Семей ядролық қауіпсіздік аймағында атмосфералық ауаның, жерасты және жерүсті суларының, топырақ пен өсімдіктердің радиоактивті ластану деңгейіне тұрақты мониторинг жүргізу, сондай-ақ радионуклидтердің таралу параметрлерін айқындау қағидаларын бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2023 жылғы 30 қазандағы № 381 бұйрығы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2023 жылғы 31 қазанда № 33594 болып тіркелді

ЗҚАИ-ның ескертпесі!
Осы бұйрық 01.01.2024 бастап қолданысқа енгізіледі

"Семей ядролық қауіпсіздік аймағы туралы" Қазақстан Республикасы Заңы 5-бабы 1-тармағының 12) тармақшасына сәйкес БҰЙЫРАМЫН:

1. Қоса беріліп отырған Семей ядролық қауіпсіздік аймағында атмосфералық ауаның, жерасты және жерүсті суларының, топырақ пен өсімдіктердің радиоактивті ластану деңгейіне тұрақты мониторинг жүргізу, сондай-ақ радионуклидтердің таралу параметрлерін айқындау қағидалары бекітілсін.

2. Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігінің Атом энергетикасы және өнеркәсібі департаменті Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен:

1) осы бұйрықты Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуді;

2) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігінің интернет-ресурсында орналастыруды;

3) осы бұйрықты Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркегеннен кейін он жұмыс күні ішінде Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігінің Заң қызметі департаментіне осы тармақтың 1) және 2) тармақшаларында көзделген іс-шаралардың орындалғаны туралы мәліметтерді ұсынуды қамтамасыз етсін.

3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасының Энергетика вице-министріне жүктелсін.

4. Осы бұйрық 2024 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі және ресми жариялануға тиіс.

Қазақстан Республикасы Энергетика министрі

А. Саткалиев

"КЕЛІСІЛДІ"

Қазақстан Республикасының

Ауыл шаруашылығы министрлігі

" "___________ 2023 жыл

"КЕЛІСІЛДІ"

Қазақстан Республикасының

Денсаулық сақтау министрлігі

" "___________ 2023 жыл

"КЕЛІСІЛДІ"

Қазақстан Республикасының

Экология және табиғи ресурстар министрлігі

" "___________ 2023 жыл

Қазақстан Республикасы Энергетика министрі 2023 жылғы 30 қазандағы № 381 бұйрығымен бекітілген

Семей ядролық қауіпсіздік аймағында атмосфералық ауаның, жер асты және жер үсті суларының, топырақ пен өсімдіктердің радиоактивті ластану деңгейіне тұрақты мониторинг жүргізу, сондай-ақ радионуклидтердің таралу параметрлерін айқындау қағидалары

1-тарау. Жалпы ережелер

1. Осы Семей ядролық қауіпсіздік аймағында атмосфералық ауаның, жерасты және жерүсті суларының, топырақ пен өсімдіктердің радиоактивті ластану деңгейіне тұрақты мониторинг жүргізу, сондай-ақ радионуклидтердің таралу параметрлерін айқындау қағидалары (бұдан әрі – Қағидалар) "Семей ядролық қауіпсіздік аймағы туралы" Қазақстан Республикасы Заңы (бұдан әрі – Заң) 5-бабы 1-тармағының 12) тармақшасына сәйкес әзірленді және Семей ядролық қауіпсіздік аймағында атмосфералық ауаның, жерасты және жерүсті суларының, топырақ пен өсімдіктердің радиоактивті ластану деңгейіне тұрақты мониторинг жүргізу, сондай-ақ радионуклидтердің таралу параметрлерін анықтау тәртібін айқындайды.

2. Осы Қағидаларда мынадай ұғымдар мен анықтамалар қолданылады:

1) араласу деңгейi – жол берiлмейтiн мөлшердiң шамасы, оған жеткен кезде, созылмалы немесе авариялық сәуле алу жағдайы туындаған реттерде қорғау немесе авариядан кейiнгi шаралар қолданылады;

2) атом энергиясын пайдалану саласындағы уәкілетті орган (бұдан әрі – уәкілетті орган) – атом энергиясын пайдалану саласындағы басшылықты жүзеге асыратын орталық атқарушы орган;

3) мониторинг жүргізу пункті – табиғи орта компоненттерінің сынамаларын жүйелі іріктеу жолымен атмосфералық ауаның, жерасты және жерүсті суларының, топырақ пен өсімдіктердің радиоактивті ластану деңгейлерін айқындау жүргізілетін жергілікті жердің нүктесі;

4) радиациялық мониторинг – иондаушы сәулелену көздерiн пайдаланатын объектiлерде де, қоршаған ортада да радиациялық жағдайдың жай-күйiн жүйелi түрде байқап отыру;

5) Семей ядролық қауіпсіздік аймағының жұмыс істеуін қамтамасыз ету жөніндегі уәкілетті ұйым (бұдан әрі – уәкілетті ұйым) – Семей ядролық қауіпсіздік аймағының жұмыс істеуін қамтамасыз ету үшін уәкілетті органның қарамағындағы мемлекеттік кәсіпорындар қатарынан Заңның 4-бабының 3) тармақшасына сәйкес айқындалатын заңды тұлға.

Осы Қағидаларда пайдаланылатын өзге де терминдер мен анықтамалар "Халықтың радиациялық қауіпсіздігі туралы" Қазақстан Республикасының Заңы, "Атом энергиясын пайдалану туралы", "Семей ядролық қауіпсіздік аймағы туралы" Заңдарына сәйкес қолданылады.

2-тарау. Семей ядролық қауіпсіздік аймағында атмосфералық ауаның, жерасты және жерүсті суларының, топырақ пен өсімдіктердің радиоактивті ластану деңгейіне мониторинг жүргізу пункттерін таңдау және негіздеу

3. Мониторинг жүргізу пункттерін таңдау сынақ алаңдарында орналасқан қоршаған ортаның радиоактивті ластану көздерін, Семей ядролық қауіпсіздік аймағынан тыс радионуклидтердің таралуын бақылау негізінде жүзеге асырылады.

4. Радиоактивті ластану көздерін бақылау үшін мониторинг жүргізу пункттері жердегі ядролық сынақтардың эпицентрінде, экскавациялық жарылыстар жүргізілетін орындарда, ұңғымалар мен штольняларда сынақтар жүргізу кезінде штаттан тыс радиациялық жағдайлар орындарында орналасады. Мониторинг жүргізу пункттері олардың орналасқан жері мен табиғи орта компоненттерінің бақыланатын тізбесі осы Қағидаларға 1-қосымшада тізбектелген.

5. Радионуклидтердің Семей ядролық қауіпсіздік аймағынан тыс аумаққа, онымен шектесетін аумаққа таралуын бақылау үшін мониторинг жүргізу пункттері жақын маңда радиоактивті-ластанған аумақтың (сынақ алаңдары, радиоактивті түсу іздері), өңірлік немесе ірі екінші дәрежелі геологиялық омырылулардың, ірі су жинау бассейндерінің шекараларының болуы негізінде Семей ядролық қауіпсіздік аймағының шекарасында орналасады. Семей ядролық қауіпсіздік аймағы шекараларында мониторинг жүргізу пункттері табиғи орта компоненттерінің бақыланатын тізбесі Қағидаларға 2-қосымшада тізбектелген.

3-тарау. Семей ядролық қауіпсіздік аймағында атмосфералық ауаның, жерасты және жерүсті суларының, топырақ пен өсімдіктердің радиоактивті ластану деңгейіне мониторинг жүргізу, сондай-ақ радионуклидтердің таралу параметрлерін айқындау тәртібі

6. Мониторинг жүргізуді, сондай-ақ Семей ядролық қауіпсіздік аймағында радионуклидтердің таралу параметрлерін айқындауды Семей ядролық қауіпсіздік аймағы құрылған сәттен бастап жыл сайын уәкілетті ұйым жүзеге асырады.

7. Мониторинг бойынша жұмыстар тәртібі мына кезеңдерді қамтиды:

1) табиғи орта компоненттерінің сынамаларын іріктеуді қамтитын Семей ядролық қауіпсіздік аймағында атмосфералық ауаның, жерасты және жерүсті суларының, топырақ пен өсімдіктердің радиоактивті ластану деңгейін бағалау, зертханалық талдамаларды жүргізу және нәтижелерді алу;

2) Семей ядролық қауіпсіздік аймағында радионуклидтердің таралу параметрлерін айқындау;

3) Семей ядролық қауіпсіздік аймағында атмосфералық ауаның, жерасты және жерүсті суларының, топырақ пен өсімдіктердің радиоактивті ластану деңгейлерін тұрақты мониторингілеу нәтижелерін ресімдеу, сондай-ақ радионуклидтердің таралу параметрлерін айқындау.

1-параграф. Семей ядролық қауіпсіздік аймағында атмосфералық ауаның, жерасты және жерүсті суларының, топырақ пен өсімдіктердің радиоактивті ластану деңгейін бағалау

8. Семей ядролық қауіпсіздік аймағындағы радиоактивті ластану деңгейін бағалау табиғи ортаның мынадай компоненттері – атмосфералық ауа, жерасты және жерүсті сулары, топырақ және өсімдіктер үшін орындалады.

9. Табиғи орта компоненттерінің радиоактивті ластану дәрежесі америций-241, цезий-137, плутоний-239+240, стронций-90 радионуклидтерінің меншікті (көлемдік) белсенділігі бойынша анықталады. Жерасты, жерүсті сулары мен өсімдіктер үшін тритий радионуклидінің меншікті белсенділігі де анықталады. Атмосфералық ауа сынамаларындағы тритийдің көлемдік белсенділігін айқындау осы Қағидаларға 1-қосымшаға сәйкес 18, 20, 22, 24, 26 және 28-мониторинг жүргізу пункттерінде олардың орналасқан жері мен табиғи орта компоненттерінің бақыланатын тізбесімен жүргізіледі.

10. Атмосфералық ауадағы радионуклидтердің көлемдік белсенділігін анықтау үшін ауа аэрозольдерінің сынамаларын біржолғы іріктеу жүргізіледі.

11. Атмосфералық ауа сынамаларын іріктеу тритийді анықтау үшін америций-241, цезий-137, плутоний-239+240, стронций-90 және жылына 2 (екі) рет (жаз, күз) радионуклидтерінің құрамын анықтау үшін жылына 3 (үш) рет (көктемде, жазда және күзде) кезеңділікпен жүзеге асырылады.

12. Іріктеу басталған сәттен бастап 2 (екі) сағат ішінде атмосфералық ауа сынамаларын біржолғы іріктеу үздіксіз аспирация жолымен жүргізіледі. Атмосфералық ауаның іріктелген сынамасының орташа көлемі кемінде 3000 текше метрді құрайды.

Аспирациялық қондырғы топырақтағы радионуклидтердің мөлшері жоғары учаскеге қатысты жер бетінен 3,5 (үш жарым) метрге дейінгі биіктікте орнатылады.

13. Радионуклидтердің көлемдік белсенділігінің алынған мәндері "Радиациялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге қойылатын гигиеналық нормативтерді бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 2 тамыздағы № ҚР ДСМ-71 бұйрығымен (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 29012 болып тіркелген) бекітілген Радиациялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге қойылатын гигиеналық нормативтердің 4-қосымшасында белгіленген жол берілетін орташа жылдық көлемдік белсенділіктің мәндерімен салыстырылады (бұдан әрі – Радиациялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге қойылатын гигиеналық нормативтер).

14. Жерасты және жерүсті суларының сынамаларын іріктеу жылына 3 (үш) рет (көктемде, жазда және күзде) кезеңділікпен жүзеге асырылады.

15. Жер үсті су объектілерін тексеру кезінде 1 (бір) су айдынынан кемінде 1 (бір) сынама және су ағындарында кемінде 3 (үш) сынама мөлшерінде су сынамаларын іріктеу: бастауында, сағасында және арнаның ортасында бастауы мен сағасы арасында жүргізіледі.

16. Жер асты суларының сынамаларын іріктеу мониторинг жүргізу пункттерінде орналасқан ұңғымалардан жүзеге асырылады.

Мониторинг жүргізу пункттерінде ұңғымалар болмаған жағдайда жаңа ұңғымаларды бұрғылау жұмыстары жүргізіледі, бұл ретте ұңғыманың тереңдігі жерасты суларының пайда болу деңгейіне байланысты болады.

17. Жерасты және жерүсті суларындағы радионуклидтердің меншікті белсенділігінің алынған мәндері Радиациялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге қойылатын гигиеналық нормативтердің 19-қосымшасында белгіленген ауыз судағы жекелеген радионуклидтертің құрамы бойынша араласу деңгейлерінің мәндерімен салыстырылады, жалпы альфа радиоактивтілік пен жалпы бета-радиоактивтілік Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2022 жылғы 24 қарашадағы № ҚР ДСМ-138 (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде 2022 жылғы 25 қарашада № 30713 болып тіркелді) бұйрығымен бекітілген Ауыз су және шаруашылық-тұрмыстық суды пайдалану қауіпсіздігі көрсеткіштерінің гигиеналық нормативтерінде белгіленген ауыз су қауіпсіздігі көрсеткіштерінің мәндерімен салыстырылады.

18. Топырақ сынамаларын іріктеу жиілігі жылына 2 (екі) рет (жазда және күзде) жүзеге асырылады.

19. Топырақтың жоғарғы қабатындағы радионуклидтердің меншікті белсенділігін анықтау үшін 100 (жүз) шаршы сантиметр алаңнан 5 (бес) сантиметр тереңдікте сынама алу жүргізіледі.

20. Топырақтағы радионуклидтердің меншікті белсенділігінің алынған мәндері Радиациялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге қойылатын гигиеналық нормативтердің 23-қосымшасында белгіленген ең аз мәнді меншікті белсенділіктің мәндерімен және "Тіршілік ету ортасының қауіпсіздігіне арналған гигиеналық нормативтерді бекіту туралы" Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2021 жылғы 21 сәуірдегі № ҚР ДСМ-32 (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 22595 болып тіркелді) бұйрығында белгіленген мәндермен салыстырылады.

21. Өсімдіктердің сынамаларын іріктеу жылына 2 (екі) рет (жазда және күзде) кезең-кезеңмен жүзеге асырылады.

22. Өсімдіктердің сынамаларын іріктеу өсімдіктердің өсу тығыздығы мен өнімділігіне байланысты ауданы 6 (алты) шаршы метрге дейінгі жер учаскесінен жүргізіледі. Өсімдік сынамасының салмағы кемінде 300 (үш жүз) грамм.

Өсімдік сынамалары аралас үлгілер немесе өсімдіктердің жеке түрлері болып табылады.

Шөптесін өсімдіктердің жер үсті бөлігі топырақ бетінен 3 (үш) сантиметр биіктікте, ірі шөптер 6 (алты) сантиметр биіктікте кесіледі, бұталарда ағымдағы жылдың өсуі кесіледі немесе үзіледі.

2-параграф. Семей ядролық қауіпсіздік аймағында радионуклидтердің таралу параметрлерін анықтау

23. Семей ядролық қауіпсіздік аймағында радионуклидтердің таралу параметрлерін анықтау радионуклидтік ластануды радиациялық қауіпті аумақтардан Семей ядролық қауіпсіздігі аймағының шекарасына көшіру дәрежесін бағалау мақсатында жүргізілді.

24. Радионуклидті ластанудың көшіру дәрежесін бағалау өлшемшарты жинақтау коэффициенті (Жк) болып табылады.

25. Таңдалған өсімдік сынамаларында және топырақтың жоғарғы қабатының сынамаларында радионуклидтердің меншікті белсенділігін айқындау нәтижелері бойынша мониторинг жүргізудің әрбір пункті үшін жинақтау коэффициенті (Жк) есептеледі.

Жинақтау коэффициентінің есебі (Жк) осы Қағидаларға 2-қосымшада келтірілген.

3-параграф. Семей ядролық қауіпсіздік аймағында атмосфералық ауаның, жерасты және жерүсті суларының, топырақ пен өсімдіктердің радиоактивті ластану деңгейлеріне тұрақты мониторинг жүргізу нәтижелерін ресімдеу, сондай-ақ радионуклидтердің таралу параметрлерін айқындау

26. Семей ядролық қауіпсіздік аймағында атмосфералық ауаның, жерасты және жерүсті суларының, топырақ пен өсімдіктердің радиоактивті ластану деңгейіне мониторинг жүргізу, сондай-ақ радионуклидтердің таралу параметрлерін айқындау жөніндегі жыл сайынғы жұмыстардың нәтижелері жылдық қорытынды есеп түрінде ресімделеді.

27. Мониторинг бойынша жылдық қорытынды есеп мыналарды қамтиды:

1) Семей ядролық қауіпсіздік аймағында атмосфералық ауаның, жерасты және жерүсті суларының, топырақ пен өсімдіктердің радиоактивті ластану деңгейлерінің жылдар бойында өзгеруін бағалау және салыстырмалы талдау;

2) Радиациялық қауіпсіздікті қамтамасыз етуге арналған гигиеналық нормативтердің 4, 19 және 23-қосымшаларында белгіленген техногендік радионуклидтердің араласу деңгейлерімен, ең аз мәнді меншіктік және жол берілетін көлемдік белсенділіктерімен техногендік радионуклидтердің құрамын салыстырмалы талдау;

3) Семей ядролық қауіпсіздік аймағында радионуклидтердің таралу параметрлерін есептеу.

28. Семей ядролық қауіпсіздік аймағында атмосфералық ауаның, жерасты және жерүсті суларының, топырақ пен өсімдіктердің радиоактивті ластану деңгейлерін мониторингілеу, сондай-ақ радионуклидтердің таралу параметрлерін айқындау жөніндегі жылдық қорытынды есептің бір данасы атом энергиясын пайдалану саласындағы уәкілетті органға ағымдағы жылғы 15 желтоқсанға дейінгі мерзімде ұсынылады, екіншісі уәкілетті ұйымда сақталады.

Семей ядролық қауіпсіздік аймағында атмосфералық ауаның, жерасты және жерүсті суларының, топырақ пен өсімдіктердің радиоактивті ластану деңгейіне тұрақты мониторинг жүргізу, сондай-ақ радионуклидтердің таралу параметрлерін айқындау қағидаларына 1- қосымша

Табиғи ортаның бақыланатын компоненттерінің тізбесі және олардың орналасу координаттары бар мониторинг жүргізу пункттері

Мониторингпунктінің №	Табиғи ортаның бақыланатын компоненті	Географиялық координаттар
		ендік	бойлық
1	Атмосфералық ауа	50°26'12,217"	77°49'0,313"
2	Атмосфералық ауа, жерүсті сулары	50°25'22,867"	77°43'22,093"
3	Атмосфералық ауа, жерүсті сулары	50°27'34,061"	77°45'22,325"
4	Атмосфералық ауа	50°22'33,36"	77°49'15,474"
5	Жерасты сулары, өсімдіктер	50°28'41,563"	77°51'46,746"
6	Атмосфералық ауа	50°33'53,174"	77°46'1,974"
7	Атмосфералық ауа	50°27'35,189"	77°31'42,369"
8	Атмосфералық ауа, жерасты сулары, жерүсті сулары	49°59'25,9"	77°38'8,2"
9	Атмосфералық ауа	49°59'3,2"	77°37'38,4"
10	Жерасты сулары, өсімдіктер	50°1'59,773"	77°50'4,48"
11	Жерүсті сулары	49°59'25,2"	77°45'36,6"
12	Жерүсті сулары	49°57'10,6"	77°40'20,8"
13	Атмосфералық ауа, жерасты сулары, жерүсті сулары, өсімдіктер	49°55'35,5"	77°44'50,9"
14	Жерасты сулары, өсімдіктер	49°52'4,331"	77°44'56,157"
15	Атмосфералық ауа, жерүсті сулары	49°50'0"	78°5'34"
16	Атмосфералық ауа, жерүсті сулары	49°44'23"	78°2'9"
17	Атмосфералық ауа, жерүсті сулары	49°45'18"	78°6'8"
18	Атмосфералық ауа, жерасты сулары, жерүсті сулары, топырақ, өсімдіктер	49°48'47,226"	77°57'36,338"
19	Жерасты сулары, жерүсті сулары, өсімдіктер	49°49'20,05"	77°52'54,571"
20	Атмосфералық ауа, жерасты сулары, жерүсті сулары, топырақ, өсімдіктер	49°45'31,62"	77°57'0,415"
21	Жерасты сулары, жерүсті сулары, өсімдіктер	49°46'30,053"	77°52'3,382"
22	Атмосфералық ауа, жерасты сулары, жерүсті сулары, топырақ, өсімдіктер	49°43'3,216"	78°0'35,034"
23	Жерасты сулары, жерүсті сулары, өсімдіктер	49°40'7,997"	78°1'13,419"
24	Атмосфералық ауа, жерасты сулары, жерүсті сулары, топырақ, өсімдіктер	49°43'9,643"	78°3'40,117"
25	Жерасты сулары, жерүсті сулары, өсімдіктер	49°39'27,846"	78°7'41,814"
26	Атмосфералық ауа, жерасты сулары, жерүсті сулары, топырақ, өсімдіктер	49°45'2,925"	78°10'51,332"
27	Жерасты сулары, жерүсті сулары, өсімдіктер	49°43'37,97"	78°18'24,587"
28	Атмосфералық ауа, жерасты сулары, жерүсті сулары, топырақ, өсімдіктер	49°54'10,488"	78°7'52,355"
29	Жерасты сулары, жерүсті сулары, өсімдіктер	49°58'10,918"	78°19'58,173"
30	Атмосфералық ауа, жерасты сулары, жерүсті сулары	49°43'42,705"	78°29'9,554"
31	Атмосфералық ауа, жерасты сулары, жерүсті сулары	49°42'47,412"	78°27'38,353"
32	Атмосфералық ауа	49°57'47,5"	78°51'18,22"
33	Атмосфералық ауа	50°0'6,21"	78°51'59,3"
34	Атмосфералық ауа, жерасты сулары, өсімдіктер	50°4'6,75"	78°56'0,67"
35	Жерүсті сулары	49°54'12,345"	78°41'34,671"
36	Жерүсті сулары	49°55'28,013"	78°42'3,69"
37	Жерүсті сулары	49°57'9,475"	78°41'56,532"
38	Жерасты сулары, өсімдіктер	49°52'40,973"	78°44'21,253"
39	Жерүсті сулары	49°54'16,117"	78°58'1,568"
40	Атмосфералық ауа, жерүсті сулары	49°56'8,92"	79°1'0,975"
41	Атмосфералық ауа, жерасты сулары, жерүсті сулары, өсімдіктер	49°59'17,433"	79°2'58,605"
42	Жерасты сулары, өсімдіктер	49°56'29,644"	78°37'50,084"
43	Жерасты сулары, өсімдіктер	50°2'41,255"	78°31'9,227"

Семей ядролық қауіпсіздік аймағында атмосфералық ауаның, жерасты және жерүсті суларының, топырақ пен өсімдіктердің радиоактивті ластану деңгейіне тұрақты мониторинг жүргізу, сондай-ақ радионуклидтердің таралу параметрлерін айқындау қағидаларына 2-қосымша

Мониторингпунктінің №	Табиғи ортаның бақыланатын компоненті	Орналасқан жері
1	Атмосфералық ауа, жерасты сулары, жерүсті сулары, топырақ, өсімдіктер	Семей ядролық қауіпсіздік аймағында шекарасынан Шаған өзенінің шығар нүктесінде
2	Атмосфералық ауа, жерасты сулары, топырақ, өсімдіктер	Семей ядролық қауіпсіздік аймағында бекітілген шекарасы бойынша біркелкі орналасқан
3	Атмосфералық ауа, жерасты сулары, топырақ, өсімдіктер
4	Атмосфералық ауа, жерасты сулары, топырақ, өсімдіктер
5	Атмосфералық ауа, жерасты сулары, топырақ, өсімдіктер
6	Атмосфералық ауа, жерасты сулары, топырақ, өсімдіктер
7	Атмосфералық ауа, жерасты сулары, топырақ, өсімдіктер
8	Атмосфералық ауа, жерасты сулары, топырақ, өсімдіктер
9	Атмосфералық ауа, жерасты сулары, топырақ, өсімдіктер
10	Атмосфералық ауа, жерасты сулары, топырақ, өсімдіктер
11	Атмосфералық ауа, жерасты сулары, топырақ, өсімдіктер
12	Атмосфералық ауа, жерасты сулары, топырақ, өсімдіктер
13	Атмосфералық ауа, жерасты сулары, топырақ, өсімдіктер
14	Атмосфералық ауа, жерасты сулары, топырақ, өсімдіктер
15	Атмосфералық ауа, жерасты сулары, топырақ, өсімдіктер
16	Атмосфералық ауа, жерасты сулары, топырақ, өсімдіктер
17	Атмосфералық ауа, жерасты сулары, топырақ, өсімдіктер
18	Атмосфералық ауа, жерасты сулары, топырақ, өсімдіктер
19	Атмосфералық ауа, жерасты сулары, топырақ, өсімдіктер
20	Атмосфералық ауа, жерасты сулары, топырақ, өсімдіктер
21	Атмосфералық ауа, жерасты сулары, топырақ, өсімдіктер
22	Атмосфералық ауа, жерасты сулары, топырақ, өсімдіктер

Семей ядролық қауіпсіздік аймағында атмосфералық ауаның, жерасты және жерүсті суларының, топырақ пен өсімдіктердің радиоактивті ластану деңгейіне тұрақты мониторинг жүргізу, сондай-ақ радионуклидтердің таралу параметрлерін айқындау қағидаларына 3-қосымша

Жинақталу коэффициентін (Жк) есептеу

Жинақтау коэффициентін (Жк) есептеу өсімдіктердегі радионуклидтердің меншікті белсенділігінің топырақтың жоғарғы қабатындағы радионуклидтердің меншікті белсенділігіне қатынасы ретінде анықталады.

Жинақтау коэффициенті (Жк) мониторинг жүргізудің әрбір тармағы үшін мынадай формула бойынша есептеледі:

мұнда:

– өсімдіктердегі і-лік радионуклидтің меншікті белсенділігінің топырақтың жоғарғы қабатындағы і-лік радионуклидтің меншікті белсенділігіне қатынасын анықтайтын жинақтау коэффициенті;

– өсімдіктердегі і-лік радионуклидтің меншікті белсенділігі, килограммына Беккерель;

– топырақтың жоғарғы қабатындағы і-лік радионуклидтің меншікті белсенділігі, килограммына Беккерель.

Об утверждении Правил проведения постоянного мониторинга уровня радиоактивного загрязнения атмосферного воздуха, подземных и поверхностных вод, почвы и растений, а также определения параметров миграции радионуклидов в Семипалатинской зоне ядерной безопасности

Приказ Министра энергетики Республики Казахстан от 30 октября 2023 года № 381. Зарегистрирован в Министерстве юстиции Республики Казахстан 31 октября 2023 года № 33594.

Примечание ИЗПИ!
Вводится в действие с 01.01.2024

В соответствии с подпунктом 12) пункта 1 статьи 5 Закона Республики Казахстан "О Семипалатинской зоне ядерной безопасности" ПРИКАЗЫВАЮ:

1. Утвердить прилагаемые Правила проведения постоянного мониторинга уровня радиоактивного загрязнения атмосферного воздуха, подземных и поверхностных вод, почвы и растений, а также определения параметров миграции радионуклидов в Семипалатинской зоне ядерной безопасности.

2. Департаменту атомной энергетики и промышленности Министерства энергетики Республики Казахстан в установленном законодательством Республики Казахстан порядке обеспечить:

1) государственную регистрацию настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан;

2) размещение настоящего приказа на интернет-ресурсе Министерства энергетики Республики Казахстан;

3) в течение десяти рабочих дней после государственной регистрации настоящего приказа в Министерстве юстиции Республики Казахстан представление в Департамент юридической службы Министерства энергетики Республики Казахстан сведений об исполнении мероприятий, предусмотренных подпунктами 1) и 2) настоящего пункта.

3. Контроль за исполнением настоящего приказа возложить на курирующего вице-министра энергетики Республики Казахстан.

4. Настоящий приказ вводится в действие с 1 января 2024 года и подлежит официальному опубликованию.

Министр энергетики Республики Казахстан

А. Саткалиев

"СОГЛАСОВАН"
Министерство сельского хозяйства
Республики Казахстан
" "___________ 2023 года

"СОГЛАСОВАН"
Министерство здравоохранения
Республики Казахстан
" "___________ 2023 года

"СОГЛАСОВАН"
Министерство экологии и природных ресурсов
Республики Казахстан
" "___________ 2023 года

Утверждены приказом Министр энергетики Республики Казахстан от 30 октября 2023 года № 381

Правила проведения постоянного мониторинга уровня радиоактивного загрязнения атмосферного воздуха, подземных и поверхностных вод, почвы и растений, а также определения параметров миграции радионуклидов в Семипалатинской зоне ядерной безопасности

Глава 1. Общие положения

1. Настоящие Правила проведения постоянного мониторинга уровня радиоактивного загрязнения атмосферного воздуха, подземных и поверхностных вод, почвы и растений, а также определения параметров миграции радионуклидов в Семипалатинской зоне ядерной безопасности (далее – Правила) разработаны в соответствии с подпунктом 12) пункта 1 статьи 5 Закона Республики Казахстан "О Семипалатинской зоне ядерной безопасности" (далее – Закон) и определяют порядок проведения постоянного мониторинга уровня радиоактивного загрязнения атмосферного воздуха, подземных и поверхностных вод, почвы и растений, а также определения параметров миграции радионуклидов в Семипалатинской зоне ядерной безопасности.

2. В настоящих Правилах используются следующие понятия и определения:

1) уровень вмешательства – величина предотвращаемой дозы, при достижении которой в случаях возникновения ситуаций хронического или аварийного облучения принимаются защитные или послеаварийные меры;

2) уполномоченный орган в области использования атомной энергии (далее – уполномоченный орган) – центральный исполнительный орган, осуществляющий руководство в области использования атомной энергии;

3) пункт мониторинга – это точка местности, на которой проводится определение уровней радиоактивного загрязнения атмосферного воздуха, подземных и поверхностных вод, почвы и растений, путем систематического отбора проб компонентов природной среды;

4) радиационный мониторинг – систематические наблюдения за состоянием радиационной обстановки как на объектах использования источников ионизирующего излучения, так и в окружающей среде;

5) уполномоченная организация по обеспечению функционирования Семипалатинской зоны ядерной безопасности (далее – уполномоченная организация) – юридическое лицо, определяемое в соответствии с подпунктом 3) статьи 4 Закона для обеспечения функционирования Семипалатинской зоны ядерной безопасности из числа государственных предприятий, находящихся в ведении уполномоченного органа.

Иные термины и определения, используемые в настоящих Правилах, применяются в соответствии с законами "О радиационной безопасности населения", "Об использовании атомной энергии" и "О Семипалатинской зоне ядерной безопасности".

Глава 2. Выбор и обоснование пунктов мониторинга уровня радиоактивного загрязнения атмосферного воздуха, подземных и поверхностных вод, почвы и растений в Семипалатинской зоне ядерной безопасности

3. Выбор пунктов мониторинга осуществляется на основе контроля источников радиоактивного загрязнения окружающей среды, расположенных на испытательных площадках, миграции радионуклидов за пределы Семипалатинской зоны ядерной безопасности.

4. Для контроля за источниками радиоактивного загрязнения пункты мониторинга располагаются на эпицентрах наземных ядерных испытаний, в местах проведения экскавационных взрывов, в местах нештатных радиационных ситуаций при проведении испытаний в скважинах и штольнях. Пункты мониторинга с перечнем контролируемых компонентов природной среды и координатами их расположения перечислены в приложении 1 к настоящим Правилам.

5. Для контроля миграции радионуклидов за пределы Семипалатинской зоны ядерной безопасности на территории, граничащие с ней, пункты мониторинга располагаются на границе Семипалатинской зоны ядерной безопасности на основе наличия в непосредственной близости радиоактивно-загрязненной территории (испытательные площадки, следы радиоактивных выпадений), региональных или крупных второстепенных геологических разломов, границ крупных водосборных бассейнов. Пункты мониторинга границ Семипалатинской зоны ядерной безопасности с перечнем контролируемых компонентов природной среды перечислены в приложении 2 к настоящим Правилам.

Глава 3. Порядок проведения мониторинга уровня радиоактивного загрязнения атмосферного воздуха, подземных и поверхностных вод, почвы и растений, а также определения параметров миграции радионуклидов в Семипалатинской зоне ядерной безопасности

6. Проведение мониторинга, а также определение параметров миграции радионуклидов в Семипалатинской зоне ядерной безопасности осуществляются уполномоченной организацией ежегодно с момента создания Семипалатинской зоны ядерной безопасности.

7. Порядок проведения работ по мониторингу включает в себя следующие этапы:

1) оценка уровней радиоактивного загрязнения атмосферного воздуха, подземных и поверхностных вод, почвы и растений в Семипалатинской зоне ядерной безопасности, включающая отбор проб компонентов природной среды, проведение лабораторных анализов и получение результатов;

2) определения параметров миграции радионуклидов в Семипалатинской зоне ядерной безопасности;

3) оформление результатов постоянного мониторинга уровней радиоактивного загрязнения атмосферного воздуха, подземных и поверхностных вод, почвы и растений, а также определения параметров миграции радионуклидов в Семипалатинской зоне ядерной безопасности.

Параграф 1. Оценка уровней радиоактивного загрязнения атмосферного воздуха, подземных и поверхностных вод, почвы и растений в Семипалатинской зоне ядерной безопасности

8. Оценка уровней радиоактивного загрязнения в Семипалатинской зоне ядерной безопасности выполняется для следующих компонентов природной среды – атмосферный воздух, подземные и поверхностные воды, почва и растения.

9. Степень радиоактивного загрязнения компонентов природной среды определяется по удельной (объемной) активности радионуклидов америция-241, цезия-137, плутония-239+240, стронция-90. Для подземных, поверхностных вод и растений также определяется удельная активность радионуклида трития. Определение объемной активности трития в пробах атмосферного воздуха проводится в пунктах 18, 20, 22, 24, 26 и 28 пунктов мониторинга с перечнем контролируемых компонентов природной среды и координат их расположения согласно приложению 1 к настоящим Правилам.

10. Для определения объемной активности радионуклидов в атмосферном воздухе проводятся разовые отборы проб воздушных аэрозолей.

11. Отбор проб атмосферного воздуха осуществляется с периодичностью 3 (три) раза в год (весной, летом и осенью) для определения содержания радионуклидов америция-241, цезия-137, плутония-239+240, стронция-90 и 2 (два) раза в год (лето, осень) для определения трития.

12. Разовые отборы проб атмосферного воздуха проводятся путем непрерывной аспирации в течение 2 (двух) часов с момента начала отбора. Средний объем отобранной пробы атмосферного воздуха составляет не менее 3000 кубических метров.

Аспирационная установка устанавливается на высоте до 3,5 (трех с половиной) метров от поверхности земли с подветренной стороны по отношению к участку с повышенным содержанием радионуклидов в почве.

13. Полученные значения объемной активности радионуклидов сравниваются со значениями допустимой среднегодовой объемной активности, установленными приложением 4 Гигиенических нормативов к обеспечению радиационной безопасности, утвержденных приказом Министра здравоохранения Республики Казахстан от 2 августа 2022 года № ҚР ДСМ-71 (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов за № 29012) "Об утверждении гигиенических нормативов к обеспечению радиационной безопасности" (далее – Гигиенические нормативы к обеспечению радиационной безопасности).

14. Отбор проб подземных и поверхностных вод осуществляется с периодичностью 3 (три) раза в год (весной, летом и осенью).

15. При обследовании поверхностных водных объектов проводится отбор проб воды в количестве не менее 1 (одной) пробы из 1 (одного) водоема и не менее 3 (трех) проб в водотоках: у истока, в устье и в середине русла между истоком и устьем.

16. Отбор проб подземных вод осуществляется из скважин, расположенных в пунктах мониторинга.

При отсутствии в пунктах мониторинга скважин производится бурение новых скважин, при этом глубина скважины исходит от уровня залегания подземных вод.

17. Полученные значения удельной активности радионуклидов в подземных и поверхностных водах сравниваются со значениями уровней вмешательства по содержанию отдельных радионуклидов в питьевой воде, установленными приложением 19 Гигиенических нормативов к обеспечению радиационной безопасности, общая альфа-радиоактивность и общая бета-радиоактивность сравниваются со значениями показателей безопасности питьевой воды установленными Гигиеническими нормативами показателей безопасности хозяйственно-питьевого и культурно-бытового водопользования, утвержденными приказом Министра здравоохранения Республики Казахстан от 24 ноября 2022 года № ҚР ДСМ-138 (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов за № 30713) "Об утверждении Гигиенических нормативов показателей безопасности хозяйственно-питьевого и культурно-бытового водопользования".

18. Отбор проб почвы осуществляется с периодичностью 2 (два) раза в год (летом и осенью).

19. Для определения удельной активности радионуклидов в верхнем слое почвы проводится отбор проб на глубине 5 (пять) сантиметров с площади 100 (сто) квадратных сантиметров.

20. Полученные значения удельной активности радионуклидов в почве сравниваются со значениями минимально значимой удельной активности, установленными приложением 23 Гигиенических нормативов к обеспечению радиационной безопасности и со значениями, установленными приказом Министра здравоохранения Республики Казахстан от 21 апреля 2021 года № ҚР ДСМ-32 "Об утверждении Гигиенических нормативов к безопасности среды обитания" (зарегистрирован в Реестре государственной регистрации нормативных правовых актов за № 22595)".

21. Отбор проб растений осуществляется с периодичностью 2 (два) раза в год (летом и осенью).

22. Отбор проб растений производится с земельного участка площадью до 6 (шести) квадратных метров в зависимости от плотности произрастания и продуктивности растений. Масса пробы растений составляет не менее 300 (трехсот) грамм.

Пробы растений представляют собой смешанные образцы или отдельные виды растений.

Надземная часть травянистых растений срезается на высоте до 3 (трех) сантиметров над поверхностью почвы, крупнотравье на высоте до 6 (шести) сантиметров, у полукустарников срезается или обрывается прирост текущего года.

Параграф 2. Определения параметров миграции радионуклидов в Семипалатинской зоне ядерной безопасности

23. Определение параметров миграции радионуклидов в Семипалатинской зоне ядерной безопасности проводится с целью оценки степени переноса радионуклидного загрязнения с радиационно-опасных территорий за границу Семипалатинской зоны ядерной безопасности.

24. Критерием для оценки степени переноса радионуклидного загрязнения является коэффициент накопления (Кн).

25. По результатам определения удельной активности радионуклидов в отобранных пробах растений и пробах верхнего слоя почвы, выполняется расчет коэффициента накопления (Кн) для каждого пункта мониторинга.

Расчет коэффициента накопления (Кн) приведен в приложении 3 к настоящим Правилам.

Параграф 3. Оформление результатов постоянного мониторинга уровней радиоактивного загрязнения атмосферного воздуха, подземных и поверхностных вод, почвы и растений, а также определения параметров миграции радионуклидов в Семипалатинской зоне ядерной безопасности

26. Результаты ежегодных работ по мониторингу уровней радиоактивного загрязнения атмосферного воздуха, подземных и поверхностных вод, почвы и растений, а также определения параметров миграции радионуклидов в Семипалатинской зоне ядерной безопасности оформляются в виде итогового годового отчета.

27. Итоговый годовой отчет по мониторингу включает в себя:

1) оценку уровней и сравнительный анализ изменения уровней радиоактивного загрязнения атмосферного воздуха, подземных и поверхностных вод, почвы и растений по годам в Семипалатинской зоне ядерной безопасности;

2) сравнительный анализ содержания техногенных радионуклидов с уровнями вмешательства, минимально значимыми удельными и допустимыми объемными активностями техногенных радионуклидов, установленными приложениями 4, 19 и 23 Гигиенических нормативов к обеспечению радиационной безопасности;

3) расчет параметров миграции радионуклидов в Семипалатинской зоне ядерной безопасности.

28. Один экземпляр итогового годового отчета по мониторингу уровней радиоактивного загрязнения атмосферного воздуха, подземных и поверхностных вод, почвы и растений, а также определения параметров миграции радионуклидов в Семипалатинской зоне ядерной безопасности предоставляется в уполномоченный орган в области использования атомной энергии в срок до 15 декабря текущего года, второй хранится у уполномоченной организации.

Приложение 1 к Правилам проведения постоянного мониторинга уровня радиоактивного загрязнения атмосферного воздуха, подземных и поверхностных вод, почвы и растений, а также определения параметров миграции радионуклидов в Семипалатинской зоне ядерной безопасности

Пункты мониторинга с перечнем контролируемых компонентов природной среды и координатами их расположения

№ пункта мониторинга	Контролируемый компонент природной среды	Географические координаты
		широта	долгота
1	Атмосферный воздух	50°26'12,217"	77°49'0,313"
2	Атмосферный воздух, поверхностные воды	50°25'22,867"	77°43'22,093"
3	Атмосферный воздух, поверхностные воды	50°27'34,061"	77°45'22,325"
4	Атмосферный воздух	50°22'33,36"	77°49'15,474"
5	Подземные воды, растения	50°28'41,563"	77°51'46,746"
6	Атмосферный воздух	50°33'53,174"	77°46'1,974"
7	Атмосферный воздух	50°27'35,189"	77°31'42,369"
8	Атмосферный воздух, подземные воды, поверхностные воды	49°59'25,9"	77°38'8,2"
9	Атмосферный воздух	49°59'3,2"	77°37'38,4"
10	Подземные воды, растения	50°1'59,773"	77°50'4,48"
11	Поверхностные воды	49°59'25,2"	77°45'36,6"
12	Поверхностные воды	49°57'10,6"	77°40'20,8"
13	Атмосферный воздух, подземные воды, поверхностные воды, растения	49°55'35,5"	77°44'50,9"
14	Подземные воды, растения	49°52'4,331"	77°44'56,157"
15	Атмосферный воздух, поверхностные воды	49°50'0"	78°5'34"
16	Атмосферный воздух, поверхностные воды	49°44'23"	78°2'9"
17	Атмосферный воздух, поверхностные воды	49°45'18"	78°6'8"
18	Атмосферный воздух, подземные воды, поверхностные воды, почва, растения	49°48'47,226"	77°57'36,338"
19	Подземные воды, поверхностные воды, растения	49°49'20,05"	77°52'54,571"
20	Атмосферный воздух, подземные воды, поверхностные воды, почва, растения	49°45'31,62"	77°57'0,415"
21	Подземные воды, поверхностные воды, растения	49°46'30,053"	77°52'3,382"
22	Атмосферный воздух, подземные воды, поверхностные воды, почва, растения	49°43'3,216"	78°0'35,034"
23	Подземные воды, поверхностные воды, растения	49°40'7,997"	78°1'13,419"
24	Атмосферный воздух, подземные воды, поверхностные воды, почва, растения	49°43'9,643"	78°3'40,117"
25	Подземные воды, поверхностные воды, растения	49°39'27,846"	78°7'41,814"
26	Атмосферный воздух, подземные воды, поверхностные воды, почва, растения	49°45'2,925"	78°10'51,332"
27	Подземные воды, поверхностные воды, растения	49°43'37,97"	78°18'24,587"
28	Атмосферный воздух, подземные воды, поверхностные воды, почва, растения	49°54'10,488"	78°7'52,355"
29	Подземные воды, поверхностные воды, растения	49°58'10,918"	78°19'58,173"
30	Атмосферный воздух, подземные воды, поверхностные воды	49°43'42,705"	78°29'9,554"
31	Атмосферный воздух, подземные воды, поверхностные воды	49°42'47,412"	78°27'38,353"
32	Атмосферный воздух	49°57'47,5"	78°51'18,22"
33	Атмосферный воздух	50°0'6,21"	78°51'59,3"
34	Атмосферный воздух, подземные воды, растения	50°4'6,75"	78°56'0,67"
35	Поверхностные воды	49°54'12,345"	78°41'34,671"
36	Поверхностные воды	49°55'28,013"	78°42'3,69"
37	Поверхностные воды	49°57'9,475"	78°41'56,532"
38	Подземные воды, растения	49°52'40,973"	78°44'21,253"
39	Поверхностные воды	49°54'16,117"	78°58'1,568"
40	Атмосферный воздух, поверхностные воды	49°56'8,92"	79°1'0,975"
41	Атмосферный воздух, подземные воды, поверхностные воды, растения	49°59'17,433"	79°2'58,605"
42	Подземные воды, растения	49°56'29,644"	78°37'50,084"
43	Подземные воды, растения	50°2'41,255"	78°31'9,227"

Приложение 2 к Правилам проведения постоянного мониторинга уровня радиоактивного загрязнения атмосферного воздуха, подземных и поверхностных вод, почвы и растений, а также определения параметров миграции радионуклидов в Семипалатинской зоне ядерной безопасности

Пункты мониторинга границ Семипалатинской зоны ядерной безопасности с перечнем контролируемых компонентов природной среды

№ пункта мониторинга	Контролируемый компонент природной среды	Местоположение
1	Атмосферный воздух, подземные воды, поверхностные воды, почва, растения	В точке выхода реки Шаган за границу Семипалатинской зоны ядерной безопасности
2	Атмосферный воздух, подземные воды, почва, растения	Равномерно расположенные по утвержденной границе Семипалатинской зоны ядерной безопасности
3	Атмосферный воздух, подземные воды, почва, растения
4	Атмосферный воздух, подземные воды, почва, растения
5	Атмосферный воздух, подземные воды, почва, растения
6	Атмосферный воздух, подземные воды, почва, растения
7	Атмосферный воздух, подземные воды, почва, растения
8	Атмосферный воздух, подземные воды, почва, растения
9	Атмосферный воздух, подземные воды, почва, растения
10	Атмосферный воздух, подземные воды, почва, растения
11	Атмосферный воздух, подземные воды, почва, растения
12	Атмосферный воздух, подземные воды, почва, растения
13	Атмосферный воздух, подземные воды, почва, растения
14	Атмосферный воздух, подземные воды, почва, растения
15	Атмосферный воздух, подземные воды, почва, растения
16	Атмосферный воздух, подземные воды, почва, растения
17	Атмосферный воздух, подземные воды, почва, растения
18	Атмосферный воздух, подземные воды, почва, растения
19	Атмосферный воздух, подземные воды, почва, растения
20	Атмосферный воздух, подземные воды, почва, растения
21	Атмосферный воздух, подземные воды, почва, растения
22	Атмосферный воздух, подземные воды, почва, растения

Приложение 3 к Правилам проведения постоянного мониторинга уровня радиоактивного загрязнения атмосферного воздуха, подземных и поверхностных вод, почвы и растений, а также определения параметров миграции радионуклидов в Семипалатинской зоне ядерной безопасности

Расчет коэффициента накопления (Кн)

Расчет коэффициента накопления (Кн) определяется как отношение удельной активности радионуклидов в растениях к удельной активности радионуклидов в верхнем слое почвы.

Коэффициент накопления (Кн) рассчитывается для каждого пункта мониторинга по следующей формуле:

где:

– коэффициент накопления, определяющий отношение удельной активности i-го радионуклида в растениях к удельной активности i-го радионуклида в верхнем слое почвы;

– удельная активность i-го радионуклида в растениях, Беккерель на килограмм;

– удельная активность i-го радионуклида в верхнем слое почвы, Беккерель на килограмм.