Жазаны өтеуден шартты түрде мерзімінен бұрын босатудың, жазаның өтелмеген бөлігін жазаның неғұрлым жеңіл түріне ауыстырудың және тағайындалған жаза мерзімін қысқартудың сот практикасы туралы

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2015 жылғы 2 қазандағы № 6 нормативтік қаулысы.

Жазаны өтеуден шартты түрде мерзімінен бұрын босату, жазаның өтелмеген бөлігін жазаның неғұрлым жеңіл түріне ауыстыру және тағайындалған жаза мерзімін қысқарту туралы мәселелер бойынша Қылмыстық, Қылмыстық-процестік және Қылмыстық-атқару кодекстері нормаларының дұрыс әрі біркелкі қолданылуын қамтамасыз ету мақсатында Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы

қаулы етеді:

1. Жазаны өтеуден шартты түрде мерзімінен бұрын босату, жазаның өтелмеген бөлігін жазаның неғұрлым жеңіл түріне ауыстыру және жаза мерзімін қысқарту кешенді құқықтық институт болып табылады. Оларды қолдану мәселелері Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің (бұдан әрі — ҚК) 72, 73, 86 және 87-баптарымен, Қазақстан Республикасы Қылмыстық-процестік кодексінің (бұдан әрі — ҚПК) 476, 477, 478 және 480-баптарымен және Қазақстан Республикасы Қылмыстық-атқару кодексінің (бұдан әрі — ҚАК) 161, 162 және 169-баптарымен белгіленген тәртіппен шешіледі.

2. ҚК-нің 72-бабы бірінші бөлігінің бірінші абзацы сот үкімі бойынша тағайындалған жаза мерзімінің заңмен көзделген бөлігін өтеген және оны толық өтеуді қажет етпейтін сотталған адамға соттың шартты түрде мерзімінен бұрын босатуды қолдану мүмкіндігін бекітетініне соттардың назары аударылсын.

ҚК-нің 72-бабы бірінші бөлігінің екінші және үшінші абзацтары шартты түрде мерзімінен бұрын босатуды қолданудың арнайы шарттарын көздейді.

Егер сот сотталған адамның жазаның заңмен көзделген мерзімін нақтылы өтеумен қатар жазаны өтеу режимін қаскөйлікпен бұзбағанын және қылмыспен келтірілген залалды толық көлемде өтегенін анықтаса, онда ол ҚК-нің 72-бабы бірінші бөлігінің екінші абзацына сәйкес қандай да бір қосымша шарттарсыз шартты түрде мерзімінен бұрын босатуға жатады.

Сотталған адамды осы екі шарттың ең болмағанда біреуі болмаған кезде шартты түрде мерзімінен бұрын босату туралы мәселені ҚК-нің 72-бабы бірінші бөлігінің бірінші абзацында бекітілген қағидаларға сәйкес сот шешеді.

ҚК-нің 72 және 73-баптарына қатысты қылмыспен келтірілген және өтелуге жататын залалға қылмыспен тікелей келтірілген залал да, сот үкімімен немесе сот шешімімен сотталған адамнан өндіріп алынған өзге де сомалар, жатады.

Сотталған адамның өтеуіне жататын қылмыспен келтірілген залалдың мөлшері сот үкімімен, сонымен қатар қылмыстық істен туындайтын азаматтық сот ісін жүргізу тәртібімен қабылданған заңды күшіне енген шешіммен белгіленеді.

Ескерту. 2-тармаққа өзгерістер енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі); 22.12.2022 № 10 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

2-1. Сотталған адам ҚПК-нің 621-бабының екінші бөлігінде көрсетілген процестік келісімнің барлық шартын орындаған және нәтижелер басталған жағдайда ғана ҚК-нің 72-бабы үшінші бөлігінің 5) тармағының негізінде шартты түрде мерзімінен бұрын босатылуы мүмкін.

Ескерту. Нормативтік қаулы 2-1-тармақпен толықтырылды - ҚР Жоғарғы Сотының 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

3. Сотталған адамның шартты түрде мерзімінен бұрын босату не жазаның өтелмеген бөлігін ауыстыру туралы өтінішхатын өзінің өндірісіне қабылдау туралы мәселені шешу кезінде сот оның оған заңмен қойылатын талаптарға (ҚАК-тің 162-бабының бірінші, үшінші, тоғызыншы бөліктеріне және ҚПК-нің 480-бабының екінші бөлігіне) сай келетін-келмейтінін және ұсынылған материалдарда сотталған адамның тәртібін, оның жазаны өтеудің бүкіл уақыты ішінде еңбекке және оқуға көзқарасын, сотталған адамның жазасын өтеуге негіз болып табылатын құжаттар көшірмелерінің бар-жоғын, сондай-ақ жаза мерзімінің заңмен белгіленген бөлігін өтеу туралы мәліметтердің болуын тексеруі керек.

Егер ұсынылған материалдардың ішінде өтінішхатты қарау үшін жеткілікті деректер жоқ болса және оларды сот отырысы барысында толықтыру мүмкін болмаса, судья материалдарды қарауға дайындау барысында осы материалдарды тиісінше ресімдеу үшін өзінің қаулысымен кері қайтарады.

4. Шартты түрде мерзімінен бұрын босату не жазаның өтелмеген бөлігін жазаның неғұрлым жеңіл түрімен ауыстыру туралы мәселені қарау кезінде сотталған адамның, қорғаушының, жазаны орындайтын мекеме немесе орган өкілінің, прокурордың сот отырысына қатысуы міндетті, сондай-ақ жәбірленуші не оның өкілі қатысуға құқылы. Жәбірленушінің, азаматтық талапкердің және олардың өкілдерінің келмеуі өтінішхатты қарауға кедергі болмайды.

Сот оларға өтінішхаттың қаралатын күні, уақыты мен орны туралы тиісінше хабарлауға міндетті.

Жазаны орындайтын мекеменің немесе органның лауазымды адамы жазаны орындайтын осы мекеме немесе орган бастығының сенімхаты болған кезде сотта өкіл бола алады. Осы лауазымды адамның сот қаулысына шағым беруге құқығы жоқ. Қаулыға шағым беру құқығы сотталған адамға, жәбірленушіге және олардың заңды өкіліне, қорғаушыға тиесілі, ал прокурор наразылық келтіруге құқылы.

5. Жазаны өтеуден шартты түрде мерзімінен бұрын босату, жазаның өтелмеген бөлігін жазаның неғұрлым жеңіл түріне ауыстыру сотталған адамға тиісінше ҚК-нің 72-бабының үшінші, төртінші және бесінші бөліктерінде, 73-бабының екінші бөлігінде, ал кәмелетке толмаған сотталған адамдарға 86-бабының бірінші бөлігінде, 87-бабының бірінші бөлігінде көрсетілген мерзімдерді өтегеннен кейін ғана қолданылады.

6. Сотталған адамның нақтылы өтеген мерзімін есептеу кезінде адамның үкім шығарылғанға және ол заңды күшіне енгенге дейін қамауда ұсталған уақыты қосылады. Егер көрсетілген мерзімдерді жазаның жалпы мерзіміне есепке алу туралы шешім сот үкімінде немесе үкімді орындау тәртібімен шығарылған сот қаулысында көрсетілмесе, онда сот шартты түрде мерзімінен бұрын босатуды қолдану кезінде ҚК-нің 62-бабы үшінші, төртінші және бесінші бөліктерінің талаптарына сәйкес өз қаулысында осындай есепке алу туралы қаулы шығарады.

Шартты түрде мерзімінен бұрын босату ҚК-нің 72-бабының сегізінші бөлігінде көрсетілген сотталған адамдарға қолданылмайды.

Ескерту. 6-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

7. Сотталған адамның жазасы рақымшылық немесе кешірім жасау актісімен не жоғары тұрған соттың қаулысымен жеңілдетілген жағдайларда, жазаны өтеуден шартты түрде мерзімінен бұрын босатуды қолданған немесе жазаның өтелмеген бөлігін жазаның неғұрлым жеңіл түрімен ауыстырған кезде сот жазаның нақты өтелген бөлігін рақымшылық актісімен немесе кешірім жасау актісімен не жоғары тұрған соттың қаулысымен белгіленген жазаны негізге ала отырып есептеуге тиіс.

8. Егер адам ауырлығы әр түрлі санаттағы құқық бұзушылықтарды жасағаны үшін үкімдер жиынтығы не қылмыстар жиынтығы бойынша сотталса, онда жазаны өтеуден шартты түрде мерзімінен бұрын босату немесе жазаның өтелмеген бөлігін жазаның неғұрлым жеңіл түріне ауыстыру туралы мәселені шешу кезінде сот ҚК-нің 72-бабының үшінші бөлігінде, 73-бабының екінші бөлігінде, 86-бабының бірінші бөлігінде көзделген қағидалар бойынша шартты түрде мерзімінен бұрын босатуды немесе жазаның өтелмеген бөлігін жазаның неғұрлым жеңіл түріне ауыстыруды қолдану мүмкін болатын жазаны нақтылы өтелгеннен кейін жиынтыққа кіретін неғұрлым ауыр қылмысқа қатысты есептегені жөн. Бұл ретте сотталған адам өтеген жаза мерзімін және сотталған адам шартты түрде мерзімінен бұрын босатылған мерзімді не жазаны неғұрлым жеңіл түрімен ауыстыру мерзімін арифметикалық есептеуді қылмыстардың жиынтығы не үкімдердің жиынтығы бойынша тағайындалған түпкілікті жазаны негізге ала отырып жүргізу қажет.

Ескерту. 8-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 22.12.2022 № 10 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулыларымен.

9. Сотталған адамның ҚК-нің 72-бабының үшінші, төртінші және алтыншы бөліктеріне, 73-бабының екінші бөлігіне, 86-бабының бірінші бөлігіне және 87-бабының бірінші бөлігіне сәйкес заңмен көзделген жаза мерзімінің бір бөлігін нақтылы өтеуі шартты түрде мерзімінен бұрын босату немесе жазаның өтелмеген бөлігін жазаның неғұрлым жеңіл түріне ауыстыру үшін сөзсіз негіз бола алмайды.

Шартты түрде мерзімінен бұрын босату немесе жазаның өтелмеген бөлігін жазаның неғұрлым жеңіл түріне ауыстыру туралы мәселені шешу кезінде соттар жеке көзқараспен қарауды қамтамасыз етіп, өтінішхатта және өзге де материалдарда келтірілген мәліметтердің жазаны өтеуден шартты түрде мерзімінен бұрын босату және жазаның өтелмеген бөлігін жазаның неғұрлым жеңіл түріне ауыстыру үшін жеткіліктілігін әрбір талқылау кезінде анықтауға, яғни сотталған адамның тәртібіндегі оң өзгерістерді бағалауға тиіс.

Соттар сотталған адамның тәртібіне баға беру кезінде олардың ішкі тәртіп қағидасын сақтауын, қылмыстық-атқару жүйесі мекемесі әкімшілігінің (бұдан әрі – мекеме) талаптарын орындауын, тәрбиелік сипаттағы іс-шараларға және мекеменің қоғамдық өміріне қатысуын, көтермелеулерді, жазаларды, туған-туыстарымен және сотталған адамдармен қарым-қатынасты сақтауын, оқуға көзқарасының оң немесе теріс бағытын, залалды өтеуін, жеңіл тұрмыстық жағдайға ауыстыруды және сотталған адамның түзелгенін айғақтайтын басқа да мән-жайларды ескеруге тиіс.

Соттың сотталған адамның түзелгені туралы тұжырымы өтінішхатты дәл қарау алдындағы уақыт ішіндегі ғана емес, сонымен бірге үкім шығарылғанға дейін қамауда ұсталған уақытын қоса есептегенде оның мекемеде болған бүкіл кезең ішіндегі тәртібі туралы деректерді жан-жақты ескеруге негізделуге тиіс.

ҚАК-тің 130-бабында белгіленген талаптардың дұрыстығы соттардың жеке іс материалдарын мұқият зерттеуінің негізінде анықталады.

Сотталған адамға жазаны бүкіл өтеу кезеңі ішінде қолданылған жазалар, алынып тасталған немесе жойылған жазадан басқа, оны сипаттайтын басқа да деректермен бірге соттың бағалауына жатады.

Сотталған адамның түзелу дәрежесін зерттеу кезінде оған қолданылған тәртіптік жазаның әрбір фактісін осы бұзушылықтардың қаскөйлікпен жасалуы тұрғысынан зерделеу қажет.

Ескерту. 9-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

10. Қылмыспен келтірілген зиян (материалдық залал және моральдық зиян) сотталған адамның мүгедектігі немесе оның ауырғаны жұмысқа орналасуға кедергі болуы және т.б. сияқты объективті себептерге байланысты азаматтық талап бойынша өтелмеген жағдайларда, соттың тек осы негіздер бойынша шартты түрде мерзімінен бұрын босатудан немесе жазаның өтелмеген бөлігін жазаның неғұрлым жеңіл түріне ауыстырудан бас тартуына негіз болмайды.

Сонымен қатар сотталған адамның қылмыспен келтірілген зиянды өтеуден жалтаруының (мүлікті, кірістерді жасырып қалу, жұмыстан жалтару жолымен және т.б.) анықталған фактілері басқа да мән-жайлармен қатар шартты түрде мерзімінен бұрын босатуға немесе жазаның өтелмеген бөлігін жазаның неғұрлым жеңіл түріне ауыстыруға кедергі болуы мүмкін.

11. ҚПК-нің 480-бабы бесінші бөлігінің талаптарына сәйкес, сот шартты түрде мерзімінен бұрын босату туралы мәселені сотталған адамның міндетті түрде қатысуымен қарайды және сот ҚПК-нің 480-бабы жетінші бөлігінің 3) тармағына сәйкес шартты түрде мерзімінен бұрын босату туралы өтінішхатты қанағаттандырудан бас тарту кезінде жазаның өтелмеген бөлігін жазаның неғұрлым жеңіл түріне ауыстыру туралы шешімді сотталған адамның тиісті өтінішхаты болған кезде кеңесу бөлмесіне кеткенге дейін соттың сол отырысында қабылдауға құқылы.

Сотталған адамның қарсылығы болған кезде сот жазаның өтелмеген бөлігін жазаның басқа неғұрлым жеңіл түрімен ауыстыруға құқылы емес.

12. Шартты түрде мерзімінен бұрын босатуды немесе жазаның өтелмеген бөлігін жазаның неғұрлым жеңіл түріне ауыстыруды дұрыс қолданбау жағдайлары да, сотталған адамды жазаны одан әрі өтеуден босатудан негізсіз бас тарту және тағайындалған жаза мерзімін толық өтеуді қажет етпейтін сотталғандарға қатысты жазаның өтелмеген бөлігін жазаның неғұрлым жеңіл түріне ауыстыру да орын алмауға тиіс.

Соттар тағайындалған жазаның жеңілдігі, сотталған адамның сол мекемеде аз ғана уақыт болуы, бұрын сотталуы, ауыр немесе аса ауыр қылмыс жасағаны үшін жазаны өтеуі және т.б. сияқты заңда көрсетілмеген себептер бойынша шартты түрде мерзімінен бұрын босатудан бас тартуға құқылы емес.

13. Сотталған адам сот шартты түрде мерзімінен бұрын босату не жазаның өтелмеген бөлігін жазаның неғұрлым жеңіл түрімен ауыстыру туралы шешім қабылдаған жағдайда қаулы заңды күшіне енгеннен кейін қамаудан босатылуға жатады. Жазаның өтелмеген бөлігі сотталған адам қамаудан нақтылы босатылған сәттен бастап есептеледі. Сот қаулысының көшірмесі жазаны орындайтын мекемеге немесе органға, сондай-ақ үкім шығарған сотқа дереу жіберілуі керек.

14. Егер сот үкімімен негізгі жазамен қатар қосымша жаза тағайындалса, негізгі жазаны өтеуден шартты түрде мерзімінен бұрын босату не жазаның өтелмеген бөлігін жазаның неғұрлым жеңіл түрімен ауыстыру туралы мәселені қарау кезінде, соттар сотталған адамды қосымша жазадан да толық немесе ішінара босату мүмкіндігі туралы мәселені талқылауға тиіс.

Егер қосымша жаза орындалса (айыппұл өндірілсе, адам арнайы, әскери немесе құрметті атақтан, сыныптық шеннен, мемлекеттік наградалардан айырылса), сотталған адамды осы қосымша жазадан босату туралы мәселе шешілуге тиіс емес. Қосымша жаза ішінара орындалған кезде (айыппұлдың бір бөлігі өндірілсе) сот адамды қосымша жазаның қалған бөлігінен ішінара немесе толық босату туралы мәселені шешуге құқылы. Қосымша жаза (мысалы, белгілі бір лауазымды атқару немесе белгілі бір қызметпен шұғылдану құқығынан айыру) орындалмаған жағдайларда, сот сотталған адамды одан толық немесе ішінара босатуға құқылы. Соттың осы мәселе бойынша шешімін қаулының қарар бөлігінде көрсету қажет.

ҚК-нің 72 және 73-баптарының ережелерін қолданған кезде адамдар белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан өмір бойына айыру түріндегі қосымша жазадан босатылмайды.

Ескерту. 14-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 22.12.2022 № 10 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

15. Жазаны өтеуден шартты түрде мерзімінен бұрын босату туралы шешім қабылданған жағдайда сот сотталған адамға ҚК-нің 72-бабының жетінші бөлігінің ережелерін түсіндіруге тиіс.

Сот шешімі қаулы түрінде шығарылады, ол уәжді болуға және сот өтінішхатты қараудың нәтижесінде келген тұжырымдар жан-жақты негізделуге тиіс.

16. Сот уәкілетті мемлекеттік органның ұсынымымен ғана ҚК-нің 72-бабы жетінші бөлігінің 1) тармағында көрсетілген негіздер бойынша шартты түрде мерзімінен бұрын босатудың күшін жоя алады.

ҚК-нің 72-бабы жетінші бөлігінің 2) тармағына сәйкес, қылмысты абайсызда жасаған, сол сияқты жүктi әйел, жас балалары бар әйел, жас балаларын жалғыз өзі тәрбиелеп отырған еркек, елу сегіз жастағы және ол жастан асқан әйел, алпыс үш жастағы және ол жастан асқан еркек, бiрiншi немесе екiншi топтағы мүгедектігі бар адамдар абайсызда қылмыс немесе қылмыстық теріс қылық, онша ауыр емес қасақана қылмыс жасаған жағдайларда, жаңа қылмыс үшін жаза тағайындау кезiнде шартты түрде мерзiмiнен бұрын босатудың күшiн жою не оны күшінде қалдыру туралы мәселенi сот шешедi.

Осы норма сотқа көрсетілген мән-жайлар болған күннің өзінде шартты түрде мерзімінен бұрын босатудың күшін жою құқығын береді, бірақ міндеттемейді.

Ескерту. 16-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 22.12.2022 № 10 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

17. Сот сотталған адамға жүктеген, ҚК-нің 44-бабының екінші бөлігінде және ҚАК-тің 169-бабының сегізінші бөлігінде көзделген, міндеттерден қаскөйлікпен жалтару деп сотталған адамның тәртібін бақылайтын орган шартты түрде мерзімінен бұрын босатудың күшін жоюдың мүмкін екендігі туралы жазбаша ескерту шығарғаннан кейін міндеттердің қайталап орындалмауын түсіну қажет. Сонымен қатар, сот жүктеген міндеттерді орындаудан жалтарудың қаскөйлікпен жалтару болып табылатын-табылмайтыны туралы мәселе әрбір нақтылы жағдайда оның ұзақтығы мен жалтару себептері, сондай-ақ басқа да мән-жайлар ескеріле отырып шешілуге тиіс.

Шартты түрде мерзімінен бұрын босатылған адамның сот жүктеген міндеттерді оларды орындауға кедергі болатын объективті себептер бойынша, мысалы, ауыруы салдарынан орындамауы шартты түрде мерзімінен бұрын босатудың күшін жоюға негіз болмайды.

18. Шартты түрде мерзімінен бұрын босатудың күшін жою кезінде, егер адам қосымша жазаны өтеуден шартты түрде мерзімінен бұрын босатылған болса, онда тек негізгі жазаның ғана емес, сонымен бірге қосымша жазаның өтелмеген бөлігі орындалуға жатады.

ҚК-нің 72-бабы жетінші бөлігі 1) тармағының негізінде шартты түрде мерзімінен бұрын босатудың күші жойылған жағдайда, сотталған адамға бас бостандығынан айырудың өтелмеген бөлігін өтеуге ол шартты түрде мерзімінен бұрын босатылған қылмыстық-атқару жүйесі мекемесі белгіленеді.

Ескерту. 18-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

19. Сот Қазақстан Республикасының аумағында тұрақты тұрғылықты жері жоқ шетел азаматына қатысты шартты түрде мерзімінен бұрын босату не жазаның өтелмеген бөлігін жазаның неғұрлым жеңіл түрімен ауыстыру туралы өтінішхатты қараған кезде, сотталған адамды сипаттайтын басқа да мәліметтермен қатар шетел мемлекетінің аумағында шартты түрде мерзімінен бұрын босату кезеңінде орындауға жататын, сотталған адамның тәртібін бақылауды жүзеге асыру және оларға пробациялық бақылау жасау үшін Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарында көзделген жағдайларда үкімді сотталған адамды беру туралы қол жеткізілген келісімнің үкімнің азаматтық талап бөлігін орындау кепілдіктерінің сотталған адам немесе шетел мемлекеті тарапынан болғанын не болмағанын айғақтайтын деректер де бағалауға жатады.

Сот Қазақстан Республикасының шегінен тысқары жерге шығарып жіберуді тағайындаған шетелдікті немесе азаматтығы жоқ адамды шартты түрде мерзімінен бұрын босату кезінде ҚК-нің 72-бабының екінші бөлігіне сәйкес пробациялық бақылау қосымша жаза ретінде белгіленбейді.

Ескерту. 19-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

20. Сот үкімімен бас бостандығынан айыру жазасы жазаның неғұрлым жеңіл түрімен ауыстырылған адам одан кейін ҚК-нің 72-бабының негізінде жаңа жазаның неғұрлым жеңіл түрін өтеуден шартты түрде мерзімінен бұрын босатылуы мүмкін.

ҚК-нің 72-бабы екінші бөлігінің мағынасы бойынша адамды бас бостандығын шектеу түріндегі жазадан шартты түрде мерзімінен бұрын босату кезінде пробациялық бақылау белгіленбейді.

Ескерту. 20-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

21. ҚК-нің 73-бабына сәйкес, онша ауыр емес, ауырлығы орташа және ауыр қылмыстар үшін тағайындалған бас бостандығынан айыру мерзімінің өтелмеген бөлігі сотталған адамның тәртібі ескеріле отырып оған ҚК-нің 40-бабында көрсетілген жазаның неғұрлым жеңіл түрі: айыппұлмен, бас бостандығын шектеумен ауыстырылуы мүмкін.

Бас бостандығынан айыру түрінде жазасын өтеп жатқан кәмелетке толмаған сотталған адамның жазасының өтелмеген бөлігін сот, ҚК-нің 87-бабына сәйкес, тек бас бостандығынан шектеумен ауыстырады.

Шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдарға жазаның өтелмеген бөлігі Қазақстан Республикасының шегінен тысқары жерге шығарып жіберумен немесе онсыз, айыппұлға ғана ауыстырылуы мүмкін.

Ескерту. 21-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 11.12.2020 № 6 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

22. Сот өзін шартты түрде мерзімінен бұрын босатудан не жазаның өтелмеген бөлігін жазаның неғұрлым жеңіл түрімен ауыстырудан сот бас тартқан адамның ҚАК-тің 162-бабының оныншы бөлігінде белгіленген мерзімнен бұрын қайтадан өтінішхатпен жүгінгенін анықтап, өтінішхатты қабылдаудан бас тарту туралы қаулы шығарады және оны сотталған адамға кері қайтарады. Осы ретте, заңда көрсетілген алты айлық мерзім жазаны өтеуден шартты түрде мерзімінен бұрын босатудан бас тарту немесе жазаның өтелмеген бөлігін жазаның неғұрлым жеңіл түрімен ауыстыру туралы қаулы шығарылған күннен бастап есептелуге тиіс.

23. ҚК-нің 72-бабының жетінші бөлігіне сәйкес, шартты түрде мерзімінен бұрын босатудың күшін жою сотталған адамға жазаны өтеуден шартты түрде мерзімінен бұрын босатуды қайтадан қолданудан бас тарту үшін негіз болып табылмайды. Мұндай жағдайларда сот сотталған адамды шартты түрде мерзімінен бұрын босатудың күшін жою фактісін ғана негізге алып қоймай, сонымен бірге оның жеке басы туралы барлық деректерді, түзеу мекемесіне қайта оралғаннан кейін онда болу уақыты, оның тәртібі, еңбекке көзқарасы және т.б. жинақтап ескеруге тиіс.

24. Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының немесе оның орынбасарының жазаның өтелмеген бөлігін қысқарту туралы ҚПК-нің 621-бабының үшінші бөлігіне сәйкес енгізген өтінішхатты қарау кезінде соттар сотталған адаммен процестік келісім жасау кезінде ҚПК-нің 618-бабының екінші бөлігінің сақталғанын, сотталған адамның ынтымақтастық туралы процестік келісім нысанасына жататын қылмыстарды ашуға, қылмыстық топтың құрамында аса ауыр қылмыстарды, сондай-ақ экстремистік және террористік қылмыстарды жасаған адамдарды әшкерлеуге көмектескен-көмектеспегенін және кінәлі адамдарға қатысты заңды күшіне енген айыптау үкімінің бар-жоғын анықтауға тиіс. Осы ретте сот жазаның өтелмеген бөлігін тек қана жартысынан аспайтын мерзімге қысқартуы мүмкін.

25. "Жазаны өтеуден мерзімінен бұрын шартты түрде босату және жазаның өтелмеген бөлігін жазаның неғұрлым жеңіл түріне ауыстыру туралы" Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2007 жылғы 25 желтоқсандағы № 10 нормативтік қаулысының күші жойылды деп танылсын.

26. Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабына сәйкес, осы нормативтік қаулы қолданыстағы құқық құрамына қосылады, жалпыға бірдей міндетті болып табылады және ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының Төрағасы Қ.Мәми

Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының судьясы,
жалпы отырыс хатшысы Қ.Шаухаров

On the judicial practice of parole from serving of sentence, replacing the unserved part of sentence with more lenient punishment and reducing the term of the inflicted penalty

Normative decision of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan dated October 2, 2015 No. 6.

Unofficial translation

For purposes of ensuring correct and uniform application of the norms of the Criminal, Criminal Procedure and Penal Execution Codes of the Republic of Kazakhstan on issues of parole from serving of sentence, replacing the unserved part of sentence with more lenient punishment and reducing the term of the inflicted penalty, the plenary session of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan resolves:

1. The parole from serving of sentence, replacing the unserved part of sentence with more lenient punishment or reducing the term of the inflicted penalty shall be the complex legal institutions. The issues of their application shall be resolved in accordance with the procedure established by Articles 72, 73, 86 and 87 of the Criminal Code of the Republic of Kazakhstan (hereinafter referred to as the CC), by Articles 476, 477, 478 and 480 of the Criminal Procedure Code of the Republic of Kazakhstan (hereinafter referred to as the CPC) and by Articles 161, 162 and 169 of the Penal Execution Code of the Republic of Kazakhstan (hereinafter referred to as the PEC).

2. To draw the attention of the courts to the fact that the first paragraph of the first part of Article 72 of the Criminal Code establishes the possibility for the court to apply the parole of a convicted person who has served the legally prescribed part of the sentence imposed by the court verdict and does not need its full serving.

Paragraphs two and three of the first part of Article 72 of the Criminal Code provide for special conditions for the application of parole.

If the court establishes that, along with the actual serving of the legally provided sentence, the convicted person did not have gross violations of the serving sentence regime and fully compensated for the damage caused by the crime, then in accordance with the second paragraph of the first part of Article 72 of the Criminal Code he shall be the subject to parole without any additional conditions.

In the absence of at least one of these two conditions, the issue of parole of the convicted person shall be decided by the court in accordance with the rules enshrined in the first paragraph of the first part of Article 72 of the Criminal Code.

For the purposes of Articles 72 and 73 of the Criminal Code, the damage caused by a crime and subject to compensation shall include both the damage directly caused by a crime and other amounts recovered from a convicted person by a sentence or a court decision.

The amount of damage caused by a crime, subject to compensation to convicted persons, shall be established both by a court verdict and by a decision that has entered into legal force, adopted in the procedure of civil proceedings arising from a criminal case.

Footnote. Paragraph 2 as amended by the Regulatory Decree of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan dated 11.12.2020 № 6 (shall be enforced from the date of first official publication); dated 22.12.2022 № 10 (shall be enforced from the date of first official publication).

2-1. The convicted person can be released on parole on the basis of paragraph 5) of part three of Article 72 of the Criminal Code only if he fulfills all the conditions of the procedural agreement on cooperation and the occurrence of the results specified in part two of Article 621 of the Criminal Procedure Code.

Footnote. The regulatory decree is amended with paragraph 2-1 in accordance with the Regulatory Decree of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan dated 11.12.2020 No. 6 (shall be enforced from the date of first official publication).

3. When taking the decision of accepting the application of convicted person for release on parole or to replace the unserved part of the sentence with more lenient punishment, the court shall check whether it meets the requirements of the law (by the first, third, ninth parts of Article 162 of PEC and part two of Article 480 of the CPC), and whether the submitted materials contain data characterizing the convict’s behavior, his/her attitude to work and training for the whole time of serving the sentence, are there copies of documents on the basis of which the convict person is serving his/her sentence, as well as information about the serving of the part of the sentence established by law.

If the submitted materials do not contain sufficient data for the consideration of the application and it is impossible to replenish it at court hearing, the judge, during the preparation for consideration of the application shall return these materials for the appropriate drawing up.

4. When considering the issue of parole from serving of sentence, replacing the unserved part of sentence with more lenient punishment, the participation of the convicted person, defense counsel, representative of the institution or the body executing the punishment, the prosecutor is mandatory, as well as the complainant or his representative is entitled to participate. Non-attendance of complainant, the civil plaintiff and their representatives shall not preclude the consideration of the application.

The court is obliged to notify them of the date, time and place of consideration of the application in an appropriate manner.

The official of the institution or body executing the punishment may be a representative in court if there is a power of attorney from the head of this institution or the body that executing the punishment. This official shall not be entitled to appeal the court ruling. The convicted person, the complainant and their legal representatives, defense counsel shall have the right to appeal the court ruling, and the prosecutor shall have the right of lodging a protest.

5. Parole from serving a sentence, replacing the unserved part of the sentence with more lenient punishment may be applied to the convicted person after the actual serving of the terms specified, respectively, in parts three, four and five of Article 72, part two of Article 73, and for minors convicted person in part one of Article 86, part one of Article 87 of the Criminal Code.

6. When calculating the actually served term of punishment of the convicted person, the time shall be included of holding a person in custody until a sentence is passed and it comes into legal force. When calculating the actually served term of punishment of the convicted person, the time shall be included of holding a person in custody until a sentence is passed and it comes into legal force. If the decision to set off the indicated terms in the general term of punishment is not contained in the court verdict or in the court ruling issued in the course of the execution of the sentence, then the court, when applying the parole, shall decide on such set-off in its ruling in accordance with the requirements of parts three, four and five of Article 62 of the Criminal Code.

Parole shall not be applied to convicted persons referred to in part eight of Article 72 of the Criminal Code.

Footnote. Paragraph 6 as amended by the Regulatory Decree of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan dated 11.12.2020 No. 6 (shall be enforced from the date of first official publication).

7. In cases where the sentence of the convicted person was mitigated by an act of amnesty or pardon or by a decision of a higher court, the court shall calculate the actually served term of the sentence, when applying the parole from serving of sentence or replacing the unserved part of the sentence with more lenient punishment, on the basis of the sentence established by the act amnesty or pardon or a higher court ruling.

8. If a person has been convicted on several counts or cumulative sentences for committing offenses of various categories of gravity, then when deciding on the parole from serving a sentence or replacing an unserved part of a sentence with more lenient type of punishment, the court shall calculate the period after the actual serving of which it is possible to apply the parole from serving a sentence or replacing an unserved part of a sentence with more lenient type of punishment, according to the rules provided for by the third part of Article 72, part two of Article 73, part one of Article 86 of the Criminal Code, in relation to the most serious cumulative crime. At the same time, the arithmetic calculation of the term of punishment served by the convict and the term for which the convicted person was released on parole, or the term of punishment when it is replaced with a more lenient type, must be made based on the final punishment imposed on the totality of crimes or the totality of sentences.

Footnote. Paragraph 8 as amended by the regulatory resolution of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan dated 22.12.2022 No. 10 (shall be enforced from the date of first official publication).

9. Actual serving by the convicted person of a part of the sentence prescribed by the law, in accordance with parts three, four and six of Article 72, part two of Article 73, part one of Article 86 and part one of Article 87 of the Criminal Code, cannot serve as an unconditional basis for the parole or replacement of the unserved part of the sentence with more lenient type of punishment.

When deciding the issue on parole and replacement of the assigned punishment with more lenient type of punishment, the courts must ensure an individual approach and in each case establish whether the information contained in the application and in other materials is sufficient for parole from serving the sentence and replacement of the assigned punishment with more lenient type of punishment i.e., to assess the positive changes in the behavior of the convicted person.

When assessing the behavior of a convicted person, the courts must take into account: compliance with internal rules, compliance with the requirements of the administration of the institution of the penal system (hereinafter referred to as the Institution), participation in educational events and in the public life of the institution, promotion, recovery, keeping relations with relatives and prisoners, positive or negative attitude towards studies, compensation for damage, transfer to lighter conditions of detention and other circumstances that may indicate the correction of the convicted person.

The conclusion of court on the correction of the convicted person should be based on a comprehensive record of his behavior data not only for the time immediately preceding the consideration of the application, but for the entire period of stay in the institution, including the time of detention until the sentencing.

The credibility of the requirements provided for in Article 130 of the Penal Execution Code, shall be established on the basis of careful examination by the court of the materials of the personal file.

The penalties imposed on the convicted person for the entire period of serving the sentence, with the exception of those withdrawn and expunged, taking into account the nature of the violations committed, shall be assessed by the court in conjunction with other data characterizing it.

When examining the degree of correction of a convicted person, it is necessary to examine each fact of disciplining him on the subject of whether these violations are gross.

Footnote. Paragraph 9 as amended by the Regulatory Decree of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan dated 11.12.2020 No. 6 (shall be enforced from the date of first official publication).

10. In cases where the damage caused by the crime (material damage and non-pecuniary damage) was not compensated for in a civil lawsuit due to objective reasons such as the convicted person’s disability or the presence of diseases that impede employment, etc., the court shall not have the right to refuse in parole from serving a sentence or replacing an unserved part of a sentence with more lenient punishment only for this reason.

At the same time, the established facts of evading a convicted person from compensation for harm caused by a crime (by hiding property, income, evading work, etc.) along with other circumstances can serve as an obstacle to parole or replacing the unserved part of the sentence with more lenient punishment.

11. In accordance with the requirements of part five of Article 480 of the Code of Criminal Procedure, the issue of parole shall be considered by the court with the mandatory participation of the convicted person, and the court, in case of refusal to satisfy the application for parole in accordance with paragraph 3) of part seven of Article 480 of the Code of Criminal Procedure, has the right before going to the consultative room at the same meeting to take a decision on replacing the unserved part of the sentence with more lenient punishment, if there is a corresponding application from the convict.

If there are objections from the convicted person, the court shall not have the right to replace the unserved part of the sentence with more lenient punishment.

12. There shall not be cases of both the improper use of parole and replacement of the unserved part of the sentence with more lenient punishment, and the unreasonable refusal to exempt from further serving the sentence of the convicted person and the replacement of the unserved part of the sentence with more lenient punishment, in relation to convicted persons who do not need to serve their sentence in full.

Courts shall not have the right to refuse parole for reasons not prescribed by the Law, such as: leniency of the sentence imposed, the short stay of the convicted person in the institution, denial of guilt by the convicted person, past conviction, serving the sentence for a serious or especially serious crime, etc.

13. If the court decides on parole from serving a sentence or replacing the unserved part with more lenient type of punishment, the convicted person shall be released from custody after the decision comes into effect. The term of the unserved part of the sentence shall be calculated from the moment of the actual release of the convict. The court must immediately send a copy of the decision to the institution or body that executes the punishment, as well as to the court that delivered the sentence.

14. If additional punishment was imposed along with the main punishment, when considering the issue of parole or replacing an unserved sentence with more lenient punishment, the courts should discuss the possibility of release the convicted person in whole or in part also from the additional punishment.

If the additional punishment was executed (a fine has been exacted, the person has been deprived of a special, military or honorary title, class rank, state awards), the issue of release of the convicted person from this additional punishment shall not be considered. In case of partial execution of the additional punishment (a part of the fine was recovered), the court has the right to decide on the partial or full release of the person from serving the remaining part of the additional punishment. In cases where the additional punishment (for example, deprivation of the right to hold certain positions or be engaged in certain activities) was not executed, the court has the right to release the convicted person from serving it in whole or in part. The court decision on this issue must be stated in the operative part of the decision.

When applying the provisions of Articles 72 and 73 of the Criminal Code, persons shall not be exempted from additional punishment in the form of life deprivation of the right to hold certain positions or engage in certain activities.

Footnote. Paragraph 14 as amended by the regulatory resolution of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan dated 22.12.2022 No. 10 (shall be enforced from the date of first official publication).

15. If a decision was made on parole from serving a sentence, the court must explain to the convicted person the provisions of part seven of Article 72 of the Criminal Code.

The court decision shall be made in the form of a ruling, which should be reasoned and contain a detailed justification of the conclusions reached by the court as a result of consideration of the application.

16. Cancellation of parole on the grounds specified in paragraph 1) of part seven of Article 72 of the Criminal Code is possible only upon the recommendation of the authorized state body.

In accordance with paragraph 2) of part seven of Article 72 of the Criminal Code in cases of committing a crime through negligence, as well as committing a criminal offense, a deliberate crime of minor gravity by a pregnant woman, a woman with young children, a man raising single-handed young children, a woman aged fifty-eight years old and older, a man sixty-three years old or older, a disabled person of groups I and II, the issue of canceling or maintaining parole shall be decided by the court when sentencing for a new crime.

This norm gives the right, but does not oblige the court to cancel parole, even if there are circumstances specified in the Law.

Footnote. Paragraph 16 as amended by the regulatory resolution of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan dated 22.12.2022 No. 10 (shall be enforced from the date of first official publication).

17. Malicious evasion of the duties entrusted by the court to the convicted person provided for in part two of Article 44 of the Criminal Code and part eight of Article 169 of PEC should be understood as repeated failure to perform such duties after a written warning was sent out by the body controlling the behavior of the convicted person about the possibility of canceling parole. At the same time, the question of whether evasion of the duties assigned by the court is malicious should be decided in each specific case, taking into account its duration and the reasons for evasion, as well as other circumstances.

Failure to fulfill duties assigned to convicted on parole by the court due to objective reasons that impeded their performance, for example due to illness, shall not be the reason for canceling parole.

18. When canceling parole, the unserved part of not only the main and also of the additional punishment shall be executed if the person has been released on parole from its serving.

When canceling parole on the basis of Paragraph 1) of part seven of Article 72 of the Criminal Code, serving the unserved part of imprisonment shall be determined for the convicted person at the institution of penal system from which he/she has been released on parole.

Footnote. Paragraph 18 as amended by the Regulatory Decree of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan dated 11.12.2020 No. 6 (shall be enforced from the date of first official publication).

19. When the court considers the application for parole from serving a sentence or for replacing the unserved part of the sentence with a more lenient type of punishment in relation to a foreign citizen who does not have a permanent residence in the territory of the Republic of Kazakhstan, along with other information characterizing the convicted person, the subject to assessment shall be also the data which is the evidence of the presence or absence on the part of the convicted person or foreign state of the guarantees for the execution of the sentence regarding the civil lawsuit reached by the agreement on the transfer of the convicted person on the conditions provided for by international treaties of the Republic of Kazakhstan to monitor the behavior of the convicted person and the possibility of establishing probation control to be executed during the period of parole in the territory of a foreign state.

In accordance with part two of Article 72 of the Criminal Code, the probation control shall not be established in case of release on parole of a foreigner or a stateless person, who was sentenced by a court to deportation from the Republic of Kazakhstan as an additional punishment.

Footnote. Paragraph 19 as amended by the Regulatory Decree of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan dated 11.12.2020 No. 6 (shall be enforced from the date of first official publication).

20. Persons whose imprisonment have been commuted to a more lenient type of punishment may be released on parole from serving a new more lenient type of punishment on the grounds of Article 72 of the Criminal Code.

In the context of part two of Article 72 of the Criminal Code, when a person is released on parole from punishment in the form of restriction of liberty, probation control shall not be established.

Footnote. Paragraph 20 as amended by the Regulatory Decree of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan dated 11.12.2020 No. 6 (shall be enforced from the date of first official publication).

21. In accordance with article 73 of the Criminal Code, the unserved part of the prescribed term of imprisonment for crimes of minor, medium gravity and grave crimes, taking into account the behavior of the convicted person, may be replaced by more lenient type of punishment specified in Article 40 of the Criminal Code: by fine, restriction of liberty.

A convicted juvenile serving a sentence of imprisonment, the unserved part of the punishment in accordance with Article 87 of the Criminal Code, shall be replaced by the court only with a restriction of liberty.

For foreigners and stateless persons, the unserved part of the sentence can be replaced only with a penalty with deportation beyond the Republic of Kazakhstan or without thereof.

Footnote. Paragraph 21 as amended by the Regulatory Decree of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan dated 11.12.2020 No. 6 (shall be enforced from the date of first official publication).

22. The court, having established that the convicted person who was denied parole by the court for serving a sentence or replacing the unserved part of the sentence with more lenient type of punishment, filed a second parole application earlier than the deadline established by part ten of Article 162 of the PEC, shall give a ruling to refuse to accept the application and shall return it to the convicted person. At the same time, the six-month period specified in the Law shall be calculated from the date of the ruling on the refusal of parole from serving a sentence or replacing the unserved part of the sentence with more lenient type of punishment.

23. The cancellation of parole for a convicted person in accordance with part seven of Article 72 of the Criminal Code may not serve as a ground for refusing to reapply parole from serving a sentence to him. In such cases, the court should proceed not only from the fact that the convicted person was canceled parole, but also take into account all the data on his personality, time spent in the correctional institution after returning there, his behavior, attitude to work, etc.

24. When considering the application of the General Prosecutor of the Republic of Kazakhstan or his deputy, made in accordance with the third part of Article 621 of the Code of Criminal Procedure, to reduce the unserved part of the punishment, the courts should ascertain compliance with the second part of Article 618 of the Code of Criminal Procedure when concluding a procedural agreement with the convicted person, whether the convicted person assisted in the disclosure of crimes related to subject of the procedural agreement on cooperation, the exposure of persons who have committed especially grave crime, crimes in the part of a criminal group, as well as extremist and terrorist crimes, and whether the guilty verdict came into legal effect in relation to the perpetrators. Therewith the unserved part of the sentence may be reduced by the court by no more than half.

25. To recognize as invalid the normative resolution of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan No. 10 “On parole and replacing the unserved part of the sentence with more lenient type of punishment” dated December 25, 2007.

26. In accordance with Article 4 of the Constitution of the Republic of Kazakhstan, this regulatory resolution shall be included in the existing law, as well as shall be generally binding and shall enter into effect from the day of its official publication.

Chairman of the
Supreme Court
of the Republic of Kazakhstan
Judge of the Supreme Court
of the Republic of Kazakhstan,	K. MAMI
Secretary of the Plenary Session	K. SHAUKHAROV