provided whenever necessary. This care and treatment shall be provided free of charge.

Principle 25

A detained or imprisoned person or his counsel shall, subject only to reasonable conditions to ensure security and good order in the place of detention or imprisonment, have the right to request or petition a judicial or other authority for a second medical examination or opinion.

Principle 26

The fact that a detained or imprisoned person underwent a medical examination, the name of the physician and the results of such an examination shall be duly recorded. Access to such records shall be ensured. Modalities therefor shall be in accordance with relevant rules of domestic law.

Principle 27

Non-compliance with these principles in obtaining evidence shall be taken into account in determining the admissibility of such evidence against a detained or imprisoned person.

Principle 28

A detained or imprisoned person shall have the right to obtain within the limits of available resources, if from public sources, reasonable quantities of educational, cultural and informational material, subject to reasonable conditions to ensure security and good order in the place of detention or imprisonment.

Principle 29

1. In order to supervise the strict observance of relevant laws and regulations, places of detention shall be visited regularly by qualified and experienced persons appointed by, and responsible to, a competent authority distinct from the authority directly in charge of the administration of the place of detention or imprisonment.
2. A detained or imprisoned person shall have the right to communicate freely and in full confidentiality with the persons who visit the places of detention or imprisonment in accordance with paragraph l of the present principle, subject to reasonable conditions to ensure security and good order in such places.

Principle 30

1. The types of conduct of the detained or imprisoned person that constitute disciplinary offences during detention or imprisonment, the description and duration of disciplinary punishment that may be inflicted and the authorities competent to impose such punishment shall be specified by law or lawful regulations and duly published.
2. A detained or imprisoned person shall have the right to be heard before disciplinary action is taken. He shall have the right to bring such action to higher authorities for review.

Principle 31

The appropriate authorities shall endeavour to ensure, according to domestic law, assistance when needed to dependent and, in particular, minor members of the families of detained or imprisoned persons and shall devote a particular measure of care to the appropriate custody of children left without supervision.

Principle 32

1. A detained person or his counsel shall be entitled at any time to take proceedings according to domestic law before a judicial or other authority to challenge the lawfulness of his detention in order to obtain his release without delay, if it is unlawful.
2. The proceedings referred to in paragraph l of the present principle shall be simple and expeditious and at no cost for detained persons without adequate means. The detaining authority shall produce without unreasonable delay the detained person before the reviewing authority.

Principle 33

1. A detained or imprisoned person or his counsel shall have the right to make a request or complaint regarding his treatment, in particular in case of torture or other cruel, inhuman or degrading treatment, to the authorities responsible for the administration of the place of detention and to higher authorities and, when necessary, to appropriate authorities vested with reviewing or remedial powers.
2. In those cases where neither the detained or imprisoned person nor his counsel has the possibility to exercise his rights under paragraph 1 of the present principle, a member of the family of the detained or imprisoned person or any other person who has knowledge of the case may exercise such rights.
3. Confidentiality concerning the request or complaint shall be maintained if so requested by the complainant.
4. Every request or complaint shall be promptly dealt with and replied to without undue delay. If the request or complaint is rejected or, in case of inordinate delay, the complainant shall be entitled to bring it before a judicial or other authority. Neither the detained or imprisoned person nor any complainant under paragraph 1 of the present principle shall suffer prejudice for making a request or complaint.

Principle 34

Whenever the death or disappearance of a detained or imprisoned person occurs during his detention or imprisonment, an inquiry into the cause of death or disappearance shall be held by a judicial or other authority, either on its own motion or at the instance of a member of the family of such a person or any person who has knowledge of the case. When circumstances so warrant, such an inquiry shall be held on the same procedural basis whenever the death or disappearance occurs shortly after the termination of the detention or imprisonment. The findings of such inquiry or a report thereon shall be made available upon request, unless doing so would jeopardize an ongoing criminal investigation.

Principle 35

1. Damage incurred because of acts or omissions by a public official contrary to the rights contained in these principles shall be compensated according to the applicable rules on liability provided by domestic law.
2. Information required to be recorded under these principles shall be available in accordance with procedures provided by domestic law for use in claiming compensation under the present principle.

Principle 36

1. A detained person suspected of or charged with a criminal offence shall be presumed innocent and shall be treated as such until proved guilty according to law in a public trial at which he has had all the guarantees necessary for his defence.
2. The arrest or detention of such a person pending investigation and trial shall be carried out only for the purposes of the administration of justice on grounds and under conditions and procedures specified by law. The imposition of restrictions upon such a person which are not strictly required for the purpose of the detention or to prevent hindrance to the process of investigation or the administration of justice, or for the maintenance of security and good order in the place of detention shall be forbidden.

Principle 37

A person detained on a criminal charge shall be brought before a judicial or other authority provided by law promptly after his arrest. Such authority shall decide without delay upon the lawfulness and necessity of detention. No person may be kept under detention pending investigation or trial except upon the written order of such an authority. A detained person shall, when brought before such an authority, have the right to make a statement on the treatment received by him while in custody.

Principle 38

A person detained on a criminal charge shall be entitled to trial within a reasonable time or to release pending trial.

Principle 39

Except in special cases provided for by law, a person detained on a criminal charge shall be entitled, unless a judicial or other authority decides otherwise in the interest of the administration of justice, to release pending trial subject to the conditions that may be imposed in accordance with the law. Such authority shall keep the necessity of detention under review.

General clause

Nothing in this Body of Principles shall be construed as restricting or derogating from any right defined in the International Covenant on Civil and Political Rights.