Қазақстан Республикасында туризмді дамытудың тұжырымдамасы туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы 2001 жылғы 6 наурыз N 333. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2019 жылғы 13 маусымдағы № 381 қаулысымен

Ескерту. Күші жойылды – ҚР Үкіметінің 13.06.2019 № 381 қаулысымен.

Туризмнің ел экономикасындағы рөлін арттыру мақсатында және Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2001-2002 жылдарға арналған іс-қимыл бағдарламасын іске асыру жөніндегі іс-шаралар жоспарын орындау үшін Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді:

1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасында туризмді дамытудың

тұжырымдамасы мақұлдансын.

2. Қазақстан Республикасының Туризм және спорт жөніндегі агенттігі

Қазақстан Республикасының мүдделі мемлекеттік органдарымен бірлесе отырып,

2001 жылдың 1 қазанына дейін Қазақстан Республикасында туризмді дамытудың

2001-2005 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын әзірлесін.

3. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап күшіне енеді.

Қазақстан Республикасының

Премьер-Министрі

Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2001 жылғы 6 наурыздағы N 333 қаулысымен мақұлданған

Қазақстан Республикасында туризмдi дамытудың тұжырымдамасы

Кiрiспе

Туризм әлемдiк экономикада басты рөлдiң бiрiн атқарады. Дүниежүзiлiк Туристiк Ұйымның (ДТҰ) деректерi бойынша ол әлемдегi жалпы ұлттық өнiмнiң оннан бiр бөлiгiн, халықаралық инвестицияның 11 пайыздан астамын, әлемдiк өндiрiстiң әрбiр 9-шы жұмыс орнын қамтамасыз етедi.

Туризмнiң қазiргi индустриясы табысы жоғары және серпiндi дамып келе жатқан қызмет көрсетулердің халықаралық сауда сегменттерінің бiрi болып табылады. 1999 жылы халықаралық туризмнің үлесi экспортқа шығарылатын дүние жүзiлiк табыстың 8 пайызын, қызмет көрсету секторы экспортының 37 пайызын құрады. Туризмнен түскен табыс мұнай, мұнай өнiмдерi және автомобиль экспортының табысынан кейiн тұрақты үшiншi орында келедi. Мұндай оң үрдiс жаңа мыңжылдықтың бас кезiнде де сақталады деп күтiлуде. Әлемдiк туристiк рыноктың дәстүрлi аудандары өзiнiң рекреациялық сыйымдылығының шегiне iс жүзiнде жеткендiктен, туризмнiң өсуi туристер баратын жаңа аумақтар есебiнен басым дамитын болады. Осыған байланысты, Қазақстанның әлемдiк туристiк рынокта өзiнiң лайықты орнын табуға бiрегей мүмкiндiгi бар.

Қазiргi туризм еңбекшiлердiң жыл сайынғы ақылы еңбек демалысына шығуымен байланысты болды, мұның өзi адамның демалуға және бос уақытын өткiзуге негiзгi құқығын тану болып табылады. Ол жеке адамды, адамдар және халықтар арасындағы өзара түсiнiстiктi дамытудың факторына айналды.

ДТҰ, туризм жөнiндегi мамандандырылған халықаралық ұйымдардың зерттеулерiнiң талдауына, сондай-ақ мемлекеттердiң туризмдi дамыту саясатына сәйкес, туризм мемлекеттiң әлеуметтiк, мәдени және экономикалық өмiрiне тiкелей ықпал ететiн қызмет ретiнде түсiніледi.

Қазiргi туризм - бұл әлемдiк экономиканың құлдырауды білмейтiн саласы. Мамандардың есебi бойынша, орташа есеппен, бiр шетелдiк туристiң беретiн табысын алу үшiн оған барабар, шамамен 9 тонна тас көмiр немесе 15 тонна мұнай немесе 2 тонна жоғары сортты бидайды әлемдiк рынокқа шығару керек. Бұл ретте, шикiзат сату елдiң энергия көздерiн азайтады, ал туристiк өндiрiс таусылмайтын ресурстармен жұмыс iстейдi. Шетелдiк экономистердiң есебi бойынша, 100 мың турист қалада орташа есеппен екi сағат болған кезде кемiнде 350 мың доллар немесе адам басына бiр сағатта 17,5 доллар жұмсайды. Сөйтiп, шикiзат сату өзiндiк экономикалық тығырыққа тiрелу болса, ал туризмдi дамыту - ұзақ мерзiмдi, экономикалық тиiмдi болашақ.

Туризм жалпы алғанда, мемлекеттiң экономикасына үш оң нәтиже бередi:

1. Шетел валютасының құйылуын қамтамасыз етедi және төлем теңгерiмi мен жиынтық экспорт сияқты экономикалық көрсеткiштерге оң ықпал жасайды.

2. Халықтың жұмыспен қамтылуын көбейтуге көмектеседi. ДТҰ мен Дүниежүзiлiк туризм және саяхат кеңесiнiң бағалауы бойынша туризм өндiрiсiнде құрылатын әрбiр жұмыс орнына басқа салаларда пайда болатын 5-тен 9-ға дейiн жұмыс орны келедi екен. Туризм тура немесе жанама түрде экономиканың 32 саласының дамуына ықпал жасайды.

3. Елдiң инфрақұрылымын дамытуға жәрдемдеседi.

Туризм елдiң тұтас аудандарының экономикасына белсендi әсер етедi. Туризм саласындағы шаруашылық жүргiзушi субъектiлердiң құрылуы және жұмыс істеуi жол көлiгiн, сауданы, коммуналдық-тұрмыстық, мәдени, медициналық қызмет көрсетудi дамытумен тығыз байланысты. Сөйтiп, туризм индустриясы басқа экономикалық секторлардың көпшiлiгiмен салыстырғанда, неғұрлым пәрмендi мультипликаторлық тиiмдiлiкке ие.

Туризм жеке және ұжымдық жетiлдiру құралы ретiнде жоспарлануы және тәжiрибеде iске асырылуы тиiс демалыспен, бос уақытты өткiзумен, спортпен, мәдениетпен және табиғатпен тiкелей араласуға байланысты қызмет. Мұндай жағдайда, ол өз бетiмен білiм алудың, толеранттықтың және халықтар мен олардың әр түрлi мәдениеттерiнiң арасындағы олардың өзгешелiктерiн танып-бiлудiң бiрден бiр факторы болып табылады.

Туризмнiң жылдам және тұрақты өсуiн, оның қоршаған ортаға, экономиканың барлық секторлары мен қоғамның әл-ауқатына күштi әсерiн назарға ала отырып, Үкiмет Қазақстанның ұзақ мерзiмдiк даму бағдарламасында туристiк саланы басымдық ретiнде белгiледi.

Осы Тұжырымдама туризм саласында тұтас мемлекеттiк саясатты қалыптастыруды, Қазақстанда қазiргi заманғы бәсекеге қабiлеттi туризм индустриясының құқықтық, ұйымдастырушылық және экономикалық негiздерiн қалыптастыруды көздейдi.

Қазақстандағы туризмнің қазіргі жай-күйі және оны

дамытудың проблемалары

Қазақстандағы туризмнiң тарихи алғышарттары бiздiң д.д. үшiншi мыңжылдықта қалыптаса бастаған Ұлы Жiбек жолының қалыптасуы мен дамуы болып табылады.

Қазақстан тәуелсiздiк алғанға дейiн туризм басқа да экономика салалары сияқты орталықтан қатаң регламенттелдi. Туристiк қызметтегi КСРО-ның негiзгi аймақтары Кавказ, Қырым, Балтық өңiрi, Ресейдiң, Орта Азияның тарихи орталықтары болды. Сонымен бiрге, Қазақстанның бiрқатар сәулет, археологиялық, мәдени ескерткiштерi мен табиғи көрнектi жерлерiнiң тарихи мәнiне іс жүзiнде жарнама жасалмады және сұраныс болмады. Кеңестiк кезеңде Қазақстандағы туризм идеологиялық қызметтi атқарған мәдени-ағарту жұмысы жүйесi элементтерiнiң бiрi болып саналды және оның басым рөлiне қарамастан, қалдық қағидаты бойынша қаржыландырылды және елеулi экономикалық маңызға ие болмады.

Қазақстанда туризм өндiрiсiнiң дамымай қалуының бiр себебi экономика саласы ретiнде онымен мемлекеттiк деңгейде тiкелей айналыспады. Туризмдi аумақтық ұйымдастыру және мемлекеттiк емес туристiк құрылымдарды кешендi болжауға, ұзақ мерзiмді жоспарлауға назар аударылмады. Туризм табысының үлкен бөлiгi жергіліктi бюджетке түсетiндiгiне қарамастан, жергiлiктi басқару органдарының тарапынан туристiк қызметтi басымдық деп танымауы саланы дамытуды тежеушi фактор болып табылады.

Қазақстан тәуелсіздiк алғаннан кейін туристiк қызметтi реттеу мен халықтың тарихи және мәдени мұрасын қайта өркендету үшiн негiз қаланды.

Бүгiнгi күнi бiздiң мемлекетiмiзде туризмдi дамыту "Туризм туралы" Қазақстан Республикасының 1992 жылғы 3 шiлдедегi N 1508-ХII Заңымен, Қазақстан Республикасы Президентiнiң "Түркi тілдес мемлекеттер басшыларының Ташкент декларациясын iске асыру туралы, Ұлы Жiбек жолының Қазақстан Республикасындағы туристiк инфрақұрылымын дамыту жөнiндегi ЮНЕСКО және Дүниежүзілiк Туристiк Ұйымның жобасы туралы" 1997 жылғы 30 сәуiрдегi N 3476 U973476_ және "Жiбек жолының тарихи орталықтарын қайта өркендету, түркi тiлдес мемлекеттердің мәдени мұрасын сақтау мен сабақтастыра дамыту, туризм инфрақұрылымын жасау" Қазақстан Республикасының мемлекеттiк бағдарламасы туралы" 1998 жылғы 27 ақпандағы N 3859 U983859_ Жарлықтарымен қамтамасыз етiледi.

Осы құжаттарды қабылдау туризмнiң қазақстандық рыногын дамытуға оң әсер еттi.

Туризм саласындағы халықаралық қатынастарды дамытуға жасалған қадамдардың бiрi - Қазақстанның 1993 жылы толығымен ДТҰ-ға толық мүше болып қабылдануы, туризм саласындағы ынтымақтастық туралы халықаралық келiсiмдер жасауы болды. Бiрқатар келiсiмдердiң шет мемлекеттердiң Қазақстанды туристiк әлеуетi мол перспективалы серiктес ретiнде тану бастамасымен болғандығын атап өту керек.

Қазақстан Республикасының Статистика жөнiндегi агенттiгiнiң 1999 жылғы дерегi бойынша елде 425 туристiк ұйым болды, оның iшiнде 6 мемлекеттiк кәсiпорын, 405 жеке меншiк нысанында және 14 шетелдiк туристiк агенттiк жұмыс iстедi. Қазақстандық кәсiпорындар 80 елдiң туристiк фирмаларымен шарттық қатынастар орнатқан. 4 алматылық, және 13 облыстық турфирма 8 мемлекетке чартерлiк әуе рейстерiн жүзеге асырады.

Алматы, Шығыс Қазақстан, Қарағанды, Павлодар, Оңтүстiк Қазақстан облыстарындағы, сондай-ақ, Алматы және Астана қалаларындағы туристiк фирмалар желiсi неғұрлым дамыған болып табылады. Осы облыстардың және қалалардың туристiк ұйымдары жыл сайын туристердің және экскурсанттардың 88 пайызына дейiн қызмет көрсетедi.

Тұтастай алғанда, 1999 жылы барлық меншiк нысандарындағы кәсiпорындар 2410,5 млн. теңге сомасында, оның iшiнде мемлекеттiк туристік кәсiпорындар 57,3 млн. теңге, жеке меншiктегiлерi 2298,5 млн. теңге, шетелдiк фирмалар 54,7 млн. теңге сомасында өнiм сатты, жұмыстар орындады, қызметтер көрсеттi.

Республика бюджетiнен түсетiн жалпы түсiмдердегi туристiк қызметтен түскен салық пен алымдардың үлесi 1998 жылы 0,1%-ды құрады. 1999 жылы статистикалық есеп беру үлгiсi бұл мәлiметтердi жинауды көздейдi. 1999 жылы 1998 жылмен салыстырғанда елдегi ЖIӨ-нiң туризмдегi үлес салмағының өсу үрдiсi байқалады, ол 1,1%-ды құрады.

Туристiк ұйымдармен 1999 жылы барлығы 228,3 мың туристке қызмет көрсетiлдi, Қазақстанның туристiк фирмаларының қызметiн 55,9 мың шетелдiк азамат пайдаланды, бұл 1998 жылмен салыстырғанда 20,9 мыңға немесе 60%-ға көп. 1999 жылы қызмет көрсетiлген туристердiң жалпы көлемiнен шетелге туристердi жiберу 45%-ды құрады, iшкi туризм 30%, шетелдік туристердi қабылдау 24%, экскурсиялық қызмет көрсету 1% құрады.

Қазақстандық туристердің неғұрлым көп баратын жерлерi: Ресей, Қытай, Германия, Корея Республикасы, Польша, Түркия, БАӘ. Бiздiң елiмiзге Ресейдiң, Қытайдың, Германияның, Корея Республикасының, Пәкістанның, Польшаның, Түркияның азаматтары жиiрек келедi.

Туристiк қызметке жасалған талдау көптеген турфирмалардың сыртқа шығу туризмiмен айналысатындығын көрсеттi, ал бұл, бiрiншi кезекте, Қазақстаннан капиталдың жылыстауына әкеп соғады. Тек қана 1999 жылы 57,1 миллион АҚШ доллары республикадан тыс шетке шығарылған. Республика азаматтарының шет елге тауарлар сатып алу, кейiннен оны сату мақсатында баратын жолсапарлары, бұрынғысынша бұқаралық сипат алып отыр, ал шоп-туризм Қазақстандағы туристiк қызмет көрсету рыногының жай-күйiн анық көрсетедi. Ол экономикалық дағдарыс кезеңiнде туристік қызметке сұранысты жандандырып, көбiнесе туристiк фирмалардың тиiстi тәжiрибесiнiң және бiлiктi мамандарының жетiспеушiлiгiне байланысты туристер мен "чартер ұстаушылар" арасындағы делдалдық қызмет атқаруына елеулi көмек көрсеттi. Қазақстанның тұтыну рыногының төрттен бiрiн "қапшықтау" бизнесi тауарлармен толтырады және тұтастай алғанда, бiр мезгiлде тауар өткiзу мен сату жүйесiндегi 150 мыңға жуық адамды жұмыспен қамтамасыз етедi. Қазақстанның iшкi сауда айналымындағы жыл сайынғы "қапшықтау" саудасының көлемi шамамен 2 млрд. АҚШ долларын құрайды.

Сонымен бiр мезгiлде, шоп-туризм, ең алдымен, елiмiздiң бюджетiне керi әсер етедi. Туристiк бизнестiң секторларының бiрi ретiнде шоп-туризмнiң өсуi туристiк қызмет көрсетудiң деңгейiн көтеруге елеулi әсер ете қойған жоқ.

Бүкiл өркениеттi дүние негiзгi туристер ағынын өздерiне тартуға ұмтылуда, себебi туризм мемлекет бюджетiнiң кірiс бөлiгiн толықтырудың маңызды көздерiнiң бiрi болып табылады. Сондықтан, Қазақстанға шетелдiк туристер ағынын көбейту қажет. Осы мақсатта туристiк ұйымдардың қызметiн, мұның өзi бiрiншi кезекте, көлiк құралдарының, орналастыру құралы, кадрлық қамтамасыз етудiң жай-күйiне байланысты, келушi туризмдi дамытуға қайта бағдарлау қажет.

Көлiк. Бүгiнгi таңда Қазақстанның халықаралық авиажелiлерінің Германияға, Үндiстанға, Бiрiккен Араб Әмiрлiктерiне, Түркияға, Италияға, Корея Республикасына, Венгрияға, Израильге, Қытайға, Таиландқа ұшуды жүзеге асыруға мүмкiндiгi бар. Iшкi және халықаралық рыноктарда жұмыс iстейтiн "Эйр Қазақстан" ұлттық тасымалдаушысы және басқа авиакомпаниялар авиа тасымалдарын жүзеге асырады. Туристердiң көпшiлiгi сервис және қызмет көрсету сенiмдiлiгi жағынан отандық тасымалдаушыларға қарағанда авиа рейстерiн жүргiзетін шетелдiк тасымалдаушылардың қызметiн пайдаланғанды жөн көредi, мұның өзi отандық тасымалдаушылар жасайтын авиа рейстер жолаушылар ағынын азайтатыны сөзсiз. Оның үстiне, авиабилеттер құнының қымбаттығы Қазақстанның туристiк өнiмнiң құнын өсiредi және тиiсiнше оның халықаралық рыноктағы бәсекелесу қабiлетiн төмендетедi.

Автомобиль көлiгi шекаралас мемлекеттерге шоп-туризмдi ұйымдастыру және экскурсиялық бағыттарды ұйымдастыру үшiн пайдаланылады. Алайда, оны дамыту, тұтасымен алғанда, жолдардың жай-күйiне және туристiк көлiк құралдарына тиiстi техникалық қызмет көрсетiлуiне де байланысты болады. Республиканың автобус паркi қараусыз қалған, сонымен бiрге қазiргi заманғы жайлы автобустар жоқтың қасы, бұл туристерге қызмет көрсетудi жоғары деңгейде ұстауға мүмкiндiк бермейдi.

Негiзгi темiр жол тасымалдаушысы "Қазақстан темiржолы" республикалық мемлекеттiк кәсiпорны 14 бағыт бойынша жолаушылар тасымалдайды. Қазақстанның темiр жолдарымен транзитпен Қырғызстанның, Өзбекстанның, Ресейдiң, Тәжiкстанның және Түркiменстанның жолаушылар пайыздары өтедi.

Келешекте экологиялық жағынан таза қоғамдық туристiк көлiктi дамытуға назар аудару қажет.

Орналастыру құралы. Туристiк бизнестi шектеушi елеулi факторлардың бiрi туризм индустриясы материалдық базасының мүмкiндiктерiнiң төмендiгi болып табылады. Қазiргi уақытта, республиканың қонақ үйлерiнде, турбазаларында, кемпингтерiнде және басқа орналастыру объектілерiндегi сыйымдылық жүктеменiң 35%-ын құрайды. Сондай-ақ елдегi қонақ үйлердiң саны 1997 жылмен салыстырғанда, 40%, ал бiр жолғы керует-орынға сыйымдылық тиiсiнше 30%-ға төмендедi.

Соңғы бес жылда 605 қонақ үй жабылды, 1999 жылы республикада 205 қонақ үй жұмыс істедi, нөмiр қоры небәрi 15%-ға ғана толтырылды.

Облыс орталықтарында шетелдiк келушілерге сапасыз туристiк өнiм берудiң басты себебi тиiстi сыныптағы қонақ үйлердiң болмауы, ал қолдағы бар қонақ үй базасы 80 пайызға ескiрген, қонақ үйлердiң бiр бөлiгiнiң жай-күйі мүлде нашар және банкроттық жағдайда тұр, себебi олар 60-шы жылдары салынған.

Талдау көрсеткенiндей, туристiк сыныптағы қонақ үйлердiң (2-3 жұлдызды немесе шағын және орташа мейманханалар) рентабельдiлiгi неғұрлым жоғары.

Кадрлармен қамтамасыз ету. Туризм дамуындағы түйiндi мәселенiң бiрi туристiк кадрлар даярлау болып табылады. Қазiргi уақытта, Қазақстандағы мемлекеттiк, жеке және ресейлiк филиалдарды қосқанда, туризм менеджерлерін даярлайтын 28 жоғары оқу орны бар. Қазақстанда мұндай кадрлар даярлаудың негізi 1992 жылы қаланғандығына қарамастан, туристiк саланы мамандармен қамтамасыз ету әлi күнге дейiн қанағаттанғысыз жағдайда қалып отыр. Көптеген жоғары оқу орындарында мұның басты себебi Қазақстандағы туристiк әлеует туралы оқытушылар құрамының білiм және туристiк саладағы жұмыс тәжiрибесi, деңгейiнiң жеткiлiксiздiгi болып отыр. Соның нәтижесiнде, мамандарды даярлау отандық туристiк-рекреациялық ресурстарды ұстау, туристердi қабылдау үшiн оларды пайдалану технологиялары мен ықтимал клиенттер арасында туристiк қызмет көрсетулердi атаулы жарнамалаудың әдiстемесi жеткiлiктi түрде ескерусiз жүргiзiлуде. Сондықтан, жоғары оқу орындары түлектерiнiң едәуiр бөлiгiнiң туроператорлық қызметтi толық атқаруға шамасы жетпейдi.

Қазақстандық туристiк өнiм және оның әлеуетi

Халық шаруашылығының саласы ретiнде туризм сұраным мен ұсыныстың нарықтық санаттарына сәйкес болуы тиiс өнiм шығарады. Осыған қатысты шетелдiк тұтынушыға бағдарланған халықаралық рынок пен Қазақстан азаматтарына арналған iшкi рыноктың ара жiгiн ажырата бiлу қажет.

Халықаралық туристiк рынок бүгiнгi күнi миллиардтаған айналымы және қатаң бәсекелестiкте орасан зор механизмдi бiлдiредi, сондықтан, бiрiншi кезекте мiндет Қазақстанға ғана тән ерекшелiгi бар және сұраныс болатын туристiк өнiмдi (бұдан әрi - турөнiм) анықтау болып отыр. Соған байланысты рыноктың қандай сегменттерiнде қазақстандық турөнiмнiң жарқын болашағы бар екенi көрiнетiн болады.

ДТҰ-ның ұсынымдарын ескере отырып жүргiзiлген талдау мен қазiргi тәжiрибенiң негiзiнде, қазақстандық турөнiмнiң екi базалық құрамдас бөлiгiн баса көрсетуге болады: Жiбек жолы бойындағы мәдени туризм (зиярат ету және дәстүрлi) және онымен тығыз байланысты экооқиғалы туризм (сафари, рафтинг, орнитологиялық, треккинг, аңшылық, балықшылық). Бұл ретте экооқиғалы туризм үшiн Жiбек жолы бағытымен өтетiн ресурстары бар аймақтарды: Алматы, Жамбыл, Оңтүстiк Қазақстан, Шығыс Қазақстан, Ақмола облыстарын атап өткен орынды.

Көрсетiлген басымдықтарға сәйкес бiрiншi кезекте игерiлетiн мынадай аудандар мен тiрек орталықтары анықталды:

1. Іле (Алматы қ., Түрген с., Есiк қ., Талғар қ., Қаскелең қ., Ұзынағаш с., Қапшағай қ.).

2. Солтүстiк Тянь-Шань (Кеген с., Нарынқол с., Жалаңаш с., Шонжы с., Көлжат с.).

3. Жаркент-Талдықорған (Жаркент қ., Көктал с., Басши с., Текелi қ., Талдықорған қ., Жаркент-Арасан курорты).

4. Балқаш (Балқаш көлi, Балқаш өңiрi с.).

5. Солтүстiк Жоңғар (Достық с., Алакөл көлiнiң маңы, Лепсi с., Лепсi өзенiнің маңы, Жарбұлақ с., Көктұма с., Сарқант қ., Арасан-Қапал курорты).

6. Жамбыл (Тараз қ., Мерке с., Мойынқұм ауданы);

7. Түркiстан (Түркiстан қ., Тұрбат с., Отырар с., Шәуiлдiр с., Баба-ата с., Кентау қ., Шаян с.).

8. Сайрам-Шымкент (Шымкент қ., Сайрам с., Арыс қ., Шардара қ., Сарыағаш қ., Ленгер қ., Ванновка с.).

9. Жоғары Бұқтырма (Қатон-Қарағай с., Берiл с., Рахманов бұлақтары курорты, Марқакөл көлiнiң маңы).

10. Маңғыстау (Фетисово с., Ақтау қ., Ералиев-Құрық а.п.).

Бұдан басқа, басымдықты игеру объектiлерiне жатқызуға болатын қазiргi және құрылу жоспарланған мемлекеттiк ұлттық табиғат парктерi (МҰТП): "Іле Алатауы" МҰТП, "Алтын емел" МҰТП (Алматы облысы), "Ақсу-Жабағылы" МҰТП (Оңтүстiк Қазақстан облысы), "Баянауыл" МҰТП (Павлодар) облысы, "Қарқаралы" МҰТП (Қарағанды облысы), Щучье-Бурабай курортты аймағы базасындағы "Бурабай" және "Көкшетау" МҰТП, "Қорғалжын" мемлекеттiк табиғат паркi (Ақмола облысы) ландшафтарының көрiктілiгi, қол жеткiзiлуi, аумағының игерiлуi туризмдi ұйымдастыру тұрғысында тартымдылығының жоғары деңгейiмен сипатталады.

Орталық Азия аймағындағы туризмнiң ерекшелiгiн ескеру қажет. Жiбек жолы және оқиғалы туризм сегменттерiнде шетелдiк туристердiң негiзгi ағыны барлық көрсетілген аймақтың iшiнде: Қазақстан, Шыңжан-Ұйғыр автономиялық округi (ҚХР), Қырғызстан, Өзбекстан, Түркiменстанның шегiндегi ұдайы қозғалысына бағытталған.

Сөйтiп, қазақстандық өнiм тек қана кешендi орталық азия турөнiмiнiң құрамында тиімдi ұсынылуы мүмкiн, бұдан мынадай қорытынды шығады:

1. Турөнімнiң институционалдық элементтерi үкiметаралық деңгейде келiсiлуi тиiс.

2. Қазақстандық турөнiм бiздiң аймақтағы көршiлерiмiздiң турөнiмдерiнен (ең болмағанда баға/сапа қатынасында) кем түспеуi тиiс.

Қазақстандық туристiк өнiмнiң ерекше белгiсi оның сипатының маусымдығы болып табылады, бұл маусымнан басқа кезде нақты шаралар қабылдауды және туризмнiң баламалы түрлерiн дамытуды талап етедi.

Жоғарыда көрсетiлген сегменттерге сәйкес инфрақұрылымның белгiлi бiр талаптары бар. Ол қарапайым, салыстырмалы түрде қымбат та, үлкен де емес (25-100 орын шегiнде) экологиялық таза жерлердегi бiр орында клиенттер 2-3 күн болуға есептелген туристiк бағыттарда орналастырылған объектiлер болуы тиiс.

Қазақстанның бизнес-туризм сегментiнде белгiлi бiр болашағы бар. Бұл - ең алдымен Алматы, Астана, Атырау қалалары. Геосаяси жағдай мен табиғи шикiзат-ресурстары Қазақстанға бизнес және халықаралық конвенцияларға қатысу мәселелерi бойынша келушiлер бизнес туристер санын көбейтедi деген болжам жасауға мүмкiндiк бередi. Жоғарыда көрсетiлген орталықтардың инфрақұрылымы негiзiнен халықаралық стандарттарға сай келедi. Алматы қаласы республика үшiн стратегиялық (әуе, автомобиль, темiр жол) қақпасы болып табылады және негiзгi көшi-қон осы қала арқылы өтедi. Әртүрлi жиындар өткiзуге қолайлы ғимараттарынан және қонақ үйлерiнен басқа, қалада ойын-сауық құру үшiн барлық жағдай жасалған, сонымен қатар қала маңындағы радиусы 500 км жердегi аумақта тамаша рекреациялық аймақтар орналасқан. Астана қаласы осындай стратегиялық аймақ болып келедi. Бiздiң мемлекетiмiздiң жас ел ордасы ретiнде өзiндiк келбетi мен инфрақұрылымы бар қалаға деген қызығушылықтың күннен күнге артуы қалада халықаралық және iшкi туризмдi жылдам дамытуға қызмет ететiн болады.

Турөнiмнiң маңызды құрамының бiрi көлiк болып табылады. Туристердi Қазақстанға алып келуде авиа қатынас басты рөл атқарады. Сондықтан, рынокта ұлттық авиа тасымалдаушының жағдаятын күшейту және дамыту мейлiнше маңызды мәселе болып табылады. Ұлттық авиажелілерде осындай бағыттағы рейстер ашу арқылы бәсекелестiк қабiлетi төмендеуiнiң нәтижесiн бейтараптандыру қажет.

Республика аумағының кендiгiн ескере отырып, рыноктың көрсетiлген сегменттерiнiң көпшiлiк бөлiгiн құрайтын жеке туристердiң автобустар мен поездарда еркiн қозғалуға ұмтылатынын ескере отырып, сенiмдi автобус қатынасы мен темiр жол көлiгiнiң мәнi зор.

Туристiк жағынан дамыған көпшiлiк елдерде туризмнен түскен жалпы табыстың 30-дан 50-ге дейiнгi пайызын iшкi туристiк рынок құрайды. Бұл ретте Қазақстанның болашағы зор. Сонымен бiр мезгiлде, қазiргi кезде iшкi туризм негiзiнен бейберекет күйде екенiн, ұйымдастырылмағандығын атап өткен жөн. Аздаған курорттар, санаторийлер және туристік базалар ғана жұмыс істеуде. Туризмнің осы түрiн дамытуға тиiстi көңiл бөлiнбей отырғандықтан, мемлекеттiң бюджетi қыруар соманы ала алмайды, инфрақұрылымның бұзылуы жалғасуда, табиғи, мәдени және тарихи ескерткiштердiң экологиялық жай-күйіне орасан зор нұқсан келтiрiлуде.

Демалу құқығын пайдалануда халықтың аз қамтылған бөлiгi ретiнде әлеуметтiк көмек көрсетiлетiн оқушыларға, жастарға, зейнеткерлерге, мүгедектерге, соғыс және еңбек ардагерлерiне және өзге әлеуметтiк көмекке мұқтаж азаматтарға саяхат жасау үшiн жағдай жасау мақсатында мемлекет, мемлекеттiк және мемлекеттiк емес қорлардан, басқа да қайырымдылық ұйымдары мен қорлар әлеуметтiк көмек көрсететiн бюджеттен тыс қаржыландыру көздерiнен қаражат бөлу арқылы әлеуметтiк туризмдi дамытудың экономикалық әлеуетi зор.

Бұл ретте, әлемдегi демалыс түрлерi мен туризм өндiрiсiн пайдаланушылардың неғұрлым қарасы көп тобын құрайтын мүгедектер мен қарттардың, сондай-ақ осы бiр кеңейiп келе жатқан туризм индустриясы рыногының бiр бөлiгiне айналған балалы отбасылардың көптеген қонақ үйлерге, көлiк құралдарына және туристiк көрiкті жерлерге қолы жете бермейдi. Сөйтiп, туристiк ресурстарға қол жеткiзу туризмдi дамытудағы неғұрлым маңызды фактор болып табылады. Көптеген туроператорлар туристiк ресурстар мен қызмет көрсетулерге қол жеткiзу туристер санын көбейтуге мүмкiндiк беретiнiн бiле отырып, осыған қатысты шаралар қабылдау қажеттiлiгінiң мәнiн әзiрге түсiнген жоқ. Сондықтан, туристiк қорларға қол жеткiзудiң стратегиясы мен саясатын жiті әзiрлеу, туризм өндiрiсi қызметшiлерiнiң арнайы даярлық деңгейiн көтеру, мүгедек туристер талабы мен сұранысы туралы және әлеуметтiк-экономикалық дамудағы туризмнiң алатын маңызы жайында жұртшылықтың хабардар болуын арттыру қажет.

Мемлекеттiк және жергілiкті басқару органдары шағын бизнес кәсіпорындарына, оның iшiнде әлеуметтiк туризм саласындағы қызметтi жүзеге асыратын кәсіпорындарға қолдау көрсету тәжiрибесiн жалғастыруы тиiс. Әлеуметтiк туризмге қатысты қайырымдылық, жебеушiлiк және демеушiлiк көтермеленуi тиiс.

Әлеуметтiк туризмдi, оның ішінде өлкетану, спорттық, жеке, емдеу-сауықтыру, мәдени-танымдық, экологиялық туризмдi, отбасылық туризмдi, қарттарға және мүгедектерге арналған туризмдi, жастар және балалар мен жасөспiрiмдер туризмiн дамытудың тәрбиелiк және патриоттық маңызы зор.

Осы мәселелердiң барлығын шешуде турөнiмдi қалыптастырудың институционалдық элементтерiнiң бiрiншi дәрежелi рөлi бар.

"Қазақстан" деген фирмалық атауы бар турөнiмдi жылжыту, оның барлық компоненттерiн нақты анықтауды және рынок сегментiндегi орналасуын ғана емес, оны өткiзудiң барынша тиiмдi арналарын iздестiру, мақсатты рыноктарды (мысалы, Англия, Германия, Жапония және т.б рыноктарды) iздестiрудi талап етедi.

Туризмдi дамыту саясатының мақсаттары мен қағидаттары

Туризмдi дамытудың мақсаты:

сапасы, халықаралық туристiк рынок жағдайында өндiруге, сатуға және бәсекелестiкке төтеп беретiн өнiм өндiруге және сатуға қабілеттi, рентабельдi туризм индустриясын құру жолымен туризмдi экономиканың табысы жоғары салаға айналдыру;

республиканың туристiк әлеуетiн арттыру;

тарихи-мәдени және табиғи-рекреациялық ресурстарды сақтау және ұтымды

пайдалану;

халықтың барлық жiктерiнiң туристiк ресурстарға қол жеткiзуiн

қамтамасыз ету, туристiк қызмет көрсетуге деген сұранысты барынша

қанағаттандыру;

тұрғындардың жұмыспен қамтылуын ынталандыру;

мемлекеттік және жеке құрылымдардың туризм саласындағы өзара

бiрлескен iс-қимылының тиiмдiлiгiн арттыру;

шағын және орта кәсiпкерлiктi дамыту болып табылады.

Республикада саланы дамыту мынадай қағидаттардың негiзiнде жүзеге

асырылады:

әрбiр адамның демалу және бос уақытын өткiзуге деген құқығын iске

асыруы;

халықтар мен мемлекеттер арасындағы өзара түсiнiстiк пен

ынтымақтастықтың iзгілiк сипатын, бейбiтшiлiк пен сыйластық, нәсiлiне,

жынысына, тiлi мен дiнiне қарамастан, адам құқықтары мен негiзгi

бостандықтарын сақтау;

әдiлеттiлiк пен егемендiк, саяси, экономикалық және әлеуметтiк

жүйесiне қарамастан, мемлекеттердiң iшкi ісiне қол сұқпау;

қоршаған ортаға және мәдени игiлiктерге ұқыпты қарау;

әлеуметтiк тепе-теңдiк пен даму, жеке адам мен қоғамның игiлiгiн

арттыру;

туризмдi тұрақты дамыту.

Алға қойылған мақсаттарды iске асыру үшiн мынадай мiндеттердi шешу

қажет:

туризм саласындағы мемлекеттiк саясатты жандандыру;

туристiк қызметтi реттеу жүйесiн жетiлдiру;

туризм индустриясының құқықтық, ұйымдастырушылық және экономикалық

негiздерiн одан әрi дамыту;

туристiк рынокты демпингке қарсы және мемлекеттiк қолдаудың басқа да

шараларын қабылдау арқылы қорғау;

туристердiң қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету;

тартымды туристiк объект ретiнде Қазақстанның беделiн қалыптастыру;

ақпараттық қамтамасыз ету жүйесiн жетiлдiру;

туризм саласындағы ғылыми зерттеулердi тереңдету;

туризм саласындағы қызмет көрсетудiң статистикалық есебiнiң

әдiснамасын халықаралық стандартқа сәйкестендiру;

туристік объектілерді қайта жаңғырту мен салу үшін отандық және шетелдiк инвестицияларды тарту жолымен туризм инфрақұрылымын дамытуды ынталандыру;

туристiк қызметтi стандарттау, сертификаттау мен лицензиялау негiзiнде туристерге қызмет көрсетудiң сапасын арттыру;

туризм саласындағы кадрларды даярлау мен олардың білiктілiгiн арттыру жүйесiн дамыту;

туризм саласындағы халықаралық ынтымақтастықты дамыту;

қоршаған ортаны қорғау жөнiндегi шараларды қамтамасыз ету, терiс әлеуметтiк әсерлердi бәсеңдету және мәдени мұраны сақтау;

туризм саласындағы келеңсiз үрдiстерден арылу.

Туризмдi дамытудың негiзгi бағыттары

Мақсаттар мен мiндеттерге сәйкес туристiк саланы дамытудың мынадай негiзгi бағыттары белгіленедi:

Туристiк қызметтi мемлекеттiк реттеу

Туризмдегi мемлекеттiк реттеу жүйесiн жетілдiру туристiк қызметтi жүзеге асырудың өзгерген әлеуметтiк-экономикалық жағдайларға толық жауап беретiн мақсаттарына, қағидаттарына және міндеттеріне сай жаңа көзқарастарды талап етедi. Бүгiнгі таңда атқарушы билiк органдары мен туризм саласында әрекет ететiн ұйымдардың арасындағы өзара iс-қимылды реттеудегi мемлекеттiң рөлiн арттыру қажет. Саланы орталықтандырып басқару Қазақстан Республикасының Туризм және спорт жөнiндегi агенттiгiне жүктеледi.

Туризмдi кешендi дамытудың табысты iске асырылуын қамтамасыз ету саланы мемлекеттiк басқару әдiстерiн дұрыс таңдауға тiкелей байланысты. Қазiргi уақытта, саланы мемлекеттiк реттеу мынадай шараларды жүзеге асыруға бағытталуға тиiс:

республикалық және аймақтық деңгейлерде туризмдi дамыту саясаты мен жоспарлауды үйлестiру;

туристiк индустрия саласындағы қарым-қатынасты ретке келтiру мен жетiлдiруге бағытталған заңнамалық және нормативтiк құқықтық базаны қамтамасыз ету;

сапалы туристiк өнiмнiң ажырамас бөлiгi ретiнде туристердi қорғауды және олардың қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету;

статистиканы және зерттеу қызметiн жетiлдiру;

бiлiм және оқу стандарттарын қоса алғанда, туризмге арналған кадрларды кәсіптік даярлау;

туризм саласында мүдделi министрлiктер мен ведомстволар, сондай-ақ мемлекеттiк және жеке секторлар арасында жоғары деңгейдегi үйлестiруді қамтамасыз ету;

туризмдi дамытудың нақты аудандарында жердi пайдалануды және құрылыс салу нормаларын қолдануды бақылау;

тарифтердi, туристiк ұйымдардың, тасымалдаушылардың қызметiн лицензиялауды, туристiк объектiлердiң сапасын және қызмет көрсетудiң стандарттарын бақылау;

ел беделiн қалыптастыру, қазақстандық туристiк өнiмнiң маркетингi және жылжытылуы жөнiндегi басым шараларды белгiлеу, оның iшiнде туристiк көрмелердi және басқа iс-шараларды ұйымдастыру;

халық арасында туризм құндылықтарын және қоршаған ортаны қорғауды насихаттау;

халықтың түрлi әлеуметтiк-демографиялық санаттары мен топтары арасында әлеуметтiк туризмдi дамыту үшiн қолайлы жағдай жасау;

визалық және кедендiк рәсiмдердi барынша оңайлату;

мемлекеттiң туристiк көрнектi орындарын құру және қорғау;

туризм инфрақұрылымының аса маңызды базалық компоненттерiн жасау.

Туризм инфрақұрылымын дамыту

Республикада жүзеге асырылып жатқан әлеуметтiк-экономикалық өмiрдi реформалау туризмдi және оның инфрақұрылымын толық қамти қойған жоқ. Туризмнiң материалдық базасының нашарлығынан Қазақстан жыл сайын миллиондаған долларды жоғалтуда, бұл туристiк салаға күрделi қаржыны, сондай-ақ отандық және шетелдiк инвесторлар қаражатын тартуды қажет етедi.

Ұлттық туристiк өнiм ерекшелiгiн ескерiп, тұрақты туристер ағынын қамтамасыз етуге қабiлеттi елдiң туризм инфрақұрылымын дамыту үшiн:

жалпы пайдалану және туристiк мұқтажды қанағаттандыру үшiн жол-көлiк инфрақұрылымын дамыту;

iлеспе инфрақұрылымды: қолданыстағы және ықтимал туристiк аймақтардағы сумен, электрмен жабдықтау, кәрiздер және қатты қалдықтарды жою жүйесiн, телекоммуникацияларды дамыту;

туристiк кешендердi, этнографиялық мұражайларды және демалыс аймақтарын құру;

тарихи-мәдени және этнографиялық ескерткiштердi қалпына келтiру және мұражайға айналдыру;

жыл бойы пайдаланылуын ескере отырып, туристiк объектiлер жобаларын оның iшiнде орташа және шағын орналастыру құралдарын жасау және оларды салу.

Маркетинг стратегиясын әзiрлеу

Ұлттық туристiк өнiм және оны дамытудың әлеуетiне сәйкес маркетинг стратегиясын әзiрлеу қажеттiлiгi бар.

Маркетинг стратегиясын iске асыру мақсатында мемлекет мынадай мiндеттер белгiлеп отыр:

сапалы туристiк қызмет көрсетудi ұсынатын туристiк орталық ретiнде Қазақстан туралы туристер жiберiлетiн негiзгi елдерде жағымды пiкiр қалыптастыру;

Қазақстанды ерекшелейтiн сипаттамаларға және артықшылықтарға негiзделген маркетингтiк iс-шараларды әзiрлеу және жүзеге асыру;

қосымша мүмкiндiктер бере отырып, төлем қабiлетi жоғары деңгейдегi туристердi тарту;

жеке сектордың маркетингтiк жұмысына қолдау көрсету;

Германия, АҚШ, Ұлыбритания, Франция, Ресей, Қытай, Жапония және т.б. туристер ағынының дәстүрлi рыноктарына ұлттық туристiк өнiмнiң енгiзiлуiн күшейту;

рыноктың жаңа сегменттерiн айқындауға бағытталған зерттеулер жүргiзу;

ел аумағында орналасқан көрнектi туристiк орындар мен объектілердiң бүкiл ауқымын әлемдiк рынокқа жылжыту;

ғылыми негiзделген өткiзу әлеуетiн ескере отырып, республика аумақтарына туристiк ағынның теңдестiре бөлiнуiн қамтамасыз ету;

жыл iшiнде туристiк инфрақұрылымның бiрқалыпты жүктемесiн қамтамасыз етуге бағытталған маркетингтiк және бағалық тәсiлдердi қолдану арқылы туризмнiң маусымдық жылжытылуын күшейту;

ұлттық туристiк өнiмдi жылжытудың жаңа ақпараттық технологияларын пайдалану;

туризмдi дамытудың тұрақты сипатын насихаттау қажет.

Қазақстанның туристiк бейнесiн қалыптастыру

Жерлерi Ұлы Жiбек жолының учаскесiнде сан алуан тарихи оқиғалардың ғасырлар бойғы куәгерi ретiнде Қытай мен Еуропаны жалғастырып жатқандығына қарамастан, Қазақстан әлi де болса, туристiк бағыт ретiнде әлемге танымал бола қойған жоқ.

Қазақстанның тартымды туристiк беделiн құру тиiстi кең ауқымды шаралар кешенiн әзiрлеулi талап етедi.

Беделдi көтерудiң негiзгi iс-шаралары Қазақстанның туристiк фирмалары мен агенттiктерiнiң халықаралық туристiк көрмелерге, жәрмеңкелер мен конференцияларға, оның iшiнде ДТҰ тарапынан өткiзiлетiндерiне қатысуы, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағында осыған ұқсас iс-шаралар ұйымдастыру болуға тиiс. Қазақстанды Еуразияның қоғамдық және мәдени құбылыстар орталығына айналдыруға ықпал ететiн конгрестiк туризмдi дамытудың маңызы бар.

Туризмдегi халықаралық ынтымақтастық ЮНЕСКО және ДТҰ-ның Ұлы Жiбек жолына байланысты жобаларын әзiрлеу мен iске асыруға қатысу, шет мемлекеттермен екiжақты және көпжақты келiсiмдер жасасу арқылы жүзеге асырылады.

Елдiң туристiк беделiн қалыптастыруда республика аймақтарында және шет елдерде туристiк ақпараттық орталықтарды ұйымдастыру да маңызды рөл атқарады. Туристiк ұйымдар мен Қазақстан Республикасының шетелдердегi дипломатиялық өкілдіктерiнiң өзара бiрлескен iс-қимыл жасау тәжiрибесiн пайдалануға лайықты назар аудару керек. Елдiң туристiк әлеуетiн жарнамалауда ұлттық авиатасымалдаушы мен басқа да көлiк кәсiпорындары пәрмендi көмек көрсете алады.

Шетелде Қазақстан туралы сапасы жоғары полиграфиялық және аудиобейне жарнама материалдарын шығару және белсендi түрде тарату қажет. Қазақстанға туристердi тартуға өлкетану жарияланымдары, жарнама-баспа қызмет, оның iшiнде туристiк фирмалар мен қонақ үйлердiң жарнама-баспа қызметi өз ықпалын тигiзедi. Жаңа ақпараттық технологияларды пайдалануға, оның ішiнде Интернет жүйесiнде Қазақстанның туристiк фирмаларының WЕВ-сайттарын құруға айрықша мән беру қажет.

Туристiк ағынды жөнелтушi елдердiң туристiк агенттiктерi мен бұқаралық ақпарат құралдары өкiлдерiне арнап Қазақстан бойынша танысу саяхаттарын ұйымдастырудың тиiмдiлiгi мол болады.

Қолайлы туристiк беделдi құруға Қазақстанда халықаралық дәрежеде әртүрлi мәдени, спорттық және туристiк іс-шаралар өткiзу ықпал етедi.

Қазақстанның туристiк беделiн қалыптастыруда есепке алудың компьютерлендiрген бiрыңғай жүйесiн іске қоса отырып, республика аумағына шетелдік азаматтардың кiруi, шығуы мен болуы тәртiбін, визалық және кедендiк рәсімдердi оңайлатудың зор мәнi бар.

Сондай-ақ, қонақжай республика беделiн жасауға туристер жиі болатын орындарда қазақша, орысша мәтiндеріне латын транскрипциясымен қоса берілген ақпараттық таблолар мен жазбалардың жасалуы мен орнатылуы өз септiгiн тигiзедi.

Елде халықаралық туризмдi одан әрi дамытуды ынталандыру, мемлекеттің туристiк әлеуетiнiң әлемдiк туристiк рыноктағы тұсаукесерiн өткiзу жөнiндегi жұмысты күшейту Қазақстан Республикасы Yкiметiнiң 2000 жылғы 26 қазандағы N 1604 қаулысымен бекiтiлген Қазақстанның туристiк беделiн қалыптастыру жөнiндегi 2000-2003 жылдарға арналған iс-шаралар жоспарын iске асыруды қамтиды. Оған Қазақстанға туристер тарту жөнiндегі көпжақты қызмет және халықаралық туристiк рынок жүйесіндегi елдi интеграциялау кiредi.

Туристердiң қауiпсiздiгiн қамтамасыз ету

Қауіпсiздiк туризмдi дамытуға, ең алдымен келушілер ағынын көбейтуге немесе азайтуға әсер ететiн басты фактор.

Туристің қауiпсiздiгi мемлекет саясатына, турфирмалар қабылдайтын шараларға, сондай-ақ туристiң жеке басының iс-әрекетiне тiкелей байланысты.

Тұтынушыға туристiк сапар барысында қорғау мен қауіпсiздіктi қамтамасыз ету жөнінде ақпарат беру оған қауіпсіздiктi басқа да тауарлар мен қызмет көрсетулермен бiрге қауiпсiздiк пен сапа баға тұрғысынан алып қарағанда, маңызды элемент болып саналатын және салыстыруға тұрарлық туристiк өнiмнiң ажырамас бөлiгi ретiнде ұғынуға көмектеседі.

Мемлекеттiк органдар, туристiк ұйымдар мен халықаралық ұйымдар саяхатшылардың денсаулығы үшiн қауiп тудыратын табиғи апаттан, әлеуметтік тәртіпсіздiктер, террорлық әрекеттер, көлік жұмысындағы елеулi iркілiстер, iндет және басқа факторлар сияқты туризмге ықтимал қауіптер туралы ақпарат береді.

Кадрларды даярлау мен ғылыми қамтамасыз ету

Қызмет көрсетумен байланысты және табыстылығы едәуiр дәрежеде осы салада жұмыс iстейтiн кадрлардың сапасына байланысты болатын қызмет - туризмде адамдар ресурсын жоспарлау айрықша мәнге ие.

Қазақстандағы тиімдi туристiк салаға сәйкес кадрлар әлеуетiн қалыптастыру үшiн:

жаңа буындағы "Туризм" мамандығы бойынша жоғары кәсiптiк бiлiмнiң мемлекеттiк стандартын әзiрлеу;

туристiк кадрларды даярлауды жүзеге асыратын жоғары оқу орындарында туристiк қызметтiң әртүрлi қажеттiлiгi мен даму деңгейін ескере отырып, мамандануын анықтау;

мамандарды оқытуда олардың отандық туристiк ресурстарды игеруiне, оларды пайдалану әдiстерiне, жаңа ақпараттық технологияларды бiлуіне, тiлдiк дайындауға негiзiнен иек арту;

орта арнаулы оқу орындарында бiрiншi деңгейдегi туристiк қызметшiлердi даярлауды ұйымдастыру;

жалпы бiлiм беретiн оқу орындарында туристiк сыныптар, секциялар мен үйiрмелер құруға көмектесу;

бұдан бұрын таратылған балалар мен жасөспiрiмдер туризмiнiң республикалық және аймақтық станцияларын қайта қалпына келтiру;

Ұлы Жiбек жолының (1700 км) қазақстандық учаскесiндегi туристiк-рекреациялық қорларды қайта жаңғыртуға және түгендеуге, зерттеу жұмыстарына ерекше назар аудару қажет.

Қазiргi заманғы туризм индустриясын құру саланы дамыту проблемаларын, туризм рыногы дамуының құрылымын, тетiгi мен заңдылықтарын ғылыми тұрғыда зерделемейінше, сондай-ақ саланы дамытудың ғылыми қамтамасыз ету жүйесiн құрмайынша мүмкiн болмайды. Дегенмен, Қазақстанда бұл мәселелер туризм экономикасын зерттеушiлер үшiн әлi күнге игерiлмеген "тың" күйінде қалып отыр.

Әлi күнге дейiн ұлттық экономика теориясында туризм халық шаруашылығының толыққанды саласы және ғылыми жағынан талданатын пән ретiнде қарастырылмайды. Сол себептi республикада аталған тақырып бойынша ғылыми әдебиет аз шығарылады. Бұған қоса, Қазақстанда Кеңес кезеңiнен берi "туризм" деген ұғым елеулi табыс түсiретiн экономика саласынан гөрi спортпен және денсаулықты нығайтумен жиi байланыстырылады.

Ең алдымен, Қазақстан Республикасының рекреациялық ресурстарын түгендеу және олардың мониторингi жөнiндегi жұмыстарды ұйымдастыру қажет. Экономиканың саласы ретiнде туризмдi ғылыми қамтамасыз ету үшiн оны болжауда және дамытуда тиiстi Ғылыми құрылымдар қажет. Проблеманы шешудiң ықтимал шешiмi ретiнде туризмнiң ғылыми-зерттеу институтын құру ұсынылады.

Қазақстан Республикасының Бiлiм және ғылым министрлiгi Жоғары аттестациялық комитетінің (ЖАК) ғылыми мамандықтары тізбесіне "Туризм географиясы", "Туризмнiң педагогикасы мен психологиясы", "Туризмнiң құқықтық негiздерi" жаңа ғылыми бағыттарды енгiзудiң қажеттігі пiсiп-жетілді. Бұл республикада ғалымдар контингентiн құруға және туризмдi дамытудың ұйымдастыру мен басқарудың, дамытудың мәселелерi мен проблемаларының бүкiл кешенiн ғылыми зерттеумен қамтуға мүмкiндiк бередi.

ЖАК-тың номенклатурасындағы және Қазақстан Республикасы Бiлiм және ғылым министрлiгiнiң жiктемесiндегi мамандықтар атауын бiрiздендiру қажет, бұл ғылыми зерттеулер жүргiзу және осындай зерттеулер үшiн кадрлар даярлаудағы бiрiздiлiктi күшейтуге ықпал ететiн болады. Сондай-ақ, туристiк мамандық пен мамандандыруды Қазақстан Республикасы Еңбек және халықты әлеуметтiк қорғау министрлiгiнiң тарифтендiру анықтамалықтарымен

сәйкестендiру қажет.

Осы Тұжырымдама Қазақстан Республикасында туризмдi дамытудың негiзгi

мақсаттарын, мiндеттерiн және басымдықты бағыттарын айқындайды. Алға

қойылған мiндеттердi iске асыру және көрсетiлген мақсатқа қол жеткiзу үшiн

Қазақстан Республикасында Туризмдi дамытудың мемлекеттiк бағдарламасын

әзiрлеу қажет.

Мамандар:

Багарова Ж.А.

Қасымбеков Б.А.

О Концепции развития туризма в Республике Казахстан

Постановление Правительства Республики Казахстан от 6 марта 2001 года N 333. Утратило силу постановлением Правительства Республики Казахстан от 6 июня 2019 года № 381.

Сноска. Утратило силу постановлением Правительства РК от 06.06.2019 № 381.

В целях повышения роли туризма в экономике страны и во исполнение Плана мероприятий по реализации Программы действий Правительства Республики Казахстан на 2001-2002 годы Правительство Республики Казахстан постановляет:

1. Одобрить прилагаемую Концепцию развития туризма в Республике Казахстан.

2. Агентству Республики Казахстан по туризму и спорту совместно с заинтересованными государственными органами Республики Казахстан до 1 октября 2001 года разработать Государственную Программу развития туризма в Республике Казахстан на 2001-2005 годы.

3. Настоящее постановление вступает в силу со дня подписания.

Премьер-Министр Республики Казахстан

	Одобрена постановлением Правительства Республики Казахстан от 6 марта 2001 года N 333

Концепция развития туризма
в Республике Казахстан

Введение

Туризм играет одну из главных ролей в мировой экономике. По данным Всемирной Туристской Организации (ВТО) он обеспечивает десятую часть мирового валового национального продукта, свыше 11 процентов международных инвестиций, каждое 9-е рабочее место в мировом производстве.

Современная индустрия туризма является одним из крупнейших высокодоходных и динамично развивающихся сегментов международной торговли услугами. В 1999 году доля международного туризма составила 8 процентов мировых доходов от экспорта и 37 процентов экспорта сектора услуг. Доходы от туризма устойчиво занимают третье место после доходов от экспорта нефти, нефтепродуктов и автомобилей. Ожидается, что такая позитивная тенденция сохранится и в начале нового тысячелетия. Рост туризма должен произойти преимущественно за счет появления новых посещаемых территорий, поскольку традиционные районы мирового туристского рынка уже практически достигли предела рекреационной емкости. В связи с этим Казахстан имеет уникальную возможность занять свою нишу в мировом туристском рынке.

Современный туризм возник в связи с началом предоставления трудящимся ежегодных оплачиваемых отпусков, что одновременно является признанием основного права человека на отдых и досуг. Он стал фактором развития личности, взаимопонимания между людьми и народами.

Согласно анализу исследований ВТО, специализированных международных организаций по туризму, а также политики развития туризма государств, туризм понимается как деятельность непосредственно влияющая на социальную, культурную и экономическую жизнь государства.

Современный туризм - это отрасль мировой экономики не знающая спада. По расчетам специалистов, в среднем, для получения доходов, эквивалентных тем, которые дает один иностранный турист, надо вывозить на мировой рынок примерно 9 тонн каменного угля, или 15 тонн нефти, или 2 тонны высокосортной пшеницы. При этом продажа сырья истощает энергоносители страны, а туристская индустрия работает на возобновляемых ресурсах. По подсчетам зарубежных экономистов 100 тысяч туристов, проведя в среднем два часа в городе, расходуют не менее 350 тысяч долларов, или 17,5 долларов на человека каждый час. Таким образом, продажа сырья - это своего рода экономический тупик, а развитие туризма - длительная, экономически выгодная перспектива.

Туризм, в целом, оказывает три положительных эффекта на экономику государства:

1. Обеспечивает приток иностранной валюты и оказывает положительное влияние на такие экономические показатели как платежный баланс и совокупный экспорт.

2. Помогает увеличить занятость населения. По оценкам ВТО и Всемирного совета туризма и путешествий на каждое рабочее место, создаваемое в индустрии туризма приходится от 5 до 9 рабочих мест, появляющихся в других отраслях. Туризм прямо или косвенно влияет на развитие 32 отраслей экономики.

3. Способствует развитию инфраструктуры страны.

Туризм активно воздействует на экономику целых районов страны. Создание и функционирование хозяйствующих субъектов в области туризма тесно связано с развитием дорожного транспорта, торгового, коммунально-бытового, культурного, медицинского обслуживания. Таким образом, индустрия туризма обладает более сильным эффектом мультипликатора, чем большинство других экономических секторов.

Туризм - деятельность, непосредственно связанная с отдыхом, досугом, спортом и общением с культурой и природой, которая должна планироваться и практиковаться как средство индивидуального и коллективного совершенствования. В этом случае он становится незаменимым фактором самообразования, толерантности и познания различий между народами и культурами в их разнообразии.

Принимая во внимание быстрый и постоянный рост туризма, его мощное воздействие на окружающую среду, на все сектора экономики и благосостояние общества Правительство в долгосрочной программе развития Казахстана определило туристскую отрасль приоритетной.

Данная Концепция предполагает формирование целостной государственной политики в сфере туризма, создание правовых, организационных и экономических основ формирования в Казахстане современной конкурентоспособной индустрии туризма.

Современное состояние и проблемы
развития туризма в Казахстане

Историческими предпосылками туризма в Казахстане являются становление и развитие Великого Шелкового пути, начало формирования которого относится к третьему тысячелетию до н.э.

До обретения Казахстаном независимости туризм, как и все другие отрасли экономики, был жестко регламентирован центром. Основными регионами туристской деятельности в СССР были Кавказ, Крым, Прибалтика, исторические центры России, Средней Азии. В то же время историческая значимость целого ряда архитектурных, археологических, культурных памятников и природных достопримечательностей Казахстана фактически не рекламировалась и оставалась невостребованной. Туризм в Казахстане в советский период представлял собой один из элементов системы культурно-просветительной работы, выполнявшей идеологическую функцию и, несмотря на ее доминирующую роль, финансировался по остаточному принципу и не имел существенной экономической значимости.

Одной из причин неразвитости индустрии туризма в Казахстане является то, что на государственном уровне ею не занимались целенаправленно как отраслью экономики. Не уделялось внимание комплексному прогнозированию, долгосрочному планированию, территориальной организации туризма и негосударственным туристским структурам. Фактором, тормозящим развитие отрасли, является также непризнание туристской деятельности приоритетом со стороны местных органов управления, несмотря на то, что большая часть доходов от туризма поступает в местный бюджет.

С приобретением независимости в Казахстане была заложена основа для регулирования туристской деятельности и возрождения исторического и культурного наследия народа.

На сегодня развитие туризма в нашем государстве обеспечивается Законом Республики Казахстан Z922100_ "О туризме" от 3 июля 1992 года N 1508-ХII, Указами Президента Республики Казахстан U973476_ "О реализации Ташкентской декларации глав тюрко-язычных государств, проекта ЮНЕСКО и Всемирной Туристской Организации по развитию инфраструктуры туризма на Великом Шелковом пути в Республике Казахстан" от 30 апреля 1997 года N 3476 и U983859_ "О Государственной программе Республики Казахстан "Возрождение исторических центров Шелкового пути, сохранение и преемственное развитие культурного наследия тюрко-язычных государств, создание инфраструктуры туризма" от 27 февраля 1998 года N 3859.

Принятие этих документов положительно сказалось на развитии казахстанского рынка туризма.

Одним из шагов к развитию международных отношении в сфере туризма стало вступление Казахстана в 1993 году в качеств действительного члена в Всемирную Туристскую Организацию, заключение международных соглашений о сотрудничестве в области туризма. Следует отметить, что ряд соглашений инициируется правительствами иностранных государств, находя Казахстан перспективным партнером, обладающим богатым туристским потенциалом.

По данным Агентства Республики Казахстан по статистике в 1999 году в стране функционировало 425 туристских организаций, из них 6 предприятий государственной, 405 - частной формы собственности и 14 иностранных туристских агентств. Казахстанскими предприятиями установлены договорные отношения с туристскими фирмами 80 стран, 4 алматинских и 13 областных турфирм осуществляют чартерные авиарейсы в 8 государств.

Наиболее развитой является сеть туристских фирм в Алматинском, Восточно-Казахстанской, Карагандинской, Павлодарской, Южно-Казахстанской областях, а также в городах Алматы и Астане. Туристскими организациями этих областей и городов обслуживается до 88 процентов туристов и экскурсантов ежегодно.

В целом предприятиями всех форм собственности в 1999 год было реализовано продукции, выполнено работ и оказано услуг на сумму 2410,5 млн. тенге, в том числе, государственными туристскими предприятиями на сумму 57,3 млн. тенге, частными - 2298,5 млн. тенге, иностранными фирмами - 54,7 млн. тенге.

Доля налогов и сборов от туристской деятельности в общих поступлениях в бюджет республики составила в 1998 году 0,1%. В 1999 году форма статистического учета не предусматривает сбор этих данных. В 1999 году наблюдается тенденция роста удельного веса туризма в ВВП страны по сравнению с 1998 годом, который составил 1,1%.

Всего за 1999 год туристскими организациями было обслужено 228,3 тыс. туристов, услугами туристских фирм Казахстана воспользовались 55,9 тыс. иностранных граждан, что на 20,9 тыс. или 60% больше по сравнению с 1998 годом. В 1999 году из общего объема обслуженных туристов отправка туристов за рубеж составила 45%, на внутренний туризм пришлось 30%, на прием иностранных туристов - 24%, экскурсионное обслуживание - 1 %.

Наиболее посещаемые туристами Казахстана страны: Россия, Китай, Германия, Республика Корея, Польша, Турция, ОАЭ. Нашу республику чаще всего посещают граждане России, Китая, Германии, Республики Корея, Пакистана, Польши, Турции.

Анализ туристской деятельности показывает, что подавляющее большинство турфирм занимается выездным туризмом, а это, в первую очередь, приводит к оттоку капитала из Казахстана. Только в 1999 году 57,1 миллионов долларов США было вывезено за пределы республики. Поездки за границу граждан республики с целью приобретения товаров для последующей их реализации по прежнему носит массовый характер, а шоп-туризм стал выразителем состояния рынка туристских услуг Казахстана. Он вызвал в период экономического кризиса оживление спроса на туристские услуги, оказав существенное влияние на рост туристских фирм, чаще всего осуществлявших, из-за недостатка соответствующего опыта и квалифицированных кадров, только посреднические услуги между туристами и "чартеродержателями". "Челночный" бизнес на одну четверть наполняет товарами потребительский рынок Казахстана и в целом с системой сбыта и реализации обеспечивает занятостью около 150 тысяч человек. Ежегодно объем "челночной" торговли во внешнеторговом обороте Казахстана составляет примерно 2 млрд. долларов США.

В то же время шоп-туризм оказывает негативное влияние, прежде всего, на бюджет страны. Подъем шоп-туризма как одного из секторов туристского бизнеса не оказал существенного влияния на повышение уровня туристского обслуживания.

Весь цивилизованный мир старается привлечь основные туристские потоки, поскольку туризм является одним из немаловажных источников пополнения доходной части бюджета государства. Поэтому Казахстану необходимо увеличить поток иностранных туристов. В этих целях требуется переориентация деятельности турорганизаций на развитие въездного туризма, что, в первую очередь, зависит от состояния транспорта, средств размещения, кадрового обеспечения.

Транспорт. Сегодня международные авиалинии Казахстана позволяют осуществить полеты в Германию, Индию, Объединенные Арабские Эмираты, Турцию, Италию, Республику Корея, Венгрию, Израиль, Китай, Таиланд. Авиаперевозки осуществляются национальным перевозчиком "Эйр-Казахстан" и другими авиакомпаниями, работающими на внутреннем и международном рынках. Большинство туристов предпочитает в плане сервиса и надежности услуги иностранных перевозчиков, что влечет за собой снижение пассажиропотока на авиарейсах, совершаемых отечественными перевозчиками. К тому же, высокая стоимость авиабилетов увеличивает стоимость турпродукта Казахстана и, соответственно, снижает его конкурентоспособность на международном рынке.

Автомобильный транспорт используется для организации шоп-туризма в приграничные государства и в экскурсионных маршрутах. Однако, его развитие целиком зависит от состояния дорог и наличия надлежащего технического обслуживания туристских транспортных средств. Автобусный парк республики находится в запущенном состоянии, к тому же практически не имеет современных комфортабельных автобусов, что не позволяет поддерживать высокий уровень обслуживания туристов.

Основной железнодорожный перевозчик Республиканское государственное предприятие "Казахстан темiр жолы" совершает пассажироперевозки по 14 маршрутам. По железным дорогам Казахстана транзитом курсируют пассажирские поезда Кыргызстана, Узбекистана, России, Таджикистана и Туркменистана.

В будущем необходимо обратить внимание на развитие общественного экологически чистого туристского транспорта.

Средства размещения. Одним из самых серьезных ограничительных факторов в туристском бизнесе являются низкие возможности материальной базы индустрии туризма. В настоящее время вместимость в гостиницах, турбазах, кемпингах и других объектах размещения в республике составляет 35 % загрузки. К тому же, число гостиниц в стране по сравнению с 1997 годом снизилось на 40%, а единовременная вместимость койко-мест соответственно - на 30%.

За последние пять лет закрылось 605 гостиниц, в 1999 году в республике функционировало 205 гостиниц, номерной фонд был загружен всего на 15%.

Главной причиной предоставления некачественного туристского продукта в областных центрах зарубежным посетителям является отсутствие гостиниц соответствующего класса, а имеющаяся гостиничная база изношена на 80 процентов, часть гостиниц находится в упадочном состоянии и на грани банкротства, так как были построены в 60-х годах.

Анализ показывает, что наибольшую рентабельность имеют гостиницы туристского класса (2-3-звездные или малые и средние гостиницы).

Кадровое обеспечение. Одной из ключевых проблем развития туризма является подготовка туристских кадров. В настоящее время в Казахстане с учетом государственных, частных и российских филиалов, насчитывается 28 вузов, ведущих подготовку менеджеров туризма. Хотя начало такой подготовки в Казахстане было заложено в 1992 году, кадровое обеспечение туристской отрасли до сих пор остается неудовлетворительным. В большинстве вузов основной причиной этого является недостаточный уровень знаний преподавательского состава о туристском потенциале Казахстана и опыта работы в туристской отрасли. Как следствие, подготовка специалистов ведется без достаточного учета содержания отечественных туристско-рекреационных ресурсов, технологий их использования для приема туристов и методики адресного рекламирования туристских услуг среди потенциальных клиентов. Поэтому значительная часть выпускников вузов не в состоянии в полной мере выполнять туроператорские функции.

Казахстанский туристский продукт
и его потенциал

Туризм как отрасль народного хозяйства производит продукт, который должен соответствовать рыночным категориям спроса и предложения. В этом отношении следует разграничить международный рынок, ориентированный на зарубежного потребителя и внутренний рынок, предназначенный для граждан Казахстана.

Международный туристский рынок сегодня представляет собой гигантский механизм с многомиллиардным оборотом и ожесточенной конкурентной борьбой, поэтому первоочередном задачей становится определение туристского продукта (далее - турпродукт), который имеет присущие только Казахстану особенности и будет востребован. От этого зависит в каких сегментах рынка казахстанский турпродукт будет иметь наилучшие перспективы.

На основе проведенного анализа с учетом рекомендаций ВТО и имеющегося опыта можно выделить два базовых компонента казахстанского турпродукта: культурный туризм на Шелковом пути (паломнический и традиционный) и тесно связанный с ним эко-приключенческий туризм (сафари, рафтинг, орнитологический, треккинг, альпинизм, охота, рыбалка). В этом отношении следует выделить регионы, имеющие ресурсы для эко-приключенческого туризма, через которые пролегает маршрут Шелкового пути: Алматинская, Жамбылская, Южно-Казахстанская, Восточно-Казахстанская, Акмолинская области.

В соответствии с указанными приоритетами определены следующие районы и опорные центры первоочередного освоения:

1. Заилийский (г.Алматы, с.Тургень, г.Есик, г.Талгар, г.Каскелен, с.Узунагач, г.Капчагай).

2. Северо-Тяньшанский (с.Кеген, с.Нарынкол, с.Жаланаш, с.Чунджа, с.Кольжат).

3. Жаркент-Талдыкорганский (г.Жаркент, с.Коктал, с.Басчи, г.Текели, г.Талдыкорган, курорт Жаркент-Арасан).

4. Балхашский (оз.Балхаш, с.Прибалхашье).

5. Северо-Жунгарский (с.Дружба, р-н оз.Алаколь, с.Лепсинск, р-н р.Лепсы, с.Жаркулак, с.Коктума, г.Сарканд, курорт Арасан-Капал).

6. Жамбылский (г.Тараз, с.Мерке, р-н Мойынкум).

7. Туркестанский (г.Туркестан, с.Турбат, с.Отрар, с.Шаульдер, с.Баба-Ата, г.Кентау, с.Шаян).

8. Сайрам-Шымкентский (г.Шымкент, с.Сайрам, г.Арысь, г.Чардара, г.Сары-Агаш, г.Ленгер, с.Ванновка).

9. Верхне-Бухтарминский (с.Катон-Карагай, с.Берель, курорт Рахмановские ключи, р-н оз.Маркаколь).

10. Мангыстауский (с.Фетисово, г.Актау, р.п.Ералиев-Курык).

Кроме того, высокой степенью привлекательности ландшафтов, доступностью, освоенностью территории в плане организации туризма характеризуются - государственные национальные природные парки (ГНПП), существующие и намечаемые к созданию, которые также следует отнести к объектам приоритетного освоения: ГНПП "Иле-Алатау", ГНПП "Алтын-Емель" (Алматинская область), ГНПП "Аксу-Джабаглы" (Южно-Казахстанская область), ГНПП "Баян-Аул" (Павлодарская область), ГНПП "Каркаралинский" (Карагандинская область), ГНПП "Бурабай" и "Кокшетау" на базе Щучинско-Боровской курортной зоны, Государственный природный заповедник "Коргалжынский" (Акмолинская область).

Необходимо учитывать специфику туризма в центрально-азиатском регионе. В сегментах Шелкового пути и приключенческого туризма основной поток зарубежных туристов нацелен на постоянное передвижение, причем в пределах всего указанного региона: Казахстан, Синьцзян-уйгурский автономный округ (КНР), Кыргызстан, Узбекистан, Туркменистан.

Таким образом, казахстанский турпродукт может быть эффективно представлен на рынке только в составе комплексного центрально-азиатского турпродукта, из чего вытекает следующие:

1. Институциональные элементы турпродукта должны быть согласованы на межправительственном уровне.

2. Казахстанский турпродукт не должен уступать (по крайней мере в соотношении цена/качество) турпродуктам наших соседей по региону.

Отличительной чертой казахстанского туристского продукта является сезонность его характера, что требует принятия определенных мер и развития альтернативных видов туризма в несезон.

Инфраструктура, соответствующая вышеуказанным сегментам, имеет определенные требования. Это должны быть простые, относительно недорогие некрупные (в пределах 25-100 мест) объекты размещения (стационарные и временные), расположенные на туристских маршрутах в экологически чистых местах, рассчитанные на пребывание клиентов на одном месте в течение 2-3 дней.

Определенные перспективы Казахстан имеет в сегменте бизнес-туризма. Это прежде всего города Алматы, Астана, Атырау. Геополитическое положение и природно-сырьевые ресурсы позволяют рассчитывать на увеличение количества бизнес-туристов, приезжающих в Казахстан по вопросам бизнеса и участия в международных конвенциях. Инфраструктура вышеуказанных центров в основном соответствует международным стандартам. Город Алматы является стратегическими (воздушными, автомобильными, железнодорожными) воротами для республики и основная миграция происходит именно через этот город. Помимо удобных для проведения различных форумов зданий и гостиниц город имеет все необходимое для отдыха и развлечений, кроме того на территории близлежащей городу в радиусе 500 км расположены замечательные рекреационные зоны. Город Астана становится такой же стратегической зоной. Всевозрастающий интерес к городу, как к молодой столице нашего государства, имеющей современный облик и инфраструктуру, послужит стремительному развитию в городе международного и внутреннего туризма.

Важнейшей составляющей турпродукта является транспорт. В качестве средства доставки туристов в Казахстан главную роль играет авиасообщение. Поэтому чрезвычайно важным вопросом является развитие и усиление позиций на рынке национального авиаперевозчика. Необходима нейтрализация эффекта падения конкурентоспособности национальных авиалиний путем открытия рейсов по аналогичным маршрутам.

Учитывая обширность территории республики, большое значение имеет надежное автобусное сообщение и железнодорожный транспорт, так как туристы-индивидуалы, которые составляют большую часть указанных сегментов рынка, предпочитают самостоятельное передвижение на автобусах и поездах.

Внутренний туристский рынок в большинстве развитых в туристском плане странах приносит от 30 до 50 процентов общего дохода от туризма. В этом отношении Казахстан имеет хорошие перспективы. В то же время следует отметить, что сегодня внутренний туризм в основном является стихийным, неорганизованным. Исключение составляет деятельность немногих курортов, санаториев и туристских баз. Из-за отсутствия должного внимания развитию этого вида туризма, бюджет государства недополучает огромную сумму, продолжает разрушаться инфраструктура, наносится серьезный ущерб экологическому состоянию природных, культурных и исторических памятников.

Большой экономический потенциал представляет развитие социального туризма, субсидируемого из источников внебюджетного финансирования, в целях создания условий для путешествий школьникам, молодежи, пенсионерам, инвалидам, ветеранам войны и труда и иным гражданам, которым государство, государственные и негосударственные фонды, иные благотворительные организации и фонды оказывают социальную поддержку, как наименее обеспеченной части населения при использовании их права на отдых.

При этом люди с инвалидностью и престарелые, составляя все более многочисленную группу потребителей услуг индустрии путешествий и других видов отдыха в мире, а также семьи с детьми, которые также становятся частью этого расширяющегося рынка индустрии туризма, не имеют физического доступа к большинству гостиниц, транспортных средств и туристских достопримечательностей. Таким образом, доступность туристских ресурсов становится все более важным фактором в развитии туризма. Несмотря на увеличение числа туристов, к которому привело бы расширение доступа к туристским ресурсам и услугам, многие туроператоры пока еще не осознали значения принятия мер в этом отношении. Поэтому необходимо выработать четкую политику и стратегию содействия обеспечению доступности туристских ресурсов, поднять уровень специальной подготовки персонала в индустрии туризма, повысить информированность общественности о потребностях туристов с инвалидностью и о значимости туризма в социально-экономическом-развитии.

Государственными и местными органами управления должна быть продолжена практика поддержки предприятий малого бизнеса, в том числе осуществляющих деятельность в сфере социального туризма. Должны поощряться благотворительность, меценатство и спонсорство в отношении социального туризма.

Развитие социального туризма, в том числе краеведческого, спортивного, самодеятельного, лечебно-оздоровительного, культурно-познавательного, экологического туризма, семейных путешествий, туризма пожилых лиц и инвалидов, молодежного и детско-юношеского туризма имеет большое воспитательное и патриотическое значение.

В решении всех этих вопросов первостепенную роль приобретают институциональные элементы формирования турпродукта.

Продвижение турпродукта с фирменным названием "Казахстан" требует не только четкого определения всех его компонентов и месторасположения в том или ином сегменте рынка, но подразумевает поиск наиболее эффективных каналов сбыта, выбор целевых рынков (например, рынков Англии, Германии, Японии и др.).

Цели и принципы политики
развития туризма

Целью развития туризма является:

превращение туризма в доходную отрасль экономики путем создания высокорентабельной индустрии туризма, способной производить и реализовывать качественный, конкурентоспособный в условиях международного туристского рынка продукт;

увеличение туристского потенциала республики;

сохранение и рациональное использование культурно-исторических и природно-рекреационных ресурсов;

обеспечение доступности туристских ресурсов для всех слоев населения, максимальное удовлетворение потребностей в туристских услугах;

стимулирование занятости населения;

повышение эффективности взаимодействия государственных и частных структур в сфере туризма;

развитие малого и среднего предпринимательства.

Развитие отрасли в республике будет осуществляться на основе следующих принципов:

реализации права каждого человека на отдых и досуг;

гуманности характера взаимопонимания и сотрудничества между народами и государствами, мира и уважения, соблюдении прав человека и основных свобод без различия расы, пола, языка и религии;

справедливости и суверенного равенства, невмешательства во внутренние дела государств вне зависимости от их политических, экономических и социальных систем;

бережного отношения к окружающей среде и культурному достоянию;

социального равновесия и развития, повышения личного и общественного благосостояния;

устойчивого развития туризма.

Для реализации поставленных целей необходимо решить следующие задачи:

активизация государственной политики в области туризма;

совершенствование системы регулирования туристской деятельности;

дальнейшее развитие правовых, организационных и экономических основ индустрии туризма;

защита туристского рынка путем принятия антидемпинговых и других мер государственной поддержки;

обеспечение безопасности туристов;

формирование имиджа Казахстана как привлекательного туристского объекта;

совершенствование системы информационного обеспечения;

углубление научных исследований в области туризма;

приведение методологии статистического учета услуг сферы туризма в соответствие с международными стандартами;

стимулирование развития инфраструктуры туризма путем привлечения отечественных и иностранных инвестиций для реконструкции и строительства туристских объектов;

улучшение качества обслуживания туристов на основе стандартизации, сертификации и лицензирования туристской деятельности;

развитие системы подготовки и повышения квалификации кадров в сфере туризма;

развитие международного сотрудничества в области туризма;

обеспечение мер по охране окружающей среды, смягчение отрицательных социальных воздействий и сохранение культурного наследия;

преодоление негативных тенденций в сфере туризма.

Основные направлении развития туризма

В соответствии с целями и задачами определяются следующие основные направления развития туристской отрасли:

Государственное регулирование туристской деятельности

Совершенствование системы государственного регулирования в туризме требует новых подходов, более полно отвечающих изменившимся социально-экономическим условиям, целям, принципам и задачам осуществления туристской деятельности. Сегодня необходимо усилить роль государства в регулировании взаимодействии между органами исполнительной власти и организациями, действующими в сфере туризма. Централизованное управление отраслью возлагается на Агентство Республики Казахстан по туризму и спорту.

Обеспечение успешной реализации комплексного развития туризма напрямую зависит от правильного выбора методов государственного регулирования отрасли. На настоящий момент государственное регулирование отрасли должно быть нацелено на осуществление следующих мер:

координация политики и планирования развития туризма на республиканском и региональном уровнях;

обеспечение законодательной и нормативной правовой базы, направленной на упорядочение и совершенствование отношений в сфере туристской индустрии;

обеспечение защиты и безопасности туристов, как неотъемлемой части качественного туристского продукта;

совершенствование статистики и исследовательской деятельности;

профессиональная подготовка кадров для туризма, включая разработку образовательных и учебных стандартов;

обеспечение максимального уровня координации в сфере туризма между заинтересованными министерствами и ведомствами, а также между государственным и частным секторами;

контроль за землепользованием и применением норм застройки в конкретных районах развития туризма;

контроль за тарифами, лицензированием деятельности турорганизаций, перевозчиков, качеством туристских объектов и стандартов обслуживания;

формирование имиджа страны, определение приоритетных мероприятий по маркетингу и продвижению казахстанского туристского продукта, в том числе организация туристских выставок и других мероприятий;

пропаганда среди населения ценностей туризма и охраны окружающей среды;

создание благоприятных условий для развития социального туризма среди различных социально-демографических категорий и групп населения;

максимальное упрощение визовых и таможенных процедур;

создание и охрана государственных туристских достопримечательностей;

создание важнейших базовых компонентов инфраструктуры туризма.

Развитие инфраструктуры туризма

Осуществляемое в республике реформирование социально-экономической жизни еще не затронуло в полной мере туризм и его инфраструктуры. Из-за слабой материальной базы туризма Казахстан теряет ежегодно миллионы долларов, что вызывает необходимость привлечения капитальных вложений в туристскую сферу, а также средства отечественных и иностранных инвесторов.

Для развития инфраструктуры туризма страны, способной обеспечить устойчивый приток туристов с учетом специфики национального туристского продукта, необходимо:

развитие транспортно-дорожной инфраструктуры для общего пользования и для удовлетворения туристских потребностей;

развитие сопутствующей инфраструктуры: водо-, электроснабжения, канализации и системы удаления твердых отходов, телекоммуникаций в имеющихся и потенциальных туристских зонах;

создание туристских комплексов, этнографических музеев и зон отдыха;

реставрация и музеефикация историко-культурных и этнографических памятников;

разработка проектов и строительство туристских объектов, в том числе средних и малых средств размещения, с учетом обеспечения круглогодичного использования.

Разработка стратегии маркетинга

Существует необходимость в разработке стратегии маркетинга, которая должна строиться в соответствии с национальным туристским продуктом и потенциалом его развития.

В целях реализации стратегии маркетинга государством определяются следующие задачи:

формирование в основных направляющих странах представления о Казахстане как о туристском центре, предлагающем качественные туристские услуги;

разработка и осуществление маркетинговых мероприятий, основанных на отличительных характеристиках и преимуществах Казахстана;

привлечение туристов с высоким уровнем платежеспособности, предоставляя для них дополнительные возможности;

оказание поддержки частному сектору в его маркетинговой работе;

усиление проникновения национального туристского продукта на традиционные генерирующие туристские потоки рынки Германии, США, Великобритании, Франции, России, Китая, Японии и др.;

проведение исследований, нацеленных на выявление новых сегментов рынка;

продвижение на мировой рынок всего диапазона туристских достопримечательностей и объектов, имеющихся на территории страны;

обеспечение сбалансированного распределения туристских потоков по регионам республики с учетом научно обоснованного пропускного потенциала;

усиление сезонного продвижения туризма посредством применения маркетинговых и ценовых приемов, нацеленных на обеспечение равномерной загрузки туристской инфраструктуры в течение года;

использование новых информационных технологий в продвижении национального туристского продукта;

пропаганда устойчивого характера развития туризма.

Формирование туристского имиджа Казахстана

Казахстан практически не известен в мире как туристское направление, хотя его земли издавна обеспечивали связь между Китаем и Европой, будучи на протяжении столетий свидетелями многих исторических событий на участке Великого Шелкового пути.

Создание привлекательного туристского имиджа Казахстана требует проведения соответствующего широкомасштабного комплекса мер.

Основными имиджевыми мероприятиями должны стать участие туристских фирм и агентств Казахстана в международных туристских выставках, ярмарках и конференциях, в том числе проводимых по линии ВТО, а также организация подобных мероприятий на территории Республики Казахстан. Важно развивать конгрессный туризм, который будет способствовать превращению Казахстана в центр общественных и культурных событий Евразии.

Международное сотрудничество в туризме осуществляется посредством участия в разработке и реализации проектов ЮНЕСКО и ВТО по Великому Шелковому пути, заключения двусторонних и многосторонних соглашений с иностранными государствами.

Немаловажную роль в формировании туристского имиджа страны играет организация туристских информационных центров как в регионах республики, так и за рубежом. Должное внимание следует уделить использованию практики взаимодействия туристских организаций с дипломатическими представительствами Республики Казахстан за рубежом. Действенную помощь в рекламе туристского потенциала страны могут оказать национальным авиаперевозчик и другие транспортные предприятия.

Необходимо издание и активное распространение за рубежом высококачественных полиграфических и аудио-визуальных рекламных материалов о Казахстане. Привлечению туристов в Казахстан будут способствовать краеведческие публикации, рекламно-издательская деятельность, в том числе туристских фирм и гостиниц. Особое внимание следует уделить использованию новейших информационных технологий, в том числе создание WЕВ-сайтов туристских фирм Казахстана в сети Интернет.

Наибольшую эффективность может принести организация ознакомительных поездок по Казахстану для туристских агентов и представителей средств массовой информации из стран, генерирующих туристские потоки.

Созданию благоприятного туристского имиджа будет способствовать проведение в Казахстане различных культурных, спортивных и туристских мероприятий на международном уровне.

Большое значение для формирования туристского имиджа Казахстана будет иметь упрощение порядка въезда, выезда и пребывания на территории республики иностранных граждан, визовых и таможенных процедур с введением в действие единой компьютеризированной системы учета.

Созданию имиджа гостеприимной республики будут также способствовать изготовление и установка в местах, наиболее часто посещаемых туристами, информационных табло и надписей, дублирующих русский, казахский текст латинской транскрипцией.

Стимулирование дальнейшего развития международного туризма в стране, усиление работы по презентации туристского потенциала государства на мировом туристском рынке включает в себя реализацию Плана мероприятий по формированию туристского имиджа Казахстана на 2000-2003 годы, утвержденного постановлением Правительства Республики Казахстан от 26 октября 2000 года N 1604 P001604_ . Он включает многостороннюю деятельность по привлечению туристов в Казахстан и интеграцию страны в систему международного туристского рынка.

Обеспечение безопасности туристов

Безопасность - главный фактор, влияющий на развитие туризма, прежде всего на увеличение или уменьшение въездных потоков.

Безопасность туриста напрямую зависит от политики государства, от мер, принимаемых турфирмами, а также от действий самого туриста.

Представление потребителю информации по обеспечению защиты и безопасности во время туристской поездки помогает ему воспринимать безопасность как неотъемлемую часть качественного туристского продукта, сопоставимого с другими товарами и услугами, в рамках которых безопасность и качество считаются важным элементом в контексте цены.

Государственные органы, туристские организации и международные организации предоставляют информацию о потенциальных угрозах туризму, таких как природные бедствия, социальные беспорядки, террористические акты, серьезные сбои в работе транспорта, эпидемии и другие факторы, представляющие опасность для здоровья путешественников.

Подготовка кадров и научное обеспечение

Планирование людских ресурсов имеет особое значение в туризме - деятельности, связанной с обслуживанием и успех которой в значительной степени зависит от качества кадров, работающих в этой отрасли.

Для формирования соответствующего эффективной туристской отрасли кадрового потенциала Казахстана необходимо:

разработать государственный стандарт высшего профессионального образования по специальности "Туризм" нового поколения;

высшим учебным заведениям, осуществляющим подготовку туристских кадров определить специализацию с учетом потребностей и степени развития различных направлений туристской деятельности;

основной упор в обучении специалистов сделать на освоение ими отечественных туристских ресурсов, методов их использования, знание новейших информационных технологий, языковою подготовку;

организовать подготовку туристского персонала первого уровня в средних специальных учебных заведениях;

содействовать созданию в общеобразовательных учебных заведениях туристских классов, секций и кружков;

восстановить ранее упраздненные республиканские и региональные станции детско-юношеского туризма;

особое внимание следует уделить исследовательской работе, реставрации и инвентаризации туристско-рекреационных ресурсов по всей протяженности казахстанского участка Великого Шелкового пути (1700км).

Создание современной индустрии туризма невозможно без научного изучения проблем развития отрасли, структуры, механизма и закономерностей развития рынка туризма, а также создания систем научного обеспечения развития отрасли. Тем не менее в Казахстане эти вопросы практически остались нетронутой "целиной" для исследователей экономики туризма.

Туризм до сих пор не воспринимается в теории национальной экономики как полноправная отрасль и предмет научного анализа. Неслучайно в республике по данной тематике крайне мало выпускается научной литературы. К тому же, еще с советских времен понятие "туризм" чаще ассоциируется в Казахстане со спортом и укреплением здоровья, чем с отраслью экономики, приносящей значительные доходы.

Прежде всего необходимо организовать работу по инвентаризации и мониторингу рекреационных ресурсов республики Казахстан. Для научного обеспечения туризма как отрасли экономики, его прогнозирования и развития нужны соответствующие научные структуры. В качестве возможного решения проблемы предполагается организация научно-исследовательского института туризма.

Назрела необходимость включения в перечень научных специальностей Высшего аттестационного комитета Министерства образования Республики Казахстан (ВАК) Республики Казахстан новых научных направлений: "География туризма", "Педагогика и психология туризма", "Правовые основы туризма". Это позволит создать в республике контингент ученых и охватить научным изучением весь комплекс вопросов и проблем развития, организации туризма и управления им.

Следует унифицировать название специальностей как в номенклатуре ВАКа, так и в классификаторе Министерства образования и науки Республики Казахстан, что будет способствовать усилению стройности в проведении научных исследований и подготовке кадров для таких исследований. Необходимо также привести в соответствие туристскую специальность и специализации с тарификационными справочниками Министерства труда и социальной защиты Республики Казахстан.

Настоящая Концепция определяет основные цели, задачи и приоритетные направления развития туризма в Республике Казахстан. Для реализации поставленных задач и достижения указанной цели необходима разработка Государственной программы развития туризма в Республике Казахстан.

(Специалисты: Мартина Н.А.,

Цай Л.Г.)