Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пактіні ратификациялау туралы

Қазақстан Республикасының 2005 жылғы 28 қарашадағы N 91 Заңы.

Нью-Йоркте 1966 жылғы 16 желтоқсанда жасалған Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пакт ратификациялансын.

Қазақстан Республикасының
Президенті

Азаматтық және саяси құқықтар туралы
халықаралық пактi
(Нью-Йорк, 1966 ж. 16 желтоқсан)

(2006 жылғы 24 сәуірде күшіне енді - Қазақстан Республикасының халықаралық шарттары бюллетені, 2006 ж., № 4, 30-құжат)

Қараңыз: Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық пакті ережесіндегі шектеу және тартыну түсіндірмесінің Сиракуз принциптері ББҰ құжаты E/CN.4/1985/4, Қосымша (1985)

Осы Пактiге қатысушы мемлекеттер,

Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Жарғысында жарияланған қағидаттарға сәйкес, адам баласы отбасының барлық мүшелерiне тән қадiр-қасиетiн, олардың құқықтарының теңдiгi мен ажырамастығын тану-бостандықтың, әдiлдiктiң және жалпыға бірдей бейбiтшiлiктiң негiзi болып табылатынын назарға ала отырып,

бұл құқықтар адам баласына тән қадiр-қасиеттен туындайтындығын тани отырып,

Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясына сәйкес әркiм экономикалық, әлеуметтiк және мәдени құқықтарын да өзiнiң азаматтық және саяси құқықтарымен бірдей пайдалана алатындай жағдай туғызғанда ғана, азаматтық және саяси бостандығын және үрей мен мұқтаждықтан бостандығын иеленген еркiн адам үлгiсi жүзеге асырылуы мүмкiн екендiгiн тани отырып,

Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Жарғысы бойынша мемлекеттер адам құқықтары мен бостандықтары жалпыға бірдей құрметтелуiн және сақталуын көтермелеп отыруға мiндеттi екендiктерiне назар аудара отырып,

әрбір жеке адам, басқа адамдарға және өзi мүшесi болып саналатын ұжымға қатысты мiндеттерi бола отырып, осы Пактiде танылған құқықтарды көтермелеуге және сақтауға қол жеткізуi тиiс екендiгiне назар аудара отырып, төмендегi баптар туралы келiстi:

I БӨЛIМ

1-бап

1. Барлық халықтар өзiнiң мемлекеттік құрылысын өздерi шешуге құқылы. Осы құқық бойынша олар өз елiнiң саяси мәртебесiн еркiн белгiлеп, оның экономикалық, әлеуметтiк және мәдени дамуын еркiн түрде қамтамасыз етедi.

2. Барлық халықтар алдарына қойған мақсат-мұраттарына жету жолында халықаралық экономикалық ынтымақтастықтан туындайтын, өзара тиiмдiлiк қағидаттары мен халықаралық құқыққа негiзделген қандай да болсын мiндеттемелерге нұқсан келтiрместен, өз елiнiң табиғи байлықтары мен ресурстарын еркiн игере алады. Бiрде-бір халықты меншiгіндегі тiршiлiк етуге қажеттi заттардан еш уақытта айыруға болмайды.

3. Осы Пактiге қатысушы мемлекеттердiң бәрi, соның iшiнде өзiн-өзi басқарушы емес және қамқорлығындағы аумақтарды басқаруда жауапты мемлекеттер де, Бiрiккен Ұлттар Ұйымы Жарғысының ережелерiне сәйкес, мемлекеттік құрылысын өзi шешу құқығын жүзеге асыруын көтермелеуге және ондай құқықты құрметтеуге тиiс.

II Бөлiм

2-бап

1. Осы Пактiге қатысушы әрбір мемлекет, осы Пактiде танылған құқықтарды өзiнiң аумағының шегiнде және юрисдикциясына қарасты аумақта тұратын барлық жұртты нәсiлiне, түр-түсiне, жынысына, тіліне, дiнiне, саяси, немесе басқа да наным-сенімiне, ұлттық немесе әлеуметтiк тегiне, мүлiктiк жәй-күйiне, туу немесе өзге де жағдаяттарына қарамастан, еш алаламай аталған құқықтарды құрметтеуге және қамтамасыз етуге мiндеттенедi.

2. Мұндай мiндеттер қолданыстағы заң жүзiнде, немесе басқа шаралар түрiнде ескерiлмеген жағдайда, осы Пактiге қатысушы әрбір мемлекет, өзiнiң конституциялық процедуралары мен осы Пактiнiң ережелерiне сәйкес, осы Пактiде танылған құқықтарды жүзеге асыру үшiн қажет болатын заң шығару немесе басқа да шараларды қабылдау үшiн қажеттi шаралар қабылдауға мiндеттенедi.

3. Осы Пактiге қатысушы әрбір мемлекет:

а) осы Пактiде танылған құқықтары мен бостандықтары бұзылған кез-келген адамға, олардың құқықтары мен бостандықтарын ресми тұлғалар бұзған күннiң өзiнде де, тиiмдi құқықтық қорғау амалын қамтамасыз етуге;

б) құқығын қорғауды талап еткен кез келген адамның құқықтық қорғау құқығы мемлекеттік құқықтық жүйесiмен көзделген құзыреттi сот, әкiмшілік, заң шығару билiктерi немесе басқа құзыреттi орган арқылы белгiленуiн және сот арқылы қорғалу мүмкiндiгінiң дамуын қамтамасыз етуге;

с) құқықтық қорғау құралдары берiлген күнде, оларды құзыреттi өкiмет орындарының пайдаланып қолдануларын қамтамасыз етуге мiндеттенедi.

3-бап

Осы Пактiге қатысушы мемлекеттер, осы Пактiде көзделген барлық азаматтық және саяси құқықтарды пайдалану құқығы ерлер мен әйелдерге тең болуын қамтамасыз етуге мiндеттенедi.

4-бап

1. Мемлекеттегi төтенше жағдай ұлт өмiрiне қауiп төндiрген күнде, және ол ресми түрде жарияланған болса, осы Пактiге қатысушы мемлекеттер осы Пактi бойынша өз мiндеттерiнен жалтару шараларын қиын жағдайдың шиеленiсi талап ететiн дәрежеде ғана және бұл шаралар халықаралық құқық бойынша басқа да мiндеттемелерiне қайшы келмейтiн жағдайда және нәсiлге, түр-түске, жынысқа, тiлге, дiнге немесе әлеуметтiк текке негiзделген кемсiтуге әкелiп соқпайтын жағдайда ғана қолдана алады.

2. Бұл ереже 6, 7, 8 (1, 2-тармақтар), 11, 15, 16 және 18-баптардан қандай да бір жалтаруға негiз бола алмайды.

3. Жалтару құқығын пайдаланып отырған осы Пактіге қатысушы кез келген мемлекет, Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысы арқылы, осы Пактiге қатысушы басқа мемлекеттердi қандай ережелерден жалтарғанын және мұндай шешiм қабылдауға мәжбүр еткен себептердi айтып, дереу хабардар етуге тиiс. Сонымен қатар, сол дәнекер арқылы, жалтару құқығының пайдалану мерзiмi қай уақытта аяқталатыны да хабарлануы тиiс.

5-бап

1. Осы Пактiдегi ешбір қағида, қайсыбір мемлекетке, қайсыбір топқа, немесе қайсыбір адамға аталған Пактiде танылған кез-келген құқықтар мен бостандықтарды жоюға, немесе оларды осы Пактiде көзделген дәрежеден тыс шектеуге бағытталған қандай да бір жұмыспен айналысуға немесе қандай да бір iс-әрекет жасауға құқық бередi деп пайымдалуы тиiс емес.

2. Осы Пактiде танылған немесе осы Пактiге қатысушы қайсыбір мемлекетте заң, конвенция, ереже, немесе әдет-ғұрып жүзіндегі қандай да бір негiзгi адам құқықтарын осы Пактiде танылмайды немесе, танылған күнде де, кем ауқымда танылады деген сылтаумен ешқандай шектеуге немесе кемсiтуге жол берiлмейдi.

III БӨЛIМ

6-бап

1. Өмiр сүру құқығы - әрбір адамның ажырамас құқығы болып табылады. Бұл құқық заңмен қорғалады. Ешкiмнiң де өмiрi ерiксіз қиылуға тиiс емес.

2. Өлiм жазасы жойылмаған елдерде, өлiм жазасы тек қана айрықша ауыр қылмыс жасағаны үшiн, қылмыс жасалған уақытта қолданыста болған заңға сәйкес және осы Пактiнiң, сондай-ак Геноцид қылмыстарының алдын алу және жазалау туралы конвенцияның қаулыларына қайшы келмеген жағдайда ғана, ең ауыр жаза ретiнде берiледi. Бұл жаза тек қана құзыреттi сот шығарған ақтық үкiмдi орындау үшiн ғана жүзеге асырылуы мүмкiн.

3. Өлiм жазасы геноцид қылмыстары үшiн берiлген болса, онда осы баптағы ешбір қағида осы Пактiге қатысушы мемлекеттерге Геноцид қылмыстарының алдын алу және жазалау туралы конвенцияның қаулылары бойынша қабылдаған кез келген мiндеттемелерiнен қайсы бір жолдармен жалтару құқығын бермейтiндiгiн ескеру керек.

4. Өлiм жазасына кесiлген әрбір адамның кешiрiм берудi немесе шығарылған үкiмдi жеңiлдетудi сұрап арыздануға хақысы бар. Барлық жағдайда да рақымшылдық, кешiрiм беру немесе өлiм жазасы туралы шығарылған үкiм ауыстырылып берiлуi мүмкiн.

5. Он сегiз жасқа толмаған адамдар жасаған қылмыстары үшiн өлiм жазасына кесiлмейдi және де өлiм жазасына кесiлген әйелдiң аяғы ауыр болса, өлiм жазасы жүзеге асырылмайды.

6. Осы баптағы ешбір қағида осы Пактiге қатысушы қайсыбір мемлекеттер үшiн өлiм жазасын жою мәселесiн болдырмауға, немесе өлiм жазасын жоюды кейiнге қалдыруға негiз бола алмайды.

7-бап

Ешкiм де азапталуға немесе оның қадiр-қасиетiн қорлайтындай адамшылыққа жатпайтын қатыгездiк жолымен жәбірленуге немесе жазалануға тиiс емес. Iшiнара, ешбір тұлға өзiнiң ерiктi түрдегi келісімiнсіз медициналық немесе ғылыми тәжiрибеге ұшыратылуы тиiс емес.

8-бап

Ешкiм де құлдықта ұсталуы тиiс емес; құлдық пен құл саудасының барлық түрiне тыйым салынады.

1. Ешкiм де кiрiптарлықта ұсталуы тиiс емес.

2. а) Ешкiм де ықтиярсыз немесе мiндеттi еңбекке мәжбүрленуi тиiс емес.

б) азапты жұмыстарды қолданатын елдерде, жасалған қылмыс үшiн тағайындалатын бас бостандығынан айыру жазасы азапты жұмыстармен iлесетiн болса, осындай жазаны тағайындаған құзыреттi соттың үкімін орындау үшiн, азапты жұмыстарды қолдануға 3 а) тармағы бөгет бола алмайды.

с) осы баптағы "ықтиярсыз немесе мiндеттi еңбек" деген термин қамтымайтын жұмыс пен қызметтiң түрлерi:

i) b тармақшасында көрсетiлмеген, әдетте соттың заңды ұйғарымы негiзiнде тұтқында жүрген немесе тұтқыннан шартты түрде босатылған адам атқаруға тиiс жұмыс пен қызметтiң қай түрi болмасын;

іі) әскери сипаттағы қызметтiң қай түрi болмасын, ал саяси және дiни этникалық себептермен әскери қызметтен бас тарту танылған елдерде, осындай себептермен әскери қызметтен бас тартқан адам үшiн заңды түрде белгiленген қызметтiң қай түрi болмасын;

iii) жұрттың өмiрi мен игiлiгiне қауiп төндiретiн төтенше жағдай немесе апат кезiнде мiндеттi түрде атқарылатын қызметтiң қай түрi болмасын;

iv) әдеттегi азаматтық мiндеттерге жататын жұмыс пен қызметтiң қай түрi болмасын.

9-бап

1. Әрбір адамның бостандыққа және жеке басының өмiрiне қол сұғылмауына құқығы бар. Ешкiм де ерiксіз қамауда немесе тұтқында ұсталуға тиiс емес. Әркiм өз бостандығынан тек қана заң негiзiнде және сол заңда белгiленген процедураға сәйкес айырылуы мүмкiн.

2. Қамауға алынған әрбір адамға қамалған кезiнде оның қамауға алынған себептерi мен өзiне тағылған кез келген айып жедел түрде хабарланады.

3. Қамауға алынған немесе қылмыстық айыптау бойынша ұсталған әрбір адам судьяның немесе заң бойынша сот билiгiн жүзеге асыру құқығы бар және ақылға қонымды уақыт iшiнде iстi сотта қарауға немесе босатуға құзыретi бар басқа лауазымды адамның алдына жедел жеткiзiлуi тиiс. Сотта iсi қаралуын күтiп отырған адамдарды тұтқында ұстау жалпыға бірдей тәртiп болып саналмауы тиiс, бірақ босату - сотқа кел, сотта iсiнiң қаралуының қай сатысында болмасын келу, керектi жағдайда үкiм орындалу кезiне келу кепiлдігі берiлсе ғана жүзеге асырылады.

4. Қамау немесе тұтқында ұстау арқылы бас бостандығынан айрылған әрбір адамның, оның ұсталуының заңды-заңсыз екендiгi туралы сот кiдiртпей қаулы шығарып және ұсталуы заңсыз болған күнде оны босату туралы бұйрық беру үшiн iсi сотта қаралуына құқығы бар.

5. Қамаудың, я болмаса тұтқында ұсталудың құрбаны болған әрбір адам талаптық күшi бар өтемақы төлемдерiне құқылы.

10-бап

1. Бас бостандықтарынан айрылған барлық адамдар өздерiне деген адамгершiлiктi көзқарасқа және адам баласына тән қадiр-қасиетiнiң құрметтелуiне құқылы.

2. а) айыпкерлер, ерекше жағдай тумаған күнде, сотталушылардан жеке орналастырылады және оларға жеке, сотталмаған адамдардың мәртебесiне сай, режим берiледi.

b) кәмелетке толмаған айыпкерлер, кәмелетке толған айыпкерлерден бөлек ұсталады және өте қысқа мерзiм iшiнде, шешiм шығарылуы үшiн, сотқа жеткiзiледi.

3. Тұтқындарға, пенитенциарлық жүйе бойынша, олардың түзелуiн және оларға әлеуметтiк қайта тәрбие берудi маңызды мақсат тұтатын режим қарастырылады. Кәмелетке жасы толмаған құқық бұзушылар кәмелетке жасы толған құқық бұзушылардан бөлек ұсталады және оларға өздерiнiң жасы мен құқықтық мәртебесiне сай режим берiледi.

11-бап

Тек қана қайсыбір шарттық мiндеттеменi орындау дәрменсіздiгiнiң негiзiнде ешкiм де бас бостандығынан айырылуға тиiс емес.

12-бап

1. Кез келген мемлекеттің аумағында заңды түрде жүрген әрбір адам сол аумақтың шегiнде еркiн жүрiп-тұруға және тұрғылықты мекен-жайды өз қалауынша таңдау құқығына ие болуы тиiс.

2. Әрбір адам өзiнiң туған елiн қоса алғанда, кез келген елдi тастап шығуға құқылы.

3. Жоғарыда айтылған құқықтар, заңда көзделген, мемлекеттік қауiпсіздiктi, немесе қоғам тәртібін, жұрттың денсаулығы мен имандылығын, немесе басқа адамдардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау үшiн және осы Пактiде танылған құқықтармен қабысатын басқа құқықтарды қорғау үшiн қажет шектеулерден тыс ешқандай шектеулердiң объектiсi бола алмайды.

4. Ешкiм де өзiнiң туған елiне қайтып оралу құқығынан ерiксіз айырылуы тиiс емес.

13-бап

Осы Пактiге қатысушы мемлекеттердiң қайсыбірiнiң аумағында заңды негiзде жүрген шетел азаматын осы аумақтан, заңға сәйкес шығарылған шешiмдi орындау бағытында ғана қайтаруға болады, және де, егер мемлекет қауiпсіздiгiнiң императивтi қажеттілігi басқадай шараларды талап етпесе, ол өзiнiң қайтарылуына қарсы дәлелдемелердi ұсынып, құзыреттi өкiмет арнайы тағайындаған, құзыреттi өкiмет орны, тұлға, немесе тұлғалар арқылы iсiнiң қайта қаралуын талап етуiне және осы мақсатпен сол өкiметтiң, тұлғаның, немесе тұлғалардың алдына келтiрiлуiне құқығы бар.

14-бап

1. Сот пен трибунал алдында жұрттың бәрi тең. Әрбір адам өзiне тағылған кез келген қылмыстық айыптауды қарау кезiнде немесе қайсыбір азаматтық процесте оның құқықтары мен мiндеттерiн анықтау кезiнде заң негiзiнде құрылған құзыреттi, тәуелсіз және әдiл сот арқылы iсi әдiлеттi және ашық қаралуын талап етуге құқылы. Егер, iстiң ашық қаралуы демократиялық қоғамда адамгершiлiк пен қоғамдық тәртiп, мемлекет қауiпсіздiгiнiң пайымдаулары ескерiлген жағдайда немесе азаматтардың жеке өмiрiнiң мүдделерi талап етсе немесе соттың пiкiрi бойынша, жариялылық әдiл соттың мүдделерiн бұзатын ерекше жағдай тудыратын болса, онда соттың iстi қарауы басынан аяғына дейiн немесе оның бір деңгейiнде, жабық түрде, баспасөз өкiлдерi мен жұртшылықты қатыстырмай, жүргiзiлуi мүмкiн; алайда, кез келген қылмыстық, не болмаса азаматтық iстер бойынша шығарылған қаулылардың бәрi, тек кәмелетке толмағандардың мүдделерi басқа шараларды талап еткен жағдайда немесе матримониалдық дау-дамайлар немесе балаларды қамқорлыққа алу жөніндегі iстер бойынша шығарылған қаулыларды қоспағанда, көпшiлiк алдында жария етiлуi тиiс.

2. Қылмыстық iс бойынша айыпталған әрбір адам, кiнәсi заң бойынша дәлелденгенге дейiн, кiнәсіз деп есептелуге құқылы.

3. Әрбір адамның өзiне тағылған кез келген қылмыстық айыптауды қарау кезiнде, ең кем дегенде, төменде көрсетiлген, толық теңдiк негiзiнде берiлетiн кепiлдiктерге:

а) өзiне тағылған айыптаудың сипаты мен негiзi жөнiнде өзi түсiнетiн тiлде толық және дереу хабардар етiлуiне;

b) қорғау шараларына дайындық жүргiзуге және өзi таңдап алған қорғаушымен жүздесiп-тiлдесуге мүмкiндiк берiлiп, жеткiлiктi уақытпен қамтамасыздандырылуына;

с) дәлелсіз ұстау негiзiнде сотталмауына;

d) өз қатысуымен сотталуға және өзiн өзi дербес қорғауына немесе өзi таңдап алған қорғаушы арқылы қорғалуына: егер оның қорғаушысы жоқ болса, онда осындай құқығы бар екендiгi жөнiнде хабардар етіліп, қандай жағдай болмасын әдiл сот мүдделерi талап етсе, өзiне тағайындалған қорғаушының көмегiн пайдалануына және де қорғаушының еңбегiне төлейтiн жеткiлiктi қаражаты жоқ болса, оның көмегiн ақысыз пайдалануына;

e) өзiне қарсы көрсетпе берген куәлардан жауап алынуына немесе осы куәлардан жауап алуды талап етуiне, сонымен қатар өзiнiң куәлары шақыртылуына және олардан жауап алу шарты өзiне қарсы көрсетпе берген куәлардан жауап алу шартымен бірдей болуына;

f) егер сот жұмысын атқаруда пайдаланатын тiлдi түсiнбесе, немесе сол тiлде сөйлей алмаса тiлмаштың көмегiн ақысыз пайдалануына;

g) өз-өзiне қарсы көрсетпе беруге немесе өзiн-өзi кiнәлi деп мойындауға мәжбүрленбеуiне құқығы бар.

4. Кәмелетке толмағандар жайындағы iс, олардың жасы ескерiлiп және қайта тәрбиеленулерiне ықпал жасайтын ықылас бiлдiрiлiп жүргiзiлуi тиiс.

5. Қайсыбір қылмыс үшiн сотталғандардың қай-қайсысы болмасын өзiнiң айыпталуы және шығарылған үкiм, заң бойынша жоғарғы сот инстанцияларында қайта қаралуын талап етулерiне құқықтары бар.

6. Егер қайсыбір адам қылмыстық iс жасағаны үшiн ақтық шешiм бойынша сотталып, одан кейiн соттың қателiгiн даусыз дәлелдейтiн қайсыбір жаңа немесе бұрын мәлiм болмаған мән-жайдың негiзiнде шығарылған үкiм бұзылса немесе оған кешiрiм жасалса және де жаңадан табылған жағдай кезiнде мәлiм болмағандығына сотталушының өзi iшiнара немесе толық кiнәлi еместiгi дәлелденсе, онда осындай сотталудың нәтижесiнде жазаланған адамға заң бойынша өтемақы төленедi.

7. Ешкiм де, егер жасаған қылмысы үшiн әрбір елдiң заңы мен қылмыстық iс жүргiзу құқығына сәйкес кезiнде үзiлдi-кесiлдi сотталып немесе ақталған болса, онда осы қылмысы үшiн екiншi рет сотталуға немесе жазалануға тиiс емес.

15-бап

1. Ешкiм де жасаған iс-әрекетi немесе жiберген қателiгi негiзiнде, егер сол iс-әрекет жасалған кезде қолданыстағы мемлекетiшiлiк заң тұрғысынан немесе халықаралық құқық бойынша қылмыстық iс болып саналмаса, қандай да бір қылмыстық iске кiнәлi деп айыпталуына жол берiлмейдi. Сондай-ақ, кесiлген жаза, қылмыстық iс жасалған кезде қолданылатын жазадан ауыр болмауы тиiс. Ал егер қылмыс жасалғаннан кейiн сондай қылмыс үшiн кесiлетiн жазаның түрi, бұрын қолданып жүрген түрiнен гөpi, заң жүзiнде жеңiлдетiлген болса, онда қылмыскер соңғы заң бойынша айыпталуы тиiс.

2. Осы баптағы ешбір қағида кез келген адамды кез келген iс-әрекетi немесе жасаған қателiгi үшiн, егер де сол iс-әрекет жасалған кезiнде халықаралық қоғамдастық таныған құқық қағидаттары бойынша қылмыстық iс болып табылған болса, сот алдына келтiрiп жазалауға кедергi етпейдi.

16-бап

Әрбір адам, қай жерде жүрсе де, құқық субъектiсi ретiнде танылуына құқылы.

17-бап

1. Әрбір адам жеке және отбасылық өмiрiне өзгелердiң өз бетінше, немесе заңсыз араласуынан, өз бетінше немесе заңсыз озбырлық жасап, баспанасына, хат жазысып-алысу құпиясына қол сұғылуынан, ар-намысы мен абырой-беделiне нұқсан келтiрiлуiнен қорғалуы тиiс.

2. Әрбір адамның осындай озбырлық пен қол сұғушылықтан заңмен қорғалуына құқығы бар.

18-бап

1. Әрбір адамның ой-пiкiр, ар-ождан және дiн бостандығына құқығы бар. Бұл құқық дiнге сену немесе дiндi қабылдау және наным-сенімiн өз қалауынша таңдап алу еркiндiгiн, өз дiнiн, наным-сенімiн жеке өзi немесе басқа адамдармен бірiгiп тұту бостандығын, жария түрде немесе жеке жолмен уағыздау, құдайға құлшылық ету, дiни және наным-сенім мен iлiм салт-жораларын орындау бостандығын да қамтиды.

2. Ешкiм де дiнге сену немесе дiн мен наным-сенімдерiн өз қалауынша таңдап алу еркiндiгін кемiтетiн мәжбүрлiкке ұшыратылуы тиiс емес.

3. Дiнге сену немесе наным-сенімдерiн тұтыну еркiндiгi тек қана қоғам қауiпсіздiгін, тәртiптi, денсаулық пен имандылықты, сондай-ақ басқалардың негiзгi құқықтары мен бостандықтарын қорғау үшiн заңмен белгiленген шектеулермен ғана шектелуi тиiс.

4. Осы Пактiге қатысушы мемлекеттер ата-аналардың, тиiстi жағдайларда заңды қамқоршылардың, балаларына өздерiнiң наным-сенімдерiне сай дiни және имандылық тәрбиенi қамтамасыз ету бостандығын құрметтеуге мiндеттенедi.

19-бап

1. Әрбір адам өз ой-пiкiрiн еш кедергiсіз ұстануға құқылы.

2. Әрбір адам өз пiкiрiн еркiн бiлдiруге құқылы. Бұл құқық мемлекеттік шекараларға қарамастан кез келген ақпараттар мен идеяларды еркiн iздеу, тауып алу және оларды өз қалауынша таңдап алған құралдар арқылы ауызша, жазбаша немесе баспасөз арқылы немесе көркемдiк бейнелеу формалары түрiнде тарату бостандығын да қамтиды.

3. Осы баптың 2-шi тармағында көзделген құқықтарды қолдану ерекше мiндеттер мен ерекше жауапкершiлiктi жүктейдi. Сондықтан оларды қолдану кезiнде кейбір шектеулердiң кездесуi мүмкiн, алайда ондай шектеулер заңмен белгiленiп және:

а) басқа тұлғалардың құқықтары мен абырой-беделiн құрметтеу;

b) мемлекеттік қауiпсіздiктi, қоғамдық тәртiптi, жұртшылықтың денсаулығын немесе имандылығын қорғау қажеттілігiнен туындауы тиiс.

20-бап

1. Соғысты қандай түрде болса да насихаттауға заң тұрғысынан тыйым салынуы тиiс.

2. Ұлттық, нәсiлдiк немесе дiни өшпендiлiкке әкелiп соғатын, өздiгiнен кемсiтуге, араздыққа немесе зорлық-зомбылыққа арандатушылық болып табылатын қандай да бір үгiт жүргiзуге заң тұрғысынан тыйым салынуы тиiс.

21-бап

Бейбiт түрдегi жиналыстарды өткізу құқығы танылады. Бұл құқықты пайдалану тек демократиялық қоғамның мемлекеттік, немесе қоғамдық қауiпсіздiк пен қоғамдық тәртiп мүдделерiн, жұрттың денсаулығы мен имандылығын сақтау және басқа адамдардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау қажет етiлетiн, заңмен көзделген шектеулерден тыс шектелуi тиiс емес.

22-бап

1. Әрбір адамның басқалармен бірiгiп қауымдастықтар құру бостандығына оның iшiнде кәсiподақтарды құрып оларға өз мүдделерiн қорғау мақсатымен кiруге құқығы бар.

2. Бұл құқықты пайдалану демократиялық қоғамның мемлекеттік немесе қоғамдық қауiпсіздiк пен қоғамдық тәртiп мүдделерiн, жұрттың денсаулығы мен имандылығын сақтау және басқа адамдардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау қажет етiлетiн, заңмен көзделген, шектеулерден тыс шектелуi тиiс емес. Осы бап бұл құқықты пайдалануда қарулы күштер құрамындағы және полицияда iстейтiн адамдар үшiн заңды шектеулер енгiзуге кедергi етпейдi.

3. Осы баптағы ешбір қағида Халықаралық еңбек ұйымының қауымдастықтар бостандығы мен ұйымдасу құқығын қорғау жөніндегі 1948 жылғы конвенциясына қатысушы мемлекеттерге, аталған Конвенцияда көзделген кепiлдiктерге нұқсан келтiретiн заң актілерін қабылдау, немесе заңды осы кепiлдiктерге нұқсан келтіретiндей етiп пайдалану құқығын бермейдi.

23-бап

1. Отбасы қоғамның табиғи және негiзгi ұясы болып табылады, және қоғам мен мемлекет тарапынан қорғалуға құқылы.

2. Heкe жасына толған ер азаматтар мен әйелдер некеге тұруға және отбасын құруға құқылы екендiктерi танылады.

3. Бiрде бір неке, некеге тұратын екi жақтың өзара еркiн және толық келісімдерiнсіз қиылмайды.

4. Осы Пактiге қатысушы мемлекеттер некенi қию, некелi болу уақытында және некенi бұзған кезде ерлi-зайыптылардың құқықтары мен мiндеттерiнiң теңдігін қамтамасыз ететiн тиiстi шаралар қабылдауға тиiс. Неке бұзылған жағдайда балалардың бәрiне тиiстi қорғау шаралары көзделуi қажет.

24-бап

1. Әрбір бала нәсілiне, түр-түсiне, жынысына, тілiне, дiнiне, ұлттық, немесе әлеуметтiк тегiне, мүлiктiк немесе туу жағдаяттарына қарамастан, ешқандай кемсiтусіз отбасы, қоғам және мемлекет тарапынан, өзiнiң жас шамасы талап ететiн тиiстi қорғау шараларын иеленуге құқылы.

2. Әрбір бала туғаннан кейiн дереу тiркеуден өткiзiлiп, есiмi қойылуы тиiс.

3. Әрбір бала азаматтық алуға құқылы.

25-бап

Әрбір азамат 2-баптағы айтылған қандай да болсын кемсiтушiлiкке және негiзсіз шектеуге ұшырамай:

а) тiкелей өзi, сондай-ақ ерiктi түрде сайланған өкiлдерi арқылы, мемлекет iсiн жүргiзуге қатысу;

b) сайлаушылардың еркiн бiлдiру бостандығын қамтамасыз ететiн жасырын дауыс беру жолымен жалпыға бірдей және тең сайлау құқығы негiзiнде өткiзiлетiн шынайы мерзiмдi сайлауда дауыс беру және өзi сайлану;

с) жалпыға бірдей теңдiк шарты бойынша өз елiнде мемлекеттік қызметке орналаса алу құқығы мен мүмкіндігiне ие болуы тиiс.

26-бап

Барлық адамдар заң алдында тең және қандай да болсын кемсiтуге ұшырамай, заңмен тең қорғалуға құқылы. Бұл орайда кемсiтудiң қандай түрiне болса да, заң тұрғысынан тыйым салынады және заңда барлық адамдар, қандай да бір белгiсiне, нәсiлiне, түр-түсiне, жынысына, тіліне, дiнiне, саяси және басқа да наным-сенімдерiне, ұлттық және әлеуметтiк тегiне, мүлiктiк жағдайына, туу және басқа жағдаяттарына қарамастан кемсiтуден тең және тиiмдi түрде қорғалатынына кепiлдiк берiлуi тиiс.

27-бап

Этникалық, дiни және тiл азшылығы бар елдерде, осындай азшылық құрамындағы адамдар өз тобының басқа мүшелерiмен бірге өз мәдениетiн пайдалану, өз дiнiн тұтыну, дiнiнiң салт-жораларын ұстану және ана тілінде сөйлеу құқығынан айырылмауы тиiс.

ІV БӨЛІМ

28-бап

1. Адам құқығы жөніндегі комитет (осы Пактiде бұдан кейiн Комитет деп аталады) құрылады. Оның құрамы 18 мүшеден тұрады. Комитет төменде көзделiп отырған жұмыстармен айналысады.

2. Комитет құрамына осы Пактiге қатысушы мемлекеттердiң азаматтары және адам құқығы саласында өзiнiң біліктілігімен танылған, адамгершiлiгi мол адамдар кiредi. Сонымен қатар заңгерлiк тәжiрибесi бар бірнеше адамдардың болуы пайдалы екендiгiне назар аударылады.

3. Комитет мүшелерi дербес түрде сайланып, жұмыс iстейдi.

29-бап

1. Комитет мүшелiгiне, осы Пактiге қатысушы мемлекеттер сайлау мақсатымен ұсынған тiзiм iшiнен, 28-баптың көздеген талаптарына сай тұлғалар жасырын дауыс беру жолымен сайланады.

2. Осы Пактiге қатысушы мемлекеттер әрқайсысы көп дегенде екi адамды ғана ұсына алады. Олар, өздерiн ұсынып отырған мемлекеттердiң азаматтары болуы тиiс.

3. Кез-келген адам қайта сайлануға ұсынылуға құқылы.

30-бап

1. Бастапқы сайлау, осы Пактi күшiне енгеннен кейiн, алты ай мерзiмнен кешiктірiлмей өткізiлуi тиiс.

2. Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысы комитет мүшелiгiне өткiзiлетiн әрбір сайлаудың қарсаңында, 34-бапқа сәйкес ашылған деп жарияланған бос орынға өткiзiлетiн сайлауды қоспағанда, сайлау күнiнен кем дегенде төрт ай бұрын, осы Пактiге қатысушы мемлекеттерге, үш айдың iшiнде Комитет мүшелiгiне ұсынылатын кандидатуралардың тiзiмiн жасап жiберулерiн сұрап, хат жолдайды.

3. Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысы осындай түрде ұсынылған тұлғалардың тiзiмiн, оларды ұсынған мемлекеттердi атап, алфавит тәртібімен жасайды да, осы тiзiмдi осы Пактiге қатысушы мемлекеттерге әрбір сайлаудың қарсаңында, сайлау өткiзiлетiн күннен кем дегенде бір ай бұрын тапсырады.

4. Комитет мүшелерiн сайлау Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Орталық мекемелерiнде, Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысының шақыруымен жиналған осы Пактiге қатысушы мемлекеттердiң отырысында өткiзiледi. Осы Пактiге қатысушы мемлекеттердiң үштен екiсi қатысуы кворум болып саналатын осындай отырыста, қатысушылардың санының көпшiлiк дауысын және дауыс беруге қатысқан қатысушы мемлекеттер өкiлдерiнiң санының басым көпшiлiк дауысын алған кандидатуралар, Комитетке сайланған тұлғалар деп есептеледi.

31-бап

1. Комитетке бір мемлекеттен сол мемлекеттің бір ғана азаматы кiре алады.

2. Комитетке сайлау кезiнде мүшелердiң географиялық жағынан әдiл бөлiнуiне және өркениеттiң түрлi формалары мен негiзгi заң жүйелерiнiң өкiлдiгi болуына назар аударылады.

32-бап

1. Комитет мүшелерi төртжылдық мерзiмге сайланады. Кандидатуралары екiншi рет қайта ұсынылған болса, олар қайта сайлануға құқылы. Бiрақ та, бірiншi сайлауда сайланған тоғыз мүшенiң өкiлеттiк мерзiмi екi жылдық мерзiмнiң аяғында аяқталады; осы тоғыз мүшенiң аты-жөнiн сайлаудан кейiн дереу жеребе тастау арқылы 30-баптың 4-тармағында аталған отырыстың төрағасы белгiлейдi.

2. Өкiлеттiк мерзiм аяқталғаннан кейiн сайлау осы Пактiнiң осы бөлiмiнiң алдыңғы баптарына сәйкес өткiзiледi.

33-бап

1. Егер Комитеттiң басқа мүшелерiнiң бірауыздан айтылған пiкiрi бойынша Комитеттiң қайсыбір мүшесi уақытша жоқ болған кезiн есепке алмағанда, бір себептермен өз функцияларын орындауын тоқтатқан болса, онда Комитет төрағасы осы жағдаймен Бipiккeн Ұлттар Ұйымының Бас хатшысын хабарлар етедi, осыдан кейiн Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысы сол мүшенiң орнын бос орын деп жариялайды.

2. Комитет төрағасы Комитеттiң қайсыбір мүшесiнiң қайтыс болуын, немесе жұмыстан мүлдем кетуiн дереу Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысына хабарлайды, Бас хатшы осы орынды, мүшенiң қайтыс болған күнiнен бастап, немесе жұмыстан мүлдем кетуi расталған күнiнен бастап, бос орын деп жариялайды.

34-бап

1. 33-бапқа сәйкес бос орын пайда болғаны жария етiлген болса, және де орнынан алынатын мүшенiң өкiлеттiк мерзiмi осы бос орын жария етiлгеннен кейiн алты айдың iшiнде аяқталмайтын болса, бұл жөнiнде Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысы осы Пактiге қатысушы мемлекеттердiң әрқайсысын хабардар етедi. Әр мемлекет 29-бапқа сәйкес осы орынға өз кандидатурасын, екi айдың iшiнде ұсына алады.

2. Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысы осындай түрде ұсынылған тұлғалардың алфавит ретiмен келтiрiлген тiзiмiн жасап, тiзiмдi осы Пактiге қатысушы мемлекеттерге тапсырады. Содан кейiн, пайда болған бос орынға, осы Пактiнiң осы бөлiмiнiң тиiстi ережелерi бойынша, сайлау өткiзiледi.

3. 33-бапқа сәйкес жарияланған бос орынға сайланған Комитет мүшесi лауазымды орынға, аталған баптың ережелерi бойынша, орнын босатқан мүшенiң өкiлеттiк мерзiмiнiң қалған бөлiгi аяқталғанға дейiн ие болады.

35-бап

Комитет мүшелерi, Комитет мiндеттерiнiң маңыздылығы ескерiлiп, Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясы белгiлеген тәртiппен және шарт бойынша, Бiрiккен Ұлттар Ұйымының қаражатынан берiлетін, Бас Ассамблея бекiткен, сыйақы алады.

36-бап

Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысы Комитет өз жұмысын осы Пактiге сәйкес тиiмдi түрде жүзеге асыруын көздеп қажеттi қызметкерлер бөлiп, материалды қаражатпен қамсыздандырып отырады.

37-бап

1. Комитеттiң бірiншi отырысы Бiрiккен Ұлттар Ұйымы Бас хатшысының шақыруымен Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Орталық мекемелерiнде өткiзiледi.

2. Комитет, өзiнiң бірiншi отырысынан кейiн, өзiнiң рәсiмдiк ережелерiнде көзделген уақытта жиналады.

3. Комитет, әдетте, Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Орталық мекемелерiнде немесе Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Женевадағы бөлiмшесiнде жиналады.

38-бап

Комитеттiң әрбір мүшесi, өз мiндеттемелерiне кiрiсуден бұрын, Комитеттiң ашық отырысында өзiнiң мiндеттерiн адал және риясыз жүзеге асыратыны туралы салтанатты түрде мәлiмдеме жасайды.

39-бап

1. Комитет өзiнiң лауазымды адамдарын екi жылдық мерзiмге сайлайды. Оларға қайта сайлануға болады.

2. Комитет өзiнiң жеке рәсiмдiк ережелерiн белгiлейдi, алайда бұл ережелерде, атап айтқанда, төмендегiлер көзделуi тиiс:

а) Комитеттiң он екi мүшесi кворумды құрайды;

b) Комитет қаулылары қатысып отырған мүшелердiң көпшiлiк дауысы арқылы қабылданады.

40-бап

1. Осы Пактiге қатысушы мемлекеттер, осы Пактiде танылған құқықтарды жүзеге асыру жөніндегі шаралар және осы құқықтарды қолдануда қол жеткiзiлген iлгерiлiк туралы баяндамаларын ұсынуға мiндеттенедi:

а) тиiстi қатысушы мемлекеттер үшiн, осы Пактiнiң күшiне енгенiнен кейiн бір жылдың iшiнде;

b) бұдан кейiнгi уақытта, Комитет талап еткен барлық жағдайларда.

2. Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысы барлық баяндамалармен танысады және оларды Комитеттiң қарауына жiбередi. Баяндамаларда осы Пактiнi жүзеге асыруға ықпал ететiн, егер ондайлар болған жағдайда, факторлар мен қиыншылықтар көрсетiледi.

3. Бірiккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысы мүдделi мамандандырылған мекемелерге, олардың құзыретiне жатуы мүмкiн баяндамалар бөлiктерiнiң нұсқаларын Комитетпен консультациялар жасағаннан кейiн жiбере алады.

4. Комитет осы Пактiге қатысушы мемлекеттер ұсынған баяндамаларды қарайды. Ол қатысушы мемлекеттерге өзiнiң баяндамалары және орынды деп санаған жалпы сипаттағы ескертпелерiн жолдайды. Сонымен қатар, Комитет осы ескертпелердi, осы Пактiге қатысушы мемлекеттерден алынған баяндамалардың нұсқаларымен қоса, Экономикалық және Әлеуметтiк Кеңеске де жiбере алады.

5. Осы Пактiге қатысушы мемлекеттер, осы баптың 4-тармағына сәйкес жасалуы мүмкiн кез келген ескертпелер жөнiнде өздерiнiң ой-пiкiрлерiн Комитетке ұсына алады.

41-бап

1. Осы бапқа сәйкес осы Пактiге қатысушы мемлекет, басқа бір қатысушы мемлекет осы Пактi бойынша мiндеттемелерiн орындамай отырғаны туралы қайсыбір қатысушы мемлекеттің мәлiмдеп отырғаны туралы мәлiметтердi Комитеттiң қабылдануға және қарауға құзыретiн танитындығын кез келген уақытта мәлiмдей алады. Осы бапта көзделген мәлiметтер, оларды Комитеттiң құзыретiн танитындығы туралы мәлiмдеме жасаған қатысушы мемлекет ұсынған жағдайда ғана қабылдануы және қаралуы мүмкiн. Комитет, мұндай мәлiмдеме жасамаған қатысушы мемлекетке байланысты берiлген мәлiметтердiң ешқайсысын қабылдамайды. Осы бап бойынша алынған мәлiметтер төмендегiдей рәсiмдерге сәйкес қаралады:

а) егер осы Пактiге қатысушы қайсыбір мемлекет, басқа бір қатысушы мемлекет осы Пактiнiң қаулыларын жүзеге асырмай отыр деп тапса, ол осы мәселенi, аталған қатысушы мемлекетті жазбаша мәлiмет арқылы хабардар ете алады. Осындай мәлiмет алған мемлекет, мәлiметтi алғаннан кейiн үш айдың iшiнде, өзiне мәлiмет жiберген мемлекетке осы мәселеге байланысты, мазмұнында мүмкiндiгiнше және қажеттілікке орай, қабылданған болашақта қабылданатын және қабылдануы мүмкiн iшкi рәсiмдерiн мен шаралар көрсетуi тек түсiнiктеме берiп, жазбаша түрде түсiндiрме, немесе кез келген басқа мәлiмдеме ұсынады.

b) егер алушы Мемлекет бастапқы хабарлауды алғаннан кейiн алты ай iшiнде мүдделi қатысушы мемлекеттің екеуiн де қанағаттандыратындай болып мәселе шешiлмесе, осы мемлекеттердiң кез келгенi ол туралы Комитетке және басқа мемлекетке хабарлай отырып, бұл мәселенi, Комитетке ұсынуға құқығы бар.

с) Комитет барлық iшкi шаралардың, осы жағдайда халықаралық құқықтың жалпыға бірдей танылған принциптерiне сәйкес қолданылғанына және қолданылып болғанына көзi жеткеннен кейiн ғана өзiне тапсырылған мәселенi қарайды. Бұл ереже осындай шараларды қолдану ұзаққа себепсіз созылған жағдайларда қолданылмайды.

d) Комитет осы бапта көзделген мәлiметтердi өзiнiң жабық отырыстарында қарайды.

e) Комитет "с" тармақшасының қаулыларын орындай отырып, қатысушы мемлекеттерге осы мәселенi осы Пактiде танылған адам құқықтары мен бостандықтарын құрметтеу негiзiнде ықыласпен шешу мақсатында риясыз қызметтер көрсетедi.

f) Комитет өз қарауына ұсынылған кез келген мәселе жөнiнде "в" тармақшасында аталған мүдделi қатысушы мемлекеттерге осы iске қатысты кез келген ақпаратты беру жөнiнде сұрау сала алады.

g) "в" тармақшасында аталған қатысушы мемлекеттер Комитетте мәселе талқыланған кезде қатысуға және ауызша және/немесе жазбаша ұсынымдар жасауға құқығы бар.

h) Комитет баяндаманы, "в" тармақшасына сәйкес хабарлама алған күннен кейiн он екi ай iшiнде ұсынады.

i) "e" тармақшасының қаулысы шегiнде шешiмге қол жеткiзiлсе, Комитет өз баяндамасында деректер мен қол жеткiзiлген шешiмдi қысқаша баяндаумен шектеледi.

ii) "е" тармақшасы қаулыларының шегiнде шешiмге қол жеткiзiлмесе, Комитет өз баяндамасында деректердi қысқаша баяндаумен шектеледi: мүдделi қатысушы мемлекеттер берген жазбаша ұсыныстар мен ауызша мәлiмдемелердiң жазбалары баяндамамен қоса берiледi.

Әрбір мәселе бойынша баяндама мүдделi қатысушы мемлекеттерге жолданады.

2. Осы баптың қаулылары, осы Пактiге қатысушы он мемлекет, осы баптың 1-тармағына сәйкес, мәлiмдеме жасағанда, күшiне енедi. Қатысушы мемлекеттер мұндай мәлiмдемелерiн Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысы тiркейдi және олардың көшiрмелерiн қалған қатысушы мемлекеттерге жолдайды. Мәлiмдеменi кез келген уақытта Бас хатшыға хабарлап, қайтып алуға болады.

Мұндай iс-әрекет осы бапқа сәйкес бұдан бұрын берiлген хабарламаның тақырыбы болып табылатын кез келген мәселенi қарауға кедергі етпейді; егер, Бас хатшы мәлiмдеменi қайтып алу туралы хабарламаны алғаннан кейiн мүдделi қатысушы мемлекет жаңа мәлiмдеме жасамаса, кез келген қатысушы мемлекеттің қандай да кейiнiрек жасаған хабарламаларының ешқайсысы қабылданбайды.

42-бап

1. а) егер 41-бапқа сәйкес Комитетке берiлген қандай да бір мәселе бойынша мүдделi қатысушы мемлекеттер қанағаттанарлықтай шешiм таппаса, онда Комитет, мүдделi қатысушы мемлекеттердiң алдын ала келісімi бойынша, арнайы Келісім комиссиясын (бұдан әрi - "Комиссия" деп аталатын) тағайындай алады. Комиссияның риясыз қызметтерi аталған мәселенiң осы Пактiнiң ережелерiн сақтау негiзiнде ымыралы шешiлуi мақсатында мүдделi қатысушы мемлекеттерге ұсынылады.

b) Комиссия мүдделi қатысушы мемлекеттердiң келiсуiмен бес адамнан тұрады. Егер мүдделi қатысушы мемлекеттер Комиссияның толық құрамы немесе құрамының бөлiгi жөнiнде, үш айдың iшiнде келісімге қол жеткiзбесе, онда тағайындалуы жөнiнде келісімге қол жеткiзiлмеген Комиссия мүшелерi Комитет дауыстарының үштен екi көпшiлiгiмен жасырын дауыс беру жолымен сайланады.

2. Комиссия мүшелерi өз мiндеттемелерiн дербес түрде атқарады. Олар мүдделi қатысушы мемлекеттердiң, немесе осы Пактiге қатысушы емес мемлекеттің, немесе 41-бапқа сәйкес, мәлiмдеме жасамаған қатысушы мемлекеттің азаматтары болмауы тиiс.

3. Комиссия өз төрағасын сайлайды және өзiнiң рәсiмдiк ережелерiн белгiлейдi.

4. Комиссияның отырыстары әдетте Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Орталық мекемелерiнде немесе Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Женевадағы Бөлiмшесiнде өтедi. Сонымен қатар олар, Комиссия Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысымен және тиiстi қатысушы мемлекеттермен кеңесе отырып белгiлеген басқа қолайлы жерлерде өтуi мүмкiн.

5. 36-бапта айтылған Хатшылық осы баптың негiзiнде тағайындалған комиссияларға да өз қызметтерiн көрсетедi.

6. Комитет алған және зерттеген ақпарат Комиссияның қарауына жiберiледi және Комиссия мүдделi қатысушы мемлекеттерден осы iске байланысты кез келген ақпаратты сұрай алады.

7. Комиссия осы мәселенi өзiне жiберiлген күнiнен бастап он екi айдан барлық жағдайларда кешiктiрместен толық қараған кезде мүдделi қатысушы мемлекеттерге жiберу үшiн Комитет төрағасына баяндама ұсынады:

а) егер Комиссия осы мәселенi қарауды он екi ай iшiнде аяқтай алмаса, онда ол баяндамасында осы мәселенi қарауының ахуалын қысқаша баяндаумен шектеледi.

b) осы мәселенiң ымыралы шешiлуiне, осы Пактiде танылған адам құқықтарын сақтау негiзiнде қол жеткiзiлсе, комиссия өз баяндамасында деректердi және қол жеткiзген шешiмдi қысқаша баяндаумен шектеледi.

с) "b" тармақшасында көрсетiлген шешiмге қол жеткiзiлмесе, Комиссияның баяндамасында мүдделi мемлекеттердiң арасындағы дауға қатысты iс жүзіндегі барлық деректер бойынша оның қорытындары және осы мәселенi ымыралы реттеу мүмкiндiктерi туралы ой-тұжырымдары қамтылады. Бұл баяндамада сондай-ақ жазбаша ұсынымдар және мүдделi қатысушы мемлекеттер ауызша жасаған ұсыныстардың жазбалары қамтылады.

d) егер Комиссияның баяндамасы "c" тармақшасына сәйкес ұсынылған болса, онда мүдделi қатысушы мемлекеттер осы баяндаманы алғаннан кейінгi үш ай iшiнде Комиссия баяндамасының мазмұнымен келiскендiгi туралы Комитет Төрағасына хабарлайды.

8. Осы баптың қаулылары 41-бапта көзделген Комитет мiндеттемелерiн кемiтпейдi.

9. Комиссия мүшелерiнiң барлық шығындары, Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысы жасаған сметаға сәйкес мүдделi қатысушы мемлекеттер арасында тең бөлiнедi.

10. Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысы, қажет болған жағдайда, Комиссия мүшелерiнiң шығындарын, олардың мүдделi қатысушы мемлекеттермен осы баптың 9-тармағына сәйкес өтелуiнен бұрын өзi төлеуге құқығы бар.

43-бап

42-бапқа сәйкес тағайындалуы мүмкiн Комитет мүшелерi және арнайы келiсу комиссияларының мүшелерi Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Артықшылықтар мен иммунитеттер туралы конвенциясының тиiстi тарауларында көзделгендей Бiрiккен Ұлттар Ұйымы iссапарға жiберетiн сарапшылардың жеңiлдiктерiне, артықшылықтары мен иммунитеттерiне құқығы бар.

44-бап

Осы Пактiнi жүзеге асыру жөніндегі ережелер Бiрiккен Ұлттар Ұйымының және арнайы мекемелердiң құрылтайшы актілерімен және конвенцияларымен ұйғарылған адам құқықтар саласындағы рәсiмдерге нұқсан келтiрместен немесе оларға сәйкес қолданылады және осы Пактiге қатысушы мемлекеттерге олардың арасында қолданылатын жалпы және арнайы халықаралық келісімдердiң негiзiнде дауларды шешудiң басқа рәсiмдерiне жүгiнуге кедергi жасамайды.

45-бап

Комитет Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысына Экономикалық және Әлеуметтік Кеңес арқылы өзiнiң жұмысы туралы жылдық баяндама ұсынады.

V БӨЛIМ

46-бап

Осы Пактiде ешнәрсе Бiрiккен Ұлттар Ұйымының әр түрлi органдары мен арнайы мекемелердiң осы Пактiге қарасты мәселелер бойынша тиiстi мiндеттемелерiн анықтайтын Бiрiккен Ұлттар Ұйымы мен арнайы мекемелердiң қаулыларының маңызын кемiту деп түсiндiрiлуi тиiс емес.

47-бап

Осы Пактiде ешнәрсе барлық халықтардың өздерiнiң табиғи байлықтарын және ресурстарын толық және еркiн иемдену және пайдалануға мызғымас құқығын кемiту деп түсiндiрiлуi тиiс емес.

48-бап

1. Осы Пактi кез келген - Бiрiккен Ұлттар Ұйымына мүше мемлекет немесе оның кез келген арнайы мекемесiнiң мүшесi, кез келген Халықаралық Сот Статутына қатысушы мемлекет және Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясы шақырған кез келген мемлекет үшiн осы Пактiге қатысуға қол қою үшiн ашық.

2. Осы Пактi бекітуге жатады. Бекіту грамоталарын Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысы тiркейдi.

3. Осы Пактi осы баптың 1-тармағында көрсетiлген кез келген мемлекеттің қосылуына ашық.

4. Қосылуды Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысы қосылу туралы құжатты тiркеу арқылы iске асырады.

5. Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысы осы Пактiге қол қойған немесе оған қосылған барлық мемлекеттерге әрбір бекіту грамотасын, немесе қосылу туралы құжатты тiркеу туралы хабарлайды.

49-бап

1. Осы Пактi отыз бесiншi бекіту грамотасын немесе қосылу туралы құжатты Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысына сақтауға тапсырған күнiнен үш ай өткен соң күшiне енедi.

2. Осы Пактi, отыз бесiншi бекіту грамотасын немесе қосылу туралы құжатты тiркеу күнiнен кейiн осы Пактiнi бекiткен немесе оған қосылған әрбір мемлекет үшiн, олардың өздерiнiң бекіту грамотасы немесе қосылу туралы құжаты тiркелген берiлген күнiнен үш ай өткен соң күшiне енедi.

50-бап

Осы Пактiнiң қаулылары федеративтiк мемлекеттердiң барлық бөлiктерi ешбір шектеусіз немесе алып тастаусыз таралады.

51-бап

1. Осы Пактiге қатысушы кез келген мемлекет түзетулер ұсынып және оларды Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысына тапсыра алады. Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысы кез келген ұсынылған түзетулердi осы Пактiге қатысушы мемлекеттерге жолдай отырып, олардан осы ұсыныстарды қарау және олар бойынша дауыс берудi жүргiзу мақсатында қатысушы мемлекеттердiң конференциясын шақыру жөнiнде көзқарастарын бiлдiрiп, өзiн хабардар етудi өтiнедi. Егер осындай конференцияның шақырылуын қатысушы мемлекеттердiң ең кем дегенде үштен бірi қолдаса, Бас хатшы конференцияны Бiрiккен Ұлттар Ұйымының аясында шақырады. Конференцияға дауыс беруге және қатысқан қатысушы мемлекеттердiң көпшiлігi қабылданған кез келген түзету Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясына бекітуге ұсынылады.

2. Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясының бекітуi бойынша және осы Пактiге қатысушы мемлекеттердiң үштен екiсiнiң көпшiлiгiмен қабылданған түзетулер сол мемлекеттердiң конституциялық рәсiмдерiне сәйкес күшiне енедi.

3. Түзетулер күшiне енгеннен кейiн, оларды қабылдаған қатысушы мемлекеттер үшiн мiндеттi болады, ал басқа қатысушы мемлекеттер үшiн осы Пактiнiң қаулылары және өздерi бұрын қабылдаған түзетулер мiндеттi болып қала бередi.

52-бап

48-баптың 5-тармағына сәйкес жіберілетін хабарламаларға қарамастан, Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысы аталған баптың 1-тармағында сөз болған мемлекеттердiң бәрiн:

а) 48-бапқа сәйкес қол қоюлар, бекітулер және қосылулар туралы;

b) 49-бапқа сәйкес осы Пактiнiң күшiне енген күнi және 51-бапқа сәйкес кез келген түзетулердiң күшiне енген күнi туралы хабардар етедi.

53-бап

1. Ағылшын, испан, қытай, орыс және француз тiлдеріндегі мәтiндердi тең түпнұсқалы осы Пактi Бiрiккен Ұлттар Ұйымының мұрағатына сақтауға тапсыруға жатады.

2. Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысы осы Пактiнiң куәландырылған көшiрмелерiн 48-бапта көрсетiлген барлық мемлекеттерге жiбередi.

ОСЫНЫ КУӘЛАНДЫРУ ҮШІН төменде қол қойғандар, тиiстi үкiметтерiнен тиiсiнше уәкiлеттiк алғандар, мың тоғыз жүз алпыс алтыншы жылғы он тоғызыншы желтоқсанда, Нью-Йоркте қол қою үшiн ашық, осы Пактiге қол қойды.

On ratification of the International Covenant on Civil and Political Rights

Law of the Republic of Kazakhstan of 16 December 1966

To ratify the International Covenant on Civil and Political Rights, concluded in New-York on 16 December 1966.

President
of the Republic of Kazakhstan N. NAZARBAYEV

International Covenant on Civil and Political Rights
Adopted by General Assembly resolution 2200A (XXI)
of 16 December 1966

entry into force 23 March 1976

See also: United Nations, Economic and Social Council, Siracusa Principles on the Limitation and Derogation Provisions in the International Covenant on Civil and Political Rights, U.N. Doc. E/CN.4/1985/4, Annex (1985).
Preamble
The States Parties to the present Covenant,
Considering that, in accordance with the principles proclaimed in the Charter of the United Nations, recognition of the inherent dignity and of the equal and inalienable rights of all members of the human family is the foundation of freedom, justice and peace in the world,
Recognizing that these rights derive from the inherent dignity of the human person,
Recognizing that, in accordance with the Universal Declaration of Human Rights, the ideal of free human beings enjoying civil and political freedom and freedom from fear and want can only be achieved if conditions are created whereby everyone may enjoy his civil and political rights, as well as his economic, social and cultural rights,
Considering the obligation of States under the Charter of the United Nations to promote universal respect for, and observance of, human rights and freedoms,
Realizing that the individual, having duties to other individuals and to the community to which he belongs, is under a responsibility to strive for the promotion and observance of the rights recognized in the present Covenant,
Agree upon the following articles:

PART I

Article 1

1. All peoples have the right of self-determination. By virtue of that right they freely determine their political status and freely pursue their economic, social and cultural development.
2. All peoples may, for their own ends, freely dispose of their natural wealth and resources without prejudice to any obligations arising out of international economic co-operation, based upon the principle of mutual benefit, and international law. In no case may a people be deprived of its own means of subsistence.
3. The States Parties to the present Covenant, including those having responsibility for the administration of Non-Self-Governing and Trust Territories, shall promote the realization of the right of self-determination, and shall respect that right, in conformity with the provisions of the Charter of the United Nations.

PART II

Article 2

1. Each State Party to the present Covenant undertakes to respect and to ensure to all individuals within its territory and subject to its jurisdiction the rights recognized in the present Covenant, without distinction of any kind, such as race, colour, sex, language, religion, political or other opinion, national or social origin, property, birth or other status.
2. Where not already provided for by existing legislative or other measures, each State Party to the present Covenant undertakes to take the necessary steps, in accordance with its constitutional processes and with the provisions of the present Covenant, to adopt such laws or other measures as may be necessary to give effect to the rights recognized in the present Covenant.
3. Each State Party to the present Covenant undertakes:
(a) To ensure that any person whose rights or freedoms as herein recognized are violated shall have an effective remedy, notwithstanding that the violation has been committed by persons acting in an official capacity;
(b) To ensure that any person claiming such a remedy shall have his right thereto determined by competent judicial, administrative or legislative authorities, or by any other competent authority provided for by the legal system of the State, and to develop the possibilities of judicial remedy;
c) To ensure that the competent authorities shall enforce such remedies when granted.

Article 3

The States Parties to the present Covenant undertake to ensure the equal right of men and women to the enjoyment of all civil and political rights set forth in the present Covenant.

Article 4

1. In time of public emergency which threatens the life of the nation and the existence of which is officially proclaimed, the States Parties to the present Covenant may take measures derogating from their obligations under the present Covenant to the extent strictly required by the exigencies of the situation, provided that such measures are not inconsistent with their other obligations under international law and do not involve discrimination solely on the ground of race, colour, sex, language, religion or social origin.
2. No derogation from articles 6, 7, 8 (paragraphs I and 2), 11, 15, 16 and 18 may be made under this provision.
3. Any State Party to the present Covenant availing itself of the right of derogation shall immediately inform the other States Parties to the present Covenant, through the intermediary of the Secretary-General of the United Nations, of the provisions from which it has derogated and of the reasons by which it was actuated. A further communication shall be made, through the same intermediary, on the date on which it terminates such derogation.

Article 5

1. Nothing in the present Covenant may be interpreted as implying for any State, group or person any right to engage in any activity or perform any act aimed at the destruction of any of the rights and freedoms recognized herein or at their limitation to a greater extent than is provided for in the present Covenant.
2. There shall be no restriction upon or derogation from any of the fundamental human rights recognized or existing in any State Party to the present Covenant pursuant to law, conventions, regulations or custom on the pretext that the present Covenant does not recognize such rights or that it recognizes them to a lesser extent.

PART III

Article 6

1. Every human being has the inherent right to life. This right shall be protected by law. No one shall be arbitrarily deprived of his life.
2. In countries which have not abolished the death penalty, sentence of death may be imposed only for the most serious crimes in accordance with the law in force at the time of the commission of the crime and not contrary to the provisions of the present Covenant and to the Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide. This penalty can only be carried out pursuant to a final judgement rendered by a competent court.
3. When deprivation of life constitutes the crime of genocide, it is understood that nothing in this article shall authorize any State Party to the present Covenant to derogate in any way from any obligation assumed under the provisions of the Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide.
4. Anyone sentenced to death shall have the right to seek pardon or commutation of the sentence. Amnesty, pardon or commutation of the sentence of death may be granted in all cases.
5. Sentence of death shall not be imposed for crimes committed by persons below eighteen years of age and shall not be carried out on pregnant women.
6. Nothing in this article shall be invoked to delay or to prevent the abolition of capital punishment by any State Party to the present Covenant.

Article 7

No one shall be subjected to torture or to cruel, inhuman or degrading treatment or punishment. In particular, no one shall be subjected without his free consent to medical or scientific experimentation.

Article 8

1. No one shall be held in slavery; slavery and the slave-trade in all their forms shall be prohibited.
2. No one shall be held in servitude.
3. a) No one shall be required to perform forced or compulsory labour;
b) Paragraph 3 (a) shall not be held to preclude, in countries where imprisonment with hard labour may be imposed as a punishment for a crime, the performance of hard labour in pursuance of a sentence to such punishment by a competent court;
(c) For the purpose of this paragraph the term "forced or compulsory labour" shall not include:
(i) Any work or service, not referred to in subparagraph (b), normally required of a person who is under detention in consequence of a lawful order of a court, or of a person during conditional release from such detention;
(ii) Any service of a military character and, in countries where conscientious objection is recognized, any national service required by law of conscientious objectors;
(iii) Any service exacted in cases of emergency or calamity threatening the life or well-being of the community;
(iv) Any work or service which forms part of normal civil obligations.

Article 9

1. Everyone has the right to liberty and security of person. No one shall be subjected to arbitrary arrest or detention. No one shall be deprived of his liberty except on such grounds and in accordance with such procedure as are established by law.
2. Anyone who is arrested shall be informed, at the time of arrest, of the reasons for his arrest and shall be promptly informed of any charges against him.
3. Anyone arrested or detained on a criminal charge shall be brought promptly before a judge or other officer authorized by law to exercise judicial power and shall be entitled to trial within a reasonable time or to release. It shall not be the general rule that persons awaiting trial shall be detained in custody, but release may be subject to guarantees to appear for trial, at any other stage of the judicial proceedings, and, should occasion arise, for execution of the judgement.
4. Anyone who is deprived of his liberty by arrest or detention shall be entitled to take proceedings before a court, in order that that court may decide without delay on the lawfulness of his detention and order his release if the detention is not lawful.
5. Anyone who has been the victim of unlawful arrest or detention shall have an enforceable right to compensation.

Article 10

1. All persons deprived of their liberty shall be treated with humanity and with respect for the inherent dignity of the human person.
2. a) Accused persons shall, save in exceptional circumstances, be segregated from convicted persons and shall be subject to separate treatment appropriate to their status as unconvicted persons;
(b) Accused juvenile persons shall be separated from adults and brought as speedily as possible for adjudication.
3. The penitentiary system shall comprise treatment of prisoners the essential aim of which shall be their reformation and social rehabilitation. Juvenile offenders shall be segregated from adults and be accorded treatment appropriate to their age and legal status.

Article 11

No one shall be imprisoned merely on the ground of inability to fulfil a contractual obligation.

Article 12

1. Everyone lawfully within the territory of a State shall, within that territory, have the right to liberty of movement and freedom to choose his residence.
2. Everyone shall be free to leave any country, including his own.
3. The above-mentioned rights shall not be subject to any restrictions except those which are provided by law, are necessary to protect national security, public order (ordre public), public health or morals or the rights and freedoms of others, and are consistent with the other rights recognized in the present Covenant.
4. No one shall be arbitrarily deprived of the right to enter his own country.

Article 13

An alien lawfully in the territory of a State Party to the present Covenant may be expelled therefrom only in pursuance of a decision reached in accordance with law and shall, except where compelling reasons of national security otherwise require, be allowed to submit the reasons against his expulsion and to have his case reviewed by, and be represented for the purpose before, the competent authority or a person or persons especially designated by the competent authority.

Article 14

1. All persons shall be equal before the courts and tribunals. In the determination of any criminal charge against him, or of his rights and obligations in a suit at law, everyone shall be entitled to a fair and public hearing by a competent, independent and impartial tribunal established by law. The press and the public may be excluded from all or part of a trial for reasons of morals, public order (ordre public) or national security in a democratic society, or when the interest of the private lives of the parties so requires, or to the extent strictly necessary in the opinion of the court in special circumstances where publicity would prejudice the interests of justice; but any judgement rendered in a criminal case or in a suit at law shall be made public except where the interest of juvenile persons otherwise requires or the proceedings concern matrimonial disputes or the guardianship of children.
2. Everyone charged with a criminal offence shall have the right to be presumed innocent until proved guilty according to law.
3. In the determination of any criminal charge against him, everyone shall be entitled to the following minimum guarantees, in full equality:
(a) To be informed promptly and in detail in a language which he understands of the nature and cause of the charge against him;
(b) To have adequate time and facilities for the preparation of his defence and to communicate with counsel of his own choosing;
(c) To be tried without undue delay;
(d) To be tried in his presence, and to defend himself in person or through legal assistance of his own choosing; to be informed, if he does not have legal assistance, of this right; and to have legal assistance assigned to him, in any case where the interests of justice so require, and without payment by him in any such case if he does not have sufficient means to pay for it;
(e) To examine, or have examined, the witnesses against him and to obtain the attendance and examination of witnesses on his behalf under the same conditions as witnesses against him;
(f) To have the free assistance of an interpreter if he cannot understand or speak the language used in court;
(g) Not to be compelled to testify against himself or to confess guilt.
4. In the case of juvenile persons, the procedure shall be such as will take account of their age and the desirability of promoting their rehabilitation.
5. Everyone convicted of a crime shall have the right to his conviction and sentence being reviewed by a higher tribunal according to law.
6. When a person has by a final decision been convicted of a criminal offence and when subsequently his conviction has been reversed or he has been pardoned on the ground that a new or newly discovered fact shows conclusively that there has been a miscarriage of justice, the person who has suffered punishment as a result of such conviction shall be compensated according to law, unless it is proved that the non-disclosure of the unknown fact in time is wholly or partly attributable to him.
7. No one shall be liable to be tried or punished again for an offence for which he has already been finally convicted or acquitted in accordance with the law and penal procedure of each country.

Article 15

1. No one shall be held guilty of any criminal offence on account of any act or omission which did not constitute a criminal offence, under national or international law, at the time when it was committed. Nor shall a heavier penalty be imposed than the one that was applicable at the time when the criminal offence was committed. If, subsequent to the commission of the offence, provision is made by law for the imposition of the lighter penalty, the offender shall benefit thereby.
2. Nothing in this article shall prejudice the trial and punishment of any person for any act or omission which, at the time when it was committed, was criminal according to the general principles of law recognized by the community of nations.

Article 16

Everyone shall have the right to recognition everywhere as a person before the law.

Article 17

1. No one shall be subjected to arbitrary or unlawful interference with his privacy, family, home or correspondence, nor to unlawful attacks on his honour and reputation.
2. Everyone has the right to the protection of the law against such interference or attacks.

Article 18

1. Everyone shall have the right to freedom of thought, conscience and religion. This right shall include freedom to have or to adopt a religion or belief of his choice, and freedom, either individually or in community with others and in public or private, to manifest his religion or belief in worship, observance, practice and teaching.
2. No one shall be subject to coercion which would impair his freedom to have or to adopt a religion or belief of his choice.
3. Freedom to manifest one's religion or beliefs may be subject only to such limitations as are prescribed by law and are necessary to protect public safety, order, health, or morals or the fundamental rights and freedoms of others.
4. The States Parties to the present Covenant undertake to have respect for the liberty of parents and, when applicable, legal guardians to ensure the religious and moral education of their children in conformity with their own convictions.

Article 19

1. Everyone shall have the right to hold opinions without interference.
2. Everyone shall have the right to freedom of expression; this right shall include freedom to seek, receive and impart information and ideas of all kinds, regardless of frontiers, either orally, in writing or in print, in the form of art, or through any other media of his choice.
3. The exercise of the rights provided for in paragraph 2 of this article carries with it special duties and responsibilities. It may therefore be subject to certain restrictions, but these shall only be such as are provided by law and are necessary:
(a) For respect of the rights or reputations of others;
(b) For the protection of national security or of public order (ordre public), or of public health or morals.

Article 20

1. Any propaganda for war shall be prohibited by law.
2. Any advocacy of national, racial or religious hatred that constitutes incitement to discrimination, hostility or violence shall be prohibited by law.

Article 21

The right of peaceful assembly shall be recognized. No restrictions may be placed on the exercise of this right other than those imposed in conformity with the law and which are necessary in a democratic society in the interests of national security or public safety, public order (ordre public), the protection of public health or morals or the protection of the rights and freedoms of others.

Article 22

1. Everyone shall have the right to freedom of association with others, including the right to form and join trade unions for the protection of his interests.
2. No restrictions may be placed on the exercise of this right other than those which are prescribed by law and which are necessary in a democratic society in the interests of national security or public safety, public order (ordre public), the protection of public health or morals or the protection of the rights and freedoms of others. This article shall not prevent the imposition of lawful restrictions on members of the armed forces and of the police in their exercise of this right.
3. Nothing in this article shall authorize States Parties to the International Labour Organisation Convention of 1948 concerning Freedom of Association and Protection of the Right to Organize to take legislative measures which would prejudice, or to apply the law in such a manner as to prejudice, the guarantees provided for in that Convention.

Article 23

1. The family is the natural and fundamental group unit of society and is entitled to protection by society and the State.
2. The right of men and women of marriageable age to marry and to found a family shall be recognized.
3. No marriage shall be entered into without the free and full consent of the intending spouses.
4. States Parties to the present Covenant shall take appropriate steps to ensure equality of rights and responsibilities of spouses as to marriage, during marriage and at its dissolution. In the case of dissolution, provision shall be made for the necessary protection of any children.

Article 24

1. Every child shall have, without any discrimination as to race, colour, sex, language, religion, national or social origin, property or birth, the right to such measures of protection as are required by his status as a minor, on the part of his family, society and the State.
2. Every child shall be registered immediately after birth and shall have a name.
3. Every child has the right to acquire a nationality.

Article 25

Every citizen shall have the right and the opportunity, without any of the distinctions mentioned in article 2 and without unreasonable restrictions:
(a) To take part in the conduct of public affairs, directly or through freely chosen representatives;
(b) To vote and to be elected at genuine periodic elections which shall be by universal and equal suffrage and shall be held by secret ballot, guaranteeing the free expression of the will of the electors;
(c) To have access, on general terms of equality, to public service in his country.

Article 26

All persons are equal before the law and are entitled without any discrimination to the equal protection of the law. In this respect, the law shall prohibit any discrimination and guarantee to all persons equal and effective protection against discrimination on any ground such as race, colour, sex, language, religion, political or other opinion, national or social origin, property, birth or other status.

Article 27

In those States in which ethnic, religious or linguistic minorities exist, persons belonging to such minorities shall not be denied the right, in community with the other members of their group, to enjoy their own culture, to profess and practise their own religion, or to use their own language.

PART IV

Article 28

1. There shall be established a Human Rights Committee (hereafter referred to in the present Covenant as the Committee). It shall consist of eighteen members and shall carry out the functions hereinafter provided.
2. The Committee shall be composed of nationals of the States Parties to the present Covenant who shall be persons of high moral character and recognized competence in the field of human rights, consideration being given to the usefulness of the participation of some persons having legal experience.
3. The members of the Committee shall be elected and shall serve in their personal capacity.

Article 29

1. The members of the Committee shall be elected by secret ballot from a list of persons possessing the qualifications prescribed in article 28 and nominated for the purpose by the States Parties to the present Covenant.
2. Each State Party to the present Covenant may nominate not more than two persons. These persons shall be nationals of the nominating State.
3. A person shall be eligible for renomination.

Article 30

1. The initial election shall be held no later than six months after the date of the entry into force of the present Covenant.
2. At least four months before the date of each election to the Committee, other than an election to fill a vacancy declared in accordance with article 34, the Secretary-General of the United Nations shall address a written invitation to the States Parties to the present Covenant to submit their nominations for membership of the Committee within three months.
3. The Secretary-General of the United Nations shall prepare a list in alphabetical order of all the persons thus nominated, with an indication of the States Parties which have nominated them, and shall submit it to the States Parties to the present Covenant no later than one month before the date of each election.
4. Elections of the members of the Committee shall be held at a meeting of the States Parties to the present Covenant convened by the Secretary General of the United Nations at the Headquarters of the United Nations. At that meeting, for which two thirds of the States Parties to the present Covenant shall constitute a quorum, the persons elected to the Committee shall be those nominees who obtain the largest number of votes and an absolute majority of the votes of the representatives of States Parties present and voting.

Article 31

1. The Committee may not include more than one national of the same State.
2. In the election of the Committee, consideration shall be given to equitable geographical distribution of membership and to the representation of the different forms of civilization and of the principal legal systems.

Article 32

1. The members of the Committee shall be elected for a term of four years. They shall be eligible for re-election if renominated. However, the terms of nine of the members elected at the first election shall expire at the end of two years; immediately after the first election, the names of these nine members shall be chosen by lot by the Chairman of the meeting referred to in article 30, paragraph 4.
2. Elections at the expiry of office shall be held in accordance with the preceding articles of this part of the present Covenant.

Article 33

1. If, in the unanimous opinion of the other members, a member of the Committee has ceased to carry out his functions for any cause other than absence of a temporary character, the Chairman of the Committee shall notify the Secretary-General of the United Nations, who shall then declare the seat of that member to be vacant.
2. In the event of the death or the resignation of a member of the Committee, the Chairman shall immediately notify the Secretary-General of the United Nations, who shall declare the seat vacant from the date of death or the date on which the resignation takes effect.

Article 34

1. When a vacancy is declared in accordance with article 33 and if the term of office of the member to be replaced does not expire within six months of the declaration of the vacancy, the Secretary-General of the United Nations shall notify each of the States Parties to the present Covenant, which may within two months submit nominations in accordance with article 29 for the purpose of filling the vacancy.
2. The Secretary-General of the United Nations shall prepare a list in alphabetical order of the persons thus nominated and shall submit it to the States Parties to the present Covenant. The election to fill the vacancy shall then take place in accordance with the relevant provisions of this part of the present Covenant.
3. A member of the Committee elected to fill a vacancy declared in accordance with article 33 shall hold office for the remainder of the term of the member who vacated the seat on the Committee under the provisions of that article.

Article 35

The members of the Committee shall, with the approval of the General Assembly of the United Nations, receive emoluments from United Nations resources on such terms and conditions as the General Assembly may decide, having regard to the importance of the Committee's responsibilities.

Article 36

The Secretary-General of the United Nations shall provide the necessary staff and facilities for the effective performance of the functions of the Committee under the present Covenant.

Article 37

1. The Secretary-General of the United Nations shall convene the initial meeting of the Committee at the Headquarters of the United Nations.
2. After its initial meeting, the Committee shall meet at such times as shall be provided in its rules of procedure.
3. The Committee shall normally meet at the Headquarters of the United Nations or at the United Nations Office at Geneva.

Article 38

Every member of the Committee shall, before taking up his duties, make a solemn declaration in open committee that he will perform his functions impartially and conscientiously.

Article 39

1. The Committee shall elect its officers for a term of two years. They may be re-elected.
2. The Committee shall establish its own rules of procedure, but these rules shall provide, inter alia, that:
(a) Twelve members shall constitute a quorum;
(b) Decisions of the Committee shall be made by a majority vote of the members present.

Article 40

1. The States Parties to the present Covenant undertake to submit reports on the measures they have adopted which give effect to the rights recognized herein and on the progress made in the enjoyment of those rights: (a) Within one year of the entry into force of the present Covenant for the States Parties concerned;
(b) Thereafter whenever the Committee so requests.
2. All reports shall be submitted to the Secretary-General of the United Nations, who shall transmit them to the Committee for consideration. Reports shall indicate the factors and difficulties, if any, affecting the implementation of the present Covenant.
3. The Secretary-General of the United Nations may, after consultation with the Committee, transmit to the specialized agencies concerned copies of such parts of the reports as may fall within their field of competence.
4. The Committee shall study the reports submitted by the States Parties to the present Covenant. It shall transmit its reports, and such general comments as it may consider appropriate, to the States Parties. The Committee may also transmit to the Economic and Social Council these comments along with the copies of the reports it has received from States Parties to the present Covenant.
5. The States Parties to the present Covenant may submit to the Committee observations on any comments that may be made in accordance with paragraph 4 of this article.

Article 41

1. A State Party to the present Covenant may at any time declare under this article that it recognizes the competence of the Committee to receive and consider communications to the effect that a State Party claims that another State Party is not fulfilling its obligations under the present Covenant. Communications under this article may be received and considered only if submitted by a State Party which has made a declaration recognizing in regard to itself the competence of the Committee. No communication shall be received by the Committee if it concerns a State Party which has not made such a declaration. Communications received under this article shall be dealt with in accordance with the following procedure:
(a) If a State Party to the present Covenant considers that another State Party is not giving effect to the provisions of the present Covenant, it may, by written communication, bring the matter to the attention of that State Party. Within three months after the receipt of the communication the receiving State shall afford the State which sent the communication an explanation, or any other statement in writing clarifying the matter which should include, to the extent possible and pertinent, reference to domestic procedures and remedies taken, pending, or available in the matter;
(b) If the matter is not adjusted to the satisfaction of both States Parties concerned within six months after the receipt by the receiving State of the initial communication, either State shall have the right to refer the matter to the Committee, by notice given to the Committee and to the other State;
(c) The Committee shall deal with a matter referred to it only after it has ascertained that all available domestic remedies have been invoked and exhausted in the matter, in conformity with the generally recognized principles of international law. This shall not be the rule where the application of the remedies is unreasonably prolonged;
(d) The Committee shall hold closed meetings when examining communications under this article;
(e) Subject to the provisions of subparagraph (c), the Committee shall make available its good offices to the States Parties concerned with a view to a friendly solution of the matter on the basis of respect for human rights and fundamental freedoms as recognized in the present Covenant;
(f) In any matter referred to it, the Committee may call upon the States Parties concerned, referred to in subparagraph (b), to supply any relevant information;
(g) The States Parties concerned, referred to in subparagraph (b), shall have the right to be represented when the matter is being considered in the Committee and to make submissions orally and/or in writing;
(h) The Committee shall, within twelve months after the date of receipt of notice under subparagraph (b), submit a report:
(i) If a solution within the terms of subparagraph (e) is reached, the Committee shall confine its report to a brief statement of the facts and of the solution reached;
(ii) If a solution within the terms of subparagraph (e) is not reached, the Committee shall confine its report to a brief statement of the facts; the written submissions and record of the oral submissions made by the States Parties concerned shall be attached to the report. In every matter, the report shall be communicated to the States Parties concerned.
2. The provisions of this article shall come into force when ten States Parties to the present Covenant have made declarations under paragraph I of this article. Such declarations shall be deposited by the States Parties with the Secretary-General of the United Nations, who shall transmit copies thereof to the other States Parties. A declaration may be withdrawn at any time by notification to the Secretary-General. Such a withdrawal shall not prejudice the consideration of any matter which is the subject of a communication already transmitted under this article; no further communication by any State Party shall be received after the notification of withdrawal of the declaration has been received by the Secretary-General, unless the State Party concerned has made a new declaration.

Article 42

1. (a) If a matter referred to the Committee in accordance with article 41 is not resolved to the satisfaction of the States Parties concerned, the Committee may, with the prior consent of the States Parties concerned, appoint an ad hoc Conciliation Commission (hereinafter referred to as the Commission). The good offices of the Commission shall be made available to the States Parties concerned with a view to an amicable solution of the matter on the basis of respect for the present Covenant;
(b) The Commission shall consist of five persons acceptable to the States Parties concerned. If the States Parties concerned fail to reach agreement within three months on all or part of the composition of the Commission, the members of the Commission concerning whom no agreement has been reached shall be elected by secret ballot by a two-thirds majority vote of the Committee from among its members.
2. The members of the Commission shall serve in their personal capacity. They shall not be nationals of the States Parties concerned, or of a State not Party to the present Covenant, or of a State Party which has not made a declaration under article 41.
3. The Commission shall elect its own Chairman and adopt its own rules of procedure.
4. The meetings of the Commission shall normally be held at the Headquarters of the United Nations or at the United Nations Office at Geneva. However, they may be held at such other convenient places as the Commission may determine in consultation with the Secretary-General of the United Nations and the States Parties concerned.
5. The secretariat provided in accordance with article 36 shall also service the commissions appointed under this article.
6. The information received and collated by the Committee shall be made available to the Commission and the Commission may call upon the States Parties concerned to supply any other relevant information.
7. When the Commission has fully considered the matter, but in any event not later than twelve months after having been seized of the matter, it shall submit to the Chairman of the Committee a report for communication to the States Parties concerned:
(a) If the Commission is unable to complete its consideration of the matter within twelve months, it shall confine its report to a brief statement of the status of its consideration of the matter;
(b) If an amicable solution to the matter on tie basis of respect for human rights as recognized in the present Covenant is reached, the Commission shall confine its report to a brief statement of the facts and of the solution reached;
(c) If a solution within the terms of subparagraph (b) is not reached, the Commission's report shall embody its findings on all questions of fact relevant to the issues between the States Parties concerned, and its views on the possibilities of an amicable solution of the matter. This report shall also contain the written submissions and a record of the oral submissions made by the States Parties concerned;
(d) If the Commission's report is submitted under subparagraph;
(c), the States Parties concerned shall, within three months of the receipt of the report, notify the Chairman of the Committee whether or not they accept the contents of the report of the Commission.
8. The provisions of this article are without prejudice to the responsibilities of the Committee under article 41.
9. The States Parties concerned shall share equally all the expenses of the members of the Commission in accordance with estimates to be provided by the Secretary-General of the United Nations.
10. The Secretary-General of the United Nations shall be empowered to pay the expenses of the members of the Commission, if necessary, before reimbursement by the States Parties concerned, in accordance with paragraph 9 of this article.

Article 43

The members of the Committee, and of the ad hoc conciliation commissions which may be appointed under article 42, shall be entitled to the facilities, privileges and immunities of experts on mission for the United Nations as laid down in the relevant sections of the Convention on the Privileges and Immunities of the United Nations.

Article 44

The provisions for the implementation of the present Covenant shall apply without prejudice to the procedures prescribed in the field of human rights by or under the constituent instruments and the conventions of the United Nations and of the specialized agencies and shall not prevent the States Parties to the present Covenant from having recourse to other procedures for settling a dispute in accordance with general or special international agreements in force between them.

Article 45

The Committee shall submit to the General Assembly of the United Nations, through the Economic and Social Council, an annual report on its activities.

PART V

Article 46

Nothing in the present Covenant shall be interpreted as impairing the provisions of the Charter of the United Nations and of the constitutions of the specialized agencies which define the respective responsibilities of the various organs of the United Nations and of the specialized agencies in regard to the matters dealt with in the present Covenant.

Article 47

Nothing in the present Covenant shall be interpreted as impairing the inherent right of all peoples to enjoy and utilize fully and freely their natural wealth and resources.

PART VI

Article 48

1. The present Covenant is open for signature by any State Member of the United Nations or member of any of its specialized agencies, by any State Party to the Statute of the International Court of Justice, and by any other State which has been invited by the General Assembly of the United Nations to become a Party to the present Covenant.
2. The present Covenant is subject to ratification. Instruments of ratification shall be deposited with the Secretary-General of the United Nations.
3. The present Covenant shall be open to accession by any State referred to in paragraph 1 of this article.
4. Accession shall be effected by the deposit of an instrument of accession with the Secretary-General of the United Nations.
5. The Secretary-General of the United Nations shall inform all States which have signed this Covenant or acceded to it of the deposit of each instrument of ratification or accession.

Article 49

1. The present Covenant shall enter into force three months after the date of the deposit with the Secretary-General of the United Nations of the thirty-fifth instrument of ratification or instrument of accession.
2. For each State ratifying the present Covenant or acceding to it after the deposit of the thirty-fifth instrument of ratification or instrument of accession, the present Covenant shall enter into force three months after the date of the deposit of its own instrument of ratification or instrument of accession.

Article 50

The provisions of the present Covenant shall extend to all parts of federal States without any limitations or exceptions.

Article 51

1. Any State Party to the present Covenant may propose an amendment and file it with the Secretary-General of the United Nations. The Secretary-General of the United Nations shall thereupon communicate any proposed amendments to the States Parties to the present Covenant with a request that they notify him whether they favour a conference of States Parties for the purpose of considering and voting upon the proposals. In the event that at least one third of the States Parties favours such a conference, the Secretary-General shall convene the conference under the auspices of the United Nations. Any amendment adopted by a majority of the States Parties present and voting at the conference shall be submitted to the General Assembly of the United Nations for approval.
2. Amendments shall come into force when they have been approved by the General Assembly of the United Nations and accepted by a two-thirds majority of the States Parties to the present Covenant in accordance with their respective constitutional processes. 3. When amendments come into force, they shall be binding on those States Parties which have accepted them, other States Parties still being bound by the provisions of the present Covenant and any earlier amendment which they have accepted.

Article 52

1. Irrespective of the notifications made under article 48, paragraph 5, the Secretary-General of the United Nations shall inform all States referred to in paragraph I of the same article of the following particulars:
(a) Signatures, ratifications and accessions under article 48;
(b) The date of the entry into force of the present Covenant under article 49 and the date of the entry into force of any amendments under article 51.

Article 53

1. The present Covenant, of which the Chinese, English, French, Russian and Spanish texts are equally authentic, shall be deposited in the archives of the United Nations.
2. The Secretary-General of the United Nations shall transmit certified copies of the present Covenant to all States referred to in article 48.