On ratification of the International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights

Law of the Republic of Kazakhstan of 21 November 2005

To ratify the International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights, concluded in New-York on 16 December 1966.

President
of the Republic of Kazakhstan N. NAZARBAYEV
Astana, Akorda, 21 November 2005 № 87-III LRK

International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights

Adopted and opened for signature, ratification and accession by General Assembly resolution 2200A (XXI)
of 16 December 1966, entry into force 3 January 1976

Preamble
The States Parties to the present Covenant,
Considering that, in accordance with the principles proclaimed in the Charter of the United Nations, recognition of the inherent dignity and of the equal and inalienable rights of all members of the human family is the foundation of freedom, justice and peace in the world,
Recognizing that these rights derive from the inherent dignity of the human person,
Recognizing that, in accordance with the Universal Declaration of Human Rights, the ideal of free human beings enjoying freedom from fear and want can only be achieved if conditions are created whereby everyone may enjoy his economic, social and cultural rights, as well as his civil and political rights,
Considering the obligation of States under the Charter of the United Nations to promote universal respect for, and observance of, human rights and freedoms,
Realizing that the individual, having duties to other individuals and to the community to which he belongs, is under a responsibility to strive for the promotion and observance of the rights recognized in the present Covenant,
Agree upon the following articles:

PART I

Article 1

1. All peoples have the right of self-determination. By virtue of that right they freely determine their political status and freely pursue their economic, social and cultural development.
2. All peoples may, for their own ends, freely dispose of their natural wealth and resources without prejudice to any obligations arising out of international economic co-operation, based upon the principle of mutual benefit, and international law. In no case may a people be deprived of its own means of subsistence.
3. The States Parties to the present Covenant, including those having responsibility for the administration of Non-Self-Governing and Trust Territories, shall promote the realization of the right of self-determination, and shall respect that right, in conformity with the provisions of the Charter of the United Nations.

PART II

Article 2

1. Each State Party to the present Covenant undertakes to take steps, individually and through international assistance and co-operation, especially economic and technical, to the maximum of its available resources, with a view to achieving progressively the full realization of the rights recognized in the present Covenant by all appropriate means, including particularly the adoption of legislative measures.
2. The States Parties to the present Covenant undertake to guarantee that the rights enunciated in the present Covenant will be exercised without discrimination of any kind as to race, colour, sex, language, religion, political or other opinion, national or social origin, property, birth or other status.
3. Developing countries, with due regard to human rights and their national economy, may determine to what extent they would guarantee the economic rights recognized in the present Covenant to non-nationals.

Article 3

The States Parties to the present Covenant undertake to ensure the equal right of men and women to the enjoyment of all economic, social and cultural rights set forth in the present Covenant.

Article 4

The States Parties to the present Covenant recognize that, in the enjoyment of those rights provided by the State in conformity with the present Covenant, the State may subject such rights only to such limitations as are determined by law only in so far as this may be compatible with the nature of these rights and solely for the purpose of promoting the general welfare in a democratic society.

Article 5

1. Nothing in the present Covenant may be interpreted as implying for any State, group or person any right to engage in any activity or to perform any act aimed at the destruction of any of the rights or freedoms recognized herein, or at their limitation to a greater extent than is provided for in the present Covenant.
2. No restriction upon or derogation from any of the fundamental human rights recognized or existing in any country in virtue of law, conventions, regulations or custom shall be admitted on the pretext that the present Covenant does not recognize such rights or that it recognizes them to a lesser extent.

PART III

Article 6

1. The States Parties to the present Covenant recognize the right to work, which includes the right of everyone to the opportunity to gain his living by work which he freely chooses or accepts, and will take appropriate steps to safeguard this right.
2. The steps to be taken by a State Party to the present Covenant to achieve the full realization of this right shall include technical and vocational guidance and training programmes, policies and techniques to achieve steady economic, social and cultural development and full and productive employment under conditions safeguarding fundamental political and economic freedoms to the individual.

Article 7

The States Parties to the present Covenant recognize the right of everyone to the enjoyment of just and favourable conditions of work which ensure, in particular:
(a) Remuneration which provides all workers, as a minimum, with:
(i) Fair wages and equal remuneration for work of equal value without distinction of any kind, in particular women being guaranteed conditions of work not inferior to those enjoyed by men, with equal pay for equal work;
(ii) A decent living for themselves and their families in accordance with the provisions of the present Covenant;
(b) Safe and healthy working conditions;
(c) Equal opportunity for everyone to be promoted in his employment to an appropriate higher level, subject to no considerations other than those of seniority and competence;
(d ) Rest, leisure and reasonable limitation of working hours and periodic holidays with pay, as well as remuneration for public holidays

Article 8

1. The States Parties to the present Covenant undertake to ensure:
(a) The right of everyone to form trade unions and join the trade union of his choice, subject only to the rules of the organization concerned, for the promotion and protection of his economic and social interests. No restrictions may be placed on the exercise of this right other than those prescribed by law and which are necessary in a democratic society in the interests of national security or public order or for the protection of the rights and freedoms of others;
(b) The right of trade unions to establish national federations or confederations and the right of the latter to form or join international trade-union organizations;
(c) The right of trade unions to function freely subject to no limitations other than those prescribed by law and which are necessary in a democratic society in the interests of national security or public order or for the protection of the rights and freedoms of others;
(d) The right to strike, provided that it is exercised in conformity with the laws of the particular country.
2. This article shall not prevent the imposition of lawful restrictions on the exercise of these rights by members of the armed forces or of the police or of the administration of the State.
3. Nothing in this article shall authorize States Parties to the International Labour Organisation Convention of 1948 concerning Freedom of Association and Protection of the Right to Organize to take legislative measures which would prejudice, or apply the law in such a manner as would prejudice, the guarantees provided for in that Convention.

Article 9

The States Parties to the present Covenant recognize the right of everyone to social security, including social insurance.

Article 10

The States Parties to the present Covenant recognize that:
1. The widest possible protection and assistance should be accorded to the family, which is the natural and fundamental group unit of society, particularly for its establishment and while it is responsible for the care and education of dependent children. Marriage must be entered into with the free consent of the intending spouses.
2. Special protection should be accorded to mothers during a reasonable period before and after childbirth. During such period working mothers should be accorded paid leave or leave with adequate social security benefits.
3. Special measures of protection and assistance should be taken on behalf of all children and young persons without any discrimination for reasons of parentage or other conditions. Children and young persons should be protected from economic and social exploitation. Their employment in work harmful to their morals or health or dangerous to life or likely to hamper their normal development should be punishable by law. States should also set age limits below which the paid employment of child labour should be prohibited and punishable by law.

Article 11

1. The States Parties to the present Covenant recognize the right of everyone to an adequate standard of living for himself and his family, including adequate food, clothing and housing, and to the continuous improvement of living conditions. The States Parties will take appropriate steps to ensure the realization of this right, recognizing to this effect the essential importance of international co-operation based on free consent.
2. The States Parties to the present Covenant, recognizing the fundamental right of everyone to be free from hunger, shall take, individually and through international co-operation, the measures, including specific programmes, which are needed:
(a) To improve methods of production, conservation and distribution of food by making full use of technical and scientific knowledge, by disseminating knowledge of the principles of nutrition and by developing or reforming agrarian systems in such a way as to achieve the most efficient development and utilization of natural resources;
b) Taking into account the problems of both food-importing and food-exporting countries, to ensure an equitable distribution of world food supplies in relation to need.

Article 12

1. The States Parties to the present Covenant recognize the right of everyone to the enjoyment of the highest attainable standard of physical and mental health.
2. The steps to be taken by the States Parties to the present Covenant to achieve the full realization of this right shall include those necessary for:
(a) The provision for the reduction of the stillbirth-rate and of infant mortality and for the healthy development of the child;
(b) The improvement of all aspects of environmental and industrial hygiene;
(c) The prevention, treatment and control of epidemic, endemic, occupational and other diseases;
(d) The creation of conditions which would assure to all medical service and medical attention in the event of sickness.

Article 13

1. The States Parties to the present Covenant recognize the right of everyone to education. They agree that education shall be directed to the full development of the human personality and the sense of its dignity, and shall strengthen the respect for human rights and fundamental freedoms. They further agree that education shall enable all persons to participate effectively in a free society, promote understanding, tolerance and friendship among all nations and all racial, ethnic or religious groups, and further the activities of the United Nations for the maintenance of peace.
2. The States Parties to the present Covenant recognize that, with a view to achieving the full realization of this right:
(a) Primary education shall be compulsory and available free to all;
(b) Secondary education in its different forms, including technical and vocational secondary education, shall be made generally available and accessible to all by every appropriate means, and in particular by the progressive introduction of free education;
(c) Higher education shall be made equally accessible to all, on the basis of capacity, by every appropriate means, and in particular by the progressive introduction of free education;
(d) Fundamental education shall be encouraged or intensified as far as possible for those persons who have not received or completed the whole period of their primary education;
(e) The development of a system of schools at all levels shall be actively pursued, an adequate fellowship system shall be established, and the material conditions of teaching staff shall be continuously improved.
3. The States Parties to the present Covenant undertake to have respect for the liberty of parents and, when applicable, legal guardians to choose for their children schools, other than those established by the public authorities, which conform to such minimum educational standards as may be laid down or approved by the State and to ensure the religious and moral education of their children in conformity with their own convictions.
4. No part of this article shall be construed so as to interfere with the liberty of individuals and bodies to establish and direct educational institutions, subject always to the observance of the principles set forth in paragraph I of this article and to the requirement that the education given in such institutions shall conform to such minimum standards as may be laid down by the State.

Article 14

Each State Party to the present Covenant which, at the time of becoming a Party, has not been able to secure in its metropolitan territory or other territories under its jurisdiction compulsory primary education, free of charge, undertakes, within two years, to work out and adopt a detailed plan of action for the progressive implementation, within a reasonable number of years, to be fixed in the plan, of the principle of compulsory education free of charge for all.

Article 15

1. The States Parties to the present Covenant recognize the right of everyone:
(a) To take part in cultural life;
(b) To enjoy the benefits of scientific progress and its applications;
(c) To benefit from the protection of the moral and material interests resulting from any scientific, literary or artistic production of which he is the author.
2. The steps to be taken by the States Parties to the present Covenant to achieve the full realization of this right shall include those necessary for the conservation, the development and the diffusion of science and culture.
3. The States Parties to the present Covenant undertake to respect the freedom indispensable for scientific research and creative activity.
4. The States Parties to the present Covenant recognize the benefits to be derived from the encouragement and development of international contacts and co-operation in the scientific and cultural fields.

PART IV

Article 16

1. The States Parties to the present Covenant undertake to submit in conformity with this part of the Covenant reports on the measures which they have adopted and the progress made in achieving the observance of the rights recognized herein.
2. (a) All reports shall be submitted to the Secretary-General of the United Nations, who shall transmit copies to the Economic and Social Council for consideration in accordance with the provisions of the present Covenant;
(b) The Secretary-General of the United Nations shall also transmit to the specialized agencies copies of the reports, or any relevant parts therefrom, from States Parties to the present Covenant which are also members of these specialized agencies in so far as these reports, or parts therefrom, relate to any matters which fall within the responsibilities of the said agencies in accordance with their constitutional instruments.

Article 17

1. The States Parties to the present Covenant shall furnish their reports in stages, in accordance with a programme to be established by the Economic and Social Council within one year of the entry into force of the present Covenant after consultation with the States Parties and the specialized agencies concerned.
2. Reports may indicate factors and difficulties affecting the degree of fulfilment of obligations under the present Covenant.
3. Where relevant information has previously been furnished to the United Nations or to any specialized agency by any State Party to the present Covenant, it will not be necessary to reproduce that information, but a precise reference to the information so furnished will suffice.

Article 18

Pursuant to its responsibilities under the Charter of the United Nations in the field of human rights and fundamental freedoms, the Economic and Social Council may make arrangements with the specialized agencies in respect of their reporting to it on the progress made in achieving the observance of the provisions of the present Covenant falling within the scope of their activities. These reports may include particulars of decisions and recommendations on such implementation adopted by their competent organs.

Article 19

The Economic and Social Council may transmit to the Commission on Human Rights for study and general recommendation or, as appropriate, for information the reports concerning human rights submitted by States in accordance with articles 16 and 17, and those concerning human rights submitted by the specialized agencies in accordance with article 18.

Article 20

The States Parties to the present Covenant and the specialized agencies concerned may submit comments to the Economic and Social Council on any general recommendation under article 19 or reference to such general recommendation in any report of the Commission on Human Rights or any documentation referred to therein.

Article 21

The Economic and Social Council may submit from time to time to the General Assembly reports with recommendations of a general nature and a summary of the information received from the States Parties to the present Covenant and the specialized agencies on the measures taken and the progress made in achieving general observance of the rights recognized in the present Covenant.

Article 22

The Economic and Social Council may bring to the attention of other organs of the United Nations, their subsidiary organs and specialized agencies concerned with furnishing technical assistance any matters arising out of the reports referred to in this part of the present Covenant which may assist such bodies in deciding, each within its field of competence, on the advisability of international measures likely to contribute to the effective progressive implementation of the present Covenant.

Article 23

The States Parties to the present Covenant agree that international action for the achievement of the rights recognized in the present Covenant includes such methods as the conclusion of conventions, the adoption of recommendations, the furnishing of technical assistance and the holding of regional meetings and technical meetings for the purpose of consultation and study organized in conjunction with the Governments concerned.

Article 24

Nothing in the present Covenant shall be interpreted as impairing the provisions of the Charter of the United Nations and of the constitutions of the specialized agencies which define the respective responsibilities of the various organs of the United Nations and of the specialized agencies in regard to the matters dealt with in the present Covenant.

Article 25

Nothing in the present Covenant shall be interpreted as impairing the inherent right of all peoples to enjoy and utilize fully and freely their natural wealth and resources.

PART V

Article 26

1. The present Covenant is open for signature by any State Member of the United Nations or member of any of its specialized agencies, by any State Party to the Statute of the International Court of Justice, and by any other State which has been invited by the General Assembly of the United Nations to become a party to the present Covenant.
2. The present Covenant is subject to ratification. Instruments of ratification shall be deposited with the Secretary-General of the United Nations.
3. The present Covenant shall be open to accession by any State referred to in paragraph 1 of this article.
4. Accession shall be effected by the deposit of an instrument of accession with the Secretary-General of the United Nations.
5. The Secretary-General of the United Nations shall inform all States which have signed the present Covenant or acceded to it of the deposit of each instrument of ratification or accession.

Article 27

1. The present Covenant shall enter into force three months after the date of the deposit with the Secretary-General of the United Nations of the thirty-fifth instrument of ratification or instrument of accession.
2. For each State ratifying the present Covenant or acceding to it after the deposit of the thirty-fifth instrument of ratification or instrument of accession, the present Covenant shall enter into force three months after the date of the deposit of its own instrument of ratification or instrument of accession.

Article 28

The provisions of the present Covenant shall extend to all parts of federal States without any limitations or exceptions.

Article 29

1. Any State Party to the present Covenant may propose an amendment and file it with the Secretary-General of the United Nations. The Secretary-General shall thereupon communicate any proposed amendments to the States Parties to the present Covenant with a request that they notify him whether they favour a conference of States Parties for the purpose of considering and voting upon the proposals. In the event that at least one third of the States Parties favours such a conference, the Secretary-General shall convene the conference under the auspices of the United Nations. Any amendment adopted by a majority of the States Parties present and voting at the conference shall be submitted to the General Assembly of the United Nations for approval.
2. Amendments shall come into force when they have been approved by the General Assembly of the United Nations and accepted by a two-thirds majority of the States Parties to the present Covenant in accordance with their respective constitutional processes.
3. When amendments come into force they shall be binding on those States Parties which have accepted them, other States Parties still being bound by the provisions of the present Covenant and any earlier amendment which they have accepted.

Article 30

Irrespective of the notifications made under article 26, paragraph 5, the Secretary-General of the United Nations shall inform all States referred to in paragraph I of the same article of the following particulars:
(a) Signatures, ratifications and accessions under article 26;
(b) The date of the entry into force of the present Covenant under article 27 and the date of the entry into force of any amendments under article 29.

Article 31

1. The present Covenant, of which the Chinese, English, French, Russian and Spanish texts are equally authentic, shall be deposited in the archives of the United Nations.
2. The Secretary-General of the United Nations shall transmit certified copies of the present Covenant to all States referred to in article 26.

Экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы халықаралық пактіні ратификациялау туралы

Қазақстан Республикасының 2005 жылғы 21 қарашадағы N 87 Заңы.

Нью-Йоркте 1966 жылғы 16 желтоқсанда жасалған Экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтар туралы халықаралық пакт ратификациялансын.

Қазақстан Республикасының
Президенті

ЭКОНОМИКАЛЫҚ, ӘЛЕУМЕТТІК ЖӘНЕ МӘДЕНИ
ҚҰҚЫҚТАР ТУРАЛЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ПАКТ

БІРІККЕН ҰЛТТАР ҰЙЫМЫ

1967

ЭКОНОМИКАЛЫҚ, ӘЛЕУМЕТТІК ЖӘНЕ МӘДЕНИ
ҚҰҚЫҚТАР ТУРАЛЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ПАКТ

(2006 жылғы 24 сәуірде күшіне енді - Қазақстан Республикасының халықаралық шарттары бюллетені, 2006 ж., № 4, 30-құжат)

Осы Пактіге қатысушы мемлекеттер,

Біріккен Ұлттар Ұйымының Жарғысында жарияланған қағидаттарға сәйкес, адам баласы отбасының барлық мүшелеріне тән қадір-қасиетін, олардың құқықтарының теңдігі мен ажырамастығын тану-бостандықтың, әділдіктің және жалпыға бірдей бейбітшіліктің негізі болып табылатынын назарға ала отырып,

бұл құқықтар адам баласына тән қадір-қасиеттен туындайтындығын тани отырып,

Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясына сәйкес әркім экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтарын да өзінің азаматтық және саяси құқықтарымен бірдей пайдалана алатындай жағдай туғызғанда ғана, үрей мен мұқтаждықтан бостандығын иеленген еркін адам үлгісі жүзеге асырылуы мүмкін екендігін тани отырып,

Біріккен Ұлттар Ұйымының Жарғысы бойынша мемлекеттер адам құқықтары мен бостандықтары жалпыға бірдей құрметтелуін және сақталуын көтермелеп отыруға міндетті екендіктеріне назар аудара отырып,

әрбір жеке адам, басқа адамдарға және өзі мүшесі болып саналатын ұжымға қатысты міндеттері бола отырып, осы Пактіде танылған құқықтарды көтермелеуге және сақтауға қол жеткізуі тиіс екендігіне назар аудара отырып,

төмендегі баптар туралы келісті:

І БӨЛІМ

1-бап

1. Барлық халықтар өзінің мемлекеттік құрылысын өздері шешуге құқылы. Осы құқық бойынша олар өз елінің саяси мәртебесін еркін белгілеп, оның экономикалық, әлеуметтік және мәдени дамуын еркін түрде қамтамасыз етеді.

2. Барлық халықтар алдарына қойған мақсат-мұраттарына жету жолында халықаралық экономикалық ынтымақтастықтан туындайтын, өзара тиімділік қағидаттар мен халықаралық құқыққа негізделген қандай да болсын міндеттемелерге нұқсан келтірместен, өз елінің табиғи байлықтары мен ресурстарын еркін игере алады. Бірде-бір халықты меншігіндегі тіршілік етуге қажетті заттардан еш уақытта айыруға болмайды.

3. Осы Пактіге қатысушы мемлекеттердің бәрі, соның ішінде өзін-өзі басқарушы емес және қамқорлығындағы аумақтарды басқаруда жауапты мемлекеттер де, Біріккен Ұлттар Ұйымы Жарғысының ережелеріне сәйкес, мемлекеттік құрылысын өзі шешу құқығын жүзеге асыруын көтермелеуге және ондай құқықты құрметтеуге тиіс.

ІІ БӨЛІМ

2-бап

1. Осы Пактіге қатысушы әрбір мемлекет дербес түрде және халықаралық көмек пен ынтымақтастық ретінде, атап айтқанда, экономикалық және техникалық салаларда, осы Пактіде танылған құқықтарды барлық тиісті тәсілдермен, атап айтқанда, заңнамалық шаралар қабылдауды қоса алғанда, бірте-бірте толық жүзеге асыруды қамтамасыз ету үшін қолда бар ресурстардың барынша ауқымды шегінде шаралар қабылдауға міндеттенеді.

2. Осы Пактіге қатысушы мемлекеттер Пактіде жарияланған құқықтар нәсілге, түр-түске, жынысқа, тілге, дінге, саяси немесе өзге наным-сенімдерге, ұлттық немесе әлеуметтік шығу тегіне, мүліктік жағдайға, сондай-ақ туылуы немесе өзге де жағдаяттарға қарамастан, қандай да болмасын кемсітусіз жүзеге асырылатынына кепілдік беруге міндеттенеді.

3. Дамушы елдер адам құқықтарын және өз халық шаруашылығын тиісті есепке ала отырып, өздерінің азаматтары болып табылмайтын адамдарға осы Пактіде танылған экономикалық құқықтарды қандай ауқымда беруге кепілдік бере алатынын айқындай алады.

3-бап

Осы Пактiге қатысушы мемлекеттер Пактiде көзделген барлық экономикалық, әлеуметтiк және мәдени құқықтарды ерлер мен әйелдердiң тең пайдалануы құқығын қамтамасыз етуге мiндеттенедi.

4-бап

Осы Пактіге қатысушы мемлекеттер сол немесе өзге бiр мемлекет осы Пактіге сәйкес қамтамасыз етіп отырған құқықтарды пайдалануға қатысты, осы мемлекет бұл құқықтарға тек заңмен белгiленген, аталған құқықтар табиғатына сыйымды болатындай, және демократиялық қоғамдағы жалпы әл-ауқатты жақсартуға жәрдемдесу мақсатындағы шектеулердi ғана белгiлей алатынын таниды.

5-бап

1. Осы Пактiдегі ешбiр қағида қандай да бiр мемлекетке, қандай да бiр топқа немесе қандай да бiр адамға осы Пактіде танылған кез келген құқықтар немесе бостандықтарды жоюға, не болмаса оларды осы Пактіде көзделгеннен көп мөлшерде шектеуге бағытталған қандай да болмасын iс-әрекетпен айналысуға немесе қандай да болмасын iс-әрекет жасауға құқық бередi деп түсiндiрілмеуге тиiс.

2. Қайсыбiр елдерде заң, конвенциялардың, ережелердiң күшiмен не болмаса әдет-ғұрыптар арқылы танылған немесе қолданыстағы қандай да бiр болмасын негiзгi адам құқықтарын аталған Пактiде мұндай құқықтар танылмайды немесе танылған күннiң өзiнде кем ауқымда танылады деген сылтаумен ешбiр шектеуге немесе кемiтуге жол берiлмейдi.

IІІ БӨЛIМ

6-бап

1. Осы Пактiге қатысушы мемлекеттер әр адамның өз еркiмен таңдап алған немесе өз еркiмен келiскен еңбегімен күнкөрiс жасау мүмкiндiгi құқығын қамтитын еңбек етуге құқығын мойындайды және осы құқықты қамтамасыз етуге тиiстi қадамдар жасайды.

2. Бұл құқықты толық жүзеге асыру мақсатында осы Пактiге қатысушы мемлекеттер қабылдауға тиiстi шараларға адамның негізгi саяси және экономикалық бостандықтарына кепiлдiк беретiн жағдайдағы кәсiби-техникалық оқыту мен дайындық бағдарламалары, экономикалық, әлеуметтiк және мәдени ұдайы даму мен толық өнімді еңбекке қол жеткiзудiң жолдары мен тәсiлдерi кiредi.

7-бап

Осы Пактіге қатысушы мемлекеттер әркiмнiң әділетті және қолайлы еңбек жағдайына ие болу құқығын таниды, оған, атап айтқанда:

а) барлық еңбеккерлерге, кем дегенде:

i) құндылығы бiрдей еңбектерi үшiн ешбiр айырмашылықсыз әдiл жалақы мен бiрдей сыйақы алуын және де, атап айтқанда, әйелдер үшiн еңбек жағдайы бiрдей еңбегi үшiн бiрдей еңбекақы алатын ер адамдар пайдаланатын еңбек жағдайынан кем болмауына кепілдiк берiлуiн;

іі) осы Пактінiң қаулыларына сәйкес өздерi мен отбасы мүшелерi қанағаттанарлықтай тiршiлiк жасауын қамтамасыз ететін сыйақы;

b) қауiпсiздiк пен гигиена талаптарына жауап беретiн еңбек жағдайы;

с) еңбек өтiлi мен бiлiктiлiгiнiң негiзiнде ғана жұмыста тиiстi жоғары сатыларға көтерiлуi үшiн бәрiне бiрдей мүмкiндiк берiлуi;

d) тынығу, бос уақыт және жұмыс уақытының орынды шектелуi, мерзiмдi ақылы еңбек демалысы, сонымен қатар, мереке күндерiнде iстеген жұмысы үшiн сыйақы алу құқығы кiредi.

8-бап

1. Осы Пактiге қатысушы мемлекеттер:

а) әрбiр адамның, өзiнiң экономикалық және әлеуметтiк мүдделерiн жүзеге асыру және қорғау үшiн кәсiптiк одақтарды құру және осындай ұйымдарға өзiнiң таңдауы бойынша, сол тиiстi ұйымның ережесiн бұзбау шартымен ғана кiру құқығын; аталған құқықты пайдалану заң бойынша көзделген және демократиялық қоғамдағы мемлекеттiк қауiпсiздiк немесе қоғамдық тәртiп мүдделерiн немесе басқа адамдардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау үшiн қажеттiлерiнен басқа ешбiр шектеулерге жатпайды;

b) кәсiптiк одақтардың ұлттық федерациялар немесе конфедерациялар құру құқығын және де соңғылардың халықаралық кәсiподақ ұйымдарын ашу немесе соларға қосылу құқығын;

с) кәсiптiк одақтардың өз жұмыстарын кедергiсiз және заң бойынша көзделген және демократиялық қоғамдағы мемлекеттiк қауiпсiздiк немесе қоғамдық тәртiп мүдделерiн немесе басқа адамдардың құқықтары мен бостандықтарын қорғау үшiн қажеттiлерiнен өзге қандай да бiр болмасын шектеулерсiз жұмыс жүргiзу құқығын;

е) әр елдiң заңдарына сәйкес жүзеге асырылған жағдайдағы ереуiлдерге шығу құқығын қамтамасыз етуге мiндеттенедi.

2. Осы бап қарулы күштер, полиция немесе мемлекет әкiмшiлiгi құрамына кiретiн адамдар үшiн бұл құқықтарды пайдалануға заңды шектеулер енгiзуге кедергі жасамайды.

3. Осы баптағы ешбiр қағида қауымдастықтар бостандығы мен ұйымдастыру құқығын қорғауға қатысты Халықаралық еңбек ұйымының 1948 жылғы Конвенциясына қатысушы мемлекеттерге аталған Конвенцияда көзделген кепiлдiктерге нұқсан келтiретiн заңнамалық актiлерiн қабылдау немесе заңды осы кепiлдiктерге нұқсан келтiретiндей етiп қолдану құқығын бермейдi.

9-бап

Осы Пактiге қатысушы мемлекеттер әрбiр адамның, әлеуметтiк қамсыздандыруды қоса алғанда, әлеуметтiк жағынан сақтандыру құқығын таниды.

10-бап

Осы Пактiге қатысушы мемлекеттер:

1. Қоғамның табиғи және негiзгi ұясы болып табылатын отбасына, әсiресе, жаңа шаңырақ көтерген тұста және жас балаларына қамқорлық жасау мен олардың тәрбиесiне жауапкершiлiк жүктелген кезде, мүмкiндiгiнше барынша кең ауқымды қорғау мен жәрдем көрсетiлуi қажет екендiгiн таниды. Неке екi жақтың өзара еркiн келiсiмi бойынша ғана қиылуы тиiс.

2. Аналарға, бала туғанға дейiнгi және одан кейiнгi тиiстi уақыт iшiнде айрықша қамқорлық көрсетiлуi тиiс. Жұмыс iстейтiн аналарға осы мерзiм iшiнде ақылы демалыс немесе әлеуметтiк қамсыздандыру бойынша жеткiлiктi жәрдемақылық демалыс берiлуi тиiс.

3. Барлық балалар мен жасөспiрiмдерге шығу тегiне байланысты немесе өзге бiр белгiсi бойынша қандай да болмасын кемсiтусiз қорғау мен жәрдемнiң ерекше шаралары қабылдануға тиiс. Балалар мен жасөспiрiмдер экономикалық және әлеуметтiк қанаудан қорғалуы тиiс. Олардың еңбегін имандылығы мен денсаулығына, немесе қалыпты өсiп-жетілуiне зиян келтiретiн немесе өмiрiне қауiп төндiретiн салаларда пайдалану заң жүзiнде жазалануға тиiс. Бұдан басқа, мемлекеттер жас мөлшерi шегiн белгілеуге тиiс, ал одан жасы төмен баланың ақылы еңбегiн пайдалануға заң бойынша тыйым салынады және жазаға тартылады.

11-бап

1. Осы Пактіге қатысушы мемлекеттер әркiмнiң өзi және отбасының жеткіліктi тамақтануын, киiмi мен баспанасын қамтитын, жеткiлiкті тұрмыс деңгейiнде өмiр сүру және тұрмыс жағдайын үнемi жақсарту құқығын таниды. Қатысушы мемлекеттер, бұл ретте еркiн келiсiмге негiзделген халықаралық ынтымақтастықтың маңызы зор екенiн тани отырып, осы құқықтың жүзеге асырылуын қамтамасыз ету үшiн тиiстi шаралар қабылдайды.

2. Осы Пактiге қатысушы мемлекеттер әрбiр адамның аштықтан бостандығы негiзгi құқығын тани отырып, дербес өзi және нақты бағдарламалардың жүргiзілуiн көздейтiн халықаралық ынтымақтастық тәртiбiнде:

а) техникалық және ғылыми білiмдi кеңiнен қолдану жолымен азық-түлiкті өндiру, сақтау және тарату әдiстерiн жақсарту, табиғи ресурстарды неғұрлым тиiмдi игерiп, пайдалану үшiн тамақтану принциптерi мен аграрлық жүйенi жетiлдiру немесе реформалау туралы білiмдi тарату үшiн;

b) азық-түлiк өнiмдерiн экспорттаушы, сонымен қатар импорттаушы елдердiң қажеттiлiктерiне сәйкес және олардың проблемаларын ескере отырып, дүниежүзілiк азық-түлiк қорының әдiл бөлiнуiн қамтамасыз ету үшiн қажетті шаралар қабылдауға тиiс.

12-бап

1. Осы Пактiге қатысушы мемлекеттер әрбiр адамның тәндiк және психикалық саулылығының ең жоғары деңгейiне қол жеткiзу құқығын таниды.

2. Бұл құқықты толық жүзеге асыру үшiн осы Пактiге қатысушы мемлекеттер:

а) балалардың өлi тууы мен шетiнеу санының азаюын қамтамасыз ету және балалардың салауатты дамуына жағдай туғызу;

b) сыртқы орта гигиенасының және өнеркәсiптегi еңбек гигиенасының барлық аспектiлерiн жақсарту;

с) iндет, эндемиялық, кәсiби және өзге де аурулардың алдын алу және олармен күресу;

d) науқастанған жағдайда, баршаға медициналық жәрдем беру мен дәрігерлiк күтiмдi қамтамасыз ететiндей жағдай жасау үшiн қажеттi iс-шараларды қамтуға тиiс.

13-бап

1. Осы Пактіге қатысушы мемлекеттер әрбiр адамның бiлiм алуға құқығын таниды. Олар бiлiм - адамның жеке басының толық кемелденуiне және өзiнiң қадiр-қасиетін сезiнуiне бағытталып, адам құқықтары мен негiзгі бостандықтарына деген құрметті нығайтуы тиiс екендiгімен келiседi. Бұдан әрi, олар бiлiм баршаға еркiн қоғамның пайдалы қатысушылары болуына мүмкiндiк туғызып, барлық ұлттар мен нәсiлдiк, этникалық және дiни топтар арасындағы өзара түсiнiстiк, төзiмділiк пен достыққа ықпал етiп, Бiрiккен Ұлттар Ұйымының бейбiтшiлiктi қолдау жолындағы жұмысына жәрдемдесетiнiн құптайды.

2. Осы Пактiге қатысушы мемлекеттер осы құқықты толық жүзеге асыру үшiн:

а) бастауыш бiлiм баршаға бiрдей мiндеттi және тегiн болуы тиiс екендiгiн;

b) әр түрлi нысанда орта бiлiм алу, бұған кәсiптiк-техникалық орта білiмдi қоса алғанда, барлық қажетті шараларды қабылдау жолымен, атап айтқанда, бiртiндеп тегiн білiм беру жүйесiн енгiзу сияқты ашық және бәрi үшiн қолжетiмдi болып жасалуы тиiс екендiгiн;

с) жоғары бiлiм алу әркiмнiң қабiлетiне қарай барлық қажеттi шараларды қабылдау жолымен, атап айтқанда, бiртiндеп тегiн білiм беру жүйесi сияқты, бәрi үшiн бiрдей қолжетiмдi болып жасалуы тиiс екендiгiн;

d) бастауыш бiлiм алмаған немесе бастауыш бiлiмнiң толық курсын аяқтамағандар үшiн қарапайым бiлiм алу, мүмкiндiгiнше көтермеленiп, немесе үдетiлiп оқытылу керек екендiгiн;

е) барлық сатыдағы мектеп жүйелерiн дамытудың белсендi түрде жүргiзiлуi, стипендияның қанағаттанарлықтай жүйесiнiң орнатылуы, оқытушылар құрамының материалдық жағдайының үнемi жақсартылып отырылуы тиiс екендігін таниды.

3. Осы Пактiге қатысушы мемлекеттер ата-аналардың және тиiстi жағдайларда, қамқоршылардың өз балаларын оқыту үшiн мемлекет билiгi құрған мектептердi ғана емес, сонымен қатар мемлекет белгілеуi немесе бекiтуi мүмкiн бiлiм беру талаптарына жауап беретiн және өз балаларының наным-сенiмдерiне сәйкес дiни және имандылық тәрбие берудi қамтамасыз ететiн басқа да мектептердi таңдау еркiндiгiн құрметтеуге мiндеттенедi.

4. Осы баптың ешбiр бөлiгi осы баптың 1-тармағында баян етілген принциптер сақталған жағдайда жеке адамдар мен мекемелердiң оқу орындарын құру және басқару еркiндiгiн кемiту және бұндай оқу орындарында білiм беру талаптары мемлекет белгiлеген талаптармен үйлесiмдi болуын орындамау деп түсiндiрiлмеуi тиiс.

14-бап

Егер әрбiр осы Пактiге қатысушы мемлекет қатысушылар құрамына кiрген кезде өз метрополиясына қарасты аумақта немесе оның юрисдикциясына қарасты басқа аумақтарда мiндеттi тегін бастауыш білiм берудi белгілей алмаған жағдайда, ол екi жыл iшiнде, ақылға сыйымды жылдар бойында бiртiндеп қолға алынатын, жылдар саны көрсетiлуi тиiс, жалпыға бiрдей мiндеттi тегiн бiлiм беру принципiн жүзеге асыру iс-шараларының егжей-тегжейлi жоспарын жасауға және қабылдауға мiндеттенедi.

15-бап

1. Осы Пактiге қатысушы мемлекеттер әрбiр адамның:

а) мәдени өмiрге қатысу;

b) ғылыми прогресс пен оларды iс жүзiнде қолдану нәтижелерiн пайдалану;

с) өзi авторы болып табылатын кез-келген ғылыми жұмыстарға, әдеби немесе көркем туындыларға байланысты туындаған моральдық және материалдық мүдделерiн қорғауды пайдалану құқығын таниды.

2. Осы құқықты толық жүзеге асыру үшiн осы Пактiге қатысушы мемлекеттер қабылдауға тиiс шараларға ғылым мен мәдениет жетiстiктерiн қорғау, дамыту және тарату үшiн қажеттi шаралар да кiредi.

3. Осы Пактiге қатысушы мемлекеттер ғылыми-зерттеу жұмыстары мен шығармашылық қызмет үшiн сөзсiз қажет бостандықты құрметтеуге мiндеттенедi.

4. Осы Пактiге қатысушы мемлекеттер ғылым мен мәдениет салаларындағы халықаралық байланыстар мен ынтымақтастықты көтермелеуден және дамытудан келетiн пайданы таниды.

ІV БӨЛІМ

16-бап

1. Пактiнiң осы бөлiмiне сәйкес осы Пактiге қатысушы мемлекеттер Пактiде танылған құқықтарды сақтауға қол жеткiзу жолында қабылдаған шаралары мен ілгерілеулер туралы баяндамалар тапсырып отыруға мiндеттенедi.

2. а) Барлық баяндамалар Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысына тапсырылады, ол осы Пактiнiң ережелерiне сәйкес олардың екiншi даналарын Экономикалық және Әлеуметтiк Кеңестiң қарауына жiбередi;

b) осы Пактiге қатысушы мемлекеттер мамандандырылған мекемелердiң де мүшесi болып табылатындықтан Бас хатшы Пактiге қатысушы мемлекеттер баяндамаларының даналарын немесе олардың кез келген тиiсті бөлiмiнiң екiншi данасын мамандандырылған мекемелерге де жiбередi, өйткенi мұндай баяндамалардың немесе олардың тиiстi бөлiмдерiнiң аталған мекемелердiң олардың конституциялық актiлерiне сәйкес алған мiндеттерi шеңберiне кiретiн кез келген мәселелерге қатысы болады.

17-бап

1. Осы Пактіге қатысушы мемлекеттер өздерiнiң баяндамаларын қатысушы мемлекеттердiң және мүдделi мамандандырылған мекемелердiң консультациясы бойынша, осы Пактi күшiне енген соң бiр жылдың iшiнде Экономикалық және Әлеуметтiк Кеңес белгiлеуге тиiс бағдарламаға сәйкес кезең-кезеңiмен тапсырады.

2. Баяндамаларда осы Пакт бойынша жүктелген мiндеттердi орындау дәрежесiне ықпал ететiн факторлар мен қиыншылықтар көрсетiлуi мүмкiн.

3. Егер тиiсті мәлiметтердi осы Пактiге қатысушы қайсыбiр мемлекет Бiрiккен Ұлттар Ұйымына немесе қайсыбiр мамандандырылған мекемеге бұрын хабарлаған болса, онда оларды қайталап жатпай, осындай түрде хабарланған мәлiметтерге нақты сiлтеме берілсе де жеткiлiктi.

18-бап

Экономикалық және Әлеуметтiк Кеңес Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Жарғысы бойынша адам құқықтары мен негiзгі бостандықтары саласындағы өз мiндеттерiн орындау мақсатында мамандандырылған мекемелермен осы Пактiнiң олардың қызметі саласына жататын қаулыларын сақтауға қол жеткiзу жолындағы iлгерiлеу туралы баяндамаларын өзiне тапсыру жөнiнде келiсiм жасай алады. Бұл баяндамаларға мұндай жүзеге асырулар туралы олардың құзыретті органдары қабылдаған шешiмдер мен ұсынымдар енгізiлуi мүмкiн.

19-бап

Экономикалық және Әлеуметтiк Кеңес, 16 және 17-баптарға сәйкес мемлекеттер тапсыратын адам құқықтарына қатысты баяндамаларды және 18-бапқа сәйкес мамандандырылған мекемелер тапсыратын адам құқықтарына қатысты баяндамаларды қарау және жалпы ұсыныстар беру үшiн немесе тиiстi жағдайларда мәлiмет үшiн Адам құқығы жөнiндегi комиссияға жiбере алады.

20-бап

Осы Пактiге қатысушы мүдделi мемлекеттер және мамандандырылған мекемелер 19-бапқа сәйкес Адам құқығы жөнiндегi комиссияның кез келген баяндамасында берiлген кез-келген жалпы ұсыныс бойынша немесе кез келген құжатта осындай ұсынысқа берiлген сiлтемелер бойынша ескертпелерiн Экономикалық және Әлеуметтiк Кеңеске тапсыра алады.

21-бап

Экономикалық және Әлеуметтiк Кеңес Пактiде танылған құқықтардың жалпыға бiрдей сақталуын қамтамасыз ету саласында қабылданған шаралар мен қол жеткен жетістіктер туралы осы Пактiге қатысушы мемлекеттерден және мамандандырылған мекемелерден алынған жалпылама сипаттағы ұсыныстар мен қысқаша мазмұны бар мәлiметтер кiрген баяндамаларды мезгiл-мезгiл Бас Ассамблеяға тапсыра алады.

22-бап

Экономикалық және Әлеуметтік Кеңес осы Пактінi тиiмдi түрде бiрте-бiрте жүзеге асыруға жәрдемдесе алатындай халықаралық шаралардың орындылығына қатысты өз құзыретi шегiнде шешiм шығару кезiнде, бұл органдардың әрқайсысына пайдалы болуы мүмкiн Пактiнiң осы бөлiмiнде аталған баяндамаларға байланысты туындаған кез келген мәселелерге Бiрiккен Ұлттар Ұйымының басқа да органдарының, олардың қосалқы органдары мен техникалық көмек берумен айналысатын мамандандырылған мекемелерiнiң назарын аудара алады.

23-бап

Осы Пактiге қатысушы мемлекеттер Пактiде танылған құқықтарды жүзеге асыруға ықпал жасайтын халықаралық iс-шаралар қатарына конвенциялар жасасу, ұсынымдар қабылдау, техникалық көмек көрсету, консультациялар алу мақсатында аймақтық кеңестер мен техникалық кеңестер өткiзу, сондай-ақ мүдделi үкiметтермен бiрлесiп ұйымдастырылған зерттеулер жүргiзу тәрiздi тәсiлдердi қолдану жататынына келiседi.

24-бап

Осы Пактiдегi ешбiр қағида Бiрiккен Ұлттар Ұйымының әртүрлi органдары мен мамандандырылған мекемелерiнiң осы Пактiге қатысты мәселелер бойынша мiндеттерiн анықтайтын Бiрiккен Ұлттар Ұйымы Жарғысы қаулыларының және мамандандырылған мекемелерiнiң жарғыларының маңызын төмендету деп түсiндiрiлмеуге тиiс.

25-бап

Осы Пактідегі ешбiр қағида барлық халықтардың өздерiнiң табиғи байлықтары мен ресурстарын толық және еркiн иеленуi мен пайдалануы жөнiндегі ажырамас құқығын кемiту деп түсiндiрілмеуге тиiс.

26-бап

1. Осы Пактi Бiрiккен Ұлттар Ұйымына мүше кез келген мемлекеттiң немесе оған мүше кез келген мамандандырылған мекемелердiң, Халықаралық Сот Статутына қатысушы кез келген мемлекеттiң және Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясы осы Пактiге қатысуға шақырған кез келген басқа мемлекеттiң қол қоюы үшiн ашық.

2. Осы Пактi бекiтуге жатады. Бекiту грамоталары Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысына сақтауға берiледi.

3. Осы Пактi осы баптың 1-тармағында аталған кез келген мемлекеттің қосылуы үшiн ашық.

4. Қосылу - Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысына қосылу туралы құжатты сақтауға беру арқылы жасалады.

5. Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысы осы Пактiге қол қойған немесе оған қосылған мемлекеттердiң бәрiне әрбiр бекiту грамотасының немесе қосылу туралы құжаттың сақтауға берiлгендiгi туралы хабарлайды.

27-бап

1. Осы Пактi отыз бесiншi бекiту грамотасын немесе қосылу туралы құжатты Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысына сақтауға тапсырған күнiнен үш ай өткен соң күшiне енедi.

2. Отыз бесiншi бекiту грамотасын немесе қосылу туралы құжатты сақтауға бергеннен кейiн осы Пактiнi бекiтетiн немесе оған қосылатын әрбiр мемлекет үшін осы Пактi ол меншiкте бекiту грамотасын немесе қосылу туралы құжатын сақтауға бергеннен кейiн үш ай өткен соң күшiне енедi.

28-бап

Осы Пактiнiң қаулылары федеративтiк мемлекеттердiң барлық бөлiктерiне ешбiр шектеусiз немесе алып қоюсыз таратылады.

29-бап

1. Осы Пактiге кез келген қатысушы мемлекет түзетулер ұсынып және оларды Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысына тапсыра алады. Бас хатшы бұдан соң кез келген ұсынылған түзетулердi осы Пактiге қатысушы мемлекеттерге жолдай отырып, олардың осы ұсыныстарды қарау және олар бойынша дауыс беру мақсатында қатысушы мемлекеттердiң конференциясын шақыру қажеттiлiгi жөнiнде өзiне хабар берудi өтiнедi. Егер осындай конференцияның шақырылуын қатысушы мемлекеттердiң ең болмағанда үштен бiрi қолдаса, онда Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысы Бiрiккен Ұлттар Ұйымының аясында конференция шақырады. Бұл Конференцияда болған және дауыс беруге қатысқан қатысушы мемлекеттердiң көпшiлiгiмен қабылданған кез келген түзету Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясына бекiтуге ұсынылады.

2. Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Бас Ассамблеясының бекiтуi бойынша және осы Пактiге қатысушы мемлекеттердiң үштен екiсiнiң көпшiлiгiмен қабылданған түзетулер сол мемлекеттердiң конституциялық рәсiмдерiне сәйкес күшiне енедi.

3. Түзетулер күшiне енгеннен кейiн, оларды қабылдаған қатысушы мемлекеттер үшiн мiндеттi болады, ал басқа қатысушы мемлекеттер үшiн осы Пактінiң қаулылары және өздерi бұрын қабылдаған түзетулер мiндеттi болып қала бередi.

30-бап

26-баптың 5-тармағына сәйкес жасалған хабарламаларға қарамастан, Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысы сол баптың 1-тармағында сөз болған мемлекеттердiң бәрiн:

а) 26-бапқа сәйкес қол қоюлар, бекiтулер және қосылулар туралы;

b) 27-бапқа сәйкес осы Пактiнiң күшiне енген күнi және 29-бапқа сәйкес кез келген түзетулердiң күшiне енген күнi туралы хабардар етедi.

31-бап

1. Ағылшын, испан, қытай, орыс және француз тiлдерiндегi мәтiндерi тең түпнұсқалы осы Пактi Бiрiккен Ұлттар Ұйымының мұрағатына сақтауға тапсыруға жатады.

2. Бiрiккен Ұлттар Ұйымының Бас хатшысы осы Пактiнiң куәландырылған көшiрмелерiн 26-бапта аталған мемлекеттердiң бәрiне жiбередi.

ОСЫНЫ КУӘЛАНДЫРУ ҮШIН төменде қол қойғандар, тиiстi үкiметтерiнен тиiсiнше уәкiлеттiк алғандар, мың тоғыз жүз алпыс алтыншы жылғы он тоғызыншы желтоқсанда, Нью-Йоркте қол қою үшiн ашық, осы Пактiге қол қойды.