ИПС "Әділет"

Unofficial translation

Footnote. Became invalid by the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan dated 05.11.2022 No. 154-VII (comes into force after ten calendar days after the date of its first official publication).

This Law shall determine the legal status, powers and organization of the activities of the Human Rights Ombudsman in the Republic of Kazakhstan.

Chapter 1. GENERAL PROVISIONS Article 1. Goals and objectives of the activities of the Human Rights Ombudsman in the Republic of Kazakhstan

1. The Human Rights Ombudsman in the Republic of Kazakhstan (hereinafter referred to as the Ombudsman) shall be a person holding a responsible public position, which shall be established in accordance with the Constitution of the Republic of Kazakhstan to ensure the state guarantee of the protection of human and civil rights and freedoms, their observance and respect by state bodies, bodies of local state administration and self-government, other organizations and officials.

The objectives of the Ombudsman's activities shall be to promote the restoration of violated rights and freedoms of a person and a citizen, improve the regulatory legal acts of the Republic of Kazakhstan, encourage and promote the rights and freedoms of a person and a citizen.

2. The Ombudsman shall carry out its activities in accordance with the Constitution of the Republic of Kazakhstan, this Law, other regulatory legal acts of the Republic of Kazakhstan, as well as international treaties and other obligations of the Republic of Kazakhstan.

Article 2. Principles of activity of the Ombudsman

The Ombudsman in carrying out his/her activities shall be guided by the principles of legality, fairness, impartiality, objectivity, publicity, openness, transparency and other principles enshrined in the Constitution of the Republic of Kazakhstan.

Article 3. Guarantees for the activities of the Ombudsman

1. The Ombudsman in the exercise of his/her powers shall be independent and not accountable to any state bodies and officials.

2. The conditions and procedure for proceedings in cases of administrative offences or pre-trial investigation against the Ombudsman shall be determined by the relevant laws of the Republic of Kazakhstan.

3. During the term of his/her powers, the Ombudsman may not be detained, subjected to detention, house arrest, bringing in, administrative penalties imposed in court, brought to criminal liability without the consent of the Prosecutor General of the Republic of Kazakhstan, except for cases of detention at the scene of a crime or committing serious or especially serious crimes.

4. The rights of the Ombudsman shall not be subject to restrictions, except for cases expressly provided for by the laws of the Republic of Kazakhstan.

Note ILLI!
Part two of paragraph 4 shall enter into force six months after the day of its first official publication in accordance with this Law of the Republic of Kazakhstan dated December 29, 2021 No. 90-VII.

Intervention or obstruction of the legitimate activities of the Ombudsman shall entail liability established by the laws of the Republic of Kazakhstan.

5. The Ombudsman shall not be subject to interrogation as a witness on the circumstances that became known to him/her in connection with the performance of his/her official duties.

6. The Ombudsman shall be guaranteed the right to ensure security in the course of carrying out his/her activities in accordance with the laws of the Republic of Kazakhstan.

7. The Ombudsman shall have the right, upon presentation of an official ID, to freely visit institutions and other facilities throughout the territory of the Republic of Kazakhstan.

When visiting especially important state and strategic facilities, the Ombudsman shall observe the established requirements for access and intra-object regimes.

8. In the event of the introduction of a state of emergency throughout the territory of the Republic of Kazakhstan or in its areas, the Ombudsman shall carry out his/her activities in the manner established by the legislation of the Republic of Kazakhstan.

Article 4 Obligations of state bodies, local government and self-government bodies, organizations

1. State bodies, bodies of local state administration and self-government, organizations, their officials shall be obliged, in accordance with the procedure established by the legislation of the Republic of Kazakhstan, to provide the Ombudsman with the necessary materials, documents, information and explanations.

2. Materials, documents, information requested by the Ombudsman must be sent to him/her within ten working days from the date of receipt of the request unless another period is specified in his/her request.

3. The Ombudsman and his/her representatives in the region, the city of republican significance, the capital, within the framework of their powers, shall exercise a right of prompt reception in state bodies, local state administration and self-government bodies, organizations and officials. At the request of the Ombudsman, these bodies and officials shall be obliged to provide the Ombudsman or his/her representatives with immediate assistance.

4. Authorized state bodies, bodies of local state administration and self-government, institutions and organizations, their officials shall be obliged to provide the Ombudsman or his/her representative in the region, city of republican significance, the capital with the opportunity to freely visit and communicate with persons who are in the relevant organizations and institutions that provide special social services that provide temporary isolation from society or are intended for the execution of punishment. The Ombudsman or his/her representative in the region, city of republican significance, the capital shall conduct a conversation with the indicated persons without witnesses, personally, or, if necessary, through an interpreter, as well as with any other person who can provide relevant information.

Chapter 2 PROCEDURE FOR ELECTION AND DISMISSAL OF THE OMBUDSMAN Article 5. Procedure for the election of the Ombudsman

1. The Ombudsman shall be elected to office for a period of five years by the Senate of the Parliament of the Republic of Kazakhstan on the proposal of the President of the Republic of Kazakhstan.

2. A person elected to the position of the Ombudsman shall meet the following requirements:

1) possess citizenship of the Republic of Kazakhstan and permanently reside on its territory for the last ten years;

2) have higher education;

3) have at least five years of experience in protecting human and civil rights and freedoms;

4) be at least thirty years old;

5) to know the state language;

6) be capable.

3. Upon taking office, the Ombudsman shall take the following oath:

"On assuming the position of Human Rights Ombudsman in the Republic of Kazakhstan, I solemnly swear to honestly and conscientiously protect the rights and freedoms of man and citizen and fulfil my duties, guided by the Constitution of the Republic of Kazakhstan, other legislation of the Republic of Kazakhstan, as well as justice and conscience. I undertake to act independently, impartially, objectively in the interests of the rights and freedoms of man and citizen.".

Article 6. Dismissal of the Ombudsman

1. The Ombudsman shall be dismissed from office by the Senate of the Parliament of the Republic of Kazakhstan on the proposal of the President of the Republic of Kazakhstan.

2. The Ombudsman may be early dismissed from his/her position by the Senate of the Parliament of the Republic of Kazakhstan upon the proposal of the President of the Republic of Kazakhstan.

3. The grounds for early dismissal of the Ombudsman shall be:

1) non-compliance with the requirements and restrictions established by this Law and other laws of the Republic of Kazakhstan;

2) entry into legal force concerning his/her guilty verdict of the court;

3) the entry into force of a court decision on recognizing the Ombudsman as incapable or of limited legal capacity or on the application of compulsory medical measures against him/her;

4) termination of citizenship of the Republic of Kazakhstan;

5) appointment, election to another position or transfer to another job;

6) leaving for a permanent place of residence outside the Republic of Kazakhstan;

7) commission of criminal offences incompatible with the position held;

8) an application for the resignation of their powers.

Article 7. Restrictions related to the activities of the Ombudsman

1. The Ombudsman shall not be entitled to engage in political activities.

For the period of exercising his/her powers, the Ombudsman shall suspend his/her membership in a political party.

2. The Ombudsman may not be in the public service, engage in entrepreneurial activities, participate in the management of a commercial organization, regardless of its organizational and legal form, as well as other paid activities, except for teaching, scientific or other creative activities.

3. The Ombudsman shall be prohibited from exercising official duties if there is a conflict of interest. He/she must take measures to prevent and resolve conflicts of interest.

4. The Ombudsman may not be a deputy of a representative body.

5. The Ombudsman shall not be entitled to:

1) use for non-official purposes the means of material and technical, financial and information support of his/her official activities, other state property and official information;

2) to participate in actions that impede the functioning of state bodies and the performance of official duties, including strikes;

3) in connection with the performance of official powers, use the services of citizens and legal entities for personal purposes.

Chapter 3. COMPETENCE OF THE OMBUDSMAN Article 8. Competence of the Ombudsman

Ombudsman in his/her activities shall:

1) submit proposals to the President of the Republic of Kazakhstan, the Parliament of the Republic of Kazakhstan and the Government of the Republic of Kazakhstan on the development of draft laws, improvement of the legislation of the Republic of Kazakhstan on the promotion and protection of human and civil rights and freedoms;

2) prepare and distributes an annual report on its activities, as well as special reports;

3) participate by invitation in joint and separate meetings of the Chambers of the Parliament of the Republic of Kazakhstan in accordance with paragraph 3 of Article 8 of the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan "On the Parliament of the Republic of Kazakhstan and the status of its deputies", meetings of working groups of the Chambers of the Parliament of the Republic of Kazakhstan and other events with the participation of deputies of the Parliament Republic of Kazakhstan;

4) participate by invitation at the plenary sessions of the session of maslikhats of regions, cities of republican significance or the capital in accordance with the laws of the Republic of Kazakhstan;

5) participate by invitation at meetings of the Government of the Republic of Kazakhstan, the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan, collegial and other bodies formed in state bodies;

6) submit recommendations and proposals to the Government of the Republic of Kazakhstan and other state bodies, bodies of local state administration and self-government, other organizations and officials regarding measures aimed at preventing violations and restoring human and civil rights and freedoms;

7) contribute suggestions to the President of the Republic of Kazakhstan, the Government of the Republic of Kazakhstan, deputies of the Parliament of the Republic of Kazakhstan and state bodies of the Republic of Kazakhstan in accordance with the objectives specified in this Law;

8) coordinate the activities of the participants of the national preventive mechanism in accordance with the Convention against Torture and Other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment, adopted on December 10, 1984;

9) consider complaints on violations of human and civil rights and freedoms in the manner prescribed by this Law;

10) contribute suggestions on the ratification of international treaties in the field of human rights and freedoms or in another way for the Republic of Kazakhstan to express its consent to be bound by an international treaty;

11) participate at the invitation of the authorized bodies in the preparation and discussion of national reports that are submitted to the bodies and committees of the United Nations, as well as regional institutions in pursuance of the contractual obligations of the Republic of Kazakhstan, and expresses an independent opinion on these issues in accordance with the procedures for these bodies and committees ;

12) cooperate with international, regional and other organizations, as well as national human rights institutions of other states, including through the conclusion of agreements (memorandums), to promote the promotion and protection of human and civil rights and freedoms;

13) promote the development of educational and research programs on human and civil rights, take part in their implementation in educational organizations and other organizations;

14) approve:

procedure for handling complaints;

regulation on the Coordinating Council under the Ombudsman;

regulation on the expert council under the Ombudsman;

procedure for selecting participants in the national preventive mechanism;

procedure for forming groups of participants in the national preventive mechanism for preventive visits;

guidelines for preventive visits;

position and description of the symbol and flag of the Ombudsman;

15) exercise other powers in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan.

Article 9. Consideration of a complaint

1. The Ombudsman, within the limits of his/her competence, within fifteen working days from the date of receipt of the complaint, shall consider complaints of citizens of the Republic of Kazakhstan and foreigners and stateless persons located on the territory of the Republic of Kazakhstan, filed personally and (or) through representatives (hereinafter referred to as the Applicants).

To protect the rights of a citizen and with his/her written consent, public associations may apply to the Ombudsman.

2. The Ombudsman shall not consider complaints against actions (inaction) and decisions of the President of the Republic of Kazakhstan, the First President of the Republic of Kazakhstan - Elbasy.

3. The complaint shall contain information on the last name, first name, patronymic (if it is indicated in the identity document) and the place of residence or work of the applicant, a statement of the essence of the decisions or actions (inaction) that violated or violate, in the opinion of the applicant, his/her rights and freedoms. Documents and other materials confirming the applicant's arguments shall be attached to the complaint.

4. Having received a complaint, the Ombudsman shall take one of the following decisions:

1) accept the complaint for consideration in the manner approved by the Ombudsman;

2) explain the ways and means that the applicant can use to protect his/her rights and freedoms;

3) send appeals to the competent state bodies or officials for verification of the circumstances to be clarified;

4) refuse to accept the complaint for consideration, which must be motivated. Refusal to accept a complaint for consideration shall not be subject to appeal.

5. The term for consideration of a complaint may be extended by a reasoned decision of the Ombudsman for a reasonable period, but not more than up to two months, of which the applicant shall be notified within three working days from the date of extension of the term. The Ombudsman shall notify the applicant and the relevant state bodies, local government and self-government bodies, officials whose decisions and (or) actions (inaction) are being appealed about the decision taken.

Article 10. Rights of the Ombudsman when considering a complaint

1. When considering a complaint, the Ombudsman shall have the right to:

1) request and receive from state bodies, bodies of local state administration and self-government, other organizations and officials documents, materials and information necessary for considering a complaint, except for cases and materials that are in court proceedings;

2) receive access in accordance with the established procedure to the documents of state organizations and public associations relating to issues of human and civil rights and freedoms;

3) organize prompt reception of complainants, including with the invitation of representatives of state bodies, local government and self-government bodies, as well as other organizations (joint receptions);

4) on their initiative to consider issues related to the violation of human and civil rights and freedoms if there is information about their mass violation or such violation is of public importance or is associated with the need to protect the interests of such persons who cannot independently use legal means to protect their rights and freedom;

5) send recommendations and petitions to state bodies, bodies of local state administration and self-government and organizations, officials on issues of protecting the rights and freedoms of man and citizen.

2. Providing the Ombudsman with information constituting a state or other secret protected by law is carried out in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan.

Article 11. Peculiarities of consideration of a complaint

1. When considering a complaint, the Ombudsman shall be obliged to provide the state body, body of local state administration and self-government or official, whose decisions or actions (inaction) are being appealed, with the opportunity to give their explanations on any issues to be clarified in the process of consideration.

The Ombudsman shall have the right to apply to a state body, a body of local state administration and self-government or an official for assistance in clarifying the circumstances that have become the subject of the complaint.

2. Recommendations and petitions of the Ombudsman shall be subject to consideration within fifteen working days from the date of their receipt, the results of the consideration are reported to the Ombudsman in the manner prescribed by the legislation of the Republic of Kazakhstan.

In cases where an additional study is necessary, the term for consideration of the recommendations and petitions of the Ombudsman shall be extended by the entity to which they were sent for no more than thirty calendar days, which is reported to the Ombudsman within three working days from the date of extension of the consideration period.

3. The materials received during the consideration of the complaint shall not be subject to disclosure until the Ombudsman makes a final decision.

4. The Ombudsman shall not be entitled to disclose information about the private life of the applicant and other persons that became known to him during the consideration of the complaint without their written consent.

Article 12. Results of consideration of the complaint

Based on the results of consideration of the complaint, the Ombudsman, depending on the decision taken by him shall:

1) send to state bodies, bodies of local state administration and self-government, officials, civil servants, whose actions (inaction) violated the rights and freedoms of the applicant, recommendations on measures to be taken to restore the violated rights and freedoms of man and citizen;

2) apply to the authorized state body or official with a request to conduct disciplinary or administrative proceedings or proceedings on a criminal offence against a person who has violated the rights and freedoms of a person and a citizen;

Note ILLI!
Subparagraph 3) shall enter into force six months after the day of its first official publication in accordance with this Law of the Republic of Kazakhstan dated December 29, 2021 No. 90-VII.

3) apply to the court with a statement of application (claim) in defence of the rights and freedoms of an unlimited number of persons violated by decisions or actions (inaction) of state bodies, local state administration and self-government bodies, officials, civil servants. The statement of application (claim) sent by the Ombudsman shall not be subject to state duty in accordance with the tax legislation of the Republic of Kazakhstan.

Article 13. Generalization of the results of consideration of complaints

1. Based on the results of summarizing the results of consideration of complaints, the Ombudsman shall:

1) send to state bodies, bodies of local state administration and self-government, as well as to officials, their comments and proposals of a general nature related to ensuring the rights and freedoms of man and citizen, improving administrative procedures;

2) address the subjects that have adopted (issued) legal acts with proposals for making changes and additions to them, if the Ombudsman believes that decisions or actions (inaction) of state bodies, bodies of local state administration and self-government or officials that violate the rights and freedoms of a person and a citizen are committed due to its imperfection or existing gaps or contradictions between the legislation of the Republic of Kazakhstan and international treaties or other obligations of the Republic of Kazakhstan.

2. In cases of special public importance or associated with mass violation of human and civil rights and freedoms guaranteed by the Constitution of the Republic of Kazakhstan, the Ombudsman shall take the following measures:

1) send an appeal directly to the President of the Republic of Kazakhstan, the Chambers of the Parliament of the Republic of Kazakhstan or the Government of the Republic of Kazakhstan;

2) petition for sending an appeal to the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan by persons having such a right in accordance with the Constitution of the Republic of Kazakhstan and the Constitutional Law of the Republic of Kazakhstan "On the Constitutional Council of the Republic of Kazakhstan";

3) apply to the Supreme Court of the Republic of Kazakhstan with a proposal to provide clarifications on issues of judicial practice.

Article 14. Reports of the Ombudsman

1. The Ombudsman shall annually submit to the President of the Republic of Kazakhstan for consideration reports on his/her activities containing the results of the analysis of regulatory legal acts, consideration of complaints and the exercise of other powers in accordance with this Law.

2. On certain issues of observance of human and civil rights and freedoms in the Republic of Kazakhstan, the Ombudsman may prepare and distribute special reports.

3. Reports of the Ombudsman shall be sent to authorized state bodies for consideration on issues within their competence.

The authorized state bodies within three months from the date of receipt of the report of the Ombudsman in the prescribed manner inform him of the results of the consideration of the report.

4. The Ombudsman shall approve the procedure for preparing and distributing the reports referred to in this article.

5. Reports shall be subject to publication on the Internet resource of the Ombudsman and distribution in the manner prescribed by the legislation of the Republic of Kazakhstan.

Article 15 National Preventive Mechanism

The Ombudsman shall coordinate the activities of the participants of the national preventive mechanism for the prevention of torture and other cruel, inhuman or degrading treatment or punishment, takes measures to ensure the necessary potential and professional knowledge of the participants of the national preventive mechanism, and also exercises other powers in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan to ensure the effective operation of the national preventive mechanism.

Article 16. Legal education in the field of human and civil rights and freedoms, interaction with public associations, experts and specialists

1. The Ombudsman shall promote legal education in the field of human and civil rights and freedoms, participates in the development of educational programs and raise the level of knowledge of the population of the legislation of the Republic of Kazakhstan and the most important international acts on human and civil rights and freedoms.

2. The Ombudsman may initiate the creation of a scientific and educational centre and other organizations to promote knowledge about the rights and freedoms of a person and a citizen, organize scientific and applied research, as well as regularly improve knowledge and skills in the field of protecting the rights and freedoms of a person and a citizen.

3. The Ombudsman shall interact with state bodies, public associations and other organizations within the framework of information campaigns and projects to promote and encourage the rights and freedoms of a person and a citizen.

4. The Ombudsman has the right to involve organizations and specialists on a contractual basis in the preparation of reports in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan.

Article 17. Suggestions for improving legislation and concluding international treaties

The Ombudsman, within the framework of his/her activities on issues of human and civil rights and freedoms and in the manner prescribed by the laws of the Republic of Kazakhstan "On legal acts" and "On international treaties of the Republic of Kazakhstan" shall:

1) develop and send suggestions to the interested state bodies on improving the legislation or concluding international treaties of the Republic of Kazakhstan;

2) consider suggestions of state bodies, organizations and citizens.

Chapter 4 ORGANIZATION OF THE ACTIVITIES OF THE OMBUDSMAN AND HIS/HER REPRESENTATIVE IN THE REGION, CITY OF REPUBLICAN SIGNIFICANCE, CAPITAL, NATIONAL CENTER FOR HUMAN RIGHTS

Note ILLI!
Article 18 shall enter into force six months after the day of its first official publication in accordance with this Law of the Republic of Kazakhstan dated December 29, 2021 No. 90-VII.

Article 18 Representative of the Ombudsman in the region, the city of republican significance, the capital

1. The Ombudsman shall have a representative in the region, city of republican significance, the capital (hereinafter referred to as the Representative), appoint and dismiss him/her from office in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan on public service.

2. The representative shall be a civil servant and manage the activities of the representative offices of the National Center for Human Rights.

Functional duties of representatives shall be approved by the Ombudsman.

3. The representative, on behalf of the Ombudsman, shall exercise powers within the framework of his/her functional duties and on his/her behalf within the respective administrative-territorial unit.

Article 19. National Center for Human Rights

1. To ensure the activities of the Ombudsman, a working body shall be created - the National Center for Human Rights (hereinafter referred to as the National Center), which shall be a state institution, shall have a seal and forms with the image of the State Emblem of the Republic of Kazakhstan and indicate its name in the state and Russian languages, as well as the relevant accounts in banking institutions.

2. The Regulation on the National Center shall be approved by the President of the Republic of Kazakhstan at the suggestion of the Ombudsman. The structure of the National Center and its representative offices shall be approved by the Ombudsman.

3. The head of the National Center shall be appointed and dismissed by the Ombudsman.

4. The National Center shall provide information and analytical, organizational, legal and other support for the activities of the Ombudsman.

5. Employees of the National Center are civil servants, carrying out their activities based on the legislation of the Republic of Kazakhstan in the field of public service.

6. The financial allowance of the employees of the National Center and its representative offices, their medical and social support shall be determined in accordance with the legislation of the Republic of Kazakhstan in the field of public service.

Article 20. Financial and logistical support

1. Financing of the activities of the Ombudsman, his/her representatives, as well as the working body shall be carried out from the funds of the republican budget.

2. The financial allowance of the Ombudsman, his/her medical and social services, as well as the material and technical support of his/her activities shall be determined at the level of guarantees established by laws and other regulatory legal acts of the Republic of Kazakhstan for officials holding public positions, but not lower than a member of the Government of the Republic Kazakhstan.

3. In the republican budget, annually, a separate budget program shall provide for the funds necessary to ensure the activities of the Ombudsman, his/her representatives, as well as the working body.

4. Financial statements shall be submitted by the National Center in the manner prescribed by the legislation of the Republic of Kazakhstan.

5. The procedure for issuing and description of the official certificate of the Ombudsman shall be determined in the manner established by the President of the Republic of Kazakhstan.

Article 21 Advisory and advisory bodies under the Ombudsman, as well as his/her participation in advisory and advisory bodies under state bodies and organizations

1. An expert council with advisory and analytical functions shall be created under the Ombudsman, consisting of persons with experience in the field of protecting human and civil rights and freedoms.

2. A Coordinating Council shall be established under the Ombudsman to ensure effective coordination of the activities of the national preventive mechanism.

3. The Ombudsman may create working groups and commissions with the participation of representatives of interested state bodies and organizations, citizens.

4. The Ombudsman may participate independently or through his/her representatives in advisory and supervisory bodies under state bodies and organizations on his/her initiative or by invitation.

Article 22. Acts of the Ombudsman and the head of the National Center

1. To implement this Law, the Ombudsman shall issue instructions, the head of the National Center shall issue orders.

2. The Ombudsman shall have his/her form of standard pattern with the image of the State Emblem of the Republic of Kazakhstan, indicating the name of the position in the state and Russian languages.

Chapter 5. FINAL PROVISION Article 23. Procedure for the entry into force of this Law

This Law shall enter into force upon the expiration of ten calendar days after the day of its first official publication, except for part two of paragraph 4 of Article 3, subparagraph 3) of Article 12, Article 18, which shall enter into force six months after the day of its first official publication.

President of the
Republic of Kazakhstan

K. TOKAYEV

      Ескерту. Күші жойылды – ҚР 05.11.2022 № 154-VII Конституциялық заңымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).
      Қолданушыларға ыңғайлы болуы үшін ЗҚАИ мазмұнды жасады.
      МАЗМҰНЫ
      ЗҚАИ-ның ескертпесі!
      Осы заңның қолданысқа енгізілу тәртібін 23-б. қараңыз.

Осы Заң Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің құқықтық мәртебесін, өкілеттігін және қызметін ұйымдастыруды айқындайды.

1-тарау. ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР

1-бап. Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкіл қызметінің мақсаттары мен міндеттері

1. Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкіл (бұдан әрі – Уәкіл) адам және азамат құқықтары мен бостандықтарын қорғаудың мемлекеттік кепілдігін қамтамасыз ету, оларды мемлекеттік органдардың, жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару органдарының, өзге де ұйымдардың және лауазымды адамдардың сақтауы мен құрметтеуі мақсатында Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес белгіленген жауапты мемлекеттік лауазымды атқаратын адам болып табылады.

Уәкіл қызметінің міндеттері адамның және азаматтың бұзылған құқықтары мен бостандықтарын қалпына келтіруге, Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерін жетілдіруге, адам және азамат құқықтары мен бостандықтарын көтермелеу мен ілгерілетуге жәрдемдесу болып табылады.

2. Уәкіл өз қызметін Қазақстан Республикасының Конституциясына, осы Заңға, Қазақстан Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілеріне, сондай-ақ Қазақстан Республикасының халықаралық шарттары мен өзге де міндеттемелеріне сәйкес жүзеге асырады.

2-бап. Уәкіл қызметінің қағидаттары

Уәкіл өз қызметін жүзеге асыру кезінде заңдылық, әділдік, бейтараптық, объективтілік, жариялылық, ашықтық, айқындық қағидаттарын және Қазақстан Республикасының Конституциясында бекітілген басқа да қағидаттарды басшылыққа алады.

3-бап. Уәкіл қызметінің кепілдіктері

1. Уәкіл өз өкілеттігін жүзеге асыру кезінде тәуелсіз және қандай да бір мемлекеттік органдар мен лауазымды адамдарға есеп бермейді.

2. Уәкілге қатысты әкімшілік құқық бұзушылық туралы істер бойынша немесе сотқа дейінгі тергеп-тексерудің іс жүргізу шарттары мен тәртібі Қазақстан Республикасының тиісті заңдарында айқындалады.

3. Қылмыс орнында ұстап алынған не ауыр немесе аса ауыр қылмыстар жасаған жағдайлардан басқа кезде, Уәкілді өз өкілеттігі мерзімі ішінде Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының келісімінсіз ұстап алуға, күзетпен ұстауға, үйқамаққа алуға, күштеп әкелуге, сот тәртібімен қолданылатын әкімшілік жазалау шараларын қолдануға, қылмыстық жауаптылыққа тартуға болмайды.

4. Уәкілдің құқықтары, Қазақстан Республикасының заңдарында тікелей көзделген жағдайлардан басқа кезде, шектеулерге жатпайды.

Уәкілдің заңды қызметіне араласу не кедергі келтіру Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген жауаптылыққа алып келеді.

5. Уәкіл өзінің лауазымдық міндеттерін орындауына байланысты өзіне белгілі болған мән-жайлар туралы куә ретінде жауап алынуға жатпайды.

6. Уәкілге өз қызметін жүзеге асыруы кезінде Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес қауіпсіздігін қамтамасыз ету құқығына кепілдік беріледі.

7. Уәкіл қызметтік куәлігін көрсеткен кезде Қазақстан Республикасының бүкіл аумағындағы мекемелер мен басқа да объектілерге кедергісіз баруға құқығы бар.

Аса маңызды мемлекеттік және стратегиялық объектілерге барған уақытында Уәкіл өткізу және объектішілік режимдердің белгіленген талаптарын сақтайды.

8. Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында немесе оның жекелеген жерлерінде төтенше жағдай режимі енгізілген жағдайда, Уәкіл өз қызметін Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен жүзеге асырады.

4-бап. Мемлекеттік органдардың, жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару органдарының, ұйымдардың міндеттері

1. Мемлекеттік органдар, жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару органдары, ұйымдар, олардың лауазымды адамдары Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен Уәкілге қажетті материалдарды, құжаттарды, мәліметтер мен түсіндірулерді ұсынуға міндетті.

2. Уәкіл сұратқан материалдар, құжаттар, мәліметтер, егер оның сұрау салуында басқа мерзім көрсетілмесе, сұрау салу алынған күннен бастап он жұмыс күні ішінде оған жіберілуге тиіс.

3. Уәкіл және оның облыстағы, республикалық маңызы бар қаладағы, астанадағы өкілдері өз өкілеттіктері шеңберінде мемлекеттік органдардың, жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару органдарының, ұйымдардың және лауазымды адамдардың жедел қабылдауына кіру құқығын пайдаланады. Уәкілдің талап етуі бойынша аталған органдар мен лауазымды адамдар Уәкілге немесе оның өкілдеріне дереу жәрдем көрсетуге міндетті.

4. Уәкілетті мемлекеттік органдар, жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару органдары, мекемелер және ұйымдар, олардың лауазымды адамдары Уәкілге немесе оның облыстағы, республикалық маңызы бар қаладағы, астанадағы өкіліне арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсететін, қоғамнан уақытша оқшаулауды қамтамасыз ететін немесе жазаны атқаруға арналған тиісті ұйымдар мен мекемелердегі адамдарға кедергісіз бару және олармен қарым-қатынас жасау мүмкіндігін қамтамасыз етуге міндетті. Уәкіл немесе оның облыстағы, республикалық маңызы бар қаладағы, астанадағы өкілі аталған адамдармен куәларсыз жеке немесе қажет болған кезде аудармашы арқылы, сондай-ақ тиісті ақпарат бере алатын кез келген басқа адаммен әңгімелесу өткізеді.

2-тарау. УӘКІЛДІ ЛАУАЗЫМҒА САЙЛАУ ЖӘНЕ ЛАУАЗЫМЫНАН БОСАТУ ТӘРТІБІ

5-бап. Уәкілді сайлау тәртібі

1. Уәкілді Қазақстан Республикасы Президентінің ұсынуы бойынша Қазақстан Республикасы Парламентінің Сенаты бес жыл мерзімге лауазымға сайлайды.

2. Уәкіл лауазымына сайланатын адам мынадай талаптарға сай болуға:

1) Қазақстан Республикасының азаматтығы болуға және соңғы он жылда оның аумағында тұрақты тұруға;

2) жоғары білімі болуға;

3) адам және азамат құқықтары мен бостандықтарын қорғау бойынша кемінде бес жыл жұмыс тәжірибесі болуға;

4) отыз жастан кіші болмауға;

5) мемлекеттік тілді білуге;

6) әрекетке қабілетті болуға тиіс.

3. Уәкіл лауазымына кіріскен кезде мынадай мазмұнда ант береді:

"Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкіл лауазымына кірісе отырып, Қазақстан Республикасының Конституциясын, Қазақстан Республикасының өзге де заңнамасын басшылыққа ала отырып, адам және азамат құқықтары мен бостандықтарын адал әрі абыроймен қорғауға және өз міндеттерімді әділдікпен және ар-ожданмен атқаруға салтанатты түрде ант етемін. Адам және азамат құқықтары мен бостандықтары мүддесі үшін тәуелсіз, бейтарап, объективті әрекет етуге міндеттенемін.".

6-бап. Уәкілді лауазымынан босату

1. Уәкілді Қазақстан Республикасы Президентінің ұсынуы бойынша Қазақстан Республикасы Парламентінің Сенаты лауазымынан босатады.

2. Уәкілді Қазақстан Республикасы Президентінің ұсынуы бойынша Қазақстан Республикасы Парламентінің Сенаты атқарып отырған лауазымынан мерзімінен бұрын босатуы мүмкін.

3. Уәкілді атқарып отырған лауазымынан мерзімінен бұрын босатуға мыналар негіздер болып табылады:

1) осы Заңда және Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында белгіленген талаптар мен шектеулерді сақтамау;

2) оған қатысты соттың айыптау үкімінің заңды күшіне енуі;

3) соттың Уәкілді әрекетке қабілетсіз немесе әрекет қабілеті шектеулі деп тану туралы не оған медициналық сипаттағы мәжбүрлеу шараларын қолдану туралы шешімінің заңды күшіне енуі;

4) Қазақстан Республикасы азаматтығының тоқтатылуы;

5) басқа лауазымға тағайындалу, сайлану немесе басқа жұмысқа ауысу;

6) Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерге тұрақты тұрғылықты тұруға кету;

7) атқарып отырған лауазымымен сыйыспайтын қылмыстық теріс қылықтар жасау;

8) өз өкілеттігін доғару туралы өтініш.

7-бап. Уәкілдің қызметіне байланысты шектеулер

1. Уәкіл саяси қызметпен айналысуға құқылы емес.

Уәкіл өз өкілеттігін жүзеге асыру кезеңінде өзінің саяси партиядағы мүшелігін тоқтата тұрады.

2. Уәкіл, оқытушылық, ғылыми не өзге де шығармашылық қызметті қоспағанда, мемлекеттік қызметте бола алмайды, кәсіпкерлік қызметпен айналыса алмайды, коммерциялық ұйымның ұйымдық-құқықтық нысанына қарамастан, оны басқаруға қатыса алмайды, сондай-ақ өзге де ақы төленетін қызметпен айналыса алмайды.

3. Уәкілге, егер мүдделер қақтығысы болса, лауазымдық міндеттерін жүзеге асыруға тыйым салынады. Ол мүдделер қақтығысын болғызбау және шешу жөнінде шаралар қолдануға тиіс.

4. Уәкіл өкілді органның депутаты бола алмайды.

5. Уәкіл:

1) өзінің қызметтік жұмысын материалдық-техникалық, қаржылық және ақпараттық қамтамасыз ету құралдарын, басқа да мемлекеттік мүлікті және қызметтік ақпаратты қызметтік емес мақсаттарда пайдалануға;

2) ереуілдерді қоса алғанда, мемлекеттік органдардың жұмыс істеуіне және лауазымдық міндеттерді орындауға кедергі келтіретін әрекеттерге қатысуға;

3) лауазымдық өкілеттігін атқаруына байланысты азаматтар мен заңды тұлғалардың көрсететін қызметтерін жеке мақсаттарына пайдалануға құқылы емес.

3-тарау. УӘКІЛДІҢ ҚҰЗЫРЕТІ

8-бап. Уәкілдің құзыреті

Уәкіл өз қызметінде:

1) Қазақстан Республикасының Президентіне, Қазақстан Республикасының Парламентіне және Қазақстан Республикасының Үкіметіне адам және азамат құқықтары мен бостандықтарын көтермелеу және қорғау мәселелері бойынша заң жобаларын әзірлеу, Қазақстан Республикасының заңнамасын жетілдіру жөнінде ұсыныстар береді;

2) өз қызметі туралы жыл сайынғы баяндаманы, сондай-ақ арнаулы баяндамаларды дайындайды және таратады;

3) "Қазақстан Республикасының Парламенті және оның депутаттарының мәртебесі туралы" Қазақстан Республикасы Конституциялық заңының 8-бабының 3-тармағына сәйкес Қазақстан Республикасы Парламенті Палаталарының бірлескен және бөлек отырыстарына, Қазақстан Республикасы Парламентінің Палаталары жұмыс топтарының отырыстарына және Қазақстан Республикасы Парламентінің депутаттары қатысатын өзге де іс-шараларға шақыру бойынша қатысады;

4) Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес облыстар, республикалық маңызы бар қалалар немесе астана мәслихаттары сессиясының жалпы отырыстарына шақыру бойынша қатысады;

5) Қазақстан Республикасы Үкіметінің, Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің, мемлекеттік органдарда құрылатын алқалы және өзге де органдардың отырыстарына шақыру бойынша қатысады;

6) Қазақстан Республикасының Үкіметіне және өзге де мемлекеттік органдарға, жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару органдарына, өзге де ұйымдарға және лауазымды адамдарға адам және азамат құқықтары мен бостандықтары бұзушылықтардың профилактикасына және оларды қалпына келтіруге бағытталған шараларға қатысты ұсынымдар мен ұсыныстар береді;

7) Қазақстан Республикасының Президентіне, Қазақстан Республикасының Үкіметіне, Қазақстан Республикасы Парламентінің депутаттарына және Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдарына осы Заңда көрсетілген міндеттерге сәйкес ұсыныстар енгізеді;

8) 1984 жылғы 10 желтоқсанда қабылданған Азаптауларға және басқа да қатыгез, адамгершілікке жатпайтын және ар-намысты қорлайтын іс-әрекеттер мен жазалау түрлеріне қарсы конвенцияға сәйкес ұлттық алдын алу тетігі қатысушыларының қызметін үйлестіреді;

9) адам және азамат құқықтары мен бостандықтарының бұзылуы туралы шағымдарды осы Заңда белгіленген тәртіппен қарайды;

10) адам құқықтары мен бостандықтары саласындағы халықаралық шарттарды ратификациялау немесе Қазақстан Республикасы өзіне халықаралық шарттардың міндеттілігіне келісімін білдірудің өзге де тәсілі туралы ұсыныстар енгізеді;

11) Қазақстан Республикасының шарттық міндеттемелерін орындау үшін Біріккен Ұлттар Ұйымының органдары мен комитеттеріне, сондай-ақ өңірлік мекемелерге ұсынылатын ұлттық баяндамаларды дайындауға және талқылауға уәкілетті органдардың шақыруы бойынша қатысады және көрсетілген органдар мен комитеттер туралы рәсімдерге сәйкес осы мәселелер бойынша тәуелсіз пікірін білдіреді;

12) адам және азамат құқықтары мен бостандықтарын көтермелеуге және қорғауға жәрдемдесу мақсатында халықаралық, өңірлік және өзге де ұйымдармен, сондай-ақ басқа мемлекеттердің ұлттық құқық қорғау мекемелерімен, оның ішінде келісімдер (меморандумдар) жасасу арқылы ынтымақтастық жасайды;

13) адам және азамат құқықтары жөнінде оқу және зерттеу бағдарламаларын әзірлеуге жәрдемдеседі, оларды білім беру ұйымдары мен өзге де ұйымдарда іске асыруға қатысады;

14) мыналарды:

шағымдарды қарау тәртібін;

Уәкіл жанындағы Үйлестіру кеңесі туралы ережені;

Уәкіл жанындағы сараптама кеңесі туралы ережені;

ұлттық алдын алу тетігінің қатысушыларын іріктеу тәртібін;

алдын ала бару үшін ұлттық алдын алу тетігінің қатысушыларынан топтар құру тәртібін;

алдын ала бару жөніндегі әдістемелік ұсынымдарды;

Уәкілдің рәмізі мен жалауының ережесі мен сипаттамасын бекітеді;

15) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады.

9-бап. Шағымды қарау

1. Уәкіл өз құзыреті шегінде Қазақстан Республикасының азаматтары және Қазақстан Республикасының аумағындағы шетелдіктер және азаматтығы жоқ адамдар жеке өздері және (немесе) өкілдері (бұдан әрі – арыз берушілер) арқылы берген шағымдарын шағым келіп түскен күннен бастап он бес жұмыс күні ішінде қарайды.

Азаматтың құқықтарын қорғау мақсатында және оның жазбаша келісімімен Уәкілге қоғамдық бірлестіктер жүгіне алады.

2. Уәкіл Қазақстан Республикасы Президентінің, Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті – Елбасының әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) және шешімдеріне шағымдарды қарамайды.

3. Шағымда арыз берушінің тегі, аты, әкесінің аты (егер ол жеке басты куәландыратын құжатта көрсетілген болса) және тұрғылықты жері немесе жұмыс орны туралы мәліметтер, арыз берушінің пікірі бойынша оның құқықтары мен бостандықтарын бұзған немесе бұзатын шешімдердің немесе әрекеттердің (әрекетсіздіктің) мәнін баяндау қамтылуға тиіс. Шағымға арыз берушінің дәлелдерін растайтын құжаттар және өзге де материалдар қоса беріледі.

4. Шағымды алып, Уәкіл мынадай шешімдердің бірін қабылдайды:

1) шағымды Уәкіл бекітетін тәртіппен қарауға қабылдайды;

2) арыз беруші өзінің құқықтары мен бостандықтарын қорғау үшін пайдалана алатын тәсілдер мен құралдарды түсіндіреді;

3) құзыретті мемлекеттік органдарға немесе лауазымды адамдарға анықтауға жататын мән-жайларға тексеру жүргізу туралы өтініштер жібереді;

4) шағымды қарауға қабылдаудан бас тартады, оған уәжін білдіруге тиіс. Шағымды қарауға қабылдаудан бас тарту шағым жасалуға жатпайды.

5. Шағымды қарау мерзімі Уәкілдің уәжді шешімімен ақылға қонымды, бірақ екі айдан аспайтын мерзімге ұзартылуы мүмкін, бұл туралы арыз берушіге мерзім ұзартылған күннен бастап үш жұмыс күні ішінде хабарланады. Уәкіл қабылданған шешім туралы арыз берушіні және шешімдеріне және (немесе) әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) шағым жасалып отырған тиісті мемлекеттік органдарды, жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару органдарын, лауазымды адамдарды хабардар етеді.

10-бап. Уәкілдің шағымды қарау кезіндегі құқықтары

1. Уәкіл шағымды қарау кезінде:

1) мемлекеттік органдардан, жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару органдарынан, өзге де ұйымдардан және лауазымды адамдардан, соттың іс жүргізуіндегі істер мен материалдарды қоспағанда, шағымды қарау үшін қажетті құжаттарды, мтериалдарды және мәліметтерді сұратуға және алуға құқылы;

2) мемлекеттік ұйымдардың және қоғамдық бірлестіктердің адам және азамат құқықтары мен бостандықтары мәселелеріне қатысты құжаттарына белгіленген тәртіппен қол жеткізуге;

3) шағым берушілерді, оның ішінде мемлекеттік органдардың, жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару органдарының, сондай-ақ өзге де ұйымдардың өкілдерін шақыра отырып, жедел қабылдауды (бірлескен қабылдауларды) ұйымдастыруға;

4) егер жаппай бұзушылық туралы мәліметтер болса не мұндай бұзушылықтың қоғамдық маңызы болса немесе өз құқықтары мен бостандықтарын қорғаудың құқықтық құралдарын өзі дербес пайдалана алмайтын адамдардың мүдделерін қорғау қажеттігіне байланысты болса, өз бастамасымен адам және азамат құқықтары мен бостандықтарының бұзылуына қатысты мәселелерді қарауға;

5) мемлекеттік органдарға, жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару органдарына және ұйымдарға, лауазымды адамдарға адам және азамат құқықтары мен бостандықтарын қорғау мәселелері бойынша ұсынымдар мен өтінішхаттар жіберуге құқылы.

2. Уәкілге мемлекеттік не заңмен қорғалатын өзге де құпияны құрайтын ақпаратты беру Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес жүзеге асырылады.

11-бап. Шағымды қарау ерекшеліктері

1. Шағымды қарау кезінде Уәкіл шешімдеріне немесе әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) шағым жасалып отырған мемлекеттік органға, жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару органына немесе лауазымды адамға қарау процесінде анықталуға жататын кез келген мәселелер бойынша өз түсіндірмелерін беру мүмкіндігін беруге міндетті.

Уәкіл шағым нысанасы болған мән-жайларды анықтауға жәрдем көрсету үшін мемлекеттік органға, жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару органына немесе лауазымды адамға өтініш жасауға құқылы.

2. Уәкілдің ұсынымдары мен өтінішхаттары алынған күнінен бастап он бес жұмыс күні ішінде қарауға жатады, қарау нәтижелері туралы Уәкілге Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен хабарланады.

Қосымша зерделеу жүргізу қажет болған жағдайларда, Уәкілдің ұсынымдары мен өтінішхаттарын қарау мерзімін олар жіберілген субъект күнтізбелік отыз күннен аспайтын мерзімге ұзартады, бұл туралы Уәкілге қарау мерзімі ұзартылған күннен бастап үш жұмыс күні ішінде хабарланады.

3. Шағымды қарау кезінде алынған материалдар Уәкіл түпкілікті шешім шығарғанға дейін жария етуге жатпайды.

4. Уәкіл шағымды қарау процесінде арыз берушінің және басқа да адамдардың жеке өмірі туралы өзіне белгілі болған мәліметтерді олардың жазбаша келісімінсіз жария етуге құқылы емес.

12-бап. Шағымды қарау нәтижелері

Шағымды қарау нәтижелері бойынша Уәкіл өзі қабылдаған шешімге қарай:

1) әрекеттерінен (әрекетсіздігінен) арыз берушінің құқықтары мен бостандықтары бұзылған мемлекеттік органдарға, жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару органдарына, лауазымды адамдарға, мемлекеттік қызметшілерге адамның және азаматтың бұзылған құқықтары мен бостандықтарын қалпына келтіру үшін қабылдануға тиіс шараларға қатысты ұсынымдар жібереді;

2) уәкілетті мемлекеттік органға немесе лауазымды адамға адам және азамат құқықтары мен бостандықтарын бұзған адамға қатысты тәртіптік немесе әкімшілік іс жүргізуді не қылмыстық құқық бұзушылық бойынша іс жүргізуді жүзеге асыру туралы өтінішхатпен жүгінеді;

3) сотқа мемлекеттік органдардың, жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару органдарының, лауазымды адамдардың, мемлекеттік қызметшілердің шешімдерімен немесе әрекеттерімен (әрекетсіздігімен) шектелмеген адамдар тобының бұзылған құқықтары мен бостандықтарын қорғау үшін талап арызбен (талап қоюмен) жүгінеді. Уәкіл жіберетін талап арызға (талап қоюға) Қазақстан Республикасының салық заңнамасына сәйкес мемлекеттік баж салынбайды.

13-бап. Шағымдарды қарау қорытындысын жинақтап қорыту

1. Шағымдарды қарау қорытындысын жинақтап қорыту нәтижелері бойынша Уәкіл:

1) мемлекеттік органдарға, жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару органдарына, сондай-ақ лауазымды адамдарға адам және азамат құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз етуге, әкімшілік рәсімдерді жетілдіруге қатысты жалпы сипаттағы өз ескертулері мен ұсыныстарын жібереді;

2) егер Уәкіл мемлекеттік органдардың, жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару органдарының немесе лауазымды адамдардың адам және азамат құқықтары мен бостандықтарын бұзатын шешімдері немесе әрекеттері (әрекетсіздігі) құқықтық актілердің жетілдірілмеуіне немесе орын алған олқылықтарға не Қазақстан Республикасы заңнамасының Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарына немесе өзге де міндеттемелеріне қайшы келуіне байланысты жасалады деп пайымдаса, құқықтық актілерді қабылдаған (шығарған) субъектілерге оларға өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы ұсыныстармен өтініш жасайды.

2. Ерекше қоғамдық маңызы бар не Қазақстан Республикасының Конституциясында кепілдік берілген адам және азамат құқықтары мен бостандықтарының жаппай бұзылуына байланысты жағдайларда Уәкіл мынадай шаралар қолданады:

1) тікелей Қазақстан Республикасының Президентіне, Қазақстан Республикасы Парламентінің Палаталарына немесе Қазақстан Республикасының Үкіметіне өтініш жолдайды;

2) Қазақстан Республикасының Конституциясына және "Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі туралы" Қазақстан Республикасының Конституциялық заңына сәйкес осындай құқығы бар адамдардың Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесіне өтініш жолдауы туралы өтінішхат береді;

3) Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотына сот практикасы мәселелері бойынша түсіндірме беру ұсынысымен өтініш жасайды.

14-бап. Уәкілдің баяндамалары

1. Уәкіл Қазақстан Республикасы Президентінің қарауына нормативтік құқықтық актілерді талдау, осы Заңға сәйкес шағымдарды қарау және басқа да өкілеттіктерді іске асыру нәтижелерін қамтитын өз қызметі туралы жыл сайын баяндамалар ұсынады.

2. Қазақстан Республикасында адам және азамат құқықтары мен бостандықтарын сақтаудың жекелеген мәселелері бойынша Уәкіл арнаулы баяндамалар дайындай алады және тарата алады.

3. Уәкілдің баяндамалары уәкілетті мемлекеттік органдарға олардың құзыретіне кіретін мәселелер бойынша қарау үшін жіберіледі.

Уәкілетті мемлекеттік органдар Уәкілдің баяндамасын алған күннен бастап үш ай ішінде оған баяндаманы қарау нәтижелері туралы белгіленген тәртіппен хабарлайды.

4. Уәкіл осы бапта көрсетілген баяндамаларды дайындау және тарату тәртібін бекітеді.

5. Баяндамалар Уәкілдің интернет-ресурсында жариялануға және Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен таратылуға жатады.

15-бап. Ұлттық алдын алу тетігі

Уәкіл ұлттық алдын алу тетігінің тиімді қызметін қамтамасыз ету мақсатында азаптаулардың және басқа да қатыгез, адамгершілікке жатпайтын немесе ар-намысты қорлайтын іс-әрекеттер мен жазалау түрлерінің алдын алу бойынша ұлттық алдын алу тетігі қатысушыларының қызметін үйлестіреді, ұлттық алдын алу тетігі қатысушыларының қажетті әлеуеті мен кәсіптік білімін қамтамасыз ету үшін шаралар қолданады, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады.

16-бап. Адам және азамат құқықтары мен бостандықтары саласындағы құқықтық ағарту, қоғамдық бірлестіктермен, сарапшылармен және мамандармен өзара іс-қимыл

1. Уәкіл адам және азамат құқықтары мен бостандықтары саласындағы құқықтық ағартуға жәрдемдеседі, адам және азамат құқықтары мен бостандықтары туралы білім беру бағдарламаларын әзірлеуге және халықтың Қазақстан Республикасының заңнамасы мен аса маңызды халықаралық актілерді білу деңгейін арттыруға қатысады.

2. Уәкіл адам және азамат құқықтары мен бостандықтары туралы білімді ілгерілету, ғылыми-қолданбалы зерттеулерді ұйымдастыру, сондай-ақ адам және азамат құқықтары мен бостандықтарын қорғау саласындағы білім мен дағдыларды тұрақты түрде арттыру мақсатында ғылыми-білім беру орталығын және өзге де ұйымдарды құруға бастамашылық жасай алады.

3. Уәкіл адам және азамат құқықтары мен бостандықтарын ілгерілету және көтермелеу жөніндегі ақпараттық науқандар мен жобалар шеңберінде мемлекеттік органдармен, қоғамдық бірлестіктермен және өзге де ұйымдармен өзара іс-қимыл жасайды.

4. Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес Уәкіл баяндамаларды дайындауға ұйымдар мен мамандарды шарт негізінде тартуға құқылы.

17-бап. Заңнаманы жетілдіру және халықаралық шарттар жасасу жөніндегі ұсыныстар

Уәкіл өз қызметі шеңберінде адам және азамат құқықтары мен бостандықтары мәселелері бойынша және Қазақстан Республикасының "Құқықтық актілер туралы" және "Қазақстан Республикасының халықаралық шарттары туралы" заңдарында белгіленген тәртіппен:

1) Қазақстан Республикасының заңнамасын жетілдіру немесе халықаралық шарттарын жасасу жөнінде ұсыныстар әзірлейді және мүдделі мемлекеттік органдарға жібереді;

2) мемлекеттік органдардың, ұйымдар мен азаматтардың ұсыныстарын қарайды.

4-тарау. УӘКІЛ МЕН ОНЫҢ ОБЛЫСТАҒЫ, РЕСПУБЛИКАЛЫҚ МАҢЫЗЫ БАР ҚАЛАДАҒЫ, АСТАНАДАҒЫ ӨКІЛІНІҢ, АДАМ ҚҰҚЫҚТАРЫ ЖӨНІНДЕГІ ҰЛТТЫҚ ОРТАЛЫҚТЫҢ ҚЫЗМЕТІН ҰЙЫМДАСТЫРУ

18-бап. Уәкілдің облыстағы, республикалық маңызы бар қаладағы, астанадағы өкілі

1. Уәкілдің облыстағы, республикалық маңызы бар қаладағы, астанадағы өкілі (бұдан әрі – өкіл) болады, оны Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызмет туралы заңнамасына сәйкес лауазымға тағайындайды және лауазымынан босатады.

2. Өкіл мемлекеттік қызметші болып табылады және Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталық өкілдіктерінің қызметіне басшылық жасайды.

Өкілдердің функционалдық міндеттерін Уәкіл бекітеді.

3. Өкіл тиісті әкімшілік-аумақтық бірлік шегінде Уәкілдің атынан өзінің функционалдық міндеттері шеңберінде және оның тапсырмасы бойынша өкілеттігін жүзеге асырады.

19-бап. Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталық

1. Уәкілдің қызметін қамтамасыз ету үшін жұмыс органы – Адам құқықтары жөніндегі ұлттық орталық (бұдан әрі – Ұлттық орталық) құрылады, ол мемлекеттік мекеме болып табылады, оның Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Елтаңбасы бейнеленген және мемлекеттік және орыс тілдерінде өз атауы көрсетілген мөрі мен бланкілері, сондай-ақ банктік мекемелерде тиісті шоттары болады.

2. Ұлттық орталық туралы ережені Уәкілдің ұсынуы бойынша Қазақстан Республикасының Президенті бекітеді. Ұлттық орталық пен оның өкілдіктерінің құрылымын Уәкіл бекітеді.

3. Ұлттық орталықтың басшысын Уәкіл лауазымға тағайындайды және лауазымынан босатады.

4. Ұлттық орталық Уәкілдің қызметін ақпараттық-талдамалық, ұйымдық-құқықтық және өзге де қамтамасыз етуді жүзеге асырады.

5. Ұлттық орталықтың қызметкерлері өз қызметін Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызмет саласындағы заңнамасы негізінде жүзеге асыратын мемлекеттік қызметшілер болып табылады.

6. Ұлттық орталық пен оның өкілдіктері қызметкерлерінің ақшалай қамтылымы, оларды медициналық және әлеуметтік-тұрмыстық қамтамасыз ету Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызмет саласындағы заңнамасына сәйкес айқындалады.

20-бап. Қаржылық және материалдық-техникалық қамтамасыз ету

1. Уәкілдің, оның өкілдерінің, сондай-ақ жұмыс органының қызметін қаржыландыру республикалық бюджет қаражатынан жүзеге асырылады.

2. Уәкілдің ақшалай қамтылымы, оған медициналық және әлеуметтік-тұрмыстық қызмет көрсету, сондай-ақ оның қызметін материалдық-техникалық қамтамасыз ету мемлекеттік лауазымдарды атқаратын, бірақ Қазақстан Республикасы Үкіметінің мүшесінен төмен емес лауазымды адамдар үшін Қазақстан Республикасының заңдарында және өзге де нормативтік құқықтық актілерінде белгіленген кепілдіктер деңгейінде айқындалады.

3. Республикалық бюджетте жыл сайын жекелеген бюджеттік бағдарламамен Уәкілдің, оның өкілдерінің, сондай-ақ жұмыс органының қызметін қамтамасыз ету үшін қажетті қаражат көзделеді.

4. Ұлттық орталық Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен қаржылық есептілік ұсынады.

5. Уәкілдің қызметтік куәлігін беру тәртібі мен сипаттамасы Қазақстан Республикасының Президенті белгілеген тәртіппен айқындалады.

21-бап. Уәкіл жанындағы консультативтік-кеңесші органдар, сондай-ақ оның мемлекеттік органдар және ұйымдар жанындағы консультативтік-кеңесші органдарға қатысуы

1. Уәкіл жанынан консультативтік-талдамалық функциялары бар, адам және азамат құқықтары мен бостандықтарын қорғау саласында жұмыс тәжірибесі бар адамдардан тұратын сараптама кеңесі құрылады.

2. Ұлттық алдын алу тетігінің қызметін тиімді үйлестіруді қамтамасыз ету мақсатында Уәкіл жанынан Үйлестіру кеңесі құрылады.

3. Уәкіл мүдделі мемлекеттік органдар және ұйымдар өкілдерінің, азаматтардың қатысуымен жұмыс топтарын және комиссиялар құра алады.

4. Уәкіл дербес немесе өз өкілдері арқылы мемлекеттік органдар және ұйымдар жанындағы консультативтік-кеңесші және байқаушы органдарға өз бастамасымен немесе шақыру бойынша қатыса алады.

22-бап. Уәкілдің және Ұлттық орталық басшысының актілері

1. Осы Заңды іске асыру мақсатында Уәкіл өкімдер шығарады, Ұлттық орталықтың басшысы бұйрықтар шығарады.

2. Уәкілдің Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Елтаңбасы бейнеленген, мемлекеттік және орыс тілдерінде лауазымының атауы көрсетілген белгіленген үлгідегі өз бланкісі болады.

5-тарау. ҚОРЫТЫНДЫ ЕРЕЖЕ

23-бап. Осы Заңды қолданысқа енгізу тәртібі

Осы Заң, алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін алты ай өткен соң қолданысқа енгізілетін 3-баптың 4-тармағының екінші бөлігін, 12-баптың 3) тармақшасын, 18-бапты қоспағанда, алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының
Президенті

Қ. ТОҚАЕВ

On the Human Rights Ombudsman in the Republic of Kazakhstan