Ескерту. Қаулының күші жойылды - ҚР Үкіметінің 2009.09.19. N 1411 Қаулысымен.
Халықты жұмыспен қамтудың мемлекеттiк саясатын жүзеге асыру және жұмыссыздарды әлеуметтiк қорғауды қамтамасыз ету мақсатында қазақстан Республикасының Үкiметi қаулы етедi:
1. Ұсынылып отырған 1996 жылға арналған халықты жұмыспен қамту бағдарламасы (әрi қарай - Бағдарлама) бекiтiлсiн.
2. Қазақстан Республикасының министрлiктерi, мемлекеттiк комитеттерi мен өзге орталық және жергiлiктi атқарушы органдары, меншiктiң барлық нысандарындағы жұмыс берушiлер халықтың жұмыспен қамтылуын қолдау жөнiнде шаралар қабылдасын.
3. Қазақстан Республикасының Еңбек министрлiгi Бiлiм министрлiгiмен бiрлесiп аймақтық ерекшелiктердi ескере отырып кәсiпкерлiктi, орта және шағын бизнестi дамыту үшiн жаңа кәсiптер мен мамандықтарға айрықша назар аударып, жұмыссыздарды кәсiби оқыту мен қайта оқытуды ұйымдастырсын.
Қазақстан Республикасының Бiлiм министрлiгi бiлiктi кадрлар даярлау кезiнде еңбек нарығындағы өзгерiстердi ескерсiн.
4. Қазақстан Республикасының Еңбек министрлiгi 1996 жылдың 1 қыркүйегiне дейiн Бағдарламада көзделген нормативтiк актiлердiң жобасын әзiрлеп, Қазақстан Республикасының Үкiметiне қарауға енгiзсiн.
5. Қазақстан Республикасының Еңбек министрлiгi 1997 жылдың
15 ақпанынан кешiктiрмей Бағдарламаның орындалу барысы туралы ақпаратты Қазақстан Республикасы Үкiметiне берсiн. 6. Қазақстан Республикасының Еңбек министрлiгi Қазақстан Республикасының мүдделi министрлiктерiмен, мемлекеттiк комитеттерiмен өзге орталық және жергiлiктi атқарушы органдарымен бiрлесiп 1996 жылдың желтоқсанында Қазақстан Республикасы Үкiметiне 1997 жылға арналған халықты жұмыспен қамту бағдарламасының жобасын енгiзсiн. Қазақстан Республикасының Премьер-Министрi Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 1996 жылғы 12 сәуiрдегi N 432 қаулысымен БЕКIТIЛГЕН 1996 жылға арналған халықты жұмыспен қамту бағдарламасы КIРIСПЕ
1996 жылға арналған халықты жұмыспен қамту бағдарламасын мүдделi министрлiктермен бiрлесе отырып, облыстық, қалалық және аудандық әкiмдердiң қатысуымен Қазақстан Республикасының Еңбек министрлiгi әзiрледi.
Бағдарламаның басымдықтары Үкiметтiң 1996-1998 жылдары реформаларды тереңдету жөнiндегi iс-қимыл бағдарламасының (бұдан былай - Үкiмет Бағдарламасы) және атқарушы өкiмет органдарының деректерiн ескерiп Қазақстан Республикасының Еңбек министрлiгi дайындаған еңбек нарығындағы жағдайды талдау мен болжаудың негiзiнде айқындалды.
I. 1995 жылғы еңбек нарығындағы жағдай
және 1996 жылға арналған болжау
1995 жылы еңбек нарығындағы жағдай мынадай процестермен:
белгiленген еңбек нарығында жұмыссыздықтың өсуiмен;
жұмысқа қабылданған қызметкерлер санының жұмыстан шыққандар санынан едәуiр басым болуымен;
экономика секторлары мен салаларының арасында жұмыс күшiнiң мемлекеттiк емес секторлардың пайдасына қайта бөлiнуiмен;
қолда бар бос жұмыс орны мен жұмыс күшiне деген ұсыныстың арасындағы алшақтықтың өсуiмен;
"жасырын" жұмыссыздықтың жыл бойы сақталуымен;
Қазақстанның облыстары, аудандары және қалалары бойынша жұмыссыздық деңгейiнiң одан әрi саралануымен;
халықтың еңбек ынтасының төмендеуiмен, әсiресе экономиканың мемлекеттiк секторларынан осыған байланысты жоғары бiлiктi мамандардың кетуiмен сипатталады.
1995 жылы жұмыстан босағандардың саны 136 мың адамға жеттi, мұндағы әр төртiншi адам өнеркәсiп орындарынан босаған, жұмыстан босау қарқынының өсуi ауыл шаруашылығында, саудада, қоғамдық тамақтандыру мен денсаулық сақтау мекемелерiнде байқалды, құрылыста, көлiк пен байланыс мекемелерiнде жұмыстан босау процесi бәсеңдедi.
Мұнда экономиканың барлық саласында жұмыс iстейтiндер саны 6,3 млн. адамға жеттi.
Жұмыс күшiне деген сұраныс жыл iшiнде ашық еңбек нарығында 70-74 мың адам, ал тiркелгендер 17-28 мың адам шегiнде болды.
1995 жылы жұмыспен қамту қызметiне 203 мың жұмыссыз тiркелдi, бұл 1994 жылға қарағанда 1,8 есе көп. Ресми жұмыссыздар ретiнде тiркелгендердiң саны жыл бойына 1,1-ден 3,2 процентке (жұмыссыздар санының экономика саласында жұмыс iстейтiндердiң санына қатынасы) дейiнгi аралықта болды.
Жұмыссыздықтың ұзақтығы өстi: жұмыс iздеушiлердiң тек 30 процентi ғана алғашқы төрт ай iшiнде жұмыс тауып, 20 процентi 9-12 ай бойы жұмыссыз болды, жұмыссыздардың жалпы санының 8 процентi бiр жылдан астам уақыт бойы жұмыс таба алмай жүрдi.
1995 жылы республиканың жұмыспен қамту қызметiне 350 мың адам өтiнiш жасады, оның iшiнде 27 процентi жұмысқа орналастырылды. Жұмыссыздардың жалпы санының 69 процентi жұмыссыздығы жөнiнде жәрдем ақы алды, 3,4 процентi қоғамдық жұмыстарға қатысты, ал қалған 9,3 процентi - кәсiби оқыту мен қайта даярлаудан өттi.
Еңбек нарқындағы шиеленiс дәрежесi бойынша Оңтүстiк Қазақстан, Қызылорда, Атырау және Семей облыстары ерекше көрiндi, бұларда республика бойынша жұмыссыздықтың жалпы санының 40 процентi шоғырланды, ал жұмыссыздықтың деңгейi орташа республикалық көрсеткiш деңгейiнен елеулi түрде асып түстi.
Толық немесе iшiнара тоқтаған кәсiпорындарда ай сайын 650-750 мың адам жұмыс iстейтiндер болып шартты түрде есепте тұрды.
"Жасырын" жұмыссыздықтың саны экономика саласындағы жұмыспен қамтылғандардың жалпы санынан 10 процент асып түстi.
Қалғандар химия, жеңiл өнеркәсiп, түрлi-түстi металлургия кәсiпорындары, мейлiнше қиын жағдайда қалды.
ХЕҰ-ның әдiстемесiне сәйкес толық емес жұмыспен қамтылған, сондай-ақ жұмыспен қамтылмаған бiрақ белсендi түрде жұмыс iздеушiлер адамдардың жұмыссыздар санына есептелген республикадағы жұмыссыздардың жалпы әлеуетi 1,5 млн. адам болды.
Еңбек нарқының жұмыспен қамту мен жұмыссыздықтың жай-күйiн айқындаушы әсер мен экономиканың тұрақтануына, Үкiмет Бағдарламасының орындалуына нақты мүмкiндiктер жасайды. 1996 жылы негiзгi макроэкономикалық өлшемдер жұмысқа қамтуға мейлiнше қолайлы болады деп күтiлiп отыр. Дегенмен дағдарыс тенденциясын толық тоқтатудың сәтi түспейдi.
Нарықтық реформаны тереңдету мен оны одан әрi дамыту жұмыссыздықтың әлеуметтiк зардаптарын жұмсартуға бағытталған шараларды әзiрлеу мен жүзеге асыруды талап етедi.
Болжамдар 1996 жылы еңбек нарқы мынадай факторлардың әсерiнен қалыптасатын болатындығын көрсетiп отыр:
өндiрiстiң құрылымдық қайта құрылуы: жекешелендiру, банкроттық, қайта бейiмдеу;
инвестициялық мүмкiншiлiктер, жұмыс орындарының экономикалық тиiмдiлiгiн сақтау және жаңаларын ашуға байланысты;
кәсiпорындар мен ұйымдардан қызметкерлердiң босау ауқымы;
республикаiшiлiк және сыртқы көшi-көн ауқымы.
Қазақстан экономикасын сауықтыру мақсатында өндiрiстi құрылымдық қайта құруды, қайта жарақтауды, бәсекелес ортаны қалыптастыруды жеделдетудiң өзектiлiгi кәсiпорындарда басы артық жұмыс күшiн босатуды, рентабельсiз өндiрiстердi таратуды объективтi түрде талап етедi, бұл осыған орай жұмыссыздықтың өсуiне апарады.
Кәсiпорындар тарапынан жұмысшы күшiне деген қосымша сұраныс төмендейдi. Барлық материалдық өндiрiс салаларында жұмыс iстеушiлердiң санының азаюы күтiлiп отыр. Дәрменсiз кәсiпорындардың арасында құрылыс және ауыл шаруашылығы ұйымдарының көпшiлiгi болуы мүмкiн. Мұның бәрi еңбек нарығындағы жағдайды шиеленiстiруге апарады.
Экономиканың аграрлы секторындағы халықты жұмыспен қамту еңбек нарығында айрықша өзектiлiкке ие болады.
Болжамдық бағалаулар бойынша село халқының саны 1996 жылы 7278,5 мың адам, ал еңбек ресурстарының саны 3518,3 мың адам болады. Село халқын жұмыспен қамту деңгейi 68,7% дейiн одан әрi төмендейдi деп күтiлiп отыр (1994 жылы - 69,6%).
Бұл АОК-тi реформалаудың жалғасуына мемлекеттiк ауыл шаруашылығы кәсiпорындарын жекешелендiрудiң аяқталуына, жаңа агрофирмалардың, шаруа (фермерлiк) қожалықтарының құрылуына, "жасырын" жұмыссыздықтың ашық орнығуына байланысты.
Алайда ауыл шаруашылығында кiшi және орта бизнестi қолдау мен дамытуға республикалық бюджет есебiнен 3,5 млрд. теңге қаражат бөлу көзделiп отыр, бұл жұмыспен қамту жағдайын бiршама жұмсартуы мүмкiн.
Қазақстан Республикасы Еңбек министрлiгiнiң болжамы бойынша, экономика саласында iстейтiн азаматтар саны 1995 жылмен салыстырғанда 6,1 млн. адамға, яғни 3,2 процентке дейiн төмендейдi.
Жұмыссыздықтың бiршама үлкен деңгейi Қызылорда, Семей, Солтүстiк Қазақстан, Атырау облыстарында сақталады, жұмыссыздықтың жоғары деңгейi - Қарағанды облысы мен Алматы қаласынан күтiлiп отыр.
Әйелдердi, жастарды, зейнет жасы алдындағы адамдарды, мүгедектердi және еңбек нарқында әлсiз қорғалған адамдарды жұмыспен қамту мәселесi өте шиеленiсе түседi.
Ашық еңбек нарығында жұмыс күшiне деген сұраныс өсе түседi. Бұл факторлардың бiрi "село-қала" түрiндегi көшi-қон процесiнiң жалғаса түсуi болып табылады. Селолық жерлерден қалаға бiлiгi аз жастардың лекiлдеп келуi жұмыссыздардың қатарын толтыру мен қаланың нысансыз секторындағылардың санын өсiрудiң бiр себебi болады.
Жұмыспен қамтылмаған халықтың едәуiр өсуi еңбек нарығында жұмыссыздық жөнiндегi жәрдемақының өсуiне байланысты толтырады. Мұнда халықтың икемсiздiгi мен сұраныс пен ұсыныстың арасында тепе-теңдiктiң болмауынан кәсiби бiлiктiлiгi және аумақтық тұрғыда ұзақ уақыт бойы жұмыссыздар жiгiн қалыптастыратын болады.
Нәтижесiнде 1996 жылы жұмыспен қамту қызметiне 530 мыңға жуық адам өтiнiш жасайды, оның тек әрбiр 5-шiсi ғана жұмысқа орналаса алады, ал 420 мың адам немесе экономика саласында iстейтiндердiң жалпы санының 6,9 процентi жұмыссыздар деп танылады.
Болжам 1993-1995 жылдары қалыптасқан жағдайлардың нақты деректерiн, кәсiпорындардың және жұмыссыздыққа қатысты әлеуметтiк саланы конверсиялау саласындағы саясат туралы Меморандумның ережелерi мен шарттарына, Үкiмет бағдарламасына, Қазақстан Республикасы Еңбек министрлiгiнiң талдауы мен болжамына негiзделiп отыр.
II. 1996 жылы жұмыспен қамтудың мемлекеттiк саясатының
негiзгi бағыттары мен басымдықтары
Үкiмет бағдарламасына сәйкес нарықтық жағдайлардағы халықты жұмыспен қамту проблемаларын шешуде дәстүрлi, сондай-ақ дәстүрден тыс әдiстер жұмыс iстейтiн болады.
1996 жылы жұмыспен қамтуды қолдау мен дамытуға байланысты саясаттың негiзгi бағыттары мыналар болып белгiленедi:
өндiрiс көлемiнiң төмендеуiне, инфляцияға және жұмыс орындары жүйесiнiң тұрақсыздығына байланысты қолайсыз макроэкономикалық тенденцияларды болдырмау;
экономикалық балама, мемлекеттiк емес секторларында жұмыспен қамтуды дамыту және кеңейту үшiн жағдайлар жасау;
амалсыздан жұмысын жоғалтқан немесе жұмыстан босап қалу қаупiнде жүрген азаматтарды тиiмдi нысаналы қолдау мен қорғауды қамтамасыз ету;
жұмысқа орналасуда қиыншылықты бастан кешiп жүрген еңбекке қабілеттi топтардың жұмыспен қамтылуына қосымшаға жәрдем беру;
жұмыссыздықтың өсуiн ұстау;
жаппай жұмыстан босаудың алдын алу мақсатында "жасырын" жұмыссыздық ахуалындағы, әсiресе қалалардағы кәсiпорындарды қайтарымды негiзде iрiктемелi қаржылық қолдау;
ұзақ жұмыссыздықтың зардаптарын жұмсарту (қоғамдық жұмыстар мен жұмыссыздарды уақытында жұмыспен қамтуды дамыту, жұмыссыздарды әлеуметтiк қолдау, оқыту мен кәсiби даярлаудың негiзгi жүйесiн құру);
жұмыссыздардың арасынан кәсiпкерлiк кадрларын оқыту мен қайта даярлауды ұйымдастыру негiзiнде шағын бизнестi және кәсiпкерлiктi дамытуға жәрдемдесу.
Халықты экономикалық қолдауға бағытталған негiзгi шаралар жаппай жұмыссыздық қаупiн жою, экономикалық тиiмдi жұмыс орындары мен кадрларды сақтау, сондай-ақ перспективалы салалар мен өндiрiстерде жаңа жұмыс орындарын құру.
Бұған мынадай жолдар арқылы жетуге болады:
инвестициялық бағдарламаларды жүзеге асыру;
жұмыспен қамтуға жәрдемдесу мемлекеттiк қорынан (бұдан әрi - Жұмыспен қамту қоры) жұмыстан босау қаупiнде жүрген қызметкерлерге қайтарымды негiзде материалдық қолдау көрсету;
қосымша жұмыс орындарын, әсiресе халықтың әлеуметтiк-әлсiз санаттары үшiн ашу;
жұмыстан босау қаупiнде жүрген қызметкерлердi алдын ала кәсiптiк оқыту, оның негiзгi мiндетi жұмыстан босаған қызметкерлерге қосымша кәсiби дағдылар мен тезiрек жұмысқа орналасу үшiн бiлiм алу мүмкiншiлiгiн беру болып табылады.
Белсендi саясаттың шеңберiндегi басым бағыттар мыналар: жұмысқа орналасуға жәрдемдесу; еңбек нарығында жұмысқа орналасуда шектеулi мүмкiндiктерi бар адамдарды, жұмыс орындарын квоталауды қоса алғанда, жұмыспен қамтуда қосымша жәрдем көрсету; қоғамдық жұмыстарды, халықты уақытша жұмыспен қамтуды (маусымдық) ұйымдастыру, кәсiпкерлiк пен өзiн-өзi қамтуды дамыту; кәсiби оқыту және консультация беру. III. Азаматтарды жұмыспен қамтуға жәрдемдесу және жұмыссыздарды әлеуметтiк қолдау жөнiндегi шаралар 3.1. Жұмыс берушiлердiң тапсырысы бойынша жұмысқа орналастыруға жәрдемдесу Еңбек нарығында жұмыс күшiнiң сұранысы мен ұсынысын реттеу мақсатында еңбекпен қамту қызметi мынадай қызмет көрсетулердi жалғастырады: жұмысқа орналастыру мүмкiндiктерi туралы азаматтарды хабардар ету; жұмыс берушiлердiң тапсырысы бойынша қызметкерлердi iрiктеу; қолайлы жұмыс орындарын iрiктеу; бос орындар жәрмеңкесiн өткiзу; жұмыссыздарды оқыту және қайта оқыту; жұмыс iздеуде қиындық көрген азаматтарға жұмыс iздеу дағдыларын үйрету және кеңес беру; жұмыспен қамту қызметiнiң қолдауымен 110 мың адамға жұмыс берiледi. 3.2. Қоғамдық жұмыстарды ұйымдастыру
Қоғамдық жұмыстарды ұйымдастыру жұмыссыздар мен жұмыспен қамтылмаған азаматтарға уақытша жұмыс орнын табуға мүмкiндiк бередi.
Қоғамдық жұмыстар мыналарды қамтиды:
қалалық жерлерде: қалаларды экологиялық тазалау, тротуарларды төсеу, мектептер мен ауруханаларды жөндеу, күндiзгi балабақшаларындағы жұмыс, жас көшеттер, көкөнiстер, жемiстер, гүлдер және басқаларды өсiру;
ауылдық жерлерде: шағын суландыру жұмыстары, жол салу, тұрғын үйлер мен мектептер салу, топырақ қорғау мен ағаш отырғызуды жүргiзу.
Қалалық және ауылдық жерлерде қоғамдық жұмыстармен айналысатындар, бұдан басқа, қартайғандарға, мүгедектерге қызмет, ауруларды күту мен балаларды бағуға көмек көрсетедi.
Төменгi бiлiктiлiктi қызметкерлердiң iшiнен 44,9 мың жұмыссыздарды қоғамдық жұмыстармен қамту және оқушылар мен студенттерге оқудан бос уақытында жұмысқа орналасуына жәрдем көрсету, бұған арнап Жұмыспен қамту қорынан 342 млн. теңге жұмсау көзделуде.
3.3. Өз бетiнше жұмыс iстеудi, кәсiпкерлiктi,
шағын бизнестi дамытуға жәрдемдесу
Жұмыспен қамту қызметтерiнiң өз бетiмен жұмыс iстеу, шағын бизнес пен кәсiпкерлiктi дамыту жұмыстарының негiзгi бағыттары мыналар болады:
жұмыссыздарға кәсiпкерлiк негiздерiнiң кәсiби оқуын ұйымдастыру;
жұмыспен қамту қызметтерiнiң Қазақстанның өнеркәсiпшiлерi мен кәсiпкерлерi одағымен, Кәсiпкерлiктi қолдау мен дамытудың қазақстандық орталығымен, Қазақстан фермерлерiнiң "Қазагро" ұлттық федерациясымен және басқа мемлекеттiк және мемлекеттiк емес экономикалық құрылымдарымен әзiрлеген шарттары, келiсiмдерi, бiрлескен iс-қимыл жоспарлары мен шаралары негiзiнде өз iсiн ашуына жәрдемдесу. Шарттарда негiзiнен жұмыссыздарды және кәсiпорындар мен ұйымдардан республиканың жұмыспен қамту қызметтерiмен шарттық негiзде босатылған қызметкерлердi даярлауды, қайта даярлауды және бiлiктiлiгiн көтерудi қамтамасыз ету көзделген;
кәсiпкер ретiнде олардың тиiмдi қызметiнiң мүмкiндiктерiн айқындау мақсатында жұмыссыздарға кеңес және кәсiби бағдар беру.
1996 жылы өз iсiн ұйымдастыратын 3,3 мың жұмыссызға қолдау көрсетiлетiн болады.
3.4. Жұмыссыздарды кәсiби оқыту және қайта оқыту
Жұмыссыздарды оқыту және қайта оқыту - жұмыспен қамту белсендi саясатының маңызды бағыты. Жұмыспен қамту мемлекеттiк қызметiнiң органдары 1996 жылы 30 мың адамға кәсiби оқудан, қайта оқудан және бiлiктiлiгiн көтеруден өту мүмкiндiгiн берудi көздеп отыр, бұған арнап Жұмыспен қамту қорынан 1,3 млрд. теңге жұмсалады. Оқитын контингенттiң негiзгi санаттары әйелдер, 30 жасқа дейiнгi жастар, мүгедектер және басқалар болып табылады.
Бұл мiндеттердi шешу үшiн мыналар көзделуде:
мемлекеттiк және мемлекеттiк емес құрылымдардың кадрларға мұқтаждығын, кәсiби оқуды және кәсiби бағдарды қажет ететiн жұмыссыздардың кәсiби-бiлiктiлiк құрамын зерттеу және талдау және осы негiзде кәсiптер мен мамандықтар тұрғысынан болжамдар жасау, оларды бiлiм беру мекемелерi мен бұқаралық ақпарат құралдарына жүйелi түрде жеткiзу;
жұмыссыздарға кәсiби даярлау мен кәсiби бағдар берудi үйлестiрудi қамтамасыз ету, халықтың әлеуметтiк-әлсiз жiктерiнен шыққан жұмыссыздарға ерекше көңiл бөлу;
жұмыспен қамту қызметiнiң клиенттерiне олардың мүдделерi мен еңбек нарығының қажетсiнуiн ескере отырып кәсiп немесе жұмыс орнын iрiктеу бойынша кәсiби бағдар кеңестерiн жүргiзу, осы мақсатқа арнап кәсiптер, оқу орындары туралы ақпараттық деректер банкiн құру;
жұмыссыздардың оқуын әсiресе жастар мен әйелдердiң iшiнен, жеке меншiк кәсiпкерлiктi, шағын бизнестi, фермерлiк қожалықты жүргiзудi дамыту үшiн жаңа кәсiптер бойынша, мұнымен бiрге аймақтың ұлттық, географиялық, әлеуметтiк-экономикалық және демографиялық ерекшелiктерiне көңiл бөле отырып ұйымдастыру;
Қазақстан Республикасының Бiлiм министрлiгiмен бiрлесiп жұмыссыздардың iшiнен азаматтардың кәсiби даярлығын ұйымдастыру үшiн оқу орындарын iрiктеу кезiнде тендер мүмкiндiктерiн белсендi пайдалану, оларды мамандарға берiлетiн бiлiктiлiгi еңбек нарығын талаптарына жауап беретiн дамыған оқу базасы бар оқу мекемелерiне кәсiби оқуға жiберу;
шетел мемлекеттерiнiң шағын бизнестi, кәсiпкерлiк пен жеке еңбек қызметiн дамыту бөлiгiнде МОТ тәжiрибесiн пайдалана отырып жұмыссыздарды оқытудың жаңа нысандары мен әдiстерiн енгiзу мемлекеттiк емес кәсiпкерлiк одақтармен, бiрлестiктермен, кәсiпкерлiктi қолдау және дамыту орталықтарымен оқып шыққан жұмыссыздарды жұмысқа орналастыруға жәрдем көрсету жөнiнде бiрлескен шараларды жүзеге асыру;
олардың кейiннен босаған және жаңа жұмыс орындарына жұмысқа орналасуы мақсатында босатылған қызметкерлердiң мерзiмiнен бұрын кәсiби оқуын жүргiзудi кәсiпорындар мен ұйымдарға жәрдемдесу;
аймақтық экономикалық мұқтажы есебiмен жұмысшылар мен мамандар даярлаудың көлемi мен салаларына түзету енгiзудi бiлiм беру мекемелерiне ақпараттық және әдiстемелiк көмек көрсету;
запасқа шыққан әскери қызметшiлер және жұмыссыздар үшiн, осы мақсатқа Жұмыспен қамту қорынан 75 млн. теңге бөлiп, Алматы облысының Түрген поселкесiндегi Республикалық оқу орталығының құрылысын аяқтау.
3.5. Еңбек нарығындағы бәсекелестiгi төмен санаттардың
(жастар, әйелдер, мүгедектер) жұмыспен
қамтылуына жәрдемдесу
3.5.1. Әйелдердiң жұмыспен қамтылуы
Республикада әйелдер саны 8,5 млн. адамды немесе барлық халықтың 51,3 процентiн құрайды, оның iшiнде 3,0 миллионнан көп адам экономика саласында жұмыс iстейдi.
1995 жылы жұмыссыз әйелдердiң саны жұмыссыздардың 57 процентiн құрап, өткендегi жылмен салыстырғанда 1,6 еседен артық өстi. Маңғыстау, Ақмола, Шығыс Қазақстан, Солтүстiк Қазақстан және Семей облыстарында олардың саны неғұрлым көп орын алды. Жұмыс күшiне сұраныстың төмендеуi жағдайында жоғары және арнаулы бiлiмi бар әйелдерге жұмыс табудың iс жүзiнде келешегi болмай отыр.
Әйелдердi жұмыспен қамтуға жәрдемдесу мақсатында мыналар көзделуде:
әйелдер жұмыссыздығының өсу тенденциясының мониторингi. Бағалы бағдарларды және еңбек нарығында жұмыссыз әйелдердiң бастамашылық қызметке психологиялық әзiрлiгiн айқындау жөнiндегi әлеуметтiк зерттеулер ұйымдастыру;
жаңа мамандықтарға, кәсiпкерлiк қызметке үйретудi кеңейту, жұмыс iстеп жүрген әйелдердiң бiлiктiлiк және еңбекақы төлеу дәрежесi бойынша кейiн қалуын жою, бала тууына немесе оны күтуiне байланысты жұмысында үзiлiс болған әйелдердi қайта даярлау мен бiлiктiлiгiн арттыру жолымен әйелдердiң бәсекелестiк қабiлетiн қамтамасыз ету;
өзiн-өзi жұмыспен қамтамасыз ету бағдары бойынша әйелдердi кәсiптiк оқытуды қамтамасыз ету;
өз iсiн тiркеуге (жергiлiктi атқарушы органдармен бiрлесiп) жәрдемдесу;
"Iскер әйел" клубтарын ұйымдастыруға жәрдем көрсету;
аймақтық деңгейде әйелдердiң жұмыспен қамтылуын реттеудiң сақтандыру бағдарламаларын әзiрлеу;
халық тұтынатын тауарлар жасап шығару, тұрмыстық қызмет, көркемөнер кәсiпшiлiгi саласында әйелдер үшiн жаңа жұмыс орындарын құруға жәрдем көрсету.
3.5.2. Жастарды жұмыспен қамту
Қазiргi кезде Қазақстанда 16-29 жас арасындағы 4 миллионнан астам адам тұрады, бұл бар халықтың төрттен бiр бөлiгiн немесе еңбекке қабiлеттi жастағы халық санының 40 процентiн құрайды, олардың 1 миллионға жуығы жұмыс iстемейтiн және оқымайтын жастар болып табылады.
1995 жылы республикада орташа есеппен алғанда жұмыссыздардың әрбiр үшiншiсi 30 жасқа дейiнгi адам болды.
Жұмыссыз жастар саны әсiресе ауылдық жерлерде тез өсiп отыр. 1995 жылы ол 1994 жылмен салыстырғанда 1,7 еседен артып 42 мың адамға жеттi.
Жұмыспен қамту қызметiнде тiркелген жұмыссыз жастардың үштен бiрiне жуығы оқу орындарының түлектерi болып табылады.
Жастарды жұмыспен қамту проблемаларын шешу мақсатында жұмыспен қамту қызметiнiң iс-қимылы мыналарға:
оқу орындарының түлектерiне жұмысқа тұруы үшiн қосымша кәсiп (мамандық) алу, үйрену мүмкiндiгiнiң бар екенi туралы хабарлауға;
жастарды уақытша (маусымдық) жұмыспен қамтуды ұйымдастыруға;
жастардың кәсiпкерлiгiн, өзiн жұмыспен қамтуын дамытудың, арнайы оқу курстарын ұйымдастырудың аймақтық жобаларын жүзеге асыруға жәрдем көрсетуге;
оқу орындарын бiтiрушiлер үшiн жергiлiктi атқарушы өкiмет органдары жүзеге асыратын жұмыс орындарын квоталау тетiгiн жетiлдiруге;
екi-үш сабақтас кәсiпке үйрету арқылы жастардың жұмыспен қамтылмаған бөлiгiнiң кәсiптiк және аумақтық жылжымалылығын көтеруге;
тербелмелi миграцияны, вахталық жұмыс әдiсiн дамыту, жастардың жұмыс қолы жетiмсiз аймақтарға көшiп, онда орнығуы мақсатында жастарды жұмыспен қамтуға жәрдем көрсетуге арналған вакансиялардың аймақаралық банкiн ашуға шоғырландырылады.
3.5.3. Мүгедектердi жұмыспен қамту
Республикада мүгедектер саны 301,9 мың адам немесе халықтың жалпы санының 1,8 процентi, олардың iшiнде 31,2 мың адам қоғамдық өндiрiсте жұмыс iстейдi. Бұл ретте бiрiншi топтағы мүгедектердiң 2,5 процентi, екiншi топтағы мүгедектердiң 3,2 процентi, үшiншi топтағы мүгедектердiң 31,2 процентi жұмыс iстейдi.
Нарықтық экономикаға көшу кезiнде мүгедектер еңбек нарығындағы ең дәрменсiз, тиiмдi әлеуметтiк қолдауға мұқтаж топтардың бiрiне ендi.
Жұмыспен қамтудың мемлекеттiк қызметi мынаны көздеп отыр:
мүгедектердi арнайы құрылған немесе квоталанатын жұмыс орындарына қабылдауға жiберу арқылы олардың жұмысқа орналасуына көмектесудi;
жабдықтарды сатып алу мен жұмыс орындарын бейiмдеуге кеткен шығындарды жұмыспен қамтуға жәрдемдесу қорынан қайтару арқылы қосымша жұмыс орындарын құруға жәрдем көрсетудi, бұл үшiн 50 млн. теңге жұмсау көзделiп отыр.
3.5.4. Село халқын жұмыспен қамту
Аграрлық сектордағы өндiрiстiң құлдырауы, жұмысшылардың босап қалуы iлесiп келе жатқан нарықтық өзгерiстер село еңбек нарығындағы жағдайды қиындатты.
Селолық жердегi еңбек нарығының ерекшелiктерi:
дамымаған өндiрiстiк және әлеуметтiк инфрақұрылымы бар, қосымша жұмыс орындарын құруға арналған инвестициялардың шектеулi шалғай селолық аудандардың болуына;
кейбiр селолық аудандардың жұмыссыздарды жұмысқа орналастыру өте қиын экологиялық апат аймақтарда орналасуына;
еңбек миграциясына және оның селолық еңбек нарығына әсер етуiне, 90 проценттен астамы селолық жерлерде орнығып қалатын босқындардың, тарихи отандарына қайтқан репатриант-босқындардың, қоныстануына;
селолық еңбек нарығында үштен бiрге жуығының мамандығы жоқ жұмыспен қамтылмаған ауылдардың басым болуына байланысты.
Көптеген ауыл шаруашылығы кәсiпорындары меншiк нысандарын өзгерте отырып, еңбек нарығын толықтырып отырған жұмысшыларды жұмыстан босатты.
Селолық жерлердегi экономикалық белсендi халықтың саны есеп бойынша 1995 жылы 2140 мың адамға кемiдi, жұмыспен қамту деңгейi еңбек ресурстарына қарағанда тиiсiнше 69,6 процентке кемiдi.
Селодағы еңбек нарығында жұмыссыздық аймақтар бойынша: Ақмола, Қарағанды, Көкшетау, Қостанай облыстарындағы 1,2-1,3 проценттен бастап, Атырау мен Семей облыстарындағы 7,8-11 процентке дейiн баратыны көрiнiп отыр.
Село халқын еңбекпен қамтуға жәрдемдесу мақсатында:
жұмысшыларды жаппай босатып жатқан кәсiпорындар мен ұйымдардың қаржы жағдайын осы процестердi тоқтату немесе кезең-кезеңiмен жүргiзу мақсатында сараптаудан өткiзу;
жұмыс қолы асып жатқан оңтүстiк аудандарға жасырын жұмыс миграциясын, репатриант-босқындардың бөлiнуiн тәртiптеуге;
жем-шөп әзiрлеу, егiн жинау, төлдету науқаны және басқа да қоғамдық маусымдық ауыл шаруашылығы жұмыстарын өткiзудi ұйымдастыру, халыққа әлеуметтiк салада қызмет көрсету;
қиын-қыстау жағдайдағы селолық аудандардағы жаңа жұмыс орнын құрған, шағын бизнестi дамытуға, кадрларды даярлауға жәрдемдесетiн жұмыс берушiлерге жекешелендiруден түскен ақша қаражатының бiр бөлiгiн беру арқылы сараланған қолдау көрсету тетiгiн енгiзу;
шағын қуатты технологиялық жабдықтарды орнату арқылы ауыл шаруашылығы өнiмдерiн өңдеу жөнiнде бiрлескен және басқа да кәсiпорындар құруға жәрдем көрсету;
әрбiр селолық аудандардағы тапшы кәсiптер мен қажет болмай қалған кәсiптер бойынша деректер банкiн құру, бұл туралы халыққа хабарлау;
жұмыспен қамтылмаған халықты, әсiресе кәсiпкерлiк қызмет бейiнi бойынша жастарды даярлауды жүзеге асыратын мемлекеттiк емес бизнес орталықтарына, кәсiпкерлер мектебiне жәрдем көрсету;
шаруа (фермерлiк) қожалықтарын ұйымдастыруға, жеке қосалқы шаруашылықтарын қолдауға, тұтынушылар кооперативтерiн құруға жәрдемдесу көзделiп отыр.
Азия Даму Банкiнiң ауыл шаруашылығы секторына арналған Бағдарламалық заемының саяси матрицасында көзделген шаралар шеңберiнде 1996 жылдың 1 шiлдесiне дейiнгi мерзiмде селоның жұмыссыз халқын оқытудың республикалық және аймақтық бағдарламалары әзiрленсiн.
3.6. Жұмыс орындарын квоталау
Әлеуметтiк әлсiз қорғалған халықтың тобын, оның iшiнде жастарды, жалғыз басты адамдарды, көп балалы әйелдердi, жасы кәмелетке толмаған мүгедек бала тәрбиелеп отырған аналарды, түрмеден босап келгендердi, запасқа шыққан әскери қызметшiлердi және жұмыс iздеуде қиыншылық көрген басқа да әлеуметтiк қорғауды қажет ететiндердi ("Халықты жұмыспен қамту туралы" Заңның 7-бабы) кәсiпорындарға, ұйымдарға жұмысқа орналастыру үшiн 1996 жылы квота белгiленедi.
Квоталанған жұмыс орындары бар кәсiпорындар тiзiмiн әр аумақтың (аудан, қала) әкiмдерi бекiткен қаулысына сәйкес жұмыспен қамту қызметi анықтайды.
Республикада квота бойынша 35 мың адамды, оның iшiнде 20 мың - 21 жас шамасындағы жастарды, 5 мың - әйелдердi, 4 мың - мүгедектердi жұмысқа орналастыру ұйғарылды.
3.7. Еңбек көшi-қонын реттеу. Iшкi еңбек нарығын қорғау
Жұмыспен қамту қызметiн қолдаудағы көшi-қон саясатының бiр бөлiгi, мамандандырылған жұмысшы күшiне деген ұсыныс пен сұраныстың аралығындағы географиялық айырмашылықты жеңу, iшкi нарықты қорғау, уақытша жұмысшы күшiн шетелде пайдалану есебiнен, еңбек нарығындағы шиеленiстi жұмсарту көшiп-қонушылардың еңбек құқы мен мүдделерiн қорғауға бағытталған.
Мемлекеттiк жұмыспен қамту қызметi әкiмдермен бiрлесе отырып, 1996 жылы төмендегi шараларды жүзге асыруға тиiс:
экологиялық апат зардабын шеккендердi (Семей, Қызылорда облыстарын) және Оңтүстiк Қазақстан облысындағы артық еңбек күшiн экономикалық жағдайы жақсы дамыған аймақтарға өз еркiмен көшiрудi ұйымдастыру. Республиканың еңбек күшi артық аймақтардан Жезқазған облысының Приозерск қаласына ерiктi көшiру көзделген, мүдделi республикалық, облыстық органдар облыс және қала әкiмдерiмен бiрлесiп отбасыларын қабылдап, оларды тұрғын үймен қамтып, қосымша жұмыс орындарын құруға қосымша шаралар қолдану;
жергiлiктi еңбек нарқының жағдайына байланысты облысаралық ауысым әдiсiндегi жұмысты ұйымдастыру арқылы iшкi көшi-қонға көмектесу (яғни, жергiлiктi еңбек нарығында жоқ мамандарды тарту);
шетелдермен тиiстi келiсiмге келу жолымен уақытша көшiп келгендердiң құқы мен мүддесiн, сонымен қоса көшiп келгендердiң қайтудағы құқын қорғау шараларын қамтамасыз ету арқылы жұмысшы күшiнiң келушiлерi мен кетушiлерiнiң жағдайын реттеу;
жасырын еңбек көшi-қонына тыйым салу және көшi-қонға бақылауды ұйымдастыру.
Шетел жұмысшы күшiн пайдалану қызметi, сонымен қатар шетелге Қазақстан Республикасынан кеткен жұмысшы күшiн пайдалану лицензиямен келiсiм негiзiнде жүзеге асады.
3.8. Еңбек нарқындағы жағдайы қиын аймақтарға жұмыспен қамту
қызметiнiң көрсететiн көмегi
Республикадағы еңбек нарқының шиеленiскен жағдайы барлық жұмыссыздардың 55 процентi шоғырланған Оңтүстiк Қазақстан, Семей, Батыс Қазақстан, Атырау, Алматы, Павлодар облыстарының селоларындағы еңбек нарқының жағдайымен анықталынады.
Осы аймақтарда бiраз шараларды жүзеге асыруға тура келедi:
қызметкерлердi жаппай жұмыстан босатып жатқан кәсiпорындар мен
ұйымдардың, әсiресе қайта құру және банкротқа ұшырағандарының финанс жағдайларына экспертиза жүргiзу; қызметкерлердi босату процесiн тоқтату немесе оны сатылап жүргiзу; әлеуметтiк шиеленiстi жеңiлдету үшiн шұғыл қысқаша шаралар бағдарламасын жасау; жаппай қоғамдық жұмыстарды ұйымдастыру; босаған қызметкерлер мен жұмыссыздарды, сол аймақтағы еңбек нарқының қажетiне сәйкес, оқып болғаннан кейiн жұмысқа орналастыру немесе жеке кәсiпкерлiкпен айналысу мақсатымен қайта оқытуды ұйымдастыру; 200 адамнан астам қызметкерi бар кәсiпорындар тоқтағанда жұмыстан босағандар үшiн кәсiпорында есеп жүргiзiп және бағдар беретiн уақытша тiректер құру. 3.9. Жұмыссыздарға жұмыссыздығы жөнiнде жәрдемақы төлеу және материалдық көмек көрсету Мемлекеттiк жұмыспен қамту қызметi 1996 жылы жұмыссыздарға жәрдемақы төлеу мен материалдық көмек көрсетудi әрi қарай жалғастырады. 1996 жылы жұмыссыздылығы жөнiндегi жәрдемақыны 340 мың адам алады деп күтiлуде, жұмыспен қамтуға көмектесу қорынан осы мақсатқа 4,24 млрд. теңге бөлiнбек. Жәрдемақыны төлеу есептеле отырып, жұмыссыздарды әлеуметтiк қолдауды жетiлдiру. IV. ЖҰМЫСПЕН ҚАМТУ БАҒДАРЛАМАСЫН АҚПАРАТТЫҚ ТАЛДАУ ЖӘНЕ ҚАРЖЫМЕН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ 4.1. Жұмыспен қамту қызметiн қамту
Жұмыспен қамту қызметi өз дамуында мүмкiндiктерiн жүктелген мiндеттерiне сәйкес келтiрiп, қажет болған жағдайда еңбек нарығындағы ахуалдың күнi бұрын тез өзгеруiне өздерiнiң әсерiн тигiзудi мақсат етедi.
Жұмыспен қамту қызметi толассыз келiп жатқан азаматтарға қызмет көрсетудi, компьютерлiк жүйе енгiзу, жұмыспен қамтуға көмектесу бағдарламасының үдемелi ақпаратын қолдану және жұмыспен қамту қызметi қызметкерлерiнiң бiлiмiн көтеру арқылы жақсартады.
Жұмыссыздығы жөнiндегi жәрдемақыны есептеу, жұмыс орындарын iрiктеу, жұмыссыз адамдарға кәсiби бағдар беру және есеп жүргiзуде жұмыстың ең негiзгi түрлерiн автоматтандыру қарастырылуда.
Бүкiләлем Банкiнiң әлеуметтiк қорғау жобасын жүзеге асыру негiзiнде 1996 жылы Петропавл, Қызылорда, Ақтөбе, Қостанай, Жамбыл, Ақмола, Атырау, Семей, Талдықорған (күтпеген жағдайларда, үлгi орталықтарын ұйымдастыратын резервтi жерлер Алматы, Қарағанды, Өскемен қалалары болып саналады) қалаларында Үлгiлi жұмыспен қамту орталықтарын салу қарастырылуда.
4.2. Еңбек нарығының мониторингi.
Ақпаратпен қамтамасыз ету
1996 жылы еңбек нарқының жағдайы және жұмыспен қамту қызметiнiң iс-әрекетi жайлы ақпарат жүйесiн қалыптастыру шаралары жүзеге асырылады, бұл жұмыспен қамту саласында аймақтық конъюнктураның тез өзгерiп отыруына көңiл бөлуге мүмкiндiк бередi.
Еңбек нарқындағы ақпарат жүйелерiнiң негiзгi элементтерi:
халықты және жұмыс берушiлердi еңбек нарқының жағдайы және
жұмыспен қамту қызметiнiң ұсынған қызметi жайлы ақпарат құралдары арқылы хабарлау; еңбекпен қамту қызметi мен оның жұмысын жоспарлау деңгейiнде басқару шешiмiн қабылдау үшiн ақпарат жинау; 1996 жылы халықты жұмыспен қамту қызметiнiң саясатын ақпараттау жүйесiн қалыптастырудың ең негiзгi элементтерi; халық пен жұмыс берушiлердi еңбек нарығының жағдайы туралы ақпарат құралдары арқылы хабарлап отыру; нұсқау кiтапшаларды, плакаттарды, басылымдарды тарату арқылы өз еркiмен жұмыс iздеушiлерге көмектесу; болашағы бар және қажетсiз мамандықтар туралы бос жұмыс орындары жайлы мәлiметтердi жариялау арқылы азаматтарды жұмысқа орналастыру, оларды оқыту және қайта оқыту; халыққа телефон арқылы және жазбаша түрде еңбекке орналастыру мәселесi жайлы кеңес беру үшiн сырттай мектептер ашу. Еңбек нарқының мәселелерi туралы және жұмыспен қамту қызметiнiң бағдарламасын жүзеге асыруға баға беруге iрiктелiнiп зерттеу жүргiзу қарастырылуда. 4.3. Заңдық және нормативтiк қамтамасыз ету
1996 жылы Қазақстан Республикасының Еңбек министрлiгi мүдделi министрлiктермен, мемлекеттiк комитеттермен, басқа орталық және жергiлiктi атқару органдарымен бiрлесiп "Халықты жұмыспен қамту туралы" Заңына өзгерiстер мен толықтырулар жайлы ұсыныс әзiрлесiн, мынадай нормативтiк актiлер дайындасын:
"Ерiктi қоныс аудару туралы" Қазақстан Республикасының Заң жобасы;
банкротқа ұшыраған кәсiпорындарда жұмыссыз қалған азаматтарға жеңiлдiк жасау мен кепiлдiк берудiң тәртiбi туралы ережелер;
жұмыспен қамту орталықтарына жаппай жұмыстан босату және бос жұмыс орындары жайлы мәлiметтердi хабарлау тәртiбi туралы ережелер;
жұмыссыздар мен бос жүрген халықтың кәсiби оқуын қаржыландыру туралы ережелер;
жұмыссыздар мен олардың отбасыларына материалдық көмек көрсетудiң шарттары мен тәртiбi туралы ережелер;
жұмыссыздарға жәрдемақы төлеудiң шарттары мен тәртiбi туралы ережелер;
нақты жұмыссыздық пен оның жеткен шегiн анықтау туралы ережелер.
4.4. Жұмыспен қамту бағдарламасын қаржымен қамтамасыз ету
Жұмыссыздарды әлеуметтiк қолдау шараларын жүзеге асыру үшiн жұмыспен қамтуға көмектесу Қорынан 5,7 млрд. теңге бөлiнедi, оның iшiнде: жұмыссыздарды дайындау мен қайта дайындауға - 1,26 млрд. теңге, қоғамдық жұмыстарды ұйымдастыруға - 190,1 млн. теңге, жұмыссыздығы жөнiнде жәрдемақы төлеу үшiн - 4,24 млрд. теңге.
Мемлекеттiк жұмыспен қамту қызметiн дамытуға 536 млн. теңге бөлу ұйғарылды, оған осыған жататын мамандарды оқыту мен олардың бiлiктiлiгiн көтеру жұмыспен қамту қызметiн техника құралдарымен және оргтехникамен жабдықтау, қызмет жайларын жалға беру, сонымен қоса жарнама-баспа жұмыстарын және халықты жедел хабарлап отыру жатады.
Осыған орай, Бүкiләлем Банкiнiң займ қорынан техникалық жобаны жүзеге асыру үшiн 3,8 млн. американ долларын жұмсау, ал жұмыспен қамтуға көмектесу Қорынан Бүкiләлем Банкiнiң займын пайдаланғаны үшiн процентiн төлеу ретiнде - 16,3 млн. теңге бөлу ұйғарылды.
Конверсияланған кәсiпорындардың шығынын толтыру үшiн жұмыстан босаған қызметкерлердi дайындауға 26,6 млн. теңге, мүгедектерге ыңғайлы құрал сатып алу үшiн 50 млн. теңге жұмсалады.
Қоныс аудару шараларын және үй құрылысын қаржыландыруда жұмыспен қамтуға жәрдемдесу Қорының жалпы шығыны 7 миллиард теңгеге жуық болады деп күтiлуде.
