О Программе по рациональному использованию земель сельскохозяйственного назначения на 2005-2008 годы

Постановление Правительства Республики Казахстан от 5 января 2005 года N 3. Утратило силу постановлением Правительства Республики Казахстан от 19 сентября 2009 года № 1411

Сноска. Утратило силу постановлением Правительства РК от 19.09.2009 № 1411.

Сноска. Заголовок с изменениями, внесенными постановлением Правительства Республики Казахстан от 7 февраля 2008 года N 117 .

Правительство Республики Казахстан ПОСТАНОВЛЯЕТ:

1. Утвердить прилагаемую Программу по рациональному использованию земель сельскохозяйственного назначения на 2005-2008 годы (далее - Программа).
Сноска. Пункт 1 с изменениями, внесенными постановлением Правительства Республики Казахстан от 7 февраля 2008 года N 117 .

2. Агентству Республики Казахстан по управлению земельными ресурсами ежегодно к 10 января представить в Правительство Республики Казахстан информацию о ходе исполнения Плана мероприятий по реализации Программы.

3. Контроль за исполнением настоящего постановления возложить на Заместителя Премьер-Министра Республики Казахстан Есимова А.С.

4. Настоящее постановление вступает в силу со дня подписания.

Исполняющий обязанности
Премьер-Министра
Республики Казахстан

Утверждена
Постановлением Правительства
Республики Казахстан
от 5 января 2005 года N 3

Программа по рациональному использованию земель
сельскохозяйственного назначения на 2005-2008 годы

Сноска. Заголовок Программы с изменениями, внесенными постановлением Правительства Республики Казахстан от 7 февраля 2008 года N 117 .

1. ПАСПОРТ

Сноска. Паспорт с изменениями, внесенными постановлением Правительства Республики Казахстан от 7 февраля 2008 года N 117 .

Наименование Программа по рациональному использованию
земель сельскохозяйственного назначения
на 2005-2008 годы

Основание для пункт 3.1 Плана мероприятий по
разработки реализации Программы Правительства
Республики Казахстан на 2003-2006 годы,
утвержденного постановлением
Правительства Республики Казахстан от
5 сентября 2003 года N 903 ,
постановление Правительства Республики
Казахстан от 12 сентября 2003 года
N 926 "Об Индикативном плане
социально-экономического развития
Республики Казахстан на 2004-2006 годы"

Основные Агентство Республики Казахстан по
разработчики управлению земельными ресурсами,
Министерство охраны окружающей среды
Республики Казахстан, Министерство
сельского хозяйства Республики Казахстан

Цель Обеспечение рационального использования
земель сельскохозяйственного назначения,
сохранения и повышения плодородия почв,
охраны земельных ресурсов в комплексе с
другими мероприятиями по охране
окружающей среды в условиях рыночной
экономики

Задачи Разработка мероприятий по рациональному
использованию и охране земельных
ресурсов, направленных на сохранение и
восстановление плодородия почв,
устранение негативных антропогенных
воздействий на состояние земель;
совершенствование экономических
механизмов рационального использования
земель сельскохозяйственного назначения;
создание инфраструктуры автоматизи-
рованной информационной системы ведения
государственного земельного кадастра и
мониторинга земель;
обеспечение эффективного осуществления
государственного контроля за
использованием и охраной земель и
соблюдением земельного законодательства;
развитие сети мониторинга земель и
выработка на основании его данных
рекомендаций по устранению негативных
процессов;
переход на новые технологии и методы
получения информации, изучения и
картографирования земель;
реализация ландшафтно-экологического
подхода при разработке и осуществлении
мероприятий по рациональному
использованию и охране земель;
научно-методическое, нормативное
обеспечение в области управления
земельными ресурсами и регулирования
земельных отношений.

Срок реализации 2005-2008 годы

Необходимые Финансирование Программы будет
ресурсы и источники осуществляться за счет средств
финансирования республиканского бюджета. Общий
объем финансирования 6353108 тыс.
тенге, в том числе:
2005 год - 1474669 тыс. тенге;
2006 год - 1905685 тыс. тенге;
2007 год - 1274964 тыс. тенге;
2008 год - 1697790 тыс. тенге.
Объем финансирования за счет средств
местного бюджета будет определяться
в соответствии с местными программами.

Ожидаемые Ожидаемые результаты от реализации
результаты Программы: будет сформирована структура
и обеспечено ведение автоматизированной
информационной системы государственного
земельного кадастра и мониторинга
земель;
повысится уровень информационного
обеспечения рационального использования
и охраны земельных ресурсов, вовлеченных
в сельскохозяйственный оборот и
представленных хозяйствующим субъектам
за счет: мониторинга земель, на площади
44,3 млн. га (40 %);
определения баллов бонитета пашни на
20,7 % ее площади;
проведения крупномасштабных почвенных и
геоботанических обследований
сельскохозяйственных угодий на площади
соответственно 1,9 млн. га и 3,2 млн. га;
обновления почвенных материалов на
площади 1,9 млн. га;
аэрофотогеодезических,
дешифровочных работ, создания
топографических и цифровых карт на
площади 33,9 % земель сельскохозяй-
ственного назначения;
будут составлены паспорта на земельные
участки сельскохозяйственного значения:
59,9 тыс. - крестьянским хозяйствам;
9,5 тыс. - сельскохозяйственным
организациям;
будут разработаны научные
основы ведения государственного
земельного кадастра и мониторинга
земель, а также организации территории
на основе ландшафтно-экологического
подхода и платности землепользования,
методические и инструктивные материалы
по этим видам работ.
Это позволит:
создать экономические методы и инновационные
технологии в управлении земельными ресурсами
и регулировании земельных отношений;
перейти к системному подходу решения
проблемы рационального использования и
охраны потенциала земельных ресурсов;
улучшить структуру земельных угодий, их
мелиоративное состояние;
создать основу для вовлечения земли, как
недвижимости, в рыночный оборот, стабильного
поступления в бюджет платежей за землю,
развить рынок земли;
повысить эффективность государственного
контроля за использованием и охраной
земельных ресурсов.
Значительное развитие должно получить
международное сотрудничество
Казахстана по созданию правового,
экономического и научно-технического
обеспечении земельных отношений и управления
земельными ресурсами.

2. Введение

Настоящая Программа по рациональному использованию земель сельскохозяйственного назначения разработана в соответствии с пунктом 3.1 Плана мероприятий по реализации Программы Правительства Республики Казахстан на 2003-2006 годы, утвержденного постановлением Правительства Республики Казахстан от 5 сентября 2003 года N 903 , постановлением Правительства Республики Казахстан от 12 сентября 2003 года N 926 "Об Индикативном плане социально-экономического развития Республики Казахстан на 2004-2006 годы", с учетом Концепции рационального использования и охраны земельных ресурсов Республики Казахстан на 1994-1995 годы и на период до 2010 года.
Главное природное богатство страны - ее земельные ресурсы, основа его экономического и социального благополучия.
Процессы реформирования политического и экономического строя в Республике Казахстан обусловили необходимость коренного изменения земельных отношений и проведения земельной реформы под непосредственным управлением и контролем государства.
Переход к рыночной экономике объективно вызвал необходимость введения различных форм собственности на землю, платности землепользования, законодательного признания земли в качестве объекта недвижимости и предмета правового регулирования с сохранением его главных функций - как средства производства, пространственного базиса и важнейшего ограниченного природного ресурса.
В этой связи определение основных стратегических направлений эффективного использования и охраны потенциала земельных ресурсов страны имеет исключительную актуальность.
Программа ориентирована на переход к новому качеству организации и обеспечения эффективного использования земель и их охраны в интересах всего общества и отдельного землепользователя на основе совершенствования тесно взаимосвязанных экономических, технических, организационно-хозяйственных и правовых мероприятий государства в сфере управления земельными ресурсами.

3. Анализ современного состояния земельных ресурсов

3.1 Общая характеристика земельного фонда

Казахстан, третья по территории страна в Азии, занимает площадь 272,5 млн. гектаров, включающих десять природно-сельскохозяйственных зон. На долю четырех зон: степной, сухостепной, полупустынной и пустынной приходится 87,4 % общей территории и 88,3 % сельскохозяйственных угодий (приложение 1, рисунок 1).
Земельные преобразования в стране обусловили определенные изменения в распределении земельного фонда по категориям и угодьям:
из состава земель сельскохозяйственного назначения было переведено в земли запаса и другие категории 35,0 млн. га (62 %);
в 8 раз уменьшилась площадь земель промышленности, транспорта, связи, обороны и иного несельскохозяйственного назначения;
на 5,6 % возросли площади земель государственного лесного фонда;
в 4,4 раза - водного фонда;
в 11 раз увеличилась площадь земель сельских населенных пунктов в связи с передачей в ведение аульных (сельских) округов дополнительных земель для выпаса скота населения и других целей. Площадь их составила 20,4 млн. га, в том числе городов и поселков - 1,9 млн. га, сельских населенных пунктов - 18,5 млн. га;
в состав земель запаса было выведено более 100 млн. га нераспределенных земель реформированных сельскохозяйственных предприятий, а также неиспользуемые площади земель промышленности и иного несельскохозяйственного назначения. В результате площадь земель запаса в республике возросла более чем в 6 раз (приложение 1, рисунок 2, таблица 1).
Земельный фонд Республики Казахстан, в силу своих природных особенностей, представлен, в основном, сельскохозяйственными угодьями (81,7 %), лесные площади и древесно-кустарниковые насаждения в структуре земельного фонда республики занимают всего 5,3 % земли, под водой и болотам - 3,2 %, прочие угодья составляют 9,8 % от общей площади земель.
В составе земельного фонда республики 81,7 % занимают сельскохозяйственные угодья, среди которых преобладают пастбища (84,9 %) пустынного и полупустынного типа, а пашня составляет 10,2 %.
Удельный вес земель сельскохозяйственного назначения в структуре сельскохозяйственных угодий республики составляет 38,5 %. Значительные площади сельхозугодий числятся в составе земель запаса (50,6 %), населенных пунктов (8,6 %), лесного фонда (3,6 %).
Более 70 % богарной пашни приходится на долю трех областей: Акмолинской, Костанайской и Северо-Казахстанской; 60,7 % орошаемой пашни сосредоточены в Алматинской и Южно-Казахстанской, а наибольшие площади пастбищ расположены в Карагандинской и Актюбинской областях, соответственно: 35,5 млн. га (18,8 %) и 25,5 млн. га (14,1 %).
За годы реформы в структуре сельскохозяйственных угодий существенные изменения произошли с пашней. Из оборота выбыло 12,8 млн. га (почти 1/3) пахотных земель.
Многолетние насаждения в республике в настоящее время занимают 121,8 тыс. га, в том числе: сады - 97,6 тыс. га, виноградники - 13,7 тыс. га. За годы земельной реформы площадь многолетних насаждений уменьшилась на 41,4 тыс. га или на 25 %, в том числе за отчетный год - на 1,2 тыс. га.
Площадь сенокосов на отчетный период составляет 5,0 млн. га, из которых 62,4 тыс. га - улучшенных, 731,8 тыс. га - лиманного орошения.
Основным видом угодий в республике являются пастбища. Они занимают 189,0 млн. га или 84,9 % сельскохозяйственных угодий. Из общей площади пастбищ обводненные составляют 116,9 млн. га или 61,6 %, улучшенные - 4,8 млн. га или 2,6 %. Несельскохозяйственные угодья занимают 49,7 млн. га, или 18,3 % земельного фонда республики (приложение 1, рисунок 3, таблицы 2, 3, 4).
Проведение земельной реформы в республике привело к ликвидации государственной монополии и постепенному расширению сфер распространения права частной собственности на землю. В частной собственности граждан и негосударственных юридических лиц находятся более 3 млн. земельных участков общей площадью 589,9 тыс. га.
Земельные ресурсы республики при их рациональном использовании и улучшении способны обеспечить производство разнообразной продукции в объемах, удовлетворяющих внутренние и экспортные потребности.

Сильные стороны

Законодательное обеспечение. В республике, по мере необходимости поэтапного правового регулирования земельных отношений с учетом условий и процессов перехода отраслей производства к рыночной экономике, развивалось и совершенствовалось земельное законодательство.
В целях законодательного обеспечения земельных отношений и земельной реформы были приняты Законы Республики Казахстан и Указы Президента Республики Казахстан, имеющие силу закона.
Законы Республики Казахстан:
от 31 марта 1998 года " О крестьянском (фермерском) хозяйстве";
от 24 января 2001 года N 152-II-ЗРК " О земле " (утратил силу);
от 20 июня 2003 года N 442-II-ЗРК " Земельный кодекс ".
Указы Президента Республики Казахстан:
от 12 мая 1995 года N 226д "О внесении изменений и дополнений в Указы Президента Республики Казахстан, регулирующие земельные отношения" (утратил силу);
от 22 декабря 1995 года N 2717 "О земле" (утратил силу);
от 25 декабря 1995 года N 2727 "О государственной регистрации прав на недвижимое имущество и сделок с ним";
от 23 декабря 1995 года N 2723 "Об ипотеке недвижимого имущества".
Для регулирования земельных отношений в аграрном секторе и в целях усиления мотивации эффективного использования земель сельскохозяйственного назначения и вложения капитала (инвестиций) первичным землепользователем, а также сохранения плодородия земель, 20 июня 2003 года был принят Земельный кодекс Республики Казахстан. Для его реализации Правительством Республики Казахстан подготовлен и утвержден пакет нормативных правовых актов.
Земельный кодекс стал важным законодательным актом в области регулирования земельных отношений. С его принятием институт права частной собственности распространился на земли сельскохозяйственного назначения, которые раньше находились в исключительной собственности государства, а также на отдельные участки лесного и водного фондов.
Законодательное и нормативное обеспечение ряда вопросов в области земельных отношений предусмотрены Планом мероприятий на 2004-2006 годы по реализации Государственной программы развития сельских территорий Республики Казахстан на 2004-2010 годы, утвержденного Указом Президента Республики Казахстан от 10 июля 2003 года N 1149 .
В последние годы разработан и внедряется ряд программ по вовлечению земель в сельскохозяйственный оборот и улучшению их качественного состояния.
В соответствии с протокольным решением совещания у Заместителя Премьер-Министра Республики Казахстан Д. Ахметова от 2 марта 2000 года N 11-8/II-284 были реализованы организационные меры по вовлечению залежных (бросовых) земель в сельскохозяйственный оборот. В результате чего, значительно сокращены залежные земли, то есть к 2003 году площади их сократились до 5686,7 тысяч га.
В "Государственной программе освоения казахстанского сектора Каспийского моря до конца 2005 года", утвержденной Указом Президента Республики Казахстан от 16 мая 2003 года N 1095 , предусматривается проведение специальных исследований по определению предельно возможного уровня добычи углеводородов без нанесения ущерба экосистемам и земельным ресурсам.
В целях восстановления и развития в южных регионах Казахстана товарных виноградников, увеличения производства виноматериалов и высококачественных марочных вин в республике реализуется "Программа восстановления и развития виноградарства и виноделия в Казахстане на период до 2010 года", утвержденная постановлением Правительства Республики Казахстан от 12 декабря 2001 года N 1621 . В рамках данной Программы в республике планируется довести площадь виноградников до 15,2 тыс. га.
Результаты земельной реформы. Земельные преобразования в республике привели к созданию нового земельного строя. Главным в характеристике земельных отношений стало: ликвидация государственной монополии на землю и введение частной собственности на некоторые категории земель; переход к платному землепользованию, введение платежей за приобретение и использование земель; создание условий для равноправного развития всех форм хозяйствования на земле; создание и формирование рынка земельной недвижимости.
В настоящее время практически завершен процесс реформирования хозяйств в аграрном секторе экономики республики. В ходе разгосударствления и приватизации сельскохозяйственных предприятий по состоянию на 1 января 2004 года организовано 151,9 тыс. крестьянских (фермерских) хозяйств, около 18,0 тыс. не государственных сельскохозяйственных предприятий, в том числе 3,7 тыс. хозяйственных товариществ и акционерных обществ, 1,5 тыс. сельскохозяйственных кооперативов (приложение 1, рисунок 4, таблица 5).
За ними закреплено 96,6 % земель сельскохозяйственного назначения.
Наряду с аграрным сектором происходят активные процессы формирования новых хозяйствующих структур в составе земель населенных пунктов, а также земель промышленности, транспорта, связи, обороны и иного несельскохозяйственного назначения.
Большинство собственников земельных участков и землепользователей обеспечены документами о праве на землю.
Мониторинг земель. Выпущены научно-методические документы; проводится базовый мониторинг земель; заложены и ведутся систематические наблюдения на 288 стационарных и полустационарных пунктах; действуют 7 полигонов локального мониторинга экосистем санитарно-защитных зон нефтяных месторождений Атырауской области; составлены почвенные и геоботанические карты регионов с нестабильной экологической ситуацией (Приаралье, Прикаспий, Прибалхашье, Семипалатинский испытательный ядерный полигон), схемы размещения стационарных пунктов наблюдений.
На основании обобщения материалов изысканий за годы обследования были составлены прогнозные, экологические, региональные, республиканские, областные, районные, геоботанические и почвенные карты; подготовлены систематические списки почв равнинной, горной и предгорной территории республики, их основные диагностические показатели, а также списки типов природных кормовых угодий и их краткая характеристика, разработана "Классификация природных кормовых угодий Республики Казахстан", подготовлены научно-методические указания, инструкции, пособия и т.д., опубликован сборник "Кормовые растения сенокосов и пастбищ Казахстана", "Мониторинг земель в Республике Казахстан" (состояние и перспективы развития).
В настоящее время проводятся научно-исследовательские работы по бюджетной программе "Мониторинг экологического состояния территории Республики Казахстан, подверженных ракетно-космической деятельности".
Государственный земельный кадастр. Агентством Республики Казахстан по управлению земельными ресурсами (далее - Агентство) ведется целенаправленная работа по созданию целостной системы земельного кадастра, взаимодействию и координации работ с центрами по регистрации недвижимости Министерства юстиции Республики Казахстан, Министерством финансов (РНиОН) и другими органами государственного управления.
Формирование нового государственного земельного кадастра (далее - Кадастра) ведется на бумажных и электронных носителях по единой для Республики Казахстан системе специализированными государственными предприятиями Агентства.
В Республике создана основа Кадастра и его инфраструктуры.
Проведена работа по земельно-кадастровому зонированию территории с определением границ и кодов учетных кварталов.
В настоящее время информация для правового и фискального кадастров создается земельным кадастром. Составной частью земельного кадастра является определение кадастровой стоимости земельного участка, являющейся основой ведения фискального кадастра (исчисления платежей за землю, ипотеки и других платежей).
Для государственной кадастровой оценки земель разработаны "Методика расчета базовых ставок платы (нормативной цены) для определения кадастровой (оценочной) стоимости сельскохозяйственных угодий" (г. Астана, 2003 г.) и "Методика кадастровой оценки земель населенных пунктов (городов)" на основе рыночных цен, а также методов оценки недвижимости и ценового зонирования, которая апробирована при оценке земельных участков г. Астаны.
Ведутся работы по совершенствованию:
форм, содержания, порядка формирования и методики ведения атрибутивной и графической земельно-кадастровой документации в соответствии с требованиями Земельного кодекса , статистической отчетности и межведомственного обмена;
методики количественного и качественного государственного учета.
Совершенствуется технология создания земельно-кадастровых карт районов и учетных кварталов на базе компьютерных технологий и их стандартизация.
Разрабатывается научно-методическое и программное обеспечение Кадастра.
Основой развития технологии ведения кадастра является создание и совершенствование его автоматизированной информационной системы (АИС ЗК), изготовление цифровых карт с использованием ГИС-технологий.
С 2002 года начались работы по созданию и внедрению автоматизированной информационной системы государственного земельного кадастра (далее - АИС ГЗК). В этом направлении осуществлены следующие мероприятия:
разработаны подсистемы - "Единый государственный реестр земель (ЕГРЗ), "Земельный баланс", "Формирование и печать правоудостоверяющих документов из базы ЕГРЗ", "Кадастровая оценка земель";
ведутся работы по интеграции АИС ГЗК с информационной системой Налогового комитета Министерства финансов Республики Казахстан "Реестр налогоплательщиков и объектов налогообложения (далее - РНиОН)". В Республиканский центр АИС ГЗК в рамках этого проекта была поставлена компьютерная техника, установлено клиентское приложение для формирования данных ЕГРЗ и передачи этих данных в ИС РНиОН, начато Пилотное внедрение и тестирование по данным г.Астаны;
разрабатываются и создаются необходимые справочники и кодификаторы.
Данные АИС ГЗК являются общегосударственным информационным ресурсом
и эти данные востребованы как составная часть электронного Правительства и четырех общегосударственных систем, входящих в него. К ним относятся: РНиОН, адресный регистр, реестр недвижимости и природные ресурсы.
Землеустройство. На начальном этапе развития земельной реформы в республике роль землеустройства сводилась к перераспределению земель. Были проведены большие работы по:
созданию специального земельного фонда районных Советов народных депутатов;
установлению черты (границ) сельских населенных пунктов;
приватизации государственных сельскохозяйственных предприятий и перераспределению земель в процессе разгосударствления;
проведению натурной персонификации условных земельных долей;
оформлению и переоформлению правоудостоверяющих документов на земельные участки;
предоставлению (отводу) земельных участков для крестьянских (фермерских) хозяйств и другим хозяйствующим субъектам.
В настоящее время акценты землеустройства сместились в сторону обеспечения ведения земельного кадастра, оценки земель для целей функционирования рынка и налогообложения земель; разработки схем зонирования земель, региональных программ по рациональному использованию и охране земель, а также проектов земельно-хозяйственного устройства сельских населенных пунктов.
Платность землепользования и экономическое стимулирование. За годы земельной реформы в республике формируются земельные отношения, ориентированные на вовлечение земельных участков и право землепользования в рыночные условия, а также на развитие рынка земли. С участием государства было осуществлено 92,9 тысяч операций по продаже земельных участков в собственность и на право землепользования на площади 196,8 тыс. га.
Для реализации земельных участков в республике проводятся земельные аукционы и конкурсы. Всего за период земельной реформы было проведено 436 конкурсов и аукционов, на которых было реализовано 1311 земельных участков. Значительный резерв продажи земель для сельскохозяйственного использования находится в землях запаса, где площадь сельскохозяйственных угодий составляет 109,2 млн. га.
Развитию системы платного землепользования будет способствовать принятый Земельный кодекс Республики Казахстан.
Государственный контроль за использованием и охраной земельных ресурсов. В структуре землеустроительной службы республики сформирована система государственного контроля за использованием и охраной земель, в задачу которого входит обеспечение соблюдения требований земельного, гражданского, природоохранного и иного законодательства в сфере земельных отношений.
За 1995-2003 годы инспекторской службой Агентства проведено более 123,4 тыс. проверок, при этом выявлено более 88,3 тысяч нарушений земельного законодательства.
Служба по управлению земельными ресурсами. В республике функционирует цельная вертикальная организационная структура службы по управлению земельными ресурсами, возглавляемая Агентством Республики Казахстан по управлению земельными ресурсами.
В целях реализации постановления Правительства Республики Казахстан от 16 февраля 2000 года N 253 "Программа обеспечения прав на землю в Республике Казахстан на 2000-2003 годы" проведено структурное преобразование производственных подразделений землеустроительной службы - на базе существующих дочерних предприятий РГП "ГосНПЦзем" в районах и городах областного значения созданы дополнительные производства - земельно-кадастровые филиалы (Центры).
Научно-методическое обеспечение. По актуальным вопросам управления земельными ресурсами осуществляются научные исследования и методические разработки. За годы земельной реформы разработаны и действуют в настоящее время около 60 различных методик, инструкций и указаний по всем видам землеустроительных и земельно-кадастровых работ.
Международное сотрудничество. Ведется активное международное сотрудничество со многими странами, фондами и организациями в области законодательных, правовых, экономических и финансовых вопросов и проблем по земельным отношениям, землеустройству, земельному кадастру, мониторингу земель, геодезии и другим вопросам, связанным с использованием и охраной земель.
Республика Казахстан является членом Международного Научно Проблемного Совета по земельным отношениям и землеустройству, что позволяет получать информацию об основных тенденциях развития мировой землеустроительной науки земельного кадастра, оценки земель, геодезии и картографии, а также других важнейших проблем земельных отношений.
В рамках создания АИС ГЗК осуществляется сотрудничество с фирмой ESRI (США), международным лидером в области разработки и продажи геоинформационных систем, с ГИС Ассоциацией СНГ в Москве.

Слабые стороны

Законодательное обеспечение. Несмотря на поэтапное правовое регулирование земельных отношений и земельного законодательства в Республике Казахстан, нормативная правовая база по некоторым вопросам земельных отношений требует совершенствования. В частности, назрела необходимость в принятии соответствующих нормативных правовых актов по вопросам об информационных ресурсах Агентства, порядке ведения Единого государственного реестра земель, государственной кадастровой оценке земель. В них должны найти отражение четко определенные цели, задачи, перечень базовых сведений, пути их сбора, обновления и хранения, организационная структура и функции специализированных предприятий, ведущих Кадастр и другие вопросы.
Наряду с этим, формирование государственной информации о земле требует разработки механизма передачи материалов работ, выполняемых другими ведомствами, юридическими и физическими лицами, в базу данных государственного земельного кадастра, а также постановки на земельно-кадастровый учет собственников земельных участков и землепользователей после их правовой регистрации.
Результаты земельной реформы. Процесс реформирования крупных землепользований, с выделением большого количества мелких земельных участков для организации крестьянских (фермерских) хозяйств и других форм хозяйствования, выполняя положительную функцию по становлению реального собственника на земле, имеет и целый ряд недостатков, негативно сказывающихся на уровне эффективности сельскохозяйственного производства, проведении мероприятий по организации рационального использования и охраны земель.
Основными проблемами для всех форм хозяйствующих субъектов являются установление их оптимальных размеров, кооперирование, создание нормальных условий для производственной деятельности и развития их инфраструктуры на основе разработки проектов организации территорий, технорабочего проектирования по улучшению и мелиорации сельскохозяйственных угодий и др.
Распределение земельного фонда по категориям целевого назначения и угодьям. За последнее десятилетие во всех регионах республики значительные площади земель выведены из сельскохозяйственного оборота и переведены в запас, в том числе и в регионах с наиболее благоприятными природными и экономическими условиями. Почти половина земельного фонда страны в настоящее время не используется.
Сложившееся распределение земельного фонда по категориям земель, землепользователям и угодьям - результат политических и административно-хозяйственных действий. Оно требует своего совершенствования, а именно приведения в соответствие состава земель категории целевого назначения с требованиями развития отраслей экономики и охраны окружающей среды. В частности, крайне неэффективно используются огромные площади земель населенных пунктов, территорий занятые промышленными предприятиями, коммунально-складскими помещениями, транспортом и т.д. В землях лесного фонда числятся большие площади, занятые объектами особо охраняемых природных территорий. Около 40 % (3,1 млн. га) земель, занятых под водой, числятся в составе земель запаса. Осуществление мероприятий Государственной программы развития сельских территорий Республики Казахстан на 2004-2010 годы по оптимизации расселения сельского населения, утвержденной Указом Президента Республики Казахстан от 10 июля 2003 года N 1149 , вызывает необходимость корректировки земель сельских населенных пунктов.
Во многих областях республики сократилась площадь наиболее интенсивно используемых пахотных земель. Наряду с выводом из состава пашни низкопродуктивных земель, в залежь было переведено более 4 млн. га земель хорошего качества. Вместе с тем, в пашне находятся еще значительные площади земель, осложненных различными отрицательными признаками.
Изменение режима увлажнения естественных сенокосов, вследствие зарегулирования стоков рек и иной хозяйственной деятельности человека, приводит к постепенному сокращению их площади по сравнению с 1991 годом до 62,8 тыс. гектаров.
Общая площадь орошаемых земель уменьшилась на 248,3 тыс. га. Сокращение орошаемых площадей отмечается в Кызылординской, Алматинской, Атырауcкой, Павлодарской, Жамбылской областях (приложение 1, таблица 6).
По данным Комитета по водным ресурсам Министерства сельского хозяйства Республики Казахстан, из общей площади орошаемых земель фактически использовались 1369 тыс. га, остальные 762,2 тыс. га не использовались - по причинам выведения из оборота засоленных земель, неисправности оросительной сети, нехватки или отсутствия воды для полива, ухудшения почвенно-мелиоративных условий и, главным образом, ограниченности финансовых и материально-технических средств.
Качественное состояние земель. Фактически во всех областях Казахстана отмечается устойчивая тенденция к ухудшению качества земель: снижение содержания в почвах гумуса, питательных веществ; видового состава растительности и ее продуктивности, что снизило потенциал кормовой базы. Сельскохозяйственные угодья подвержены деградации, загрязнению и теряют способность к воспроизводству плодородия.
На территории Республики Казахстан значительная часть сельскохозяйственных угодий характеризуется наличием признаков, отрицательно влияющих на плодородие земель:
защебненные и каменистые почвы занимают 42,3 млн. га или 20 % их площади;
засолено - 34,1 млн. га;
почвы с солонцовыми комплексами занимают 58,9 млн. га и характеризуются крайне неблагоприятными водно-физическими свойствами;
переувлажнено - 3,1 млн. га (1,4 %) и заболочено - 0,9 млн. га (0,4 %). Среди заболоченных земель преобладают средне- и сильнозаболоченные (88,6 %).
Характеристика качественного состояния пашни по признакам, влияющим на ее плодородие, свидетельствует, что неосложненные отрицательными признаками почвы в составе пашни составляют 14,6 млн. га или 64,3 % от всей ее площади. Наиболее высокий удельный вес пашни с почвами без отрицательных признаков отмечается в Костанайской (74 %), Акмолинской (73 %) и Северо-Казахстанской (70 %) областях.
В составе пашни защебненные и каменистые почвы занимают 1,3 млн. га (5,7 %); засоленные - 2,0 млн. га (8,8 %), солонцовые комплексы в 2,5 млн. га или 11 %. Наибольшее распространение они получили в Костанайской (0,7 млн. га), Северо-Казахстанской (0,6 млн. га) и Акмолинской (0,4 млн. га) областях: эродированные 1,7 млн. га или 7,5 % (приложение 1, рисунок 5, таблица 7).
По данным качественного учета культуртехническое состояние сенокосов характеризуется следующими показателями: чистые - 4,4 млн. га, закустаренные - 130,1 тыс. га, залесенные - 7,8 тыс. га, заросшие ядовитыми растениями - 84,4 тыс. га, покрытые кочками - 129,7 тыс. га (приложение 1, рисунок 6, таблица 8).
По культуртехническому состоянию пастбища распределяются следующим образом: улучшенные - 4,9 млн. га, чистые - 113,9 млн. га, покрытые кочками - 1,4 млн. га, закустаренные - 19,8 млн. га, залесенные - 3,6 млн. га, закамененные - 4,6 млн. га, затырсованные - 7,7 млн. га, сбитых - 26,6 млн. га (приложение 1, рисунок 7, таблица 9).
В связи с удаленностью отгонных и других пастбищ от населенных пунктов, также по причине необводненности, большая их часть не используется. Площадь обводненных пастбищ в республике постоянно сокращается. Большинство обводнительных сооружений требует ремонта и реконструкции.
Экологическое состояние кормовых угодий, особенно расположенных вблизи населенных пунктов, нефтеразработок, продолжает ухудшаться практически во всех регионах республики.
По данным качественной характеристики земель, общая площадь подверженных водной и ветровой эрозии сельскохозяйственных угодий составляет 30,8 млн.га или 14,2 %, в том числе пашни - 1,7 млн. га. Проявление водной эрозии наблюдается уже на склонах с крутизной менее 1 ^о . В целом по республике водной эрозии подвержено 5,0 млн. га, из них 1,0 млн. га пашни. Значительные площади смытых сельскохозяйственных угодий находятся в Южно-Казахстанской (около 1 млн. га), Мангистауской (0,8 млн. га), Алматинской (0,8 млн. га), Акмолинской (0,6 млн. га) областях (приложение 1, таблица 10).
В составе сельхозугодий каждый седьмой гектар кормовых угодий представлен эродированными пастбищами, средне и сильноэродированные земли занимают 11,3% (приложение 1, таблица 11).
Дегумификация почв проявляется на значительных площадях пахотных земель. Содержание гумуса за последние тридцать лет снизилось на разных почвах от 10 до 20%.
Процессам опустынивания и деградации земель подвержено в разной степени около 70 % территории Казахстана.
Казахстанская часть Приаралья охватывает 59,6 млн. га земель, в том числе, земли Кызылординской, Актюбинской, Карагандинской и Южно-Казахстанской областей. В центре экологической катастрофы сильной и средней степени деградации подвержены большие площади пастбищ. На осушенном дне Арала формируется песчано-солончаковая пустошь. Площадь зоны распространения и осаждения пыли составляет около 25 млн. га.
В зоне Прибалхашья наблюдаются следующие негативные процессы: засоление, опустынивание, загрязнение почв токсичными веществами и тяжелыми металлами.
Одно из опасных видов загрязнения - радиоактивное.
Использование богатейшего сырьевого потенциала республики, связанное с непосредственным изъятием земель под производственные объекты и инженерную инфраструктуру, привело к формированию значительных массивов нарушенных земель, темпы рекультивации которых в последние годы резко сократились. Площадь нарушенных земель составляет 171,0 тыс. га, из них 50,8 тыс. га - отработаны и подлежат рекультивации.
Повышение объемов добычи нефти и газа без выполнения правил рационального использования и охраны земель также приводит к нефтехимическому загрязнению почв.
Государственный земельный кадастр. К началу реформ в Казахстане, как и в других постсоветских государствах, в силу монопольно государственной собственности на землю и бесплатного землепользования, цели, задачи и содержание земельного кадастра были ориентированы на обеспечение информацией социалистической плановой экономики и учета земель, предоставленных колхозам и совхозам. Отсутствовало законодательное определение земельного участка как объекта недвижимости.
Таким образом, государственный земельный кадастр Республики Казахстан, как независимого государства, должен создаваться и функционировать совершенно в иных концептуальных основах, в соответствии с новой системой земельных отношений и подходом к использованию земель в условиях рыночной экономики. Он должен выступать как главный гарант защиты прав на земельную недвижимость, основой экономического механизма эффективного управления потенциалом земельного ресурса.
Создание полноценного ГЗК в республике находится на стадии его формирования. Научно-исследовательские работы в этом направлении только начались. Ряд нерешенных вопросов организационно-правового и финансового обеспечения, а также низкая техническая оснащенность, недостаточность новых технологий препятствуют создание единой информационной системы земельного кадастра, отвечающей мировым стандартам.
Бонитировка почв. Бонитировка почв неорошаемых и орошаемых земель была проведена в 70-80 годах прошлого столетия по материалам почвенных и других обследований М 1:25 000 - 50 000.
Существующая методика бонитировки почв предусматривает получение основного оценочного балла лишь по одному критерию - содержание гумуса в полуметровом слое, выбранное на основе прямолинейной зависимости между плодородием почв (гумусом) и урожайностью культур. В практике эта методика применяется для ускоренной и приблизительной оценки почв.
В условиях рыночной экономики она не совсем объективна и использование ее при разработке нормативов земельного налога и арендной платы вызывает сомнения. Более того, бонитировочная шкала не может быть единой для такой страны как Казахстан, с его разнообразными почвенно-климатическими условиями.
Мониторинг земель. Земельный фонд Казахстана, в силу природных особенностей, включает большие площади земель, осложненных отрицательными признаками. Возрастающие антропогенные нагрузки на землю, порой превышающие пределы допустимого воздействия на нее, приводят к нежелательным, часто необратимым изменениям ее состояния. Это проявляется в снижении содержания гумуса, дисбалансе питательных веществ, интенсивном развитии дефляции и водной эрозии, вторичном засолении, химическом загрязнении и других процессах деградации земель.
Для ведения государственного земельного кадастра, решения ряда проблем в области планирования и управления сельскохозяйственным производством, рационального использования и охраны земельных ресурсов, экологической безопасности получаемой продукции и проживания населения, государственным органам управления, владельцам и пользователям земли необходимо располагать полной и объективной информацией о состоянии земель, происходящих в них изменениях, прогнозе дальнейшего их развития, то есть необходим мониторинг земель, удовлетворяющий требованиям рыночной экономики.
Содержание мониторинга земель составляют материалы почвенных, агрохимических и геоботанических обследований, систематические наблюдения на стационарных пунктах (стационарные и полустационарные экологические площадки, полигоны, профили), линейные и площадные съемки, изыскания, другие материалы.
В существующих подходах к мониторингу земель акцент делался на выявлении xapaктера и качественного состава почв и растительного покрова, чем на их пригодности для сельскохозяйственных культур и растений, с их агроэкологической характеристикой, а также природных факторов, лимитирующих продуктивность сельскохозяйственных культур. Кроме того, более половины земель республики не обеспечены доброкачественными планово-картографическими, почвенными и другими обследовательскими материалами, данными мониторинга. Решить эту проблему наземными методами и по устаревшей технологии проведения этих работ не представляется возможным.
Анализ обеспеченности планово-картографическими материалами показывает, что за последние 15 лет объемы почвенных и геоботанических изысканий и работ по их обновлению были недостаточными для того, чтобы обеспечить фондовую информационную базу земельного кадастра и мониторинга земель. Кроме того, материалы этих изысканий в основном выполнены в период с 1954 по 1987 годы и требуют обновления.
Существующая территориально-зональная сеть стационарных пунктов наблюдений недостаточна. В республике отсутствует должная координация деятельности министерств и ведомств, ведущих мониторинг земель.
Землеустройство. В процессе земельной реформы, в связи с перераспределением земель государственных сельскохозяйственных предприятий, решению проблемам рационального использования и охраны земельных ресурсов не было уделено должного внимания - не проводились работы по зонированию, планированию и организации территории. Поэтому формирование землепользований, вновь созданных сельхозтоваропроизводителей, проводилось без научно-методического обеспечения, разработки схем и проектов землеустройства.
Дальнейшее развитие земельной реформы связано с необходимостью реализации эффективного механизма использования потенциала земельных ресурсов и их охраны.
Реальный путь решения этой задачи содержится в Земельном кодексе Республики Казахстан. Статьи данного кодекса ( 139 и 149 п. 3) требуют внедрения в практику экологических нормативов оптимального землепользования и организации экологически ориентированного адаптивного землепользования. Реализация этих проблем означает необходимость разработки концепции, научного, методического, информационного и организационного обеспечения, апробация передовой технологии проектирования.
Особую актуальность рассматриваемая проблема имеет для зерносеющих регионов Казахстана, как основа адаптивной ландшафтной системы земледелия, создания экологически ориентированного землепользования, устойчивого развития и выхода республики на международные рынки зерна.
Платность землепользования и экономическое стимулирование. Рыночная экономика диктует новые требования к использованию земли. В условиях рыночной экономики земельные участки становятся объектом недвижимости, то есть земля, как объект недвижимости, должна иметь стоимость.
Переход от бесплатного к платному землепользованию предполагает разработку, определение и установление всех видов платы за землю. Основными формами которой являются: земельный налог, арендная плата, плата за предоставление права на земельный участок, норматива возмещения потерь сельскохозяйственного производства за изъятием земель сельскохозяйственного назначения для иных целей.
Система налогообложения земель в республике требует совершенствования.
В большинстве экономически развитых стран мира (США, Канада, Германия, Франция и др.) к налогообложению земель применяются те же принципы, как и к налогообложению любой другой недвижимости, исходя из ее стоимости. Ставка земельного налога и арендной платы устанавливаются от рыночной цены земли, а в условиях недостаточного развития земельного рынка - от кадастровой стоимости земельного участка.
Рынок земель, особенно сельскохозяйственных, пока не получил в Казахстане широкого развития и рыночная цена еще не сложилась. Исходной базовой для исчисления земельного налога должна стать кадастровая (оценочная) стоимость земельного участка - это показатель стоимости, исчисленной через базовые ставки, установленные Правительством Республики Казахстан, с применением поправочных коэффициентов.
Кадастровая (оценочная) стоимость земельных участков на основе базовых ставок и поправочных коэффициентов, учитывающих все характеристики земельного участка, должна быть основой для исчисления земельного налога, дифференцированного по регионам, областям, видам угодий, типам и подтипам почв земель сельскохозяйственного назначения и других категорий.
Для совершенствования системы земельного налогообложения необходимо четкое формирование земельно-налоговых зон, соответствующих ценовым зонам, и обоснование ставки земельного налога в процентах к кадастровой стоимости земельного участка.
Недостаточно действенна существующая система экономической защиты земель от загрязнения и нерационального использования, а также не предусмотрены меры экономического стимулирования рационального использования земель.
Проблема перехода от бесплатного землепользования к платному предполагает изучение и анализ современных методов определения цены земли как объекта недвижимости, разработку Концепции платного землепользования, методики расчета базовых ставок платы (нормативной цены) для определения кадастровой (оценочной) стоимости сельскохозяйственных угодий, земель населенных пунктов и других категорий земель на основе ценового зонирования и рентного подхода.
Эффективное использование потенциала земельных ресурсов через систему экономических платежей за землю будет способствовать устойчивому росту социально-экономического развития Казахстана, выходу его на новый уровень и соответствует намечаемым мерам и направлениям индустриально-инновационного развития страны.
Кадровое обеспечение. Остро стоит проблема увеличения штатных единиц для территориальных органов Агентства, а также для формируемой земельной инспекторской службы.
В настоящее время потребность в кадрах для выполнения возросшего объема землеустроительных и земельно-кадастровых работ, создания автоматизированной информационной системы государственного земельного кадастра, а также всемерного развития дистанционных методов изучения, картографирования, мониторинга земельных ресурсов и новой технологии землеустройства удовлетворяется не полностью. Эти работы должны обеспечиваться соответствующими специалистами по управлению земельными ресурсами; земельному праву; автоматизированной информационной системе земельного кадастра (на основе ГИС-технологий); кадастровой оценке земли; изучению, картографированию и мониторингу земель на основе дистанционных методов; планированию организации территории на основе
ландшафтно-экологического подхода и др.

3.2 Проблемы рационального использования и охрана земельных ресурсов

3.2.1 Анализ зарубежного опыта решения проблемы

Земельный вопрос был и остается главным в политике, экономике, экологии и социальной сфере любого государства - это проблема не только национального уровня, но и глобального масштаба. Именно поэтому в мире в настоящее время проявляется особый интерес к земле как источнику всех богатств, ценнейшему природному ресурсу и фактору производства.
Подходы к использованию земель в прошлом исходили и рассматривались как ресурс и резерв. Однако проблемы землепользования последнего столетия и прогнозы на будущее заставили человечество изменить свое отношение к земле. Дело в том, что в мировом землепользовании происходит постепенное сокращение землеобеспеченности населения из-за отвода продуктивных земель для несельскохозяйственных нужд, эрозии, деградации и опустынивания земель. За последние годы разработан ряд Концепций, посвященных проблеме глобального характера, включая проблемы землепользования. Основные выводы этих Концепций заключаются в том, что противоречия между ограниченностью земельных ресурсов и ожидаемым ростом населения, и связанный с ним снижение землеобеспеченности, могут привести к середине XXI века к глобальному кризису.
Выше отмеченные объективные причины выдвигают необходимость более активного решения проблем рационального и эффективного использования потенциала земельных ресурсов и охраны земель.
Свидетельством этого является то, что управление земельными ресурсами, во всех развитых зарубежных странах (США и Канаде, государствах ЕС) в последнюю четверть XX века, стало основным рычагом государственной земельной политики, регулирования земельных отношений, направленных на рациональное использование и охрану потенциала земельных ресурсов. Главными его элементами рассматриваются автоматизированный земельный кадастр, мониторинг земель, платность землепользования и планирование рационального использования и охрана земель.
Земельный кадастр. Опыт стран Восточной и Западной Европы, других развитых стран показывает, что их системы кадастров и регистрации земель формировались в течение длительного времени, с использованием традиционных подходов, на бумажных носителях и в последующем автоматизированной обработки данных.
Компьютеризированный многоцелевой кадастр - это сравнительно новая технология, один из важных инструментов для обеспечения эффективной обработки данных о земельных ресурсах и правах на землю. В мире существуют два подхода к созданию такой модели: интегрированные кадастровые системы (комплексные системы) и ведомственные системы (двойные системы). При первом варианте в рамках одной базовой кадастровой системы объединены правовой, фискальный и многоцелевой блоки - как его составляющие. В двойных системах регистрации права пользования и права на землю решаются отдельно юристами. Кадастровые дела формируются отдельно в земельно-кадастровой системе. Это ведет к лишним финансовым затратам и появлению более сложных механизмов управления земельными ресурсами.
Первый подход более перспективен. Его плюсы: возможность комплексно решать вопросы управления землей и недвижимостью; минимизировать совокупные затраты на развертывание интегрированной кадастровой системы; рационально подойти к созданию единых баз и т.д. К этому подходу стремятся сейчас наиболее развитые страны Западной Европы, переходит к этой системе и Российская Федерация.
За годы реформ была проведена работа по внедрению зарубежного опыта в систему ГЗК республики. Но она была направлена, главным образом, на отрыв государственной регистрации прав на землю от единой многоцелевой системы ГЗК. Тогда как зарубежный опыт показывает, что в западных странах существуют многоцелевые кадастровые системы, там же где их нет, наблюдается тенденция к их созданию.
В настоящее время страны с рыночной экономикой разрабатывают земельно-информационные системы (ЗИС) для формирования единого информационного пространства государства. Преимущества создания таких систем давно были известны, но особенно стали очевидными в последнее время в связи со стремительным развитием компьютерных и спутниковых технологий, значительно расширивших возможности сбора и хранения данных.
Процессы интеграции в области земельно-информационных технологий продолжаются. Так, в странах Европейского Союза начата работа по созданию единой ЗИС этого сообщества. Представители стран-участниц Европейского Союза понимают, что информация о земле нужна для функционирования общего земельного рынка, деятельность которого осуществляется независимо от границ государств. Необходима она и для проведения контроля за состоянием окружающей среды, для статистических нужд, а также для целей управления системой предоставления субсидий в рамках единой сельскохозяйственной политики.
Эти тенденции не могут не учитываться при разработке Концепции научно-методического обоснования модели Государственного земельного кадастра.
Мониторинг земель. В мировой практике мониторинг земель имеет тенденции к использованию самых современных методов исследования на основе данных дистанционного зондирования высокой разрешающей способностью, использования ГИС-систем, современного химико-аналитического оборудования, позволяющего анализировать практически любые виды загрязнений компонентов окружаюшей среды. Практика управления мониторингом земель разнообразна и определяется спецификой страны.
Платность землепользования. В странах с рыночной экономикой к основным механизмам платного землепользования относятся: нормативная цена земли, кадастровая или рыночная стоимость земельного участка (права землепользования), земельный налог, арендная плата, залог и другие регуляторы рыночного оборота земли.
Плата за землю в сельскохозяйственном производстве построена на принципах:
- обеспечивающих экономические условия восстановления и осуществления расширенного воспроизводства плодородия почв;
- стимулирующих рациональное использование земельных ресурсов;
- создающих равные экономические условия для развития различных форм
сельскохозяйственных хозяйствующих субъектов рыночного типа.
В странах, где функционирует полнокровный рынок земли, существует две формы цены за землю: нормативная и рыночная. Нормативная цена земли, которая исчисляется на основе устойчивой информационной базы, может использоваться как стартовый уровень стоимости земли на рынке земельного оборота и для других целей, связанных с учетом стоимости сельскохозяйственных угодий. Рыночная цена формируется под воздействием соотношения спроса и предложения, степени достижения равновесности в экономике сельскохозяйственного производства. Как показывает мировой опыт, величина нормативной цены земли составляет, как правило, не менее 70 % рыночной цены земельного участка.
В мировой практике для оценки земельной недвижимости используется три методических подхода: затратный; прямой анализ продаж земельных участков; доходный (капитализации дохода).
Наибольшее распространение в международной практике получил метод оценки земель по доходу от реализации сельскохозяйственной продукции.
Анализ современных земельных отношений показывает, что ведущей мировой тенденцией является постоянное повышение ценности земли через девелопмент (улучшение), проводимый на основе инвестиционных проектов. Таким образом, земля становится инвестиционным ресурсом, реализующим свою финансовую сущность через закладные ценные бумаги, порождаемые ипотекой.
Организация территории. Территориальное планирование в странах с рыночной экономикой ориентировано на методологию ландшафтного планирования с использованием современных технологий - географических информационных систем. Ландшафтное планирование рассматривается как эффективный инструмент для экологически ориентированного землепользования в реализации концепции устойчивого развития.
Из всего разнообразия существующих в мировой практике систем территориального планирования, как модель, может рассматриваться ландшафтное планирование, реализуемое в Германии. Следует отметить, что ни содержательных, ни методологических, ни процедурных аналогов в Казахстане и в странах СНГ в настоящее время нет.

3.2.2 . Пути решения проблемы

Казахстан, обладая колоссальными земельными ресурсами, по мнению экспертов, должен осознанно подходить к использованию земельно-ресурсного потенциала, разработать стратегию рационального использования и охраны земельных ресурсов с учетом мировых концептуальных положений и коренного преобразования земельных отношений и земельной реформы в связи с переходом страны к условиям рыночной экономики.
Управление земельными ресурсами в условиях рыночной экономики имеет принципиальные особенности и подходы в отличие от социалистической модели системы земельных отношений. При советской власти земля находилась в государственной собственности. Признавалась только одна форма земельных отношений - пользование землей. Земля предоставлялась землепользователям бесплатно, налогом не облагалась, земельный участок не имел статуса недвижимости, аренда земли запрещалась. Таким образом, правовые вопросы собственности на землю, платности землепользования, гражданский и рыночный оборот земель в социалистическом земельном законодательстве не имели своего развития.
Выше отмеченные объективные факторы выдвигают необходимость коренного изменения принципов и методов управления земельными ресурсами и их научно-методического обоснования, путем проведения исследований в иной методологической основе. К основным элементам управления земельными ресурсами, которые в научно-методическом и технологическом плане совершенствуются и внедряются в производство за годы проведения земельной реформы относятся: создание и ведение нового земельного кадастра на основе ГИС-технологий; переход к платному землепользованию, формирование рыночного земельного оборота и платежей за землю, мониторинг земель и землеустройство. Дальнейшее совершенствование управления земельными ресурсами в республике в новых условиях возможно на основе реализации ландшафтно-экологического подхода к организации территории, использования компьютерной картографии, регионально-аналитических способов и методов получения данных, методов цифрового преобразования картографической информации на основе использования географических информационных систем (ГИС), базирующихся на дистанционном зондировании.
Каждый из вышеперечисленных блоков научной программы в любом государстве является самостоятельной темой, требующей совершенствования, проведения исследований и применения их результатов при использовании земель.
Рациональное использование и охрана потенциала земельных ресурсов республики вызывает объективную необходимость:
научного обоснования концепции, принципов, задач и содержания многоцелевого земельного кадастра, методики его формирования и функционирования, как основы государственной информационной системы о земле;
совершенствования форм, содержания и порядка ведения атрибутивной и графической земельно-кадастровой документации;
обновления материалов обследований: почвенных, почвенно-мелиоративных и геоботанических;
совершенствования методов: мониторинга, изучения и картографирования земель на основе дистанционного зондирования; бонитировки почв; государственной кадастровой оценки земель с использованием рентоценообразующих факторов для всех категорий земель, а также количественного и качественного государственного учета земель;
разработки концепции, научного, методического, информационного и организационного обеспечения, апробация передовой технологии проектирования на основе ландшафтного подхода.
Исследования, разработанные технологии и их приемы, методики и нормативы каждого из приоритетных блоков, а именно государственного земельного кадастра, мониторинга, землеустройства и платности землепользования основаны на инновационных подходах, результаты являются реальными рычагами по улучшению экономических показателей государства и имеют непосредственное отношение к " Стратегии индустриально-инновационного развития страны на 2003-2015 гг.", реализации государственной агропромышленной программы и государственной программы развития сельских территорий на 2004-2010 годы. Более того, они послужат основой для совершенствования управления земельными ресурсами республики, а также окажут положительное влияние на углубление земельной реформы, на подготовку землеустроительных кадров, в том числе научно-педагогических.

4. Цель и задачи Программы

Целью Программы является обеспечение реализации:
норм подпункта 3 статьи 14 , пункта 4 статьи 150 , статей 152 и 156 Земельного кодекса Республики Казахстан от 23 июня 2003 года N 442-II ЗРК в части организации ведения государственного земельного кадастра, порядка и технологии выполнения землеустроительных работ, структуры;
постановлений Правительства Республики Казахстан:
от 23 ноября 1999 года N 1776 "Вопросы Агентства Республики Казахстан по управлению земельными ресурсами" в части организации и осуществлении работ по проведению земельной реформы, ее научного, кадрового и методического обеспечения, разработки и реализации мероприятий по землеустройству, геодезии и картографии;
от 20 сентября 2003 года N 958 "Об утверждении Правил ведения государственного земельного кадастра в Республике Казахстан" в части состава, содержания и форм земельно-кадастровой документации, а также порядка их ведения, включая единый государственный реестр земель;
от 29 сентября 2003 года N 990 "Об утверждении Правил осуществления государственного контроля за использованием и охраной земель" и других нормативно-правовых актов Правительства Республики Казахстан, в части рационального использования, сохранения и повышения плодородия почв, охраны земельных ресурсов в комплексе с другими мероприятиями по охране окружающей среды в условиях рыночной экономики.
Для достижения поставленной цели Программой предусматривается решение следующих задач:
разработка мероприятий по рациональному использованию и охране земельных ресурсов, направленных на сохранение и восстановление плодородия почв, устранение негативных антропогенных воздействий на состояние земель;
совершенствование экономических механизмов рационального использования земель сельскохозяйственного назначения;
создание инфраструктуры автоматизированной информационной системы ведения государственного земельного кадастра и мониторинга земель;
обеспечение эффективного осуществления государственного контроля за использованием и охраной земель и соблюдением земельного законодательства;
развитие сети мониторинга земель и выработка на основании его данных рекомендаций по устранению негативных процессов;
переход на новые технологии и методы получения информации, изучения и картографирования земель;
реализация ландшафтно-экологического подхода при разработке и осуществлении мероприятий по рациональному использованию и охране земель;
научно-методическое, нормативное обеспечение в области управления земельными ресурсами и регулирования земельных отношений.

5. Основные направления и механизмы реализации Программы

В целом нормативные правовые акты по регулированию земельных отношений сформированы.
Программа ориентирована на переход к новому качеству организации и обеспечения эффективного использования земель и их охраны в интересах всего общества и отдельных землепользователей на основе совершенствования тесно взаимосвязанных экономических, технических, организационно-хозяйственных и правовых мероприятий.

5.1 Совершенствование управления земельными ресурсами

Сноска. Подраздел 5.1 с изменениями, внесенными постановлением Правительства Республики Казахстан от 7 февраля 2008 года N 117 .

Для совершенствования ведения государственного земельного кадастра предусматривается:
охватить государственным учетом 272,5 млн.га земель Республики Казахстан, в том числе по категориям их использования;
ежегодно сводить данные земельного кадастра по собственникам земельных участков и землепользователям, как в бумажных так и в электронных носителе;
создать электронные земельно-кадастровые карты административных районов и учетных кварталов в 2005 году - на площади 59356 тыс. га; в 2006 г. - 62330 тыс.га; 2007 г. - 65446 тыс. га и в 2008 г. - 2,0 тыс. га на землях городов;
усовершенствовать формы земельно-кадастровой документации и их содержание в соответствии с требованиями Земельного кодекса и статистической отчетности;
разработать документы и методики ведения ЕГРЗ совместимого с РНиОН;
усовершенствовать методики проведения государственной кадастровой оценки земель;
определить бонитеты почв пашни для целей паспортизации на площади 4,3 млн. га, в том числе в 2005 году - 1023,6; в 2006 г.- 1074,8 ; в 2007 г. - 1128,5 тыс. га и в 2008 г. - 1128 тыс. га, что составляет 15,2 % площади пашни в хозяйствующих субъектах аграрного сектора.
В рамках осуществления мероприятий по мониторингу земель будет:
охвачено мониторингом 44,3 млн. га земель с передачей необходимой информации в единую государственную систему мониторинга и природных ресурсов (ЕГСМ и ПР);
создана единая государственная система мониторинга земель на основе геоинформационных систем с включением в нее всех предприятий и учреждений ведомственного мониторинга земель, а также систем производственного мониторинга;
усовершенствован метод наблюдений, обследований и съемок на всей территории страны с использованием аэрокосмической информации, составлением планово-картографической основы, базовых, картографических и других документов;
подготовлено предложение по оснащению техническими средствами, передвижными экспресс-лабораториями, а также расширения лабораторной базы мониторинга земель.
Для изучения и картографирования земельных ресурсов предусматривается:
внедрить новые технологии изготовления цифровых и электронных тематических карт;
подготовить предложение по проведению инвентаризации сельскохозяйственных угодий во всех категориях земель, (кроме инвентаризации земель сельскохозяйственного назначения, предусмотренной в рамках Государственной программы развития сельских территорий). Из общей площади этих сельскохозяйственных угодий будет охвачено программой 10 %, т.е. 14,4 млн.га;
провести крупномасштабные обследования на землях сельскохозяйственного назначения: почвенные на площади 1923,9 тыс. га, геоботанические - 3176,5 тыс. га;
обновить почвенные материалы для целей паспортизации земель на площади 2867,2 тыс. га, что составит 3,2 % от площади сельскохозяйственных угодий хозяйствующих субъектов;
вычислить сельскохозяйственные угодья, почвенные и геоботанические контура на площади 8660 тыс. га, т.е. 83,1 % предусмотренные к обследованию;
провести аэрофотогеодезические, дешифровочные работы, создание топографических и цифровых карт. Этими видами работ будет охвачено соответственно: в 2005 г. - 8,6 %; в 2006 г. - 8,5 % ; и в 2007 г. - 7,2 % и 2008 г. - 9,6 % площади земель, находящихся в сельскохозяйственном использовании.
В целях совершенствования землеустройства будут:
разработаны областные и региональные схемы (проекты) землеустройства, зонирования земель и программ использования, улучшения и охраны земельных ресурсов на основе ландшафтно-экологического подхода;
составлены проекты межхозяйственного землеустройства по образованию и упорядочению существующих землепользований;
составлены проекты земельно-хозяйственного устройства населенных пунктов;
разработаны проекты землеустройства, рекультивации нарушенных и освоения новых земель, а также других проектов, связанных с использованием и охраной земель.
Целевое назначение и режим использования земель будет определяться исходя из экономических, природных и других условий конкретного региона с учетом специализации сельскохозяйственного производства, архитектурно-планировочных, экологических, санитарных и иных специальных требований.
Основное внимание будет уделено возможному освоению земель запаса для сельскохозяйственного использования, выделению резервных площадей для особо охраняемых природных территорий. Оптимизация земель сельскохозяйственного назначения будет осуществляться с соблюдением приоритета этой категории земель особой охраны сельскохозяйственных угодий и их целевого использования.
На основании зонирования земель запаса, лесного и водного фонда, промышленности, транспорта и иного несельскохозяйственного назначения будут определены площади земель, предлагаемые к передаче для нужд сельского хозяйства, резервированию территорий для развития населенных пунктов, государственного природно-заповедного фонда и иных целей, не связанных с сельскохозяйственным производством.
В зонах с особыми условиями пользования землей будут установлены охранные зоны особо охраняемых природных территорий, санитарно-защитные зоны промышленных предприятий, а также селеопасные, оползнеопасные, защитные зоны водозаборных сооружений, приаэродромные полосы, охранные зоны магистральных трубопроводов, линий электропередач, связи, водоохранные зоны и полосы водных объектов.
Оптимизация структуры сельскохозяйственных угодий будет направлена на создание наиболее стабильного состава сельскохозяйственных угодий, обеспечивающих устойчивое развитие сельскохозяйственного производства и охраны окружающей среды.
Механизмами ее реализации будут:
трансформация сельскохозяйственных угодий, перевод из одного вида в другой в соответствии с их природными свойствами;
выявление и освоение земель, пригодных для сельскохозяйственного использования, из земель запаса и других категорий земель;
стабилизация площади пашни за счет вовлечения в оборот залежных земель, освоения пахотных земель для сельскохозяйственного использования из земель запаса и лесного фонда, а так же вывода из состава пашни низкопродуктивных земель.
По экономическому механизму рационального использования земель предусматривается осуществить мероприятия по:
подготовке предложений по проведению государственной кадастровой оценки земель;
зонированию для целей налогообложения;
уточнению существующих базовых ставок платы за земельные участки и поправочных коэффициентам к ним.
Будут также разработаны механизмы:
возмещения собственниками земельных участков и землепользователями ущерба от загрязнения их земли, утраты ее плодородных и других качеств, за выведение сельскохозяйственных земель из оборота или перевод в состав земель менее ценных угодий;
поощрения их за улучшение экологического состояния земли, повышение ее плодородия и производство экологически чистой продукции.
В целях обеспечения государственного контроля за использованием и охраной земель и соблюдения собственниками земельных участков и землепользователями обязанностей по сохранению плодородия почв предусматривается:
осуществление мероприятий по охране земель;
составление паспортов на земельные участки сельскохозяйственного назначения:
крестьянским хозяйствам - на 76913 земельных участков, в том числе в 2005 г. - 17514; в 2006 г. - 18390; в 2007 г. - 19309 и в 2008 г. - 21700;
сельхозпредприятиям - на 9487 земельных участков, в том числе в 2005 г. - 3009; в 2006 г. - 3160 и в 2007 г. - 3318 земельных участков;
обеспечение паспортами (с учетом выполненных работ в 2004 году) 36 % земельных участков сельскохозяйственного назначения.
Будет уделено большее внимание государственной экспертизе проектов, схем, программ рационального использования и охраны земель, контролю за их осуществлением, а также за соблюдением порядка ведения государственного земельного кадастра, мониторинга земель и других землеустроительных работ.

5.2 Мероприятия по восстановлению и сохранению плодородия почв и устранению негативных антропогенных воздействий на состояние земель

Расширение площадей орошаемых земель. Вопросы эффективного использования орошаемых земель, водных объектов и водохозяйственных сооружений, а также методы экономического регулирования водопользования нашли отражение в Государственной агропродовольственной программе Республики Казахстан на 2003-2005 годы, утвержденной Указом Президента Республики Казахстан от 5 июня 2002 года N 889 и Водном кодексе Республики Казахстан.
Использование залежных и бросовых земель. Это направление будет включать работы по вовлечению в сельскохозяйственный оборот залежных и бросовых земель хорошего качества на основе данных инвентаризации, почвенного обследования, а также разработки мероприятий по рациональному их использованию на общей площади 5686,7 тыс. га.
Улучшение кормовых угодий. Работы по улучшению кормовых угодий Казахстана будут включать:
разработку мероприятий по организации территории и внедрению сенокосов и пастбищеоборотов, коренному и поверхностному улучшению низкопродуктивных сенокосных и пастбищных угодий, а также реконструкции обводнительных сооружений и обводнению пастбищ, закрепленных за хозяйствующими субъектами и на резервных территориях, предусмотренных для дальнейшего их использования.
Для предотвращения процессов опустынивания и деградации земель предполагается подготовка предложений по:
природному и экологическому районированию на основе ландшафтного подхода;
выявлению земельных участков, подвергающихся опустыниванию и деградации, и качественной их оценки;
разработке мероприятий по борьбе с опустыниванием земель, ветровой и
водной эрозией, мелиорации засоленных и солонцовых земель, улучшению кормовых угодий на основе проектов организации территории;
освоению почвозащитных севооборотов и пастбищеоборотов обеспечивающих восстановление плодородия почв при оптимальном использовании химических и биологических методов;
проведению мелиоративных работ по устранению солонцовых пятен на пашне, противоэрозионных мероприятий на дефляционно-опасных и эрозионно-опасных землях.
Будет усилен контроль по исполнению проектов рекультивации и консервации нарушенных земель.
Комплексное решение проблем по бывшему Семипалатинскому испытательному ядерному полигону и Приаралью будут осуществлены согласно распоряжения Премьер-Министра Республики Казахстан от 22 августа 2003 года N 182-р.*
________________________________
* "О создании межведомственной рабочей группы по выработке предложений по комплексному решению проблем бывшего Семипалатинского испытательного ядерного полигона и Приаралья"

5.3 Охрана земельных ресурсов в комплексе с другими мероприятиями по охране окружающей среды

В целях охраны земельных ресурсов предполагается:
разработать и внедрить в практику экологические нормативы оптимального землепользования;
дальнейшее развитие сети особо охраняемых природных территорий и экологических коридоров в соответствии с "Концепцией развития и размещения особо охраняемых природных территорий Республики Казахстан до 2030 года", одобренной постановлением Правительства Республики Казахстан от 10 ноября 2000 года N 1692 .
Вопросы рационального использования земель лесного фонда будут осуществлены в рамках программы "Леса Казахстана" на 2004-2006 годы.

5.4 Научно-методическое обеспечение

Для научно-методического обеспечения по государственному земельному кадастру предусматривается:
разработать:
научное обоснование принципов, задач, состава и содержания правового, фискального, а также многоцелевого земельного кадастра, соответствующего условиям рыночной экономики, а также стадии производственного (технологического) земельно-кадастрового процесса;
методики количественного и качественного учета, бонитировки, а также государственной кадастровой оценки земель;
пакет государственной земельно-кадастровой документации;
технологию создания кадастровых карт с использованием материалов аэро- и космических съемок;
методику апробирования и внедрения в опытную эксплуатацию на пилотных объектах и технологию отдельных системных комплексов АИС ГЗК;
провести изучение и обобщение опыта разработки технологических процессов совокупности системно-ориентированных комплексов, стандартов формирования автоматизированной информационной системы земельного кадастра.

по мониторингу, изучению и картографированию земель:
разработать:
концепцию совершенствования научно-методических основ мониторинга земель;
методику инвентаризации и качественного (мелиоративного) состояния земель (эрозионных, дефляционных процессов, загрязнения);
составить карты землепользования тестовых территорий (М 1:100 000), ландшафтных карт (М 1:50 000), картирование земельных участков и контроль кадастровых данных по снимкам сверхвысокого разрешения (М 1:10 000) в различных природно-сельскохозяйственных зонах страны.
по землеустройству:
разработать:
концепцию, принципы и методы планирования и организации территории в условиях рыночной экономики на основе ландшафтно-экологического подхода;
методику ландшафтного обеспечения анализа и оценки организации территории земель сельскохозяйственного назначения (на примере отдельных районов по природно-территориальным зонам республики);
методики республиканского, областного и региональных схем (проектов) землеустройства, зонирования земель, программ использования и улучшения земельных ресурсов, а также организации территории землепользовании сельхозтоваропроизводителей на основе ландшафтно-экологического подхода и внедрения их в производство;
провести на примере типичных регионов республики, экспериментального ландшафтно-экологического картирования территории области, базового района, хозяйств, в том числе крестьянского (фермерского) соответственно в масштабе 1:1 000 000, 1:100 000, 1:25 000 и 1:10 000 - 1:5 000;
по системе платного землепользования и экономического стимулирования рационального использования и охраны земельных ресурсов:
разработать:
концептуальную основу системы платного землепользования;
методологию и методику определения кадастровой оценки земель всех категорий, оценочного зонирования территорий на примере пилотных объектов;
концептуальные и методические подходы к определению платы за сервитуты сельскохозяйственным предприятиям от пользователей инженерных сетей и коммуникаций;
механизм экономического стимулирования (санкции) за повышение (понижение) качества и охрану земель.

5.5. Кадровое обеспечение

Для кадрового обеспечения проведения земельной реформы предусматривается:
подготовить предложение в Правительство Республики Казахстан об увеличении штатной численности Агентства и его территориальных органов;
организовать повышение квалификации, переподготовку специалистов землеустроительной службы, подготовку специалистов по изучению и управлению земельными ресурсами, картографированию, фотограмметрии и дешифрированию аэрокосмоснимков, земельному праву.

5.6 Материально-техническое обеспечение

Программой предусматривается:
обеспечить органы государственного контроля за рациональным использованием и охраной земель автотранспортом, персональными компьютерами и другой техникой;
подготовить предложения в Правительство Республики Казахстан:
по оснащению техническими средствами, передвижными экспресс-лабораториями, а также лабораторными комплексами;
по внедрению современного оборудования для производства геодезических и картографических работ;
по строительству центра автоматизированной информационной системы государственного земельного кадастра.

5.7. Международное сотрудничество

Уполномоченным органом по управлению земельными ресурсами в области международного сотрудничества предусматривается:
по согласованию с Министерством иностранных дел ведомственное взаимодействие с представителями других государств по проблемам управления земельными ресурсами и земельных отношений;
участие в работе Межгосударственного Научного Проблемного Совета по земельным отношениям и землеустройству стран-участников СНГ;
обмен опытом со странами СНГ, ближнего и дальнего зарубежья по вопросам земельного кадастра, мониторинга и другим проблемам рационального использования и охраны земельных ресурсов;
по совместному согласованию с зарубежными странами и международными
организациями в осуществлении неотложных действий по охране и воспроизводству земельных ресурсов Аральского моря и Приаралья, Балхаша, Семипалатинского ядерного полигона;
участие в работе международных симпозиумов, конгрессов, конференций, в
разработке совместных проектов по рациональному использованию и охране земель;
прохождение стажировок и подготовка специалистов для землеустроительной службы республики в зарубежных странах, ведущих фирмах и университетах за счет собственных средств государственных производственных подразделений Агентства по 2-3 человека в год. Из расчета 1000000 (один миллион) тенге на одного специалиста.

6. Необходимые ресурсы и источники финансирования

Сноска. Раздел 6 с изменениями, внесенными постановлением Правительства Республики Казахстан от 7 февраля 2008 года N 117 .

Финансирование Программы намечается осуществлять за счет средств, выделяемых из республиканского и местного бюджетов.
Реализация намечаемых Программой мероприятий требует применения современных технологий и оборудования для проведения изыскательских и проектных работ, ведения мониторинга земель, государственного земельного кадастра, контроля за использованием и охраной земель, а также постоянного совершенствования и обновления программно-технического обеспечения автоматизированных систем государственного земельного кадастра, картографии и геодезии, в том числе цифровых карт.
На реализацию настоящей Программы из республиканского бюджета требуется выделение финансовых средств на четыре года в объеме 6353108 тыс. тенге (приложения - проекты постановлений Правительства: План мероприятий по реализации Программы и Финансовое обеспечение), из них: 2005 год - 1474669 тыс. тенге; 2006 год - 1905685 тыс. тенге; 2007 год - 1274964 тыс. тенге; 2008 год - 1697790 тыс. тенге.
Объем финансирования с местного бюджета будет определяться в соответствии с местными программами.

7. Ожидаемые результаты от реализации Программы

Сноска. Раздел 7 с изменениями, внесенными постановлением Правительства Республики Казахстан от 7 февраля 2008 года N 117 .

В 2005-2008 годы будут подготовлены дополнительные нормативные правовые документы ведомственного характера по ведению государственного земельного кадастра, осуществлению государственной кадастровой оценки земель, формированию единого государственного реестра земель, а также об информационных ресурсах Агентства.
Ожидаемые результаты намечаемых мероприятий Программы следующие:
будет сформирована структура и обеспечено ведение автоматизированной информационной системы государственного земельного кадастра и мониторинга земель;
повысится уровень информационного обеспечения рационального использования и охраны земельных ресурсов, вовлеченных в сельскохозяйственный оборот и представленных хозяйствующим субъектам за счет - мониторинга земель, на площади 44,3 млн. га (40 %);
определения баллов бонитета пашни на 20,7 % площади;
крупномасштабных почвенных и геоботанических обследований сельскохозяйственных угодий на площади соответственно 1,9 млн. га и 3,2 млн. га;
обновления почвенных материалов на площади 1,9 млн. га;
аэрофотогеодезических, дешифровочных работ, создание топографических и цифровых карт на площади 33,9 % земель сельскохозяйственного назначения;
будут составлены паспорта на земельные участки сельскохозяйственного значения: крестьянским хозяйствам - на 59,9 тыс. земельных участков, сельскохозяйственным предприятиям - на 9,5 тыс. земельных участков;
будут разработаны научные основы государственного земельного кадастра и мониторинга земель, организации территории на основе ландшафтно-экологического подхода и платности землепользования, а также методические и инструктивные материалы по этим видам работ.
Все это позволит:
создать экономические методы и инновационные технологии в управлении земельными ресурсами и регулировании земельных отношений;
перейти к системному подходу решения проблемы рационального использования и охраны потенциала земельных ресурсов;
улучшить структуру земельных угодий, их мелиоративное состояние;
создать основу для вовлечения земли, как недвижимости, в рыночный оборот, развития рынка земли и стабильного поступления в бюджет платежей за землю;
повысить эффективность государственного контроля за использованием и охраной земельных ресурсов.
Значительное развитие должно получить международное сотрудничество Казахстана по созданию правового, экономического и научно-технического обеспечения земельных отношений и управления земельными ресурсами.

8. План мероприятий по реализации Программы

Сноска. Раздел 8 с изменениями, внесенными постановлением Правительства Республики Казахстан от 7 февраля 2008 года N 117 .

NN п/п	Мероприятия	Форма заверше- ния	Ответ- ствен- ные за испол- нение	Сроки испол- нения	Предпола- гаемые расходы (тыс.тенге)	Источ- ники финан- сиро- вания
1	2	3	4	5	6	7
1.	Совершенствование управления земельными ресурсами
1.1.	Проведение государствен- ного учета 272,5 млн.га земель Республики Казахстан, в том числе по категориям их использования	Информа- ция Прави- тельству РК	АЗР	еже- годно к 10 января	2005-22000 2006-23100 2007-24255 2008- 24256 93611	Рес- публи- кан- ский бюджет
1.2.	Актуализация базы АИС ГЗК	Информа- ция Прави- тельству РК	АЗР	еже- годно к 10 января	2005-72000 2006-75600 2007-79380 2008- 79380 306360	Рес- публи- кан- ский бюджет
1.3	Создание электронных земельно- кадастровых карт админи- стративных районов и учетных квар- талов в 2005 году - на площади 59356 тыс.га; в 2006 г. - 62330 тыс.га; в 2007 г. - 65446 тыс. га и в 2008 г. - 2,0 тыс. га на землях городов	Карты админи- стратив- ных районов	АЗР, МОН	еже- годно	2005-24000 2006-25200 2007-26460 2008- 26900 102560	Рес- публи- кан- ский бюджет
1.4.	Совершенство- вание форм земельно- кадастровой документации и их содержа- ния в соот- ветствии с требованиями Земельного кодекса и статистичес- кой отчет- ности*	Формы земель- но- када- стровой докумен- тации	АЗР, АС	IV квар- тал 2005 г.
1.5.	Разработка документов и методики ведения ЕГРЗ совместимого с РНиОН*	Методи- ка, фор- мы доку- ментов	АЗР, МФ	IV квар- тал 2005 г.
1.6.	Усовершен- ствование методики проведения государствен- ной кадастро- вой оценки земель*	Методика	АЗР	IV квар- тал 2005 г.
1.7.	Определение бонитета почв пашни для це- лей паспорти- зации на пло- щади 4,3 млн. га, в том числе в 2005 году - 1023,6; в 2006 г. - 1074,8; в 2007 г. - 1128,5 тыс. га и в 2008 г. - 1128 тыс. га	Информа- ция Прави- тельству РК	АЗР	еже- годно к 10 января	2005-156097 2006-163902 2007-172097 2008- 177773 669869	Рес- публи- кан- ский бюджет
1.8.	Проведение мониторинга земель на площади 44,3 млн.га с пе- редачей необ- ходимой ин- формации в ЕГСМ и ПР в установленном порядке	Информа- ция в АЗР	МСХ, МООС	еже- годно к 20 декаб- ря	2005-53578 2006-56257 2007-59069 2008- 63806 232710	Рес- публи- кан- ский бюджет
1.9.	Создание еди- ной государ- ственной сис- темы монито- ринга земель- ных ресурсов и качествен- ного состоя- ния земель на основе геоин- формационных систем с включением в нее всех предприятий и учреждений ведомствен- ного монито- ринга земель, а также сис- тем производ- ственного мониторинга*	Информа- ция Прави- тельству РК	АЗР, МООС	де- кабрь 2007 г.
1.10	Усовершен- ствование ме- тодов наблю- дений, обсле- дований и съемок на всей террито- рии страны с использовани- ем аэрокосми- ческой инфор- мации, сос- тавлением планово-кар- тографической основы, базо- вых, карто- графических и других документов*	Методика	АЗР, МОН	IV квар- тал 2006г.
1.11	Внедрение но- вых техноло- гий изготов- ления цифро- вых и электронных земельно- кадастровых карт*	Цифро- вые и электрон- ные карты	АЗР, МОН	IV квар- тал 2005 г.
1.12	Подготовить предложение по проведе- нию инвента- ризации сель- скохозяй- ственных уго- дий во всех категориях земель не- сельскохозяй- ственного назначения (кроме инвен- таризации земель сель- скохозяй- ственного назначения) на площади 14,4 млн.га	Предло- жение в Прави- тельство РК	АЗР	июнь 2005 г.
1.13	Проведение почвенных изысканий на площади 1923,9 тыс.га, в том числе в 2005 г. - 303,2; в 2006 г. - 318,4; в 2007 г. - 334,3 тыс. га и в 2008 г. - 968 тыс. га	Информа- ция Прави- тельству РК	АЗР	еже- годно к 10 января	2005-37481 2006-39355 2007-41322 2008- 137650 255808	Рес- публи- кан- ский бюджет
1.14	Проведение геоботаничес- ких изысканий на площади 3176,5 тыс.га, в том числе в 2005 г. - 738; 2006 г. - 774,9; и в 2008 г. - 850 тыс. га	Информа- ция Прави- тельству РК	АЗР	еже- годно к 10 января	2005-20000 2006-21000 2007-22050 2008- 35190 98240	Рес- публи- кан- ский бюджет
1.15	Обновление почвенных материалов для целей паспортизации земель на площади 2867,2 тыс.га, в том числе в 2005 г. - 673,8; 2006 г. - 707,5; и в 2008 г. - 743 тыс. га, т.е. 3,2 % от площади сельхозугодий хозяйствующих субъектов	Информа- ция Прави- тельству РК	АЗР	еже- годно к 10 января	2005-83289 2006-87453 2007-91826 2008- 105655 368223	Рес- публи- кан- ский бюджет
1.16	Вычисление сельскохозяй- ственных уго- дий, почвен- ных и геобо- танических контуров на площади 8660 тыс.га, в том числе в 2005г.- 2000, 2006г.- 2100 ; и в 2008 г. - 2355 тыс. га, т.е. 83,1%	Инфор- мация в Прави- тельство РК	АЗР	еже- годно к 10 января	2005-2200 2006-2310 2007-2426 2008- 3297 10233	Рес- публи- кан- ский бюджет
1.17	Проведение аэрофотогео- дезических дешифровочных работ, созда- ние топогра- фических и цифровых карт на площади 33,9%, в том числе в 2005г.- 8,6%; в 2006г.- 8,5% ; и в 2008 г. - 9,6 % площади зе- мель, находя- щихся в сель- скохозяй- ственном использовании	Инфор- мация Прави- тельству РК	АЗР	еже- годно к 10 января	2005-99069 2006-10402 2007-109223 2008- 166926 479240	Рес- публи- кан- ский бюджет
1.18	Разработка областных и региональных схем (проек- тов) земле- устройства, зонирования земель и программ ис- пользования, улучшения и охраны земельных ресурсов на основе ландшафтно- экологичес- кого подхода; составление проектов землеустрой- ства: меж- хозяйствен- ного; внутри- хозяйствен- ного; земель- но-хозяйст- венного устройства населенных пунктов; рекультивации нарушенных и освоения новых земель	Инфор- мация в АЗР	Акимы облас- тей	еже- годно к 20 декабря
1.19	Подготовить предложение по проведе- нию государ- ственной кадастровой оценки земель	Предло- жение в Прави- тельство РК	АЗР	май 2005 г.
1.20	Зонирование для целей налогообложе- ния*	Информа- ция Прави- тельству РК	АЗР, МФ	декабрь 2005 г.
1.21	Уточнение существующих базовых ста- вок платы за земельные участки и поправочных коэффициентов к ним*	Предло- жение в Прави- тельство РК	АЗР	декабрь 2005 г.
1.22	Механизм воз- мещения соб- ственниками земельных участков и землепользо- вателями ущерба от загрязнения их земли, утраты ее плодородных и других качеств, за выведение сельскохозяй- ственных зе- мель из обо- рота или пе- ревод в сос- тав земель менее ценных угодий*	Методика	АЗР, МФ, МСХ, МООС	IV квартал 2006 г.
1.23	Механизм поощрения их за улучшение экологическо- го состояния земли, повы- шение ее плодородия и производство экологически чистой продукции*	Методика	АЗР, МФ, МСХ, МООС	IV квартал 2007 г.
1.24	Составление паспортов на земельные участки сельскохозяй- ственного назначения: крестьянским хозяйствам - 76913 земельных участков, в том числе в 2005 г. - 17514; в 2006 г. - 18390 и в 2008 г. - 21700; сельхозпред- приятиям - 9487земельных участков, в том числе в 2005 г. - 3009; в 2006 г. - 3160 и в 2007г. - 3318	Инфор- мация Прави- тельству РК	АЗР	еже- годно к 10 января	2005-252000 2006-264600 2007-277830 2008- 258664 1053094	Рес- публи- кан- ский бюджет

2 .	Мероприятия по восстановлению и сохранению плодородия почв и устранению негативных антропогенных воздействий на состояние земель
2.1	Расширение площадей орошаемых земель (мероприятия по эффектив- ному исполь- зованию орошаемых земель пре- дусмотрены в Государст- венной агро- продоволь- ственной программе РК на 2003-2005 годы, утверж- денной Указом Президента РК от 5 июня 2002 года N 889 и Водном кодексе РК)	Инфор- мация в АЗР	МСХ, акимы облас- тей	еже- годно к 20 декабря
2.2	Вовлечение в сельскохозяй- ственный обо- рот залежных и бросовых земель хоро- шего качества на основе данных инвен- таризации, почвенного обследования, а также раз- работки меро- приятий по рациональному их использо- ванию на общей площади 5686,7 тыс.га	Инфор- мация в АЗР	МСХ, акимы облас- тей	еже- годно к 20 декабря
2.3	Разработка мероприятий по органи- зации территории и внедрению сенокосов и пастбище- оборотов, коренному и поверхностно- му улучшению низкопродук- тивных сено- косных и пастбищных угодий, а также рекон- струкции об- воднительных сооружений и обводнению пастбищ, за- крепленных за хозяй- ствующими субъектами и на резервных территориях, предусмотрен- ных для даль- нейшего их использования	Инфор- мация в АЗР	МСХ, акимы облас- тей	еже- годно к 20 декабря

3.	Охрана земельных ресурсов в комплексе с другими мероприятиями по охране окружающей среды
3.1	Разработка и внедрение в практику экологических нормативов оптимального землеполь- зования*	Норма- тивы опти- мального земле- пользо- вания	АЗР, МООС	IV квартал 2005 г.
4.	Научно-методическое обеспечение уполномоченного органа по управлению земельными ресурсами
4.1	Научное обоснование принципов, задач, состава и содержания правового, фискального, а также многоцелевого земельного кадастра, соответ- ствующего условиям рыночной экономики, а также стадии производ- ственного (технологи- ческого) земельно- кадастрового процесса*	Инфор- мация Прави- тельству РК	АЗР	еже- годно	2005-13650 2006-14350 2007-15050 2008- 8600 51650	Рес- публи- канский бюджет
4. 1.1	Разработка методики количествен- ного и качественного учета земель и бонитировки почв*	Методика	АЗР	IV квартал 2005 г.
4. 1.2	Разработка пакета государствен- ной земельно- кадастровой документации*	Формы земель- но-ка- дастро- вой до- кумента- ции	АЗР	IV квартал 2005 г.
4. 1.3	Разработка технологии создания земельно- кадастровых карт с ис- пользованием материалов аэро- и космических съемок*	Техно- логия создания када- стровых карт	АЗР	IV квартал 2007 г.
4. 1.4	Разработка методики апробирования и внедрения в опытную эксплуатацию на пилотных объектах методики и технологию отдельных системных комплексов АИС ГЗК*	Методика	АЗР	IV квартал 2005- 2007 г.
4. 1.5	Провести изучение и обобщение опыта разработки технологичес- ких процессов совокупности системно- ориентирован- ных комплексов, стандартов формирования автоматизи- рованной информацион- ной системы земельного кадастра*	Обзор, анализ	АЗР, МТК	IV квартал 2005 г.
4.2	Разработка концепции и совершенство- вание научно- методических основ мониторинга земель*	Инфор- мация Прави- тельству РК	АЗР	еже- годно	2005-7800 2006-8200 2007-8600 2008- 10400 35000	Рес- публи- канский бюджет
4. 2.1	Совершен- ствование методики инвентариза- ции и качественного (мелиоратив- ного) состоя- ния земель (эрозионных, дефляционных процессов, загрязнения)*	Методика	АЗР, МООС, МОН, МСХ	IV квартал 2006 г.
4. 2.2	Составление земельно- кадастровых карт землепользо- вания тестовых территорий (М 1:100000), ландшафтных карт (М 1:50 000), картирование земельных участков и контроль земельно- кадастровых данных по снимкам сверхвысокого разрешения (М 1:10 000) в различных природно- сельскохозяй- ственных зонах страны*	Земель- но-ка- дастро- вые карты земле- пользо- вания тестовых терри- торий	АЗР, МОН	IV квартал 2007 г.
4.3	Разработка концепции, принципов и методов планирования и организации территорий в условиях рыночной экономики на основе ландшафтно- экологичес- кого подхода*	Инфор- мация Прави- тельству РК	АЗР	еже- годно	2005-9816 2006-10270 2007-10821 2008- 18000 48907	Рес- публи- канский бюджет
4. 3.1	Разработка методики ландшафтного обеспечения анализа и оценки организации территории земель сельскохозяй- ственного назначения*	Обзор, анализ	АЗР, МОН	IV квартал 2005 г.
4. 3.2	Разработка методики республикан- ского, областного и региональных схем (проектов) землеустрой- ства, зонирования земель, программ использования и улучшения земельных ресурсов, а также организации территории землепользо- вании сель- хозтоваро- производите- лей на основе ландшафтно- экологическо- го подхода и внедрения их в производство*	Методики	АЗР, МОН	IV квартал 2007 г.
4. 3.3	Проведение эксперимен- тального ландшафтно- экологическо- го картиро- вания сельских территорий области, базового района, хозяйств, в том числе крестьянского (фермерского) в масштабе 1:1 000 000, 1:100 000, 1:25 000 и 1:10 000 - 1:5 000*	Карты сельских терри- торий	АЗР, МОН	IV квартал 2006 г.
4.4	Разработка концептуаль- ной основы системы платного землепользо- вания*	Инфор- мация Прави- тельству РК	АЗР	еже- годно	2005-7800 2006-8200 2007-8600 2008- 9086 33686	Рес- публи- канский бюджет
4. 4.1	Разработка методологии и методики определения кадастровой оценки земель всех категорий, оценочного зонирования территорий на примере пилотных объектов*	Методо- логия	АЗР	IV квартал 2005- 2007 г.
4. 4.2	Разработка концептуаль- ных и методических подходов к определению платы за сервитуты сельскохозяй- ственным предприятиям от пользо- вателей инженерных сетей и коммуникаций*	Методо- логия	АЗР	IV квартал 2006 г.
5.	Кадровое обеспечение
5.1	Подготовить предложение в Правительство Республики Казахстан об увеличении штатной численности Агентства и его террито- риальных органов	Предложение в Прави- тельство РК	АЗР	май 2005 г.
5.2	Организовать повышение квалификации, переподготов- ку специа- листов землеустрои- тельной службы, подготовку специалистов по изучению и управлению земельными ресурсами, картографи- рованию, фотограм- метрии и дешифриро- ванию аэрокосмо- снимков, земельному праву	Инфор- мация Прави- тельству РК	АЗР, МОН	еже- годно к 10 января	2005-1777 2006-1866 2007-1955 2008- 2295 7893	Рес- публи- канский бюджет

6.	Материально-техническое обеспечение
6.1	Обеспечение и оснащение органов государствен-ного контроля за рациональ- ным использо- ванием и охраной земель, специальным автотранс- портом, персональными компьютерами и др.	Инфор- мация Прави- тельству РК	АЗР	еже- годно к 10 января	2005-12112 2006- 0 2007- 0 12112	Рес- публи- канский бюджет
6.2	Подготовить предложение по оснащению техническими средствами, передвижными экспресс- лаборатория- ми, а также лабораторными комплексами государствен- ных органов, осуществля- ющих мониторинг земельных ресурсов и качественногосостояния земель	Предложе- ние в АЗР	МСХ, МООС	май 2006 г.
6.3	Подготовить предложение по внедрению нового современного оборудования для производства геодезических и картогра- фических работ для целей ведения государствен- ного земельного кадастра	Предло- жение в Прави- тельство РК	АЗР	июнь 2006 г.
6.4	Подготовить предложение по строительствуцентра автоматизиро- ванной информацион- ной системы государствен- ного земельного кадастра	Предло- жение в Прави- тельство РК	АЗР	июнь 2006 г.
6.5	Создание автоматизиро- ванной информацион- ной системы Государствен- ного земельного кадастра	Инфор- мация Прави- тельству РК	АЗР	еже- годно к 10 января	2005-600000 2006-1000000 2007-324000 2008- 569912 2493912	Рес- публи- канский бюджет

7.	Международное сотрудничество
7.1	Ведомственное взаимодей- ствие с представите- лями других государств по проблемам управления земельными ресурсами и земельных отношений; участие в работе Межгосудар- ственного Научного Проблемного Совета по земельным отношениям и земле- устройству стран-участ- ников СНГ; совместное согласование с зарубежными странами и международ- ными органи- зациями в осуществлении неотложных действий по охране и воспроизвод- ству земель- ных ресурсов Аральского моря и Приаралья, Балхаша, Семипалатин- ского ядерного полигона; участие в работе между- народных симпозиумов, конгрессов, конференций, в разработке совместных проектов по рациональному использованию и охране земель	Инфор- мация Прави- тельствуРК	АЗР	еже- годно к 10 января	не требуется
	Итого за 2005 год				1474669
	Итого за 2006 год				1905685**
	Итого за 2007 год				1274964**
	Итого за 2008 год				1697790**
	Всего				6353108

Примечания:

* указанные мероприятия будут выполняться в составе пункта 5 Плана мероприятий "Научно-методическое обеспечение уполномоченного органа по управлению земельными ресурсами";
** предусмотренные настоящей Программой расходы могут быть уточнены при формировании и уточнений бюджета на соответствующий год.

Расшифровка аббревиатур:
АЗР - Агентство Республики Казахстан по управлению земельными ресурсами
АС - Агентство по статистике Республики Казахстан
МСХ - Министерство сельского хозяйства Республики Казахстан
МОН - Министерство образования и науки Республики Казахстан
МООС - Министерство охраны окружающей среды Республики Казахстан
МФ - Министерство финансов Республики Казахстан
МЭБП - Министерство экономики и бюджетного планирования Республики Казахстан

Приложение 1
к программе по рациональному
использованию земель
сельскохозяйственного назначения

Рисунок 1

СХЕМА ЗОНИРОВАНИЯ ТЕРРИТОРИИ РЕСПУБЛИКИ
ПО ПРИРОДНЫМ УСЛОВИЯМ

(см. бумажный вариант)

Рисунок 2

Динамика распределения
земельного фонда по категориям земель, %
(см. бумажный вариант)

Рисунок 3

Динамика сельскохозяйственных угодий, %
(см. бумажный вариант)

Таблица 1

Распределение земельного фонда по категориям земель

тыс. га

Наименование категорий земель	1991 г.	2000 г.	2003 г.	Изменения (+, -) 2003 г. к 1991 г.
1	2	3	4	5
1. Земли сельско- хозяйственного назначения 218375,8 93077,1 83336,6 -135039,2 2. Земли населен- ных пунктов 3747,2 20201,7 20472,0 +16724,8 3. Земли промыш- ленности, транспорта, связи, обороны и иного несель- скохозяйствен- ного назначения 18796,8 11131,4 2359,5 -16437,3 4. Земли особо охраняемых природных территорий, земли оздорови- тельного, рекреационного и историко- культурного назначения 775,1 1247,1 2659,9 +1884,8 5. Земли лесного фонда 10179,2 22222,8 22363,3 +12184,1 6. Земли водного фонда 819,9 3568,3 3612,1 +2792,2 7. Земли запаса 18952,3 118696,4 126368,0 +107415,7 Итого земель 271646,3 270144,8 261171,4 -10474,9 в том числе земли, используемые на территории других государств 149,8 0,9 0,9 -148,9 Земли, исполь- зуемые другими государствами 993,7 2346,3 11319,7 +10326,0 Территория республики 272490,2 272490,2 272490,2

Таблица 2

Динамика земельного фонда по угодьям

тыс. га

Виды угодий	1991 г.	2000 г.	2003 г.	Изменения, +, - 2003 г. к 1991 г.
Общая площадь земель 272490,2 272490,2 272490,2 в том числе: сельскохозяйственные 222626,2 -489,2 угодья 223115,4 222485,9 из них: пашня 35403,9 21399,9 22656,9 -12747,0 многолетние насаждения 163,2 135,8 121,8 -41,4 залежь 277,9 8759,4 5686,7 +5408,8 сенокосы 5106,3 5015,5 5047,5 -58,8 пастбища 182164,1 187081,8 189034,2 6870,1 лесные площади и древесно-кустарни- ковые насаждения 14290,3 14326,0 14334,7 +44,4 болота 1239,3 1105,1 1101,5 -137,8 под водой 7845,8 7716,3 7714,3 -131,5 под каналами, коллекторами 162,2 136,2 136,8 -25,4 под площадями, дорогами, улицами 1735,7 1455,2 1445,9 -289,8 под парками, скверами и бульварами 20,4 22,5 +22,5 под постройками 293,8 603,4 600,7 +306,9 нарушенные земли 166,2 178,0 171,2 +5,0 прочие земли 23641,5 24453,4 24336,4 +694,9

Таблица 3

Площадь сельскохозяйственных угодий по областям

тыс. га

Наимено- вание областей	Всего сель- хоз- угодий	В том числе
		пашня		много- летние насаж- дения	залежь	сено- косы	паст- бища
		всего	из нее ороша- емая
Акмолинская 13244,1 5031,8 18,5 5,4 1052,0 263,5 6887,5 Актюбинская 26975,4 785,1 11,5 1,5 366,2 312,9 25507,4 Алматинская 16421,0 1082,1 463,6 31,1 134,4 467,9 14699,2 Атырауская 9827,1 1,8 1,8 0,7 6,1 132,5 9683,5 В-Казах- станская 22650,8 1090,7 87,0 5,8 526,2 1070,3 19948,1 Жамбылская 10489,6 824,4 205,4 9,1 230,8 9425,1 3-Казах- станская 13989,1 682,0 15,2 2,7 909,2 1228,0 11160,1 Караган- динская 37449,1 1176,5 47,5 4,7 346,4 386,3 35523,2 Кызыл- ординская 10877,5 131,6 131,6 2,8 61,4 116,9 10546,0 Костанай- ская 18129,0 5520,3 18,4 11,4 66,0 350,5 12176,0 Мангис- тауская 12699,6 0,4 0,4 0,6 0,4 0,3 12697,8 Павлодар- ская 11176,6 1398,6 23,2 3,1 1338,2 301,8 8129,2 С-Казах- станская 8388,1 4076,7 13,8 6,3 735,2 41,7 3523,7 Ю-Казах- станская 10268,4 844,9 430,5 30,9 145,0 142,3 9104,8 г. Алматы 7,9 2,3 1,8 4,8 0,8 г. Астана 32,9 7,7 3,8 0,9 1,8 21,8 Всего 222626,2 22656,9 1474,0 121,8 5686,7 5047,5 189034,2

Таблица 4

Использование земель сельскохозяйственного назначения
в составе земельных ресурсов республики (тыс. га)

	Всего земель	Из них сельхоз- угодий	В том числе
			пашня
			всего	в том числе ороша- емая
Республики 272490,2 222626,2 22656,9 1474,0 Казахстан в том числе земли сельско- хозяйственного назначения 83336,6 78366,0 21144,8 1300,5 % от республики 30,6 35,2 93,3 88,2

(Продолжение таблицы)

В том числе
	многолетние насаждения	залежь	сенокосы	пастбища
Республики Казахстан 121,8 5686,7 5047,5 189034,2 в том числе земли сельско- хозяйственного назначения 806, 2802,8 1779,6 52539,6 % от республики 66,2 49,3 35,3 27,8

Рисунок 4

Динамика хозяйствующих субъектов в аграрном секторе, %
(см. бумажный вариант)

Таблица 5

Состав хозяйствующих субъектов в аграрном секторе

Категории хозяйствую- щих субъектов	1991 г.		2000 г.		2003 г.
	коли- че- ство	площадь тыс. га	коли- чество	площадь тыс. га	количе- ство	площадь тыс. га
1	2	3	4	5	6	7
1. Крестьян- ские (фер- мерские) хозяйства 2480 1615,1 105088 29798,1 151878 32770,7 2. Негосу- дарственные сельскохо- зяйственные 548 15560,5 6353 60033,7 17972 47744,8 юридические лица - всего из них: колхозы 416 15284,7 хозяйственные 3098 40648,4 3735 33846,4 товарищества и акционерные общества сельскохозяй- ственные 132 275,8 1915 17753,2 1504 9770,4 производ- ственные кооперативы другие негосудар- ственные 1340 1632,1 12733 4128,0 организации 3. Госу- дарствен- ные с/х 3640 201200,2 1678 3151,3 1325 2738,1 организации - всего из них: совхозы 2094 195322,7 НИИ, учреждения и учебные заведения 273 2304,4 593 1547,8 361 1289,7 подсобные 1003 1911,7 814 505,8 719 342,1 сельхоз- предприятия другие государ- ственные 270 1661,4 271 1097,7 245 1106,3 организации Всего 6668 218375,8 113119 92983,1 171175 83253,6

Таблица 6

Динамика орошаемых земель по областям (тыс. га)

Наименование областей	1991 г.	2000 г.	2003 г.	Изменения (+, -) 2003 г. к 1991 г.
Акмолинская 45,2 44,5 42,2 -3,0 Актюбинская 44,9 29,3 29,3 -15,6 Алматинская 661,0 549,9 596,3 -64,7 Атырауская 44,3 44,0 11,8 -32,5 В-Казахстанская 223,5 219,1 219,1 -4,4 Жамбылская 249,3 237,5 226,5 -22,8 3-Казахстанская 66,7 55,8 55,8 -10,9 Карагандинская 96,6 89,6 88,2 -8,4 Кызылординская 286,0 277,7 214,9 -71,1 Костанайская 39,8 41,6 41,6 +1,8 Мангистауская 1,7 2,0 1,9 +0,2 Павлодарская 81,6 59,5 59,5 -22,1 С-Казахстанская 35,4 22,8 22,8 -12,6 Ю-Казахстанская 495,8 500,4 511,7 +15,9 г. Астана 7,7 4,7 4,9 -2,8 г. Алматы 4,9 4,7 +4,7 Всего 2379,5 2228,3 2131,2 -248,3

Рисунок 5

КАЧЕСТВЕННАЯ ХАРАКТЕРИСТИКА СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВЕННЫХ
УГОДИЙ ПО ПРИЗНАКАМ, ВЛИЯЮЩИМ НА ИХ ПЛОДОРОДИЕ, МЛН.ГА

(см. бумажный вариант)

Таблица 7

Характеристика пашни по признакам,
влияющим на ее плодородие

тыс. га

Наименование областей	Общая площадь	I. Неосложнен- ные отрицат. признаками		II. Защеб- ненные и ка- менис- тые	III. Засо- ленные	IV. Солон- цовые
		всего	в т.ч. безу- словно при- годные
Акмолинская 5031,7 3676,7 3676,4 244,7 441,7 398,8 Актюбинская 785,0 555,1 555,1 30,0 94,8 75,0 Алматинская 1082,1 583,8 527,9 150,3 151,7 25,5 Атырауская 1,8 0,3 0,2 1,2 0,1 В-Казах- станская 1090,7 662,4 615,8 156,6 2,1 12,8 Жамбылская 824,4 424,3 424,3 179,7 90,9 17,5 З-Казах- станская 682,0 291,9 283,0 15,0 22,5 198,8 Караган- динская 1176,5 588,1 383,6 129,6 56,3 308,0 Кызыл- ординская 131,6 13,0 13,0 115,8 Костанай- ская 5520,3 4099,1 4099,1 133,1 542,2 664,3 Мангис- тауская 0,4 0,4 0,4 Павлодар- ская 1398,6 516,7 512,9 53,8 81,5 255,8 С-Казах- станская 4076,7 2812,1 2812,1 163,0 235,5 566,6 Ю-Казах- станская 845,0 403,5 363,6 7,4 189,9 6,8 г. Алматы 2,3 1,0 1,0 0,9 г. Астана 7,8 2,7 2,7 1,1 4,0 Всего 22656,9 14631,1 14271,1 1264,1 2027,2 2534,0

( Продолжение таблицы )

Наименование областей	V. Смытые	VI. Дефли- рован- ные	VII. Подвер- женные совме- стно водной и вет- ровой эрозии	VIII. Пере- увлаж- ненные	IX. Заболо- ченные	X. Прочие
Акмолинская 255,0 0,5 10,9 0,9 2,5 Актюбинская 10,0 15,0 5,1 Алматинская 63,1 64,8 40,1 2,8 Атырауская 0,2 В-Казах- станская 205,2 20,2 31,4 Жамбылская 99,3 1,0 11,7 З-Казах- станская 77,1 7,5 63,4 2,7 0,2 2,9 Караган- динская 39,6 36,8 17,3 0,8 Кызыл- ординская 2,8 Костанай- ская 39,3 2,0 39,1 1,2 Мангис- тауская Павлодар- ская 445,7 27,3 17,8 С-Казах- станская 26,1 263,1 1,3 9,0 Ю-Казах- станская 235,6 1,1 0,7 г. Алматы 0,4 г. Астана Всего 1050,3 594,6 63,4 450,0 6,0 36,2

Рисунок 6

КУЛЬТУРТЕХНИЧЕСКОЕ СОСТОЯНИЕ СЕНОКОСОВ ПО ОБЛАСТЯМ
(см. бумажный вариант)

Таблица 8

Культуртехническое состояние сенокосов по областям

тыс. га

Наименование областей	Площадь сено- косов, всего	в т.ч. корен- ного улуч- шения	Культуртехническое состояние сенокосов
			чис- тых	закус- тарен- ных	зале- сен- ных	за- рос- ших ядо- виты- ми рас- тени- ями	пок- рытых коч- ками
Акмолинская 263,5 10,0 230,9 8,4 0,3 13,9 Актюбинская 304,0 294,6 5,3 3,9 0,2 Алматинская 467,9 6,2 442,2 1,7 1,1 14,5 2,2 Атырауская 132,0 125,7 0,4 0,1 5,4 0,4 В-Казах- станская 1070,9 926,3 75,3 3,1 8,5 57,7 Жамбылская 230,8 4,8 224,9 0,8 0,1 0,2 3-Казах- станская 1013,3 11,6 950,8 1,4 0,1 31,7 17,7 Караган- динская 381,6 0,4 368,0 4,1 0,4 8,7 Кызыл- ординская 115,6 107,4 1,5 5,4 1,3 Костанайская 350,5 15,5 307,6 7,2 0,4 19,8 Мангистауская 0,3 0,3 Павлодарская 301,8 270,6 20,4 3,3 7,5 С-Казах- станская 41,7 12,0 29,1 0,3 0,3 Ю-Казах- станская 142,7 1,9 123,8 3,3 13,7 г. Астана 1,8 1,8 Всего 4818,4 62,4 4404,0 130,1 7,8 84,4 129,7

Примечание: без земель, используемых другими государствами

Рисунок 7

КУЛЬТУРТЕХНИЧЕСКОЕ СОСТОЯНИЕ ПАСТБИЩ ПО ОБЛАСТЯМ

(см. бумажный вариант)

Таблица 9

Культуртехническое состояние пастбищ по областям

тыс. га

Наименование областей	Площадь пастбищ, всего	В т.ч. коренного улучшения	Культуртехническое состояние пастбищ
			чистых	покрытых кочками
Акмолинская 6886,9 1074,1 1572,8 111,8 Актюбинская 24 770,0 18369,0 37,3 Алматинская 14 699,2 63,2 8087,2 142,9 Атырауская 9120,9 4536,7 2,5 В-Казахстанская 19 974,0 12113,4 140,9 Жамбылская 8286,0 186,7 4457,3 0,2 3-Казахстанская 10141,6 60,6 6027,7 42,2 Карагандинская 31 121,5 845,9 22110,8 359,8 Кызылординская 11 836,6 6478,3 29,9 Костанайская 12 176,0 1094,2 8164,8 347,5 Мангистауская 12 695,9 9767,5 133,5 Павлодарская 8129,0 715,3 5014,0 47,9 С-Казахстанская 3523,9 641,4 2047,4 39,6 Ю-Казахстанская 9105,0 179,8 5091,8 0,1 г. Алматы 0,8 г. Астана 22,4 6,2 13,2 Всего 182489,7 4867,4 113851,9 1436,1

( Продолжение таблицы)

Наименование областей	Культуртехническое состояние пастбищ
	закуста- ренных	залесен- ных	закаме- ненных	затыр- сованных	сбитых
Акмолинская 227,5 18,0 1271,1 593,3 2018,3 Актюбинская 949,6 137,9 0,3 1369,6 3906,3 Алматинская 1901,1 695,3 468,1 327,8 3013,6 Атырауская 281,8 93,9 4206,0 В-Казах- станская 4651,8 130,1 1566,9 912,4 458,5 Жамбылская 1812,2 460,9 101,5 1267,2 3-Казах- станская 359,8 2,4 704,6 2944,3 Караган- динская 3719,9 147,8 628,9 2255,1 1053,3 Кызыл- ординская 2272,8 894,5 9,4 2151,7 Костанайская 825,1 1,2 34,9 310,2 1398,1 Мангистауская 772,9 200,4 77,3 8,4 1735,9 Павлодарская 418,4 1,0 243,0 1057,2 632,2 С-Казах- станская 63,7 25,1 235,8 2,9 468,0 Ю-Казах- станская 1553,6 908,8 20,5 10,5 1339,9 г. Алматы 0,7 0,1 г. Астана 0,2 0,1 0,3 2,4 Всего 19811,1 3623,4 4648,5 7655,6 26595,7

Примечание: без земель, используемых другими государствами

Таблица 10

Наличие деградированных пастбищ

тыс. га

Наименование областей	Всего деградиро- ванных пастбищ	из них
		средне	сильно
1	2	3	4
Акмолинская 2018,3 1098,0 920,3 Актюбинская 3906,3 3293,2 613,1 Алматинская 3013,6 1199,6 1814,0 Атырауская 4206,0 2653,8 1552,2 В-Казахстанская 458,5 325,1 133,4 Жамбылская 1267,2 498,0 769,2 3-Казахстанская 2944,3 2066,2 878,1 Карагандинская 1053,3 691,7 361,6 Кызылординская 2151,7 1543,0 608,7 Костанайская 1398,1 382,5 1015,6 Мангистауская 1735,9 1248,4 487,5 Павлодарская 632,2 482,1 150,1 С-Казахстанская 468,0 329,8 138,2 Ю-Казахстанская 1339,9 969,6 370,3 г. Астана 2,4 1,0 1,4 Всего 26595,7 16782,0 9813,7

Таблица 11

Площади эродированных сельскохозяйственных угодий

тыс. га

Наименование областей	Смытые		Дефлированные		Подвер- женные совместно водной и ветровой эрозии
	всего с/х угодий	В т.ч. пашни	всего с/х угодий	В т.ч. пашни	всего с/х угодий	В т.ч. пашни
Акмолинская 561,0 255,0 1,5 0,5 Актюбинская 473,1 10,0 2101,1 15,0 8,3 Алматинская 802,4 63,1 4988,7 64,8 Атырауская 3185,8 В-Казахстанская 424,9 205,2 856,9 20,2 1,4 Жамбылская 352,6 99,3 2849,0 1,0 3-Казахстанская 255,1 77,1 1900,6 7,5 178,6 63,4 Карагандинская 140,9 39,6 854,6 36,8 Кызылординская 2,9 2914,1 Костанайская 160,2 39,3 611,6 2,0 Мангистауская 802,8 657,8 Павлодарская 1,0 1546,4 445,7 С-Казахстанская 49,9 26,1 Ю-Казахстанская 958,7 235,6 3112,9 1,1 г. Алматы 1,4 г. Астана Всего 4986,9 1050,3 25581,0 594,6 188,3 63,4

(Продолжение таблицы )

Наименование областей	Итого эродированных
	всего с/х угодий	в том числе
		пашни	из них
			слабо-	средне-	сильно-
Акмолинская 562,5 255,5 255,5 Актюбинская 2582,5 25,0 23,1 1,9 Алматинская 5791,1 127,9 122,0 5,9 Атырауская 3185,8 В-Казахстанская 1283,2 225,4 212,9 12,5 Жамбылская 3201,6 100,3 91,5 8,8 3-Казахстанская 2334,3 148,0 135,6 12,4 Карагандинская 995,5 76,4 62,7 13,7 Кызылординская 2917,0 Костанайская 771,8 41,3 31,0 10,0 0,3 Мангистауская 1460,6 Павлодарская 1547,4 445,7 242,1 203,6 С-Казахстанская 49,9 26,1 19,9 5,9 0,3 Ю-Казахстанская 4071,6 236,7 216,8 19,5 0,4 г. Алматы 1,4 г. Астана Всего 30756,2 1708,3 1413,1 294,2 1,0

Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердi ұтымды пайдалану жөнiндегi 2005-2008 жылдарға арналған бағдарлама туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 5 қаңтардағы N 3 Қаулысы. Күші жойылды - Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 19 қыркүйектегі N 1411 Қаулысымен

Ескерту. Қаулының күші жойылды - ҚР Үкіметінің 2009.09.19. N 1411 Қаулысымен.

Ескерту. Тақырыбына өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008.02.07. N 117 Қаулысымен.

Қазақстан Республикасының Үкiметi ҚАУЛЫ ЕТЕДI:

1. Қоса берiлiп отырған Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердi ұтымды пайдалану жөнiндегi 2005-2008 жылдарға арналған бағдарлама (бұдан әрi - Бағдарлама) бекiтiлсiн.
Ескерту. 1-тармаққа өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008.02.07. N 117 Қаулысымен.

2. Қазақстан Республикасы Жер ресурстарын басқару агенттiгi жыл сайын 10 қаңтарға Қазақстан Республикасының Үкiметiне Бағдарламаны iске асыру жөнiндегi iс-шаралар жоспарының орындалу барысы туралы ақпарат берсiн.

3. Осы қаулының орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Премьер-Министрiнiң орынбасары А.С. Есiмовке жүктелсiн.

4. Осы қаулы қол қойылған күнiнен бастап күшiне енедi.

Қазақстан Республикасы
Премьер-Министрінің
міндетін атқарушы

Қазақстан Республикасы
Үкіметінің
2005 жылғы 5 қаңтардағы
N 3 қаулысымен
бекітілген

Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердi ұтымды пайдалану
жөнiндегi 2005-2008 жылдарға арналған
БАҒДАРЛАМА

Ескерту. Тақырыбына өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008.02.07. N 117 Қаулысымен.

1. ПАСПОРТ

Ескерту. 1-бөлімге өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008.02.07. N 117 Қаулысымен.

Атауы Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердi
ұтымды пайдалану жөнiндегi 2005-2008
жылдарға арналған бағдарлама

Әзiрлеу үшін Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2003
негiздеме жылғы 5 қыркүйектегi N 903 қаулысымен
Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң
2003-2006 жылдарға арналған
бағдарламасын iске асыру жөнiндегi
iс-шаралар жоспарының 3.1-тармағы,
"Қазақстан Республикасының
әлеуметтiк-экономикалық дамуының
2004-2006 жылдарға арналған индикативтiк
жоспары туралы" Қазақстан Республикасы
Үкiметiнiң 2003 жылғы 12 қыркүйектегi
N 926 қаулысы

Негiзгi Қазақстан Республикасы Жер ресурстарын
әзiрлеушiлер басқару агенттiгi, Қазақстан
Республикасының қоршаған ортаны қорғау
министрлiгi, Қазақстан Республикасының
ауыл шаруашылық министрлiгi

Мақсаты Қоршаған ортаны қорғау жөнiндегi басқа
да iс-шаралар кешенiнде нарықтық
экономика жағдайында ауыл шаруашылығы
мақсатындағы жерлердi ұтымды
пайдалануды қамтамасыз ету, топырақ
құнарлылығын сақтау және арттыру, жер
ресурстарын қорғау

Мiндеттерi Топырақ құнарлылығын сақтауға және
қалпына келтiруге бағытталған жер
ресурстарын ұтымды пайдалану мен қорғау
жөнiндегi iс-шараларды әзiрлеу, жер
жағдайына келеңсiз антропогендiк әсердi
жою;
ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердi
ұтымды пайдаланудың экономикалық
тетiктерiн жетiлдiру;
мемлекеттiк жер кадастры мен жер
мониторингiн жүргiзудiң
автоматтандырылған ақпараттық жүйесiнiң
инфрақұрылымын құру;
жердi пайдалану мен қорғауды және жер
заңнамасының сақталуын мемлекеттiк
бақылауды тиiмдi жүзеге асыруды
қамтамасыз ету;
жер мониторингі желiсiн дамыту және оның
деректерi негізiнде келеңсiз
процестердi жою жөнiнде ұсыныстар
әзiрлеу;
мониторингтi жүргізудiң
автоматтандырылған жүйесiн құру;
ақпарат алудың, жердi зерттеумен
картографиялаудың жаңа технологиялары
мен әдiстерiне көшу;
жердi ұтымды пайдалану және қорғау
жөнiндегi iс-шараларды әзiрлеу мен
жүзеге асыру кезiнде
ландшафтық-экологиялық көзқарасты іске
асыру;
жер ресурстарын басқару мен жер
қатынастарын peттеу саласында
ғылыми-әдiстемелiк, нормативтiк
қамтамасыз ету

Iске асыру мерзiмі 2005-2008 жылдар

Қажеттi ресурстар Бағдарламаны қаржыландыру республикалық
мен қаржыландыру бюджет қаражаты есебінен жүзеге
көздерi асырылатын болады. Қаржыландырудың
жалпы көлемi 6353108 мың теңге, соның
iшiнде:
2005 жылға - 1474669 мың теңге; 2006
жылға - 1905685 мың теңге; 2007 жылға -
1274964 мың теңге, 2008 жылы - 1697790
мың теңге.
Жергiлiктi бюджет қаражаты есебінен
қаржыландыру көлемi жергiлiктi
бағдарламаларға сәйкес белгіленедi.

Күтiлетiн Бағдарламаның iске асырудан күтiлетiн
нәтижелер нәтижелер:
мемлекеттiк жер кадастры
автоматтандырылған ақпараттық жүйесінiң
және жер мониторингiнiң құрылымы
қалыптасады және оны жүргiзу қамтамасыз
етiледi;
мыналардың:
ауыл шаруашылығы айналымына енгiзiлген
және 44,3 млн. га (40 %) алаңда жер
мониторингi есебiнен шаруашылық
жүргізушi субъектiлерге берілген жер
ресурстарын ұтымды пайдалану мен
қорғауды ақпараттық қамтамасыз ету;
егiстiктiң 20,7 % алаңында бонитет
балын анықтау; ауыл шаруашылығы
алқаптарының тиiсiнше 1,9 млн. га және
3,2 млн. га алаңында ірі масштабты
топырақ және геоботаникалық зерттеулер
жүргiзу;
1,9 млн. га алаңда топырақ материалдарын
жаңарту;
аэрофотогеодезиялық, дешифрлеу
жұмыстарының, ауыл шаруашылығы
мақсатындағы жердің 33,9 % алаңында
топографиялық және сандық карталар
жасаудың деңгейi артады;
мыналарға:
шаруа қожалықтарына - 59,9 мың, жер
учаскелерiне, ауыл шаруашылығы
ұйымдарына - 9,5 мың ауыл шаруашылығы
мақсатындағы жер учаскелерiне
паспорттар жасалады.
мемлекеттiк жер кадастры мен жер
мониторингiн жүргiзудiң, сондай-ақ
аумақты ландшафты-экологиялық көзқарас
негізiнде ұйымдастырудың, осы жұмыс
түрлерi бойынша әдiстемелiк және
нұсқаулық материалдардың ғылыми
негiздерi әзiрленедi;
Бұл:
жер ресурстарын басқару мен жер
қатынастарын реттеуде экономикалық
әдiстер мен инновациялық
технологияларды құруға;
жер ресурстары әлеуетiн ұтымды
пайдалану мен қорғау проблемаларын
шешудiң жүйелiк тәсiлiне көшуге;
жер алқаптарының құрылымын, олардың
мелиоративтiк жағдайын жақсартуға;
жердi жылжымайтын мүлiк ретiнде нарықтық
айналымға тарту, жер үшiн төленетiн
төлемдердiң бюджетке тұрақты түсуi үшiн
негiз жасауға, жер нарығын дамытуға;
жер ресурстарын пайдалану мен қорғауды
мемлекеттiк бақылаудың тиiмділігiн
арттыруға мүмкіндiк бередi.
Қазақстанның жер қатынастары мен жер
ресурстарын басқаруды құқықтық,
экономикалық және ғылыми-техникалық
қамтамасыз етудi жасау жөнiндегi
халықаралық ынтымақтастығы елеулi
түрде дамуы тиiс.

2. Кiрiспе

Осы ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердi ұтымды пайдалану жөнiндегi бағдарлама Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2003 жылғы 5 қыркүйектегi N 903 қаулысымен бекiтiлген Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2003-2006 жылдарға арналған бағдарламасын iске асыру жөнiндегi iс-шаралар жоспарының 3.1-тармағына, Қазақстан Республикасының жер ресурстарын ұтымды пайдалану мен сақтаудың 1994-1995 жылдарға және 2010 жылға дейiнгi кезеңге арналған тұжырымдамасын ескере отырып, "Қазақстан Республикасының әлеуметтiк-экономикалық дамуының 2004-2006 жылдарға арналған индикативтiк жоспары туралы" Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2003 жылғы 12 қыркүйектегi N 926 қаулысына сәйкес әзiрлендi.
Елдiң негiзгi табиғи байлығы - оның жер ресурстары, оның экономикалық және әлеуметтiк игiлiгiнiң негiзi.
Қазақстан Республикасында саяси және экономикалық құрылысты реформалау процестерi жер қатынастарын түбегейлi өзгерту және мемлекеттiң тiкелей басқаруымен және бақылауымен жер реформасын жүргiзу қажеттiлiгiн туғызды.
Нарықтық экономикаға көшу жерге әр түрлi меншiк нысандарын енгiзу, жер пайдаланудың ақылы болуын, жердiң, оның өндiрiс құралы, кеңiстiктiк базис және шектелген маңызды табиғи ресурс сияқты басты функцияларын сақтай отырып, жылжымайтын мүлiк және құқықтық реттеу нысанасы ретiнде заң тұрғысынан танудың объективтi қажеттiлiгiн туғызады.
Осыған байланысты елдiң жер ресурстары әлеуетiн тиiмдi пайдалану мен қорғаудың негізгі стратегиялық бағыттарын белгiлеу айрықша өзектi болып отыр.
Бағдарлама мемлекеттiң жер ресурстарын басқару саласындағы өзара тығыз байланыстағы экономикалық, техникалық, ұйымдастыру-шаруашылық және құқықтық iс-шараларын жетiлдiру негiзiнде барша қоғам мен жекелеген жер пайдаланушылардың мүддесi үшiн жердi тиiмдi пайдалану мен оларды қорғауды ұйымдастыру мен қамтамасыз етудiң жаңа сапасына өтуге бағдарланған.

3. Жер ресурстарының қазiргi жай-күйiн талдау

3.1 Жер қорының жалпы сипаттамасы

Қазақстан, аумағы бойынша Азиядағы үшiншi ел, он табиғи-ауыл шаруашылығы аймақтарын қамтитын 272,5 млн. гектар аумақты алып жатыр. Далалы, құрғақ далалы, жартылай шөлейттi және шөлдi төрт аймақтың үлесiне жалпы аумақтың 87,4% және ауыл шаруашылығы алқаптарының 88,3 % жатады (1-қосымша, 1-cурет).
Елдегі жерде болып жатқан өзгерiстер жер қорын санаттар мен алқаптар бойынша бөлуде белгiлi бiр өзгерiстерге алып келдi:
ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер құрамынан қордағы жерлер қатарына және өзге санаттарға 135,0 млн. га (62 %) жер ауыстырылды;
өнеркәсiп, көлiк, байланыс, қорғаныс және өзге де ауыл шаруашылығына арналмаған жерлердiң ауданы 8 есе азайды;
мемлекеттiк орман қоры жерiнiң ауданы 5,6 %-ға өстi;
су қоры жерi - 4,4 есе өстi;
ауылдық (селолық) округтерге мал бағу және басқа да мақсаттар үшін қосымша жерлердiң берiлуiне байланысты ауылдық елді мекендер жерінің ауданы 11 есе өстi. Олардың ауданы 20,4 млн. га, оның iшiнде қалалар мен кенттердiң жерi - 1,9 млн. га, ауылдық елдi мекендердiкi - 18,5 млн. га құрады;
реформаланған ауыл шаруашылығы кәсiпорындарының бөлiнбеген жерлерiнiң, сондай-ақ өнеркәсiп және ауыл шаруашылығына арналмаған, пайдаланылмай жатқан ауданы 100 млн. гектардан астам өзге де жерлер қордағы жердiң құрамына шығарылды. Нәтижесiнде республикада қордағы жерлердiң ауданы 6 есе өстi (1-қосымша, 2-сурет, 1-кесте).
Қазақстан Республикасының жер қоры өзінiң табиғи ерекшелiктерiне қарай, негiзiнен, ауыл шаруашылығы алқаптарынан тұрады (81,7%), орман алқаптары мен ағашты-бұталы екпелер республиканың жер қорының құрылымында бар-жоғы 5,3%-ды, су мен батпақ астындағы жерлер - 3,2%, басқа алқаптар жалпы жер алаңының 9,8%-ын құрайды.
Республиканың жер қорының 81,7%-ын ауыл шаруашылығы алқаптары алып жатыр, олардың iшiнде шөлдi және жартылай шөлдi типтегi жайылымдар басым (84,9%), ал егiстiк 10,2%-ды құрайды.
Республиканың ауыл шаруашылығы алқаптарының құрылымында ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердiң үлес салмағы 38,5%. Ауыл шаруашылығы алқаптарының елеулi ауданы босалқы жер қорының
(50,6%), елдi мекендердiң (8,6 %), орман қорының (3,6%) құрамында орын алады.
Тәлiмдi (суарылмайтын) егiстiктiң 70%-ынан астамы үш облыстың - Ақмола, Қостанай мен Солтүстiк Қазақстан облыстарының үлесінде; суармалы егiстiктiң 60,7%-ы Алматы мен Оңтүстiк Қазақстан облыстарында, ал жайылымдардың неғұрлым үлкен ауданы Қарағанды мен Ақтөбе облыстарында, тиiсінше: 35,5 млн. га (18,8%) және 25,5 млн. га (14,1%) шоғырланған.
Реформа жылдарында ауыл шаруашылығы алқаптарының құрылымындағы егiстiкте айтарлықтай өзгерістер болды. Егiстiкте өңделген жердiң 12,8 млн. га (1/3 шамасында) айналымнан шықты.
Қазiргi кезде республикада көп жылдық екпелер 121,8 мың гектарды, оның iшiнде: бақтар - 97,6 мың гектар, жүзiмдіктер - 13,7 мың гектар жерді алып жатыр. Жер реформасы жылдары көп жылдық екпелер ауданы 41,4 мың гектарға немесе 25%-ға, оның iшiнде есептi жылда - 1,2 мың гектарға кемiдi.
Шабындықтардың ауданы есептi кезеңде 5,0 млн. гектарды құрайды, оның iшiнде: 62,4 мың гектары - жақсартылған, 731,8 мың гектары - көлтабанды суармалы жерлер.
Республикада алқаптардың негізгі түрі болып жайылым табылады. Олар ауыл шаруашылығы алқаптарының 189,0 млн. гектарын немесе
84,9%-ын алады. Жайылымдардың жалпы ауданының 116,9 млн. гектарын немесе 61,6%-ын суландырылатыны, 4,8 млн. гектарын немесе 2,6%-ын - жақсартылғаны құрайды. Республиканың жер қорының 49,7 млн. гектарын немесе 18,3%-ын ауыл шаруашылығына арналмаған алқаптар алады (1-қосымша, 3-сурет, 2, 3, 4-кестелер).
Республикада жер реформасын жүргiзу мемлекеттiк монополияның жойылуына және жерге жеке меншiк құқығының бірте-бірте таралуына алып келдi. Азаматтар мен мемлекеттiк емес заңды тұлғалардың жеке меншiгiнде жалпы көлемi 589,9 мың гектар 3 миллионнан астам жер учаскелерi бар.
Республиканың жер ресурстары, оларды ұтымды пайдаланған және жақсартқан жағдайда iшкi және экспорт сұраныстарын қанағаттандыратын көлемде әртүрлi өнiмдер өндiрiсiн қамтамасыз ете алады.

Күшті жақтары

Заңнамалық қамтамасыз ету. Республикада өндiрiс салаларының нарықтық экономикаға өту жағдайлары мен процестерiн ескере отырып жер қатынастарын кезең-кезеңмен құқықтық реттеудiң қажеттiлiгiне қарай, жер заңнамасы дамып, жетiлдiрiлiп отырды.
Жер қатынастары мен жер реформасын заңнамалық қамтамасыз ету мақсатында Қазақстан Республикасының Заңдары мен Қазақстан Республикасы Президентiнiң заң күшi бар Жарлықтары қабылданды.
Қазақстан Республикасының Заңдары:
1998 жылғы 31 наурыздағы " Шаруа (фермер) қожалығы туралы ";
2001 жылғы 24 қаңтардағы N 152-ІІ-ҚРЗ " Жер туралы " (күшi жойылды);
2003 жылғы 20 маусымдағы N 442 ІІ ҚРЗ " Жер кодексi ".
Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлықтары:
1995 жылғы 12 мамырдағы N 226д "Қазақстан Республикасы Президентiнiң жер қатынастарын реттейтiн Жарлықтарына өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу туралы" (күшi жойылды);
1995 жылғы 22 желтоқсандағы N 2717 " Жер туралы " (күшi жойылды);
1995 жылғы 25 желтоқсандағы N 2727 "Жылжымайтын мүлiкке құқықтарды және онымен жасалатын мәмiлелердi мемлекеттiк тiркеу туралы";
1995 жылғы 23 желтоқсандағы N 2723 " Жылжымайтын мүлiк ипотекасы туралы ".
Аграрлық сектордағы жер қатынастарын реттеу үшін және ауыл шаруашылығы мақсатындағы жердi тиiмдi пайдалану дәлелдемесiн нығайту мен бастапқы жер пайдаланушыға капитал (инвестициялар) салу, сондай-ақ жер құнарлылығын сақтау мақсатында 2003 жылғы 20 маусымда Қазақстан Республикасының Жер кодексі қабылданды. Оны iске асыру үшiн нормативтiк құқықтық кесімдер пакетi дайындалып және оны Қазақстан Республикасының Үкiметі бекiттi.
Жер Кодексi жер қатынастарын реттеу саласындағы маңызды заңдық кесімге айналды. Оның қабылдануымен жеке меншiк құқығы институтының бұрын соңды тек мемлекет меншiгiнде болған ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерге, сонымен қатар орман және су қорының жеке учаскелерiне ықпалы тарады.
Жер қатынастары саласындағы бірқатар мәселелердi заңнамалық және нормативтiк қамтамасыз ету Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2003 жылғы 10 шiлдедегi N 1149 Жарлығымен бекiтілген Қазақстан Республикасының Ауылдық аумақтарын дамытудың 2004-2010 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасын iске асыру жөніндегі 2004-2006 жылдарға арналған iс-шаралар жоспарында көзделген.
Соңғы жылдары жерлердi ауыл шаруашылығы айналымына енгiзу және олардың сапалық жағдайын жақсарту жөнiнде бірқатар бағдарламалар әзiрлендi және енгізiлуде.
Қазақстан Республикасы Премьер-Министрiнiң орынбасары
Д. Ахметовте болған мәжiлiстiң 2000 жылғы 2 наурыздағы N 11-8/II-284 хаттамалық шешiмiне сәйкес тыңайған (пайдаланылмаған) жерлердi ауыл шаруашылығы айналымына енгiзу бойынша ұйымдастыру шаралары iске асырылды. Оның нәтижесiнде тыңайған жерлер едәуiр азайды, яғни, 2003 жылы олардың аудандары 5686,7 мың гектарға қысқарды.
Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2003 жылғы 16 мамырдағы N 1095 Жарлығымен бекiтiлген "2005 жылдың соңына дейiн Каспий теңiзiнiң Қазақстандық секторын игерудің мемлекеттік бағдарламасында" экожүйелер мен жер ресурстарына залал келтiрместен көмiрсутектерiн өндiрудiң шектi мүмкін деңгейін айқындау бойынша арнайы зерттеулер жүргiзу көзделеді.
Республикада Қазақстанның оңтүстiк өңiрлерiнде тауарлық жүзiмдiктердi қалпына келтiру мен дамыту, шарап материалдары мен жоғары сапалы маркалы шараптар өндiрiсiн ұлғайту мақсатында Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2001 жылдың 12 желтоқсанындағы N 1621 қаулысымен бекiтiлген "Қазақстанда жүзiм шаруашылығы мен шарап жасау iсiн қалпына келтіру мен дамытудың 2010 жылға дейінгі кезеңге арналған бағдарламасы" іске асырылып жатыр. Осы Бағдарламаның шеңберiнде республикада жүзiмдiктердiң ауданын 15,2 мың гектарға дейiн жеткізу жоспарланып отыр.
Жер реформасының нәтижелерi. Жердегi өзгерiстер республикада жаңа жер құрылысын жасауға алып келдi. Жер қатынастарының сипаттамаларындағы негiзгi мәселе: жерге мемлекеттiк монополияны жою және жердiң кей санаттарына жеке меншiк енгiзу; ақылы жер пайдалануға көшу, жерді сатып алғаны және пайдаланғаны үшiн төлемдер енгiзу; жерде шаруашылықтың барлық нысандарының тең дамуы үшiн жағдайлар жасау; жылжымайтын жер мүлiгiнің нарығын құру болды.
Қазiргі кезде республика экономикасының аграрлық секторындағы шаруашылықтарды реформалау процесі іс жүзінде аяқталды. Ауыл шаруашылығы кәсiпорындарын мемлекет иелiгiнен алу және жекешелендіру барысында 2004 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша 151,9 мың шаруа (фермер) қожалықтары, 18 мыңға жуық мемлекеттiк емес ауыл шаруашылығы кәсіпорындары, оның ішінде 3,7 мың шаруашылық серiктестiктер мен акционерлік қоғамдар, 1,5 мың ауыл шаруашылығы кооперативтері ұйымдастырылды (1-қосымша, 4-сурет, 5-кесте).
Оларға 96,6% ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер бекiтiлiп берiлген.
Аграрлық секторға қоса елдi мекендер жерлерiнiң, сондай-ақ өнеркәсiптiк, көлiктiк, байланыстық, қорғаныстық және өзге де ауыл шаруашылығы мақсатына арналмаған жерлер құрамында жаңа шаруашылық жүргiзу құрылымдары қалыптасуының қарқынды процесi жүрiп жатыр.
Жер учаскесi иелерiнiң және жер пайдаланушылардың көпшiлiгi жерге құқық беретiн құжаттармен қамтамасыз етiлген.
Жер мониторингi . Ғылыми-әдiстемелiк құжаттар шығарылды:
жерлердiң базалық мониторингi жүргiзiлуде, 288 стационарлық және жартылай стационарлық пункттерде жүйелiк қадағалау қойылды және жүргiзiлуде; Атырау облысының мұнай кен орындарын санитарлық қорғау аймақтарының экожүйелерi жергілiктi мониторингiнiң 7 полигоны жұмыс iстейдi; тұрақсыз экологиялық жағдайы бар өңiрлердiң (Арал өңiрi, Каспий өңiрi, Балқаш өңiрi мен Семей ядролық сынақ полигоны) топырақ және геоботаникалық карталары, стационарлық қадағалау пункттерiнiң схемалары жасалды.
Жылдар бойына жасалынған зерттеулер материалдарын қорытудың негiзiнде болжамдық, экологиялық, өңiрлiк, республикалық, облыстық, аудандық, геоботаникалық және топырақ карталары жасалды; республиканың жазық далалы, таулы, тау етегiндегi аумақтары топырақтарының жүйелiк тiзiмдерi, олардың негiзгi диагностикалық көрсеткiштерi, сондай-ақ табиғи азықтық алқаптар түрлерiнiң тiзiмдерi мен олардың қысқаша сипаттамасы дайындалды, "Қазақстан Республикасының табиғи азықтық алқаптарының жiктемесi" әзiрлендi, ғылыми-әдiстемелiк нұсқаулар, нұсқаулықтар, көрнекi құралдар дайындалды, "Қазақстанның шабындықтары мен жайылымдарының азықтық өсiмдiктерi", "Қазақстан Республикасындағы жер мониторингi (даму жағдайы мен болашағы)" жинағы жарияланды.
Қазiргi кезде "Қазақстан Республикасының зымырандық-ғарыштық қызмет әсерiне ұшыраған аумағы экологиялық жай-күйiнiң мониторингi" бюджеттiк бағдарламасы бойынша ғылыми-iздестiру жұмыстары жүргiзiлiп отыр.
Мемлекеттiк жер кадастры. Қазақстан Республикасы Жер ресурстарын басқару агенттігі (бұдан әрi - Агенттiк) жер кадастрының тұтас жүйесiн жасау, Қазақстан Республикасы Әдiлет министрлiгiнiң жылжымайтын мүлiктi тiркеу жөнiндегi орталықтарымен, Қаржы министрлiгiмен (СТмССОТ) және басқа да мемлекеттiк басқару органдарымен өзара iс-қимыл жасау және жұмыстарын үйлестіру бойынша мақсатты бағытталған жұмыс жүргiзiлуде.
Жаңа мемлекеттiк жер кадастрын (әрi қарай - Кадастр) қалыптастыруды Қазақстан Республикасы үшiн бiрыңғай жүйе бойынша Агенттiктiң мамандандырылған мемлекеттiк кәсiпорындары жүргiзуде.
Республикада Кадастр мен оның инфрақұрылымдарының негiзi жасалған.
Шекаралар мен есептi кварталдардың кодтарын белгілей отырып аумақтарды жер-кадастрлық аймақтарға бөлу бойынша жұмыстар жүргiзiлуде.
Қазiргi кезде құқықтық және фискалдық кадастрлар үшiн ақпараттарды жер кадастры жасайды. Фискалдық кадастрды жүргiзудiң негiзi болып табылатын жер учаскесiнiң кадастрлық құнын белгiлеу (жерге төлемдердi, ипотека мен басқа да төлемдердi есептеу) жер кадастрының құрамдас бөлiгi болып табылады.
Жердi мемлекеттiк кадастрлық бағалау үшiн "Ауыл шаруашылығы алқаптарының кадастрлық (бағалау) құнын айқындауға арналған төлемнiң базалық ставкаларын есептеу әдiстемесi" (Астана қаласы, 2003 ж.) және нарық бағаларының, сондай-ақ жылжымайтын мүлiктi бағалау мен Астана қаласындағы жер учаскелерiн бағалау кезiнде сынақтан өткен бағалық аймақтандыру әдiстерiнiң негiзiнде "Елдi мекендердiң (қалалардың) жерiн кадастрлық бағалау әдiстемесi" әзiрлендi.
Мыналарды:
Жер кодексiнiң талаптарына сәйкес атрибутивтiк және графикалық жер-кадастрлық құжаттаманы, статистикалық есеп беру мен ведомствоаралық алмасудың нысанын, мазмұнын, оларды қалыптастыру тәртiбi мен жүргiзу әдiстемесiн;
сандық және сапалық мемлекеттiк есепке алуды жетілдiру бойынша жұмыстар жүргiзiлуде.
Аудандар мен есептi кварталдардың жер-кадастрлық карталарын компьютерлер технологиялары базасында жасау және оларды стандарттау жетiлдiрiлуде.
Кадастрды ғылыми-әдiстемелiк және бағдарламалық қамтамасыз ету әзiрленуде.
Кадастрдың автоматтандырылған ақпараттық жүйесiн (ЖК ААЖ) жасау және жетiлдiру, ГАЖ-технологияларын пайдалана отырып сандық карталар әзiрлеу оны жүргiзу технологияларын дамытудың негізi болып табылады. 2002 жылдан бастап мемлекеттiк жер кадастрының автоматтандырылған ақпараттық жүйесiн (әрi қарай - МЖК ААЖ) жасау мен енгізу бойынша жұмыстар басталды. Осы бағытта мынадай iс-шаралар жүзеге асырылды:
"Бiрыңғай мемлекеттiк жер тiзiлiмi (БМЖТ)", "Жер балансы", "БМЖТ базасынан құқықты куәландыратын құжаттарды қалыптастыру және басып шығару", "Жердi кадастрлық бағалау" - кiшi жүйелерi әзiрлендi;
МЖК ААЖ-iн Қазақстан Республикасы Қаржы министрлiгi Салық комитетiнiң "Салық төлеушiлер мен салық салу объектiлерiнiң тiзiлiмi (бұдан әрi - СТмССОТ)" ақпараттық жүйесiмен интеграциялау бойынша жұмыстар жүргiзiлуде. МЖК ААЖ-нiң Республикалық орталығына осы жобаның шеңберiнде компьютерлiк техника қойылды, БМЖТ деректерiн құру және осы деректердi СТмССОТ АЖ-не беру үшiн клиенттiк қосымша қойылды, Астана қаласының деректерi бойынша Пилоттық енгiзу мен тестiлеу басталды;
қажеттi анықтамалықтар мен кодификаторлар әзiрленуде және жасалуда.
МЖК ААЖ деректерi жалпы мемлекеттiк ақпараттық ресурс болып табылады және бұл деректер электронды Үкiмет пен оған кiретiн төрт жалпымемлекеттiк жүйенiң құрамдас бөлiгi ретiнде қажеттi. Оларға: СТмЖМОТ, мекен-жайлық тiркелiм, жылжымайтын мүлiк тiркелiмi мен табиғи ресурстар жатады.
Жерге орналастыру. Республикада жер реформасының дамуының бастапқы кезеңiндегi жерге орналастырудың ролi жерлердi қайта бөлуге келiп саяды. Мыналар:
Халық депутаттары аудандық кеңестерiнiң арнайы жер қорын құру;
ауылдық елдi мекендердiң шектерiн (шекараларын) белгiлеу;
мемлекеттiк ауыл шаруашылығы кәсiпорындарын жекешелендiру
және мемлекет меншiгiнен алу процесiнде жерді қайта бөлу;
шартты жер үлестерiн нақты дербестендiрудi жүргiзу;
жер учаскелерiне құқық куәландыратын құжаттарды ресiмдеу және қайта ресiмдеу;
шаруа (фермер) қожалықтары және басқа да шаруашылық жүргізушi субъектiлер үшiн жер учаскелерi беру (бөлу) бойынша ауқымды жұмыстар жүргізілді.
Қазiргi кезде жерге орналастыру акцентi жер кадастрын жүргiзу, жердiң және оған салық салудың жұмыс iстеуi; жердi аймақтандыру схемаларын, жердi ұтымды пайдалану мен оны қорғау жөнiндегi өңiрлiк бағдарламаларды, сондай-ақ ауылдық елдi мекендердiң жер-шаруашылық орналасуы жобаларын әзiрлеу мақсаттары үшiн жердi бағалауды қамтамасыз ету жағына ойысты.
Жер пайдалану ақылылығы және экономикалық ынталандыру. Республикада жер реформасы жылдары iшiнде жер учаскелерi мен жер пайдалану құқығын нарықтық жағдайларға тартуға, сондай-ақ жер нарығын дамытуға бағытталған жер қатынастары қалыптасып отыр. Мемлекеттiң қатысуымен ауданы 196,8 мың гектар жер учаскелерiн меншiкке және жер пайдалану құқығында сату бойынша 92,9 мың операция жүзеге асырылды.
Республикада жер учаскелерiн сату үшiн жер аукциондары мен конкурстар өткiзiледi. Жер реформасының бүкiл кезеңiнде 436 конкурс және аукцион өткiзiлдi, оларда 1311 жер учаскесi сатылды. Жердi ауыл шаруашылығына пайдалану үшiн сатудың айтарлықтай резервi босалқы жерлерде, олардағы ауыл шаруашылығы алқаптарының ауданы 109,2 млн. гектарды құрайды.
Ақылы жер пайдалану жүйесiнiң дамуына қабылданған Қазақстан Республикасының Жер кодексi ықпал ететін болады.
Жер ресурстарын пайдалану мен қорғауды мемлекеттiк бақылау . Республиканың жерге орналастыру қызметiнiң құрылымында жердi пайдалану мен қорғауды мемлекеттiк бақылау жүйесі құрылған, оның мiндетiне жер, азаматтық, табиғат қорғау және жер қатынастары саласындағы өзге де заңнаманың талаптарын сақтауды қамтамасыз ету кiредi.
1995-2003 жылдары iшiнде Агенттiктiң инспекторлық қызметi 123,4 мың тексерiс жүргіздi, бұл ретте 88,3 мың рет жер заңнамасын бұзушылық анықталды.
Жер ресурстарын басқару жөнiндегi қызмет. Республикада Қазақстан Республикасының Жер ресурстарын басқару агенттiгi басшылық жасайтын жер ресурстарын басқару қызметiнiң тұтас вертикалды ұйымдастыру құрылымы жұмыс iстейдi.
"Қазақстан Республикасында жерге құқықтарды қамтамасыз етудiң 2000-2003 жылдарға арналған бағдарламасы" туралы Қазақстан Республикасының Үкiметiнiң 2000 жылғы 16 ақпандағы N 253 қаулысын iске асыру мақсатында жерге орналастыру қызметiнiң өндiрiстiк бөлiмшелерiн құрылымдық жағынан қайта құру жүргізiлдi - қазiргi "МемжерҒӨО" РМК-ның еншiлес кәсiпорындары базасында аудандар мен облыстық маңызы бар қалаларда қосымша өндiрiстер - жер-кадастрлық филиалдар (орталықтар) құрылды.
Ғылыми-әдiстемелiк қамтамасыз ету. Жер ресурстарын басқарудың өзектi мәселелерi бойынша ғылыми зерттеулер мен әдiстемелiк әзiрленiмдер жүзеге асырылуда. Жер реформасы жылдарында жерге орналастыру және жер-кадастрлық жұмыстардың барлық түрлерi бойынша 60-қа жуық әр түрлi әдiстемелер, нұсқаулықтар мен нұсқаулар әзiрлендi және қазiргi кезде қолданыста жүр.
Халықаралық ынтымақтастық. Агенттiк көптеген елдермен, қорлармен және ұйымдармен жер қатынастары жөнiндегi құқықтық экономикалық және қаржылық мәселелер және жер қатынастары, жерге орналастыру, жер кадастры, жер мониторингi, геодезия мәселелерi саласында және жердi пайдалану мен қорғауға байланысты т.б. проблемалар бойынша белсендi халықаралық ынтымақтастық жүргiзiлуде.
Қазақстан Республикасы Жер қатынастары және жерге орналастыру жөнiндегi Халықаралық Ғылыми Проблемалық Кеңестiң мүшесi болып табылады, бұл әлемдiк жерге орналастыру ғылымын, жер кадастрын дамытудың, жердi бағалаудың, геодезия мен картографияның, сондай-ақ жер қатынастарының басқа да маңызды проблемаларының негiзгi үрдiстерi туралы ақпарат алуға мүмкiндiк бередi.
МЖК ААЖ құру шеңберiнде геоақпараттық жүйелердi әзiрлеу мен сату саласындағы халықаралық көшбасшы ESRI фирмасымен (АҚШ), Мәскеудегi ТМД елдерiнiң ГАЖ Ассоциациясымен ынтымақтастық жүзеге асырылуда.

Әлсiз жақтары

Заңнамалық қамтамасыз ету. Қазақстан Республикасында жер қатынастары мен жер заңнамасының кезең-кезеңмен құқықтық реттелуiне қарамастан, жер қатынастарының кейбiр мәселелерi бойынша нормативтiк құқықтық базаны жетiлдiрудi талап етедi. Атап айтқанда, Агенттiктiң ақпараттық ресурстары, Бiрыңғай мемлекеттiк жер тiзiлiмiн жүргiзу тәртiбi, жердi мемлекеттiк кадастрлық бағалау туралы мәселелер бойынша тиiстi нормативтiк құқықтық кесiмдер қабылдау қажеттiгi туып отыр. Оларда дәл белгiленген мақсаттар, мiндеттер, базалық мәлiметтердiң тiзбесi, оларды жинау, жаңарту мен сақтау жолдары, Кадастр жүргiзетiн мамандандырылған кәсiпорындар ұйымдық құрылымы мен функциясы және басқа да мәселелер көрсетiлуi тиiс.
Сонымен қатар, жер туралы мемлекеттiк ақпаратты қалыптастыру басқа ведомстволар, заңды және жеке тұлғалар орындайтын жұмыс материалдарын мемлекеттiк жер кадастрының дерекқорына беру, сондай-ақ жер учаскелерiнiң меншiк иелерi мен жер пайдаланушыларды, оларды құқықтық тiркегеннен кейiн жер-кадастрлық есепке алу тетiгiн әзiрлеудi талап етедi.
Жер реформасының нәтижелерi. Жерге нақты меншiк иесiн қалыптастыру жөнiндегi оң функцияны орындай отырып, шаруа (фермерлiк) қожалығын және басқа да шаруашылық жүргізу нысандарын ұйымдастыру үшiн шағын жер учаскелерiнiң ауқымды санын бөлу арқылы iрi жер иеленушiктi реформалау процесi ауыл шаруашылығы өндiрiсiнiң тиiмдiлiгi, жерді ұтымды пайдалану мен қорғауды ұйымдастыру бойынша iс-шаралар жүргізу деңгейінде терiс әсер ететiн бiрқатар кемшiлiктерi де бар.
Шаруашылық жүргiзушi субъектiлердiң барлық нысандары үшін негiзгi проблемалар олардың оңтайлы мөлшерлерiн белгілеу, бiрлестiру, аумақтарды ұйымдастыру жобаларын әзiрлеу негiзiнде олардың инфрақұрылымдарын дамыту, ауыл шаруашылығы алқаптарын жақсарту және өңдеу бойынша техникалық-жұмыстық жобалау үшiн қалыпты жағдайлар жасау болып табылады.
Жер қорын жердің мақсатты арналу санаттары мен алқаптары бойынша бөлу. Соңғы он жыл iшiнде республиканың барлық өңiрлерiнде, оның ішінде анағұрлым қолайлы табиғи және экономикалық жағдайлы өңірлерде де жердiң елеулi аудандары ауыл шаруашылығы айналымынан шығарылып, босалқы жерлерге берiлдi. Елiмiздiң жер қорының жартысы дерлiк қазiргi кезде пайдаланылмай отыр.
Қалыптасқан жер қорын жер санаттары, жер пайдаланушылар мен алқаптар бойынша бөлу - саяси және әкiмшiлiк-шаруашылық қызметтiң нәтижесi. Ол өзiн жетiлдiрудi талап етедi, ал атап айтқанда жерлердiң құрамын, мақсатты арналу санатын экономика мен қоршаған ортаны қорғау салаларын дамыту талаптарына сәйкес келтiрудi қажет етедi. Жекелеп алғанда, елдi мекендердің ауқымды алаңдары, өнеркәсiптiк кәсiпорындар, коммуналды-қоймалық ғимараттар, көлiк және т.б. орналасқан аумақтар тиiмсiз пайдаланылуда. Орман қорының жерлерiнде үлкен аудандар есепке алынған, оларда айрықша қорғалатын табиғи аумақтардың объектiлерi орналасқан. Су асуындағы жерлердiң 40 %-на жуығы (3,1 млн. га) босалқы жерлердiң құрамында есепке алынған. Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2003 жылғы 10 шiлдедегі N 1149 Жарлығымен бекiтiлген Қазақстан Республикасының ауылдық аумақтарын дамытудың 2004-2010 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасының іс-шараларын жүзеге асыру ауылдық елдi мекендердің жерін түзету қажеттiгiн туғызады.
Республиканың көптеген облыстарында неғұрлым қарқынды пайдаланылатын жерлердің аудандары қысқарды. Егістiк құрамынан түсiмдiлiгi төмен жерлерді шығарумен қатар, тыңаймаған 4 млн. гектар жақсы сапалы жер ауыстырылды. Сонымен қатар, егістiкте әр түрлi теріс әсерлерге ұшыраған жерлердің өзге де айтарлықтай аудандары бар.
Өзен ағысын реттеу және адамның басқа шаруашылық қызметiнiң салдарынан, табиғи шабындықтарды суару тәртiбiнiң өзгеруі олардың ауданының 1991 жылмен салыстырғанда бірте-бірте 62,8 мың га-ға дейiн азаюына әкеліп отыр.
Жер реформасын жүзеге асырған жылдар iшiнде суармалы жерлердiң жалпы ауданы 248,3 мың гектарға кемiдi. Суармалы аудандардың кемуi Қызылорда, Алматы, Атырау, Павлодар, Жамбыл облыстарында байқалды (1-қосымша, 6-кесте).
Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлiгiнiң Су ресурстары комитетiнiң деректерi бойынша суармалы жерлердiң жалпы ауданынан 1369 мың гектар iс жүзiнде пайдаланылған, ал қалған 762,2 мың гектары тұздалған жерлерді айналымнан шығару, суару жүйесiнiң iстен шығуы, суару үшiн су жетiспеуi немесе болмауы, топырақ-мелиоративтiк жағдайының және ең бастысы, қаржы және материалды-техникалық құралдардың шектеулiлiгi себебiнен пайдаланылмаған.
Жердiң сапалық жағдайы. Қазақстанның барлық облыстарында дерлiк жердiң сапасының нашарлау үрдiсi: топырақта қарашiрiктiң, қоректiк заттардың азаюы; азықтық база потенциалының төмендеуiне алып келген өсiмдiктердiң түрлiк құрамы мен оның түсiмділігі байқалады. Ауыл шаруашылығы алқаптары деградацияға, ластануға ұшыраған және құнарлылығын қалпына келтiру бейiмділiгiн жоғалтуда.
Қазақстан Республикасының аумағында ауыл шаруашылық алқаптарының айтарлықтай бөлiгi жердiң құнарлылығына терiс әсер ететін белгiлердiң болуымен сипатталады:
олардың ауданының 42,3 млн. га немесе 20%-ын қиыршық тасты және тас басқан топырақтар алып жатыр;
34,1 млн. га - тұздалған;
58,9 млн. га сортаңдалған кешендерi бар топырақтар және өте қолайсыз су-физикалық қасиеттерiмен сипатталады;
3,1 млн. га (1,4 %) - өте ылғалданған және 0,9 млн. га
(0,4 %) - батпақтанған. Батпақтанған жерлерде орташа және күштi батпақтанған жерлер көп (88,6%).
Егiстiктiң, оның құнарлылығына әсер ететiн белгілерi бойынша сапалық жағдайының сипаттамасы егістiк құрамында теріс белгiлермен шиеленіспеген топырақтар егістік құрамының 14,6 млн. га немесе жалпы ауданның 64,3 %. Терiс белгiлері жоқ топырақтары бар егiстiктiң ең жоғары үлес салмағы Қостанай (74%), Ақмола (73%) және Солтүстiк Қазақстан (70%) облыстарында байқалады.
Егiстiк құрамында қиыршық тасты және тас басқан жерлер 1,3 млн. га (5,7%), тұздалғандары - 2,0 млн. га (8,8%), сортаңданған кешендер 2,5 млн. га немесе 11%. Қостанай облысында олар ең көп тараған (0,7 млн. га), Солтүстiк Қазақстан облысында (0,6 млн. га) және Ақмола облысында (0,4 млн. га): эрозияға ұшырағандары 1,7 млн. га немесе 7,5% (1-қосымша, 5-сурет, 7-кесте).
Сапалық есепке алу мәлiметтерi бойынша шабындықтардың мәдени-техникалық жағдайы мынадай көрсеткiштермен сипатталады: таза - 4,4 млн. га, бұталанғаны - 130,1 мың га, орманданғаны - 7,8 мың га, улы өсімдіктер өскендері - 84,4 мың га, төмпешiк басқандары - 129,7 мың га (1-қосымша 6-сурет, 8-кесте).
Жайылымдар мәдени-техникалық жағдайы бойынша мынадай болып бөлiнедi: жақсартылғандары - 4,9 млн. га, тазалары - 113,9 млн. га, төмпешiк басқандары - 1,4 млн. га, бұта өскендері - 19,8 млн. га, орманданғаны - 3,6 млн. га, тас басқандары - 4,6 млн. га, қына өскендерi - 7,7 млн. га, тапталғандары - 26,6 млн. га (1-қосымша, 7-сурет, 9-кесте).
Елдi мекендерден отарлық және өзге де жайылымдардың қашықтығына байланысты және суландырылмауы себепті олардың үлкен бөлiгi пайдаланылмайды. Суландырылған жайылымдардың ауданы республика бойынша тұрақты түрде қысқарып келедi. Көптеген суландыру құрылғылары жөндеу мен қайта қалпына келтiрудi қажет етедi.
Азықтық алқаптардың, әсiресе елдi мекендерге, мұнай өңдейтiн жерлерге жақын орналасқандарының экологиялық жағдайы iс жүзiнде республиканың барлық өңiрiнде нашарлауда.
Жерлердiң сапалық сипаттамасының мәлiметтерi бойынша су және жел эрозиясына ұшыраған ауыл шаруашылығы алқаптарының жалпы ауданы 30,8 млн. га немесе 14,2 %, соның iшiнде егістік - 1,7 млн. га. Су эрозиясы 1 градустан төмен ылдилықты беткейлерде байқалады. Республика бойынша, жалпы алғанда, су эрозиясына 5,0 млн. га жер ұшыраған, олардың iшiнде 1,0 млн. га егiстiк. Шайылған ауыл шаруашылығы алқаптарының айтарлықтай ауданы Оңтүстік Қазақстан облысында (1 млн. га шамасында), Маңғыстау облысында (0,8 млн. га), Алматы облысында (0,8 млн. га), Ақмола облысында (0,6 млн. га) орналасқан (1-қосымша, 10-кесте).
Ауыл шаруашылығы алқаптарының құрамында азықтық алқаптардың әр жетiншi гектарын эрозияға ұшыраған жайылымдар құрайды, орташа және күштi эрозияға ұшыраған жерлер 11,3%-ды құрайды (1-қосымша,
11-кесте).
Жыртылған жерлердiң айтарлықтай ауданында топырақтарда қарашiрiктiң азаюы байқалады. Соңғы отыз жылда қарашiрiк түрлi топырақта 10-нан 20%-ға дейiн азайды.
Қазақстан аумағының 70% шамасы әр түрлi дәрежеде шөлге айналу мен жерлердiң деградациялану процесiне ұшыраған.
Арал өңiрiнiң Қазақстандық бөлiгi 59,6 млн. га жердi, соның iшiнде Қызылорда, Ақтөбе, Қарағанды мен Оңтүстiк Қазақстан облыстарының жерлерiн қамтыған. Деградацияның күшті және орташа дәрежесiндегi экологиялық апат орталығында жайылымдарын үлкен ауданы ұшыраған. Аралдың құрғап қалған түбiнде құмды-сортаңдар қалыптасқан. Тозаңның таралу және жайылу аймағының ауданы 25 млн. гектарды құрайды.
Балқаш өңiрi аймағында мынадай терiс процестер байқалады: тұздалу, шөлге айналу, жердiң улы заттармен және ауыр металдармен ластануы.
Ластанудың қауiптi түрлерiнiң бiрi - радиоактивтiлiк.
Жерлердi өндiрiстiк объектiлер мен инженерлiк инфрақұрылымдарға тікелей алуға байланысты республиканың аса бай шикiзат әлеуетiн пайдалану соңғы жылдары қалпына келтiру қарқыны күрт қысқарған бүлiнген жерлердiң айтарлықтай массивтерiнiң қалыптасуына алып келдi. Бүлiнген жерлердiң ауданы 171,0 мың га, соның iшiнде 50,8 мың га - өңделген және қайта қалпына келтiруге жатады.
Жердi ұтымды пайдалану мен қорғау тәртiптерi орындалмастан мұнай мен газ өндiру көлемiнiң артуы топырақтардың мұнай химиялық ластануына алып келедi.
Мемлекеттiк жер кадастры. Қазақстандағы реформалар басталғанда, өзге дe бұрынғы кеңестiк мемлекеттердегi сияқты, жерге тек мемлекеттiк меншік пен жердi ақысыз пайдалану болғандықтан, жер кадастрының мақсаттарды, мiндеттерi мен мазмұны социалистiк жоспарлы экономиканы ақпаратпен қамтамасыз етуге және ұжымшарлар мен кеңшарларға берiлген жердi есепке алуға бағытталды. Жер учаскесiнiң жылжымайтын мүлiк ретiндегi заңдық анықтамасы болған жоқ.
Осылайша, тәуелсiз мемлекет ретiндегi Қазақстан Республикасының мемлекеттiк жер кадастры нарықтық экономика жағдайында жаңа жер қатынастары жүйесi мен жер пайдалануға жаңа тұрғыдан келуге сәйкес, мүлдем басқа тұжырымдамалық негiздерде құрылуы және қызмет етуi тиiс. Ол жер жылжымайтын мүлiгiне құқықты қорғаудың басты кепiлi, жер ресурстары әлеуетiн тиiмдi басқарудың экономикалық тетiгiнiң негiзi болуы қажет.
Республикада толық құнды МЖК жасау оны құру кезеңiнде жүрiп жатыр. Осы бағыттағы ғылыми-iздестiру жұмыстары жаңа ғана басталып келедi. Ұйымдастырулық-құқықтық және қаржылық қамсыздандырудың бiрқатар шешiлмеген мәселелерiнiң, төмен техникалық жабдықталудың, жаңа технологиялардың жеткiлiксiздiгiнiң болуы әлемдiк стандартқа жауап беретiн жер кадастрының бiрыңғай ақпараттық жүйесiн жасауға кедергi жасап отыр.
Топырақ бонитировкасы. Өткен ғасырдың 70-80 жылдарында суландырылмаған және суландырылған жерлер бонитировкасы бұрынғы
N 1:25 000 - 1:50 000 ескiрген зерттеу материалдары негiзiнде жүргiзiлгендiгiн атап өту қажет.
Қазiргi кезде қолданылып жүрген топырақ бонитировкалау әдiстемесi топырақ құнарлылығы мен дақылдардың арасындағы тiкелей тәуелдiлiк негiзiнде таңдап алынған жартыметрлiк қабаттағы қарашiрiк көлемi бойынша ғана негiзгi бағалау баллын алуды қарастырады. Тәжiрибеде бұл әдiстеме топырақты жылдам және шамалап бағалау үшiн қолданылады.
Нарықтық экономика жағдайында ол мүлдем жан-жақты емес және оны жер салығы мен жалдау ақысының нормативтерiн әзiрлеуде қолдану күмән тудырмайды. Бұдан басқа, бонитировкалау шкаласы әр түрлi топырақ-климаттық жағдайлары бар Қазақстан сияқты ел үшiн бiрыңғай болуы мүмкiн емес.
Жер мониторингі. Қазақстанның жер қорында табиғи ерекшелiктерiнiң болуы себептi терiс белгiлерiмен күрделiленген үлкен жер көлемдерi бар. Жерге антропогендiк әсердiң өсiп келе жатуы, кей кезде оған әсер ету шегiнен шығып кетуi терiс әсер етедi, жиi оның жағдайын қалпына келтiруге келмейтiн өзгерiстерге алып келедi. Ол гумус мөлшерiнiң төмендеуiнен, құнарлы заттар балансының бұзылуынан, дефляция мен су эрозиясының дамуының қарқындауынан, қайта тұздануға, химиялық ластануға және жердiң басқа да деградацияға ұшырау процестерiнен көрiнедi.
Мемлекеттiк жер кадастрын жүргiзу үшiн ауыл шаруашылық өндiрiсiн, жер ресурстарын ұтымды пайдалану мен қорғауды, алынатын өнiмдердiң және тұрғындардың өмiр сүруiнiң экологиялық қауiпсiздiгін жоспарлау мен басқару саласындағы бiрқатар проблемаларды шешу үшiн мемлекеттiк басқару органдарында, жер иелерi мен пайдаланушыларда жерлер жағдайы туралы, оларда болып жатқан өзгерiстер туралы, олардың әрi қарай дамуын болжау туралы толық және жан-жақты ақпараттар болуы қажет, басқаша айтқанда, нарықтық экономика талаптарын қанағаттандыратын жер мониторингi болуы керек.
Жер мониторингінің мазмұнының топырақ, агрохимиялық және геоботаникалық зерттеулер, стационарлық пункттердегі жүйелi түрдегi бақылаулар (стационарлық және жартылай стационарлық экологиялық алаңдар, полигондар, кескіндер), сызықтық және көлемдiк түсiрiстер, іздестiрулер, басқа да материалдар құрайды.
Жер мониторингін жүргізуге қазіргі қолданылып жүрген тұрғыдан келуде агроэкологиялық сипаттамасы бар ауыл шаруашылығы дақылдары мен өсiмдіктер үшін жарамдылығының және ауыл шаруашылығы дақылдарының түсiмдiлігіне әсер ететiн табиғи факторлардың орнына топырақтар мен өсiмдiк жамылғысының сипаттамасы мен сапалық құрамын анықтауға айрықша бөлінді. Сонымен қатар, республика жерiнiң жартысынан астамы сапалы жоспарлы-картографиялық, топырақ және басқа да зерттеу материалдарымен, мониторинг мәлiметтерiмен қамтамасыз етiлмеген. Осы проблеманы жер үстi әдістерiмен және осы жұмыстарды жүргiзудiң ескiрген технологиялары бойынша шешу мүмкiн болмай отыр.
Жоспарлы-картографиялық материалдармен қамтамасыз етiлудi талдау соңғы 15 жыл iшiнде топырақ және геоботаникалық iздестiрулер мен жұмыстарды жаңарту бойынша көлемдері жер кадастры мен жер мониторингінің қорының ақпараттық базасын қамтамасыз етуге жеткiлiксiз.
Жоспарлы-картографиялық материалдардың сараптамасы, соңғы 15 жыл iшiндегi жер кадастрының ақпараттық қоры мен жер мониторингі бойынша ақпараттық қорды қамтамасыз ету кезіндегі геоботаникалық және топырақ зерттеулерiнiң жеткiлiксiз екендігін көрсетіп отыр. Сонымен қатар, бұл зерттеулердiң материалдары 1954 мен 1987 жылдарда жасалғандықтан, бұл материалдар жаңартуды қажет етедi.
Тұрақты бақылау пункттерiнiң қазiргi аумақтық-аймақтық торы жеткiліксіз. Жер мониторингін жүргiзетiн министрлiктер мен ведомстволар қызметтерінің бағыты қажеттi түрде келiсiлмеген.
Жоспарлы-картографиялық материалдармен қамтамасыз етiлуiне жасалған талдау көрсеткендей, оларды жаңарту жөніндегі топырақ және геоботаникалық зерттеулер мен жұмыстардың көлемi соңғы 15 жыл iшiнде жер кадастры мен мониторингiнiң қорлық ақпараттық базасын қамтамасыз ету үшiн жеткiлiксiз екендiгiн көрсетіп отыр. Бұдан басқа, осы зерттеулердiң материалдары 1954 және 1987 жылдар кезеңiнде орындалған және жаңартуды қажет етедi.
Стационарлық қадағалау бекеттерiнiң қазiргi бар аумақтық-аймақтық торабы жеткiлiксiз. Республикада жер мониторингiн жүргізетін министрлiктер мен ведомстволардың қызметтерін тиiстi үйлестіру жоқ.
Жерге орналастыру. Жер реформасы процесiнде мемлекеттiк ауыл шаруашылық кәсіпорындарының жерлерін қайта бөлуге байланысты жер ресурстарын ұтымды пайдалану мен қорғау проблемаларын шешуге жеткiлiктi назар аударылмады - аумақтарды аймақтарға бөлу, жоспарлау және ұйымдастыру жөніндегі жұмыстар жүргізiлмедi. Сондықтан жаңадан құрылған ауыл шаруашылық тауар өндiрушiлерiнiң жер пайдалануларын құру ғылыми-әдiстемелiк қамтамасыз етулерсіз, жерге орналастыру схемалары мен жобаларын әзiрлеусiз жүргізiлдi.
Жер реформасының одан әрi дамуы жер ресурстары әлеуетiн пайдаланудың және оларды қорғаудың тиiмдi тетiгiн iске асыру қажеттiлiгiмен байланысты.
Осы мiндеттi шешудiң нақты жолы Қазақстан Республикасының Жер кодексiнде көрсетiлген. Жер кодексiнiң баптары (139 және 149, 3-т.) оңтайлы жер пайдаланудың экологиялық нормативтерi мен экологиялық бағдардағы сәйкестендiрiлген жер пайдалануды ұйымдастыруды практикаға енгiзудi талап етедi. Осы проблемаларды iске асыру алдыңғы қатарлы жобалау технологиялары тұжырымдамасын әзiрлеудiң, ғылыми, әдістемелік, ақпараттық және ұйымдастырушылық қамтамасыз етудi талап етудің қажеттiлiгiн бiлдiредi.
Қаралып отырған проблема егiншiлiктiң сәйкестендiрілген ландшафтық жүйесiнiң, экологиялық бағыттағы жер пайдалануды құрудың, республиканың тұрақты дамуы мен халықаралық астық нарығына шығуының негізi ретiнде Қазақстанның астық егетiн өңiрлерi үшiн айрықша өзектiлiкке ие.
Жер пайдалану ақылылығы және экономикалық ынталандыру.
Нарықтық экономика жер пайдалануға жаңа талаптар қояды. Нарықтық экономика жағдайында жер учаскелерi жылжымайтын мүлiк объектiсi болуда, яғни жердiң жылжымайтын мүлiк объектiсi ретiнде құны болуы керек.
Ақысыз жер пайдаланудан ақылыға өту жерге ақы төлеудiң барлық түрлерiн әзiрлеудi, анықтауды және белгiлеудi қамтиды. Оның негiзгi нысандары: жер салығы, жалдау ақысы, жер учаскесiне құқық беру үшiн төлем, басқа мақсаттарға арналған ауыл шаруашылық мақсатындағы жерлердi алғандағы ауыл шаруашылығы өндiрiсінiң шығындарын өтеу нормативi болып табылады.
Республикадағы жерге салық салу жүйесi жетiлдiрудi талап етедi.
Әлемдегі экономикалық дамыған елдердiң көпшiлiгінде (АҚШ, Канада, Германия, Франция және тағы басқалар) жерге салық салуда оның құнын негiзге ала отырып, басқа да кез-келген жылжымайтын мүлiкке салық салудағы қағидаттар қолданылады. Жер салығы мен жал ақысының ставкасы жердiң нарықтық бағасына қарай, ал жер нарығының жеткіліксiз дамуы жағдайында - жер учаскесiнiң кадастрлық құнына қарай белгiленедi.
Жер нарығы, әсiресе ауыл шаруашылық жерлерiнiң нарығы Қазақстанда кең дамымаған және нарықтық бағасы әлі қалыптаспаған. Жер салығын есептеу үшiн алғашқы база жер учаскесiнiң кадастрлық (бағалау) құны - бұл Қазақстан Республикасының Үкiметi белгілеген, түзету коэффициенттері қолданылған базалық ставкалар арқылы есептелген құнының көрсеткiшi болуы керек.
Жер учаскесiнiң барлық сипаттамаларын ескеретін базалық ставкалар мен түзету коэффициенттерi негiзiнде жер учаскелерінің кадастрлық (бағалау) құны ауыл шаруашылық мақсатындағы және өзге де санаттардағы жерлердi өңiрлер, облыстар, алқаптар түрлерi, топырақтар типтері мен кiші типтері бойынша дифференцияланған жер салығын есептеу үшiн негiз болуы тиiс.
Жерге салық салу жүйесін жетілдiру үшiн бағалық аймақтарға сәйкес жер-салық аймақтарын дәл құру және жер учаскесiнiң кадастрлық құнының пайызындағы жер салығы ставкасының негiздемесi қажет.
Жерлердi ластанудан және ұтымсыз пайдаланудан экономикалық қорғаудың қазiргі жүйесi жеткiлiксiз қолданылмауда, сондай-ақ жерлерді, ұтымды пайдалануды экономикалық ынталандыру шаралары көзделмеген.
Ақысыз жер пайдаланудан ақылы жер пайдалануға көшу жердiң жылжымайтын мүлiк ретiндегi бағасын анықтаудың қазiргi заманғы әдiстерiн зерделеу мен талдауды, ақылы жер пайдалану тұжырымдамасын, бағалық аймаққа бөлу мен ренталық көзқарас негiзiнде ауыл шаруашылық алқаптарының, елдi мекендер мен өзге де санат жерлерiнiң кадастрлық {бағалау) құнын анықтау үшiн төлемнiң базалық ставкаларын (нормативтiк бағасын) есептеу әдiстемесiн әзiрлеудi қарастырады.
Жерге экономикалық төлем жүйесi арқылы жер ресурстарының әлеуетiн тиiмдi пайдалану Қазақстанның тұрақты әлеуметтiк-экономикалық дамуына, оның жаңа деңгейге шығуына ықпал етедi және елiмiздiң индустриялық-инновациялық дамуы көзделген шараларына және бағыттарына сәйкес келедi.
Кадрлық қамтамасыз ету . Агенттiктiң аумақтық органдары, сондай-ақ құрылып жатқан инспекторлық жер қызметi үшiн штаттық бiрлiктердi ұлғайту проблемасы өзектi болып отыр.
Қазiргі уақытта, жерге орналастыру және жер-кадастрлық жұмыстарының өскен көлемiн орындау, мемлекеттiк жер кадастрының автоматтандырылған ақпараттық жүйесiн құру, сондай-ақ жер ресурстарын және жаңа технологияны қашықтықтан зерделеу әдiстерiн жан-жақты дамыту, картографиялау, жер мониторингін жүргiзу үшiн кадр қажеттiлiгi толығымен қанағаттандырылмайды. Бұл жұмыстар - жер ресурстарын басқару; жер құқығы; жер кадастрының автоматтандырылған ақпараттық жүйесi (ААЖ - технологияларының негiзiнде); жердi кадастрлық бағалау, қашықтықтан басқару әдiстерiнiң негізiнде жердi зерделеу, картографиялау және мониторингiн жүргiзу, аумақтарды ландшафтық-экологиялық көзқарас негiзiнде жоспарлау жөнiндегі тиiстi мамандармен қамтамасыз етiлуге тиiс.

3.2. Жер ресурстарын ұтымды пайдалану мен қорғау
проблемалары

3.2.1 Проблеманы шешудiң шетелдiк тәжiрибесiн талдау

Жер мәселесi кез-келген мемлекеттiң саясатында, экономикасында, экологиясында және әлеуметтiк саласында басты болған және болады да - ол тек ұлттық деңгейдегi емес, сонымен қатар ғаламдық масштабтағы проблема. Сондықтан қазiргi уақытта әлемде жерге барлық байлықтың көзi, құнды табиғи ресурс және өндiрiс факторы ретiнде ерекше назар аударылып отыр.
Бұрын жердi пайдалануға деген көзқарас pecуpc және резерв ретiнде туындады және қарастырылып келдi. Дегенмен, соңғы жүзжылдықтағы жер пайдалану проблемалары мен болашаққа болжау адамзатты жерге деген көзқарасын өзгертуiне мәжбүр еттi. Мәселе әлемдiк жер пайдалануда халықтың жермен қамтамасыз етiлуi құнарлы жерлердiң ауыл шаруашылықтық емес мұқтаждарға бөлiнуi, эрозиясы, деградациясы мен жерлердiң шөлейттенуi себепті бiрте-бiрте қысқарып келедi. Соңғы жылдары жер пайдалану проблемаларын қоса алғандағы, ғаламдық сипаттағы проблемаға арналған бірқатар тұжырымдамалар әзiрлендi. Осы тұжырымдамалардың негiзгi қорытындылары жер ресурстарының шектеулілігі мен күтiлетiн халық өсiмiмен және сонымен байланысты жермен қамтамасыз етiлуiнiң төмендеуi арасындағы қарама-қайшылық, XXI ғасырдың ортасына қарай ғаламдық дағдарысқа әкелуi мүмкiн.
Жоғарыда аталған объективтiк себептер жер ресурстары әлеуетiн ұтымды және тиiмдi пайдалану мен жердi қорғау проблемаларын неғұрлым белсендi шешу қажеттiгiн алға тартады.
Осының куәсi барлық дамыған шет елдерде (АҚШ пен Канада, EO мемлекеттерiнде) жер ресурстарын басқару XX ғасырдың соңғы жиырма бес жылы iшiнде жер ресурстары әлеуетiн ұтымды пайдалану мен қорғауға бағытталған мемлекеттiк жер саясатының, жер қатынастарын реттеудiң негiзгi құралы болды. Оның басты элементтерi ретiнде автоматтандырылған жер кадастры, жер мониторингi, жер пайдалану ақылылығы мен жердi ұтымды пайдалану мен қорғауды жоспарлау қарастырылды.
Жер кадастры. Шығыс және Батыс Еуропа елдерiнiң, басқа да дамыған елдердiң тәжiрибесi көрсетiп отырғанындай, олардың жер кадастрлары мен оларды тiркеу жүйелерi ұзақ уақыт iшiнде дәстүрлi әдiстердi қолдана отырып, қағаз жеткiзгiштерде және деректердi кейiннен автоматты түрде өңдеу арқылы құрылды.
Компьютерленген көп мақсатты кадастр - ол салыстырмалы жаңа технология, жер ресурстары мен жерге құқық туралы мәлiметтердi тиiмдi өңдеудi қамтамасыз етуге арналған маңызды құралдардың бiрi. Әлемде осындай модель жасаудың екi көзқарасы бар: интеграцияланған кадастрлық жүйелер (кешендi жүйелер) және ведомстволық жүйелер (қос жүйе). Бiрiншi нұсқада бiр базалық кадастрлық жүйе шеңберiнде құқықтық, фискалдық және көп мақсатты блоктар - оның құрамдас бөлiктерi ретiнде бiрiктiрiлген. Қос жүйелерде жерді пайдалану құқығын және жерге деген құқықты тiркеудi заңгерлер жеке шешедi. Кадастрлық iстер жеке жер-кадастрлық жүйеде қалыптастырылады. Бұл артық қаржы шығындарының және жер ресурстарын басқарудың анағұрлым күрделi тетiктерiнiң пайда болуына алып келедi.
Бiрiншi көзқарас анағұрлым перспективалы. Оның оң жақтары: жердi және жылжымайтын мүлiктi басқару мәселелерiн кешендi шешу мүмкiндiгi; интеграцияланған кадастрлық жүйенiң таралуына шығатын жиынтық шығындарды неғұрлым азайту; бiрыңғай база жасаудың ұтымды жағын қарастыру және т.б. Мұндай көзқарасқа Батыс Еуропаның неғұрлым дамыған елдерi талпынуда, Ресей Федерациясы да осы жүйеге көшуде.
Реформа жылдарында Республиканың МЖК жүйесiнде шетелдiк тәжiрибенi енгiзу бойынша жұмыстар жүргiзiлдi. Бiрақ ол, ең бастысы жерге құқықты мемлекеттік тiркеудi МЖК-ның бiрыңғай көп мақсатты жүйесiнен алшақтатуға бағытталған. Шетел тәжiрибесi көрсеткенiндей, батыс елдерiнде көп мақсатты кадастрлық жүйелер қызмет етуде, ал олар жоқ елдерде, оларды құруға талпыныс байқалады.
Қазiргi уақытта нарықтық экономикалы елдер мемлекеттiң бiрыңғай ақпараттық кеңiстiгiн қалыптастыру үшiн ақпараттық жер жүйелерiн (АЖЖ) әзiрлеуде. Осындай жүйелердi құрудың артықшылықтары бұрыннан белгiлi, бiрақ соңғы кездерi мәлiметтердi жинау мен сақтау мүмкiндiктерiн айтарлықтай кеңейткен компьютерлiк және спутниктiк технологиялардың қарқынды дамуына байланысты айқындала түстi.
Ақпараттық жер технологиялары саласында интеграциялау процестерi жалғасуда. Осылайша, Еуропалық Одақ елдерiнде осы қоғамдастықтың бірыңғай АЖЖ-ны құру бойынша жұмыстар басталды. Еуропалық Одаққа қатысушы елдердiң өкiлдерi жер туралы ақпарат олардың қызметi мемлекет шекараларына тәуелсiз жүзеге асырылатын жалпы жер нарығының жұмыс істеуi үшiн қажет. Ол, сонымен қатар қоршаған ортаның жай-күйiн бақылауды жүргізу үшiн, статистикалық қажеттілiктер үшiн, бiрыңғай ауыл шаруашылығы саясатының шеңберiнде субсидиялар беру жүйесiн басқару мақсаттары үшiн қажет.
Бұл үрдiстер Мемлекеттiк жер кадастры моделiн ғылыми-әдiстемелiк негіздеу тұжырымдамасын әзiрлегенде де ескерiлмеуi мүмкiн емес.
Жер мониторингі. Әлемдiк тәжiрибеде жер мониторингi жоғары шешушi мүмкiндiкпен қашықтықтан бағдарлау деректерiнiң негiзiнде iздестiрудiң, ГАЖ-жүйелерiн қолданудың осы заманғы әдiстерiн, қоршаған орта компоненттерiнiң ластануының барлық түрлерiн талдауға мүмкiндiк беретiн осы заманғы химиялық-талдау құрылғыларын пайдалануға деген үрдiс бар. Жер мониторингiн басқару тәжiрибесi әрқилы және елдiң ерекшелiктерiмен белгiленедi.
Жер пайдалану ақылылығы. Нарықтық экономикалы елдерде ақылы жер пайдаланудың негiзгi тетiктерiне мыналар жатады: жердiң нормативтiк бағасы, жер учаскесiнiң (жер пайдаланудың) кадастрлық немесе нарықтық құны, жер салығы, жал ақысы, кепiл және де жердiң нарықтық айналымының басқа да тетiктерi.
Ауыл шаруашылық өндiрiсiнде жерге ақы төлеу мынадай қағидаттарда құрылған:
- топырақ құнарлығының кеңiнен орнын толтыруды қалпына келтiру мен жүзеге асырудың экономикалық жағдайларын қамтамасыз ететiн;
- жер ресурстарын ұтымды пайдалануды ынталандыратын;
- нарықтық типтегi ауыл шаруашылығы шаруашылық жүргiзушi субъектілердiң әр түрлi нысандарының дамуы үшiн тең экономикалық жағдай жасайтын.
Толыққанды жер нарығы жұмыс iстейтiн елдерде жер үшiн бағаның екi нысаны бар: нормативтiк және нарықтық. Жердiң нормативтiк бағасы тұрақты ақпараттық база негiзiнде есептелiп, ауыл шаруашылық алқаптарының құнын есепке алуға байланысты және басқа да мақсаттар үшiн жер айналымы нарығында жер құнының алғы деңгейi ретiнде қолданылуы мүмкiн. Нарықтық баға ауыл шаруашылық өндiрiсi экономикасында теңдiкке жету деңгейiнiң, сұраныс пен ұсыныстың арақатынасының әсер етуiнен құралады. Әлемдiк тәжірибе көрсетiп отырғанындай, жердiң нормативтiк бағасының шамасы, әдетте, жер учаскесiнiң нарықтық бағасының 70 пайызынан кем болмайды.
Әлемдiк тәжiрибеде жер жылжымайтын мүлiгiн бағалау үшiн үш әдiстемелік көзқарас қолданылады: шығынды; жер учаскелерiн сатуды тікелей талдау; табысты (табысты капиталдандыру).
Халықаралық тәжiрибеде ауыл шаруашылық өнiмдерiн сатудан түсетiн кiрiс бойынша жердi бағалау әдiсi неғұрлым кең тараған.
Осы заманғы жер қатынастарын талдау инвестициялық жобалар негiзiнде жүргiзiлетiн девелопмент (жақсарту) арқылы жердiң құндылығын тұрақты көтеру әлемдiк алдыңғы қатарлы үрдiс болып табылатындығын көрсеттi. Осылайша, жер ипотекадан шығатын кепiлге берілетiн құнды қағаздар арқылы өзiнiң қаржылық мәнiн iске асыратын инвестициялық pecуpc болып келедi.
Аумақты ұйымдастыру. Нарықтық экономикалы елдерде аумақтық жоспарлау осы заманғы технологияларды - географиялық ақпараттық жүйелердi қолдана отырып, ландшафтық жоспарлау әдiстемесiне бағытталған. Ландшафтық жоспарлау тұрақты даму тұжырымдамасын iске асыруда экологиялық бағытталған жер пайдалану үшiн тиiмдi құрал ретiнде қарастырылады.
Әлемдiк тәжiрибеде осы күні бар аумақтық жоспарлау жүйелерiнiң барлық түрлерiнiң iшiнде модель ретiнде Германияда iске асырылып келе жатқан ландшафтық жоспарлау қарастырылады. Осы күнi Қазақстанда да және ТМД елдерiнде де не мазмұнды, не әдiстемелiк, не рәсiмдiк аналогтар жоқ екендiгiн айта кету керек.

3.2.2 Проблеманы шешу жолдары

Сарапшылардың түсiнiгiнше Қазақстан ұланғайыр жер ресурстарына ие бола отырып, жер-ресурстық әлеуетiн пайдалануға түсiнiстiкпен қарауға, елiмiздiң нарықтық экономика жағдайына көшуiне байланысты жер қатынастары мен жер реформасындағы түбегейлi өзгерiстер мен әлемдiк тұжырымдамалық ережелердi ескере отырып, жер ресурстарын ұтымды пайдалану мен қорғау стратегиясын әзiрлеуi қажет.
Нарықтық экономика жағдайында жер ресурстарын басқару жер қатынастары жүйесiнiң социалистiк моделiне қарағанда қағидаттық ерекшелiктерi мен жолдары бар. Кеңес өкiметi кезiнде жер мемлекеттiк меншiкте болды. Жер қатынастарының тек бiр ғана нысаны танылды - жердi пайдалану. Жер пайдаланушыларға тегiн берілдi, салық салынбады, жер учаскесi жылжымайтын мүлiк мәртебесiне ие болмады, жердi жалға беруге тиым салынды. Осылайша, жерге меншiктiң, жер пайдалану ақылылығының құқықтық мәселелерi, жердiң азаматтық және нарықтық айналымы социалистiк жер заңнамасында дамуын таппады.
Жоғарыда аталған объективтiк факторлар өзге де әдiстемелiк негiзде iздестiрулер жүргiзу жолымен жер ресурстарын басқару қағидаттары мен әдiстерiн, олардың ғылыми-әдiстемелiк негiздемесiн түбегейлi өзгерту және оларды ғылыми-әдiстемелiк негiздеу қажеттiгiн алға тартады. Ғылыми-әдiстемелiк және технологиялық жағынан жетілдiрілiп және жер реформасын жүргiзу жылдарында өндiрiске енгiзілiп жатқан жер ресурстарын басқарудың негізгi элементтерiне мыналар жатады: ГАЖ-технологиялардың негiзiнде жаңа жер кадастрын құру мен жүргiзу; ақылы жер пайдалануға көшу, нарықтық жер айналымы мен жерге төлемдердi қалыптастыру, жер мониторингi мен жерге орналастыру. Жаңа жағдайда республикада жер ресурстарын басқаруды әрi қарай жетілдіру аумақты ұйымдастыруға ландшафтық-экологиялық көзқарасты іске асыру, компьютерлiк картографияны, өңiрлiк-талдау тәсiлдерiн және мәліметтердi алу әдiстерiн, қашықтықтан бағдарлауға негiзделген географиялық ақпараттық жүйелердi (ГАЖ) пайдалану негiзiнде картографиялық ақпаратты сандық өңдеу әдiстерiн қолдану негiзiнде мүмкiн.
Ғылыми бағдарламаның жоғарыда аталған блоктарының әрқайсысы кез келген мемлекетте жетiлдiрудi, iздестiрулер мен олардың нәтижелерiн жердi пайдалану кезiнде қолдануды талап ететiн жеке тақырып болып табылады.
Республиканың жер ресурстары әлеуетiн ұтымды пайдалану мен қорғау мынадай объективтiк қажеттiлiктердi тудырады:
көп мақсатты жер кадастры тұжырымдамасын, қағидаттарын, мiндеттерi мен мазмұнын, жер туралы мемлекеттiк ақпараттық жүйе негізi ретiнде, оның құрылуы мен қызмет етуiнiң әдiстемесiн ғылыми негіздеу;
атрибутивтiк және графикалық жер-кадастрлық құжаттамаларының мазмұны мен олардың нысандарын жүргiзу тәртiбiн жетiлдiру;
топырақ, топырақ-мелиоративтiк және геоботаникалық зерттеулер материалдарының жаңартылуы;
мониторинг, қашықтықтан бағдарлау негізiнде жерлердi зерттеу мен картографиялау әдiстерiн жетiлдiру; топырақты бонитировкалау; жердiң барлық санаттары, сондай-ақ жерлердi мемлекеттік сандық және сапалық есепке алу үшiн рентоқұраушы факторларды пайдалана отырып, жерлердi мемлекеттік кадастрлық бағалау;
ландшафтық көзқарас негiзiнде алдыңғы қатарлы технологияларды алдын-ала қолдану, ғылыми, әдiстемелiк, ақпараттық және ұйымдастырушылық қамтамасыз ету тұжырымдамасын әзiрлеу.
Iздестірулер, әзiрленген технологиялар мен олардың әдiстерi, басым блоктардың әрқайсысының, атап айтқанда мемлекеттiк жер кадастрының, мониторингтiң, жерге орналастыру мен жер пайдалану ақылылығының әдiстерi мен нормативтерi инновациялық көзқарасқа негiзделген, нәтижелерi мемлекеттің экономикалық көрсеткiштерiн жақсарту бойынша нақты тетiк болып табылады және "Елiмiздiң индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған стратегиясына", Мемлекеттiк агроөнеркәсiптiк бағдарламаны және ауылдық аумақтарды дамытудың 2004-2010 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасына тiкелей қатысты. Сонымен қатар, олар республиканың жер ресурстарын басқаруды жетiлдiру үшiн негiз болып табылады, сондай-ақ жер реформасын тереңдетуге, жерге орналастырушы кадрларды, соның iшiнде ғылыми-педагогикалық кадрларды даярлауға оң әсер етеді.

4. Бағдарламаның мақсаты мен мiндеттерi

Бағдарламаның мақсаты:
мемлекеттік жер кадастрын жүргізудi ұйымдастыру, жерге орналастыру жұмыстарын орындау тәртiбi мен технологиясы, құрылымы бөлігінде Қазақстан Республикасының 2003 жылғы 23 маусымдағы N 442-II ЗРК Жер кодексiнiң 14-бабы 3) тармақшасының, 150-бабы 4-тармағының, 152 және 156-баптарының нормаларын;
Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң:
жep реформасын жүргiзу, оның ғылыми, кадрлық және әдiстемелiк қамтамасыз етiлуi жөніндегі жұмыстарды ұйымдастыру мен жүзеге асыру, жерге орналастыру, геодезия мен картография жөнiндегi шараларды әзiрлеу мен iске асыру бөлігінде "Қазақстан Республикасының Жер ресурстарын басқару жөнiндегі агенттігiнiң мәселелерi" туралы 1999 жылғы 23 қарашадағы N 1776 қаулысын ;
жер-кадастрлық құжаттамалардың құрамы, мазмұны мен нұсқалары, бірыңғай мемлекеттік жер реестрiн қоса алғанда, оларды жүргiзу бөлiгінде "Қазақстан Республикасында мемлекеттiк жер кадастрын жүргiзу ережесiн бекіту туралы" 2003 жылғы 20 қыркүйектегi N 958 қаулысын ;
"Жердi пайдалану мен қорғауды мемлекеттiк бақылауды жүзеге асыру ережесiн бекiту туралы" 2003 жылғы 29 қыркүйектегi N 990 қаулыларын және нарықтық экономика жағдайында қоршаған ортаны қорғау жөнiндегi басқа да iс-шаралармен кешенді жердi ұтымды пайдалану, топырақ құнарлылығын сақтау және арттыру, жер ресурстарын қорғау бөлiгінде Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң өзге де нормативтік құқықтық кесiмдерiнiң iске асырылуын қамтамасыз ету болып табылады.
Алға қойылған мақсаттарға жету үшiн Бағдарламада мынадай мiндеттердi шешу көзделген:
топырақ құнарлылығын сақтауға және арттыруға, жердiң жай-күйiне теріс антропогендік әсердi жоюға бағытталған жер ресурстарын ұтымды пайдалану мен қорғау жөнiндегi іс-шараларды әзірлеу;
ауыл шаруашылық мақсатындағы жерлердi ұтымды пайдаланудың экономикалық тетiктерiн жетiлдiру;
мемлекеттiк жер кадастры мен оның автоматтандырылған ақпараттық жүйесiнiң инфрақұрылымын жасау;
жердi пайдалану мен қорғауды және жер заңнамасының сақталуын мемлекеттік бақылауды тиiмдi жүзеге асыруды қамтамасыз ету;
жер мониторингi торабын дамыту және оның деректерiнiң негiзiнде теріс процестердi жою бойынша ұсынымдар әзiрлеу;
ақпараттарды алудың, жердi зерттеу мен картографиялаудың жаңа технологиялары мен әдiстерiне көшу;
жердi ұтымды пайдалану және қорғау жөніндегі iс-шараларды әзiрлеу мен жүзеге асыру кезiнде ландшафтық-экологиялық бетбұрысты iске асыру;
жер ресурстарын басқару мен жер қатынастарын реттеу саласындағы ғылыми-әдiстемелiк, нормативтiк қамтамасыз ету.

5. Бағдарламаны iске асырудың негiзгi бағыттары мен тетiктерi

Жер қатынастарын реттеу жөніндегі нормативтік құқықтық кесiмдер тұтастай қалыптастырылды.
Бағдарлама өзара тығыз байланысты экономикалық, техникалық, ұйымдастыру-шаруашылық және құқықтық iс-шараларды жетілдiру негізiнде жерлердi бүкiл қоғам мен жекелеген жер пайдаланушылардың мүддесі үшін оларды тиiмдi пайдалану мен қорғауды ұйымдастыру мен қамтамасыз етудiң жаңа сапасына көшуге бағытталған.

5.1 Жер ресурстарын басқаруды жетiлдiру

Ескерту. 5.1-кіші бөлімге өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008.02.07. N 117 Қаулысымен.

Бағдарламада мемлекеттiк жер кадастрын жүргiзудi жетiлдiру үшiн мыналар көзделген:
Қазақстан Республикасының 272,5 млн. га жердi, соның iшiнде оларды пайдалану санаттары бойынша мемлекеттiк есепке алуды қамту;
жыл сайын жер учаскелерiнiң меншiк иелерi мен жер пайдаланушылар жөнiндегi жер кадастрының мәліметтерін қағаз және электронды жеткiзгiштерде жинақтау;
2005 жылы - 59356 мың га алаңда; 2006 жылы - 62330 мың га; 2007 ж. - 65446 мың га және 2008 ж. - қалалар жерлерінде 2,0 мың га алаңда әкімшілiк аудандар мен есептегі кварталдардың электрондық жер-кадастрлық карталарын жасау;
Жер кодексi мен статистикалық есеп беру талаптарына сәйкес жер-кадастрлық құжаттамасының нысандарын және олардың мазмұндарын жетiлдiру;
СТжССОТ сәйкестендiрiлген БМЖТ жүргiзудiң құжаттамасы мен әдiстемесiн әзiрлеу;
жерлерді мемлекеттiк кадастрлық бағалауды жүргiзу әдiстемесiн жетiлдiру;
паспорт беру мақсатында 4,3 млн. га алаңда, соның iшiнде 2005 жылы - 1023,6; 2006 - 1074,8; 2007 ж. - 1128,5 мың га және 2008 ж. - 1128 мың га алаңда егiстiк топырағының бонитетін анықтау, ол аграрлық секторда шаруашылық жүргiзушi субъектiлердiң егiстiгi алаңының 15,2% құрайды.

Жер мониторингi бойынша iс-шараларды iске асыру шеңберiнде:
қажеттi ақпаратты бiрыңғай мемлекеттiк мониторинг және табиғи ресурстар жүйесiне (БММжТРЖ) бере отырып, 44,3 млн. га жер үшiн мониторингпен қамтылады;
ведомстволық жер мониторингiнiң, сондай-ақ өндірістік мониторинг жүйесiнiң барлық кәсiпорындары мен мекемелерін енгiзе отырып, геоақпараттық жүйе негiзiнде жер мониторингінің бiрыңғай мемлекеттік жүйесi құрылады;
аэроғарыштық ақпараттарды пайдаланып, жоспарлы-картографиялық негiздi, базалық, картографиялық және басқа да құжаттарды жасаумен, елiмiздiң барлық аумағында қадағалау, зерттеу және түсiру әдiстерi жетiлдiрiледi;
техникалық құралдармен, жылжымалы экспресс-зертханалармен жабдықтау, сондай-ақ жер мониторингiнiң зертханалық базасын кеңейту жөнiнде ұсыныс дайындалды.
Жер ресурстарын зерттеу мен картографиялау үшiн мыналар көзделген:
сандық және электрондық тақырыптық карталарды әзiрлеудiң жаңа технологияларын енгiзу;
барлық жер санаттарында ауыл шаруашылығы алқаптарын түгендеуді (ауылды елді мекендер аумақтарын дамытудың мемлекеттік бағдарламасы шеңберiнде көзделген ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердi түгендеуден басқа) жүргізу жөнiндегi ұсынысты дайындау. Осы ауыл шаруашылығы алқаптарының жалпы алаңының 10%-ы, атап айтқанда 14,4 млн. га бағдарламамен қамтылады;
ауыл шаруашылық мақсатындағы жерлерде iрi масштабты: 1923,9 мың га алаңда топырақ және 3176,5 мың га алаңда геоботаникалық зерттеулердi жүргiзу;
2867,2 мың га алаңда жерлерге паспорт беру мақсаты үшiн топырақ материалдарын жаңарту, ол шаруашылық жүргiзушi субъектiлердiң ауыл шаруашылық алқаптарының 3,2% құрайды;
8660 мың га алаңдағы ауыл шаруашылық алқаптарын, топырақ және геоботаникалық контурларды, яғни зерттеу көзделгендердің 83,1 %-ы;
аэрофотогеодезиялық, дешифрлеу жұмыстарды жүргiзу, топографиялық және сандық карталар жасау. Осы жұмыс түрлерімен сәйкесiнше: 2005 жылы - 8,6%; 2006 жылы - 8,5% және; және 2007 ж. - 7,2 % және 2008 ж. - 9,6 % ауыл шаруашылығы пайдалануындағы жер алаңдары қамтылған.
Жерге орналастыруды жетiлдiру мақсатында:
жерге орналастырудың, жердi аймақтарға бөлудiң, облыстық және өңiрлiк схемалары (жобалары) және ландшафтық-экологиялық көзқарас негiзiнде жер ресурстарын пайдалану, жақсарту және қорғау бағдарламалары әзiрленеді;
қазiргi бар жер пайдаланушылықтарды құру және ретке келтiру бойынша шаруашылықаралық жерге орналастыру жобалары жасалады;
елдi мекендердiң жер-шаруашылық орналастыру жобалары жасалған;
жерге орналастыру, бүлiнген жерлердi қалпына келтiру және жаңа жерлердi игеру жобаларын, сондай-ақ жерлердi пайдаланумен және қорғаумен байланысты басқа да жобалар әзiрленедi.
Жерлердiң мақсатты орындылығы және пайдалану режимі нақты өңiрдегi ауыл шаруашылығы өндiрiсiнiң мамандандырылуын, сәулет-жоспарлау, экологиялық, санитарлық және өзге де арнайы талаптарды ескере отырып, экономикалық, табиғи және басқа да жағдайларын негізге ала отырып белгiленедi.
Негiзгi назар ауыл шаруашылығына пайдалану үшiн босалқы жерлердi игеруге, айрықша қорғалатын табиғи аумақтар үшiн резервтiк алаңдарды бөлуге аударылады. Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердi оңтайландыру осы санат жерлерiнiң басымдығын, ауыл шаруашылығы алқаптары мен олардың мақсатты пайдаланылуын айрықша қорғауды сақтай отырып жүзеге асырылады.
Босалқы жерлердi, орман мен су қорының, өнеркәсiп, көлiк және өзге де ауыл шаруашылығына арналмаған жерлердi аймақтарға бөлу негiзiнде ауыл шаруашылығы мұқтаждықтары үшiн беруге, елдi мекендердiң, табиғи-қорықтық қорлардың дамуы үшiн аумақты қорландыруға және өзге де ауыл шаруашылығы өндiрiсiмен байланысты емес мақсаттарға ұсынылатын жер аудандары бөлiнедi.
Ерекше жер пайдалану жағдайы бар аймақтарда өнеркәсiптiк кәсiпорындардың ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды қорғау аймағы, санитарлық-қорғау аймақтары, сел қауiптiлiгi, көшкiн қауiптiлiгi бар аймақтары, суайдау құрылғыларын қорғау аймақтары, аэродром маңындағы алаңдар, магистральдық құбырлардың қорғау аймақтары, электр беру, байланыс желiсi және су қорғау аймақтары және су объектiлерiнiң жолақтары орнатылады.
Ауыл шаруашылығы алқаптарының құрылымының оңтайлылығы ауыл шаруашылығы өндiрiсiнiң тұрақты дамуын және қоршаған ортаны қорғауды қамтамасыз ететiн ауыл шаруашылығы алқаптарының неғұрлым тұрақты құрамын жасауға бағытталған.
Оны iске асыру тетiктерi:
олардың табиғи қасиеттерiне сәйкес ауыл шаруашылығы алқаптарын трансформациялау, бiр түрден басқасына ауыстыру;
босалқы жерлерден және басқа да санат жерлерiнен ауыл шаруашылығына пайдалану үшiн жарамды жерлердi анықтау және игеру;
егiстiк ауданын тыңайған жерлердiң айналымына енгiзу, босалқы жер мен орман қоры жерлерiнен ауыл шаруашылығында пайдалану үшiн жыртылған жерлердiң игеру және егiстiктен түсiмдiлiгi төмен жерлердi шығару есебiнен тұрақтандыру.
Жердi ұтымды пайдаланудың экономикалық тетiгi бойынша мынадай iс-шараларды жүзеге асыру көзделедi:
жердi мемлекеттiк кадастрлық бағалауды жүргiзу жөнiнде ұсыныстар дайындау;
салық салу мақсаты үшiн аймаққа бөлу;
жер учаскелерiне төлемнiң қазiргi базалық ставкаларын және оларға түзету коэффициенттерiн нақтылау бойынша;
Сонымен қатар мынадай тетiктер әзiрленедi:
жер учаскелерiнiң меншiк иелерi мен жер пайдаланушыларға, жердi ластандырғанынан, оның құнарлылық және басқа да қасиеттерiн жоғалтуынан, ауыл шаруашылығы жерлерiн айналымнан шығару немесе құндылығы төмен жер санатының құрамына ауыстырудан болған залалдың орнын толтыру;
жердiң экологиялық жай-күйiн жақсартқаны, оның құнарлылығын арттырғаны және экологиялық таза өнiм өндiргенi үшiн көтермелеу.
Жерлердi пайдалану мен қорғауды және жер учаскесiнiң меншiк иелерi мен жер пайдаланушылардың топырақтың құнарлылығын сақтау жөнiндегi мiндеттемелерiн сақтауын мемлекеттiк бақылауды қамтамасыз ету мақсатында:
жердi қорғау жөнiндегi шараларды жүзеге асыру;
ауыл шаруашылық мақсатындағы жер учаскелерiнiң паспорттарын жасау:
шаруа қожалықтарына - 76913 жер учаскелерiне, соның iшiнде 2005 жылы - 17514; 2006 жылы - 18390; 2007 ж. - 19309 және 2008 ж. - 21700 жер учаскелерiне;
ауыл шаруашылығы кәсiпорындарына - 9487 жер учаскелерi, соның iшiнде 2005 жылы - 3009; 2006 жылы - 3160 және 2007 жылы - 3318 жер учаскелерiне паспорттар жасау;
ауыл шаруашылық мақсатындағы жер учаскелерiн 36%-ы паспорттармен қамтамасыз ету (2004 жылы орындалған жұмыстарды ескере отырып).
Жобаларды, схемаларды, жерлердi ұтымды пайдалану мен қорғау бағдарламаларын мемлекеттiк сараптауға, олардың жүзеге асырылуын бақылауға, сондай-ақ мемлекеттiк жер кадастрын, жер мониторингі мен басқа да жерге орналастыру жұмыстарын жүргiзу тәртiбiн сақтауға баса назар аударылады.

5.2 Топырақтың құнарлылығын қалпына келтiру мен сақтау және жердiң жағдайына терiс антропогендiк әсердi жою жөнiндегi iс-шаралар

Суармалы жерлердiң алаңдарын ұлғайту. Суармалы жерлердi, су объектiлерін және су шаруашылығы құрылғыларын тиiмдi пайдалану мәселелерi, суды пайдалануды экономикалық реттеу әдiстерi Қазақстан Республикасы Президентiнiң 2002 жылғы 5 тамыздағы N 889 Жарлығымен бекiтiлген Қазақстан Республикасының 2003-2005 жылдарға арналған Мемлекеттiк аграрлық азық-түлік бағдарламасында және Қазақстан Республикасының Су кодексінде көрiнiс тапқан.
Тыңайған және бос жатқан жерлердi пайдалану. Бұл бағыт түгендеу, топырақты зерттеу деректерiнiң негiзiнде сапасы жақсы тыңайған және бос жатқан жерлердi ауыл шаруашылық айналымына тарту, сондай-ақ жалпы алаңы 5686,7 мың га оларды ұтымды пайдалану жөніндегі іс-шараларды әзірлеу жөнiндегi жұмыстарды қамтиды.
Мал азықтық алқаптарды жақсарту. Қазақстан бойынша мал азықтық алқаптарды жақсарту жөнiндегi жұмыстар мыналарды қамтиды:
аумақтарды ұйымдастыру және шабындық пен жайылым айналымын енгiзу, түсiмдiлiгi төмен шабындықтарды және жайылымдарды түбегейлi жақсарту, сонымен қатар, суландыру құрылыстарын қайта жаңарту, шаруашылық субъектiлерiнiң жайылымдық жерлерiн, әрi қарай пайдалануға арналған резервтiк жерлердi суландыру жөнiндегi іс-шараларды әзiрлеу.
Жерлердiң шөлейттенуi мен деградацияға ұшырау процестерін болдырмау үшiн мыналар бойынша ұсыныстар дайындау болжанады:
ландшафттық көзқарас негiзiнде табиғи және экологиялық аудандастыру;
шөлейттену мен деградация процестерiне ұшыраған жерлерді анықтау және оларды сапасы жағынан бағалау;
жердiң шөлейттенуіне, жел және су эрозиясына қарсы күрес жөнiндегi iс-шараларды әзiрлеу, тұзданған және сортаңданған жерлердi мелиорациялау, аумақтарды ұйымдастыру жобаларының негiзiнде мал азықтық алқаптарды жақсарту;
химиялық және биологиялық әдiстердi оңтайлы қолдану кезiнде топырақ құнарлылығының қалпына келуiн қамтамасыз ететiн топырақты қорғайтын ауыспалы егiс пен жайылым айналымын игеру;
егiстiк жерлердегі сортаңдаған дақтарды кетiру бойынша мелиоративтiк жұмыстарды жүргiзу, дефляциялық қауiптi және эрозиялық қауiптi жерлерде эрозияға қарсы iс-шараларды жүргiзу.
Бүлiнген жерлердi консервациялау мен рекультивациялау жобаларын орындау бойынша бақылау күшейтiледi.
Бұрынғы Семей ядролық сынақ полигоны мен Арал өңiрi бойынша проблемаларды кешендi шешу Қазақстан Республикасы Премьер-Министрiнiң 2003 жылғы 22 тамыздағы N 182-ө өкiмiне сәйкес жүзеге асырылатын болады ¹ .*
__________________
¹ *"Бұрынғы Семей ядролық сынақ полигоны мен Арал өңiрiнiң проблемаларын кешендi шешу бойынша ұсыныстарды әзiрлеу жөнiндегi ведомствоаралық жұмыс тобын құру туралы"

5.3 Қоршаған ортаны қорғау жөнiндегi iс-шаралармен кешендi түрде жер ресурстарын қорғау

Жер ресурстарын қорғау мақсатында мыналар болжанады:
оңтайлы жер пайдаланудың экологиялық нормативтерiн жасау және тәжiрибеге енгiзу;
Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2000 жылғы 10 қарашадағы N 1692 қаулысымен мақұлданған, "Қазақстан Республикасының ерекше қорғалатын табиғи аумақтарының 2030 жылға дейiнгi даму тұжырымдамасына" сәйкес ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мен экологиялық коридорлар торабының одан әрi дамуы.
Орман қорының жерлерiн ұтымды пайдалану мәселелерi 2004-2006 жылға арналған "Қазақстанның ормандары" салалық бағдарламасының шегiнде жүзеге асырылатын болады.

5.4 Ғылыми-әдiстемелiк қамтамасыз ету

Мемлекеттiк жер кадастры бойынша ғылыми-әдiстемелiк қамтамасыз ету үшiн мыналар көзделедi:
нарықтық экономика жағдайларына, сондай-ақ өндiрiстiк (техникалық) жер кадастрлық процесс кезеңiне сәйкес келетiн құқықтық, фискальдық, сондай-ақ көп мақсатты жер кадастры қағидаттарының, мiндеттемелерiнiң құрамы мен мазмұнының ғылыми негіздемесiн;
сандық және сапалық есепке алу, бонитеттеу әдiстемесiн жасау, сондай-ақ жердi мемлекеттiк кадастрлық бағалауды енгiзу;
мемлекеттiк жер-кадастрлық құжаттамалардың пакетiн;
аэроғарыштық түсiрулердiң материалдарын пайдалана отырып, кадастрлық карталарды жасау технологиясын;
пилоттық объектiлерде МЖК ГАЖ жекелеген жүйелiк кешендерiнiң технологиясын сынау мен енгiзу әдiстемесiн әзiрлеу;
жүйелi-бағытталған кешендердiң технологиялық процестерін, жер кадастрының автоматтандырылған ақпараттық жүйесiн құру стандарттарын әзiрлеудi зерттеу мен қорытуды жүргiзу.
Жер мониторингi, зерттеу мен картографиялау жұмыстары бойынша:
жер мониторингiнiң ғылыми-әдістемелiк негiздерiн жетiлдiру тұжырымдамасын;
жерлердi түгендеу мен сапалық (мелиоративтiк) жай-күйiнiң (эрозиялық, дефляциялық процестер, ластану) әдiстемесiн әзiрлеу;
тексерiлетiн аумақтардың жер пайдалану карталарын құрастыру (M 1:100000), ландшафттық карталарды (M 1:50000) жасау, елiмiздiң әртүрлi табиғи-ауыл шаруашылығы аймақтарындағы өте жоғары дәлдiктегi (1:10000) жер учаскелерiн картаға түсiру және кадастрлық мәлiметтердi бақылау.
Жерге орналастыру бойынша:
ландшафттық-экологиялық көзқарас негiзiнде нарықтық экономика жағдайында аумақтарды жоспарлау мен ұйымдастырудың тұжырымдамасын, қағидаттары мен әдiстемесін;
ауыл шаруашылық мақсаттағы жерлердiң аумақтарын ұйымдастыруды талдау мен бағалауды ландшафттық қамтамасыз ету;
жерге орналастырудың республикалық, облыстық, аумақтық жобаларын жасаудың әдістемесін жасау, жер ресурстарын жақсарту мен пайдалану бағдарламасын, сонымен қатар, ауыл шаруашылығы тауар өндірісі жерлерiн ландшафтық-экологиялық көзқарас негiзiнде ұйымдастыру және оны өндіріске енгізу әдiстемесiн әзірлеу;
республиканың арнайы аудандарында облыс аумағының, шаруашылықтың, шаруа қожалығының жерлерiнiң 1:1000000, 1:100000, 1:25000, 1:10000 және 1:5000 масштабта ландшафтты-экологиялық картаға түсiрудi жүргізу.
Ақылы жер пайдалану және жер ресурстарын ұтымды пайдалану мен қорғауды экономикалық ынталандыру жүйесi бойынша:
ақылы жер пайдалану жүйесінің тұжырымдамалық негiзiн;
жерлердiң барлық санаттарын кадастрлық бағалау әдiснамасын және әдiсiн жасау, пилоттық объектiлер негiзiнде аумақтарды бағалық аймақтарға бөлу;
инженерлiк тораптарды және коммуникацияны пайдаланушылардан ауыл шаруашылығы кәсiпорындарының сервитуттары үшін төленетін ақының анықтаудың тұжырымдамалық және әдiстемелiк көзқарасын әзiрлеу;
жер сапасын көтеру (төмендету) және қорғау үшiн экономикалық ынталандыру (санкция).

5.5 Кадрлық-қамтамасыз ету

Жер реформасын жүргізуді кадрлық қамтамасыз ету үшiн мыналар көзделедi:
Бағдарламада: бiлiктiлiктi жоғарылату, жерге орналастыру қызметiнiң мамандарын қайтара даярлау, жер ресурстарын оқыту бойынша мамандарды даярлау, картография, фотограмметрия мен аэроғарыштық түсiрулердi дешифрлеу, жер құқығы бойынша мамандарды дайындау.

5.6 Материалдық-техникалық қамтамасыз ету

Бағдарламада мыналар көзделедi:
жерлердi ұтымды пайдалану мен қорғауды мемлекеттiк бақылау органдарын автокөлiкпен, жеке компьютерлермен және басқа да техникамен қамтамасыз ету;
Қазақстан Республикасының Үкiметiне:
техникалық құралдармен, жылжымалы экспресс-зертханалармен және зертханалық кешендермен жабдықтау жөнiнде;
геодезиялық және картографиялық жұмыстар өндiрiсi үшiн қазiргi заманғы құрал-жабдықтарды енгiзу жөнiнде;
мемлекеттiк жер кадастрының автоматтандырылған ақпараттық жүйесiнiң орталығын салу жөнiнде ұсыныстар дайындау.

5.7 Халықаралық ынтымақтастық

Халықаралық қатынас саласында жер ресурстарын басқару жөнiндегi уәкiлеттi органдарда мыналар көзделедi:
алдыңғы қатарлы шет ел тәжiрибесiн, әдiстемелерiн, технологияларын, аспаптарын, стандарттарды, жерлердi ұтымды пайдалану мен қорғау, жер қатынастарын жетiлдiру үшiн жерге орналастыру, жер кадастры мен жер мониторингi саласындағы нормативтер мен жер пайдаланудың ландшафттық жоспарлауын;
Арал теңiзi мен Арал, Балқаш өңiрiнiң, Семей ядролық полигонының жер ресурстарын қорғау мен қайта қалпына келтiру бойынша кейiнге қалдыруға болмайтын iс-шараларын жүзеге асыруда шет елдермен және халықаралық ұйымдармен бiрлескен келiсiм бойынша;
халықаралық симпозиумдар, конгресстер, конференциялар, жерлердi ұтымды пайдалану мен қорғау бойынша бiрлескен жобаларды әзiрлеуге қатысу;
шетелде, алдыңғы қатарлы фирмалар мен университеттерде республиканың жерге орналастыру қызметi үшiн мамандарының тағылымдамадан және даярлықтан Агенттiктiң мемлекеттiк өндiрiстiк бөлiмшелерiнiң жеке қаражаты есебiнен жылына 2-3 адамнан өтуi. Бiр маманға 1000000 (бiр миллион) теңге есебiнен.

6. Қажеттi ресурстар және қаржыландыру көздерi

Ескерту. 6-бөлімге өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008.02.07. N 117 Қаулысымен.

Бағдарламаны қаржыландыру республикалық және жергiлiктi бюджеттерден бөлiнетiн қаражат есебiнен жүзеге асыру күтiледi.
Бағдарламада көзделген iс-шараларды iске асыру iздестiру мен жобалау жұмыстарын жүргiзу үшiн технологиялар мен жабдықтар қолдануды талап етеді, жер мониторингін, мемлекеттiк жер кадастрын, жер пайдалану мен қорғауды бақылауды жүргізу, сондай-ақ мемлекеттiк жер кадастрының автоматтандырылған жүйесін бағдарламалық-техникалық қамсыздандыру және картография мен геодезияны, соның iшінде сандық карталарды тұрақты жетiлдiрудi және жаңартуды талап етедi.
Осы бағдарламаны іске асыруға төрт жылға 6353108 мың теңге көлемiнде қаржы қаражатын бөлу талап етiледi, (қосымшалары - Үкiмет қаулыларының жобалары: Бағдарламаны iске асыру жөнiндегi іс-шаралар жоспары және Қаржылық қамтамасыз ету) соның iшiнде: 2005 жылы - 1474669 мың теңге; 2006 жылы - 1905685 мың теңге; 2007 жылы - 1274964 мың теңге; 2008 жылы - 1697790 мың теңге.
Бағдарламаны жергiлiктi бюджеттерден қаржыландыру көлемi жергiлiктi бағдарламаларға сәйкес белгiленедi.

7. Бағдарламаны iске асырудан күтiлетiн нәтижелер

Ескерту. 7-бөлімге өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008.02.07. N 117 Қаулысымен.

2005-2008 жылдары мемлекеттiк жер кадастрын жүргізу, жерлердi мемлекеттік кадастрлық бағалауды жүзеге асыру, жердiң бiрыңғай мемлекеттік тiзiлiмiн жасау жөніндегі және Агенттiктiң ақпараттық ресурстары туралы ведомстволық сипаттағы қосымша нормативтiк құқықтық құжаттар дайындалады.
Бағдарламаның жоспарланған iс-шараларын iске асырудан күтiлетiн нәтижелер:
мемлекеттiк жер кадастрының автоматтандырылған ақпараттық жүйесiнiң және жер мониторингiнiң құрылымы жасалады және оны жүргiзу қамтамасыз етiледi;
ауыл шаруашылығы айналымына енгiзiлген және 44,3 млн. га (40%) алаңдағы жер мониторингі есебінен шаруашылық жүргiзушi субъектiлерге берiлген жер ресурстарын ұтымды пайдалану мен қорғауды ақпараттық қамтамасыз ету;
20,7% алаңдағы егiстiктiң бонитет баллын анықтау;
тиісінше 1,9 млн. га және 3,2 млн. га ауыл шаруашылық алқаптарының iрi масштабты топырақ және геоботаникалық зерттеулерiнiң;
1,9 млн. га ауданда топырақ материалдарын жаңарту;
ауыл шаруашылық мақсатындағы жерлер көлемiнiң 33,9%-ында топографиялық және сандық карталар жасау, аэрофотогеодезиялық, дешифрлеу жұмыстарының деңгейi көтерiледi;
ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскелерiнiң паспорттары: шаруа қожалықтарына - 59,9 мың жер учаскесiне, ауыл шаруашылығы кәсiпорындарына - 9,5 мың жер учаскесiне жасалады;
мемлекеттiк жер кадастры мен жер мониторингiнiң, аумақты ландшафттық-экологиялық тұрғы негiзiнде ұйымдастырудың ғылыми негiздерi әзiрленедi, осы жұмыс түрлерi бойынша әдiстемелiк және нұсқаулық материалдар, жер-кадастрлық және жерге орналастыру жұмыстарына уақыт нормасы әзiрленедi.
Осының барлығы:
жер ресурстарын басқару мен жер қатынастарын реттеуде экономикалық әдiстер мен инновациялық технологияларда жасауға;
жер ресурстары әлеуетiн ұтымды пайдалану мен қорғау проблемаларын шешуге жүйелiк тұрғыдан көшу;
жер алқаптарының құрылымын, олардың мелиоративтiк жай-күйiн жақсарту;
жердi жылжымайтын мүлiк ретiнде нарықтық айналымға енгiзу, жер нарығын дамыту мен жерге төлемдердiң бюджетке тұрақты түсуiне негіз жасау;
жер ресурстарын пайдалану мен қорғауды мемлекеттiк бақылаудың тиiмдiлiгін арттыруға мүмкiндiк бередi.
Қазақстанның жер қатынастары мен жер ресурстарын басқаруды құқықтық, экономикалық және ғылыми-техникалық қамтамасыз етудi жасау жөнiндегi халықаралық ынтымақтастық айтарлықтай дамытылады.

8. Бағдарламаны iске асыру жөнiндегi iс-шаралар жоспары

Ескерту. 8-бөлімге өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасы
Үкіметінің 2008.02.07. N 117 Қаулысымен.

N р/с	Іс-шаралар	Аяқ- талу нысаны	Орын- дауға жау- аптылар	Орын- далу мерзiм-Ддерi	Бол- жамды шығыстар (мың теңге)	Қаржы- ландыру көздерi
1	2	3	4	5	6	7
1. Жер ресурстарын басқаруды жетілдіру
1.1	Қазақстан Респуб- ликасының, соның iшiнде оларды пайдалану санат- тары бойынша 272,5 млн. га жердi мемлекеттiк есепке алуды жүргiзу	ҚР Yкi- метiне ақпа- рат	ЖРА	жыл сайын 10 қаң- тарға	2005- 22000 2006- 23100 2007- 24255 2008- 24256 93611	Респуб- ликалық бюджет
1.2	МЖК ААЖ базасын өзекті ету	ҚР Yкi- метiне ақпа- рат	ЖРА	жыл сайын 10 қаң- тарға дейін	2005- 72000 2006- 75600 2007- 79380 2008- 79380 306360	Респуб- ликалық бюджет
1.3	2005 жылы - 59356 мың га; 2006 жылы - 62330 мың га; 2007 ж. - 65446 мың га және 2008 ж. - қалалар жерлерінде 2,0 мың га алаңда әкiмшiлiк аудан- дар мен есептi орамдардың электрондық жер-кадастрлық карталарын жасау	Әкiм- шiлiк аудан- дар кар- тасы	ЖРА, БҒМ	жыл сайын	2005- 24000 2006- 25200 2007- 26460 2008- 26900 102560	Респуб- ликалық бюджет
1.4	Жер кодексi мен статистикалық есеп беру талап- тарына сәйкес жер-кадастрлық құжаттаманың нысандарын және олардың мазмұнын жетiлдiру	Жер- ка- дастр- лық құжат- тама ны- сан- дары	ЖРА, СА	2005 ж. IV тоқсан
1.5	СТжССОТ-пен сәйкестендiрiлген БМЖТ құжаттарын әзiрлеу және жүргізу әдістемесі	Әдiс- теме, құжат- тар нысан- дары	ЖРА, Қаржы- мині	2005 ж. IV тоқсан
1.6	Жерлерді мемле- кеттiк кадастрлық бағалауды жүргiзу әдiстемесін жетiлдіру*	Әдiс- теме	ЖРА	2005 ж. IV тоқсан
1.7	Паспортпен қам- тамасыз ету мақсатында 4,3 млн. га, соның ішінде 2005 жылы - 1023,6; 2006 - 1074,8; 2007 ж. - 1128,5 мың га және 2008 ж. - 1128 мың га алаңда егістік топырағының бонитетін анықтау	ҚР Yкi- метiне ақпа- рат	ЖРА	жыл сайын 10 қаң- тарға	2005- 156097 2006- 163902 2007- 172097 2008- 177773 669869	Респуб- ликалық бюджет
1.8	Қажеттi ақпаратты белгiленген тәртiппен БММжТРЖ беріп, 44,3 млн. га алаңдағы жерге мониторинг жүргiзу	ЖРА-ға ақпа- рат	АШМ, Қорша- ған- орта- мині	жыл сайын 20 жел- тоқсанға	2005- 53578 2006- 56257 2007- 59069 2008- 63806 232710	Респуб- ликалық бюджет
1.9	Ведомстволық жер мониторингінің, сондай-ақ өндi- рiстiк мониторинг жүйелерінің бар- лық кәсiпорындары мен мекемелерiн енгiзіп, геоақпа- раттық жүйелер негiзінде жер ресурстары мониторингінің бiрыңғай мемле- кеттiк жүйесiн және жердiң сапалы жай-күйін құру	ҚР Yкi- метiне ақпа- рат	ЖРА, Қорша- ған- орта- мині	2007 ж. желтоқ- сан
1.10	Аэроғарыштық ақпараттарды пайдаланып, жоспарлы-карто- графиялық негiз, базалық, карто- графиялық және басқа да құжат- тарды жасап, елiмiздiң барлық аумағында қада- ғалау, зерттеу және түсіру әдістерін жетiлдiру	Әдiс- теме	ЖРА, БҒМ	2006 ж. IV тоқсан
1.11	Сандық және элек- тронды жер-када- стрлық карталарды дайындаудың жаңа технологияларын енгiзу	Сандық және элек- тронды карта- лар	ЖРА, БҒМ	2005 ж. IV тоқсан
1.12	14,4 млн. га алаңдағы ауыл шаруашылығы мақсатындағы емес барлық жер caнаттарында ауыл шаруашылығы алқаптарын түгендеудi жүргiзу жөнінде ұсыныс дайындау	ҚР Yкi- метiне ұсыныс	ЖРА	2005 ж. маусым
1.13	1923,9 мың га алаңда топырақты iздестiрулер жүргiзу, соның iшiнде 2005 жылы - 303,2; 2006 - 318,9; 2007 ж. - 334,3 мың га және 2008 ж. - 968 мың га	ҚР Yкi- метiне ақпа- рат	ЖРА	жыл сайын 10 қаң- тарға	2005- 37481 2006- 39355 2007- 41322 2008- 137650 255808	Респуб- ликалық бюджет
1.14	3176,5 мың га алаңда геоботани- калық іздестi- рулер жүргiзу, соның iшiнде 2005 жылы - 738; 2006 - 774,9; және 2008 ж. - 850 мың га	ҚР Yкi- метiне ақпа- рат	ЖРА	жыл сайын 10 қаң- тарға	2005- 20000 2006- 21000 2007- 22050 2008- 35190 98240	Респуб- ликалық бюджет
1.15	2867,2 мың га, соның iшiнде 2005 ж. - 673,8; 2006 - 707,5 және; және 2008 ж. - 743 мың га алаңдағы, яғни шаруашылық жүргізушi субъектiлердiң ауыл шаруашылығы алқаптарының 3,2% жерiн паспортпен қамтамасыз ету мақсаты үшiн топырақ материал- дарын жаңарту	ҚР Yкi- метiне ақпа- рат	ЖРА	жыл сайын 10 қаң- тарға	2005- 83289 2006- 87453 2007- 91826 2008- 105655 368223	Респуб- ликалық бюджет
1.16	8660 мың га, соның iшiнде 2005 ж. - 2000, 2006-2100 және; және 2008 ж. - 2355 мың га алаңдағы, яғни 83,1% ауыл шаруашылығы алқаптарын, топырақ және геоботаникалық контурларды есептеу	ҚР Yкi- метiне ақпа- рат	ЖРА	жыл сайын 10 қаң- тарға	2005- 2200 2006- 2310 2007- 2426 2008- 3297 10233	Респуб- ликалық бюджет
1.17	33,9% алаңдағы, соның iшiнде 2005 жылы - 8,6%; 2006 жылы - 8,5%; және 2008 ж. - 9,6 % ауыл шаруашылығы пайдаланымындағы жер ауданында аэрофотогеодези- ялық шифрлерді ашу жұмыстарын жүргізу, топо- графиялық және сандық карталар жасау	ҚР Yкi- метiне ақпа- рат	ЖРА	жыл сайын 10 қаң- тарға	2005- 99069 2006- 104022 2007- 109223 2008 - 166926 479240	Респуб- ликалық бюджет
1.18	Ландшафтық-эколо- гиялық көзқарас негiзiнде облыс- тық және өңірлік жерге орналасты- ру, жердi аймақ- тарға бөлу cxe- маларын (жобала- рын) және жер ресурстарын пайдалану, жақсарту және қорғау бағдар- ламаларын әзiрлеу; жерге орналастыру жобаларын жасау: шаруашылықаралық, iшкiшаруашылық; елдi мекендердің жер-шаруашылық құрылысы; бұзыл- ған жерлердi қалпына келтіру және жаңа жердi игеру	ЖРА-ға ақпа- рат	Облыс әкiм- дерi	жыл сайын 20 желтоқ- санға
1.19	Жерді мемлекет- тiк кадастрлық бағалау жүргiзу жөнiнде ұсыныс дайындау	ҚР Yкi- метiне ұсыныс	ЖРА	2005 ж. мамыр
1.20	Салық салу мақсаты үшiн аймаққа бөлу	ҚР Yкi- метiне ақпа- рат	ЖРА, Қаржы- минi	2005 ж. желтоқ- сан
1.21	Жер учаскелерiне қазiргi базалық төлем ставкаларын және оларға түзету коэффициенттерiн нақтылау	ҚР Yкi- метiне ақпа- рат	ЖРА	2005 ж. желтоқ- сан
1.22	Жер учаскелерi меншiк иелерi мен жер пайдаланушы- ларға, жердi ластағаны, оның құнарлылық және өзге де қасиет- терiн жоғалту- ынан, ауыл шаруашылығы жерлерiн айналым- нан шығару немесе құндылығы төмен жер санаты- ның құрамына ауыстырудан болған залалды өтеу тетігі*	Әдiс- теме	ЖРА, Қаржы- минi, AШM, Қорша- ған- орта- минi	2006 ж. IV тоқсан
1.23	Жердiң экология- лық жай-күйiн жақсартқаны, оның құнарлылығын арттырғаны және экологиялық таза өнiм өндiргенi үшiн көтермелеу тетiгi*	Әдiс- теме	ЖРА, Қаржы- минi, AШM, Қорша- ған- орта- минi	2007 ж. IV тоқсан
1.24	Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер учаскелерiнiң паспорттарын жасау: шаруа қожалықтарына - 76913 жер учас- келерiне, соның iшiнде 2005 жылы - 17514; 2006 жылы - 18390 және; және 2008 ж. - 21700 жер учаскелерiне; ауыл шаруашылығы кәсiпорындарына - 9487 жер учас- келерiне, соның iшiнде 2005 ж. - 3009; 2006 ж. - 3160 және 2007 ж. - 3318	ҚР Yкi- метiне ақпа- рат	ЖРА	жыл сайын 10 қаң- тарға	2005- 252000 2006- 264600 2007- 277830 2008 - 258664 1053094	Респуб- ликалық бюджет
2 . Топырақтың құнарлылығын қалпына келтiру мен сақтау және жердiң жағдайына терiс антропогендiк әсердi жою жөнiндегi ic-шаралар
2.1	Суармалы жердiң алаңын кеңейту (cуapмалы жердi тиiмдi пайдалану жөнiндегi iс-ша- ралар ҚР Прези- дентiнiң 2002 жылғы 5 тамыздағы N 889 Жарлығымен бекiтiлген ҚР-дiң 2003-2005 жыл- дарға арналған Мемлекеттiк аграрлық азық-түлiк бағдарламасында және ҚР-дiң Су кодексiнде көзделген)	ЖРА-ға ақпа- рат	AШM, облыс әкiм- дерi	жыл сайын 20 желтоқ- сан
2.2	Жалпы алаңы 5686,7 мың га тыңайған және сапасы жақсы бос қалған жерлердi түгендеу дерек- терiнiң, топырақ- ты зерттеу, сон- дай-ақ оларды ұтымды пайдалану iс-шараларын әзiрлеу негiзiнде ауыл шаруашылығы айналымына тарту	ЖРА-ға ақпа- рат	AШM, облыс әкiм- дерi	жыл сайын 20 желтоқ- сан
2.3	Аумақтарды ұйым- дастыру және шабындық пен жайылым айналымын енгiзу, түсiмдi- лiгi төмен ша- бындықтарды және жайылымдарды тү- бегейлi жақсарту, сондай-ақ шаруа- шылық жүргiзушi субъектiлер мен оларды одан әрi пайдалану үшiн көзделген резер- втік аумақтарда бекiтiлген сулан- дыру құрылыстарын қайта жаңарту және жайылымдарды суландыру жөнiн- дегi iс-шараларды әзiрлеу	ЖРА-ға ақпа- рат	AШM, облыс әкiм- дерi	жыл сайын 20 желтоқ- сан
3. Коршаған ортаны корғау жөнiндегi басқа iс-шаралармен кешендестiріп жер ресурстарын қорғау
3.1	Оңтайлы жер пай- даланудың эколо- гиялық норматив- терiн әзірлеу және оны практикаға енгізу*	Оңтай- лы жер пайда- лану- дың норма- тив- терi	ЖРА, Қорша- ған- орта- минi	2005 ж. IV тоқсан
4. Жер ресурстарын басқару жөнiндегi уәкiлеттi органды ғылыми-әдiстемелік қамтамасыз ету
4.1	Нарықтық эконо- мика жағдайларына сәйкес келетiн құқықтық, фис- калдық, сондай-ақ көп мақсатты жер кадастрының, сондай-ақ өндi- рiстiк (техноло- гиялық) жер-ка- дастрлық процесс кезеңнің қағи- даттарын, мiн- деттерiн, құрамы мен мазмұнын ғылыми негiздеу*	ҚР Yкi- метiне ақпа- рат	ЖРА	Жыл сайын	2005- 13650 2006- 14350 2007- 15050 2008- 8600 51650	Респуб- ликалық бюджет
4.1.1	Жердi сандық және сапалық есепке алу және топырақты бони- тировкалау әдiс- темесiн әзiрлеу*	Әдiс- теме	ЖРА	2005 ж. IV тоқсан
4.1.2	Мемлекеттiк жер-кадастрлық құжаттаманың пакетiн әзiрлеу*	Жер- кадас- трлық құжат- тама нысан- дары	ЖРА	2005 ж. IV тоқсан
4.1.3	Аэро және ғарыштық түсiру материалдарын пайдаланып, кадастрлық карталарды жасау технологиясын әзiрлеу*	Када- стрлық карта- ларды жасау техно- логия- сы	ЖРА, TKM	2007 ж. IV тоқсан
4.1.4	Пилоттық объектi- лерде МЖК ГАЖ жекелеген жүйелiк кешендерiнiң әдiстемесi мен технологиясын сынақтан өткiзу және тәжiрибелi пайдалануға енгiзу әдiстемесiн әзiрлеу*	Әдiс- теме	ЖРА	2005- 2007 ж. IV тоқсан
4.1.5	Жүйелi-бағыттал- ған кешендер жиынтығының технологиялық процестерiн, жер кадастрының авто- маттандырылған ақпараттық жүйе- сiн қалыптастыру стандарттарын әзiрлеу тәжiрибе- сiн зерттеу мен жинақтауды жүргiзу*	Шолу, талдау	ЖРА, ККМ	2005 ж. IV тоқсан
4.2	Жер мониторингi- нiң ғылыми-әдiс- темелiк тұжырым- дамасын әзiрлеу және нығайту*	ҚР Yкi- метiне ақпа- рат	ЖРА	Жыл сайын	2005- 7800 2006- 8200 2007- 8600 2008 - 10400 35000	Респуб- ликалық бюджет
4.2.1	Жердi түгендеу мен жердiң сапа- лық (мелиоратив- тiк) жай-күйi (эрозиялық, дефляциялық процестер, ластану) әдiстемесiн жетiлдiру*	Әдiс- теме	ЖРА, Қорша- ған- орта- минi, БҒМ, АШМ	2006 ж. IV тоқсан
4.2.2	Тестiлетiн аумақ- тардың жерiн пайдаланудың жер-кадастрлық карталарын (М 1:100000), ландшафттық карталарды (M 1:50000) жасау, елiмiздiң әртүрлi табиғи- ауыл шаруашылығы аймақтарындағы жер учаскелерiн картаға түсiру өте жоғары дәлдiктi рұқсат берiлген түсiру- лер бойынша (1:10000) жер-кадастрлық деректердi бақылау*	Тестi- лене- тiн аумақ- тардың жер- кадас- трлық карта- лары	ЖРА, БҒМ	2007 ж. IV тоқсан
4.3	Ландшафты-эколо- гиялық көзқарас негiзiнде нарық- тық экономика жағдайында ау- мақтарды жоспар- лау мен ұйымдас- тырудың тұжы- рымдамаларын, қағидаттары мен әдiстерiн әзiрлеу*	ҚР Yкi- метiне ақпа- рат	ЖРА	Жыл сайын	2005 - 9816 2006 - 10270 2007 - 10821 2008 - 18000 48907	Респуб- ликалық бюджет
4.3.1	Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жердiң аумағын ұйымдастыруды талдау мен баға- лауды ландшафт- тық қамтамасыз ету әдiстемесiн әзiрлеу*	Шолу, талдау	ЖРА, БҒМ	2005 ж. IV тоқсан
4.3.2	Жерге орналасты- рудың республи- калық, облыстық және өңiрлiк схемаларының (жобаларының) әдiстемесiн әзiрлеу, жер ресурстарын пайдалану мен жақсарту бағдар- ламаларын, сон- дай-ақ ландшаф- тық-экологиялық көзқарас негi- зiнде ауыл шаруашылығы тауарын өндiрушi- лердiң жер пай- далану аумағын ұйымдастыруды және оларды өндiрiске енгiзу*	Әдiс- теме- лер	ЖРА, БҒМ	2007 ж. IV тоқсан
4.3.3	Облыстың, базалық ауданның, шаруа- шылықтардың, соның iшiнде шаруа қожалығының (фермерлiк) ауылдық жерлерiн 1:1000000, 1:100000, 1:25000, 1:10000 және 1:5000 масштабта экспе- рименттi ландшаф- тық-экологиялық картаға түсiрудi жүргiзу*	Ауыл- дық аумақ- тар карта- лары	ЖРА, БҒМ	2006 ж. IV тоқсан
4.4	Ақылы жер пайдалану жүйесiнiң тұжырымдамалық негiзiн әзiрлеу*	ҚР Yкi- метiне ақпа- рат	ЖРА	Жыл сайын	2005- 7800 2006- 8200 2007- 8600 2008 - 9086 33686	Респуб- ликалық бюджет
4.4.1	Жерлердің барлық санаттарын кадастрлық баға- лауды айқындау, пилоттық объек- тiлер негізiнде аумақтарды аймақтық бағалау әдiснамасы мен әдiстемесiн әзiрлеу*	Әдiс- теме	ЖРА	2005- 2007 ж. IV тоқсан
4.4.2	Инженерлік желі- лер мен коммуни- кацияны пайда- ланушылардан ауыл шаруашылығы кәсiпорындарына сервитуттар үшiн төленетiн төлем- дердiң тұжырым- дамалық және әдiстемелiк жақтарын әзiрлеу*	Әдiс- теме	ЖРА	2006 ж. IV тоқсан
5. Кадрмен қамтамасыз ету
5.1	Қазақстан Респуб- ликасының Үкіме- тіне Агенттіктiң және оның аумақтық орган- дарының штат санын ұлғайту туралы ұсыныс дайындау	ҚР Yкi- метiне ұсыныс	ЖРА	2005 ж. мамыр
5.2	Бiлiктiлiктi жоғарылату, жерге орналастыру қыз- метiнiң маман- дарын қайта даярлау, жер ресурстарын зерделеу және басқару, карто- графия, фотограм- метрия мен аэроғарыштық түсiрулердiң шифрiн ашу, жер құқығы бойынша мамандар даярлау	ҚР Yкi- метiне ақпа- рат	ЖРА, БҒМ	жыл сайын 10 қаң- тарға	2005- 1777 2006- 1866 2007- 1955 2008 - 2295 7893	Респуб- ликалық бюджет
6. Материалдық-техникалық қамтамасыз ету
6.1	Жерлердi ұтымды пайдалану мен қорғауды мемле- кеттiк бақылау органдарын мате- риалды-техникалық қамтамасыз ету, арнайы автотранс- портпен, жеке компьютермен және т.б. жабдықтау	ҚР Yкi- метiне ұсыныс	ЖРА	жыл сайын 10 қаң тарға	2005- 12112 2006-0 2007- 0 12112	Респуб- ликалық бюджет
6.2	Жер ресурстарының және жердің сапалық жай-күйi- нiң мониторингiн жүзеге асыратын мемлекеттiк органдарды техникалық құралдармен, жылжымалы экспресс-зертха- налармен, сондай-ақ зертханалық кешендермен жабдықтау жөнiнде ұсыныс дайындау	ЖРА-ға ұсыныс	АШМ, Қор- шаған- орта- минi	2006 ж. мамыр
6.3	Мемлекеттiк жер кадастрын жүргiзу мақсаттары үшін геодезиялық және картографиялық жұмыстар өндiрiсi үшiн қазіргі заманғы жабдық- тарды енгізу жөнiнде ұсыныс дайындау	ҚР Yкi- метiне ұсыныс	ЖРА	2006 ж. маусым
6.4	Мемлекеттiк жер кадастрының автоматтанды- рылған ақпараттық жүйесiнiң орталығын салу жөнiнде ұсыныс дайындау	ҚР Yкi- метiне ұсыныс	ЖРА	2006 ж. маусым
6.5	Мемлекеттiк жер кадастрының автоматтандырыл- ған ақпараттық жүйесін құру	ҚР Yкi- метiне ақпа- рат	ЖРА	жыл сайын 10 қаң- тарға	2005- 600000 2006- 1000000 2007- 324000 2008 - 569912 2493912	Респуб- ликалық бюджет
7. Халықаралық ынтымақтастық
7.1	Жер ресурстары мен жер қаты- настарын басқару проблемалары бойынша басқа мемлекеттердiң өкiлдерiмен ведомстволық өзара іс-қимыл; ТМД-ға қатысушы елдердiң Жер қатынастары және жерге орналастыру жөнiндегi мемле- кетаралық ғылыми проблемалық кеңестiң жұмысына қатысу; шет елдермен және халықаралық ұйымдармен Арал теңiзi мен Арал, Балқаш өңiрiнiң, Семей ядролық полигонының жер ресурстарын қорғау мен қайта қалпына келтiру бойынша шұғыл iс-қимылды жүзеге асыруда бiрлесiп келiсу; халықаралық симпозиумдардың, конгресстердiң, конференциялардың жұмысына, жердi ұтымды пайдалану мен қорғау жөнiнде бiрлескен жобалар әзiрлеуге қатысу	ҚР Yкi- метiне ақпа- рат	ЖРА	жыл сайын 10 қаң- тарға	қажет етiлмейдi
	Жиыны 2005 жыл				1474669
	Жиыны 2006 жыл				1905685**
	Жиыны 2007 жыл				1274964**
	Жиыны 2008 жыл				1697790**
	Барлығы				6353108

Ескерту:
* көрсетілген іс-шаралар Іс-шаралар жоспарының "Жер ресурстарын басқару жөніндегі уәкілетті органды ғылыми-әдiстемелiк қамтамасыз ету" 5-тармағының құрамында орындалатын болады
** осы Бағдарламада көзделген шығыстар тиiстi жылға арналған бюджеттi қалыптастыру кезiнде нақтылануы мүмкiн.

Аббревиатуралардың толық жазылуы:
ЖРА - Қазақстан Республикасы Жер ресурстарын басқару агенттiгi
СА - Қазақстан Республикасы Статистика агенттігi
АШМ - Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлiгi
БҒМ - Қазақстан Республикасы Бiлiм және ғылым министрлiгi
Қоршағанортаминi - Қазақстан Республикасы Қоршаған ортаны қорғау министрлiгi
Қаржыминi - Қазақстан Республикасы Қаржы министрлiгi
ЭБЖМ - Қазақстан Республикасы Экономика және бюджеттiк жоспарлау агенттiгi

1 ҚОСЫМША
ауыл шаруашылығы мақсатындағы
жерлердi ұтымды пайдалану жөнiндегі
бағдарламаға

1-сурет

РЕСПУБЛИКА АУМАҒЫН ТАБИҒИ ЖАҒДАЙЛАРЫ
БОЙЫНША АЙМАҚТАРҒА БӨЛУ СЫЗБАСЫ

Суретті қағаз мәтіннен қараңыз.

2-сурет

Жер қорын жер санаттары бойынша
бөлу динамикасы, %

Ауыл шаруашылығы алқаптарының динамикасы, %

Суретті қағаз мәтіннен қараңыз.

1-кесте

Жер санаттары бойынша жер қорын бөлу
мың теңге

Жер санаттарының атауы	1991 ж.	2000 ж.	2003 ж.	Өзге- рiстер (+,-) 2003 ж. 1991 жылға
1. Ауыл шаруашылығы мақсатындағы жер	218375,8	93077,1	83336,6	-135039,2
2. Елді мекендердің жерi	3747,2	20201,7	20472,0	+16724,8
3. Өнеркәсіп, көлiк, байланыс, қорғаныс және басқа да ауыл шаруашылықтық емес мақсаттағы жер	18796,8	11131,4	2359,5	-16437,3
4. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерi, сауықтыру, рекреациялық және тарихи-мәдени мақсаттағы жер	775,1	1247,1	2659,9	+1884,8
5. Орман қоры жері	10179,2	22222,8	22363,3	+12184,1
6. Су қоры жерi	819,9	3568,3	3612,1	+2792,2
7. Босалқы жер	18952,3	118696,4	126368,0	+107415,7
Барлық жер:	271646,3	270144,8	261171,4	-10474,9
соның iшінде басқа мемлекеттердің аумақтарындағы пайдаланылымдағы жер	149,8	0,9	0,9	-148,9
Басқа мемлекеттер пайдаланатын жер	993,7	2346,3	11319,7	+10326,0
Республика аумағы	272490,2	272490,2	272490,2

2-кесте

Алқаптар бойынша жер қорының серпiнi

мың га

Алқап түрлерi	1991 ж.	2000 ж.	2003 ж.	Өзге- рiстер (+,-) 2003 ж. 1991 жылға
Жерлердiң жалпы ауданы	272490,2	272490,2	272490,2
соның iшiнде:
ауыл шаруашылығы алқаптары:	223115,4	222485,9	222626,2	-489,2
олардың iшiнде:
егiстiк	35403,9	21399,9	22656,9	-12747,0
көп жылдық көшеттер	163,2	135,8	121,8	-41,4
тыңайған жер	277,9	8759,4	5686,7	+5408,8
шабындықтар	5106,3	5015,5	5047,5	-58,8
жайылымдар	182164,1	187081,8	189034,2	6870,1
орман аудандары мен ағашты-бұталы көшеттер	14290,3	14326,0	14334,7	+44,4
батпақтар	1239,3	1105,1	1101,5	-137,8
су астында	7845,8	7716,3	7714,3	-131,5
каналдар, коллекторлар астында	162,2	136,2	136,8	-25,4
аудандар, жолдар, көшелер астында	1735,7	1455,2	1445,9	-289,8
парктар, скверлер мен бульварлар астында		20,4	22,5	+22,5
құрылыстар астында	293,8	603,4	600,7	+306,9
бүлiнген жерлер	166,2	178,0	171,2	+5,0
өзге де жерлер	23641,5	24453,4	24336,4	+694,9

3-кесте

Облыстар бойынша ауыл шаруашылығы
алқаптарының аудандары

Облыс атауы	Ауыл шаруа- шылығы алқап тары, барлығы	Соның ішінде:
		егiстiк		көп жылдық көшет- тер	тыңайған жер	шабын- дықтар	жайы- лымдар
		барлығы	с.і. суар- малы
Ақмола	13244,1	5031,8	18,5	5,4	1052,0	263,5	6887,5
Ақтөбе	26975,4	785,1	11,5	1,5	366,2	312,9	25507,4
Алматы	16421,0	1082,1	463,6	31,1	134,4	467,9	14699,2
Атырау	9827,1	1,8	1,8	0,7	6,1	132,5	9683,5
Ш-Қа- зақ- стан	22650,8	1090,7	87,0	5,8	526,2	1070,3	19948,1
Жамбыл	10489,6	824,4	205,4	9,1		230,8	9425,1
Б-Қа зақ- стан	13989,1	682,0	15,2	2,7	909,2	1228,0	11160,1
Қара- ғанды	37449,1	1176,5	47,5	4,7	346,4	386,3	35523,2
Қызыл- орда	10877,5	131,6	131,6	2,8	61,4	116,9	10546,0
Қоста- най	18129,0	5520,3	18,4	11,4	66,0	350,5	12176,0
Маң- ғыстау	12699,6	0,4	0,4	0,6	0,4	0,3	12697,8
Павло- дар	11176,6	1398,6	23,2	3,1	1338,2	301,8	8129,2
С-Қа- зақ- стан	8388,1	4076,7	13,8	6,3	735,2	41,7	3523,7
О-Қа- зақ- стан	10268,4	844,9	430,5	30,9	145,0	142,3	9104,8
Алматы қаласы	7,9	2,3	1,8	4,8			0,8
Астана қаласы	32,9	7,7	3,8	0,9		1,8	21,8
Барлы- ғы	222626,2	22656,9	1474,0	121,8	5686,7	5047,5	189034,2

4-кесте

Республиканың жер ресурстарының құрамында
ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлердi пайдалану
мың теңге

	Барлық жерлер	c.i. ауыл шаруа- шылығы алқап- тары	соның iшінде
			егістік		көп жыл- дық екпе- лер	тыңай- ған жер	шабын- дықтар	жайы- лымдар
			барлығы	c.i. суар- малы
Қаз- ақ- стан Рес- пуб- ли- касы	272490,2	222626,2	22656,9	1474,0	121,8	5686,7	5047,5	189034,2
соның ішiн- де:
ауыл шару- ашыл- ығы мақ- са- тын- дағы жер- лер	83336,6	78366,0	21144,8	1300,5	806	2802,8	1779,6	52539,6
Рес- пуб- лика ішiн- де % есе- бімен	30,6	35,2	93,3	88,2	66,2	49,3	35,3	27,8

4-сурет

Шаруашылық жүргiзушi субъектiлердiң аграрлық
сектордағы динамикасы, %

Суретті қағаз мәтіннен қараңыз.

5-кесте

Аграрлық сектордағы шаруашылық жүргізушi
субъектiлердiң құрамы

Шаруашылық жүргізуші субъектiлер- дiң санаттары	1991 ж.		2000 ж.		2003 ж.
	саны	ауда- ны, мың га.	саны	ауда- ны, мың га.	саны	ауда- ны, мың га.
1	2	3	4	5	6	7
1. Шаруа (фермер) қожалығы	2480	1615,1	105088	29798,1	151878	32770,7
2. Мемлекет- тік емес ауыл шаруашылығы- ның заңды тұлғалары - барлығы соның iшiнде: ұжымшарлар шаруашылық серiктестiк- тер мен акционерлiк қоғамдар Ауыл шаруа- шылығы өндірістік кооперативтер өзге де мемлекеттік емес ұйымдар	548 416 132	15560,5 15284,7 275,8	6353 3098 1915	60033,7 40648,4 17753,2	17972 3735 1504	47744,8 33846,4 9770,4
3.Мемлекеттiк ауыл шаруа- шылығы ұйымдары - барлығы соның iшiнде: кеңшарлар ҒIИ, мекемелер мен бiлiм орындары қосалқы ауыл шаруашылығы кәсіпорындары өзге де мемлекеттік ұйымдар	3640 2094 273 1003 270	201200,2 195322,7 2304,04 1911,7 1661,4	1678 593 814 271	3151,3 1547,8 505,8 1097,7	1325 361 719 245	2738,1 1289,7 342,1 1106,3
Барлығы	6668	218375,8	113119	92983,1	171175	83253,6

6-кесте

Облыстар бойынша суармалы
жер серпiнi (мың га)

Облыс атауы	1991 ж.	2000 ж.	2003 ж.	Өзге- рiстер (+,-) 2003 ж. 1991 жылға
Ақмола	45,2	44,5	42,2	-3,0
Ақтөбе	44,9	29,3	29,3	-15,6
Алматы	661,0	549,9	596,3	-64,7
Атырау	44,3	44,0	11,8	-32,5
Ш-Қазақстан	223,5	219,1	219,1	-4,4
Жамбыл	249,3	237,5	226,5	-22,8
Б-Қазақстан	66,7	558	55,8	-10,9
Қарағанды	96,6	89,6	88,2	-8,4
Қызылорда	286,0	277,7	214,9	-71,1
Қостанай	39,8	41,6	41,6	+1,8
Маңғыстау	1,7	2,0	1,9	+0,2
Павлодар	81,6	59,5	59,5	-22,1
С-Қазақстан	35,4	22,8	22,8	-12,6
О-Қазақстан	495,8	500,4	511,7	+15,9
Астана қаласы	7,7	4,7	4,9	-2,8
Алматы қаласы		4,9	4,7	+4,7
Барлығы	2379,5	2228,3	2131,2	-248,3

5 сурет

Ауыл шаруашылық алқаптарының, олардың
құнарлығына әсер өтетін белгілері бойынша
сапалық сипаттамасы

Суретті қағаз мәтіннен қараңыз.

7-кесте

Құнарлылыққа әсер ететiн қасиеттерi
бойынша егiстiк сипаттамасы

Облыс атауы	Жалпы ауданы	І. Керi әсер- лерге ұшырама- ғандар		ІІ. Қиыршық тасты және тасты	ІІІ. Тұздал- ған	ІV. Сортаң- данған
		барлығы	c.i. жарам- дылары
Ақмола	5031,7	3676,7	3676,4	244,7	441,7	398,8
Ақтөбе	785,0	555,1	555,1	30,0	94,8	75,0
Алматы	1082,1	583,8	527,9	150,3	151,7	25,5
Атырау	1,8	0,3	0,2		1,2	0,1
Ш-Қазақстан	1090,7	662,4	615,8	156,6	2,1	12,8
Жамбыл	824,4	424,3	424,3	179,7	90,9	17,5
Б-Қазақстан	682,0	291,9	283,0	15,0	22,5	198,8
Қарағанды	1176,5	588,1	383,6	129,6	56,3	308,0
Қызылорда	131,6	13,0	13,0		115,8
Қостанай	3520,3	4099,1	4099,1	133,1	542,2	664,3
Маңғыстау	0,4	0,4	0,4
Павлодар	1398,6	516,7	512,9	53,8	81,5	255,8
С-Қазақстан	4076,7	2812,1	2812,1	163,0	235,5	566,6
О-Қазақстан	845,0	403,5	363,6	7,4	189,9	6,8
Астана қаласы	2,3	1,0	1,0	0,9
Алматы қаласы	7,8	2,7	2,7		1,1	4,0
Барлығы	22656,9	14631,1	14271,1	1264,1	2027,2	2534,0

таблицаның жалғасы:

Облыс атауы	V. Шай- ылған	VІ. Дефлир- ленген	VІІ. Су жә- не жел эрози- ясына ұшыра- ғандар	VІІІ. Өте ылғал- данған	ІХ. Батпақ- танған	Х. Басқа- лары
Ақмола	255,0	0,5		10,9	0,9	2,5
Ақтөбе	10,0	15,0		5,1
Алматы	63,1	64,8		40,1	2,8
Атырау				0,2
Ш-Қазақстан	205,2	20,2		31,4
Жамбыл	99,3	1,0		11,7
Б-Қазақстан	77,1	7,5	63,4	2,7	0,2	2,9
Қарағанды	39,6	36,8		17,3	0,8
Қызылорда						2,8
Қостанай	39,3	2,0		39,1		1,2
Маңғыстау
Павлодар		445,7		27,3		17,8
С-Қазақстан	26,1			263,1	1,3	9,0
О-Қазақстан	235,6	1,1		0,7
Астана қаласы					0,4
Алматы қаласы
Барлығы	1050,3	594,6	63,4	450,0	6,0	36,2

6-сурет

Шабындықтардың облыстар бойынша
мәдени-техникалық жағдайы

Суретті қағаз мәтіннен қараңыз.

8-кесте

Облыстар бойынша шабындықтардың
мәдени-техникалық жай-күйi

Облыстар- дың атауы	Шабын- дықтар ауда- ны, барлы- ғы	с.i. түбе- гейлi жақ- сар- тыл- ғаны	Шабындықтардың мәдени-техникалық жай-күйi
			таза	бұталы	орман- ды	улы өсiм- дiктер өскен- дерi	төм- пешiк- терi барлары
Ақмола	263,5	10,0	230,9	8,4		0,3	13,9
Ақтөбе	304,0		394,6	5,3		3,9	0,2
Алматы	467,9	6,2	442,2	1,7	1,1	14,5	2,2
Атырау	132,0		125,7	0,4	0,1	5,4	0,4
Ш-Қазақстан	1070,9		926,3	75,3	3,1	8,5	57,7
Жамбыл	230,8	4,8	224,9	0,8	0,1	0,2
Б-Қазақстан	1013,3	11,6	950,8	1,4	0,1	31,7	17,7
Қарағанды	381,6	0,4	368,0	4,1		0,4	8,7
Қызылорда	115,6		107,4	1,5		5,4	1,3
Қостанай	350,5	15,5	307,6	7,2		0,4	19,8
Маңғыстау	0,3		0,3
Павлодар	301,8		270,6	20,4	3,3		7,5
С-Қазақстан	41,7	12,0	29,1	0,3			0,3
О-Қазақстан	142,7	1,9	123,8	3,3		13,7
Астана қаласы	1,8		1,8
Барлығы	4818,4	62,4	4404,0	130,1	7,8	84,4	129,7

Ескерту: басқа мемлекеттер пайдаланылатын жерлерсiз

7-сурет

Жайылымлардың облыстар бойынша
мәдени-техникалық жағдайы
Суретті қағаз мәтіннен қараңыз.

9-кесте

Облыстар бойынша жайылымдардың
мәдени-техникалық жай-күйi

Облыс атауы	Жай- ылы- мдар ау- да- ны, бар- лығы	с.i. түбе- гейлi жақ- сар- тыл- ғаны	Жайылымдардың мәдени-техникалық жай-күйi
			таза	төм- пе- шiк- терi бар- лары	бұта- лы	орман- ды	тас- ты	қыл- қан- ды	тап- тал- ғаны
Ақмола	6886,9	1074,1	1572,8	111,8	227,5	18,0	1271,1	593,3	2018,3
Ақтөбе	24770,0		18369,0	37,3	949,6	137,9	0,3	1369,6	3906,3
Алматы	14699,2	63,2	8087,2	142,9	1901,1	695,3	468,1	327,8	3013,6
Атырау	9120,9		4536,7	2,5	281,8			93,9	4206,0
Ш-Қаз- ақ- стан	19974,0		12113,4	140,9	4651,8	130,1	1566,9	912,4	458,5
Жамбыл	8286,0	186,7	4457,3	0,2	1812,2	460,9	101,5		1267,2
Б-Қаз- ақ- стан	10141,6	60,6	6027,7	42,2	359,8	2,4		704,6	2944,3
Қара- ғанды	31121,5	845,9	22110,8	359,8	3719,9	147,8	628,9	2255,1	1053,3
Қызыл- орда	11836,6		6478,3	29,9	2272,8	894,5		9,4	2151,7
Қоста-най	12176,0	1094,2	8164,8	347,5	825,1	1,2	34,9	310,2	1398,1
Маңғы-стау	12695,9		9767,5	133,5	772,9	200,4	77,3	8,4	1735,9
Павло-дар	8129,0	715,3	5014,0	47,9	418,4	1,0	243,0	1057,2	632,2
С-Қаз-ақ- стан	3523,9	641,4	2047,4	39,6	63,7	25,1	235,8	2,9	468,0
О-Қаз-ақ- стан	9105,0	179,8	5091,8	0,1	1553,6	908,8	20,5	10,5	1339,9
Алматы қ.	0,8				0,7		0,1
Астана қ.	22,4	6,2	13,2		0,2		0,1	0,3	2,4
Барлығы	182489,7	4867,4	113851,9	1436,1	19811,1	3623,4	4648,5	7655,6	26595,7

Ескерту: басқа мемлекеттер пайдаланылатын жерлерсiз

10-кесте

Деградацияға ұшыраған жайылымдар
мың га

Облыстардың атауы	Деградацияға ұшыраған жайылымдардың барлығы	соның iшiнде
		орташа	күшті
1	2	3	4
Ақмола	2018,3	1098,0	920,3
Ақтөбе	3906,3	3293,2	613,1
Алматы	3013,6	1199,6	1814,0
Атырау	4206,0	2653,8	1552,2
Ш-Қазақстан	458,5	325,1	133,4
Жамбыл	1267,2	498,0	769,2
Б-Қазақстан	2944,3	2066,2	878,1
Қарағанды	1053,3	691,7	361,6
Қызылорда	2151,7	1543,0	608,7
Қостанай	1398,1	382,5	1015,6
Маңғыстау	1735,9	1248,4	487,5
Павлодар	632,2	482,1	150,1
С-Қазақстан	468,0	329,8	138,2
О-Қазақстан	1339,9	969,6	370,3
Астана қаласы	2,4	1,0	1,4
Барлығы	26595,7	16782,0	9813,7

11-кесте

Эрозияға ұшыраған ауыл шаруашылығы
алқаптарының аудандары
мың га

Облыс атауы	Шайылған		Дефлирленген		Су және жел эрозиясына бiрдей ұшыраған
	ауыл шаруа- шылығы алқап- тары, барлығы	c.i. егiстiк	ауыл шаруа- шылығы алқап- тары, барлығы	c.i. егiстiк	ауыл шаруа- шылығы алқап- тары, барлығы	c.i. егiс- тiк
Ақмола	561,0	255,0	1,5	0,5
Ақтөбе	473,1	10,0	2101,1	15,0	8,3
Алматы	802,4	63,1	4988,7	64,8
Атырау			3185,8
Ш-Қазақстан	424,9	205,2	856,9	20,2	1,4
Жамбыл	352,6	99,3	2849,0	1,0
Б-Қазақстан	255,1	77,1	1900,6	7,5	178,6	63,4
Қарағанды	140,9	39,6	854,6	36,8
Қызылорда	2,9		2914,1
Қостанай	160,2	39,3	611,6	2,0
Маңғыстау	802,8		657,8
Павлодар	1,0		1546,4	445,7
С-Қазақстан	49,9	26,1
О-Қазақстан	958,7	235,6	3112,9	1,1
Алматы қ.	1,4
Астана қ.
Барлығы	4986,9	1050,3	25581,0	594,6	188,3	63,4

таблицаның жалғасы:

Облыс атауы	Эрозияға ұшырағандар, барлығы
	ауыл шаруа- шылығы алқап тары, барлығы	соның iшiнде
		егістік	соның iшiнде
			әлсіз	орташа	күшті
Ақмола	562,5	255,5	255,5
Ақтөбе	2582,5	25,0	23,1	1,9
Алматы	5791,1	127,9	122,0	5,9
Атырау	3185,8
Ш-Қазақстан	1283,2	225,4	212,9	12,5
Жамбыл	3201,6	100,3	91,5	8,8
Б-Қазақстан	2334,3	148,0	135,6	12,4
Қарағанды	995,5	76,4	62,7	13,7
Қызылорда	2917,0
Қостанай	771,8	41,3	31,0	10,0	0,3
Маңғыстау	1460,6
Павлодар	1547,4	445,7	242,1	203,6
С-Қазақстан	49,9	26,1	19,9	5,9	0,3
О-Қазақстан	4071,6	236,7	216,8	19,5	0,4
Алматы қ.	1,4
Астана қ.
Барлығы		1708,3	1413,1	294,2	1,0