ИПС "Әділет"

Қағидалар жинағының қолданылу аясы

Осы Қағидалар қандай да бір түрде ұсталған немесе қамауға алынған барлық тұлғаларды қорғау мақсатында қолданылады.

Терминдердің пайдаланылуы

      Қағидалар жинағының мақсаттары үшін:
      а) «тұтқындау» сөзі қандай да бір құқық бұзушылықты жасауда күдікті деп табылу себебі бойынша немесе қандай да бір органның шешімі бойынша белгілі бір тұлғаны тұтқындау мағынасын білдіреді;
      b) «ұсталған адам» сөзі құқық бұзушылықты жасағаны үшін айыпталмаған бас бостандығынан айырылған кез-келген тұлға мағынасын білдіреді;
      с) «қамауға алынған адам» сөзі қандай да бір құқық бұзушылықты жасағаны үшін айыпталу нәтижесінде жеке басының бостандығынан айырылған кез-келген тұлға мағынасын білдіреді;
      d) «ұстау» сөзі анықтамасы жоғарыда берілгендей ұсталған адамның ұстау жағдайы деген мағынаны білдіреді;
      е) «қамауға алу» сөзі анықтамасы жоғарыда берілгендей қамалған адамның қамаудағы жағдайы мағынасын білдіреді;
      f) «соттық немесе өзге орган» сөздері мәртебесі мен орны біліктіліктің, әділдіктің және тәуелсіздіктің ең жоғары деңгейдегі берік кепілдіктерін заңға сәйкес қамтамасыз ететін соттық немесе өзге орган мағынасын білдіреді;

1 Қағида

Қандай да бір түрде ұсталған немесе қамауға алынған барлық тұлғалар адамгершілікті қарым-қатынас пен адамзат болмысына тән абыройдың құрметтелуіне құқылы.

2 Қағида

Тұтқындау, ұстау немесе қамау қатаң түрде заң ережелеріне сәйкес құзыретті лауазымды тұлғалармен және де осы мақсатта заңмен өкілеттік берілген тұлғалармен жүзеге асырылатын іс-шара болып табылады.

3 Қағида

Қандай да бір түрде ұсталған немесе қамауға алынған тұлғалар мүдделеріне сәйкес белгілі бір мемлекетте қолданыстағы немесе бекітілген қандай да бір адам құқықтарының шектелуіне немесе кемсітілуіне сол құқықтар қағидалар жинағында барынша аз көлемде мойындалған немесе мойындалмаған деген ұстаным негізінде құқықтарға, ковенцияларға немесе дәстүрлерге сәйкес жол берілмейді.

4 Қағида

Қандай да бір түрде ұстау немесе қамауға алу және де адам құқықтарын қозғайтын барлық шаралар ұсталған немесе қамаудағы тұлғаларға қатысты қолданылады және де қаулы арқылы күшіне енгізіліп жүзеге асырылуы тиіс немесе соттық не басқа органның тиімді бақылауына алынуы тиіс.

5. Қағида

1. Осы қағидалар ешқандай да нәсіл, тері түсі, жынысы, тілі, діні немесе наным, саяси не басқа да көзқарастары, ұлттық, этникалық немесе әлеуметтік жаратылысы, мүліктік, сословиелік немесе өзге де жағдайы бойынша ажыратылмай кез-келген берілген мемлекет территориясында барлық адамдарға қатысты қолданылады.
2. Заңдар аясында қолданылатын және арнайы әйелдердің, оның ішінде жүкті әйелдер, емізетін әйелдер, сонымен қатар балалардың, жасөсірімдердің, қарт атамдардың, науқас немесе мүгедек адамдардың құқықтары мен ерекше мәртебесін қорғау үшін арналған шаралар дискриминациялық деп қарастырылмайды. Мұндай шаралардың қолданылауы және қажеттілігі туралы мәселені әрқашан да соттық немесе басқа орган қарастыруы қажет.

6 Қағида

Бірде бір ұсталған немесе қамауға алынған тұлға азаптауларға немесе қатыгез, адамгершілікке жатпайтын немесе абыройын төмендететін қарым-қатынас немесе жазалар түрлеріне ұшырамауы тиіс*.
Ешқандай да жағдайлар азаптауларды немесе қатыгез, адамгершілікке жатпайтын немесе абыройын төмендететін қарым-қатынас немесе жазалар түрлерін ақтай алмайды.

------------------------------------
* «Қатыгез, адамгершілікке жатпайтын немесе абыройын төмендететін қарым-қатынас пен жазалар түрлері» термині физикалық немесе психологиялық сипаттағы, оның ішінде тұтқындалған тұлғаны ұстау немесе қамалған тұлға оның көру, есту, кеңістікті немесе уақытты ориентация секілді табиғи сезімдерінің бірін уақытша немесе тұрақты түрде айыратын жағдайларда ұсталуы секілді асыра пайдаланушылыққа қарсы барынша берік қорғанысты мүмкіндігінше қамтамасыздандыратындай етіп түсіндірілуі қажет.

7 Қағида

      1. Мемлекеттер заңнамалық тәртіпте осы Қағидаларда берілген құқықтар мен міндеттерге қарама-қайшы келетін кез-келген іс-әрекеттерге тыйым салуы тиіс және мұндай іс-әрекеттерге санкциялар салынып,шағымдар бойынша әділ тергеу жүргізілуі қажет.
      2. Осы Қағидалар жинағының ережелерінің бұзылуы орын алды немесе орын алуы мүмкін деп санауға негізі бар лауазымды тұлғалар бұл туралы жоғары тұрған билікке, қажет болған жағдайда бақылау немесе түзету шараларын қолдану құзыреттіліктері артылған басқа да билік өкілдеріне немесе органдарға хабарлауы қажет.
      3. Осы Қағидалар жинағының ережелерінің бұзылуы орын алды немесе орын алуы мүмкін деп санауға негізі бар басқа да кез-келген тұлғалар бұл туралы соған қатысы бар лауазымды тұлғалардың жоғары тұрған инстанциясына, сондай-ақ бақылау немесе түзету шараларын қолдану құзыреттіліктері артылған басқа да билік өкілдеріне немесе органдарға хабарлауға құқылы.

8 Қағида

Ұсталған тұлғаларға қатысты сотталмаған тұлғалар мәртебесіне сәйкес келетін режим қолданылады. Осыған орай, олар қажет болған жағдайда әрқашан да қамаудағы тұлғалардан бөлек орналастырылады.

9 Қағида

Тұлғаны тұтқындау, ұстау, қамау әрекеттерін жүргізетін немесе істің тергелуін жүргізетін билік өкілдері оларға заң бойынша берілетін құзыреттіліктерді ғана орындайды және де аталмыш құзыреттіліктерді орындау жұмысына заңда қарастырылған тәртіп бойынша соттық немесе өзге органда шағымдалуы мүмкін.

10 Қағида

Әрбір тұтқындалған адамға тұтқындау барысында оның тұтқындалу себебі және де кешіктірмей кез-келген оған тағылған айып хабарланады.

11 Қағида

      1. Тұлға сот немесе өзге де органның шұғыл түрде оны тыңдауының тиімді мүмкіндігі берілместен қамауда ұсталуына болмайды. Ұсталған тұлға өзін өзі қорғау мақсатында өзінің атынан сөйлеуге немесе заңмен қарастырылғандай қорғаушының көмегін пайдалануға құқылы.
      2. Қамауға алынған адамға немесе бар болған жағдайда оның қорғаушысына кешіктірмей қамауға алу туралы, сондай-ақ қамауға алу себептері туралы кез-келген шығарылған қаулы туралы толық ақпарат жеткізіледі.
      3. Соттық немесе өзге орган қажет болған жағдайда қамау уақытын созу туралы негізді қарастыру үшін құзыреттілігі болуы тиіс.

12 Қағида

      1. Тиісті түрде хаттамаға енгізіледі:
      а) тұтқындау себептері;
      b) белгілі бір тұлғаны тұтқындау уақыты мен оны ұстау жеріне дейін шығарып салынған уақыты, сонымен қатар бірінші рет соттық немесе өзге органның алдына барған уақыты;
      с) құқық қорғау органдарының лауазымды тұлғаларының аты-жөні;
      d) Ұстау орны туралы нақты мәліметтер.
      2. Мұндай хаттамалар тұтқындалған тұлғаға немесе бар болған жағдайда оның қорғаушысына заңмен белгіленген нысанда ұсынылады.

13 Қағида

Кез-келген тұлғаға тұтқындау сәтінде және ұстау немесе қамау басында немесе содан кейін көп ұзамай тұтқындауға, ұстауға немесе қамауға жауапты орган сәйкесінше тұлғаның құқықтары және де сол құқықтарды қалай жүзеге асыратыны туралы хабарлайды және түсіндіреді.

14 Қағида

Тұтқындауға және ұстауға немесе қамауға жауапты билік өкілдерінің қолданатын тілінде тұтқындалған, ұсталған немесе қамалған тұлға сөйлей алмаса немесе оны жақсы түсінбесе, ол 10, 11 (2 тармақ), 12 (1 тармақ) және 13 қағидаларында көрсетілген ақпаратты өзі түсінетін тілде алуға және де қажет болған жағдайда тұтқындалғаннан соң шұғыл түрде заңды соттың істі қарауына байланысты аудармашы көмегін алуға құқылы.

15 Қағида

16 қағиданың 4 тармағында және 18 қағиданың 3 тармағында берілген ерекшеліктерге қарамастан ұсталған немесе қамаудағы тұлғаға сыртқы әлеммен, атап айтқанда, оның отбасымен немесе қорғаушысымен бірнеше күннен аспайтын уақыт аралығында байланысуға тыйым салынуы мүмкін.

16 Қағида

      1. Ұсталған немесе қамаудағы тұлғаны тұтқындаған соң және қамауда немесе ұстап отырған жерінен екінші жерге ауыстырғаннан соң көп ұзамай отбасы мүшелеріне немесе қалауы бойынша басқа да тиісті тұлғаларға оның тұтқындалуы, ұсталуы немесе қамалуы турлаы немесе оның ауыстырылуы және де ауыстырылған жері туралы хабарлау өтінішімен құзыретті органға жүгінуге құқылы.
      2. Егер де ұсталған немесе қамаудағы тұлға шет ел азаматы болса, онда оған шұғыл түрде тиісті құралдардың көмегімен консулдықпен немесе азаматы болып табылатын немесе халықаралық құқықа сәйкес басқа да түрде осындай хабарламаны алуға құқылы мемлекеттің дипломатиялық өкілдігімен, немесе егер де ол тұлға босқын болған жағдайда немесе қандай да бір басқа түрде үкіметаралық ұйымның қорғанысында болса, онда құзыретті халықаралық ұйымның өкілімен байланысу құқығы туралы хабарлануы тиіс.
      3. Егер де ұсталған немесе қамаудағы тұлға кәмелетке толмаған болса немесе өз құқықтарын білуге қабілеті болмаса, онда аталған құзыретті орган өз бастамасы бойынша осы қағидада белгіленген хабарламаға қатысты шараны өз жауапкершілігіне алады. Ата-анаға немесе қамқоршыларға хабарлау ерекше назар аударылуы тиіс.
      4. Осы қағидада айтылған кез-келген хабарлама шұғыл түрде құзыретті органмен жіберілуі немесе шешілуі тиіс. Алайды, құзыретті орган егер де тергеудің ерекше жағдайлары талап еткен жағдайда хабарлама жіберуді орынды уақыт мерзіміне созуы мүмкін.

17 Қағида

1. Ұсталған немесе қамаудағы тұлға қорғаушы тарапынан заңдық көмек алуға құқылы. Оған тұтқындалған соң құзыретті орган көп ұзамай өз құқығы туралы хабарлап, осы құқықты жүзеге асыру үшін қажетті мүмкіндіктер беріледі.
2. Егер де тұтқындалған тұлға өз қалауы бойынша қорғаушысы болмаған жағдайда, әділ сот мүдделерінің талабы бойынша аталмыш тұлға егер де жеткілікті қаржылық құралдары болмаса, онда соттық немесе өзге де орган тағайындаған қорғаушының қызметтерін ақысын өтеусіз пайдалануға құқылы.

18 Қағида

      1. Ұсталған немесе қамаудағы тұлға қорғаушымен байланысуға және одан кеңес алуға құқылы.
      2. Ұсталған немесе қамаудағы тұлға өз қорғаушысымен сұхбаттасып, кеңес алуға қажетті уақыт пен жағдайлармен қамтамсыздандырылуы тиіс.
      3. Ұсталған немесе қамаудағы тұлғаның қорғаушысының оған келуіне, одан кеңес алуына және де онымен байланысуға деген құқығы кешіктірілмей және де цензурасыз және толықтай құпиялылық шарттарында заңмен анықталатын немесе заңға сәйкес орнатылған ережелермен анықталатын ерекше жағдайларды есепке алмағанда соттық немесе өзге органның пікірі бойынша қауіпсіздік пен тәртіпті сақтау үшін қажет болған жағдайда уақытша күшін жоюы немесе шектелуі мүмкін.
      4. Ұсталған немесе қамаудағы тұлғаның қорғаушысымен кездесуі құқық қорғау органдарының лауазымды тұлғасына оларды көре алатындай, бірақ естуге мүмкіндік бермейтіндей жағдайлары қамтамасыздандырылған жерлерде жүргізіледі.
      5. Ұсталған немесе қамаудағы тұлғаның өз қорғаушысымен байланысы егер де ол байланыс орын алатын немесе дайындалып жатқан қылмысқа қатысы болмаған жағдайда айыпталушыға немесе қамаудағы тұлғаға қарсы куәгерлік айғақ ретінде пайдаланылуына болмайды.

19 Қағида

Ұсталған немесе қамаудағы тұлғаға атап айтқанда отбасы мүшелерінің келуіне, олармен хат алмасуға, сондай-ақ заңда белгіленген және де заңға сәйкес орнатылған ережелерде берілген шектеулер мен шарттарға сәйкес сыртқы әлеммен байланысуға тиісті мүмкіндік беріледі.

20 Қағида

Ұсталған немесе қамаудағы тұлғаның өтініші бойынша мүмкін болған жағдайда қамау немесе ұстау орны тұлғаның әдеттегі тұратын жерінен алшақ орналасқан ұстау немесе қамау орнында ұсталады.

21 Қағида

1. Мойындауға мәжбүрлеу мақсатымен, өзін өзі әшкерелеу немесе кез-келген басқа тұлғаға қарсы мәліметтер беруге мәжбүрлеу мақсатымен ұсталған немесе қамаудағы тұлғаның жағдайын асыра пайдалануға тиым салынады.
2. Алайда бірде бір тұтқындалған адам тергеу барысында зорлық-зомбылыққа ұшырамауы тиіс, қоқан-лоқы көрсетілмеуі тиіс немесе тергеудің шешім шығару немесе айыптауларға көну қабілетін бұзатын тергеу әдістеріне ұшырамауы тиіс.

22 Қағида

Бірде бір ұсталған немесе қамаудағы тұлға өз келісімімен болса да оның денсаулығына залал келтіруі мүмкін медициналық немесе ғылыми тәжірибелерге ұшырамауы тиіс.

23 Қағида

1. Ұсталған немесе қамаудағы тұлғаны кез-келген тергеу ұзақтығы мен олардың арасындағы ұзақтығы, сонымен қатар тергеу жүргізетін және тағы басқа да қатысатын тұлғалардың аты-жөні заңмен қарастырылған нұсқада жазылып, куәландырылады.
2. Ұсталған немесе қамаудағы тұлға немесе оның қорғаушысы, заңмен қарастырылған жағдайларда осы қағиданың 1 тармағында айтылған ақпаратқа қол жетімділікпен қамтамасыздандырылады.

24 Қағида

Ұсталған немесе қамаудағы тұлғаға мүмкіндігінше қысқа мерзім ішінде оның тұтқында ұсталатын немее қамауда болатын жеріне келген соң тиісті медициналық сараптамадан өту мүмкіндігімен қамтамасыздандырылады; содан соң оған қажеттілік туған сайын медициналық қызмет көрсетіліп, емделу мүмкіндігі беріледі. Қызмет көрсетілу мен емделу тегін қамтамасыздандырылады.

25 Қағида

Ұсталған немесе қамаудағы тұлға немесе оның қорғаушысы тұтқында ұсталатын немесе қамауда болатын жерде қауіпсіздік пен тәртіп сақтау үшін қажетті ережелерді сақтаған жағдайда соттық немесе өзге органға қайталама медициналық тексеруден немесе сараптама қорытындысын алуға өтініш немесе сұраныс білдіруге құқылы.

26 Қағида

Ұсталған немесе қамаудағы тұлғаның медициналық тексеруден өтуі туралы дерек, дәрігердің аты-жөні және мұндай тексерудің нәтижелері тиісті түрде хаттамада жазылып, бекітіледі. Осы хаттамаға қол жетімділік қамтамасыздандырылады. Мұндай қол жетімділіктің әдістері ұлттық заңнаманың тиісті нормаларымен анықталады.

27 Қағида

Осы қағидаларды орындамау дәлелдерді қолға түсірген жағдайда осындай дәлелдердің ұсталған немесе қамаудағы тұлғаға қарсы қолдану дұрыстылығы анықталғаннан соң назарға алынады.

28 Қағида

Ұсталған немесе қамаудағы тұлға егер де мемлекеттік қаражат көздерінен болса, онда қолда бар құралдардың аясында, орынды көлемде және де ұсталатын немесе қамауда болатын жердегі қауіпсіздік пен тәртіпті қамтамасыздандыра алатын күнделікті жағдайларды сақтай отырып оқулықтарды, әдеби және ақпараттық материалдарды алуға құқылы.

29 Қағида

1. Қамау орнына қатысты ережелер мен тиісті заңдарды қатаң ұстануын қадағалау мақсатында бұл орындарды тұрақты түрде білікті және жеткілікті тәжірибесі бар ұсталатын немесе қамау орындарында басшылық қызметті атқармайтын құзыретті билік органдарымен тағайындалатын және солардың алдында жауапты тұлғалар келіп тұрады.
2. Ұсталған немесе қамаудағы тұлға өз еркімен және де толық құпиялылық шарттарында ұсталатын немесе қамауда болатын жердегі қауіпсіздік пен тәртіпті қамтамасыздандыру үшін қажетті қарапайым шарттарды 1 тармаққа сәйкес көруге келетін тұлғалармен қарым-қатынас орнатуға құқылы.

30 Қағида

1. Ұсталған немесе қамаудағы тұлғаның ұсталу немесе қамалу уақытындағы жасаған тәртіптік құқық бұзушылық болып табылатын тәртібінің сипаты, тәртіптік жазаның түрі мен ұзақтығы, сонымен қатар осындай жазаны тағайындауға құзыретті билік өкілдері тиісті түрде жарияланған заңдарда немесе заңға сәйкес орнатылған ережелерде нақты анықталуы тиіс.
2. Ұсталған немесе қамаудағы тұлға тәртіптік жазаға ұшырамас бұрын өз ойын айтып ақталуға құқылы. Сонымен қатар, ол мұндай шараларға жоғары тұрған билік алдында шағымдануға құқылы.

31 Қағида

Тиісті билік өкілдері ұлттық заңнамаға сәйкес қажет болған жағдайда ұсталған немесе қамаудағы тұлғалардың отбасы мүшелеріне, қамқорлығындағы адамдарға, әсіресе кәмелетке толмаған тұлғаларға көмек көрсетілуін қамтамасыздандыру үшін тиісті шаралар қолданып, қараусыз қалған балалар қамқорлығына ерекше назар аударуы тиіс.

32 Қағида

1. Ұсталған немесе қамаудағы тұлға немесе оның қорғаушысы кез-келген уақытта ішкі заңнамаға сәйкес соттық немесе өзге орган алдында шұғыл түрде босатылуына қол жеткізу мақсатында сол тұлғаның ұсталу немесе қамалауының заңдылығына егер де ондай ұсталу немесе қамалу заңсыз болған жағдайда оған қарсылығын білдіру үшін іс қозғауға құқылы.
2. тармақта айтылған істің ақ-қарасын анықтау қарапайым іс-шаралар арқылы жүзеге асырылып, жылдам және тиісті қаражаты жоқ тұлғалар үшін тегін болуы қажет. Ұстау немесе қамау іс-шараларын жүзеге асыратын билік өкілдері ақталмайтын кідірістерсіз аталмыш тұлғаның ісін қарайтын органға ұсталған тұлғаны табыстау қажет.

33 Қағида

      1. Ұсталған немесе қамаудағы тұлға немесе оның қорғаушысы ұстау немесе қамау орындарын басқару үшін жауапты органдарға немесе одан да жоғары тұрған инстанцияларға, қажет болған жағдайда шағымдарды қарауға немесе қорғау құралдарымен қамтамасыздандыруға құзыреттілігі бар тиісті органдарға аталмыш тұлғамен қарым-қатынасқа қатысты, атап айтқанда азаптаулар немесе басқа да қатыгез, адамгершілікке жатпайтын немесе адамзатқа тән абыройын төмендедетін қарым-қатынас түрлерінің орын алуына байланысты өтініштер немесе шағымдар беруге құқылы.
      2. Егер де не ұсталған немесе қамаудағы тұлғалар, не олардың қорғаушылары оның 1 тармаққа сәйкес құқықтарын жүзеге асыруға мүмкіндігі болмаған жағдайларда, мұндай іс-шараларға қажетті құқықты ұсталған немесе қамаудағы тұлғаның отбасы мүшелері немесе бұл іс туралы хабардар қандай да бір өзге тұлға жүзеге асыра алады.
      3. Егер де шағымданушы немесе өтініш беруші сұраған жағдайда, өтініштің немесе шағымның құпиялылық сипаты қамтамасыздандырылады.
      4. Әрбір өтініш немесе шағым кешіктірусіз қарастырылады, және де оған ақталмайтын кідірістерсіз жауап беріледі. Егер де өтінішті немесе шағымды кері қайтарған жағдайда немесе ақталмайтын кідірістер болған жағдайда өтінішті беретін тұлға немесе шағымданушы оны соттық немесе өзге де органға жіберуге құқылы. Ұсталған немесе қамаудағы тұлға немесе сол сияқты өзге де шағымданушы немесе өтініш беруші 1 тармаққа сәйкес өтініш беру немесе шағымдану үшін қудалануға ұшырауына жол берілмейді.

34 Қағида

Егер де ұсталған немесе қамаудағы тұлғаның жоғалуы немесе өлімі оның қамауда болу немесе ұсталу уақытында орын алған болса, онда соттық немесе өзге орган не өз бастамасымен, не осындай тұлғаның отбасы мүшелерінің өтініші бойынша немесе осы іс бойынша хабардар кез-келген тұлғаның өтініші бойынша тергеу жүргізеді. Егер де бұл белгілі бір жағдайлармен анықталған болса, онда мұндай тергеу ұстау немесе қамау мерзімі өтіп кеткеннен соң тұлғаның жоғалуы немесе өлімі орын алған кезде осындай іс-шаралар өткізу негізінде жүргізіледі. Мұндай тергеу нәтижелері немесе ол туралы баяндама қылмыстық тергеу жүргізіп жатқан тұлғаға немесе органға зияны келмесе өтініш бойынша беріледі.

35 Қағида

1. Осы қағидаларда берілген құқықтардың бұзылуына жол берген мемлекеттік лауазымды тұлғаның іс-әрекеттері немесе қателіктерінің нәтижесінде келтірілген залал ішкі заңнамамен қарастырылған жауапкершілік туралы қолданыстағы нормаларға сәйкес өтелуі тиіс.
2. Осы қағидаларға сәйкес бекітілуді қажет ететін ақпарат ұлттық заңнамада қарастырылатын іс-шараларға сәйкес осы қағидаларға сәйкес залалды өтеу туралы шағымды беру барысында қолданылу үшін беріледі.

36 Қағида

1. Қылмыс жасады деп күдікті тағылып немесе айыпталып қамауға алынған тұлға кінәсіз деп танылады, және де оның кінәсі өзін қорғау үшін қажетті барлық кепілдіктерге ие болған ашық сот отырысында заңға сәйкес дәлелденгенге дейін ол тұлғамен тиісінше қарым-қатынас жасау қажет.
2. Мұндай тұлғаның тергеу жүргізу уақытында немесе соттық іс қарау өту уақытында тұтқындалуы немесе ұсталуы заңмен белгіленген іс-шараларға сәйкес және де заңмен орнатылған шарттар неігізінде және шарттарға сәйкес тек қана әділ сот төрелігінің жүзеге асыру мақсатында орын алады. Тергеу жүргізу үшін немесе әділ сот төрелігі үшін немесе ұстау немесе қамау орындарындағы қауіпсіздік пен тәртіпті сақтау мақсатында кедергілерді жою немесе ұстау мақсаты секілді мақсаттарды көздеу жағынан қарастырғанда мұндай тұлғаға қатысты тікелей қажеттілік болмаса, шектеулер қоюға тыйым салынады.

37 Қағида

Қылмыстық айып тағылып, қамауға алынған тұлға тұтқындалғаннан соң көп ұзамай заңмен анықталған соттық немесе өзге органға табысталады. Мұндай орган қамалу қажеттілігі мен заңдылығына қатысты шешімді шұғыл түрде қабылдауы тиіс. Ешкім де тергеу жүргізу немесе соттық істі қарау барысында осындай органның жазбаша қаулысы болмаса қамауда ұсталуына болмайды. Тұтқындалған тұлға осындай органға берілген соң, тұтқында болуы уақытында онымен қарым-қатынас жасау мәселесі бойынша өтінішатуға құқылы.

38 Қағида

Қылмыстық айып тағылып, қамауға алынған тұлға қажетті уақыт мерзімі аралығында соттық іс қарауға немесе сотқа дейін босатылуға құқылы.

39 Қағида

Заңда қарастырылған ерекше жағдайларды қоспағанда, және егер де соттық немесе орган әділ сот төрелігі мүдделеріне сай өзге де шешім қабылдаған жағдайда, қылмыстық айып бойынша тұтқындалған тұлғаға заңға сәйкес шарттарға сәйкес белгіленетін шарттар негізінде сот өткзілетін уақыт аралығында бостандық алу мүмкіндігі беріледі. Мұндай орган көзбен көрінетін аймақтағы қамау қажеттілігі туралы

Жалпы ереже

Осы Қағидалар жинағында ештеңе де азаматтық және саяси құқықтар туралы Халықаралық пактіде анықталған адамның кез-келген құқықтарының шектелуі немесе одан ауытқуы мағынасында түсіндірілмеуі тиіс.

Сфера применения Свода принципов

Настоящие Принципы применяются для защиты всех лиц, подвергаемых задержанию или заключению в какой бы то ни было форме.

Употребление терминов

      Для целей Свода принципов:
      а) слово "арест" означает акт задержания лица по подозрению в совершении какого-либо правонарушения или по решению какого-либо органа;
      b) слова "задержанное лицо" означают любое лицо, лишенное личной свободы не в результате осуждения за совершение правонарушения;
      с) слова "заключенное лицо" означают любое лицо, лишенное личной свободы в результате осуждения за совершение какого-либо правонарушения;
      d) слово "задержание" означает состояние задержанного лица, определение которого приводится выше;
      е) слово "заключение" означает состояние заключенного лица, определение которого приводится выше;
      f) слова "судебный или иной орган" означают судебный или иной орган в соответствии с законом, статус и положение которого обеспечивают максимально прочные гарантии компетентности, беспристрастности и независимости.

Принцип 1

Все лица, подвергнутые задержанию или заключению в какой бы то ни было форме, имеют право на гуманное обращение и уважение достоинства, присущего человеческой личности.

Принцип 2

Арест, задержание или заключение осуществляются только в строгом соответствии с положениями закона и компетентными должностными лицами или лицами, уполномоченными законом для этой цели.

Принцип 3

В интересах лиц, подвергаемых задержанию или заключению в какой бы то ни было форме, не допускается никакое ограничение или умаление каких бы то ни было прав человека, признаваемых или существующих в каком-либо государстве в соответствии с правом, конвенциями, правилами или обычаями, на том основании, что эти права не признаются или признаются в меньшем объеме в настоящем Своде принципов.

Принцип 4

Задержание или заключение в какой бы то ни было форме и все меры, затрагивающие права человека, применительно к задержанным или находящимся в заключении лицам, должны осуществляться в силу постановления или подлежать эффективному контролю судебного или другого органа.

Принцип 5

1. Настоящие принципы применяются ко всем лицам в пределах территории любого данного государства без какого бы то ни было различия, как то в отношении расы, цвета кожи, пола, языка, религии или верования, политических или иных убеждений, национального, этнического или социального происхождения, имущественного, сословного или иного положения.
2. Меры, применяемые в рамках закона и предназначенные специально для защиты прав и особого статуса женщин, в особенности беременных женщин и кормящих матерей, а также детей, подростков, престарелых, больных или инвалидов, не рассматриваются как дискриминационные. Вопрос о необходимости и применении таких мер всегда подлежит рассмотрению судебным или другим органом.

Принцип 6

      Ни одно задержанное или находящееся в заключении лицо не должно подвергаться пыткам или жестоким, бесчеловечным или унижающим достоинство видам обращения или наказания*. Никакие обстоятельства не могут служить оправданием для пыток или других жестоких, бесчеловечных или унижающих достоинство видов обращения или наказания.
      ------------------------------------
      * Термин "жесткие, бесчеловечные или унижающие достоинство виды обращения или наказания" должен толковаться таким образом, чтобы обеспечить, по возможности, наиболее широкую защиту против злоупотреблений физического или психологического характера, включая содержание задержанного или находящегося в заключении лица в условиях, которые лишают его, временно или постоянно, любого из его природных чувств, таких как зрение, слух, пространственная или временная ориентация

Принцип 7

      1. Государствам следует запрещать в законодательном порядке любые действия, противоречащие правам и обязанностям, содержащимся в настоящих Принципах, налагать за такие действия соответствующие санкции и проводить беспристрастное расследование по жалобам.
      2. Должностные лица, имеющие основания считать, что произошло или может произойти нарушение настоящего Свода принципов, должны сообщить об этом вышестоящим властям и, когда это необходимо, другим соответствующим властям или органам, на которые возложены полномочия по надзору или исправлению положения.
      3. Любое другое лицо, имеющее основание считать, что произошло или может произойти нарушение настоящего Свода принципов, имеет право сообщить об этом в вышестоящие по отношению к причастным должностным лицам инстанции, а также другим соответствующим властям или органам, на которые возложены полномочия по надзору или исправлению положения.

Принцип 8

К задержанным лицам применяется режим, соответствующий их статусу неосужденных лиц. В этой связи они всегда, когда это возможно, помещаются отдельно от лиц, находящихся в заключении.

Принцип 9

Власти, производящие арест лица, его задержание или ведущие расследование дела, осуществляют лишь полномочия, предоставляемые им по закону, и осуществление этих полномочий может быть обжаловано в судебном или ином органе, предусмотренном законом.

Принцип 10

Каждому арестованному сообщаются при аресте причины его ареста и без промедлений сообщается любое предъявленное ему обвинение.

Принцип 11

      1. Лицо не может находиться в задержании без предоставления эффективной возможности быть в срочном порядке заслушанным судебным или иным органом. Задержанное лицо имеет право само выступать в свою защиту или пользоваться помощью адвоката, как это предусмотрено законом.
      2. До сведения задержанного лица или его адвоката, если таковой имеется, без промедлений доводится полная информация о любом постановлении о задержании, а также о причинах задержания.
      3. Судебный или иной орган должен иметь полномочия для рассмотрения, в случае необходимости, основания для продолжения задержания.

Принцип 12

      1. Надлежащим образом заносятся в протокол:
      а) причины ареста;
      b) время ареста этого лица и время, когда такое лицо было препровождено в место содержания, а также время первого появления перед судебным или иным органом;
      с) фамилии соответствующих должностных лиц правоохранительных органов;
      d) точные данные в отношении места содержания.
      2. Такие протоколы представляются задержанному или его адвокату, если таковой имеется в предписанной законом форме.

Принцип 13

Любому лицу в момент ареста и в начале задержания или заключения или вскоре после этого органом, ответственным за арест, задержание или заключение, соответственно, доводятся до сведения и разъясняются его права и как оно может осуществить эти права.

Принцип 14

Лицо, которое недостаточно хорошо понимает или говорит на языке, используемом властями, ответственными за его арест, задержание или заключение, имеет право на получение как можно скорее на языке, который оно понимает, информации, указанной в принципах 10, 11 (пункт 2), 12 (пункт 1) и 13, и на получение помощи переводчика, если необходимо бесплатной, в связи с юридическим разбирательством после его ареста.

Принцип 15

Несмотря на исключения, содержащиеся в пункте 4 принципа 16 и пункта 3 принципа 18, задержанному или находящемуся в заключении лицу может быть отказано в связи с внешним миром, и в частности с его семьей или адвокатом, в течение периода, не превышающего нескольких дней.

Принцип 16

      1. Вскоре после ареста и после каждого перевода из одного места задержания или заключения в другое задержанное или находящееся в заключении лицо имеет право обратиться в компетентный орган с просьбой уведомить членов его семьи или других соответствующих лиц по его выбору о его аресте, задержании или заключении или же о переводе и о месте, в котором оно содержится.
      2. Если задержанное или находящееся в заключении лицо является иностранцем, ему должно быть без промедления сообщено о его праве связаться с помощью надлежащих средств с консульством или дипломатическим представительством государства, гражданином которого оно является или которое иным образом правомочно получить такое сообщение в соответствии с международным правом, или с представителем компетентной международной организации, если оно является беженцем или каким-либо иным образом находится под защитой межправительственной организации.
      3. Если задержанное или находящееся в заключении лицо является несовершеннолетним или не способно осознать свои права, то упомянутый компетентный орган по своей инициативе берет на себя обязательство по уведомлению, упомянутому в настоящем принципе. Особое внимание должно уделяться уведомлению родителей или опекунов.
      4. Любое уведомление, упомянутое в настоящем принципе, должно отправляться или разрешаться компетентным органом без промедления. Компетентный орган может, однако, отсрочить уведомление на разумный период, если того требуют исключительные обстоятельства расследования.

Принцип 17

1. Задержанное лицо имеет право на получение юридической помощи со стороны адвоката. Оно вскоре после ареста информируется компетентным органом о своем праве, и ему предоставляются разумные возможности для осуществления этого права.
2. Если задержанное лицо не имеет адвоката по своему выбору, оно во всех случаях, когда этого требуют интересы правосудия, имеет право воспользоваться услугами адвоката, назначенного для него судебным или иным органом, без оплаты его услуг, если это лицо не располагает достаточными денежными средствами.

Принцип 18

      1. Задержанное или находящееся в заключении лицо имеет право связываться и консультироваться с адвокатом.
      2. Задержанному или находящемуся в заключении лицу предоставляются необходимое время и условия для проведения консультаций со своим адвокатом.
      3. Право задержанного или находящегося в заключении лица на его посещение адвокатом, на консультации и на связь с ним, без промедления или цензуры и в условиях полной конфиденциальности, не может быть временно отменено или ограничено, кроме исключительных обстоятельств, которые определяются законом или установленными в соответствии с законом правилами, когда, по мнению судебного или иного органа, это необходимо для поддержания безопасности и порядка.
      4. Свидания задержанного или находящегося в заключении лица с его адвокатом могут иметь место в условиях, позволяющих должностному лицу правоохранительных органов видеть их, но не слышать.
      5. Связь задержанного или находящегося в заключении лица с его адвокатом не может использоваться как свидетельство против обвиняемого или находящегося в заключении лица, если она не имеет отношения к совершаемому или замышляемому преступлению.

Принцип 19

Задержанному или находящемуся в заключении лицу предоставляется, в частности, право на посещение членами семьи и переписку с ними, а также соответствующую возможность сноситься с внешним миром согласно разумным условиям и ограничениям, содержащимся в законе и в установленных в соответствии с законом правилах.

Принцип 20

По просьбе задержанного и находящегося в заключении лица оно содержится, если это возможно, в месте задержания или заключения, находящемся на разумном удалении от его обычного места проживания.

Принцип 21

1. Запрещается злоупотреблять положением задержанного или находящегося в заключении лица с целью принуждения его к признанию, какому-либо иному изобличению самого себя или даче показаний против любого другого лица.
2. Ни одно задержанное лицо не должно подвергаться во время допроса насилию, угрозам или таким методам дознания, которые нарушают его способность принимать решения или выносить суждения.

Принцип 22

Ни одно задержанное или находящееся в заключении лицо не должно даже с его согласия подвергаться каким-либо медицинским или научным опытам, могущим повредить его здоровью.

Принцип 23

1. Продолжительность любого допроса задержанного или находящегося в заключении лица и перерывов между допросами, а также фамилии должностных лиц, проводящих допрос, и других присутствующих лиц фиксируются и удостоверяются в такой форме, какая может быть предписана законом.
2. Задержанное или находящееся в заключении лицо или его адвокат, когда это предусмотрено законом, имеют доступ к информации, о которой говорится в пункте 1 настоящего принципа.

Принцип 24

Задержанному или находящемуся в заключении лицу предоставляется возможность пройти надлежащее медицинское обследование в возможно кратчайшие сроки после его прибытия в место задержания или заключения; впоследствии ему предоставляются медицинское обслуживание и лечение всякий раз, когда в этом возникает необходимость. Обслуживание и лечение предоставляются бесплатно.

Принцип 25

Задержанное или находящееся в заключении лицо или его адвокат, при условии соблюдения лишь разумных условий, необходимых для поддержания безопасности и порядка в месте задержания или заключения, имеют право обращаться в судебный или иной орган с просьбой или прошением о повторном медицинском обследовании или заключении.

Принцип 26

Факт прохождения задержанным или находящимся в заключении лицом медицинского обследования, фамилия врача и результаты такого обследования должным образом фиксируются в протоколе. Обеспечивается доступ к этому протоколу. Способы такого доступа определяются соответствующими нормами национального законодательства.

Принцип 27

Несоблюдение этих принципов при получении доказательств принимается во внимание при определении допустимости таких доказательств против задержанного или находящегося в заключении лица.

Принцип 28

Задержанное или находящееся в заключении лицо имеет право получать, если это из государственных источников, то в пределах имеющихся средств, в разумных количествах учебные, художественные и информационные материалы при соблюдении разумных условий, обеспечивающих безопасность и порядок в местах задержания или заключения.

Принцип 29

1. В целях наблюдения за строгим соблюдением соответствующих законов и правил места задержания регулярно посещаются квалифицированными и обладающими достаточным опытом лицами, назначаемыми и ответственными перед компетентными властями, отличными от властей, в непосредственном ведении которых находятся места задержания или заключения.
2. Задержанное или находящееся в заключении лицо имеет право свободно и в условиях полной конфиденциальности общаться с лицами, которые посещают места задержания или заключения в соответствии с пунктом 1 при соблюдении разумных условий, необходимых для обеспечения безопасности и порядка в таких местах.

Принцип 30

1. Характер поведения задержанного или находящегося в заключении лица, представляющий собой дисциплинарное правонарушение во время задержания или заключения, вид и продолжительность дисциплинарного наказания, которое может быть наложено, а также власти, в компетенцию которых входит назначение такого наказания, должны быть точно определены в надлежащим образом опубликованных законах или установленных в соответствии с законом правилах.
2. Задержанное или находящееся в заключении лицо имеет право быть заслушанным до наложения дисциплинарных санкций. Оно имеет право обжаловать такие меры перед вышестоящими властями.

Принцип 31

Соответствующие власти принимают меры для обеспечения согласно национальному законодательству, в случае необходимости, помощи членам семей задержанных или находящихся в заключении лиц, находящихся на их иждивении, в особенности несовершеннолетним лицам, и уделяют особое внимание надлежащей опеке над детьми, оставшимися без присмотра.

Принцип 32

1. Задержанное лицо или его адвокат имеют право в любое время возбудить в соответствии с внутренним законодательством разбирательство перед судебным или иным органом для оспаривания законности задержания этого лица с целью достижения немедленного его освобождения, если такое задержание является незаконным.
2. Упомянутое в пункте 1 разбирательство должно быть простым, быстрым и бесплатным для лиц, не имеющих соответствующих средств. Власти, осуществляющие задержание, должны без неоправданных задержек представить задержанное лицо органу, рассматривающему его дело.

Принцип 33

      1. Задержанное или находящееся в заключении лицо или его адвокат имеют право направить в органы, ответственные за управление местом задержания или заключения, и в более высокие инстанции, а в случае необходимости - соответствующим органам, уполномоченным рассматривать жалобы или предоставлять средства защиты, - просьбу или жалобу относительно обращения с данным лицом, в частности в случае пыток или другого жестокого, бесчеловечного или унижающего человеческое достоинство вида обращения.
      2. В тех случаях, когда ни задержанное или находящееся в заключении лицо, ни его адвокат не имеют возможности осуществить его права в соответствии с пунктом 1, такое право могут осуществить члены семьи задержанного или находящегося в заключении лица или какое-либо другое лицо, которое осведомлено об этом деле.
      3. Обеспечивается конфиденциальный характер просьбы или жалобы, если об этом просит податель просьбы или жалобы.
      4. Каждая просьба или жалоба без промедлений рассматривается, и ответ дается без неоправданной задержки. В случае отклонения этой просьбы или жалобы или в случае неоправданной задержки податель просьбы или жалобы может направить ее в судебный или иной орган. Как задержанное или находящееся в заключении лицо, так и любой податель просьбы или жалобы в соответствии с пунктом 1 не могут подвергаться преследованиям за подачу просьбы или жалобы.

Принцип 34

Если смерть или исчезновение задержанного или находящегося в заключении лица происходит во время его задержания или заключения, то судебный или иной орган проводит расследование либо по своей собственной инициативе, либо по просьбе члена семьи такого лица или любого лица, располагающего сведениями по данному делу. Если это оправдано обстоятельствами, то такое расследование проводится на такой же процедурной основе всякий раз, когда смерть или исчезновение происходит вскоре после истечения срока задержания или заключения. Результаты такого расследования или доклад о нем предоставляются по просьбе, если это не наносит ущерба проводимому уголовному расследованию.

Принцип 35

1. Ущерб, причиненный в результате действий или упущений государственного должностного лица в нарушение прав, содержащихся в настоящих принципах, подлежит возмещению согласно применимым нормам об ответственности, предусмотренным внутренним законодательством.
2. Информация, которую требуется зафиксировать согласно настоящим принципам, предоставляется в соответствии с процедурами, предусматриваемыми национальным законодательством, для использования при предъявлении исков о возмещении ущерба в соответствии с настоящим принципом.

Принцип 36

1. Задержанное лицо, подозреваемое или обвиняемое в совершении уголовного преступления, считается невиновным и имеет право на обращение с ним как с таковым до тех пор, пока его виновность не будет доказана согласно закону в ходе открытого судебного разбирательства, на котором оно располагало всеми гарантиями, необходимыми для своей защиты.
2. Арест или задержание такого лица на период проведения следствия и судебного разбирательства осуществляется только в целях отправления правосудия на основаниях и в соответствии с условиями и процедурами, установленными законом. Запрещается введение ограничений в отношении такого лица, в которых нет непосредственной необходимости с точки зрения целей задержания или устранения помех для хода расследования или отправления правосудия, или поддержания безопасности и порядка в месте задержания.

Принцип 37

Лицо, задержанное по уголовному обвинению, вскоре после его ареста представляется судебному или иному органу, определенному законом. Такой орган должен без промедления принять решение относительно законности и необходимости задержания. Никто не может быть задержан на период проведения следствия или судебного разбирательства без письменного постановления такого органа. Задержанное лицо, когда его доставят в такой орган, имеет право выступить с заявлением по поводу обращения с ним в период задержания.

Принцип 38

Лицо, задержанное по уголовному обвинению, имеет право на судебное разбирательство в разумные сроки или на освобождение до суда.

Принцип 39

За исключением особых случаев, предусмотренных законом, и если судебный или иной орган не примет иного решения в интересах отправления правосудия, лицу, задержанному по уголовному обвинению, предоставляется возможность получить освобождение на период проведения суда на условиях, которые могут устанавливаться в соответствии с законом. Такой орган держит вопрос о необходимости задержания в поле зрения.

Общее положение

Ничто в настоящем Своде принципов не должно истолковываться в смысле ограничения или отхода от любого права, как оно определено в Международном пакте о гражданских и политических правах.

Қандай да бір түрде ұсталған немесе қамауға алынған барлық тұлғаларды қорғау қағидаларының жинағы