Әлеуметтік ілгерілеу және даму туралы

Біріккен Ұлттар Ұйымының 1969 жылғы 11 желтоқсандағы Декларациясы

Бас Ассамблея,
өмір сүру деңгейін арттыруға, халықты толық жұмыспен қамтуға, экономикалық және әлеуметтік ілгерілеу мен даму жағдайларына көмек беру үшін Ұйыммен ынтымақтастығы кезінде Жарлыққа сәйкес бірлескен және өз бетінше іс-әкереттер жасауға Біріккен Ұлттар Ұйымы мүшелерінің міндеттелігін ұмытпай,
Жарлықта жарияланған адам құқықтары мен негізгі бостандықтарына және бейбітшілік принциптеріне сенімділікті, адамның тұлға ретіндегі абыройы мен құндылықтарды және әлеуметтік әділеттілікті растай отырып,
Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясында, Адам құқықтары жөніндегі халықаралық пактілерде, Бала құқықтары декларациясында, отар елдер мен халықтарға тәуелсіздікті беру туралы декларациясында, нәсілдік кемсітушіліктің барлық түрлерін жою туралы Халықаралық конвенциясы және нәсілдік кемсітушіліктің барлық түрлерін жою туралы Біріккен Ұлттар Ұйымы декларациясында, Бейбітшілік идеалдарды және халықтар арасындағы өзара құрмет пен өзара түсіністікті жастар арасында дәріптеу туралы декларациясында, Әйелдерге қатысты кемсітушілікті жою туралы декларациясында және Біріккен Ұлттар Ұйымы қарарларында қамтылған принциптерді еске салып,
Халықаралық еңбек ұйымы, Біріккен Ұлттар Ұйымының азық-түлік және ауылшаруашылық ұйымы, Біріккен Ұлттар Ұйымының білім, ғылым және мәдениет мәселелері жөніндегі ұйымдары, Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы, Біріккен Ұлттар Ұйымының Балалар қоры және басқа тиісті ұйымдардың жарлықтарында, конвенцияларында, ұсынымдары мен қарарларында әлеуметтік ілгерілеуге жету үшін бекітіліп қойған нормаларды ескеріп,
адам әділетті әлеуметтік тәртіп жағдайларында ғана өз армандарының іске асырылуына көз жеткізе алады, және халықаралық бейбіт пен ынтымақтастық орнатуға көмек болатын, әлеуметтік және экономикалық ілгерілеуді тездету айтарлықтай маңызға ие болады деген пікірге сүйеніп,
халықаралық бейбіт және қауіпсіздік, бір жағынан, экономикалық дамудың әлеуметтік ілгерілеуі – екінші жағынан, тығыз өзара тәуелділікте болып және бір біріне өзара ықпал етеді деген пікірге сүйеніп,
түрлі әлеуметтік, экономикалық, саяси жүйелері бар мемлекеттер арасындағы бейбіт өмір сүру жағдайлары, достық қарым-қатынастар және ынтымақтастық әлеуметтік дамуға өз септігін тигізетініне көзі жетіп,
өсім мен қайта құрудың аса кең үрдісі шеңберінде экономикалық және әлеуметтік дамудың өзара тәуелділігіне, сонымен қатар әлеуметтік аспектілерді барлық кезеңдерде толық ескеретін, кешенді даму стратегиясына ерекше көңіл бөліп,
мемлекеттер мен халықаралық қауымдастықтың күш-жігеріне қарамастан, дүниежүзілік әлеуметтік жағдайдың қолжеткізген жеткіліксіз ілгерілеуіне өкініп,
дамып келе жатқан елдер дамуына негізгі жауапкершілікті сол елдердің өздері алатынын мойындай отырып, және экономикалық жағынан аса дамыған және дамып келе жатқан мемлекеттердің өмір сүру деңгейі арасындағы алшақтықты қысқарту және ең соңында мүлдем жоюдың қажеттілігін растап, осы мақсатпен мүше мемлекеттер барлық әлемдегі әлеуметтік дамуға жәрдем беруге, соның ішінде, дамып келе жатқан елдерге олардың экономикалық өсімін тездету үшін көмек көрсетуге бағытталған, ішкі және сыртқы саясатты жүргізуге жауапкершілікті алуға міндетті,
қару-жараққа және қақтығыстар мен жойқындарға бекер жұмсалатын қорларды бейбітшілік және әлеуметтік ілгерілеу мәселесіне арнаудың жедел қажеттілігін мойындап,
адамзаттың жалпыға бірдей қажеттіліктерін өтеуде ғылым және техниканың атқарған үлесін ұғына отырып,
қоғам өміріндегі және әлеуметтік ілгерілеу жолындағы теңсіздік, қанаушылық, соғыс, отаршылдық және нәсілдік сияқты барлық жамандықтарды және кедергілерді жою дүниежүзіндегі бар мемлекеттер мен халықаралық ұйымдардың бірінші кезектегі міндеті болып табылатынын пайымдап,
осы мақсаттарға жету мәселесінде барлық адамзаттың прогресіне жәрдем беруге ниет білдіріп, және мақсаттарды іске асыру жолында барлық кедергілерден өтуді тілей отырып,
осы Әлеуметтік ілгерілеу және даму декларациясын салтанатты түрде жариялайды және оны әлеуметтік даму саясатының жалпы негіздері ретінде пайдалану мақсатында ұлттық және халықаралық іс-әрекеттерді жүзеге асыруға шақырады:

I Бөлім. ПРИНЦИПТЕР

I Бап

Барлық халықтар мен барлық адамдар нәсіліне, түсіне, жынысына, дін тұтуына, ұлтына, этникалық шығу тегіне, отбасылық немесе әлеуметтік жағдайына, немесе саяси не өзге сенімдеріне қарамастан, лайықты жағдайларда және бостандық жағдайларында өмір сүруге және әлеуметтік ілгерілеу жетістіктерін пайдалануға құқылы және өз тарапынан оған жәрдемдесуге міндетті.

II Бап

Әлеуметтік ілгерілеу және даму адамның тұлға ретіндегі абыройы мен құндылығын құрметтеуге негізделеді және адам құқықтары мен әлеуметтік әділеттіліктің дамуын қамтамасыз етеді, бұл:
a) теңсіздік, халықтар мен жеке адамдарды қанау, отаршылдық, нәсілдік, соның ішінде, ұлтшылдық пен апартеидті қоса алғанда, Біріккен Ұлттар Ұйымының мақсаттары мен принциптеріне қайшы келетін түрлі өзге саясат пен идеологияның барлық түрлерін тез арада және біржола жойылуын;
b) азаматтық және саяси құқықтарды, сонымен қатар ешбір кемсітушіліксіз экономимкалық, әлеуметтік және мәдени құқықтарды мойындап және тиімді жүзеге асыруды талап етеді.

III Бап

Әлеуметтік ілгерілеу және дамудың негізгі жағдайлары мыналар болып табылады:
a) халықтардың өз өзін билеу құқығына негізделген ұлттық тәуелсіздік;
b) мемлекеттің ішкі мәселелеріне араласпаудың принципі;
c) мемлекеттердің егемендігін және аумақтық тұтастығын құрметтеу;
d) әрбір мемлекеттің өз табиғи байлықтары мен ресурстарына қатысты ажырамас егемендігі;
e) әлеуметтік дамудың жеке мақсаттарын еркін анықтауда, Біріккен Ұлттар Ұйымы Жарлығының принциптеріне сәйкес сырттан ешқандай араласусыз оларға жетудің амалдары мен тәсілдерінің өз тәртібі мен кезектілігін бекітуде әрбір мемлекеттің және әрбір ұлт пен халықтың өзіне қатысты деңгейіндегі құқығы және жауапкершілігі;
f) өз әлеуметтік, экономикалық және саяси жүйелері арасындағы айырмашылықтарға қарамастан мемлекеттердің бір бірімен татулықта өмір сүруі, бейбітшілік, достық қарым-қатынастар және ынтымақтастық.

IV Бап

Қоғамның және табиғи ортаның негізгі ұяшығы ретінде отбасыға, оның мүшелері, әсіресе балалар мен жастардың өсімі мен саулығы үшін, ұжымдағы өз міндетін толығымен атқару мақсатында көмек пен қорғаныс қамтамасыз етілуі тиіс. Ата-аналар өз балалар санын және олардың туылуы арасындағы мерзімдерді еркін және толық жауапкершілікпен анықтауға ерекше құқықтарға ие.

V Бап

Әлеуметтік ілгерілеу және даму адами ресурстардың толық пайдалануын талап етеді, соның ішіне мыналар кіреді:
a) ағартушылық қоғамдық пікір жағдайында шығармашылық бастаманы көтермелеу;
b) тұлғада жалпы қоғамда болып жатқан өзгерістердің ұғындыруын дамыту мақсатында ұлттық және халықаралық сипаттағы ақпаратты тарату;
c) Адам құқықтарының жалпыға бірдей декларациясында бекітілген негізгі еркіндіктерді толық құрметтеу жағдайларында дамудың жалпы мақсаттарын анықтауда немесе жүзеге асыруда жеке тәртіпте немесе қауымдастықтар арқылы болсын, қоғамның барлық элементтерінің белсенді түрде қатысуы;
d) тиімді біріктірілген қоғамды құру мақсатында жағымсыз жағдайларда өмір сүретін немесе халықтың кейін қалған таптарына әлеуметтік және экономикалық дамудың теңдестірілген мүмкіндіктерін қамтамасыз ету.

VI Бап

Әлеуметтік даму әрбір адамға еңбек және жұмысты еркін таңдау құқығын беруді талап етеді.
Әлеуметтік ілгерілеу және даму өндірістік және қоғамға пайдалы еңбекте қоғамның барлық мүшелерінің қатысуын және адам құқықтары мен негізгі бостандықтарға сәйкес, сонымен қатар әділеттілік және әлеуметтік функциялар принциптеріне сәйкес жекеменшікті, сондай-ақ адам қанауының кез келген түрлерін болдырпайтын, барлық адамдарға жеке меншікке деген тең құқықтарды қамтамасыз ететін және адамдар арасындағы шынайы теңдікке бастайын жағдайларды тудыратын жерлерге және өндіріс құралдарына деген жекеменшік түрлерінің бекітілуін талап етеді.

VII Бап

Ұлттық табыс пен байлықтың жедел артуы және оларды қоғамның барлық мүшелері арасында әділетті үлестірілуі түрлі әлеуметтік ілгерілеудің негізі болып табылады, сондықтан олар әрбір мемлекет пен үкімет қызметінің қақ ортасында болуы тиіс.
Дамып келе жатқан елдердің халықаралық саудадағы жағдайын, соның ішінде, дамып келе жатқан елдерге сауданың қолайлы жағдайларын және өз тауарларын өткізу үшін әділетті және оңтайлы бағаларды қамтамасыз ету арқылы жақсарту сол елдерге ұлттық табысын молайтуға мүмкіндік туғызу және әлеуметтік дамуға жәрдем беру үшін қажетті болып табылады.

VIII Бап

Өз халқына әлеуметтік ілгерілеу мен әл-ауқатын қамтамасыз ету, осы мақсатқа жету және әлеуметтік құрылымдағы қажетті өзгерістерді жүзеге асыру үшін барлық ұлттық күш-жігерді біріктіру немесе көтермелеу мен үйлестіру, дамудың жан-жақты жоспарлардың бөлігі ретінде әлеуметтік дамудың шараларын жоспарлау мәселесінде әрбір үкіметке жоғарғы маңыздағы рөл және ақырғы жауапкершілік жүктеледі. Әлеуметтік даму саласындағы шараларды жоспарлаған кезде әрбір мемлекеттің дамып келе жатқан және дамыған аудандардың, қалалық және ауылдық елді мекендердің түрлі қажеттіліктері тиесілі түрде ескеріледі.

IX Бап

Әлеуметтік ілгерілеу мен даму – бұл халықаралық қауымдастықтың ортақ ісі, ол келісілген халықаралық іс-әрекеттер жолы арқылы халықтардың өмір сүру деңгейін арттыруға бағытталған ұлттық жігерлерді толықтырады.
Әлеуметтік ілгерілеу мен экономикалық өсім тек бейбіт мақсаттар мен барлық адамзат мүддесі аясында ғарыш кеңістігі, теңіздер мен мұхиттар түбі және оның қойнауы сияқты қоршаған орта аудандарын барлау, қорғау, қолдану және пайдалануда, ұлттық заң құзыреті шеңберінде, Біріккен Ұлттар Ұйымы Жарлығының міндеттері мен мақсаттарына сәйкес, барлық ұлттардың ортақ мүддесінің мойындауын талап етеді.

II Бөлім. МАҚСАТТАР

Әлеуметтік ілгерілеу мен даму адам құқықтары мен негізгі еркіндіктерді құрметтеп және жүзеге асыра отырып, қоғамның барлық мүшелері өмірінің материалдық және рухани деңгейін арттыруға бағытталуы тиіс, сол кезде мына басты мақсаттарға жетуге болады:

X Бап

a) Еңбек етуге қатысты барлық деңгейдегі құқықтарды, кәсіби одақтар пен жұмыскерлер қауымдастықтарын құру және ұжымдық келісім-шарттарды жасасу құқықтарын қамтамасыз ету; толық өндірістік жұмыспен қамтылуына жәрдем беру, барлық адамдарға әділетті және қолайлы жұмыс жағдайларын жасау, соның ішінде, санитарлық жағдайларды және еңбек қорғауды жақсарту, ешбір кемсітушіліксіз еңбек ақысын қамтамасыз ету, өмір сүрудің айтарлықтай жоғарғы, қанағаттандырарлық деңгейін қамтамасыз ету үшін еңбек ақының минималды деңгейін бекіту; тұтынушыны қорғау;
b) Аштық пен асқа жарымауды жою және лайықты түрде тамақтануға құқықтардың кепілі;
c) Кедейлікті жою; өмір сүру деңгейінің үнемі арттылуын, сонымен қатартүскен табысты әділетті және теңдей етіп үлестірілуін қамтамасыз ету;
d) Денсаулық сақтаудың ең жоғарғы деңгейіне қол жеткізу және барлық халықтар денсаулығының қорғанысын қамтамасыз ету, мүмкіндігінше тегін;
e) Сауатсыздықты мүлдем жою, жалпыға ортақ мәдениетке деген қолжетімділік, бастауыш деңгейде тегін міндетті оқу және барлық деңгейде тегін оқу құқығын қамтамасыз ету; өмір бойына білім алудың жалпы деңгейін арттыру;
f) Барлық адамдарды, әсіресе, табыс мөлшері төмен және үлкен отбасыларды қанағаттандырарлық баспана және коммуналдық қызметтермен қамтамасыз ету.
Әлеуметтік ілгерілеу мен даму тең мөлшерде төменде аталған басты мақсаттарға жету үшін бағытталуы тиіс:

XI Бап

a) Жан-жақты әлеуметтік қамсыздандыруды және әлеуметтік қамқорлық қызметтерін ұсыну, әлеуметтік қамсыздандыру жүйесін және ауру, еңбек етуге жарамсыздығы немесе жасы ұлғаю салдарынан отбасы және асырауындағы жандардың өмір сүрудің тиісті деңгейін қамтамасыз ету мақсатында уақытша немесе тұрақты түрде жүмыс істей алмайтын адамдардың сақтандыру жүйесін құру және жақсарту;
b) Ана және бала құқықтарын қорғау; балалар тәрбиесі және денсаулығына қамқорлық жасау, әйелдердің, әсіресе жүкітілік кезінде және балаларының сәби шағында жұмыс істейтін аналардың, сонымен қатар жалақысы отбасын қамтамасыз етуде жалғыз табыс көзі болып табылатын аналардың денсаулығы мен әл-ауқатының қорғанысына бағытталған іс-шараларды жүргізу; әйелдерге кейін жүмыс орны мен еңбек ақысын сақтай отырып, жүктілікке байланысты демалыстар беру және жәрдемақы төлеу;
c) Балалар, қарттар мен мүгедектердің құқықтарын қорғау және әл-ауқатын қамтамасыз ету; дене және ақыл-ой кемшіліктері бар адамдар қорғанысын қамтамасыз ету;
d) Жастарға әділетілік пен бейбітшілік идеалдары, халықтар арасындағы өзара құрмет пен түсіністік рухында тәрбие беру; жастар арасында осы идеалдарды дәріптеу; ұлттық даму үдерісінде жастардың толық қатысуына себебін тигізу;
e) Әлеуметтік қорғаныс саласында іс-шаралар жүргізу және қылмысты, заң бүзушылықты, әсіресе кәмелетке толмағандардың қылмысын тудыратын жағдайларды жою;
f) Әрбір адам ешбір кемсітушіліксіз өз құқықтары мен міндеттері туралы хабардар болатынына және өз құқықтарын жүзеге асыруда және қорғау кезінде қажетті көмек алатынына кепілдер.
Ары қарай, әлеуметтік ілгерілеу және даму келесі аталатын басты мақсаттарға жету үшін бағытталуы тиіс:

XII Бап

a) Әлеуметтік және экономикалық дамудың, әсіресе дамып келе жатқан мемлекеттерде, жеделдегі және үздіксіздігі үшін жағдайлар жасау; халықаралық экономикалық қатынастарды өзгерту, халықаралық ынтымақтастықтың жаңа әрі тиімді тәсілдерін қолдану кезінде мүмкіндіктер теңдігі мемлекеттер болсын, сондай-ақ мемлекет ішіндегі жеке тұлғалардың айрықша басымдылығы болуы тиіс;
b) Біріккен Ұлттар Ұйымы Жарлығының мақсаттары мен принциптеріне қайшы келетін кемсітушілік пен қанаудың, түрлі өзге тәжірибелер мен идеологиялардың барлық түрлерін жою;
c) Әрбір ел халқына өз ұлттық ресурстардың игілігін толықтай пайдалану мүмкіндігін беру мақсатында шетел экономикалық пайдаланудың, соның ішінде халықаралық монополиялар жүзеге асыратын пайдаланудың барлық түрлерін жою.
Және, ең соңғысы, әлеуметтік ілгерілеу мен даму келесі аталатын басты мақсаттарға жету үшін бағытталуы тиіс:

XIII Бап

a) Ғылым мен техника жетістіктерін пайдалануда дамыған және дамып келе жатқан елдердің теңқұқылы қатысуы, қоғамның әлеуметтік игілігіне ғылым мен техниканың пайдалануы кең етек жайып келеді;
b) Адамзаттың ғылыми, техникалық және материалдық ілгерілеу мен интеллектуалдық, рухани, мәдени және адамгершілік дамуы арасында үйлесімді тепе-теңдікті орнату;
c) Адамның қоршаған ортасын қорғау және жақсарту.

III Бөлім. АМАЛДАР МЕН ТӘСІЛДЕР

Осы Декларацияда мазмұндалған принциптер негізінде, әлеуметтік ілгерілеу мен даму мақсаттарына жету үшін ұлттық, халықаралық іс-әрекеттер арқылы қажетті ресурстардың жұмылдырылуы талап етіледі, және төменде аталған амалдар мен тәсілдерге айрықша назар аударылуы тиіс:

XIV Бап

a) Жалпы пропорционалды дамуды жоспарлаудың негізгі бөлігі ретінде әлеуметтік ілгерілеу мен дамуды жоспарлау;
b) Қажет болған жерлерде әлеуметтік саясат пен бағдарламаларды әзірлеу мен өмірге бейімдеу жөніндегі ұлттық жүйелер мекемесі, аймақтардың түрлі жағдайлары мен қажеттіліктерін ескере отырып, жоспарлы аймақтық дамуға, соның ішінде қолайсыз жағдайдаларда немесе мемлекеттің басқа өңірлермен салыстырғанда кенже қалған аудандарды дамытуға мүдделі мемлекеттер тарапынан жәрдем беру;
c) Әлеуметтік даму бағдарламаларын жоспарлау мен орындалуында қолданылатын негізгі және қолданбалы әлеуметтік зерттеулерді, әсіресе салыстырмалы халықаралық зерттеулерді марапаттау.

XV Бап

a) Экономикалық және әлеуметтік дамудың ұлттық жоспарлары мен бағдарламаларын әзірлеу мен орындалуына қоғамның барлық элементтерінің лайықты түрде тиімді қатысуын қамтамасыз ету мақсатында шаралар қабылдау;
b) Ұлттық қоғамның толық бірігуіне жету, әлеуметтік мобильділік прогресін тездету және демократиялық жүйені нығайту мақсатында ұлттық үкіметтік органдар және үкіметтік емес ұйымдар, кооперативтер, ауылдық жерлердің қауымдастықтары, жұмыскерлер мен жұмыс берушілер ұйымдары, сонымен қатар әйелдер және жастар ұйымдарының арқылы, әлеуметтік және экономикалық ілгерілеу мен қоғамдық дамудың ұлттық және аймақтық жоспарлары сияқты әдістердің көмегімен қалың бұқараны мемлекеттің экономикалық, әлеуметтік, мәдени және саяси өміріне қатыстыруын кеңейту үшін шаралар қабылдау;
c) Әлеуметтік ілгерілеу мен дамудың принциптері мен мақсаттарын қолдауда ұлттық деңгейде де, сонымен қатар халықаралық деңгейде де қоғамдық пікірді жұмылдыру;
d) Халықты жалпы қоғамда өзгеріске ұшырап жатқан жағдайлар туралы хабардар ету және тұтынушыға білім беру мақсатында ұлттық және халықаралық деңгейлерде әлеуметтік ақпаратты тарату.

XVI Бап

a) Барлық ұлттық ресурстардың максималды жұмылдырылуы және олардың рационалды әрі тиімді пайдаланылуы, әлеуметтік және экономикалық салаларда, сондай-ақ даму процесі бағытындағы қоғамды жұмыспен қамту, оған бағыт беру саласындағы өндірістік капитал салымдарын арттыру мен тездетуіне жәрдем беру;
b) Әлеуметтік даму аспектілерін қаржыландыру үшін талап етілетін қажетті бюджеттік және өзге ресуртардың ілгерінді ұлғаюы;
c) Әлеуметтік ілгерілеуге қолғабыс болу үшін салық жүйесін және мемлекеттік шығындарды қоса алғанда, табысты әділетті үлестіру және қайта үлестіру құралы ретінде қолдану жолы арқылы ұлттық табысты әділетті бөлуге қол жеткізу;
d) Дамып келе жатқан мемлекеттердің экономикалық және әлеуметтік дамуына зиян келтіретін, осындай капиталдың жылыстауын болдыртпауына бағытталған шараларды қабылдау.

XVII Бап

a) Индустриализация процесін тездету үшін, әсіресе дамып келе жатқан мемлекеттерде, сол ел халқының мүддесінде оның әлеуметтік аспектілерін тиісті түрде ескере отырып, шаралар қабылдау; өнеркәсіп секторының үздіксіз және жан-жақты өсімін ынталандыратын тиісті ұйымдастырушылық және заңнамалық құрылымын дамыту; урбанизация және индустриализация, соның ішінде автоматтандыру нәтижесінде пайда болуы мүмкін қолайсыз әлеуметтік салдарды жеңу жөнінде шараларды қабылдау; ауылдық және қалалық даму арасындағы тиісті тепе-теңдікті сақтау, және, соның ішінде, ең бастысы ірі өнеркәсіптік орталықтарды өмір жағдайларын сауықтыруға қатысты шараларды қабылдау;
b) Урбанизация және қалалар құрылысы мәселесін шешу мақсатындағы кешенді жоспарлау;
c) Ұлттық даму мен әлеуметтік ілгерілеуге тең көлемде жәрдемдесе алатын ауылдық елді мекендер халқының өмір сүру деңгейін арттыру және қала мен ауыл арасындағы осындай қатынастарды жеңілдету, сонымен қатар халықты тиісті түрде үлестіру мақсатында ауылдық аудандарды дамыту жөніндегі жан-жақты жоспарларды әзірлеу;
d) Қоғам мүддесіне қарай жерлерді пайдалануда тиісті бақылауды орнату үшін шараларды қабылдау.
Әлеуметтік ілгерілеу мен дамудың мақсаттарына жету тең мөлшерде келесі амалдар мен тәсілдерді өмірде қолдануды талап етеді:

XVIII Бап

a) Барлық адамдардың тек саяси және азаматтық құқықтарын қамтамасыз ету бойынша ғана емес, сондай-ақ ешбір кемсітушіліксіз экономикалық, әлеуметтік және мәдени құқықтарын толық іске асыруда тиісті заңнамалық, әкімшілік және өзге шараларды қабылдау;
b) демократиялық принциптерге негізделген әлеуметтік әрі ұйымдастырушылық реформаларға және кемсітушілік пен қанаудың барлық түрлерін жою үшін қажетті және жерді иелену мен жерді пайдалану жүйелері әлеуметтік әділеттілік және экономикалық даму мақсаттарына лайықты түрде қызмет ететін аграрлық реформаны қоса алғанда, экономикалық және әлеуметтік ілгерілеудің жоғарғы қарқындарына апаратын өзгерістерге деген ынталарға қолғабыс болу;
c) Азық-түліктің жеткілікті және жақсы үйлестірілімді қамтуын, оны барлық халыққа бірдей етіп әділетті бөлу және тамақтану нормаларын жақсарту мақсатында, демократиялық аграрлық реформаларды жүргізу жолы арқылы, ауылшаруашылық өндірісті кенеттен ұлғайту және оны әртараптандыру үшін шаралар қабылдау;
d) Үкіметтің қатысуымен, ауылдық жерлерде, сондай-ақ қалалық аудандарда қымбат емес тұрғын үй құрылыстарының бағдарламаларын енгізу бойынша шаралар қабылдау;
e) Көлік және байланыс жүйелерін дамыту және кеңейту, әсіресе, дамып келе жатқан мемлекеттерде.

XIX Бап

a) Барлық халыққа денсаулық сақтау саласындағы тегін қызметтерді ұсыну және тиісті профилактикалық және емдеу мекемелер, сонымен қатар медициналық қызметтер жаппай барлығына бірдей қолжетімді болуын қамтамасыз ету;
b) Әлеуметтік қамсыздандыру және әлеуметтік қамқорлық саласында жан-жақты бағдарламаларды жүзеге асыру, сонымен қатар қолданыстағы қызмет көрсетулерді жақсарту және үйлестіру мақсатында заңнамалық шаралар мен әкімшілік ережелерді қабылдау және іс асыру;
c) Халықаралық еңбек ұйымының №97 Конвенция ережелеріне және мигрант-жұмыскерлерге қатысты өзге халықаралық құжаттарға сәйкес мигрант-жұмыскерлер мен олардың отбасыларын әлеуметтік қамсыздандыру саласына қатысты шаралар қабылдау және қызметтерді ұсыну;
d) Ақыл-ой және физикалық кемшіліктері бар адамдар, әсіресе жастар мен балалар толыққанды түрде қоғамның пайдалы мүшелері болуына көмек беру мақсатында, олардың еңбекке жарамсыздығын қалпына келтіру жөнінде тиісті шараларды қабылдау; бұндай шаралар емдеу және техникалық бейімдеулерді, білім алу, кәсіби және әлеуметтік бағыт алу, жұмысқа орналасу кезінде оқу және жеңілдіктерге ие болу мүмкіндіктерін, сонымен қатар қажетті көмектің өзге түрлерін беруді, еңбекке жарамсыз тұлғалар өз кемшіліктері салдарынан кемсітушілікке тап болмайтын әлеуметтік жағдайларды жасауды қамтиды.

XX Бап

a) Кәсіби одақтарға толыққанды демократиялық еркіндіктерді, барлық жұмыскерлерге қауымдастық еркіндіктерді, соның ішінде ұжымдық келісім-шарттар жасасу мен ереуілдерге шығу құқықтарын беру, жұмыскерлердің өзге ұйымдарды құру құқықтарын мойындау; экономикалық және әлеуметтік дамуда кәсіби одақтардың аса кең көлемде қатысуына мүмкіндіктерді қамтамасыз ету; кәсіби одақтардың барлық мүшелері өз мүдделеріне қатысты экономикалық және әлеуметтік мәселелердің шешімі кезінде нәтижелі қатысуы;
b) Лайықты технологиялық және заңнамалық шаралар көмегімен жұмыскерлердің гигиена және еңбек қауіпсіздігі жағдайларын жақсарту және осы шараларды жүзеге асыру үшін материалдық жағдайларды қамтамасыз ету, соның ішінде жұмыс сағаттарын шектеу;
c) Келісілді өнеркәсіптік қатынастарды дамыту мақсатында тиісті шараларды қабылдау.

XXI Бап

a) Ұлттық кадрларды және әлеуметтік даму, сонымен қатар жалпы дамудың жоспарлары мен саясатын дамыту және жүзеге асыру үшін қажетті әкімшілік, басқарушы, кәсіби және техникалық қызметтерді дайындау;
b) Жалпы кәсіби және техникалық білім беруді кеңейту мен жақсартуын тездету, кадрларды дайындау және қайта дайындау мақсатында, бұл барлық деңгейлерде тегін қамтамасыз етілуі тиіс, шараларды қабылдау;
c) Білімнің жалпы деңгейін жоғарылату; ұлттық бұқаралық ақпарат құралдарын дамыту және кеңейту, барлық халыққа білім берудің үздіксіз үдерісін қамтамасыз ету және әлеуметтік даму саласында оның қатысуын ынталандыру үшін оларды рационалды және толық пайдалану; адамдардың, әсіресе балалар мен жасөспірімдердің бос уақытын сындарлы пайдалану;

d) Ақылды адамдарды сыртқа кетуін және одан туындайтын жағымсыз салдардың алдын алуына бағытталған ұлттық және халықаралық саясат пен іс-шараларды әзірлеу.

XXII Бап

a) Қоғамның негізгі ұяшығы ретінде отбасының аса маңызды функцияларын нығайтуға бағытталған саясат пен шараларды әзірлеу және үйлестіру;
b) Ұлттық демографиялық саясат шеңберінде және жалпы медициналық қызмет көрсетудің маңызды бөлігі ретінде тұрғылықты халық саласындағы бағдарламаларды, соның ішінде қызметкерлерді оқыту, дайындау бағдарламаларды қажетті жағдайларда әзірлеу және енгізу, сонымен қатар отбасыларға балалар саны және олардың туылуы арасындағы мерзімі мәселелеріне қатысты еркін әрі жауапты шешім қабылдауда өз құқығын жүзеге асыру мүмкіндігін бере алатын білім мен амалдарды ұсыну;
c) Балалар және жұмыс істейтін ата-аналар мүддесінде тиісті балалар мекемелерін құру.
Әлеуметтік ілгерілеу және даму мақсаттарына жету, ең соңында, мына амалдар мен тәсілдердің іске асырылуын талап етеді:

XXIII Бап

a) Дамып келе жатқан мемлекеттер өсімі қарқынын айтарлықтай тездетуін қамтамасыз ету мақсатында, Біріккен Ұлттар Ұйымы даму саласының саясаты шеңберінде, сол елдер үшін аса жоғары экономикалық өсімі қарқынына қатысты тапсырмаларды орнату;
b) Айтарлықтай қолайлы жағдайлар негізінде қомақты көмек көрсету; экономикалық қатынаста озық болып саналатын елдердегі жалпы ұлттық өнімнің (нарықтық бағаларда) 1 пайызынан кем емес мөлшерде көмек көрсету жөніндегі тапсырманы орындау; дамып келе жатқан елдерге займдардың төмен пайыздық ставкаларды орнату және займдарды өтеудің жеңілдігі бар ұзақ мерзімдерді ұсыну арқылы займдарды беру жағдайларын жалпы жеңілдету және осындай займдарды беру қандай да бір саяси пікірлерге тәуелді болмай, қатаң түрде әлеуметтік-экономикалық критерийлерге сүйенетініне кепіл беру;
c) Техникалық, қаржы және материалдық көмекті біртарапты, сондай-ақ көптарапты негізде мүмкіндігінше аса толық деңгейде және қолайлы жағдайларда ұсыну, дамудың ұлттық жоспарларының әлеуметтік мақсаттарына жету үшін халықаралық көмек үйлестірімін жақсарту;
d) Дамып келе жатқан мемлекеттерге техникалық, қаржы және материалдық көмек көрсету, сондай-ақ қолайлы жағдайлар жасау, бұл осы елдер өз ұлттық ресурстары мен табиғи байлықтарының пайдалануын жүзеге асыруына көмек беру және осы елдердің халықтарына өз ұлттық ресурстарын толық көлемде пайдалануына мүмкіндік туғызу болып табылады;
e) Теңдік және кемсітушілікті болдырмау принциптеріне негізделген халықаралық сауданы кеңейту; сауданың әділетті жағдайлары көмегімен дамып келе жатқан мемлекеттердің халықаралық саудадағы жағдайын түзету; дамып келе жатқан елдердің дамыған елдерге экспорты үшін префенциялардың өзаралыққа негізделмеген, дискриминацияға ұшырамаған жалпы жүйені енгізу; жалпы және жанжақты тауарлық келісімдерді орындалуына қорытынды жасау және халықаралық қаржы мекемелерінің жеткілікті буферлік қорларын қаржыландыру.

XXIV Бап

a) Әлеуметтік ілгерілеу мен даму саласындағы халықаралық ақпаратпен, білім және тәжірибемен алмасуды қамтамасыз ету мақсатында халықаралық ынтымақтастықты күшейту;
b) Аса кең халықаралық, техникалық, ғылыми және мәдени ынтымақтастық және өзара пайда болатын, сондай-ақ қатаң түрде ұлттық егемендікті сақтау және құрметтеу негізінде түрлі экономикалық және әлеуметтік жүйелері бар мемлекеттер тәжірибесін өзара пайдалану мүмкіндігі;
c) Әлеуметтік және экономикалық даму үшін ғылым мен техниканың аса кең қолданылуы; дамып келе жатқан мемлекеттерге техникалық білімдерді, соның ішінде өндіріс технологиясы мен патенттерді беру жөніндегі іс-шаралар, сонымен қатар осы білімдермен алмасуға қатысты шаралар.

XXV Бап

a) Ұлттық деңгейде, сондай-ақ халықаралық деңгейде адамның қоршаған ортасын қорғау және жақсарту жөніндегі құқықтық және әкімшілік шараларды әзірлеу;
b) Тиісті халықаралық нормаларға сәйкес, экономикалық және әлеуметтік ілгерілеу мен дамуға жету мақсатында, дамып келе жатқан елдердің мүдделері мен қажеттіліктеріне айрықша көңіл бөле отырып, кез келген мемлекеттегі ұлттық заңнама күшінен тыс, оның географиялық жағдайына қарамастан, ғарыштық кеністік, мұхиттар мен түбі, олардың қойнауы сияқты қоршаған орта аудандарының ресурстарын қолдану және пайдалану.

XXVI Бап

Басқыншылық және агрессордың аумақты заңсыз басып алу нәтижесінде келтірілген әлеуметтік және экономикалық сипаттағы шығынды, соның ішінде реституция және репарацияны өтеу.

XXVII Бап

a) Жалпы және толық қарусыздандыруға қол жеткізу және барлық халықтардың экономикалық және әлеуметтік ілгерілеу мен әл-ауқаты үшін, соның ішінде дамып келе жатқан елдер игілігі үшін пайдалануға бірте-бірте босатылатын ресустарды бағыттау;
b) Қарусыздандыруға әкелетін шараларды қабылдау, соның ішінде, атап айтқанда, ядролық қаруды сынақтан өткізуге толықтай тыйым салу, химиялық және бактериологиялық (биологиялық) қаруды әзірлеуге, дайындап шығаруға және қорларын жинақтауға тыйым салу және ядролық өндіріс қалдықтарымен мұхиттар мен ішкі сулардың ластануын болдырпау.

Social Progress and Development

The United Nations Declaration on 11 December 1969

The General Assembly,
Mindful of the pledge of Members of the United Nations under the Charter to take joint and separate action in co-operation with the Organization to promote higher standards of living, full employment and conditions of economic and social progress and development,
Reaffirming faith in human rights and fundamental freedoms and in the principles of peace, of the dignity and worth of the human person, and of social justice proclaimed in the Charter,
Recalling the principles of the Universal Declaration of Human Rights, the International Covenants on Human Rights, the Declaration of the Rights of the Child, the Declaration on the Granting of Independence to Colonial Countries and Peoples, the International Convention on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination, the United Nations Declaration on the Elimination of All Forms of Racial Discrimination, the Declaration on the Promotion among Youth of the Ideals of Peace, Mutual Respect and Understanding between Peoples, the Declaration on the Elimination of Discrimination against Women and of resolutions of the United Nations,
Bearing in mind the standards already set for social progress in the constitutions, conventions, recommendations and resolutions of the International Labour Organisation, the Food and Agriculture Organization of the United Nations, the United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization, the World Health Organization, the United Nations Children's Fund and of other organizations concerned,
Convinced that man can achieve complete fulfilment of his aspirations only within a just social order and that it is consequently of cardinal importance to accelerate social and economic progress everywhere, thus contributing to international peace and solidarity,
Convinced that international peace and security on the one hand, and social progress and economic development on the other, are closely interdependent and influence each other,
Persuaded that social development can be promoted by peaceful coexistence, friendly relations and co-operation among States with different social, economic or political systems,
Emphasizing the interdependence of economic and social development in the wider process of growth and change, as well as the importance of a strategy of integrated development which takes full account at all stages of its social aspects,
Regretting the inadequate progress achieved in the world social situation despite the efforts of States and the international community,
Recognizing that the primary responsibility for the development of the developing countries rests on those countries themselves and acknowledging the pressing need to narrow and eventually close the gap in the standards of living between economically more advanced and developing countries and, to that end, that Member States shall have the responsibility to pursue internal and external policies designed to promote social development throughout the world, and in particular to assist developing countries to accelerate their economic growth,
Recognizing the urgency of devoting to works of peace and social progress resources being expended on armaments and wasted on conflict and destruction,
Conscious of the contribution that science and technology can render towards meeting the needs common to all humanity,
Believing that the primary task of all States and international organizations is to eliminate from the life of society all evils and obstacles to social progress, particularly such evils as inequality, exploitation, war, colonialism and racism,
Desirous of promoting the progress of all mankind towards these goals and of overcoming all obstacles to their realization,
Solemnly proclaims this Declaration on Social Progress and Development and calls for national and international action for its use as a common basis for social development policies:

PART I

PRINCIPLES

Article 1

All peoples and all human beings, without distinction as to race, colour, sex, language, religion, nationality, ethnic origin, family or social status, or political or other conviction, shall have the right to live in dignity and freedom and to enjoy the fruits of social progress and should, on their part, contribute to it.

Article 2

Social progress and development shall be founded on respect for the dignity and value of the human person and shall ensure the promotion of human rights and social justice, which requires:
(a) The immediate and final elimination of all forms of inequality, exploitation of peoples and individuals, colonialism and racism, including nazism and apartheid, and all other policies and ideologies opposed to the purposes and principles of the United Nations;
(b) The recognition and effective implementation of civil and political rights as well as of economic, social and cultural rights without any discrimination.

Article 3

The following are considered primary conditions of social progress and development:
(a) National independence based on the right of peoples to self- determination;
(b) The principle of non-interference in the internal affairs of States;
(c) Respect for the sovereignty and territorial integrity of States;
(d) Permanent sovereignty of each nation over its natural wealth and resources;
(e) The right and responsibility of each State and, as far as they are concerned, each nation and people to determine freely its own objectives of social development, to set its own priorities and to decide in conformity with the principles of the Charter of the United Nations the means and methods of their achievement without any external interference;
(f) Peaceful coexistence, peace, friendly relations and co-operation among States irrespective of differences in their social, economic or political systems.

Article 4

The family as a basic unit of society and the natural environment for the growth and well-being of all its members, particularly children and youth, should be assisted and protected so that it may fully assume its responsibilities within the community. Parents have the exclusive right to determine freely and responsibly the number and spacing of their children.

Article 5

Social progress and development require the full utilization of human resources, including, in particular:
(a) The encouragement of creative initiative under conditions of enlightened public opinion;
(b) The dissemination of national and international information for the purpose of making individuals aware of changes occurring in society as a whole;
(c) The active participation of all elements of society, individually or through associations, in defining and in achieving the common goals of development with full respect for the fundamental freedoms embodied in the Universal Declaration of Human Rights;
(d) The assurance to disadvantaged or marginal sectors of the population of equal opportunities for social and economic advancement in order to achieve an effectively integrated society.

Article 6

Social development requires the assurance to everyone of the right to work and the free choice of employment.
Social progress and development require the participation of all members of society in productive and socially useful labour and the establishment, in conformity with human rights and fundamental freedoms and with the principles of justice and the social function of property, of forms of ownership of land and of the means of production which preclude any kind of exploitation of man, ensure equal rights to property for all and create conditions leading to genuine equality among people.

Article 7

The rapid expansion of national income and wealth and their equitable distribution among all members of society are fundamental to all social progress, and they should therefore be in the forefront of the preoccupations of every State and Government.
The improvement in the position of the developing countries in international trade resulting among other things from the achievement of favourable terms of trade and of equitable and remunerative prices at which developing countries market their products is necessary in order to make it possible to increase national income and in order to advance social development.

Article 8

Each Government has the primary role and ultimate responsibility of ensuring the social progress and well-being of its people, of planning social development measures as part of comprehensive development plans, of encouraging and co-ordinating or integrating all national efforts towards this end and of introducing necessary changes in the social structure. In planning social development measures, the diversity of the needs of developing and developed areas, and of urban and rural areas, within each country, shall be taken into due account.

Article 9

Social progress and development are the common concerns of the international community, which shall supplement, by concerted international action, national efforts to raise the living standards of peoples.
Social progress and economic growth require recognition of the common interest of all nations in the exploration, conservation, use and exploitation, exclusively for peaceful purposes and in the interests of all mankind, of those areas of the environment such as outer space and the sea-bed and ocean floor and the subsoil thereof, beyond the limits of national jurisdiction, in accordance with the purposes and principles of the Charter of the United Nations.

PART II

OBJECTIVES

Social progress and development shall aim at the continuous raising of the material and spiritual standards of living of all members of society, with respect for and in compliance with human rights and fundamental freedoms, through the attainment of the following main goals:

Article 10

(a) The assurance at all levels of the right to work and the right of everyone to form trade unions and workers' associations and to bargain collectively; promotion of full productive employment and elimination of unemployment and under-employment; establishment of equitable and favourable conditions of work for all, including the improvement of health and safety conditions; assurance of just remuneration for labour without any discrimination as well as a sufficiently high minimum wage to ensure a decent standard of living; the protection of the consumer;
(b) The elimination of hunger and malnutrition and the guarantee of the right to proper nutrition;
(c) The elimination of poverty; the assurance of a steady improvement in levels of living and of a just and equitable distribution of income;
(d) The achievement of the highest standards of health and the provision of health protection for the entire population, if possible free of charge;
(e) The eradication of illiteracy and the assurance of the right to universal access to culture, to free compulsory education at the elementary level and to free education at all levels; the raising of the general level of life-long education;
(f) The provision for all, particularly persons in low income groups and large families, of adequate housing and community services.
Social progress and development shall aim equally at the progressive attainment of the following main goals:

Article 11

(a) The provision of comprehensive social security schemes and social welfare services; the establishment and improvement of social security and insurance schemes for all persons who, because of illness, disability or old age, are temporarily or permanently unable to earn a living, with a view to ensuring a proper standard of living for such persons and for their families and dependants;
(b) The protection of the rights of the mother and child; concern for the upbringing and health of children; the provision of measures to safeguard the health and welfare of women and particularly of working mothers during pregnancy and the infancy of their children, as well as of mothers whose earnings are the sole source of livelihood for the family; the granting to women of pregnancy and maternity leave and allowances without loss of employment or wages;
(c) The protection of the rights and the assuring of the welfare of children, the aged and the disabled; the provision of protection for the physically or mentally disadvantaged;
(d) The education of youth in, and promotion among them of, the ideals of justice and peace, mutual respect and understanding among peoples; the promotion of full participation of youth in the process of national development;
(e) The provision of social defence measures and the elimination of conditions leading to crime and delinquency especially juvenile delinquency;
(f) The guarantee that all individuals, without discrimination of any kind, are made aware of their rights and obligations and receive the necessary aid in the exercise and safeguarding of their rights.
Social progress and development shall further aim at achieving the following main objectives:

Article 12

(a) The creation of conditions for rapid and sustained social and economic development, particularly in the developing countries; change in international economic relations; new and effective methods of international co-operation in which equality of opportunity should be as much a prerogative of nations as of individuals within a nation;
(b) The elimination of all forms of discrimination and exploitation and all other practices and ideologies contrary to the purposes and principles of the Charter of the United Nations;
(c) The elimination of all forms of foreign economic exploitation, particularly that practised by international monopolies, in order to enable the people of every country to enjoy in full the benefits of their national resources.
Social progress and development shall finally aim at the attainment of the following main goals:

Article 13

(a) Equitable sharing of scientific and technological advances by developed and developing countries, and a steady increase in the use of science and technology for the benefit of the social development of society;
(b) The establishment of a harmonious balance between scientific, technological and material progress and the intellectual, spiritual, cultural and moral advancement of humanity;
(c) The protection and improvement of the human environment.

PART III

MEANS AND METHODS

On the basis of the principles set forth in this Declaration, the achievement of the objectives of social progress and development requires the mobilization of the necessary resources by national and international action, with particular attention to such means and methods as:

Article 14

(a) Planning for social progress and development as an integrated part of balanced overall development planning;
(b) The establishment, where necessary, of national systems for framing and carrying out social policies and programmes, and the promotion by the countries concerned of planned regional development, taking into account differing regional conditions and needs, particularly the development of regions which are less favoured or under-developed by comparison with the rest of the country;
(c) The promotion of basic and applied social research, particularly comparative international research applied to the planning and execution of social development programmes.

Article 15

(a) The adoption of measures, to ensure the effective participation, as appropriate, of all the elements of society in the preparation and execution of national plans and programmes of economic and social development;
(b) The adoption of measures for an increasing rate of popular participation in the economic, social, cultural and political life of countries through national governmental bodies, non-governmental organizations, co-operatives, rural associations, workers' and employers' organizations and women's and youth organizations, by such methods as national and regional plans for social and economic progress and community development, with a view to achieving a fully integrated national society, accelerating the process of social mobility and consolidating the democratic system;
(c) Mobilization of public opinion, at both national and international levels, in support of the principles and objectives of social progress and development;
(d ) The dissemination of social information, at the national and the international level, to make people aware of changing circumstances in society as a whole, and to educate the consumer.

Article 16

(a) Maximum mobilization of all national resources and their rational and efficient utilization; promotion of increased and accelerated productive investment in social and economic fields and of employment; orientation of society towards the development process;
(b) Progressively increasing provision of the necessary budgetary and other resources required for financing the social aspects of development;
(c) Achievement of equitable distribution of national income, utilizing, inter alia, the fiscal system and government spending as an instrument for the equitable distribution and redistribution of income in order to promote social progress;
(d ) The adoption of measures aimed at prevention of such an outflow of capital from developing countries as would be detrimental to their economic and social development.

Article 17

(a) The adoption of measures to accelerate the process of industrialization, especially in developing countries, with due regard for its social aspects, in the interests of the entire population; development of an adequate organization and legal framework conducive to an uninterrupted and diversified growth of the industrial sector; measures to overcome the adverse social effects which may result from urban development and industrialization, including automation; maintenance of a proper balance between rural and urban development, and in particular, measures designed to ensure healthier living conditions, especially in large industrial centres;
(b) Integrated planning to meet the problems of urbanization and urban development;
(c) Comprehensive rural development schemes to raise the level s of living of the rural populations and to facilitate such urban-rural relationships and population distribution as will promote balanced national development and social progress;
(d ) Measures for appropriate supervision of the utilization of land in the interests of society.
The achievement of the objectives of social progress and development equally requires the implementation of the following means and methods:

Article 18

(a) The adoption of appropriate legislative, administrative and other measures ensuring to everyone not only political and civil rights, but also the full realization of economic, social and cultural rights without any discrimination;
(b) The promotion of democratically based social and institutional reforms and motivation for change basic to the elimination of all forms of discrimination and exploitation and conducive to high rates of economic and social progress, to include land reform, in which the ownership and use of land will be made to serve best the objectives of social justice and economic development;
(c) The adoption of measures to boost and diversify agricultural production through, inter alia, the implementation of democratic agrarian reforms, to ensure an adequate and well-balanced supply of food, its equitable distribution among the whole population and the improvement of nutritional standards;
(d) The adoption of measures to introduce, with the participation of the Government, low-cost housing programmes in both rural and urban areas;
(e) Development and expansion of the system of transportation and communications, particularly in developing countries.

Article 19

(a) The provision of free health services to the whole population and of adequate preventive and curative facilities and welfare medical services accessible to all;
(b) The enactment and establishment of legislative measures and administrative regulations with a view to the implementation of comprehensive programmes of social security schemes and social welfare services and to the improvement and co-ordination of existing services;
(c) The adoption of measures and the provision of social welfare services to migrant workers and their families, in conformity with the provisions of Convention No. 97 of the International Labour Organisation and other international instruments relating to migrant workers;
(d) The institution of appropriate measures for the rehabilitation of mentally or physically disabled persons, especially children and youth, so as to enable them to the fullest possible extent to be useful members of society- these measures shall include the provision of treatment and technical appliances, education, vocational and social guidance, training and selective placement, and other assistance required-and the creation of social conditions in which the handicapped are not discriminated against because of their disabilities.

Article 20

(a) The provision of full democratic freedoms to trade unions; freedom of association for all workers, including the right to bargain collectively and to strike; recognition of the right to form other organizations of working people; the provision for the growing participation of trade unions in economic and social development; effective participation of all members in trade unions in the deciding of economic and social issues which affect their interests;
(b) The improvement of health and safety conditions for workers, by means of appropriate technological and legislative measures and the provision of the material prerequisites for the implementation of those measures, including the limitation of working hours;
(c) The adoption of appropriate measures for the development of harmonious industrial relations.

Article 21

(a) The training of national personnel and cadres, including administrative, executive, professional and technical personnel needed for social development and for overall development plans and policies;
(b) The adoption of measures to accelerate the extension and improvement of general, vocational and technical education and of training and retraining, which should be provided free at all levels;
(c) Raising the general level of education; development and expansion of national information media, and their rational and full use towards continuing education of the whole population and towards encouraging its participation in social development activities; the constructive use of leisure, particularly that of children and adolescents;
(d ) The formulation of national and international policies and measures to avoid the "brain drain" and obviate its adverse effects.

Article 22

(a) The development and co-ordination of policies and measures designed to strengthen the essential functions of the family as a basic unit of society;
(b) The formulation and establishment, as needed, of programmes in the field of population, within the framework of national demographic policies and as part of the welfare medical services, including education, training of personnel and the provision to families of the knowledge and means necessary to enable them to exercise their right to determine freely and responsibly the number and spacing of their children;
(c) The establishment of appropriate child-care facilities in the interest of children and working parents. The achievement of the objectives of social progress and development finally requires the implementation of the following means and methods:

Article 23

(a) The laying down of economic growth rate targets for the developing countries within the United Nations policy for development, high enough to lead to a substantial acceleration of their rates of growth;
(b) The provision of greater assistance on better terms; the implementation of the aid volume target of a minimum of I per cent of the gross national product at market prices of economically advanced countries; the general easing of the terms of lending to the developing countries through low interest rates on loans and long grace periods for the repayment of loans, and the assurance that the allocation of such loans will be based strictly on socioeconomic criteria free of any political considerations;
(c) The provision of technical, financial and material assistance, both bilateral and multilateral, to the fullest possible extent and on favourable terms, and improved co-ordination of international assistance for the achievement of the social objectives of national development plans;
(d) The provision to the developing countries of technical, financial and material assistance and of favourable conditions to facilitate the direct exploitation of their national resources and natural wealth by those countries with a view to enabling the peoples of those countries to benefit fully from their national resources;
(e) The expansion of international trade based on principles of equality and non-discrimination, the rectification of the position of developing countries in international trade by equitable terms of trade, a general nonreciprocal and non-discriminatory system of preferences for the exports of developing countries to the developed countries, the establishment and implementation of general and comprehensive commodity agreements, and the financing of reasonable buffer stocks by international institutions.

Article 24

(a) Intensification of international co-operation with a view to ensuring the international exchange of information, knowledge and experience concerning social progress and development;
(b) The broadest possible international technical, scientific and cultural co-operation and reciprocal utilization of the experience of countries with different economic and social systems and different levels of development, on the basis of mutual advantage and strict observance of and respect for national sovereignty;
(c) Increased utilization of science and technology for social and economic development; arrangements for the transfer and exchange of technology, including know-how and patents, to the developing countries.

Article 25

(a) The establishment of legal and administrative measures for the protection and improvement of the human environment, at both national and international level;
(b) The use and exploitation, in accordance with the appropriate international regimes, of the resources of areas of the environment such as outer space and the sea-bed and ocean floor and the subsoil thereof, beyond the limits of national jurisdiction, in order to supplement national resources available for the achievement of economic and social progress and development in every country, irrespective of its geographical location, special consideration being given to the interests and needs of the developing countries.

Article 26

Compensation for damages, be they social or economic in nature- including restitution and reparations-caused as a result of aggression and of illegal occupation of territory by the aggressor.

Article 27

(a) The achievement of general and complete disarmament and the channelling of the progressively released resources to be used for economic and social progress for the welfare of people everywhere and, in particular, for the benefit of developing countries;
(b) The adoption of measures contributing to disarmament, including, inter alia, the complete prohibition of tests of nuclear weapons, the prohibition of the development, production and stockpiling of chemical and bacteriological (biological) weapons and the prevention of the pollution of oceans and inland waters by nuclear wastes.