Қазақстан Республикасының Мемлекеттік жастар саясатының тұжырымдамасы туралы

Қазақстан Республикасы Президентінің Өкімі. 1999 жылғы 28 тамыз N 73

1. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік жастар саясатының тұжырымдамасы мақұлдансын (қоса беріліп отыр).
2. Қазақстан Республикасының Мәдениет, ақпарат және қоғамдық келісім министрлігі (А.Сәрсенбаев) тұжырымдама мәтінін "Егемен Қазақстан", "Казахстанская правда" газеттерінде жарияласын, сондай-ақ жеке басылыммен мемлекеттік және орыс тілдерінде шығарсын.

Қазақстан Республикасының
Президенті

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік жастар
саясаты тұжырымдамасы

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік жастар саясаты тұжырымдамасы Жалпыға бірдей адам құқықтары Декларациясының өзекті идеялары мен қағидаларына, БҰҰ Бас Ассамблеясының "Жастар дамуының 2000 жылға дейінгі дүниежүзілік іс-қимыл бағдарламасының 50/81 қарарына, Сәби құқықтары туралы Конвенцияға, Қазақстан Республикасының Конституциясына және ел Президентінің Қазақстан халқына арнаған "Қазақстан-2030. Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы" атты Жолдауына сүйенеді.

I. Жалпы ережелер

Мемлекеттік жастар саясатының қажеттігі жас өркеннің өмірге қадам басып, қоғамда өз құқығын иелеумен, оның алдында жауапкершілік арқалау сәтінде бетпе-бет келетін өмір мәресінің қиындықтарымен айқындалады.
Жастар саясатын қалыптастыра отырып, мемлекет жастардың келешекте маңызды салмаққа ие болар халықтың бірден-бір белсенді тобы екендігін ескереді. Мұның өзі жастардың мемлекет құрылысындағы рөлі мен орнын жете бағаламауға жол бермеуді көздейді.
Мемлекеттік жастар саясатының дәстүрлі әлеуметтік саясаттан айырмасы ол тек өтелу тетіктерін әзірлеуге ғана сайымайды. Ол жастардың еңбек пен шығармашылық қуатын айқындайтын белсенді де жаңаша, өндірушілік аспектілерден тұрады. Бұл мемлекеттік жастар саясатын қоғамның стратегиялық ресурстарын дамытудағы бірден-бір маңызды бағыт ретінде қарастыруға мүмкіндік береді.
Қоғамдық өзгерістердің күрделілігі жас азаматтардың әлеуметтік жағынан жан-жақты қалыптасуына, жас қауым тіршілігінің барлық қалтарысына әсерін тигізді. Дәстүрлі жастар мәселелерін шешудің мазмұны мен тәрбие тәсілдері жаңа тарихи жағдайларда мүлде өзге қырынан қарастырылуға тиіс болғандықтан түбегейлі өзгерді.
Қазақстандық жас буын бойында отаншылдық, іскерлік, жауапкершілік қасиеттер қалыптастырмай, жастардың ізгілікті, рухани өркендеуіне, сондай-ақ, өткен буынның әлеуметтік-мәдени тәжірибесін, әлем өркениеті жетістіктерін игеруіне жол ашпай әлеуметтік ұстанымдағы экономикасы бар демократиялық қоғам құру мүмкін емес. Мұндай мақсаттарды жүзеге асыру жастарға, жалпы қоғамға қатысты саясатты қалыптастыру мен жүзеге асыру ісіне жастардың өздерін белсенді түрде тартуды көздейді. Мемлекет жастарға, олардың материалдық деңгейі мен әлеуметтік жағдайына қарамастан, өмір жолын таңдау мен жеке жетістіктерге жету үшін мейлінше мол мүмкіндіктер ашуға тиіс. Сонда ғана жастар саясатының өзекті міндеті - жастардың тұлғалық қалыптасуын қамтамасыз етуі іске асатын болады.
Осы Тұжырымдама мемлекеттік жастар саясатының басты мақсаттарын, қағидалары мен басымдықтарын анықтауды мұрат етеді. Тұжырымдаманың ережелеріне сәйкес мемлекеттік жастар саясатын жүзеге асыратын нормативтік-құқықтық тетіктер нақтыланып, оны ұйымдастырушылық, әдістемелік және ақпараттық қамтамасыз етудің негізі қалануы тиіс.
Осы Тұжырымдаманың негізгі шарттарын қаржыландыру республикалық және жергілікті бюджетте мемлекеттік жастар саясатын іске асыруға бөлінген қаражат шеңберінде жүргізілуі қажет. Тұжырымдаманың жекелеген ережелерін жүзеге асыруда мемлекеттік емес, соның ішінде, шетелдік қаржы көздерін пайдалану да қарастырылуы мүмкін.
Осы Тұжырымдаманы іске асырудағы басты талаптардың бірі мемлекеттік жастар саясатының ұйымдастырушылық және экономикалық тетіктерін құқықтық жағынан қамтамасыз ету, бірінші кезекте - жас азаматтардың, жастар мен балалардың қоғамдық бірлестіктерінің қатысуымен өтетін түрлі қарым-қатынастарды реттейтін Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңдарына өзгертулер мен толықтырулар енгізу болып табылады.
Тұжырымдама құрылымы шетелдік және отандық озық тәжірибелерді талдау мен жинақтау негізінде жасалды.

II. Мемлекеттік жастар саясатының негізгі мақсаты мен
басымдықтары

Қазақстан Республикасының мемлекеттік жастар саясатының негізгі мақсаты - жастардың азаматтық, әлеуметтік дербес тұлғалық қалыптасуын жүзеге асыру үшін қажет құқықтық, экономикалық, ұйымдастырушылық жағдайларды жасау мен нығайту.
Алға қойған мақсаттарды жүзеге асыру жастар саясатының мына бағыттарына басылымдық беруді көздейді:
1. Жастар бойынша патриотизмді қалыптастыру, жастардың ізгілікті әрі рухани дамуы.
2. еңбек, білім беру және денсаулық сақтау саласындағы жастардың әлеуметтік құқықтарын қамтамасыз ету.
3. Жастардың әлеуметтік-экономикалық қажеттіліктерін дербес жүзеге асыруына жағдай жасау.
4. Жастардың денесін шынықтырып, интеллектуалдық дамуына жағдай жасау.
5. Жастардың қоғамдық игі бастамаларын қолдау мен ынталандыру.
6. Қазақстандық жастарды халықаралық мәдени, экономикалық, ғылыми және білім беру процестеріне тарту.

III. Мемлекеттік жастар саясатының негізгі
принциптері

Мемлекеттік билік органдары тарапынан жастар саясатын қалыптастыру мен іске асыру мәселесінде біртұтас көзқарас қалыптастыру төмендегі басты қағидалар үддесіне орай іске асырылуы қажет:
- жастар мәселесіндегі демократиялық, жас азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын сақтау;
- өркендеу мен жаңашылдық;
- тұрақты негіздегі мақсатты, нақты әрі тиімді іс-қимыл;
- жалпыға ортақтық - барлық жастарды жынысына, ұлтына, әлеуметтік жағдайына және діни ұстанымына қарамастан жаппай қамту;
- жас шамасы мен әлеуметтік әртектілік проблемалары ескерілетін сараланған көзқарас;
- жастардың әлеуметтік жағынан неғұрлым аз қорғалған бөлігін, соның ішінде, мүгедек балаларды, денсаулығы дімкәс балаларды, жетім балаларды, көп балалы, жағдайы нашар отбасыларындағы балаларды тікелей қорғау және қолдау.
Жастар саясатын қалыптастырудағы осы басты қағидалар заңнамалық және атқарушы биліктің орталық және жергілікті органдары тарапынан ескеріліп, олардың қызметтерін бағалаудың бір өлшеміне айналуы тиіс.
Осы принциптерді сақтау мемлекеттік жастар саясатында жүйелілікті қалыптастырып, біртұтас әрі нақты мағына береді және қажетті тарихи сабақтастықты қамтамасыз етеді, оның негізгі бағыттарын іске асыруда бірыңғай әдістемелік пен ұстаным жасауға мүмкіндік туғызады.

IV. Мемлекеттік жастар саясатының негізгі бағыттары

Мемлекеттік жастар саясатын жүзеге асырудың кезеңдік сипаттағы іс-қимылдары мынадай негізгі бағыттарды қарастырады:
1. Жастардың құқықтары мен бостандықтарының сақталуын қамтамасыз ету.
2. Білім, еңбек және жұмыспен қамту саласындағы кепілдіктермен қамтамасыз ету.
3. Жастардың кәсіптік, рухани және дене тәрбиесінің дамуына жағдай жасау.
4. Жас таланттарды қолдау мен шыңдау.
5. Жастарға әлеуметтік көмек көрсету мен қазіргі жағдайға бейімделу жүйесін қалыптастыру.
6. Балалар мен жастар бірлестіктерін дамытуға жәрдемдесу.

1. Жастардың құқықтары мен бостандықтарының
сақталуын қамтамасыз ету

Мемлекеттік жастар саясаты Конституцияда және Қазақстан Республикасының аумағында қолданылатын өзге де нормативтік құқықтық актілерде бекітілген жас адамның, саяси, әлеуметтік-экономикалық, жеке құқықтары мен бостандықтарын толық тануға негізделеді.
Заңда белгіленген тәртіптен тыс жас азаматтың қайсыбір бостандықтары мен құқықтарына шектеулер енгізуге, өзге жастағы азаматтар міндеттерімен салыстырғанда қосымша міндеттер жүктеуге жол берілмейді.
18 жасқа (кәмелеттік жасқа) толмаған тұлғалар мемлекеттің айырықша қамқорлығында болуға тиіс. Бұл ретте мемлекет кәмелетке толмағандардың жастығына орай өз әрекеттеріне толыққанды баға бере алмайтындығын, мұның өзі олардың қосымша құқықтар мен заңдық жауапкершіліктер алу мүмкіндіктерін шектейтіндігін басшылыққа алады.
Кәмелетке толмағандардың құқықтары мен мүдделерін барынша тиімді қорғау мақсатында дамыған елдерде қолданылып жүрген ювеналдық әділет жүйесін (мамандандырылған соттар, жасөспірімдерге арналған жазасын өтеу орындары т.б.) қалыптастыру қажет. Атқарушы билік жүйесінің барлық деңгейіндегі тиісті құрылымдар кәмелетке толмағандар арасындағы қылмыстың, бетімен кетушілік пен өзге де тәртіп бұзушылықтың алдын алу, жетім балалардың, ата-ана қамқорлығынсыз қалған балалар мен жартыкеш және сәтсіз отбасылардан шыққан балалардың құқықтары мен мүдделерін қорғау ауқымындағы кешенді шараларды үздіксіз жүзеге асырып отыруы тиіс. Ювеналдық әділеттің қалыптасуы, жастарға арналған әлеуметтік қызмет мекемелерінің дамуы қоғам тұрақтылығын нығайтумен қатар, жастар ортасындағы түрлі шиеленісті төмендетіп, қоғамның жастар арасындағы құбылыстарға айтарлықтай белсенді ықпал етуіне мүмкіндік береді.
Жастардың құқықтары мен мүдделерін қорғау қоғамдағы жалпы құқықтық мәдениетті көтеруді, жастар бойына Қазақстанның мемлекеттік дамуына негіз қалайтын идеяларға, Конституцияға, заңдарға құрмет сезімін дарытуды көздейді.

2. Білім, еңбек және жұмыспен қамту саласындағы
кепілдіктермен қамтамасыз ету

Мемлекет күш-жігерін біліммен, еңбекпен және жұмыспен қамту саласында кепілдік беруге бағыттайды. Бұл мемлекеттік органдардың меншік, ұйымдастырушылық-құқықтық нысанына қарамастан жеке ұйымдармен жетім балаларға, денсаулық мүмкіндігі шектеулі балаларға арналған оқу ұйымдарын бітірушілерді, оқуын тастап кеткен жасөспірімдерді; жазасын өтеу орнынан оралғандарды; сәтсіз отбасылардың жас азаматтарын; запасқа шыққан әскери қызметшілерді жұмысқа қабылдау туралы келісім-шарттарын жасасуын көздейді. Аталған нормалардың сақталуы, өз кезегінде, жастардың әлеуметтік жағынан аз қорғалған тобы үшін жұмыс орындарын құруға қатысты нормативтік-құқықтық базаны жасау мен жетілдіруді талап етеді.
Мемлекет, меншік нысанына қарамастан, ұйымдар мен кәсіпорындардың жас мамандарды жұмысқа алуы мен жұмыс орындарын өсіруге мүдделілігін арттыруда; оларды қайта дайындау мен өндірістік оқу тәжірибесінен өткізуде; елдің әлеуметтік-экономикалық дамуы басымдықтарын ескере отырып, жастарға кәсіби тұрғыдан бағдар беретін мемлекеттік жүйені дамытуда қосымша ынтаны кеңінен пайдаланатын болады.
Жастардың жеке тұлға ретінде қалыптасу басымдығы олардың шағын және орта бизнес саласына белсенді араласуын, жас кәсіпкерлерді, әсіресе, фермерлерді, селолық өндірісшілерді оқыту мен қолдауды көздейді.
Жастарды жұмыспен қамту саласында мемлекеттік сүйемелдеу саясатын, аймақтық ерекшеліктерді ескере отырып, белсенді түрде жүргізу керек.
Мемлекет жастар мен жас отбасылардың экономикалық ахуалын жақсарту мен табыс деңгейін көтеру, ұзақ мерзімді несие берудің кезеңдік жүйесін енгізу, басқа да экономикалық көмек түрлері арқылы білім алу мүмкіндігін кеңейту, іскерлік белсенділігін арттыру, тұрғын жайы мен үй шаруашылығын толыққанды жабдықтау үшін құқықтық, ұйымдастырушылық жағдай жасаудың барлық шараларын қолданатын болады. Оқушы жастарға кәсіби бағыт беретін, қазіргі талаптарға сәйкес жастарды уақытша және қосымша жұмыспен қамтитын жүйе жасалатын болады.

3. Жастардың кәсіптік, рухани және дене тәрбиесі
дамуына жағдай жасау

Жастардың тән, жан саулығы - елдің стратегиялық қоры және оның қазіргі дамуының шешуші факторы. Жасөспірімдер мен жастардың бойында ізгілікті, рухани құндылықтарды қалыптастыру әлемдік, ұлттық мәдени құндылықтарды насихаттауға иек артып, жас шамасына қарай қарастырылуы тиіс. Жастарға тән құндылықтар сипаты жас азаматтың тағдыры мен тұрмыс жағдайының әркелкілігін, құндылықтар жайлы түсініктерінің сан алуандығын көрсетеді. Жастардың эстетикалық, ізгілікті талғамының қалыптасуына бұқаралық ақпарат құралдарының, әсіресе, электронды ақпарат құралдарының айтарлықтай ықпал ететінін ескеру қажет. Зорлық-зомбылықты, қатігездікті уағыздау жастардың мінез-құлқына жан-жақты қысым етіп, өмірді қабылдауы барысында сондай әдет-дағдыларды қалыптастырады. Дүлей күшке табынушылықты, шылымды, спиртті ішімдіктерді жарнамалауға шектеу қою - мемлекет алдындағы жас ұрпақты рухани сауықтырудың бірден-бір кезек күттірмейтін шаралары.
Ақпарат құралдарының, озық ойлы зиялы қауымның күш-жігері, тәрбиенің бағыттылығы қоғамда отансүйгіштік, іскерлік, үлкенді сыйлау, өзін қастерлей білу, жеке басы мен жақындары үшін жауапкершілікті сезіну сияқты қасиеттерді жоғары қоятын оңтайлы орта қалыптастыруға септігін тигізу қажет.
Жастардың төл мәдениеттен нәр алуы, еліміздің тарихи өткенін оқып-үйренуі, қоғамымыздағы достық ахуал мен бейбітшілікті, рухани келісімді нығайту жас ұрпақ бойында біздің ортақ Отанымызға - Қазақстан Республикасына деген мақтаныш сезімін қалыптастыруы тиіс.
Мемлекеттің күш-жігері мәдени инфрақұрылымды материалдық қамтамасыз етуге, білімінің мектептерден, студенттік оқу мекемелерінен тыс жастардың бос уақытын пайдалы өткізуге мүмкіндік жасайтын театр, кітапхана, спорт құрылғыларын қолдауға, оқу - әдіс-тәсілдемелік құралдарын, көркем әдебиеттер шығару, оқу орындарын компьютерлендіру, дене тәрбиесі мен спортты дамытудың мемлекеттік, аймақтық бағдарламаларын жасау, ізгілікті, рухани құндылықтарды, салауатты өмір салтын қалыптастыруға бағытталады. Жастарға рухани, патриоттық тәрбие беру ісінде мемлекеттік тілді оқып-үйренуге, қазақ тілін оқытып-үйретудің жаңа, тиімді тәсілдерін жасап, енгізуге ерекше мән берілетін болады.
Жастарды отаншылдық, рухани, адамгершілік тұрғыдан тәрбиелеу ісінде оларды діни экстремизм мен фанатизмнің залалды ықпалынан қорғау аса маңызды бағыт алуы шарт. Осы мақсатта жастар арасына діни-экстремистік көзқарастардың еніп кетуінен сақтау тетіктері жасалуы керек.

4. Жас таланттарды қолдау мен шыңдау

Мемлекет дарынды тұлғаның аса зор қоғамдық маңызын, олардың даму мүмкіндіктері мен ашылуына неғұрлым кеңінен жағдай жасауды басшылыққа алады.
Қоғамның интеллектуалдық, шығармашылық қуатын сақтау мен дамыту, жастардың дербес шығармашылық дамуына жағдай жасау жас таланттарды қамқорлығына алған мекемелер мен кәсіпорындарға, қоғамдық ұйымдарға, қайырымдылық қорларына, өзге де қорларға, жеке тұлғаларға экономикалық жағынан қолдау көрсетуді, дарынды жастарға стипендиялар, жүлделер, жәрдемақылар тағайындауды; жастардың шығармашылық, жаңашылдық қызметіне мемлекеттік қолдау көрсетуді көздейді. Дарынды жастарды қолдау мен дамытудың мемлекеттік саясаты елдегі жалпы адам ресурстарын дамытудағы саясатпен қанаттас жүргізіледі.

5. Жастарға әлеуметтік көмек көрсету мен қазіргі
жағдайға бейімделу жүйесін қалыптастыру

Балалар мен жастарға әлеуметтік көмек көрсету және оларды қолдау жүйесі қиын, даулы жағдайға тап болған жастардың әлеуметтік маңызды қажеттіліктерін қанағаттандырудан, оларды әлеуметтік жағынан сауықтыру мен соңыра толыққанды тіршілік жасауына жағдай жасаудан тұрады.
Мемлекет жастар арасында әлеуметтік шиеленісті бәсеңдету жөнінде, жасөспірімдер мен жастар арасында нашақорлыққа, маскүнемдікке, қоғамға қарсы және ауытқу құбылыстарымен күресте кезек күттірмейтін шаралар қолданады.
Жастар арасында құқық бұзушылық пен қылмысты болдырмау жөнінде заң-құқық туралы білім беру және мәселенің алдын алу жұмыстарын ұйымдастыру мақсатында жоғары және орта арнаулы оқу орындары негізінде жедел жастар отрядтарын құру, орта мектептерде 9-сыныптан бастап 11-сыныпқа дейін құқықтық тәрбие жөнінде факультативтік сабақтар, дәрістер енгізу ұсынылады.
Қоғам мен мемлекет тарапынан жастардың әлеуметтік жағынан әлсіз санаттарына айрықша көңіл бөлінуге тиіс.
Жастарға әлеуметтік көмек көрсету балаларға, жастарға жұмысқа тұру, денсаулық және құқық, бос уақытын ұйымдастыру, білім алу, отбасында, мектепте, ұжымда бір-бірімен қарым-қатынас проблемаларын шешу, өмірлік жолын таңдау және қоғамға бейімделу мәселелері бойынша консультациялық, практикалық, ұйымдастырушылық көмек алуында жәрдем беретін мекемелер жүйесі ретіндегі жастарға арналған әлеуметтік қызметтің бұрыннан қалыптасқан жүйесін дамыту арқылы жүзеге асырылатын болады. Бұл қызметтердің жұмысы психологиялық, педагогикалық, заңдық, наркологиялық көмек көрсетуге, жас мүгедектерге, уақытын өтеген әскери қызметшілерге, нашақорлықтан, токсикоманиядан, маскүнемдіктен емделуден өткен адамдарға қатысты сауықтыру шараларын өткізуге бағытталған.
Жастарға арналған әлеуметтік қызметтер арнаулы қызметтер кешенін, оның ішінде: жастардың еңбек биржаларын, әлеуметтік-психологиялық көмек орталықтарын, наркологиялық қызметтер, балалар мен жастарға арналған баспаналар, жасы кәмелетке толмаған құқық бұзушыларды әлеуметтік сауықтыру мекемелерін, заңдық көмек көрсету және кеңес беру орталықтарын, жас отбасына көмек көрсету қызметтерін, демалыс орталықтарын құруды кеңейтеді.

6. Жастар мен балалар бірлестіктерін дамытуға
жәрдемдесу

Мемлекет қызметі жастардың қоғамдық - саяси процестердегі рөлін көтеруге, демократиялық, азаматтық қоғам құруға жәрдемдесетін үкіметтік емес жастар мен балалар ұйымдарын дамытуға және олармен ынтымақтасуға мүдделі.
Жастардың оң нышандағы қоғамдық бастамаларын қолдау мен ынталандыру демократиялық мәдениет деңгейін көтеруге, отаншылдық сезімін, жетекші сапасын тәрбиелеуге жәрдемдеседі, жастарды әлеуметтендіру процесіне оң ықпал жасайды. Тек қоғамдық ұйымдар жүйесінде ғана жас ұрпақтың экономикалық, жаңашылдық, шығармашылық белсенділігін жүзеге асыруы үшін барынша қолайлы жағдайлар қалыптасады.
Қолданыстағы заңдарда балалар мен жастар бірлестіктерін мемлекеттік қолдауды қамтамасыз ету үшін қоғамдық қызметтің айрықша түрлерінің ұйымдары ретінде жастар мен балалар бірлестіктерінің мәртебесі айқындалатын болады.
Барлық жастар және балалар бірлестіктері мемлекеттік қолдауда тең мүмкіндіктерге ие. Балалар және жастар бірлестіктеріне мектептердің, мектептен тыс мекемелердің, мәдениет мекемелерінің үй-жайлары, спорттық және өзге де құрылымдар берілуге тиіс.
Мемлекеттік жастар саясаты шеңберінде өткізілетін шараларды қаржыландыруда жастардың әлеуметтік жағынан аса маңызды қоғамдық бастамаларына басымдық берілетін болады.
Жастар мен балалар бірлестіктерінің қызметін қолдау оларды халықаралық жастар ынтымақтастығына, халықаралық жастар алмасуына енгізуді көздейді.
Жастардың оң нышандағы қоғамдық бастамаларын дамыту және көтермелеу үшін өкілетті орган жанынан Жастар ұйымдарының кеңесін құру жөн болады.

V. Басқару органдары

Жастар саясаты саласындағы мемлекеттік басқаруды өз құзыреті шегінде мыналарды қамтамасыз ететін Қазақстан Республикасы Үкіметінің құрамындағы тиісті құрылымдар жүзеге асырады:
1. Қазақстан Республикасының Мәдениет, ақпарат және қоғамдық келісім министрлігі:
- министрліктер мен өзге де орталық атқару органдарының жастар саясаты саласындағы қызметін салааралық үйлестіруді;
- жастардың құқықтары мен заңды мүдделерін жүзеге асыру жөнінде әртүрлі қоғамдық жастар ұйымдарымен байланысты жүзеге асыруды;
- Денсаулық сақтау, білім және спорт министрлігімен, Қорғаныс министрлігімен бірлесе отырып жас ұрпақтықтың азаматшылдығы, отан сүйгіштігі мәселелері жөнінде зерттеулер жүргізуді, патриоттық бірлестіктердің қызметін қолдау жөнінде ұсыныстар әзірлеуді;
- мемлекеттік жастар саясаты саласындағы нормативтік құқықтық актілерді әзірлеуге қатысуды;
- жастармен жұмыс істеудің озық нысандары мен әдістерін зерттеуді және жинақтауды, жастар саясатының түрлі бағыттары мен проблемалары жөнінде мемлекеттік органдарға арналған әдістемелік материалдар әзірлеуді және басып шығаруды;
- мемлекеттік жастар саясаты мәселелері жөнінде жұртшылықты хабардар етіп отыруды қамтамасыз етеді.
2. Қазақстан Республикасының Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі:
- жас азаматтарды еңбекпен қамтуға көмектесу үшін жағдай жасауға жәрдемдесетін мемлекеттік саясатты әзірлеуді және жүзеге асыруды;
- жастарды еңбекпен қамту проблемалары жөнінде зерттеулер жүргізуді ұйымдастыруды, еңбек рыногын басқаруға және жастар арасындағы жұмыссыздықты азайту жөнінде алдын алу шараларын қабылдауға арналған ұсыныстар әзірлеуді;
- жастарды еңбек қызметіне араластыру үшін жағдай жасауға қатысты аралық жобалар әзірлеуді және енгізуді;
- жастарға арналған әлеуметтік қызметтерді одан әрі дамытуға жәрдемдесуді етеді.
3. Қазақстан Республикасының Ғылым және жоғары білім министрлігі, Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау, білім және спорт министрлігі:
- жастардың шығармашылық, интеллектуалдық, ғылыми-техникалық дамуына, жас таланттарды іздеп-табуға және қолдауға жәрдемдесетін бағдарламаларды әзірлеуге және жүзеге асыруға, олардың одан әрі шығармашылық және кәсіби жағынан өсуіне қажетті жағдайлар жасауға қатысуды;
- мемлекеттік құрылымдардың қызметін үйлестіруді, салауатты өмір салтын насихаттау жөнінде қоғамдық жастар ұйымдарымен бірлесіп әрекет етуді, жастардың денсаулығын нығайтуға және күш-қуатын арттыруға жағдай жасауды қамтамасыз етеді.
4. Қазақстан Республикасының Ішкі істер министрлігі:
- кәмелетке толмағандар арасында қылмыс пен құқық бұзушылық жағдайының мониторингін;
- Кәмелетке толмағандар арасында құқық бұзушылықтың алдын алу жөніндегі 1998-2000 жылдарға арналған бағдарламаның ішкі істер органдарына қатысты бөлігіндегі тармақтарын жүзеге асыруды қамтамасыз етеді.
5. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігі:
- мемлекеттік жастар саясаты саласында заң шығару негіздерін дамытуды және жетілдіруді;
- нормативтік құқықтық актілердің жастарға қатысты бөлігін сараптамадан өткізуді қамтамасыз етеді.
Жергілікті деңгейде мемлекеттік жастар саясатын жүзеге асыру жөніндегі қызметті биліктің жергілікті атқару органдары жүзеге асырады. Қоғамдық бірлестіктермен, ұйымдармен және кәсіпорындармен, оқу орындарымен бірлесе отырып аймақтық жастар бағдарламалары жасалып, жүзеге асырылады.
Ұжымының едәуір бөлігін жас азаматтар құрайтын түрлі меншік нысанындағы кәсіпорындарда, мекемелерде, оқу орындарында жастармен жұмыс жөніндегі тиісті қызметтер, органдар, комитеттер құрылуы мүмкін.

О Концепции государственной молодежной политики Республики Казахстан

Распоряжение Президента Республики Казахстан от 28 августа 1999 года № 73

1. Одобрить Концепцию государственной молодежной политики Республики Казахстан (прилагается).
2. Министерству культуры, информации и общественного согласия Республики Казахстан (Сарсенбаев А.) опубликовать текст Концепции в газетах "Егемен Казакстан", "Казахстанская правда", а также выпустить отдельным изданием на государственном и русском языках.

Президент

Республики Казахстан

приложение

к Распоряжению Президента

Республики Казахстан

от 28 августа 1999 г. № 73

Концепция
государственной молодежной политики
Республики Казахстан

Концепция государственной молодежной политики Республики Казахстан опирается на основополагающие идеи и принципы Всеобщей Декларации прав человека, Резолюции 50/81 Генеральной Ассамблеи ООН "Всемирная программа действий по развитию молодежи до 2000 года", Конвенции о правах ребенка, Конституции Республики Казахстан, Послания Президента страны народу Казахстана "Казахстан - 2030. Процветание, безопасность и улучшение благосостояния всех казахстанцев".

I. Общие положения
Необходимость государственной молодежной политики определяется трудностями жизненного старта, с которыми сталкивается молодой человек, вступая в жизнь и приобретая права в обществе, обязанности перед ним.
Формируя молодежную политику, государство учитывает, что молодежь является одним из общественно активных слоев населения, имеющим важный потенциальный вес в перспективе. Последнее обусловливает недопустимость недооценки роли и места молодежи в государственном обустройстве.
Государственная молодежная политика, в отличие от традиционной социальной, не сводится только к разработке компенсационных механизмов. Она содержит активный инновационный и производительный аспекты, отражающие трудовой и творческий потенциал молодежи. Это позволяет рассматривать государственную молодежную политику как одно из важных направлений развития стратегических ресурсов общества.
Сложность общественных преобразований повлияла на процессы социализации молодых людей, на все стороны жизни молодого поколения. Изменились содержание и способы разрешения традиционных молодежных проблем, которые в новых исторических условиях должны рассматриваться на принципиально иной основе.
Построение демократического общества с социально ориентированной экономикой невозможно без нравственного и духовного развития молодежи, формирования у молодого поколения казахстанцев таких качеств, как патриотизм, профессионализм, ответственность, освоения молодежью социокультурного опыта прошлых поколений, достижений мировой цивилизации. Реализация этих целей предполагает активное привлечение молодежи к непосредственному участию в формировании и реализации политики, касающейся молодежи и общества в целом. Государство должно создавать условия для расширения возможностей молодого человека в выборе своего жизненного пути, достижении личного успеха, независимо от его материального уровня и социального положения. Только в этом случае окажется действенной основная задача молодежной политики - обеспечение самореализации молодежи.
Настоящая Концепция призвана определить основные цели, принципы и приоритеты государственной молодежной политики. В соответствии с ее положениями должны быть определены нормативно-правовые механизмы реализации государством молодежной политики, сформированы основы ее методологического, организационного и информационного обеспечения.
Финансирование основных положений настоящей Концепции должно производится в рамках средств, выделяемых на осуществление государственной молодежной политики, республиканским и местными бюджетами. Реализация отдельных положений настоящей Концепции может предусматривать привлечение негосударственных, в том числе иностранных источников финансирования.
Одним из основных условий реализации настоящей Концепции является правовое обеспечение организационных и экономических механизмов государственной молодежной политики, в первую очередь - изменения и дополнения действующего законодательства Республики Казахстан, непосредственно регулирующего те или иные отношения с участием молодых граждан, молодежных и детских общественных объединений.
Структура Концепции формировалась на основе анализа и обобщения передового зарубежного и отечественного опыта.

II. Основная цель и приоритеты государственной
молодежной политики
Основная цель государственной молодежной политики Республики Казахстан
- создание и укрепление правовых, экономических и организационных условий для гражданского становления и социальной самореализации молодежи.
Реализация поставленной цели предполагает выделение следующих

приоритетов молодежной политики:

1. Формирование у молодежи патриотизма, нравственное и духовное

развитие молодежи.

2. Обеспечение социальных прав молодежи в области труда, образования

и охраны здоровья.

3. Создание условий для самореализации социально-экономических

потребностей молодежи.

4. Создание условий для интеллектуального и физического развития

молодежи.

5. Поддержка и стимулирование позитивной общественной молодежной

инициативы.

6. Вовлечение казахстанской молодежи в международные культурные,

экономические, научные и образовательные процессы.

III. Основные принципы государственной молодежной

политики

Выработка единых подходов к вопросам формирования и реализации молодежной политики органами государственной власти должна осуществляться исходя из следующих основных принципов:
- демократичности в подходах к молодежи, соблюдения прав и свобод молодых граждан;
- прогрессивности и новизны;
- целенаправленности, реальности и рациональности действий на постоянной основе;
- всеобщности - охват молодежи независимо от пола, национальности, социального положения и религиозной принадлежности;
- дифференцированного подхода с учетом проблем социального расслоения и возрастного уровня;
- адресной защиты и поддержки социально уязвимой части молодежи, в том числе детей-инвалидов, детей с ограниченными возможностями в здоровье, сирот, многодетных и неблагополучных семей.
Эти основные принципы формирования молодежной политики должны учитываться центральными и местными органами законодательной и исполнительной власти и служить одним из критериев оценки их деятельности.
Соблюдение данных принципов придаст государственной молодежной

политике последовательность, реальный и целостный характер и обеспечит

необходимую историческую преемственность, создаст единую методологию и

ориентиры в реализации основных ее направлений.

IV. Основные направления государственной

молодежной политики

Реализация государственной молодежной политики предполагает поэтапные

действия в следующих основных направлениях:

1. Обеспечение соблюдения прав и свобод молодежи.

2. Обеспечение гарантий в сфере образования, труда и занятости.

3. Создание условий для профессионального, духовного и физического

развития молодежи.

4. Развитие и поддержка молодых талантов.

5. Формирование системы социальной помощи и адаптации молодежи к

современным условиям.

6. Содействие развитию молодежных и детских объединений.

1. Обеспечение соблюдения прав и свобод молодежи.

Государственная молодежная политика основывается на признании за молодым человеком всей полноты социально-экономических, политических, личных прав и свобод, закрепленных Конституцией, другими нормативными правовыми актами, действующими на территории Республики Казахстан.
Не допускается введение каких-либо ограничений прав и свобод молодых граждан, а равно возложения на них дополнительных обязанностей в сравнении с обязанностями граждан иного возраста, иначе, как в установленном законом порядке.
Особой защитой государства должны пользоваться лица, не достигшие 18 лет (несовершеннолетние). При этом государство исходит из того, что несовершеннолетние, в силу своего возраста, не могут в полной мере осознавать значение своих действий, что ограничивает их способность приобретать права и нести юридическую ответственность.
В целях более эффективной защиты прав и интересов несовершеннолетних необходимо сформировать систему ювенальной юстиции (специализированных судов, мест отбывания наказания для несовершеннолетних и т.д.), аналогичную действующей в странах развитой демократии. Соответствующие структуры в системе органов исполнительной власти всех уровней должны на постоянной основе реализовывать комплекс мер для профилактики безнадзорности, преступности и иных правонарушений среди несовершеннолетних, защите прав и интересов детей-сирот, детей, оставшихся без попечения родителей, детей из неполных и неблагополучных семей. Становление ювенальной юстиции, развитие учреждений социальной службы для молодежи позволит укрепить стабильность общества, снизить напряженность в молодежной среде, позволит обществу активно влиять на процессы, происходящие в молодежных кругах.
Защита прав и интересов молодежи предполагает повышение общей правовой культуры в обществе, воспитание у молодых людей уважения к Конституции, законам и основополагающим идеям государственного развития Казахстана.
2. Обеспечение гарантий в сфере образования, труда и занятости.
Государство направит усилия на обеспечение гарантий в сфере образования, труда и занятости. Это предполагает согласование действий государственных органов с организациями, независимо от форм собственности и их организационно-правовой формы, договоренностей о приеме на работу выпускников организаций образования для детей-сирот, детей с ограниченными возможностями в здоровье; подростков, оставивших учебу; лиц, освобожденных из мест лишения свободы; молодых граждан из необеспеченных семей; молодых военнослужащих уволенных в запас. Соблюдение этих норм требует, в свою очередь, разработки и усовершенствования нормативно-правовой базы по созданию рабочих мест для социально-незащищенных категорий молодежи.
Государство будет шире использовать дополнительные стимулы для повышения заинтересованности организаций и предприятий, независимо от форм собственности, в приеме на работу молодых специалистов, создании рабочих мест для молодежи, ее профессиональной подготовке и переподготовке, производственном обучении; развивать государственную систему профессиональной ориентации молодежи с учетом перспектив и приоритетов социально-экономического развития страны.
Приоритет на самореализацию молодежи предполагает активное ее включение в сферу малого и среднего бизнеса, обучение и поддержку молодых предпринимателей, особенно фермеров и сельских производителей.
Политику государственного протекционизма в сфере занятости молодежи следует вести более активно, с учетом региональных особенностей.
Государство предпримет меры по формированию правовых и организационных условий для улучшения экономического положения и повышению уровня доходов молодежи и молодых семей, поэтапному внедрению системы долгосрочного кредитования и иных форм поддержки молодежи для получения образования, поддержки деловой активности, строительства жилья и обзаведения домашним хозяйством. Будет создана система профессиональной ориентации учащейся молодежи, по обеспечению временной и вторичной занятости молодежи в соответствии с современными требованиями.
3. Создание условий для профессионального, духовного и физического развития молодежи.
Духовное и физическое здоровье молодежи - стратегический капитал страны и важный фактор ее современного развития. Формирование нравственных и духовных ценностей подростков и молодежи должно основываться на изучении и пропаганде мировых и национальных культурных ценностей и исходить из возрастного уровня. Характеристика ценностей, присущих молодежи, отражает многообразие жизненных условий и судеб молодых людей, широкий спектр ценностных ориентиров. Необходимо учитывать, что на формирование эстетических и нравственных ценностей молодежи существенно влияют средства массовой информации, особенно электронные. Пропаганда культа жестокости и насилия оказывает массированное давление на психологическое состояние молодежи, формирует соответствующие модели поведения и стереотипы восприятия жизни. Ограничение пропаганды культа силы, рекламы сигарет и спиртных напитков - одна из первоочередных задач государства в деле духовного и физического оздоровления молодого поколения.
Усилия средств массовой информации, прогрессивной интеллигенции, направленность воспитательного процесса в целом должны способствовать созданию в обществе благоприятной среды, при которой престижными будут такие личностные качества, как порядочность, достоинство, патриотизм, профессионализм, уважение к старшим, осознание ответственности за себя и близких.
Приобщение молодежи к духовной культуре своего народа, изучение исторического прошлого нашей страны, укрепление атмосферы дружбы, мира и согласия в обществе должны сформировать у молодого поколения чувство гордости за нашу общую Родину - Республику Казахстан.
Усилия государства будут направлены на развитие и материальное обеспечение инфраструктуры культуры - поддержку театров, библиотек, спортивных сооружений, внешкольных, вне учебных студенческих учреждений образования, способствующих развитию досуга и интересов молодого поколения, выпуск учебных пособий, художественной и методической литературы, компьютеризацию учебных заведений, разработку государственных и региональных программ по развитию физической культуры и спорта, формированию нравственных и духовных ценностей, здорового образа жизни. Особое внимание в деле духовного и патриотического воспитания молодежи будет уделено изучению государственного языка, разработке и внедрению новых, эффективных методик изучения казахского языка.
Важным направлением в деле духовного, нравственного, патриотического воспитания молодежи должно стать ограждение ее от отрицательного влияния религиозного экстремизма, фанатизма. В этих целях необходимо создание защитных механизмов от проникновения в молодежную среду экстремистско-религиозных взглядов.
4. Развитие и поддержка молодых талантов.
Государство исходит из особого общественного значения одаренной личности, необходимости создания условий для ее максимального развития и раскрытия.
Сохранение и развитие интеллектуального и творческого потенциала общества, создание условий для творческой самореализации молодежи предполагает разработку комплекса мер по экономическому стимулированию предприятий, учреждений, организаций, общественных объединений, благотворительных и иных фондов, отдельных граждан, поддерживающих молодые таланты; установление премий, стипендий, пособий для талантливых молодых людей; оказание государственной поддержки творческой, инновационной деятельности молодежи. Государственная политика развития и поддержки молодых талантов будет идти в русле политики общего развития человеческих ресурсов.
5. Формирование системы социальной помощи и адаптации молодежи к современным условиям.
Система социальной помощи и поддержки детей и молодежи включает в себя удовлетворение социально-значимых потребностей молодежи, оказавшейся в критических, конфликтных ситуациях, ее социальную реабилитацию и создание условий для участия впоследствии в полноценной жизнедеятельности.
Государство предпримет неотложные меры по снижению социальной напряженности среди молодежи, в борьбе с наркоманией, алкоголизмом, асоциальными и девиантными явлениями в подростковой и молодежной среде.
С целью организации проведения правового обучения и профилактической работы среди молодежи по недопущению правонарушений и преступлений рекомендуется создавать на базе высших и среднеспециальных учебных заведений оперативные молодежные отряды, в средних школах, начиная с 9 по 11 классы, ввести факультативные занятия, лекции по правовому воспитанию.
Особое внимание со стороны общества и государства должно быть уделено социально уязвимым категориям молодежи.
Оказание социальной помощи молодежи будет реализовываться через развитие существующей сети социальных служб для молодежи, как системы учреждений, оказывающих содействие детям, молодым людям в получении консультативной, практической, организационной помощи по вопросам трудоустройства, здоровья и права, организации досуга, получения образования, разрешения проблем общения в семье, школе, коллективе, выбора жизненных ориентиров и адаптации в обществе. Деятельность служб будет направлена на оказание психологической, педагогической, юридической, наркологической помощи, проведение реабилитационных мероприятий в отношении молодых инвалидов, демобилизованных военнослужащих, лиц, прошедших лечение от наркомании, токсикомании, алкоголизма; патронажное обслуживание молодых семей и оказание других видов социальных услуг и помощи.
Социальные службы для молодежи расширяют комплекс специальных услуг, в том числе: создание молодежных бирж труда, центров социально-психологической помощи, наркологических служб, приютов для детей и молодежи, учреждений социальной реабилитации несовершеннолетних правонарушителей, центров юридической помощи и консультирования, служб помощи молодой семье, досуговых центров.
6. Содействие развитию молодежных и детских объединений.
Государство заинтересовано в развитии и сотрудничестве с молодежными и детскими неправительственными организациями, деятельность которых способствует повышению роли молодежи в общественно-политических процессах, формированию демократического, гражданского общества.
Поддержка и стимулирование позитивной общественной молодежной инициативы способствует повышению уровня демократической культуры, воспитанию чувства патриотизма, качеств лидера, положительно влияет на процесс социализации молодежи. Именно в системе общественных организаций складываются наиболее благоприятные условия для реализации экономической, инновационной, творческой активности молодого поколения.
Для обеспечения государственной поддержки детских и молодежных объединений в действующем законодательстве будет определен статус молодежных и детских объединений как организаций специфического вида общественной деятельности.
Все молодежные и детские объединения обладают равными возможностями в государственной поддержке. Детским и молодежным объединениям должны предоставляться помещения школ, внешкольных учреждений, учреждений культуры, спортивные и иные сооружения.
При финансировании мероприятий в рамках государственной молодежной политики приоритет будет отдаваться социально значимым общественным инициативам молодежи.
Поддержка деятельности молодежных и детских объединений предполагает включение их в международное молодежное сотрудничество, международные молодежные обмены.
Для развития и поощрения позитивной общественной молодежной инициативы целесообразно создать Совет молодежных организаций при уполномоченном органе.

V. Органы управления
Государственное управление в области молодежной политики осуществляется соответствующими структурами в составе Правительства Республики Казахстан, которые в пределах своей компетенции обеспечивают:
1. Министерство культуры, информации и общественного согласия Республики Казахстан:
- межотраслевую координацию деятельности министерств и иных центральных исполнительных органов в области молодежной политики;
- осуществление связи с различными общественными молодежными организациями по реализации прав и законных интересов молодежи;
- совместно с Министерством здравоохранения, образования и спорта, Министерством обороны проведение исследований по вопросам гражданственности, патриотизма молодого поколения, разработку рекомендаций по поддержке деятельности патриотических объединений;
- участие в разработке нормативных правовых актов в области государственной молодежной политики;
- изучение и обобщение прогрессивных форм и методов работы с молодежью, разработку и издание методических материалов для государственных органов по различным направлениям и проблемам молодежной политики;
- информирование населения по вопросам государственной молодежной политики.
2. Министерство труда и социальной защиты населения Республики Казахстан:
- разработку и реализацию государственной политики, способствующей созданию условий для содействия занятости молодых граждан;
- организацию проведения исследований по проблемам занятости молодежи, выработку рекомендаций для управления рынком труда и принятия упреждающих мер по снижению безработицы среди молодежи;
- разработку и внедрение пилотных проектов, касающихся создания условий включения молодежи в трудовую деятельность;
- оказание содействия дальнейшему развитию социальных служб для молодежи.
3. Министерство науки и высшего образования Республики Казахстан, Министерство здравоохранения, образования и спорта Республики Казахстан:
- участие в разработке и реализации программ, способствующих творческому, интеллектуальному, научно-техническому развитию молодежи, поиску и поддержке молодых талантов, создании необходимых условий для их дальнейшего творческого и профессионального роста;
- координирование деятельности государственных структур, взаимодействие с молодежными общественными объединениями по пропаганде здорового образа жизни, создание условий для укрепления здоровья и физического совершенствования молодежи.
4. Министерство внутренних дел Республики Казахстан:
- мониторинг состояния преступности и правонарушений среди несовершеннолетних;
- реализацию пунктов Программы по профилактике правонарушений среди несовершеннолетних на 1998 - 2000 гг. в части, касающихся органов внутренних дел.
5. Министерство юстиции Республики Казахстан:
- развитие и совершенствование законодательной базы в области государственной молодежной политики;
- экспертизу нормативных правовых актов в части, касающихся молодежи.
На региональных уровнях координацию деятельности по реализации государственной молодежной политики осуществляют местные исполнительные органы власти. Совместно с общественными объединениями, организациями и предприятиями, учебными заведениями разрабатываются и реализуются региональные молодежные программы.
На предприятиях, в учреждениях различной формы собственности, учебных заведениях, значительную часть коллективов которых составляют молодые граждане, могут создаваться соответствующие службы, органы, комитеты по работе с молодежью.
* * *