On judicial practice in frauds

Normative decision of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan dated June 29, 2017 No. 6.

      Unofficial translation

      In connection with issues, arisen in the judicial practice, amendments of the legislation, and for the purposes of uniform application of the law, the plenary session of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan

      hereby decrees:

      1. To pay attention of the courts that a mandatory element of fraud is the existence of the guilty person’s mercenary purpose, i.e. the pursuit to turn the property of others unlawfully and free of charge into their property, or the right to it in his own favor, or in favor of other persons. Fraud is committed by false pretences or breach of trust, under the influence of which the owner or other holder of the property voluntarily transfers the property or the right to it to other persons.

      In describing the event of a criminal offence in the indictment and in the court sentence, the manner in which the fraud has been committed must be specified, considering the objective and subjective aspects of the act.

      Footnote. Paragraph 1 as amended by Regulatory Resolution of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan No. 10 of 22.12.2022 (shall be promulgated as of the date of first official publication).

      2. Deceit is a way of committing fraud in order to steal someone else’s property or acquire the right to another’s property. Deceit may consist in deliberately misleading the owner or other holder of the property with a message of knowingly false information that does not correspond to reality, or in hiding the true facts that should have been communicated to the owner or holder of the property, creating an erroneous idea about the owner of the property or other holder the legality of the transfer of property into the possession of the guilty person and (or) other persons.

      In result of deceit the owner or another holder of the property, being misled, voluntarily transfers the property to the guilty person, believing that there are grounds for it and he acts in his own interests.

      3. Abuse of trust as a method of fraud lies in the fact that the guilty person uses the trust that arose between him and the owner or other person in charge of the property for the purposes of illegally obtaining someone else's property or the right to it out of mercenary motives.

      The trust of the owner of the property or another person to the fraudster can be caused by various circumstances: personal acquaintance, recommendations of relatives and other persons, the official position of the guilty person, etc.

      4. Deceit in fraud may be expressed both in oral and written forms.

      The use of fraudulent documents during the stealing is one of the forms of fraud. A fraud committed using another forged official document, shall be fully covered by the body of the fraud and shall not require additional qualifications under article 385 of the Criminal Code of the Republic of Kazakhstan (hereinafter referred to as the CC).

      5. if a person, having forged an official document entitling for rights or releasing from obligations, committed fraud, the actions committed shall be qualified in the aggregate of criminal offenses provided for in part one of article 385 of the CC and the relevant part of article 190 of the CC.

      6. It should be distinguished the difference between the stealing committed by fraud, from stealing committed in other forms, but having a method of deceit, which does not condition the voluntary transfer of property by the owner of the property or by another person, but facilitates the commission of another crime (deceit for entering a house, storage, etc.).

      7. In cases where the deceit is used by a person to facilitate the commission of another crime related to the stealing of another's property, during the course of which his actions are discovered by the owner or other owner of this property, but he continues to illegally, besides the owner’s will, hold another's property, then the offense should be qualified as robbery (the person asks the owner of the mobile phone to make a call, and then immediately disappears with it in the owner's presence).

      8. Fraud is recognized to be completed from the moment when the stolen property was seized and transferred into the illegal possession of the guilty person or other persons, and they got a real opportunity to own, use or dispose of it at their discretion as their own.

      If fraud is committed in the form of acquiring the right to another's property, the crime shall be considered completed from the moment the guilty person has a legally fixed opportunity to own, use and dispose of other people's property as their own, after appropriate registration, certification or registration of this right.

      Fraud committed in relation to users of information systems shall be deemed to have been committed when the victim transfers money and/or personal data to the perpetrator or at his/her instruction to other persons.

      The location of the victim transferring the funds shall be regarded as the place where the information systems fraud is perpetrated.

      Footnote. Paragraph 8 as amended by Regulatory Resolution of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan No. 10 of 22.12.2022 (shall be enacted from the date of the first official publication).

      9. The fraud committed through deceit or abuse of trust of a user of an information system should be recognized the actions of the guilty person aimed at seizure of property or the right to property of a user of an information system committed by means of information technologies (computer, computer programs, Internet, cell phone, etc.), by placing knowingly inappropriate information or programs in the information system in order to realize his criminal intent to cheating a user through a Qiwi wallet, Internet banking, etc.

      In cases the mentioned actions are associated with unauthorized access to the information system or telecommunication network, the actions committed shall be subject to qualification aggregate of criminal infractions under articles 190 and 205 of the CC, или 190 и 206 of the CC, if as a result of unauthorized access to computer information, destruction and modification, disruption of the operation of the computer, the computer system or their network occurred.

      10. To distinguish fraud from civil law relations, it should be borne in mind that in fraud, the intent to steal or acquire the right to another person's property by deceit or abuse of trust arises for the guilty person before and (or) at the time of conclusion of a contract providing for the receipt of someone else’s property or rights to it.

      In such cases, the deceitful actions of the guilty person must be causally connected with the fact of the acquisition by the guilty person of the property or the acquisition of the right to property, i.e., the deceitful actions must precede the transfer of this property or the acquisition of the right to it.

      11. The courts should take into account that the presence of intent aimed at seizure by fraud under contractual obligations may be evidenced by a combination of such circumstances as the person’s deliberate lack of real financial and other material capabilities (material and technical equipment, labor collective, etc.) to fulfill the obligation, or the necessary license, permission to carry out activities aimed at fulfilling obligations under the contract, the use by a person of false constituent documents or letters of guarantee, concealment of information on the presence of debts or pledges on property, conclusion of knowingly unenforceable contracts and others.

      In cases where the contract between the parties is concluded with the mutual intentions of the parties to fulfill the corresponding obligations, but after its conclusion and obtaining material benefits, one of the parties has objective circumstances that impede the fulfillment of the obligations undertaken, the actions committed may not be qualified as fraud.

      12. The unlawful receipt of social payments and benefits, money transfers, bank deposits or other property for personal gain on the basis of other people's personal or other documents (for example, a pension certificate, birth certificate of a child, a bank savings book, which indicates the name of its owner, or another personal security, etc.), forms the composition of fraud.

      If the guilty person has preliminarily stolen the mentioned documents, then his actions must be additionally qualified under part three of article 384 of the CC.

      Actions consisting in receiving social payments and benefits, other cash payments or other property by submitting to the authorized body that takes the relevant decisions, knowingly false information about the existence of circumstances, the occurrence of which in accordance with the law, by-laws and (or) the contract is a condition for receiving the relevant payments or other property, as well as by default on the termination of the grounds for receiving the specified payments should be qualified as stealing of property of another person by deceit.

      13. A person’s gratuitous appropriation of funds held in bank accounts in his own favor or in favor of other persons, committed with the mercenary purpose of deceiving or abuse the trust of a bank employee with the submission of false payment orders or other people's personal and other documents to the bank shall be qualified as fraud.

      Receipt by a person of a grant or loan without the intention of returning it for the purpose of appropriation by deceit with the provision of knowingly false information about the financial situation or collateral, or about other circumstances that are essential for obtaining a loan or subsidy, shall constitute the body of the fraud.

      14. From the moment of crediting money to a bank account as a result of fraud, a person has the opportunity to dispose of it, and the crime should be considered completed from the moment of crediting these funds to his account.

      15. Stealing other people's money through an ATM by using a previously stolen or false credit (settlement) card, bearer securities (bond, bill, share, etc.) shall not constitute fraud. In this case, the actions committed should be qualified as stealing of other people's property.

      The actions associated with the stealing other people's money held in a bank account by using a stolen or false credit or settlement card should be qualified as fraud only in cases when a person misled an authorized bank employee by deceit or abuse of trust.

      16. Fraud in the field of public procurement is understood as the actions of the guilty person (supplier), which include the submission of knowingly inaccurate information (about the financial or economic situation, the availability of workers, technical equipment, etc.), with the aim of deception, which deliberately mislead the customer or organizer of public procurement in order to turn in their favor or in favor of third parties budgetary funds, as a result of which the supplier, without delivering the goods or without completing the work, or without rendering a service, appropriates the allocated funds.

      In cases where the authorized person of the customer deliberately draws up a fictitious act of acceptance of goods or work performed, or services rendered, after which the supplier receives funds that the supplier turns into his property and disposes of them at his discretion, then such actions of the supplier do not constitute the fraud. Depending on the established circumstances, these actions (of the authorized representatives of the customer or supplier) may be qualified as abuse of official position or stealing of other people's entrusted property by appropriation or embezzlement.

      17. When distinguishing fraud from causing property damage by fraud or abuse of trust in the absence of attributes of stealing, the courts should take into account that committing fraud or abuse of trust without attributes of stealing, the guilty person does not withdraw property from the legal possession of the owner of the property or another person, or does not acquire the right to it. In this case, the guilty person, using the property for free or the right to it or the services provided by the owner of the property or another person for payment, by fraud or abuse of trust, receives unlawful benefits and causes real damage to the victim or other owner of the property.

      Such actions may be expressed in the use of property of a state body or enterprise, private or legal entity or paid services rendered by them without payment (by providing fake documents exempting from payment of statutory payments or from payment for public utility services, for rental housing, equipment, in unauthorized connecting to energy networks, water and gas pipelines, creating the possibility of unaccounted for the consumption of electricity, water, gas or personal use entrusted to it to the person of transport (free ride by trainmen and ticket inspectors, etc.).

      18. When qualifying the actions of the guilty person under paragraph 1 of part four of article 190 of the CC as fraud committed by a criminal group, it is necessary to be guided by explanations specified in paragraphs 23, 24, 25, 33, 34, 35 and 36 of article 3 of the CC.

      19. Persons using their official position when committing fraud provided for in paragraph 3 of part two of article 190 of the CC, should be understood as employees or officials who are not subject to provisions of the Law of the Republic of Kazakhstan dated November 23, 2015 № 416-V "On the public service".

      20. Actions of the guilty person should be qualified under paragraph 2 of part three of article 190 of the CC, if he, being the person authorized to perform state functions an equal person, or an official or a person holding a responsible state office, committed deliberate actions for the purposes of stealing the property or acquisition of right to it by deceit or abuse of trust of the owner of the property using his official position.

      21. Upon receipt of cash or other valuables by a person authorized to perform public functions, or by an equivalent person, or an official, or by a person holding a responsible public office for the commission of an action (inaction), which he actually cannot perform due to lack of official of authority or inability to use one's official position, should be qualified, if there is intent to seize these values, as fraud.

      If this person is detained at the crime scene when receiving money, securities and other material assets, the deed should be qualified as an attempted fraud.

      When qualifying the actions of the guilty person under paragraph 2 of part three of 190 of the CC the courts should be guided by paragraphs 16, 26, 27 and 28 of article 3 of the CC.

      22. There is no fraud with the use of official position in case of assignment or embezzlement by a person of property that was entrusted to him on the basis of a civil law contract (lease, contract, commission, transportation, storage, etc., or an employment contract), these actions shall be covered by article 189 of the CC.

      23. The actions of the organizers, instigators and accomplices of fraud known to have been committed by a person using his official position, or by a person authorized to perform public functions or an equivalent person, or an official, or a person holding a responsible public position, if it involves using official position shall be qualified under the relevant part of article 28 of the CC and under part two or three of article 190 of the CC. Paragraph 20 has been amended in accordance with Regulatory Resolution of the Supreme Court of RK dated 21.04.11 № 1 (see earlier revision)

      24. The issue of existence in actions of the guilty persons of the qualifying attribute of fraud on a large or especially large scale should be resolved in accordance with paragraphs 3 or 38 article 3 of the CC.

      When deciding on the qualification of the actions of persons who committed fraud in a group of persons by prior conspiracy or as part of a criminal group, on the basis of “on a large scale” or “on an especially large scale”, one should proceed from the total value of the property stolen by all participants in the crime.

      25. The courts should distinguish the continued fraud from repeated by the fact that in case of the continued fraud the guilty person by repeated seizure of the other person’s property from one source implements a single intend aimed at seizure of property, achieving a predetermined goal.

      26. To distinguish the qualifying attribute of duplicity of fraud from the commission of fraud in respect of two or more persons, it should be borne in mind that the latter is committed at the same time by the same criminal act (deceit in relation to participants in shared construction, users of an information system, etc.). If there is an attribute of duplicity, the specified action is committed at different times, and property is stolen from different sources.

      27. To recognize invalid paragraphs 19 and 20 of the Regulatory Resolution of the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan dated July 11, 2003 № 8 "On judicial practice in cases of embezzlement".

      28. According to article 4 of the Constitution of the Republic of Kazakhstan, this Regulatory Resolution shall be included in the existing law, shall be generally binding and shall come into force from the date of its first official publication

      Chairman
      of the Supreme Court of the
      Republic of Kazakhstan К. MAMI
      Judge of the Supreme Court
      of the Republic of Kazakhstan,
      Secretary of the Plenary Session К. SHAUKHAROV

Алаяқтық туралы істер бойынша сот практикасы туралы

Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2017 жылғы 29 маусымдағы № 6 нормативтік қаулысы.

      Сот практикасында туындаған мәселелерге, заңнаманың өзгеруіне байланысты және заң нормаларын біркелкі қолдану мақсатында Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының жалпы отырысы

      қаулы етеді:

      1. Соттардың назары алаяқтықтың міндетті белгісі кінәлі адамның пайдакүнемдік мақсатының болуы, яғни бөтен мүлікті өзінің меншігіне не оған құқықты өзінің пайдасына не басқа адамдардың пайдасына құқыққа қарсы өтеусіз айналдыруға ұмтылуы болып табылатынына аударылсын. Алаяқтық алдау немесе сенімді теріс пайдалану жолымен жасалады, олардың ықпалымен меншік иесі немесе мүліктің өзге иесі мүлікті немесе оған құқықты басқа адамдарға өз еркімен береді.

      Айыптау актісінде және сот үкімінде қылмыстық құқық бұзушылық оқиғасын сипаттау кезінде жасалған іс-әрекеттің объективті және субъективті жақтарын ескере отырып, алаяқтық жасалған тәсіл нақтылануы тиіс.

      Ескерту. 1-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 22.12.2022 № 10 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

      2. Алдау бөтен мүлікті жымқыру немесе бөтен мүлікке құқықты иемдену мақсатында алаяқтық жасау тәсілі болып табылады. Алдау меншік иесінде немесе өзге адамда мүліктің кінәлі адамға және (немесе) басқа адамдарға берілуінің заңға сәйкестігі туралы қате түсінік туындататын кінәлінің меншік иесіне немесе мүліктің өзге иесіне шындыққа жанаспайтын көрінеу жалған мәліметтерді хабарлаудан не меншік иесіне не мүлік иесіне хабарлануға тиіс шынайы фактілерді жасырудан құрылуы мүмкін.

      Алдау нәтижесінде жаңылыстырылған меншік иесі немесе мүліктің өзге иесі өзінің мүддесі үшін жасаған әрекеттерінің негізділігіне сенімді бола отырып, кінәлі адамға мүлкін өз еркімен береді.

      3. Алаяқтықтың тәсілі ретінде сенімді теріс пайдалану кінәлі адамның өзінің және меншік иесінің немесе иелігінде мүлкі бар өзге адамның арасында туындаған сенімді қарым-қатынастарды пайдакүнемдік пиғылмен бөтен мүлікті немесе оған құқықты заңсыз алу мақсатында пайдалануына негізделеді.

      Мүлік иесінің немесе өзге адамның алаяққа сенім артуы әртүрлі мән-жайларға негізделуі мүмкін: жеке таныстығы, туыстарының және өзге адамдардың ұсынымы бойынша, кінәлінің қызметтік жағдайы және т.б.

      4. Алаяқтық кезінде алдау ауызша, сонымен қатар жазбаша нысанда болуы мүмкін.

      Жымқыру кезінде жалған құжаттарды пайдалану алдау нысандарының бірі болып табылады. Басқа адам әзірлеген жалған ресми құжатты пайдалана отырып жасалған жымқыру алаяқтық құрамымен толық қамтылады және Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің (бұдан әрі - ҚК) 385-бабы бойынша қосымша саралауды талап етпейді.

      5. Егер адам құқық беретін немесе міндеттерден босататын жалған ресми құжатты қолдан жасау жолымен аляқтық жасаса, жасалған әрекетті ҚК-нің 385-бабының бірінші бөлігінде және ҚК-нің 190-бабының тиісті бөлігінде көзделген қылмыстық құқық бұзушылықтардың жиынтығы бойынша саралаған жөн.

      6. Алаяқтық жолмен жасалатын жымқыруды мүлік иесінің немесе өзге адамның мүлікті өз еркімен беруін қажет етпейтін, бірақ басқа қылмыстың (үйге, қоймаға кіру үшін алдау және т.б.) жасалуын жеңілдететін алдау тәсілімен өзге нысандарда жасалатын жымқырудан ажырату керек.

      7. Алдау бөтен мүлікті жымқырумен байланысты басқа қылмысты жасауды жеңілдету үшін пайдаланып, бірақ оны жасау барысында ол адамның әрекеттері меншік иесіне немесе сол мүліктің өзге де иесіне белгілі болып қалғанын біле тұра, оның иесінің еркінен тыс бөтен мүлікті заңсыз ұстауды жалғастырса, жасалған әрекетті (мәселен, адам ұялы телефонды иесінен қоңырау салуға сұрап алып, оны алған бойда иесінің көзінше қашып кеткен жағдайларда) тонау деп саралаған жөн.

      8. Алаяқтық жымқырылған мүлік алып қойылған және кінәлінің немесе басқа адамдардың заңсыз иеленуіне өткен және олар оны меншік мүлкі ретінде өздерінің қалауы бойынша пайдалануға немесе билік етуге нақты мүмкіндік алған сәттен бастап аяқталды деп танылады.

      Егер алаяқтық бөтен мүлікке құқықты иемдену нысанында жасалса, қылмыс кінәліде бөтен мүлікті өзінің меншігі ретінде иеленуге, пайдалануға және билік етуге бекітілген құқықтық мүмкіндік туындаған сәттен бастап, яғни осы құқық тиісінше ресімделгеннен, куәландырылғаннан немесе тіркелгеннен кейін аяқталды деп есептеледі.

      Ақпараттық жүйелерді пайдаланушыларға қатысты жасалған алаяқтық кінәліге немесе оның нұсқауы бойынша басқа адамдарға ақшалай қаражат және (немесе) жеке деректері аударылған сәттен бастап аяқталды деп танылады.

      Ақпараттық жүйелерді пайдалана отырып алаяқтықтың жасалған орны деп ақшалай қаражатты аударатын жәбірленушінің тұрған жерін санаған жөн.

      Ескерту. 8-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Жоғарғы Сотының 22.12.2022 № 10 (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) нормативтік қаулысымен.

      9. Ақпараттық жүйені пайдаланушыны Qiwi-кошелек, интернет-банкинг және т.б. арқылы алдап өзінің қылмыстық пиғылын іске асыру мақсатында ақпараттық жүйеде көрінеу жалған мәліметтерді немесе бағдарламаларды орналастыру жолымен ақпараттық технологиялар (компьютер, компьютерлік бағдарламалар, интернет, ұялы телефон және т.б.) арқылы жасалған, ақпараттық жүйені пайдаланушының мүлкін немесе мүлікке құқығын иеленуге бағытталған кінәлінің әрекеттерін ақпараттық жүйені пайдаланушыны алдау немесе оның сенімін теріс пайдалану жолымен жасалған алаяқтық деп тану қажет.

      Аталған іс-әрекеттер ақпараттық жүйеге немесе телекоммуникация желісіне заңсыз қол жеткізумен ұштасқан жағдайларда, егер компьютерлік ақпаратқа заңсыз қол жеткізу нәтижесінде ЭЕМ жұмысы, ЭЕМ жүйесі немесе олардың желісі жойылса, түрлендірілсе не бұзылса, мұндай әрекеттер ҚК-нің 190 және 205 немесе ҚК-нің 190 және 206-баптарымен қылмыстық құқық бұзушылықтардың жиынтығы бойынша саралануға жатады.

      10. Алаяқтықты азаматтық-құқықтық қатынастардан ажырату үшін алаяқтық кезінде кінәлі адамда алдау немесе сенімді теріс пайдалану арқылы бөтен мүлікті жымқыруға немесе бөтен мүлікке құқықты иемденуге қатысты пиғыл бөтен мүлікті немесе оған құқық алуды көздейтін шартты жасасқанға дейін және (немесе) сол сәтте туындайтыны ескерілгені жөн.

      Мұндай жағдайларда кінәлінің алдау әрекеттері кінәлінің бөтен мүлікті алған немесе мүлікке құқықты иемденген фактісімен себептік байланыста, яғни алдау әрекеттері осы мүлікті беруден немесе оған құқықты иемденуден бұрын болуға тиіс.

      11. Соттардың шарттық міндеттемелер кезінде алаяқтық жолмен жымқыруға қатысты пиғылдың болуын адамда қабылданатын міндеттемені орындауға нақты қаржы және өзге де материалдық мүмкіндіктің (материалдық-техникалық жарақтандыру, еңбек ұжымы және т.б.) немесе шарт бойынша міндеттемелерді орындауға бағытталған қызметті жүзеге асыруға қажетті лицензияның, рұқсаттың көрінеу жоқтығы, адамның жалған құрылтай құжаттарын немесе кепілдік хаттарды пайдалануы, мүлік бойынша берешектің немесе кепілдің болуы туралы ақпаратты жасыруы, көрінеу орындалмайтын шарттарды жасасуы және басқа мән-жайлардың жиынтығы анықтауы мүмкін екенін ескергені жөн.

      Тараптардың арасындағы шарт тараптардың тиісті міндеттемелерді орындауға екі жақтың ниеті бойынша жасалған, бірақ оны жасасқаннан және материалдық пайданы алғаннан кейін тараптардың бірінде алынған міндеттемелерді орындауға кедергі келтіретін объективті мән-жайлар туындаған жағдайларда, жасалған әрекет алаяқтық ретінде саралануы мүмкін емес.

      12. Пайдакүнемдік пиғылмен бөтен жеке немесе өзге құжаттардың (мысалы, зейнеткерлік куәлігінің, баланың туу туралы куәліктерінің, иесінің аты көрсетілген банктік жинақтаушы кітапшасының немесе басқа да атаулы бағалы қағаздың және т.б.) негізінде әлеуметтік төлемдер мен жәрдемақыларды, ақша аударымдарын, банктік салымдарды немесе басқа мүлікті құқыққа қарсы иемдену алаяқтық болып табылады.

      Егер кінәлі адам аталған құжаттарды алдын ала ұрласа, онда оның әрекеттері ҚК-нің 384-бабының үшінші бөлігі бойынша қосымша саралануы тиіс.

      Мән-жайлардың басталуы заңға, заңға тәуелді актіге және (немесе) шартқа сәйкес тиісті төлемдерді немесе бөтен мүлікті алуға шарт болып табылатын олардың болуы туралы көрінеу жалған мәліметтерді тиісті шешім қабылдайтын уәкілетті органға ұсыну жолымен, сонымен қатар аталған төлемдерді алу үшін негіздердің тоқтатылғанын жасырып қалу жолымен әлеуметтік төлемдер мен жәрдемақыларды, басқа да ақша төлемдерін немесе өзге мүлікті иемденуден тұратын әрекеттерді алдау жолымен бөтен мүлікті жымқыру ретінде саралау қажет.

      13. Адамның жалған төлем тапсырмаларын немесе бөтен жеке және өзге құжаттарды банкке ұсына отырып, пайдакүнемдік мақсатпен банк қызметкерін алдау немесе оның сенімін теріс пайдалану жолымен банктердің шоттарындағы ақшалай қаражатты өз пайдасына немесе басқа адамдардың пайдасына өтеусіз айналдыруы алаяқтық деп сараланады.

      Қаржы жағдайы немесе кепілдегі мүлкі туралы немесе кредит немесе дотация алу үшін елеулі маңызға ие болатын өзге де мән-жайлар туралы көрінеу жалған мәліметтерді ұсыну арқылы дотацияны не кредитті қайтаруға ниеті болмай өзінің меншігіне айналдыру мақсатында адамның оларды алуы алаяқтықтың құрамын құрайды.

      14. Адам алаяқтықтың нәтижесінде банктік шотқа ақша есепке алынған сәтінен бастап оларға иелік ету мүмкіндігін алады және осы қаражаттың оның шотына есепке алынған сәтінен бастап, қылмысты аяқталды деп есептеген жөн.

      15. Алдын ала ұрланған немесе жалған кредит (есептік) картасын, ұсынушыға арналған бағалы қағаздарды (облигация, вексель, акция және т.б.) пайдалану жолымен бөтен ақша қаражаттарын банкомат арқылы жымқыру алаяқтық құрамын құрамайды. Мұндай жағдайда жасалған әрекетті бөтен мүлікті жасырын жымқыру ретінде саралау қажет.

      Ұрланған немесе жалған кредиттік не есептік картаны пайдалану жолымен банктік шоттарда жатқан бөтен ақша қаражаттарын жымқыруға байланысты әрекеттерді адам банктің уәкілетті қызметкерін алдау немесе оның сенімін теріс пайдалану жолымен жаңылыстырған жағдайда ғана алаяқтық деп саралаған жөн.

      16. Мемлекеттік сатып алу саласындағы алаяқтық деп бюджет ақша қаражаттарын өзінің пайдасына немесе үшінші тұлғалардың пайдасына айналдыру үшін тапсырыс берушіні немесе мемлекеттік сатып алуды ұйымдастырушыны әдейі жаңылыстырып, алдау мақсатында көрінеу жалған ақпаратты(қаржы немесе шаруашылық жағдайы, қызметкерлердің, техникалық құралдардың және т.б. болуы туралы) ұсынуды қамтитын кінәлінің (өнім берушінің) әрекеттерінің нәтижесінде өнім беруші тауарды жеткізбей немесе жұмысты орындамай немесе қызметті көрсетпей бөлінген қаражатты өзінің пайдасына асыруы түсініледі.

      Тапсырыс берушінің уәкілетті адамы тауарларды немесе орындалған жұмыстарды немесе көрсетілген қызметтерді қабылдау-тапсырудың көрінеу жалған актісін жасаса, соның нәтижесінде өнім берушінің шотына ақша қаражаттары түсіп, өнім беруші оларды өзінің меншігіне айналдырған және өзінің қалауы бойынша билік еткен жағдайда, өнім берушінің мұндай әрекеттерінде алаяқтықтың құрамы болмайды. Анықталған мән-жайларға байланысты олардың (тапсырыс берушінің не өнім берушінің уәкілетті адамдарының) осы әрекеттері лауазымдық өкілеттіктерді теріс пайдалану немесе сеніп тапсырылған бөтен мүлкін иемденіп алу немесе талан-таражға салу жолымен жымқыру деп саралануы мүмкін.

      17. Алаяқтықты жымқыру белгілері болмаған алдау немесе сенімді теріс пайдалану жолымен мүліктік залал келтіруден ажырату кезінде соттардың жымқыру белгілері болмаған алдау немесе сенімді теріс пайдалану барысында кінәлі адам мүлік иесінің немесе өзге адамның заңды иелігінен мүлікті алып қоймайтынын немесе оған құқықты иемденбейтінін ескеруі тиіс. Мұндай жағдайда кінәлі адам алдау немесе сенімді теріс пайдалану жолымен мүлікті немесе оған құқықты немесе мүлік иесіне немесе өзге адамға ақы төлеумен көрсетілетін қызметтерді өтеусіз пайдаланып, заңсыз пайда табады және жәбірленушіге немесе мүліктің өзге иесіне нақты материалдық залал келтіреді.

      Мұндай әрекеттер мемлекеттік органның немесе кәсіпорынның, жеке немесе заңды тұлғаның мүлкіне немесе оларға көрсететілетін ақылы қызметтерге ақы төлемей пайдалануды (заңнамада белгіленген төлемдерден немесе коммуналдық қызметтер үшін, тұрғын үйді, техниканы жалдағаны үшін ақы төлеуден босататын жалған құжаттарды ұсыну жолымен, электр энергиясын, суды, газды есепке алмай тұтынуға мүмкіндік беретін энергия желілеріне, су, газ құбырларына рұқсатсыз қосылу немесе осы адамға берілген көлікті жеке мақсатта пайдалану, жолсеріктер мен кондукторлардың жолаушыларды билетсіз тасуы және т.б.) білдіреді.

      18. Кінәлі адамның әрекеттерін ҚК-нің 190-бабы төртінші бөлігінің 1-тармағы бойынша қылмыстық топ жасаған алаяқтық ретінде саралау кезінде ҚК-нің 3-бабының 23, 24, 25, 33, 34, 35 және 36-тармақтарында көрсетілген түсіндірулерді басшылыққа алу қажет.

      19. ҚК-нің 190-бабы екінші бөлігінің 3-тармағында көзделген алаяқтық жасалған кезде қызметтік жағдайын пайдаланатын адамдар деп "Мемлекеттік қызмет туралы" 2015 жылғы 23 қарашадағы № 416-V Қазақстан Республикасы Заңының нормалары қолданылмайтын қызметшілерді немесе лауазымды адамдарды түсінген жөн.

      20. Кінәлі адамның, егер ол мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілеттік берілген адам не оған теңестірілген адам не лауазымды адам не жауапты мемлекеттік лауазымды атқаратын адам бола тұра, мүлік иесін алдау немесе оның сенімін теріс пайдалану жолымен мүлікті жымқыру немесе оған құқықты иемдену мақсатында өзінің қызметтік жағдайын пайдаланып қасақана жасаған әрекеттерін ҚК-нің 190-бабы үшінші бөлігінің 2-тармағы бойынша саралау қажет.

      21. Мемлекеттiк функцияларды орындауға уәкiлеттiк берілген адам не оған теңестiрiлген адам не лауазымды адам не жауапты мемлекеттік лауазымды атқаратын адам өзінің қызметтік өкілеттіктерінің жоқтығынан немесе қызметтік жағдайын пайдалануға мүмкіндіктің болмауынан нақты жүзеге асыра алмайтын әрекеті (әрекетсіздігі) үшін бөтеннің ақша қаражаттарын немесе өзге құндылықтарын иелену пиғылымен алуы алаяқтық ретінде саралануы тиіс.

      Осы адам қылмыс жасау орнында ақшаны, бағалы қағаздарды және басқа да материалдық құндылықтарды алу кезінде ұсталған жағдайда жасалған әрекетті алаяқтыққа оқталу ретінде саралау керек.

      Соттар кінәлі адамның әрекеттерін ҚК-нің 190-бабы үшінші бөлігінің 2-тармағы бойынша саралау кезінде ҚК-нің 3-бабының 16, 26, 27 және 28-тармақтарын басшылыққа алғандары жөн.

      22. Адамға (жалдау, мердігерлік, комиссия, тасымалдау, сақтау және т.б. немесе еңбек шартының) азаматтық-құқықтық шарттардың негізінде сеніп тапсырылған мүлікті ол иемденіп алған немесе талан-таражға салған жағдай қызметтік жағдайын пайдаланған алаяқтыққа жатпайды. Көрсетілген әрекеттер ҚК-нің 189-бабымен қамтылады.

      23. Мемлекеттiк функцияларды орындауға уәкiлеттiк берілген адамның не оған теңестiрiлген адамның не лауазымды адамның не жауапты мемлекеттік лауазымды атқаратын адамның көрінеу алаяқтықты ұйымдастырушылар, оған айдап салушылар және көмектесушілер ретіндегі әрекеттері, егер олар қызмет бабын пайдалануымен ұштасса, ҚК-нің 28-бабының тиісті бөлігі және ҚК-нің 190-бабының екінші немесе үшінші бөліктері бойынша сараланады.

      24. Кінәлі адамдардың әрекеттерінде ірі немесе аса ірі мөлшерде сараланатын алаяқтық белгісінің бар болуы туралы мәселе ҚК 3-бабының 3 немесе 38-тармақтарына сәйкес шешілуге тиіс.

      Алдын ала сөз байласу бойынша адамдар тобында немесе қылмыстық топтың құрамында "ірі мөлшерде" немесе "аса ірі мөлшерде" белгісі бойынша алаяқтық жасаған адамдардың әрекеттерін саралау туралы мәселені шешу кезінде қылмысқа қатысушылардың барлығы жымқырған мүліктің жалпы кұнын негізге алған жөн.

      25. Соттарға жалғаспалы алаяқтықты оның бірнеше рет жасалуынан ажырата білу қажет. Жалғаспалы алаяқтық кезінде кінәлі бір көзден бөтен мүлікті бірнеше рет алу жолымен мүлікті иеленуге қатысты бір пиғылды іске асырып, алдын ала көздеген мақсатына қол жеткізеді.

      26. Алаяқтықтың бірнеше рет жасалу белгісін екі немесе одан көп адамдарға қатысты алаяқтықтың жасалуынан ажырату үшін екі немесе одан көп адамға қатысты алаяқтық бір сәтте және бір қылмыстық әрекетпен жасалатынын (үлестік құрылысқа қатысушыларға, ақпараттық жүйені пайдаланушыларға және т.б. қатысты алдаушылық) ескерген жөн. Бірнеше рет жасау кезінде, аталған іс-әрекет әртүрлі уақытта жасалады және мүлік әртүрлі көздерден жымқырылады.

      27. "Бөтеннің мүлкін заңсыз иемдену жөніндегі істер бойынша сот тәжірибесі туралы" Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2003 жылғы 11 шілдедегі № 8 нормативтік қаулысының 19 және 20-тармақтарының күші жойылды деп есептелсін.

      28. Қазақстан Республикасы Конституциясының 4-бабына сәйкес осы нормативтік қаулы қолданыстағы құқық құрамына қосылады, жалпыға бірдей міндетті болып табылады және алғаш ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

      Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының
Төрағасы
Қ.МӘМИ
      Қазақстан Республикасы
Жоғарғы Сотының судьясы,
жалпы отырыс хатшысы
Қ.ШАУХАРОВ