Declaration on the human rights of individuals who are not nationals of the country in which they live

Adopted by the resolution 40/of the General Assembly 13 December 1985

      The General Assembly,
      Considering that the Charter of the United Nations encourages universal respect for and observance of the human rights and fundamental freedoms of all human beings, without distinction as to race, sex, language or religion,
      Considering that the Universal Declaration of Human Rights proclaims that all human beings are born free and equal in dignity and rights and that everyone is entitled to all the rights and freedoms set forth in that Declaration, without distinction of any kind, such as race, colour, sex, language, religion, political or other opinion, national or social origin,property, birth or other status,
      Considering that the Universal Declaration of Human Rights proclaims further that everyone has the right to recognition everywhere as a person before the law, that all are equal before the law and entitled without any discrimination to equal protection of the law, and that all are entitled to equal protection against any discrimination in violation of that Declaration and against any incitement to such discrimination,
      Being aware that the States parties to the International Covenants on Human Rights undertake to guarantee that the rights enunciated in these Covenants will be exercised without discrimination of any kind as to race, colour, sex, language, religion, political or other opinion, national or social origin, property, birth or other status,
      Conscious that, with improving communications and the development of peaceful and friendly relations among countries, individuals increasingly live in countries of which they are not nationals,
      Reaffirming the purposes and principles of the Charter of the United Nations,
      Recognizing that the protection of human rights and fundamental freedoms provided for in international instruments should also be ensured for individuals who are not nationals of the country in which they live,
      Proclaims this Declaration:

Article 1

      For the purposes of this Declaration, the term "alien" shall apply, with due regard to qualifications made in subsequent articles, to any individual who is not a national of the State in which he or she is present.

Article 2

      1. Nothing in this Declaration shall be interpreted as legitimizing the illegal entry into and presence in a State of any alien, nor shall any provision be interpreted as restricting the right of any State to promulgate laws and regulations concerning the entry of aliens and the terms and conditions of their stay or to establish differences between nationals and aliens. However, such laws and regulations shall not be incompatible with the international legal obligations of that State, including those in the field of human rights.
      2. This Declaration shall not prejudice the enjoyment of the rights accorded by domestic law and of the rights which under international law a State is obliged to accord to aliens, even where this Declaration does not recognize such rights or recognizes them to a lesser extent.

Article 3

      Every State shall make public its national legislation or regulations affecting aliens.

Article 4

      Aliens shall observe the laws of the State in which they reside or are present and regard with respect the customs and traditions of the people of that State.

Article 5

      1. Aliens shall enjoy, in accordance with domestic law and subject to the relevant international obligations of the State in which they are present, in particular the following rights:
      (a) The right to life and security of person; no alien shall be subjected to arbitrary arrest or detention; no alien shall be deprived of his or her liberty except on such grounds and in accordance with such procedures as are established by law;
      (b) The right to protection against arbitrary or unlawful interference with privacy, family, home or correspondence;
      (c) The right to be equal before the courts, tribunals and all other organs and authorities administering justice and, when necessary, to free assistance of an interpreter in criminal proceedings and, when prescribed by law, other proceedings;
      (d) The right to choose a spouse, to marry, to found a family;
      (e) The right to freedom of thought, opinion, conscience and religion; the right to manifest their religion or beliefs, subject only to such limitations as are prescribed by law and are necessary to protect public safety, order, health or morals or the fundamental rights and freedoms of others;
      (f) The right to retain their own language, culture and tradition;
      (g) The right to transfer abroad earnings, savings or other personal monetary assets, subject to domestic currency regulations.
      2. Subject to such restrictions as are prescribed by law and which are necessary in a democratic society to protect national security, public safety, public order, public health or morals or the rights and freedoms of others, and which are consistent with the other rights recognized in the relevant international instruments and those set forth in this Declaration, aliens shall enjoy the following rights:
      (a) The right to leave the country;
      (b) The right to freedom of expression;
      (c) The right to peaceful assembly;
      (d) The right to own property alone as well as in association with others, subject to domestic law.
      3. Subject to the provisions referred to in paragraph 2, aliens lawfully in the territory of a State shall enjoy the right to liberty of movement and freedom to choose their residence within the borders of the State.
      4. Subject to national legislation and due authorization, the spouse and minor or dependent children of an alien lawfully residing in the territory of a State shall be admitted to accompany, join and stay with the alien.

Article 6

      No alien shall be subjected to torture or to cruel, inhuman or degrading treatment or punishment and, in particular, no alien shall be subjected without his or her free consent to medical or scientific experimentation.

Article 7

      An alien lawfully in the territory of a State may be expelled there from only in pursuance of a decision reached in accordance with law and shall, except where compelling reasons of national security otherwise require, be allowed to submit the reasons why he or she should not be expelled and to have the case reviewed by, and be represented for the purpose before, the competent authority or a person or persons specially designated by the competent authority. Individual or collective expulsion of such aliens on grounds of race, colour, religion, culture, descent or national or ethnic origin is prohibited.

Article 8

      1. Aliens lawfully residing in the territory of a State shall also enjoy, in accordance with the national laws, the following rights, subject to their obligations under article 4:
      (a) The right to safe and healthy working conditions, to fair wages and equal remuneration for work of equal value without distinction of any kind, in particular, women being guaranteed conditions of work not inferior to those enjoyed by men, with equal pay for equal work;
      (b) The right to join trade unions and other organizations or associations of their choice and to participate in their activities. No restrictions may be placed on the exercise of this right other than those prescribed by law and which are necessary, in a democratic society, in the interests of national security or public order or for the protection of the rights and freedoms of others;
      (c) The right to health protection, medical care, social security, social services, education, rest and leisure, provided that they fulfil the requirements under the relevant regulations for participation and that undue strain is not placed on the resources of the State.
      2. With a view to protecting the rights of aliens carrying on lawful paid activities in the country in which they are present, such rights may be specified by the Governments concerned in multilateral or bilateral conventions.

Article 9

      No alien shall be arbitrarily deprived of his or her lawfully acquired assets.

Article 10

      Any alien shall be free at any time to communicate with the consulate or diplomatic mission of the State of which he or she is a national or, in their absence, with the consulate or diplomatic mission of any other State entrusted with the protection of the interests of the State of which he or she is a national in the State where he or she resides.

Тұратын мемлекеттiң азаматы емес басқа мемлекеттiң аумағында тұрақты тұратын азаматтардың құқықтары туралы декларация

Бас Ассамблеяның 1985 жылғы 13 желтоқсандағы 40/144 қарарымен қабылданған

      Бас Ассамблея,
      Біріккен Ұлттар Ұйымы Жарлығында және басқа халықаралық құжаттарда жария етілген қағидаттарға сәйкес, тілдік, діни және нәсілдік еркіндіктерін негіздеріндегі адам құқықтарының сақталуын назарға ала отырып,
      Осы Декларацияда айтылған пен әр адамға тиселі құқықтарды иелену құқықтары, адамдардың тең құқылығы, адамдардың азат болып туатындығы, олардың тілі, діні, жынысы саяси көзқарастары, ұлттық немесе әлеуметтік шыққан тегі, мүлкі жөнінде айтылған Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясын есепке ала отырып,
      Осы Декларациян бұзу жағдайларынан бөлек барлық адамдардың тең құқылық адам баласы зорлық-зомбылық пен қанауға қарсы көтеріліске мәжбүр болатын жағдайды тудырмау үшін, адам құқықтары заң билігімен қорғалуы керек екеніне назар аудара отырып,
      Адам құқықтарының жалпыға бірдей Декларациясын бүкіл халықтар мен мемлекеттердің ұмтылыстары арқылы әр адаммен қатар, қоғамның әр органы осы декларацияны үнемі жадында тұтып, білім беру және ағарту жұмыстары арқылы осы құқықтар мен бостандықтарды қадір тұтуға ықпал жасап, ұлттық халықаралық шаралар арқылы Ұйымның мүше-мемлекеттерінің халықтарымен қоса, олардың юрисдикциясына қарасты территорялардың халықтары арасында да, жалпыға бірдей тиімді түрде танылып, жүзеге асырылуы үшін алға қойылған мақсат ретінде жария етіп отырып,
      Тұратын елдің азаматтары болып табылмайтын тұлғалардың саны көп мемлекеттер арасындағы бейбітшілік және достық қарым-қатынастарды дамыту қоғамдастықтарын жетілдіру іс шараларын назарға ала отырып,
      Біріккен Ұлттар Ұйымының Жарғысының қағидаттары мен мақсаттарын растай отырып,
      Халықаралық құжаттарда көрсетілген сол тұратын елдің азаматтары болып табылмайтын тұлғалардың адам құқықтары мен бостандығын қорғауды тани отырып,
      Осы Декларацияны жариялайды:

1 бап

      Осы Декларацияда «шетелдік» термині тұратын мемлекеттiң азаматы емес басқа мемлекеттiң аумағында тұрақты тұратын азаматтарға қатысты алынады.

2 бап

      1. Осы Декларация мемлекетке азаматтардың заңсыз өтіп кету жағдайларымен ешқашан сәйкес келмейді; кез келген мемлекет шетелдіктер мен оның азаматтары арасындағы жағдайлар, олардың келуі мен шетелдік азаматтардың кетуі шарттарына қатысты ережелер мен заңдарды қолдану құқықтарын шектеу ережелерімен байланыста болмауы керек. Алайда, мұндай заңдар мен ережелер адамның құқықтық саласындағы міндеттерін қосқандағы осы мемлекеттерде қабылданған халықаралық-құқықтар міндеттерімен бірге болуы шарт.
      2. Осы декларация аз көлемдеде танылған немесе танылмаған осы Декларацияның құқықтарындағы шетелдіктерге берілетін мемлекеттің халықаралық құқықтарына сәйкес ішкі заңдар мен құқықтарға сәйкес ұсынылған құқықтарды жүзеге асыруға кеткен шығындарды көтермейді.

3 Бап

      Кез келген мемлекет шетелдіктерге қатысты құқықтар немесе өзінің ұлттық заңнамаларын жариялауы керек.

4 Бап

      Шетелдіктер өзі тұрған мемлекеттің дәстүрлерін мен ғұрыптарына құрметпен қарауға және сол елдің заңдарын сақтауға міндеттенеді.

5 Бап

      1. Шетелдіктер мемлекеттердің халықаралық міндеттемелерін есепке ала отырып және ішкі заңнамаларына сәйкес келесідегідей құқықтарды пайдаланады:
      а) жеке өміріне басқалардың араласпауы құқығы; кез келген шетелдік еш себепсіз қамауға немесе тұтқындалмауы керек; кез келген шетелдік бас бостандығынан айырылмауы керек, ондай жағдайлар орын алса ол заң бойынша жүргізіледі;
      b) тұрғын үй немесе тұрғылықты жерге тіркелу, жеке өміріне қатысты заңсыз араласуылар немесе басқа да заңсыз әрекеттерден қорғануға құқылы;
      с) барлық заң мекемелері мен заң орындаушылары алдында шетелдіктер тең құқылы және де қажеттіліктер туған жағдайларда олар заңнамалар мен соттық, қылмыстық іс шаралар барысында аудармашылардың тегін көмектерін пайдалана алуға құқылы;
      d) жанұясын, отбасын, жарын таңдауға құқылы;
      е) өзінің дінін ұстауға, еркін ойлауға құқылы; өзінің дінін жария етуге тек сәйкес конституциялық құрылысты күштеп өзгертуді, оның тұтастығын бұзуды, мемлекет қауіпсіздігіне нұқсан келтіруді, соғысты, әлеуметтік, нәсілдік, ұлттық, діни, тектік-топтық және рулық астамшылықты, сондай-ақ қатыгездік пен зорлық-зомбылыққа бас ұруды насихаттауға немесе үгіттеуге жол берілмейтін жағдайларды есепке ала отырып;
      f) өзінің ана тілін, мәдениеті мен дәстүрін сақтауға құқылы;
      g) өзінің табыстарын, жинаған қаражаттарын ішкі валюталық ережелерге сәйкес шетелге аударға құқылы;
      2. Демократиялық мемлекет үшін мемлекеттік қауіпсіздік, қоғамдық қауіпсіздік, қоғамдық тәртіп, тұрғындардың дұрыс ойлауы, ар-намыс бостандығымен бірге басқа құқықтарының халықаралық құжаттарға сәйкес көрсетілген кейбір заңнамалар мен құқықтарды шектеуді есеке ала отырып, осы Декларацияда көрсетілгендей шетелдіктер келесі құқықтарды пайдаланады:
      а) елден кез келген уақытта шығып кетуге құқылы;
      b) өзінің көзқарасын ертін білдіруге құқылы;
      с) бейбіт жиналыстарға қатысуға құқылы;
      d) ішкі заңнамаларға сәйкес бір реткі мүліктерге иелік етуге құқылы.
      3. 2-тармақта көрсетілген шектеулермен бірге, заңды негіздерде ел аумағында жүрген шетелдіктер мемлекет шекарасында еркін жүріп-тұруға құқылы.
      4. Ұлттық заңнамалық негіздерді есепке ала отырып, ел аумағында заңды өмір сүруге рұқсат алған шетелдіктердің жары мен кәмелеттік жасқа толмаған балаларының бірге тұруына және оларға шетелден қонақтар келуге немесе олар шетелге кетуге құқылы.

6 Бап

      Кез келген шетелдік адам айтқысыз зорлық-зомбылық көрсету, азаматтардың ар-ожданына қарсы келетін әрекеттерге, оның ішінде кез келген шетелдік азамат еркін келісімсіз медициналық немесе ғылыми тәжірибелерген өтуіне болмайды.

7 Бап

      Мемлекет аумағында заңды негіздерде жүрген шетелдік тек мемлекет шекарасынан заңды негіздерде мемлекеттік қауіпсіздік мәселелеріне қатысты қандай да бір заңдылықтарды бқзу фактілері анықталған жағдайларда, ол бойынша арнайы мемлекеттік деңгейде шешімдер қабылданған жағдайларда ғана шығарылады, шетедік азамат өзін мемлекет шекарасынан шығару шешімдеріне қарсы тиісті қарарды ұстана отырып, заңды негізде билік, сот орындарына арыздануға құқылы. Ұлттық немесе этникалық шыққан тегі, мәлениеті мен діні, нәсіліне қатысты топтық-таптық бөлінулер негіздеріндегі ұжымдық немесе жеке шығаруларды жасауға тыйым салынады.

8 Бап

      1. Мемлекет аумағында заңды өмір сүретін шетелдіктер 4-бапта көрсетілген өзінің міндеттерін орындау шарттары кезінде ұлттық заңнамаларға сәйкес құқықтарды пайдалана алады.
      а) қауіпсіздік гигиенасы, тиісті жалақыға және қиын жұмыстарға қатысты басқа да сыйақылық талаптарға жауап беретін, сонымен бірге ер адаммен бірдей әйел адам тең дәрежелі ақы төленуі еңбек шарттарына қатысты талаптар қоюға құқылы;
      b) Өзінің қызметтеріне қатысты қауымдастықтардың, ұйымдардың жұмыстарына қатысуға құқылы. Қолданылған құқықтар басқалардың еркіндігі немесе қоғамдық тәртіп пен мемлекеттік қауіпсіздік мүдделеріндегі демократиялық қоғамдағы қажетті заңдарға ешқандай шектеу қоя алмайды;
      с) денсаулығын сақтауға, медициналық қызмет көрсетулерді пайдалануға, әлеуметтік қызмет көрсетулерді пайдалануға, білім алуға және демалуға құқылы, олар оны сәйкес талаптар бойынша орындайды және онда мемлекеттік ресурстарды шектен тыс пайдалану ұсынылмайды.
      2. Шетелдіктердің құқықтарын сақтау мақсаттарында, олар тұрған ақылы жұмыс жасайтын ұйымдар жұмыстарын жүргізетін болады, мұндай құқықтар мемлекет аралық көп жақты немесе екі жақты келіссөздердің арқасында анықталуы мүмкін.

9 Бап

      Кез келген шетелдік заңсыз негіздерде өзінің мүлкінен айырылмайды.

10 Бап

      Кез келген шетелдік ол өзі тұрған мемлекеттің азаматы болып табылатын мемлекеттің мүддесін қорғау міндеттері жүктелген дипломатиялық өкілмен немесе кеңес берушілер болмаған жағдайларда, өз елінің азаматы болып табылатын мемлекеттің дипломатиялық өкілімен немесе кеңесшісімен жеке мәселелеріне қатысты кездесуге құқылы.