Елдегі жағдай және 2002 жылғы ішкі және сыртқы саясаттың негізгі бағыттары туралы

Республика Президентінің Қазақстан халқына жыл сайынғы Жолдауы, 2001 жыл.

      Тәуелсіз Қазақстанның шежіресі, оның жаңа тарихы енді басталып келеді.

      Бірақ сіздер мен біздер тәуелсіздіктің бастау алар шағындағы аса бір күрделі тарихи кезеңде өмір сүру құрметіне ие болып отырмыз, бұл уақыттың әр жылы ондаған жылдарға парапар деп нық сеніммен айтуға болады.

      Біз алғашқы жетістіктердің қуанышы мен қиындығын, сондай-ақ, қоғамдық-саяси жүйенің және мемлекеттік-экономикалық құрылыстың алмасу кезеңіндегі тауқыметті де бастан кешірдік.

      Біздің ұрпақ жаңа мемлекетті құру, оның қауіпсіздігі мен тәуелсіздігін қамтамасыз етудің құрметі мен жауапкершілігін қайыспай арқалағанын, экономикалық қатынастар жүйесін түбірімен қайта құруға, қоғамда демократиялық құқықтар мен бостандықты орнықтыру мен нығайтуға байланысты қиын сәттерді абыроймен өткергенін атап өтуге болады.

      Тәуелсіздіктің алғашқы жылдары алдымызға қойылған қоғамды және экономиканы реформалау міндеттері негізінен алғанда тиянақталды деп айтуға әбден болады.

      Қысқа мерзімнің ішінде, бір қарағанға, қолдан келместей қыруар іс тындырылды. Небәрі бірнеше жылдың ішінде өзіне тән барлық айқын сипаты бар жаңа мемлекеттілік құрылды.

      Алғашқы күндерден бастап қолға алынған конституциялық құрылыс барысында мемлекеттік дамудың жаңа үлгісін қалыптастыруға қажетті берік негіз қаланды.

      Құрметті депутаттар! Қымбатты қазақстандықтар!

      Өмір біздің ашық нарықтық экономика мен демократиялық даму үлгісін таңдауымыздың дұрыс болып шыққанын көрсетіп берді деп басын аша айта аламыз.

      Біздің реформаларымыздың әлеуметтік бағыт ұстанғаны өте маңызды. Мұның өзі реформа жолына түскен кейбір басқа елдерде орын алған ірі саяси сүргіндерге ұрынбай өтуге мүмкіндік берді.

      Қазір қарап отырсаңыз өміріміздегі көптеген құбылыстар өзінен өзі бола салғандай көрінеді.

      Кәсіптік еркіндік те, жаңа салық, бюджет, банк жүйелері де, жекеше кәсіпорындар, шаруа, фермер қожалықтары да, сондай-ақ басқа көптеген жайлар да баяғыдан бар сияқты.

      Шынтуайтында, мұнан 8-10 жыл ғана бұрын осының ешқайсысы да жоқ еді, оны айтасыз - мұндай идеялардың өзіне талай жұрт тосырқай қарайтын. Бұл жөнінде қоғамда қандайлық пікірталас өрістегенін, билік басындағыларға қандайлық айыптар тағылғанын еске алудың өзі жетіп жатыр.

      Қоғамдық пікірді өзгерту оңайға түскен жоқ.

      Алайда, біз осының бәрін еңсере алдық. Біз жаңа экономикалық қатынастардың негізін қаладық, шын мәнінде тақыр жерде нарық тетіктерін жасап шыға алдық.

      Қазіргі таңда ел экономикасы өрлеу үстінде - биылғы жылдың алғашқы жартысында жалпы ішкі өнімнің өсуі өткен жылдың осындай мерзімімен салыстырғанда 14 пайыздан асып отыр. Өндіріс орындарының тоқтап қалғандары қалпына келтіріліп, біразы жаңадан құрылып жатыр, инфрақұрылым белсенді түрде қалыптастырылуда, ауыл еңсесін тіктеп келеді.

      Жарты жылдың нәтижесі бойынша ауыл шаруашылығы өндірісінің өсуі 5%-дан артты. Мемлекет бөлген пайызсыз несиелер егіс науқанын ойдағыдай өткізуге, егінді жинап алуға жақсы дайындалуға септігін тигізді. Биыл ауыл-село жанар-жағар майға қатысты да, техниканы әзірлеу жөнінде де қиындыққа кезіге қойған жоқ. Жағдайдың жақсаруына ауылға арнап қабылданған заңдар, сондай-ақ Үкімет пен әкімдердің белсенді жұмысы да көмектесті. Сонан да біз қазір диқандарымыз биыл бітік егінмен қуантар деп күтіп отырмыз.

      Импорт алмастыру саясаты өзінің жемісін бере бастады. Отандық тауар өндірушілеріміз 2001 жылға экономиканың шикізат секторымен 220 миллион долларлық шарт жасасты, мұның өзі өткен жылдағыдан 2,2 есе артық. Бірінші жарты жылдықта әлгі шарттардың 54%-ы орындалды, бұл ұқсатушы өндірістің өркен жаюына түрткі болды: мәшине жасау өндірісінің ауқымы 40%-ға, тоқыма және тігін өнеркәсібінің іс көлемі 20%-ға өсті.

      Бұл үшін біз елдің ірі кәсіпорындарында жұмыс істеп жатқан Қазақстан инвесторларына алғысымызды айтамыз. Іс жүзінде Қазақстанның ірі кәсіпорындарының барлығы, орташа кәсіпорындарының көбі қалпына келтірілді.

      Теміржол салу жалғасып жатыр, біз стратегиялық тұрғыдан маңызы үлкен "Дөң-Қызылоктябрь кеніші" теміржолының құрылысын бастадық, ол еліміздің орталық өңірін батыстағы аймақпен, атап айтқанда - Ақтау портымен байланыстыратын болады.

      Банк жүйесіндегі депозиттердің көлемі биылғы 1 тамызға дейін 393 миллиард теңгені, банктердің экономикаға несиелік салымы 397 миллиард теңгені немесе АҚШ долларымен 2,5 миллиардтан астам соманы құрады, мұның өзі осыдан екі жыл бұрынғыдан анағұрлым артық.

      Жеке тұлғалардың еліміз банктеріндегі депозиттері 150 миллиард теңгеден артып түсіп, АҚШ долларымен бір миллиардтан астам сома мөлшеріне жетті.

      Негізгі капиталға салынатын инвестициялар жоғары қарқынмен өсіп келеді, қазір ол 30%-дың маңайында, инфляция деңгейін төмендету саясаты сақталып отыр.

      Ішкі инвестициялардың артуына азаматтарымыздың ақшаларын жария ету жөніндегі сәтті жүргізілген акция да септесті, мұның өзі жарты миллиардтай доллар қаржыны ресми есепке алуға, сөйтіп осы арқылы әлгі ақшаларды ел экономикасына қайтаруға мүмкіндік берді.

      Жаңа елордамыз Астананы салу мен абаттандыру жөніндегі жалпы-ұлттық мәні бар ірі мақсат жүзеге асуда, Астана аз уақыт аралығында біздің бүкіл экономикалық және әлеуметтік-саяси тыныс-тіршілігімізге соны серпін беретін, барлық қазақстандықтарды өзіне тартып тұратын, елдің басқа қалаларының дамуы үшін жақсы үлгі көрсететін әкімшілік орталығына айналды. Көкшетау, Талдықорған сияқты облыс орталықтары қалпына келтірілуде, облыс орталықтарының барлығы дерлік қазіргі заманғы келбетке ие болуда, кейінгі жылы бұл үрдіс аудан орталықтарынан да бой көрсете бастады.

      Ауруханалар, мектептер, мәдениет пен спорт нысандары салынуда және жөнделуде. Қазақстанның барлық мектептерін компьютерлендіру аяқталды.

      Мектептердегі ұстаздар мен шәкірттерді жаңа оқу жылының басталуымен ғана емес, осынау маңызды тарихи оқиғамен де құттықтауымызға болады ғой деп ойлаймын.

      Өркен жая түскен экономика әлеуметтік міндеттерді де ойдағыдай шешуге мүмкіндік беруде. Кейінгі екі жылдың ішінде ғана адамдарымыздың жан басына шаққандағы номиналды ақша кірісі 30%-ға, нақты кірісі 12%-ға жуық артты.

      Барлық әлеуметтік жәрдемақы мен зейнетақы, бюджет ұйымдарындағы жалақы уақтылы төленіп келеді. Зейнетақының ең төменгі мөлшері 1999 жылғы 3 мың теңгеден 2001 жылы 4 мың теңгеге, яғни үштен бір есе өсті.

      Жұмыс орындарының саны артып келеді. Экономикалық тұрғыдан белсенді тұрғындардың еңбекке тартылуы 90,2%-ға жетті. Тек ірі және орта кәсіпорындарда жұмыс істейтін адамдардың саны 6,1%-ға көбейді. Адамдарға жаңа жұмыс орындарын тауып беретін қоғамдық жұмыс түрлері жандана түсуде.

      Бізде өзіне жұмысты өзі тауып, өзін де, отбасын да қамтамасыз етіп жүргендердің тұтас бір жігі қалыптасып қалды. Олардың құрамы 3 миллиондай адам. Ұлттық компанияларда, банк саласында, кәсіпкерлік құрылымдарда, шетелдің қатысуымен ашылған кәсіпорындар мен фирмаларда жұмыс істейтін бүгінгі заманғы менеджерлердің, жоғары білікті мамандардың қалың шоғырланған әлеуметтік тобы бой түзеп келеді.

      Қазақстанның қазіргі бұғанасы беки түскен орта табының арқауын құрайтындар да осы әлеуметтік топтар. Олар экономикалық прогресті елдің тұрақты даму мәселелерінен бөлек қарастырмайды. Қоғамның одан әрі ырықтандырылуы, саяси жүйенің демократиялануы олардың мүдделеріне сай келеді.

      Осы жылдар ішінде біз нақты демократиялық институттары орныққан қоғам құрып шықтық деп батыл айта аламыз.

      Қазақстанның мемлекеттік құрылымы мемлекеттік биліктің бірлігі және оның заңдылық, атқарушылық және сот тармақтарына бөлінуінің демократиялық қағидатына сүйенеді. Елді басқарудың президенттік формасының орныққаны биліктің барлық тармақтарының үйлесімді жұмыс істеуінің кепілі болып отыр. Мұндай мемлекеттік құрылымды өзгертуге ешқандай негіз жоқ.

      Мықты атқарушылық билік қоғамдағы тұрақтылықтың негізі және экономикалық реформалардың табысты болуының басты факторларының біріне айналды, бұл орайда Қазақстан ТМД елдерінің арасында көшбасшы ретінде көрінуде. Мұны халықаралық сарапшылар мойындап отыр.

      Біз мемлекеттік қызметті реформалауда да табысқа қол жеткіздік, көптеген көршілеріміз жинақтаған тәжірибемізді қызыға зерттеуде.

      Адамдардың азаматтық сезімі мен патриотизмі, олардың ертеңгі күнге деген сенімі нығая түсуде: өткен жылы Қазақстан азаматтығын алуға ниет еткен адамдардың саны азаматтықтан шығуды қалайтындардың санынан 2,5 есе асты.

      Қалыптасқан жаңа құндылықтардың орнығуы жағдайында жас қазақстандықтардың тұтас бір буыны өсіп шықты, олар үшін нарық пен бостандық - орны ештеңемен толмайтын ұғымдар.

      Біздің азаматтарымыз бостандықты, экономикалық та, саяси да еркіндікті алды, елімізде осы жылдардың бәрінде де бейбіт өмір мен жарасымды тірлік салтанат құруда. Тегінде, өзіміз жүріп өткен он жылдың басты қорытындысы да, біздің дамуымыздың негізгі қозғаушы күші де осы болар.

      ***

      Алайда, бұл жылдардың ішінде қол жеткен оңды көрсеткіштердің бәрі де ағымдағы және стратегиялық сипаттағы проблемалар түп-түгел шешіле қалған екен, енді мұртымызды балта шаппайтындай болған екен деген ойға дес бергізбеуге тиіс. Атқара алмай жатқан істеріміз бен бізге төнер қауіп әлі де бастан асады. Сондықтан да елдегі жағдайға сын тұрғысынан талдау жасау өте маңызды.

      Біз еліміздің қауіпсіздігі мен тәуелсіздігіне елеулі қатер төндіретін болашақтағы шетін жағдайларды ескеруге тиіспіз. Әлемдегі экономикалық дағдарыстардың бірінен кейін бірі туындап жататыны, оңтүстіктегі шекараларымыз жақтағы тұрақсыздық, қанды қақтығыстар аймағының кеңейе түскені, терроризмнің өсуі, есірткіге салыну мен СПИД-тің етек жаюы, көптеген елдерде қылмыстың құрық бермей бара жатуы - осындай қатерлер. Мұндай қауіпті құбылыстардың барлығы да біздер үшін ауыртпалық алып келуі әбден мүмкін.

      Іс жүзінде біз шешуге тиіс басты міндеттердің барлығы да "Қазақстанның 2030 жылға дейінгі даму стратегиясында" баяндалған. Оның қағидалары іс-шараларымыз бен бағдарламаларымызда, соның ішінде орташа және қысқа мерзімді болашаққа арналған жоспарларымызда ұдайы нақтыланып отырады. 2030 жылға дейінгі даму стратегиясын орындау мақсатында менің тапсырмам бойынша еліміздің дамуының 10 жылдық стратегиялық жоспары жасалды, онда жаңа айтып өткен ішкі және сыртқы қатерлердің барлық негіздемелері ескерілген. Бұл орайда басқа да бірқатар тенденциялар назар аударуға тұрарлық.

      Социалистік жүйе күйреп біткеннен кейінгі әлемдік қауымдастық әлі де жаңа әлемдік тәртіпті орнатудың бірінші белесінде тұр, ол қарқынды дамып, стратегиялық тепе-теңдіктің жолдарын іздестіруде.

      Дүниежүзілік экономиканың ғаламдануы мен аймақтық сипат ала түсуі дамудың маңызды факторына айналды. Көпполярлы дүниеге қарай ойысу күшейе түсуде. Мұндай тенденция Қазақстанның стратегиялық мүдделеріне сәйкес келеді.

      Шикізат қоры бай, жері ұлан-байтақ, стратегиялық тұрғыдан транзиттік әлеуеті мықты, ашық әрі нарықтық экономиканы қалыптастырған Қазақстан геосаяси және геоэкономикалық процестерден тыс тұра алмайды, тыс тұруға тиісті де емес. Сондықтан да біздің ұзақ мерзімге межелеген стратегиялық міндеттеріміздің шешілуі әрі қуатты, әрі басқалармен бәсекеге түсе алатын экономиканы құруымыздың қарқыны мен динамикасын қаншалықты арттыра білетінімізге байланысты болмақ. Осы міндетті жүзеге асыра отырып, біз өмір сүрудің тиісті деңгейін сақтауға, азаматтарымыздың еркіндіктеріне кепілдік беруге, елдің қауіпсіздігін нығайтуға тиіспіз.

      Алдағы онжылдықтағы барлық билік тармақтарының ең басты парыз-міндеті міне осы.

      Қазақстан алдағы кезде де экономикадағы құрылымдық өзгерістер жағынан да, әлеуметтік даму деңгейі жағынан да көршілес мемлекеттердің барлығынан озық тұруының принципті тұрғыдан маңызы үлкен.

      Әлеуметтік-экономикалық даму саласында 2010 жылға дейін біз мынандай негізгі мақсаттарды алға қоямыз:

      - жекелеген секторларда орнықты әрі басқалармен бәсекелесе алатындай экономиканы қалыптастыруды жалғастыру;

      - ішкі жалпы өнімнің көлемін, кем қойғанда, екі есе көбейту;

      - экономиканың аса маңызды салаларында ұлттық капиталдың үлесін арттыруға қол жеткізу;

      - азаматтарымыздың әл-ауқатын анағұрлым арттыру.

      Саяси және мемлекеттік құрылыс саласында алдағы онжылдыққа мынадай түйінді міндеттер алға тартылады:

      - биліктің үш тармағының өзара іс-әрекет жасауының тиімді жүйесін құруды жалғастыру;

      - мемлекеттік басқаруды бір орталықтан жүргізуді тоқтатуды жоспарды түрде жүзеге асыруды қамтамасыз ету;

      - сайлау процесінің тетіктерін одан әрі жетілдіре түсу;

      - саяси партиялар мен азаматтық қоғам институттарын одан әрі дамытуға, ішкі саяси тұрақтылықты нығайтуға, азаматтардың құқықтары мен еркіндіктерін кеңейтуге септесу.

      Экономиканы жаңғырту мен біздің қоғамымызды демократияландыру міндеттерін шешу Конституцияға және елдің заңдарына дәлме-дәл сәйкес келетіндей күйде қамтамасыз етілуге тиіс.

      Заңға тақ тұруды біздің өмірімізге ендіру қоғамның, соның ішінде елдің құқық қорғау органдарының негізгі міндеттерінің бірі болып қала бермек.

      Сыртқы саясат және елдің қауіпсіздігін нығайту саласында біз мынандай басты проблемаларды шешуге тиіспіз:

      - ықпалдасуды одан әрі дамытуды қамтамасыз ету, Қазақстанның әлемдік қауымдастықтағы рөлін күшейту;

      - аймақтық қорғаныстың тиімді жүйесін қалыптастыруға белсене атсалысу;

      - әскери реформаны аяқтап, осы заманға сай Қарулы Күштерді қалыптастыруды жалғастыру;

      - шекара және ішкі әскерлерді нығайту;

      - шекараның ұзына бойында делимитация процесін аяқтау және басқа да трансшекаралық проблемаларды шешу үшін тиімді шаралар жасау;

      - елдің экономикалық және ақпараттық қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөніндегі жұмысты күшейте түсу.

      Экономика саласы түйінді сала болып қала бермек. Реформаларды жүзеге асыруда алда келе жатқанымыз бізді тоқмейілсушілікке салындыруы, сөйтіп өсу қарқыны мен жаңғырулардың жеделдігінен айырылып қалуымыз мүмкін деген күдік-күмәннің көлденең тартылатын жөні де бар.

      Біздің экономикамыз өте қатты дағдарыстан және 90-шы жылдарғы құлдыраудан кейін енді ғана дами бастағанына және айтарлықтай жоғары деңгейде емес екеніне өзімізге есеп беруіміз керек.

      Жан басына шаққандағы біздің ІЖӨ соңғы жылдары серпінді өсіп келеді және ол ТМД-дағы деңгей бойынша барынша жоғары көрсеткіштердің бірі. Алайда оның бір жарым мың АҚШ долларына дейін жетпейтінін де айтайық.

      Біздің алдымызда ел экономикасының көлемін айтарлықтай ұлғайтудың өзінің маңызы жағынан орасан міндеті тұр.

      Сыртқы экономикалық орта мәңгі қолайлы болып қала бермейтінін түсінуге тиіспіз.

      Біз қазір әлемдік экономика мен шикізат тауарлары бағасы ахуалының циклдық нашарлауын байқап отырмыз. Елде сауда балансының оң сальдосы төмендеп барады.

      Сондықтан да біз кейбір саясатшылар ұсынып жүргеніндей соңғы екі жылда жинағанның бәрін таратып беру жолымен жүрмей, қайта ресурстарды молықтыра беруіміз керек. Әрбір отбасы былайша айтқанда "қиын күндерге" деген қаражаттың болуына ұмтылады. Үлкен отбасы секілді ел де өзін қилы-қилы тосын жағдайлардан қауіпсіздендіруі керек. Менің Үкіметке негізгі тапсырмам және 2002 жылға арналған бюджетті қарау кезіндегі Парламентке өтінішім, міне, осы.

      Осындай жағдайда Үкімет пен Ұлттық банк орта мерзімді макроэкономикалық саясатты айқындап, бағамдық, фискалдық және индустриялдық саясаттарды қоса алғанда ақша-кредит саясатының сәйкестігін қамтамасыз ету принциптерін талдап жасауы керек.

      Үкіметтің де, сондай-ақ жергілікті деңгейде де қабылданатын шешімдерде экономикалық мазмұнның әлсіреушілігі сезілетінін атап айтуға тиіспін. Бұған жоспарлау деңгейінің төмен сапасы себеп болуда.

      Бюджет процесінің жүрісі қанағаттанғысыз, ол, бір американ қаржыгерінің бейнелеп айтқанындай, көңіл толмаушылықты тең дәрежеде бөлу өнеріне айналып барады. Былайша айтқанда - Үкімет, Парламент және жергілікті билік құрылымдарының сауда-саттық затына айналып барады.

      Қосымша табыстардың пайда болуы мемлекеттік органдардың, әсіресе атқарушы биліктің қырағылығын әлсіретіп, олардың резервтерді іздеу мен жұмылдыруға, бюджет қаражатын үнемдеу принциптерін сақтауға деген ұмтылысын әлсіреткен сыңайлы. Барлық министрліктер мен облыстардың әкімдері 2002 жылдың бюджетін талдап жасау процесінде биылғы жылы өздеріне бөлінгеніне қарағанда 2-3 есе көп ресурстар сұраған. Оларға қатысты Үкімет тарапынан талапшылдық деңгейі төмендеп кеткен.

      Өз пікірімді айтқым келеді: министрлер де, әкімдер де өрекпулерін басуы керек.

      Келесі жылғы шығындардың өсуі азаматтардың ең төменгі табыстарын арттыруға арналған шығындардан басқа барлық баптар бойынша барынша аз болуы қажет. Ақшаны, егер ол бар болатын болса, жаңа өндірістерді, инфрақұрылымдарды дамытуға, жаңа жұмыс орындарын ашуға жұмсау керек.

      Табиғи рентаны мемлекеттің пайдасына әділдікпен алып қою, трансферттік баға құрылымы, акциздерді толық мәнінде жинау тұрғысындағы барлық айтыстар мен пікірталастар жайлап "сиырқұйымшақтанып" кетті. Парламенттің талабы төмендеген жағдайда Үкімет те, Мемлекеттік кіріс министрлігі де бұл жұмыс учаскесін ұмыт қалдырды. Бұған жол беруге болмайды.

      Қоғам үшін әсіресе өндіруші саладағы ірі кәсіпорындар мен инвесторлардың жұмысында толық мөлдірліктің болуына қол жеткізу қажет. Бұл мәселені одан әрі созуға жол беруге болмайды. Үкімет және бұл мәселеге жауапты министрлер мұнда мемлекеттік көзқарас үлгісін көрсетуі тиіс. Егер Қазақстанда жұмыс істейтін әрбір компания өзінің барлық ақша арналарын - қанша тапқанын, жұмсағанын, қандай пайда алғанын адал көрсететін болса, онда Үкімет мүшелері бәзбіреулердің мүдделерін тоқайластырып отыр деген сөз де шықпайды.

      Үкімет осындай мөлдірлікке қол жеткізуі тиіс.

      Ішінара тексерулер мемлекеттік сатып алу ережесінің жаппай дерлік бұзылатынын көрсетіп берді - ал мұнда үнемдеу резервтері айтарлықтай еді. Алдымен бюджет қаражатын үнемдеу туының астында, ал содан кейін бюджет шығындарының жаңбырша төпеуінің астында өзі үшін жұмыс істей бастаған мемлекеттік кәсіпорындар тез қоздап кетті.

      Үкімет пен әкімдер ең қысқа мерзімде мұнда тәртіп орнатуға міндетті.

      Елеулі табыстарға қарамастан, экономиканың нақты секторында қосымша жүйелік өзгерістер қажет. Ең алдымен, және бұл туралы сөз бірінші жыл болып отырған жоқ, меншік қатынастарында, кәсіпорындардың есебі мен есеп беруінде, банкроттық пен медеттеу ресімдерінде, инвестициялау мен капиталдандыру тетіктерінде айқындық пен мөлдірлік орнатқан жөн.

      Өндірісті жаңартпастан және жаңғыртпастан мемлекет пен қоғамның алдында тұрған басқа міндеттерді шешу қиынға түседі.

      Бұл үшін қаражат қажет. Және аз қаражат емес. Ал нақты инвесторлар айқындығы жоқ кәсіпорындардың акцияларын сатып алуға ақшаларын жұмсамай қоймайды.

      Қазірдің өзінде бір миллиард доллардан астам жинақтаған зейнетақы қорларының қаражат салуы үшін жоғары табысты нысандары да, қаржы аспаптарының сайма-сай саналуандығы да жоқ. Неге бұлай? Өйткені, қор рыногын құру жөніндегі жұмыс іс жүзінде тоқтап тынған. Бұл міндет жылдан жылға қойылып келе жатқанына қарамастан, Үкімет пен Ұлттық банктен осы проблемаларды шешу жөніндегі құлақ асарлық ұсыныстарды біз көре алмай отырмыз.

      Банкроттық ресімі рынокты тазалау тетігінен көп ретте арам пысықайлар үшін табыс табудың тәсіліне айналып жатады.

      Қазір әзер дегенде банкроттық туралы заң қабылданды. Үкімет оның тиімді орындалуының тетіктерін жедел талдап жасап, іске қосуы керек.

      Туындап жататын экономикалық проблемаларды шешуде Үкіметке жеделдік те жетіспейді.

      Бізді аймақтық саясаттың сапасы, формальды емес еңбек рыногы мен көші-қон процестерінің мөлдір еместігі қанағаттандыра алмайды.

      Үкімет Әлеуметтік қорғау айқындамасының негізінде 2003 жылдың бюджетімен бірге елімізде еңбек қатынастарын жария етуге ынталандыратын міндетті әлеуметтік қамсыздандыру жүйесінің ендірілуі үшін барлық қажетті шараларды жүзеге асыруы керек.

      Салық түсімдерін талдау елдегі көптеген әкімшілік аудандардың шығынды болып отырғаны және бола беретінін айқын көрсетіп отыр.

      Нарық жағдайында оларды үнемі дотацияда ұстап тұру - болашағы жоқ іс. Әдетте, оларда өмір сүрудің экологиялық жағдайы да мәз емес.

      Біз соны қаласақ та, қаламасақ та, адамдар бұл аудандардан қалаларға және тәуір аудандарға көше бастайды, урбанизацияның жедел процесі жүретін болады. Бұл әбден қалыпты құбылыс.

      Мемлекет бұл процестерден тыс қалмауы керек және қалмайды да.

      Ақырында күшті демографиялық саясатты да талдап жасаудың мезгілі жетті. Бұл да Үкіметтің 2002 жылғы міндеті.

      Бізде адамның өзінің өмірін қамтамасыз ету жүйелері бойынша мәселелер қордаланып қалуда.

      Біз коммуналдық реформаларды дер кезінде және ойдағыдай жүргіздік. Алайда, пәтер иелері кооперативтерінің ахуалы жөнінде ештеме айтылмайды.

      Ал мұнда бәрі, әсіресе тұрғын үй қорын жөндеуге байланысты тіпті де ойдағыдай емес, ол тозып барады, ал ешкімнің қолының ұшын қимылдатар түрі көрінбейді.

      Осы тұрғыда өткізілген парламенттік тыңдаулар сол күйі жақсы шешімдер бере қоймады.

      Жалпы, урбанизацияға және ел халқы санының өсу саясатына қарай тұрғын үй, әсіресе арзан тұрғын үй проблемасы тез күрделеніп келеді. Парламент қабылдаған заңға сәйкес талдап жасалған ипотекалық кредиттеу схемасын, оның жақсы болашағы мен дұрыстығына қарамастан, әзірге жұрттың бәрінің бірдей қалтасы көтере бермейді. Үкімет осы мәселені шешумен айналысуы керек, оның үстіне бұған заң да мүмкіндік береді.

      Коммуналды қызметтердің құны жоғары күйінде қалуда. Мұнымен қоса, жергілікті атқарушы органдардың жол беріп қоюшылығы жағдайында мұнда қызмет көрсетушілер мен оларды тұтынушылардың арасында қаптап кеткен делдалдар әрекет етуде. Осынау жасанды делдалдарға, неге екенін қайдам, бәрі де төзіп бағуда. Барлық деңгейдегі әкімдер жедел түрде мұны ретке келтіруі, ал Үкімет бұл жұмысты бақылауға алуы керек.

      Қалалардағы базарларда бәсекені шектеу практикасы жалғасып келеді, мұнда базар иелері білгенін істеуде, әкімдер мұны білмеген сыңай танытады, тиісті санитарлық қадағалау да жоқ.

      Соның салдары: баға жоғары, ассортимент аз, ал сапасы ақсап жатыр. Әкімдерге бұл олардың жол беріп қоюшылығы болмаса да, тікелей жетімсіз жұмысы екенін ескертемін.

      Қазір күз келді, адамдардың өсірілген астығын, көкөнісін, жемісін, етін сату жүріп жатыр. Жекешелендірілген базарлар бақылаусыз қалғандай әсер пайда болуда.

      Мен оған әкімдер мен құқық қорғау органдарының назарын бірнеше рет аударғанмын. Әкімияттар ақ та адал бағаны айқындайтын коммуналдық базарлар құратын уақыт жетті.

      Бәсекелестік қыспаққа алынып, мұның өзі базардағы бағалардың өсуіне соқтыруы неліктен? Бұл мәселені ретке келтірудің болмағаны ма?

      Бюджеттік саланың қызметкерлері табыс деңгейі жөнінен өндірісшілерден елеулі түрде қалып қоюда.

      Сондықтан да, әсіресе, төменгі және орта қызметкерлер үшін жалақы деңгейін арттыру өзекті болып қалуда. Тағайындалатын зейнетақылардың мөлшерінде де әділдік орнататын кез келді.

      Бізді денсаулық сақтау мен білім берудің бүгінгі сапасы, халықты таза ауыз сумен қамтамасыз ету мәселесі, қоршаған ортаның жағдайы қанағаттандыра алмайды.

      Мемлекеттік органдардың жұмысын да сын тұрғысынан ой елегінен өткізген жөн. Атқару билігінің жекелеген буындарын нығайту талап етіледі. Олардың жұмысын ұйымдастыруды және мемлекеттік қызметті реформалауды дамыту жақсартуды қажет етеді.

      Өткен жылы біз соттар мен бүкіл құқық қорғау жүйесін материалдық қамтамасыз етуді айтарлықтай жақсарта алдық. Енді біз тұтастай сот жүйесі жұмысының едәуір жақсаруын күтуге құқылымыз.

      Есірткі пысықайларына, жалпы қылмысқа қарсы күрес, сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес басты міндет болып қала береді.

      Қазақстанда нашақорлық үлкен қасіретке айналып барады. Солай болса-дағы мен жергілікті орындарда елдің, облыстар мен аймақтардың құқық қорғау органдары осынау проблемамен байыпты айналысып, оны шеше бастағанын көре алмай отырмын.

      Билік өкілдері ретінде құқық қорғау органдары ең алдымен ел азаматтарының заңды құқықтары мен еркіндіктерін қорғауға міндетті екенін үнемі еске салып отыруға тура келеді. Кейбіреулері бұл міндетті керісінше түсінеді.

      Біз қылмыстық жазалар жүйесін ізгілендіру және түзеу мекемелерінде ұстау жағдайларын жақсарту жолымен алға қарай жүруіміз керек.

      Жаңа қылмыстық заңнама бірқатар әрекеттерді криминалға жатқызбайтын болды, жекелеген қылмыстар үшін қылмыстық жауапкершілікті жұмсартып, бас бостандығынан айыруға балама болатын жазалар санын кеңейтті.

      Алайда статистика қылмыстық қудалау органдарының да, сондай-ақ соттардың да құқық қолдану практикасы, керісінше, жөнсіз қатыгездене түскенін көрсетеді.

      Сондықтан да айқын да анық қылмыстық саясатты іске асыру талап етіледі: заң ауыр қылмыстар жасаған адамдарға қатысты қатал, бірақ төменгі немесе орташа ауырлықтағы қылмыстарды алғаш рет жасағандарға, сондай-ақ әйелдер мен кәмелетке толмағандарға иманды болуы керек.

      Заңнама саласында да бәрі ойдағыдай емес. Тәуелсіздік жылдары біз қабылдаған заңнамалық кесімдер саны мыңға таяп қалды. Бұл оларды дұрыс қолдануға байланысты қиындықтар туғыза бастады, қолданыстағы құқықты құқықтық алдарқатушылықтан, ескірген және бір-бірін қайталайтын нормалардан арылту қажеттігі туындайды.

      Тағы бір бұрыннан келе жатқан проблема мынада: біз қабылдаған көптеген заңдар заңға тәуелді қажетті қосымша актілердің жоқтығынан толық күшінде жұмыс істемейді.

      Үкіметтің де, сол секілді депутаттардың да жекелеген заңдарды тоқайластыру оқиғаларының жиілеуі алаңдаушылық туғызады, белгілі бір мемлекеттік органның немесе кәсіпкерлік құрылымның мемлекеттік мүдделерге залал келтіретін тар ведомстволық мүдделері айқын байқалуда.

      Жеке бір проблема - халықаралық шарттарды бекіту. Жүргізілген талдау он жыл ішінде біздің 350-ге жуық халықаралық шарттарды бекіткенімізді және елу шақтысына заң кесімдерін қабылдау арқылы қосылғанымызды көрсетеді.

      Мынадай сұрақтар туындайды: біз өзімізге халықаралық міндеттемелерді тым көп алған жоқпыз ба; олардың барлығы қазіргі кезде Қазақстанның мүддесіне сай келе ме; олар өзіміздің ұлттық заңнамамызды республика Конституциясына сәйкес дамытуға бөгет жасамай ма?

      Осы шарттарды және қабылданған міндеттемелерді тегіс қарау қажет.

      Жоғарыда айтылғанның барлығы ішкі және сыртқы саясаттың негізгі бағыттары бойынша дұрыс шешімдер қабылдау қажеттігін дәлелдейді. Бізге неғұрлым белсенді, неғұрлым тапқырлықпен жұмыс істеу қажет.

      Әлеуметтік-экономикалық даму саласына назарды күшейте отырып, мынаны айтқым келеді, анық айқындалған басымдықтар шешуші мәнге ие болып отыр. Сондықтан ресурстарды да соларға шоғырландыру қажет, қорлану мен тұтыну арасындағы өлшемді қатаң сақтау қажет.

      Осы бағыттар бойынша жұмысымыз дұрыс болуы үшін жоспарлаудың сипатын, мазмұны мен көкжиегін, оның методологиялық және әдістемелік базасын айтарлықтай жақсарту қажет.

      Осы мақсатта келесі жылдан бастап Президенттің Қазақстан халқына Жолдауы бюджетті жоспарлау процесінің аяғында емес, сол процестің басында баяндалатын болады, бұл талдап жасаушылардың әу бастан алдағы жылға арналған басымдықтарды айқындап алуы үшін керек. Бұл шамамен бірінші тоқсанның аяғында болуы тиіс.

      Бюджетті жоспарлау процесінің өзі Қаржы министрлігі мен Үкіметтен әлдеқайда тәуелсіз болуы керек.

      Бюджеттік және стратегиялық жоспарлаудың толық сәйкестігіне, Ұлттық банктің жұмысын тек ақша кредит саясатына шоғырландыруға қол жеткізу қажеттігі пісіп жетілді.

      Стратегия талап ететіндей, әрбір министрдің жылға арналып, нақты талдап жасалған және қоғам үшін түсінікті жұмыс жоспары, тиісінше кең тұрғыдағы бюджеттік бағдарламалары болып, олардың орындалуы бойынша есеп беруі тиіс.

      Бұл талап барлық деңгейдегі әкімдерге да қатысты.

      Келесі жылы бюджетті қалыптастыру және атқару барысында мына девиз негізгі болуға тиіс: "Инвестициялар, табысы төмендерді қолдау және елдің қауіпсіздігі".

      2002 жылы Үкімет мынадай міндеттерді шешуі тиіс:

      - индустриалдық және аймақтық саясаттың талдап жасалуын аяқтау;

      - жоспарлау жүйесі бойынша айқындалу;

      - мемлекеттік функциялардың одан әрі орталықсыздандырылуына кірісу және бюджетаралық қатынастардың орта мерзімді моделін бекіту;

      - үш жылдық перспективалық бюджетті бекітуге көшуді қоса алғанда, бюджеттік процесті анағұрлым жетілдіру.

      Еліміздің Бюджет Кодексінің Тұжырымдамасы туралы да ойланатын кез келді.

      Нақты секторы одан әрі дамыту үшін:

      - акционерлік қоғамдардың қызметі;

      - бағалы қағаздар рыногын реттеу;

      - есеп және есептілік мәселелері бойынша қолданыстағы заңнамаға жедел түрде өзгерістер енгізу қажет.

      Сондай-ақ Азаматтық авиацияны мемлекеттік реттеу туралы заң қабылдаған жөн.

      2002 жылдың аяғына дейін Үкімет ірі кәсіпорындардың халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттарына көшуін қамтамасыз етуі тиіс.

      Келесі жылы ең төменгі жалақыны 20%-ға арттыру үшін экономикалық жағдай жасалды деп ойлаймын.

      Мен Қазақстанда жұмыс істейтін барлық компаниялардан өз қызметкерлерінің жалақысын арттыруды өтінемін. Бұл қазақстандықтарға Тәуелсіздіктің оң жылдығына жақсы сыйлық болады.

      Отандық жекеменшік секторды капиталдандыру міндетін әлдеқайда белсенді шешу қажет, онсыз біз экономикадағы ғаламдандырудың келеңсіз құбылыстарына белсенді қарсылық көрсете алмаймыз.

      Біз импорт алмастыру саясатын тереңдетуге, сондай-ақ біздің экономиканың экспортқа бағдарлануы, жақын жатқан елдерге біздің капиталдың экспансиялануы жөніндегі шараларды күшейтуге тиіспіз.

      Біздің бизнес ел мүддесі тұрғысынан бірігуге өзінің ыңғайы мен қабілетін көрсетіп, инвестициялаудың ірі проблемаларын шешу үшін өз ресурстарын шоғырландыруы керек.

      Үкімет бұл істе көмектесуі тиіс.

      Экономиканың көлемін ұлғайту, бизнеске қолдау көрсету мақсатында мемлекет 2002 жылға арналған республикалық бюджеттен 90 миллиард теңгеге жуық, немесе үстіміздегі жылдың бекітілген бюджеті бойыншадағыдан 30% көп бөле отырып, барлық маңызы инфрақұрылымдық нысандарға мемлекеттік инвестициялар бағдарламасының көлемін ұлғайтуы керек.

      Үкімет үшін 2002 жылға арналған нақты міндеттердің қатарынан мыналарды бөліп көрсеткім келеді:

      - Астананың құрылысы мен қайта жасақталуын жалғастыру;

      - Амангелді газ кен орны тобын игеруге кірісу;

      - "Дөң-Қызылоктябрь кеніші" учаскесінде темір жол құрылысын жалғастыру;

      - Көксарай су қоймасын салу жобасы бойынша айқындалу;

      - Орал қаласы маңында Орал өзеніне көпір салуды аяқтау.

      Автомобиль жолдарын салу мен қайта жасақтау тұрғысында үлкен міндеттер бар, бұған 42 миллиард теңге инвестициялар, немесе биылғы жылға қарағанда 60% көп жұмсалады.

      Келесі жылы "Алматы - Астана" автомагистралін қайта жарақтандыру аяқталуы тиіс.

      Батыс Қазақстанда "Атырау - Орал - Ақтөбе" автожолын, "Алматы - Бішкек", "Алматы - Қорғас" жолдарын, Қызылорданың маңында Сырдария өзенінен өтетін көпірді қайта жарақтандыру басталады, "Астана - Бурабай" автожолы учаскелерінің және "Шығыс Қазақстан - Алтай Республикасының шекарасы" автожолының құрылысы жалғасады.

      Әлеуметтік салада да үлкен міндеттер тұр.

      Халық ахуалына қатысты стратегиялық міндеттерді шешу көп ретте біздің денсаулық сақтаудың сапасымен, халықтың денсаулығымен айқындалатын болады.

      Соңғы жылдары біз ана және сәби өлімінің төмендеуіне қол жеткізіп келеміз. Өткір ішек инфекцияларымен және вирустық гепатитпен, бактериялық дифтериямен, сүзекпен ауыру азайды. Ең бір қауіпті дерт - полиомиелит жойылды.

      Сонымен бірге медициналық қызметтің сапасын жақсарту мен оның баршаға ашық болуын қамтамасыз ету хақында қоғамның қойып отырған талабы да орынды.

      Денсаулық сақтау реформасының бағдарламаларын жасаймыз, дегенмен осы уақытқа дейін ақшаның қайда кетіп жатқанын білмейміз. Ендеше үкімет мұның ақ-қарасын анықтап алуға тиіс.

      Ендігі жерде денсаулық сақтау ісін басқаратын органның деңгейі мен мәртебесін көтеру керек. Денсаулық сақтау министрлігін құру қажет.

      Әлеуметтік саладағы келесі маңызды бағыт білім беру жүйесін жетілдіру жөніндегі жұмыс болуға тиіс.

      Біздің бұл саладағы басты міндетіміз онжылдықтың соңына дейін қазақстандық жоғары білім беру жүйесінің ТМД-ның басқа елдерінің, ең алдымен Ресейдің, сондай-ақ Орталық және Шығыс Еуропаның алдыңғы қатарлы елдерінің білім жүйелерімен бәсекелестік қабілетін көтеруге саятын болуы керек.

      Алдағы уақытта Қазақстанның әлемдік энергетика рыногында барған сайын маңызды рөл атқаратынын ескере келіп, жоғары оқу орындарында білікті мамандар даярлауды жолға қою шарт. Мұндай саласының кадрлары мен менеджерлер даярлау үшін Қазақ-Британ университетін құру қажеттілікке айналды. Техникалық мамандықтардың беделін қалпына келтіру керек.

      Мемлекеттік мекемелер қызметкерлерінің зейнетақысы мен лауазымдық жалақыларының мөлшерін арттыру жөнінде қосымша шаралар қолданатын кез жетті.

      2002 жылы зейнеткерлер топтарына қатысты әлеуметтік әділеттілік мәселесін принциптік тұрғыдан шешкен жөн. Айталық, 1994 жылға дейін тағайындалған зейнетақыларды 25%-ға көтеру қажет. Мұның 1 миллион 215 мың адамға қатысы бар.

      1994-1998 жылдар аралығындағы кезеңде тағайындалған зейнетақылардың мөлшері де арттырылатын болады.

      Мемлекеттік мекемелердің қызметкерлері: дәрігерлердің, мұғалімдердің және бюджет саласындағы басқа да қызметкерлердің, соның ішінде бастықтардың емес, қатардағы қызметкерлердің лауазымдық жалақыларын көтеру қажет. Осы орайда ақысы неғұрлым төмен санаттағы қызметкерлердің лауазымдық окладының көлемін арттыру 25%-дан кем болмауға тиіс.

      Үкімет келесі жылы бюджеттік мекемелерде еңбекке ақы төлеудің жаңа жүйесін кіргізуі, сондай-ақ Парламентке "Азаматтық қызмет туралы" Заңның жобасын енгізуі керек.

      Мемлекеттік қызметшілердің де, ең алдымен төменгі және орта буындағы қызметшілердің жалақысы арттырылатын болады.

      Жалақы мен зейнетақыларды арттыру біздің 2,7 миллион азаматтарымызды қамтиды.

      Бұл ретте өткен жылы әскери қызметшілер мен құқық қорғау органдары барлық қызметкерлерінің жалақысын едәуір көтергенімізді естен шығармаған дұрыс. Осылайша, экономикамыздың жақсаруы еліміз халқының барлық жіктеріне оңды ықпал жасап отыр.

      Біз қауіпсіздік саласына барған сайын көбірек назар аударатын боламыз.

      Біздің сыртқы саяси басымдықтарымыз өзгеріссіз қалады. Соған қарамастан, ахуалдың өзгеруі мен елдің қажеттілігі:

      - аймақтық рыноктарды, ең алдымен - еуразиялық және орталық азиялық экономикалық қоғамдастықтар рыноктарын тездетіп қалыптастыру;

      - Шанхай Ынтымақтастық ұйымының шеңберіндегі ынтымақтастықты кеңейту;

      - Каспий өңіріндегі проблемаларды бейбіт жолмен шешу жөніндегі дипломатиялық күш-жігерді жандандыру сияқты бағыттарға айрықша ден қоюды талап етеді.

      Қалыптасып отырған ахуал Ұжымдық қауіпсіздік туралы шарт, Шанхай Ынтымақтастық ұйымы сияқты халықаралық институттарға сүйеніп, тиімді аймақтық қауіпсіздік жүйесін қалыптастыруға да баса назар аударуды талап етеді.

      Сонымен қатар, біз АӨЫСШК-ге де аса зор мән береміз. Бұл басқосу қарашада өткізіледі.

      Осы заманғы Қарулы Күштерді жасақтау жөніндегі күш-жігерді де ұлғайта беру қажет.

      Бұл үшін әскерді қаржыландыруды 2002 жылы биылғымен салыстырғанда шамамен 8 миллиард теңгеге ұлғайту керек.

      Шекара және ішкі әскерлер үшін де 50%-дан астамға ұлғайтыла отырып, едәуір қаражат бөлінеді.

      ***

      Таяуда біз өз тәуелсіздігіміздің 10 жылдығын атағалы отырмыз. Бұл біз үшін ерекше мерейлі күн, мұның көптеген себептері бар.

      Өз еңбегімізді бағалау тұрғысынан да маңызды. Еңсемізді жазуға мүмкіндік алу тұрғысынан да маңызды. Біздің жастарымызға, балаларымыз бен немерелерімізге тәрбие беру тұрғысынан да маңызды. Біздің алдағы дамуымыздың іргетасы тұрғысынан маңызды.

      Өткен он жылдың толық әрі дәл бағасын, сайып келгенде, уақыт және біздің ұрпақтарымыз береді.

      Біз 10 жылдықты мерекелеу ұшы-қиырсыз ұзақ жолдағы бел жазу емес екенін түсінуге тиіспіз.

      Бұл өткенімізді бір шолып алуға, негізгі жолдың әлі алда екенін, ол үшін жаңа күш-қуат керек екенін және барынша шапшаң жылжу керек екенін бағамдап алу үшін берілген мүмкіндік.

      Бізді алдымызда үлкен міндеттер күтеді. Тұжыра айтсақ , бұл дегеніміз - не саяси, не болмаса діни немесе ұлттық экстремизм орын ала алмайтын мемлекет құру.

      Бұл - саяси және әлеуметтік әділеттіктің, экономикалық еркіндіктің берік іргетасына негізделетін Қазақстанды орнату, тек Заңның күші үстем тұратын ел орнату.

      Бүгінгі таңда біздің өзімізге де, сонымен бірге біздің бүкіл әлемдегі достарымыз бен серіктестерімізге керегі де нақ осы. Біздің кемел болашаққа қарай ойдағыдай ілгері жылжуымыздың кепілдігі де міне осында жатыр.

      Құрметті депутаттар!

      Қадірлі отандастар!

      Біздің алдымызда талай асқаралы асулар мен белесті биіктер тұр. Біздің алдымызда әлі талай жүрілмеген жолдар мен соны сүрлеулер жатыр.

      Біздің алдымызда халқымыздың жаңа ғасыр көгіндегі жұлдызды тағдырын шешетін жұмбақ дәуір бар.

      Осы он жыл ішіндегі біз қол жеткізген табыстар мен оңды нәтижелер келер күндеріміздің кереге тасын қалайтын негіз болмақ.

      Ең бастысы, біз қоғамда қалыптасқан саяси және әлеуметтік тұрақтылықты сақтауымыз керек.

      Қазақстан халқының ауызбірлігі мен келісімін ең жоғары жетістігіміз ретінде көзіміздің қарашығындай сақтауымыз керек. Қоғамның тұтастығы мен бірлігі біздің болашақ табыстарымыздың кепілі екенін бір сәт те естен шығармауымыз керек.

      Осы ортақ істе сіздердің де, құрметті халық қалаулылары, лайықты қолтаңбаларыңыз боларына мен сенімдімін.

      Біздің тәуелсіз Қазақстанымыз гүлденіп, көркейе берсін!

О положении в стране и об основных направлениях внутренней и внешней политики на 2002 год

Ежегодное послание Президента республики народу Казахстана 2001 год.

      Уважаемые депутаты! Дорогие казахстанцы!

      Определенно можно сказать, что жизнь подтвердила правильность сделанного нами выбора модели открытой рыночной экономики и демократического развития.

      Крайне важно то, что наши реформы были социально ориентированы. Это позволило избежать крупных политических катаклизмов, которые произошли в некоторых других странах, вступивших на реформенный путь.

      Теперь многие явления нашей жизни подразумеваются как само собой разумеющееся.

      И свобода предпринимательства, и новая налоговая, бюджетная, банковская системы, и частные предприятия, крестьянские, фермерские хозяйства, и многое другое.

      А ведь еще 8-10 лет назад ничего этого не было, даже эти идеи воспринимались далеко не однозначно. Достаточно вспомнить, какие на этот счет были дебаты в обществе и какие звучали обвинения в адрес властей.

      С большим трудом менялось общественное сознание.

      Но все это мы преодолели. Мы заложили основы новых экономических отношений, создали практически на пустом месте рыночные механизмы.

      Сейчас экономика страны находится на подъеме - прирост валового внутреннего продукта в первом полугодии этого года по сравнению с аналогичным периодом прошлого года составляет более 14 процентов. Ведется восстановление и создание новых производств, активно строится инфраструктура, поднимается село.

      Рост сельскохозяйственного производства по итогам полугодия составил более 5%. Беспроцентные кредиты, выделенные государством, способствовали хорошему проведению посевной и подготовке уборочной кампании. В этом году село не испытывало проблем ни с ГСМ, ни с подготовкой техники. Благополучному положению помогли принятые для села законы, а также активная работа Правительства и акимов. И мы ждем, что в этом году крестьяне порадуют хорошим урожаем.

      Дает свои результаты политика импортозамещения. Нашими отечественными товаропроизводителями на 2001 год заключено договоров с сырьевым сектором экономики на 220 млн. долларов, или в 2,2 раза больше, чем в прошлом году. Исполнение этих договоров составило в I полугодии 54% и подтолкнуло развитие перерабатывающих производств: объем производства в машиностроении вырос на 40%, текстильной и швейной промышленности - на 20%.

      За это мы благодарны инвесторам Казахстана, работающим на крупных предприятиях страны. Восстановлены практически все крупные и много средних предприятий Казахстана.

      Продолжается развитие железных дорог, мы начинаем строительство стратегической по своей важности железной дороги Донское - Краснооктябрьский рудник, которая соединит центральные районы нашей страны с западным регионом, в частности - портом Актау.

      Объем депозитов в банковской системе составил на 1 августа т.г. 393 млрд. тенге, кредитные вложения банков в экономику - 397 млрд. тенге, или более 2,5 миллиардов долларов США, что намного больше, чем было еще два года назад.

      Депозиты физических лиц в банках страны превысили 150 млрд. тенге и составили более одного миллиарда долларов США.

      Инвестиции в основной капитал растут высокими темпами - около 30%, выдерживается политика снижения уровня инфляции.

      Росту внутренних инвестиций способствовала и успешно осуществленная акция по легализации денег наших граждан, позволившая вывести в официальный учет около полумиллиарда долларов, в том числе и вернуть деньги в экономику страны.

      Реализуется крупная общенациональная задача по строительству и обустройству новой столицы - Астаны, которая в кратчайший срок состоялась как административный центр, дающий импульс всей нашей экономической и общественно-политической жизни и ставшей притягательным городом для всех казахстанцев и хорошим примером развития для других городов страны. Восстанавливаются областные центры - Кокшетау, Талдыкорган, постепенно приобретают современный облик почти все областные центры и в последний год - районные центры.

      Строятся и ремонтируются больницы, школы, объекты культуры и спорта. Закончена компьютеризация всех школ Казахстана.

      Я думаю, что мы можем поздравить наши школы не только с новым учебным годом, но и с этим важным историческим событием.

      Растущая экономика позволяет успешно решать и социальные задачи. Только за два последних года среднедушевые номинальные денежные доходы населения выросли на 30%, реальные - более чем на 12%.

      Все социальные пособия и пенсии, заработная плата в бюджетных организациях выплачиваются своевременно. Минимальный размер пенсии увеличен с 3 тыс. тенге в 1999 г. до 4 тыс. тенге в 2001 году, или на одну треть.

      Растет число рабочих мест. Уровень занятости экономически активного населения достиг 90,2%. Только на крупных и средних предприятиях численность работающих увеличилась на 6,1%. Активно развиваются общественные работы, дающие новые рабочие места людям.

      У нас образовалась прослойка самозанятых, т.е. людей, которые сами обеспечивают себя и свою семью. Это почти 3 млн. человек. Сформировался и плотный социальный слой современных менеджеров, высококвалифицированных специалистов, работающих в национальных компаниях, в банковской сфере, в предпринимательских структурах, на предприятиях и фирмах с иностранным участием.

      Эти социальные группы и составляют сегодня основу крепнущего казахстанского среднего класса. Для них экономический прогресс неотделим от вопросов стабильного развития страны. Их устремлениям отвечает дальнейшая либерализация общества, демократизация политической системы.

      Можно смело утверждать, что за эти годы мы создали общество, в котором действуют реальные демократические институты.

      Государственное устройство Казахстана базируется на демократическом принципе единства государственной власти и ее разделения на законодательную, исполнительную и судебную ветви. Гарантией слаженной работы всех ветвей власти стала утвердившаяся президентская форма правления. Нет никаких оснований для изменения такого государственного устройства.

      Сильная исполнительная власть стала основой стабильности в обществе и одним из главных факторов успеха экономических реформ, где Казахстан является лидером среди стран СНГ. Это признается международными экспертами.

      Мы добились успехов и в реформировании государственной службы, и многие наши соседи с интересом изучают наш опыт.

      Укрепляются гражданственность и патриотизм людей, их уверенность в завтрашнем дне: так, в прошлом году число людей, желающих принять гражданство Казахстана, превысило число желающих выйти из него в 2,5 раза.

      В атмосфере новых ценностей выросло уже целое поколение молодых казахстанцев, для которых рынок и свобода являются понятиями незаменимыми.

      Наши граждане получили свободы - и экономические, и политические, в стране все эти годы царят мир и согласие. И это, пожалуй, главный результат десятилетия, главный двигатель нашего развития.

      * * *

      Однако, все положительное, достигнутое за эти годы, не должно создавать впечатления, что все проблемы текущего и стратегического характера решены, и едва ли настало время почивать на лаврах. Тем более, что недоработок и угроз у нас пока еще более чем достаточно. Поэтому крайне важно критически осмысливать ситуацию в стране.

      Мы обязаны учитывать грядущие вызовы, представляющие серьезную угрозу безопасности и независимости нашей страны.

      Это - череда экономических кризисов в мире, нестабильность на наших южных границах, расширение зон кровопролитных конфликтов, рост терроризма, распространение наркомании и СПИДа, эскалация преступности во многих государствах. Все эти опасные явления могут иметь негативные последствия и для нас.

      Практически все главные задачи, которые мы должны решать, изложены в " Стратегии развития Казахстана до 2030 года". Ее положения постоянно конкретизируются в мероприятиях и программах, в том числе планах на среднесрочную и краткосрочную перспективу.

      Во исполнение Стратегии развития до 2030 года по-моему поручению разработан 10-летний стратегический план развития нашей страны, учитывающий все обоснования внешних и внутренних угроз, о которых говорилось выше. В этой связи заслуживают внимания некоторые другие тенденции.

      Мировое сообщество после крушения социалистической системы находится еще в первой стадии строительства нового миропорядка, продолжает динамично развиваться, ведет поиск стратегического равновесия.

      Важнейшим фактором развития является глобализация и регионализация мировой экономики.

      Усиливается движение в сторону многополярного мира. Такая тенденция соответствует стратегическим интересам Казахстана.

      Обладая мощным сырьевым, земельным и стратегическим транзитным потенциалом, сформировав открытую и рыночную экономику, Казахстан не может и не должен оставаться в стороне от геополитических и геоэкономических процессов.

      Поэтому решение наших долгосрочных стратегических задач будет во многом определяться тем, в какой мере мы способны наращивать темпы и динамику строительства сильной и конкурентоспособной экономики.

      При этом должны обеспечиваться соответствующий уровень жизни и гарантии свобод для наших граждан, укрепляться безопасность страны.

      В этом - главная миссия всех ветвей власти на предстоящее десятилетие.

      Принципиально важно, чтобы Казахстан по-прежнему опережал все соседние государства и по уровню структурных преобразований в экономике, и по уровню социального развития.

      В сфере социально-экономического развития мы ставим перед собой следующие основные цели до 2010 года:

      - продолжить формирование устойчивой и конкурентоспособной в отдельных секторах экономики;

      - увеличить, как минимум, вдвое объем валового внутреннего продукта;

      - добиться увеличения присутствия национального капитала в важнейших отраслях экономики;

      - значительно повысить благосостояние наших граждан.

      В сфере политического и государственного строительства на предстоящее десятилетие ставятся следующие ключевые задачи:

      - продолжить создание эффективной системы взаимодействия трех ветвей власти;

      - обеспечить планомерное осуществление дальнейшей децентрализации государственного управления;

      - усовершенствовать механизмы выборного процесса;

      - содействовать дальнейшему развитию политических партий и институтов гражданского общества, укреплению внутриполитической стабильности, расширению прав и свобод граждан.

      Решение задач модернизации экономики и демократизации нашего общества должно обеспечиваться в строгом соответствии с Конституцией и законами страны.

      Внедрение в нашу жизнь законопослушания остается одной из основных задач общества, прежде всего правоохранительных органов страны.

      В сфере внешней политики и укрепления безопасности страны нам необходимо решить следующие главные проблемы:

      - обеспечить дальнейшую интеграцию, усилить роль Казахстана в мировом сообществе;

      - принять активное участие в формировании эффективной системы региональной обороны;

      - завершить военную реформу и продолжить формирование современных Вооруженных Сил;

      - укрепить пограничные и внутренние войска;

      - завершить процесс делимитации границ по всему периметру и принять эффективные меры к решению других трансграничных проблем;

      - усилить работу по обеспечению экономической и информационной безопасности страны.

      Ключевой остается сфера экономики. Опасения, что наше лидерство в реформах может нас самоуспокоить и будут потеряны темпы роста и динамика преобразований, имеют под собой основания.

      Надо отдавать себе отчет, что наша экономика пока только начала свое развитие после глубочайшего кризиса и спада 90-х годов и находится не на достаточно высоком уровне.

      Наш ВВП на душу населения динамично растет в последние годы, и он один из наиболее высоких по уровню в СНГ. Но скажем и о том, что он не дотягивает пока до полутора тысяч долларов США.

      Перед нами стоит огромная по своей важности задача серьезного увеличения объема экономики страны.

      Следует осознавать, что не может быть вечной благоприятная внешнеэкономическая среда.

      Мы сейчас наблюдаем циклическое ухудшение состояния мировой экономики и цен на сырьевые товары. В стране продолжает снижаться положительное сальдо торгового баланса.

      Поэтому, мы должны пойти не по пути раздачи всего, что накопили за последние два года, как предлагают некоторые политики, а накапливать ресурсы. Каждая семья старается иметь средства, как говорят, на "черный день". Так и страна, как большая семья, должна обезопасить себя от всяких неожиданностей. Это и есть мое основное задание Правительству и просьба к Парламенту при рассмотрении бюджета на 2002 год.

      В этих условиях Правительство и Национальный Банк должны определить среднесрочную макроэкономическую политику, разработать принципы обеспечения соответствия денежно-кредитной, включая курсовую, фискальной и индустриальной политики.

      Должен отметить, что ощущается ослабление экономического содержания принимаемых решений - как Правительством, так и на местном уровне. Это обусловлено низким по качеству уровнем планирования.

      Неудовлетворительно идет бюджетный процесс, который превращается, по образному выражению одного из американских финансистов, в искусство равномерного распределения разочарований.

      А проще говоря - в предмет торга структур Правительства, Парламента и местных властей.

      По-видимому, появление дополнительных доходов усыпило государственные органы, особенно исполнительную власть, ослабило их стремление к поиску и мобилизации резервов, соблюдению принципов экономии бюджетных средств. Все министерства и акимы областей в процессе разработки бюджета 2002 года запросили ресурсов в 2-3 раза больше, чем им было выделено в этом году. По отношению к ним снижена планка требовательности со стороны Правительства.

      Хочу высказать свое мнение: и министры, и акимы должны поумерить свой пыл.

      Рост расходов к прошлому году должен быть минимальным по всем статьям, кроме расходов на повышение минимальных доходов граждан. Деньги, если они есть, надо вкладывать в развитие новых производств, инфрастуктуры, в создание новых рабочих мест.

      Тихо "сошли на нет" все дебаты и дискуссии по поводу справедливого изъятия в пользу государства природной ренты, трансфертному ценообразованию, полнокровному сбору акцизов. И Правительство, и Министерство государственных доходов при снижении требований Парламента запустили этот участок работы. Это недопустимо.

      Необходимо добиться полной прозрачности для общества в работе крупных предприятий и инвесторов, особенно в добывающей сфере. Дальнейшее затягивание этого вопроса недопустимо. Правительство и ответственные за этот вопрос министры должны показать здесь пример государственного подхода. Если каждая компания, работающая в Казахстане, будет честно показывать все свои денежные потоки - сколько заработано, израсходовано, какая прибыль, - тогда и разговоров не будет, что члены Правительства лоббируют чьи-то интересы.

      Правительство должно добиться такой прозрачности.

      Выборочные проверки показывают практически повсеместное нарушение правил государственных закупок - а ведь резервы экономии здесь значительные. Сначала под флагом экономии бюджетных средств, а затем, под нарастающим дождем бюджетных расходов, стали быстро плодиться государственные предприятия, которые стали работать сами на себя.

      Правительство и акимы обязаны в кратчайшие сроки навести здесь порядок.

      Несмотря на заметные успехи, необходимы дополнительные системные изменения в реальном секторе экономики. Прежде всего, и речь об этом идет не первый год, следует установить ясность и прозрачность в отношениях собственности, учете и отчетности предприятий, процедурах банкротства и реабилитации, механизмах инвестирования и капитализации.

      Без обновления и модернизации производства трудно рассчитывать на решение других задач, стоящих перед государством и обществом.

      Для этого нужны средства. И немалые. Реальные же инвесторы вкладывать деньги в покупку акций предприятий, где нет ясности, не будут.

      Пенсионные фонды, накопившие уже более одного миллиарда долларов, не имеют ни высокодоходных объектов для вложения средств, ни адекватного разнообразия финансовых инструментов. Почему? Потому, что работа по созданию фондового рынка по существу провалена. Внятных предложений по решению этих проблем от Правительства и Нацбанка мы не видим, хотя задача ставится из года в год.

      Процедура банкротства из механизма очищения рынка нередко превращается в способ получения доходов для нечистоплотных дельцов.

      Сейчас принят наконец, закон о банкротстве. Правительству необходимо срочно разработать и задействовать механизмы его эффективной реализации.

      Не достает Правительству и оперативности в реагировании на возникающие экономические проблемы.

      Нас не может устроить качество региональной политики, непрозрачность неформальных рынков труда и процессов миграции.

      Правительству на основе Концепции социальной защиты надо осуществить все необходимые мероприятия, чтобы с бюджетом 2003 года в стране была внедрена система обязательного социального страхования, которая будет стимулировать легализацию трудовых отношений.

      Анализ налоговых поступлений однозначно показывает, что многие административные районы страны оказываются и будут убыточными. Их содержание на постоянной дотации в условиях рынка - дело бесперспективное. Как правило, и экологические условия проживания в них далеко не лучшие.

      Хотим мы того или нет, но люди из этих районов будут перебираться в города и лучшие районы, будет идти ускоренный процесс урбанизации. Это совершенно нормальное явление.

      Государство не должно и не будет стоять в стороне от этих процессов.

      Пора, наконец, разработать и сильную демографическую политику. Это тоже задача Правительства на 2002 год.

      Много вопросов у нас остается по системам жизнеобеспечения самого человека.

      Мы вовремя и удачно провели коммунальные реформы. Но как-то замалчивается ситуация с кооперативами собственников квартир.

      А ведь здесь далеко не все так ладно, особенно с ремонтом жилищного фонда, который ухудшается, и никто никаких мер не собирается предпринимать.

      Проведенные парламентские слушания так и не дали хорошего решения на этот счет.

      Вообще в свете урбанизации и политики увеличения численности населения страны быстро обостряется проблема жилья, особенно дешевого. Разработанная же схема ипотечного кредитования в соответствии с принятым Парламентом Законом, несмотря на ее перспективность и правильность, пока не всем по карману. Правительству надо заняться решением этого вопроса, тем более, что Закон это позволяет.

      Остается высокой стоимость коммунальных услуг. Вместе с тем при попустительстве местных исполнительных органов здесь действуют многочисленные посредники между производителями услуг и их потребителями. С этими искусственными посредниками все почему-то мирятся. Акимы всех уровней должны немедленно разобраться с этим, а Правительство - проконтролировать эту работу.

      Продолжается практика ограничения конкуренции на рынках городов, где правят бал собственники базаров, акимы делают вид, что не знают этого, нет и должного санитарного надзора.

      Как следствие: цены высоки, ассортимент узок, а качество хромает. Напоминаю акимам, что это их прямая недоработка, если не попустительство.

      Сейчас осень, идет распродажа выращенного урожая, овощей, фруктов, мяса. Создается впечатление, что приватизированные рынки не контролируются.

      Я неоднократно обращал на это внимание акимов и правоохранительных органов. Пора создавать коммунальные рынки, где акимат будет определять честные и добросовестные цены.

      Почему зажимается конкуренция, которая приводит к повышению цен на рынках? Неужели в этом нельзя разобраться?

      По уровню доходов работники бюджетной сферы заметно отстают от производственной.

      Поэтому актуальным остается повышение уровня зарплаты, особенно для нижнего и среднего персонала. Пора навести справедливость и в размерах назначенных пенсий.

      Нас не могут устраивать сегодняшнее качество здравоохранения и образования, вопросы обеспечения населения чистой питьевой водой, состояние окружающей среды.

      Следует критически осмыслить и работу государственных органов. Требуют укрепления отдельные звенья исполнительной власти. Оставляют желать лучшего организация их работы и развитие реформы государственной службы.

      В прошлом году мы значительно улучшили материальное обеспечение судов и всей правоохранительной системы. Теперь мы вправе ожидать серьезного улучшения в работе судебной системы в целом.

      Борьба с наркодельцами, общей преступностью, борьба с коррупцией остаются главными задачами.

      Наркомания в Казахстане становится большой бедой. И я не вижу, чтобы на местах правоохранительные органы страны, областей и регионов серьезно занялись этой проблемой и начали ее решать.

      Приходится постоянно напоминать, что правоохранительные органы обязаны прежде всего защищать законные права и свободы граждан страны как представители власти. Некоторые эту задачу понимают наоборот.

      Мы должны продолжать двигаться по пути гуманизации системы уголовных наказаний и улучшения условий содержания в исправительных учреждениях.

      Новое уголовное законодательство декриминализировало ряд деяний, смягчило уголовную ответственность за отдельные преступления, расширило количество наказаний, альтернативных лишению свободы.

      Но статистика свидетельствует, что правоприменительная практика, как органов уголовного преследования, так и судов, напротив, стала неоправданно жесткой.

      Поэтому требуется реализация ясной и определенной уголовной политики: закон должен быть суровым по отношению к лицам, совершившим тяжкие преступления, но гуманным к тем, кто впервые совершил преступление малой или средней тяжести, а также к женщинам и несовершеннолетним.

      Не все ладно и в законодательной сфере. Количество принятых нами за годы независимости законодательных актов уже приближается к тысяче.

      Это начинает создавать трудности с их правильным применением, возникает необходимость освобождения действующего права от правовых коллизий, устаревших и дублирующих норм.

      Еще одна застарелая проблема заключается в том, что многие из принятых нами законов не работают в полную силу из-за отсутствия необходимых подзаконных актов.

      Вызывают озабоченность участившиеся случаи лоббирования отдельных законов как Правительством, так и депутатами, явно просматриваются узковедомственные интересы того или иного государственного органа или предпринимательских структур в ущерб государственным интересам.

      Отдельная проблема - ратификация международных договоров. Проведенный анализ показал, что за десять лет мы ратифицировали около 350 международных договоров и еще к полусотне присоединились посредством принятия законодательных актов.

      Возникают вопросы: не слишком ли много мы берем на себя международных обязательств; все ли они на сегодняшний день отвечают интересам Казахстана; не мешают ли они нам развивать свое национальное законодательство в соответствии с Конституцией Республики?

      Необходима инвентаризация этих договоров и принятых обязательств.

      Все вышесказанное говорит о том, что необходимы правильные решения по ключевым направлениям внутренней и внешней политики. Нам нужно работать более активно, более изобретательно.

      Заостряя внимание на сфере социально-экономического развития, хочу заметить, что ключевое значение приобретают четко расставленные приоритеты. Следовательно, и ресурсы надо концентрировать на них, строго соблюдать меру между накоплением и потреблением.

      Для того, чтобы наша работа по этим направлениям была правильной, необходимо серьезно улучшить характер, содержание и горизонты планирования, его методологическую и методическую базу.

      В этих целях начиная со следующего года Послание Президента народу Казахстана будет излагаться до начала, а не в конце процесса бюджетного планирования, чтобы разработчики изначально могли определить приоритеты на предстоящий год. Это должно происходить примерно в конце первого квартала.

      Сам же процесс планирования бюджета должен быть более независим от Министерства финансов и Правительства.

      Назрела необходимость добиться полного соответствия бюджетного и стратегического планирования, концентрации работы Национального Банка только на денежно-кредитной политике.

      Каждый министр, как этого требует стратегия, должен иметь четко разработанный и понятный для общества план работы на год, развернутый в соответствующие бюджетные программы, и отчитываться по его выполнению.

      Это требование относится и к акимам всех уровней.

      В следующем году при формировании и исполнении бюджета главным должен стать девиз: "Инвестиции, поддержка низкооплачиваемых и безопасность страны".

      В 2002 году Правительство должно решить следующие задачи:

      - завершить выработку индустриальной и региональной политики;

      - определиться с системой планирования;

      - приступить к дальнейшей децентрализации государственных функций и закрепить среднесрочную модель межбюджетных отношений;

      - значительно усовершенствовать бюджетный процесс, включая переход к утверждению трехлетнего перспективного бюджета.

      Пора подумать и о концепции Бюджетного кодекса страны.

      Для дальнейшего развития реального сектора необходимо срочно внести изменения в действующее законодательство по вопросам:

      - деятельности акционерных обществ;

      - регулирования рынка ценных бумаг;

      - учета и отчетности.

      Следует также принять закон о государственном регулировании гражданской авиацией.

      До конца 2002 года Правительство должно обеспечить перевод крупных предприятий на международные стандарты бухгалтерского учета.

      Думаю, что созданы экономические условия для повышения минимальной заработной платы в следующем году на 20%.

      Я обращаюсь ко всем компаниям, работающим в Казахстане, с просьбой повысить заработную плату своим работникам. Это будет хороший подарок казахстанцам к десятилетию независимости.

      Необходимо более активно решать задачу капитализации отечественного частного сектора, без чего мы не сможем активно противостоять негативным проявлениям глобализации в экономике.

      Мы должны углублять политику импортозамещения, а также усиливать меры по экспортоориентации нашей экономики, экспансии нашего капитала в близлежащие страны.

      Наш бизнес должен показать свое умение и способность к объединению в интересах страны, консолидировать свои ресурсы для решения крупных проблем инвестирования.

      Правительство в этом должно помочь.

      В целях увеличения объемов экономики, поддержки бизнеса государство должно увеличить объем программы государственных инвестиций во все важные инфраструктурные объекты, выделив на эти цели из республиканского бюджета на 2002 год около 90 миллиардов тенге, или на 30% больше, чем по утвержденному бюджету текущего года.

      В числе конкретных задач для Правительства на 2002 год хочу выделить следующие:

      - продолжить строительство и реконструкцию столицы;

      - приступить к освоению Амангельдинской группы месторождений газа;

      - продолжить строительство железной дороги на участке Донское - Краснооктябрьский рудник;

      - определиться с проектом строительства Коксарайского водохранилища;

      - завершить строительство моста через реку Урал в районе города Уральска.

      Большие задачи стоят в плане строительства и реконструкции автомобильных дорог, куда будет направлено 42 млрд. тенге инвестиций, или на 60% больше, чем в этом году.

      В следующем году должна быть завершена реабилитация автомагистрали Алматы - Астана.

      Начнется реконструкция автодорог в Западном Казахстане Атырау - Урал - Актобе, дороги Алматы - Бишкек, Алматы - Хоргос, мостового перехода через реку Сырдарья около Кызылорды, продолжится строительство участков автодороги Астана - Боровое и автодороги Восточный Казахстан - граница Республики Алтай.

      Большие задачи стоят и в социальной сфере.

      Решение стратегических задач народонаселения во многом будет определяться качеством нашего здравоохранения, здоровьем населения.

      В последние годы мы добиваемся снижения материнской и младенческой смертности. Снизилась заболеваемость острыми кишечными инфекциями и вирусными гепатитами, бактериальной дифтерией, брюшным тифом. Ликвидировано одно из наиболее грозных заболеваний - полиомиелит.

      Вместе с тем, общество справедливо ставит вопрос об улучшении доступности и качества медицинских услуг.

      Разрабатываем программы реформы здравоохранения и до сих пор мы не знаем, куда идут деньги. Правительству надо наконец с этим разобраться.

      Необходимо поднять уровень и статус органа управления здравоохранением. Надо восстановить Министерство здравоохранения.

      Другим важным направлением в социальной сфере должна стать работа по совершенствованию системы образования.

      Наша главная задача в этой области должна состоять в том, чтобы к концу десятилетия поднять конкурентоспособность казахстанской системы высшего образования относительно образовательных систем других стран СНГ, прежде всего России, а также передовых стран Центральной и Восточной Европы.

      Учитывая, что Казахстан будет играть все более важную роль на мировых энергетических рынках, следует наладить подготовку в вузах квалифицированных специалистов. Создание Казахско-Британского университета для подготовки кадров нефтяной отрасли и менеджеров стало необходимостью. Необходимо восстановить престиж технических профессий.

      Настало время принять дополнительные меры по повышению размеров пенсий и должностных окладов работников госучреждений.

      В 2002 году необходимо принципиально решить вопрос социальной справедливости по группам пенсионеров. Поэтому пенсии, назначенные до 1994 года, следует повысить на 25 %. Это затронет 1 млн. 215 тысяч человек.

      Будет повышен и размер пенсий, назначенных в период 1994-1998 годов.

      Необходимо повысить должностные оклады работникам государственных учреждений - врачам, учителям и другим работникам бюджетной сферы, не начальству, а рядовому персоналу. При этом должностные оклады наиболее низкооплачиваемых категорий должны быть повышены не менее чем на 25%.

      Правительство должно в следующем году внедрить новую систему оплаты труда в бюджетных учреждениях, а также внести в Парламент проект Закона "О гражданской службе".

      Будет повышена и заработная плата государственных служащих, прежде всего - нижнего и среднего персонала.

      Это повышение заработной платы и пенсий коснется 2,7 миллионов наших граждан.

      При этом надо помнить, что в прошлом году значительно была поднята заработная плата военнослужащим и всем работникам правоохранительной системы. Таким образом, улучшение экономики сказалось положительно на всех слоях населения страны.

      Все большее внимание мы будем уделять сфере безопасности.

      Остаются неизменными наши внешнеполитические приоритеты. Вместе с тем изменение ситуации и потребности страны требуют повышенного внимания к таким направлениям, как:

      - ускоренное формирование региональных рынков, прежде всего - Евразийского и Центральноазиатского экономических сообществ;

      - расширение сотрудничества в рамках Шанхайской Организации Сотрудничества;

      - активизация дипломатических усилий по мирному решению проблем в Каспийском регионе.

      Складывающаяся ситуация требует повышенного внимания и к формированию эффективной системы региональной безопасности, опираясь на такие международные институты, как Договор о коллективной безопасности, Шанхайская организация сотрудничества.

      Кроме того, мы придаем важнейшее значение СВМДА. Саммит состоится в ноябре.

      Необходимо наращивать усилия по строительству современных Вооруженных Сил.

      Для этого надо увеличить финансирование армии в 2002 г. по сравнению с текущим годом примерно на 8 млрд. тенге.

      Значительные средства с ростом более чем на 50% будут выделены для пограничных и внутренних войск.

      * * *

      Уважаемые депутаты! Уважаемые сограждане!

      Скоро мы будем отмечать 10-ю годовщину своей независимости. Для нас эта дата важна по многим причинам.

      И как оценка своего труда. И как возможность самоутверждения. И как фактор воспитания нашей молодежи, детей и внуков. И как фундамент для дальнейшего развития.

      Полную и точную оценку прошедшему десятилетию дадут время и наши потомки.

      Но мы должны понимать, что празднование 10-летия - не привал на очень долгом пути.

      Это только возможность осмотреться, чтобы понять: основная дорога еще впереди, нужны новые силы и более быстрое продвижение.

      Впереди нас ждут большие задачи. Обобщенно можно сказать - это построение государства, в котором не будет места ни политическому, ни религиозному, ни национальному экстремизму.

      Построение Казахстана, базирующегося на прочном фундаменте политической и социальной справедливости, экономической свободы, страны, в которой будет господствовать сила Закона.

      А это именно то, что сегодня нужно не только нам самим, но и всем нашим друзьям и партнерам во всем мире. В этом гарантия нашего уверенного продвижения к достойному будущему.